Przejdź do zawartości

20 Dywizja Piechoty (II RP)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy 20 Dywizji Piechoty okresu II RP. Zobacz też: 20 Dywizja Piechoty – inne dywizje piechoty o numerze 20.
20 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1921

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Pierwszy

gen. bryg. Edmund Kessler

Ostatni

płk dypl. Wilhelm Lawicz-Liszka

Działania zbrojne
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Słonim[1]

Rodzaj sił zbrojnych

Wojska lądowe

Rodzaj wojsk

Piechota

Podległość

Armia „Modlin”

Skład

78 pułk piechoty
79 pułk piechoty
80 pułk piechoty
20 pułk artylerii lekkiej

Multimedia w Wikimedia Commons
20 DP w 1938

20 Dywizja Piechoty (20 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

W związku z reorganizacją Wojska Polskiego, likwidowane Wojsko Litwy Środkowej wydzieliło z siebie dwie dywizje: 19 i 29 DP. Ponadto w kraju sformowano 20 Dywizję Piechoty. Oddziały dla niej wywodziły się również z obu dywizji litewsko-białoruskich. Były to: 78 (słucki) pp i 79 (białostocki) pp z 2 DLB oraz 80 (nowogródzki) pp z 1 DLB.
W okresie międzywojennym dowództwo 20 DP stacjonowało w Słonimiu. W jej skład w 1923 wchodziły: 78 pp, 79 pp i 80 pułk piechoty[2].
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Modlin”. Broniła ufortyfikowanych pozycji nadgranicznych pod Mławą i Rzęgnowem. Opuściwszy je, o świcie 4 września została rozbita i zdezorganizowana przez lotnictwo wroga. Odtworzona w Modlinie, walczyła nad Bugo-Narwią. 15 września wycofała się na Pragę i broniła stolicy od północnego wschodu[3].

Dywizja w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]

Organizacja pokojowa dywizji w 1923

W terminie do 1 lipca 1928 Dowództwo 20 DP przeniesione zostało ze Słonima do garnizonu Baranowicze.

Wiosną 1935 na bazie kompanii wydzielonej ze składu 6 batalionu saperów sformowana została 20 kompania saperów. W maju 1937 kompania przeformowana została w Ośrodek Sapersko-Pionierski 20 DP.

Organizacja pokojowa dywizji w marcu 1939 (przed mobilizacją)

Dywizja w wojnie obronnej 1939

[edytuj | edytuj kod]

Walki dywizji

[edytuj | edytuj kod]

20 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. dypl. Wilhelma Andrzeja Lawicza-Liszki wchodziła w skład Armii „Modlin”[5]. Tuż przed wybuchem wojny obsadziła linię umocnień biegnących przez północne stoki wzgórz na północ od Mławy. Na wschód od pozycji mławskiej biegła pozycja rzęgnowska oddzielona od mławskiej błotami „Niemyje”. Podstawę umocnień stanowiły dwie linie betonowych schronów bojowych przeciw piechocie i czołgom. Do chwili wybuchu wojny budowa pozycji nie została ukończona; najsłabiej przygotowana była druga linia umocnień.

W dniach 1–3 września 1939 r. dywizja broniła pozycji pod Mławą przed przeważającymi siłami niemieckiego I Korpusu Armijnego z 3 Armii w składzie: 11 DP i 61 DP oraz Dywizji Pancernej „Kempf”, nacierającymi z terenu Prus Wschodnich w kierunku na Warszawę (Patrz: bitwa pod Mławą). Pierwsze natarcia niemieckie 1 września zostały odparte mimo współdziałania piechoty z czołgami (strata ok. 25 czołgów). Nie mogąc zdobyć pozycji mławskiej od czoła, Niemcy wykonali w godzinach popołudniowych natarcie na pozycję pod Rzęgnowem; po dwugodzinnym przygotowaniu artyleryjskim przełamali ją i zaczęli wychodzić na tyły 20 DP. Próby ich zatrzymania kontratakiem 79 pp nie powiodły się, wobec czego dowództwo Armii „Modlin” nakazało zorganizowanie obrony wschodniego skrzydła 20 DP na odcinku Dębsk – stacja Nosarzewo oraz przygotowanie kontrataku odwodowej 8 DP w kierunku północno-wschodnim. Ponowne próby niemieckie ataków na Mławę od czoła, przy wsparciu czołgów i lotnictwa, przeprowadzone 2 września, Niemcy okupili dużymi stratami. Udało im się jedynie opanować Żaboklik i Górę Kamieńską bronione przez 79 pp.

Podobnymi rezultatami zakończyły się natarcia kolejnego dnia, mimo zbrodniczego pędzenia przed czołgami okolicznej ludności polskiej. Niemcy dokonali jedynie niewielkich włamań w rejonie Kołakowa i zdobyli kilka wysuniętych punktów oporu. Gdy główny, pancerny klin wojsk niemieckich, prący z północy w kierunku Warszawy, nie mogąc zgnieść oporu polskich oddziałów, utknął pod Mławą, ruszyło silne, oskrzydlające natarcie Niemców w kierunku Ostrołęki i Przasnysza. Między Baranowem i Opaleńcem, wspierane huraganowym ogniem artylerii, natarcie niemieckiej piechoty przełamało polskie linie obrony. Ukryte dotychczas w nadgranicznych lasach oddziały Wehrmachtu, przekroczyły rzekę Orzyc i ruszyły na południe.

Przewidywany kontratak 8 DP, na skutek częstego zmieniania rozkazów, nastąpił dopiero w godzinach popołudniowych 3 września w dwóch rozbieżnych kierunkach: na Przasnysz i na Grudusk; źle przygotowany i nieskoordynowany, wykonywany rozdrobnionymi siłami, przy zetknięciu z silniejszym nieprzyjacielem załamał się. Oddziały 8 DP zostały ogarnięte paniką, spotęgowaną działaniami niemieckich grup dywersyjnych i oddziałów pancernych na tyłach, rozpoczynając żywiołowy odwrót.

W takiej sytuacji wobec groźby całkowitego okrążenia i zniszczenia 20 DP na pozycji mławskiej, dowódca Armii „Modlin” wydał w nocy z 3 na 4 września spóźniony rozkaz opuszczenia linii obronnych i odwrotu na Warszawę. 4 września lotnictwo niemieckie rozbiło znaczną część sił 20 DP. Jednakże już po dniu względnego wypoczynku, za jaki można uznać intensywny marsz, zwarte oddziały dywizji odzyskały gotowość bojową i zupełnie dobre morale. Znacznie uszczuplone oddziały dywizji weszły w skład GO gen. Władysława Andersa, z którą wycofywały się na południe. 7 września dotarły dopiero do rejonu na zachód od Płocka.

Ostatecznie resztki dywizji walczyły w obronie Warszawy, zajmując pozycje na północnym odcinku obrony Pragi w celu zabezpieczenia kierunków od strony Tłuszcza, Radzymina, Nieporętu, Dębego i Modlina. W stolicy skapitulowały wraz z pozostałymi oddziałami polskimi 28 września. Za twardą obronę pozycji mławskiej 20 DP zyskała u Niemców zaszczytną nazwę „żelaznej dywizji”.

Tablica w kościele garnizonowym w Londynie

Organizacja wojenna dywizji

[edytuj | edytuj kod]

Planowana organizacja wojenna 20 DP.

Organizacja i obsada personalna Kwatery Głównej 20 DP[7]
Stanowisko etatowe Stopień, imię i nazwisko Uwagi
etat nr 1 – dowódca i sztab
dowódca dywizji płk dypl. piech. Wilhelm Andrzej Lawicz-Liszka niewola niemiecka[8]
oficer ordynansowy por. piech. rez. Jan Skup[a] niewola niemiecka[8]
szef sztabu mjr dypl. piech. Wojciech Wayda dowódca 6 DP AK, VM
oficer operacyjny kpt. dypl. Tadeusz Wojciechowski szef sztabu Okręgu Lwów AK, †14 lub 17 I 1944
pomocnik oficera operacyjnego por. piech. Jerzy Robert Jurkowski płk LWP, †20 I 1967
oficer wywiadowczy kpt. art. Jerzy Jazdowski niewola niemiecka
kpt. piech. Henryk I Walczak KW, niewola niemiecka
kwatermistrz kpt. dypl. art. Stanisław Weber szef sztabu Warszawskiego Korpusu AK
pomocnik kwatermistrza kpt. piech. Konstanty Olszewski[12][13][14][15] niewola niemiecka[8]
por. piech. rez. Władysław Rowiński †1940 Charków[16]
kierownik kancelarii
etat nr 2 – dowódcy broni
I dowódca piechoty dywizyjnej płk dypl. piech. Franciszek Dudziński niewola niemiecka[8]
oficer sztabu dowódcy piechoty dywizyjnej mjr piech. Tadeusz Lelo niewola niemiecka[8]
mjr piech. Alfred Józef Rycerz[b] niewola niemiecka[8]
oficer ordynansowy dowódcy piechoty dywizyjnej ppor. piech. rez. Robert Bartołd
dowódca artylerii dywizyjnej płk art. Leon Hózman-mirza-Sulkiewicz
oficer sztabu dowódcy artylerii dywizyjnej mjr art. Bogumił Stylo[20] niewola niemiecka[8], KW
oficer służby wywiadowczej artylerii kpt. art. Bogusław Michał Sęk niewola niemiecka[8]
por. Jan Makowski[c]
oficer łączności artylerii dywizyjnej kpt. art. Antoni Mateńko[23] niemiecka niewola, ppłk LWP[8]
samodzielny patrol meteo nr 902
dowódca kawalerii dywizyjnej mjr kaw. Władysław Gajewski †22 IX 1939 Warszawa[8], VM
dowódca saperów mjr sap. Juliusz Levittoux niewola niemiecka[8]
dowódca łączności kpt. łącz. Roman Domaszewicz[24] niewola niemiecka[8]
referent
etat nr 3 – szefowie służb
szef służby uzbrojenia kpt. uzbr. Stanisław Wodziński vel Wodzyński KW, niewola niemiecka[8]
oficer dyspozycyjny ppor. uzbr. rez. mgr Eugeniusz Orłowski[25]
szef służby intendentury kpt. int. z wsw Mieczysław Ługowski[26] KW, niewola niemiecka[8]
oficer dyspozycyjny por. int. rez. Aleksander Olszański[27] niewola niemiecka[8]
szef służby zdrowia mjr lek. dr Filip Głowiński
lekarz Kwatery Głównej
szef służby weterynaryjnej ppor. lek. wet. rez. Kazimierz Zambrzuski
dowódca (szef służby) taborów ppor. Antoni Lewkiewicz[d] † 14 IV 1940 Oflag IV A Hohnstein[8]
oficer dyspozycyjny
szef służby duszpasterskiej ks. kpl. Seweryn Jędrysik niewola niemiecka, †5 IX 1942
szef sł. sprawiedliwości i szef sądu polowego nr 20 mjr aud. mgr Jan Antoniewicz[28] niewola niemiecka[8]
szef sł. poczt polowych–kierownik poczty polowej
szef sł. żandarmerii–dca plutonu pieszego żand. nr 20
etat nr 4 – kwatera i organy pomocnicze
komendant Kwatery Głównej kpt. adm. (art.) Eugeniusz Proskurnicki niemiecka niewola[8]
oficer żywnościowy
płatnik
lekarz weterynarii por. lek. wet. rez. Tadeusz Ślączka[29] niemiecka niewola, †9 III 1971[8]
etat nr 5 – kompania gospodarcza Kwatery Głównej
dowódca kompanii por. piech. rez. Stanisław Ratomski niemiecka niewola[8]
etat nr 6 – kompania sztabowa Kwatery Głównej
dowódca kompanii por. Piotr Sobolewski

Ośrodek Zapasowy 20 DP i pododdziały marszowe

[edytuj | edytuj kod]

W Słonimiu, na terenie Okręgu Korpusu Nr IX sformowany został Ośrodek Zapasowy 20 DP pod dowództwem płk. art. Adama Eplera. Na początku drugiej dekady września 1939 na bazie ośrodka zorganizowane zostało Zgrupowanie „Kobryń”. 28 września 1939 Zgrupowanie „Kobryń” przemianowane zostało na 60 Dywizję Piechoty.

W Tarnowie, na terenie Okręgu Korpusu Nr V, tamtejsza kadra zapasowa piechoty sformowała pięć pododdziałów marszowych. Zadaniem tych pododdziałów było pokrycie strat osobowych poniesionych przez pułki 20 DP. Jednostki formowane były eksterytorialnie z uwagi na to, że na terenie OK IX nie było wystarczającej liczby rezerwistów, przede wszystkim narodowości polskiej.

  • batalion marszowy 78 pułku piechoty „Dąb” – por. Władysław Łotuszka
  • batalion marszowy 79 pułku piechoty „Klon” – NN
  • batalion marszowy 80 pułku piechoty „Jawor” – NN
  • uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 92
  • uzupełnienie marszowe samodzielnej kompanii karabinów maszynowych i broni towarzyszącej nr 92

Wymienione wyżej oddziały podlegały dowódcom OK V i IX, i nie wchodziły w skład 20 DP.

Obsada personalna dowództwa dywizji

[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
II dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu

Żołnierze Dywizji (w tym OZ) – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego[40]

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Reksulak Władysław[41] podporucznik rezerwy nauczyciel szkoła w Jatrze Katyń
Soroko Mieczysław[42] podporucznik rezerwy nauczyciel szkoła w Nalibokach Katyń

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Jan Skup (ur. 7 września 1908) na porucznika rezerwy został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1938 i 145. lokatą w korpusie oficerów piechoty[9]. Na stronie internetowej „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką” figuruje jako podporucznik rezerwy 22 pułku piechoty, poległy we wrześniu 1939[8], lecz jest to informacja błędna, gdyż dotyczy ppor. piech. rez. Jana Skupa ur. 29 listopada 1904[10]. Porucznik Jan Skup (ur. 1908) zmarł 27 listopada 1988 i został pochowany na Starym cmentarzu komunalnym w Świebodzicach[11].
  2. ↑ Alfred Józef Rycerz ur. 7 listopada 1897 w Księstwie Bukowiny. W czasie I wojny światowej walczył jako chorąży w szeregach c. k. Pułku Piechoty Nr 95. W marcu 1939 pełnił służbę w 79 pp w Słonimie na stanowisku dowódcy Dywizyjnego Kursu Podchorążych Rezerwy 20 DP. W latach 1947–1959 był poddany kontroli operacyjnej jako były oficer WP i dyrektor kopalni magnezytu w Grochowej, podejrzany o niegospodarność oraz fałszowanie dokumentów dotyczących realizacji planów produkcyjnych. Zmarł 18 marca 1965 i został pochowany na cmentarzu Parafii Katedralnej św. Mikołaja w Bielsku-Białej. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Srebrnym Krzyżem Zasługi. 9 grudnia 1935 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucił wniosek o nadanie mu tego odznaczenia „z powodu braku pracy niepodległościowej”[17][18][19]
  3. ↑ Brak potwierdzenia, czy chodzi o por. art. rez. Jana Makowskiego s. Kazimierza, ur. 24 czerwca 1900 w Berlinie[21], czy też por. łącz. rez. Jana Kazimierza Makowskiego, dowódcę samodzielnego plutonu telefoniczno-kablowego nr 3, który 7 września 1939 został podporządkowany dowódcy 20 DP[22].
  4. ↑ ppor. Antoni Lewkiewicz był dowódcą jednej z dywizyjnych kolumn taborowych[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 46.
  2. ↑ Almanach oficerski 1923 ↓, s. 40.
  3. ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 794.
  4. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 536.
  5. ↑ Jurga 1975 ↓, s. 238.
  6. ↑ Wojciech Dubiel. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.2051 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-22].
  7. ↑ Juszkiewicz 1979 ↓, s. 169–171.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2024-05-05].
  9. ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 655.
  10. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 53, 454.
  11. ↑ Jan Skup. Grobonet.com. [dostęp 2024-05-07].
  12. ↑ Konstanty Olszewski (1899–1973). Fundacja Obchodów 100 Rocznicy Odzyskania Przez Polskę Niepodległości. [dostęp 2024-05-16].
  13. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-16].
  14. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-16].
  15. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-16].
  16. ↑ Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 456.
  17. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 29, 643.
  18. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-06].
  19. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-06].
  20. ↑ Bogumił Stylo. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.1877 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-11].
  21. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-13].
  22. ↑ Jan Kazimierz Makowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.2264 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-13].
  23. ↑ Antoni Mateńko. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.3064 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-14].
  24. ↑ Roman Domaszewicz. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.7311 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
  25. ↑ Eugeniusz Orłowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.9684 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
  26. ↑ Mieczysław Ługowski. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.5118 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-19].
  27. ↑ Aleksander Olszański. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.16054 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-22].
  28. ↑ Jan Antoniewicz. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.15587 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-15].
  29. ↑ Tadeusz Ślączka. [w:] Kolekcja akt żołnierzy zarejestrowanych w rejonowych komendach uzupełnień, sygn. II.56.11745 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2024-05-16].
  30. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 44 z 14 października 1926, s. 355..
  31. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 listopada 1928, s. 301.
  32. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 22 grudnia 1934, s. 254.
  33. ↑ Waldemar Jaskulski. Pułkownik dyplomowany inżynier Stefan Antoni Maciej Rotarski (1886-1959). Przyczynek do biografii. „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, s. 120, Tom 13 / 2012. 
  34. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 77 z 16 grudnia 1923 roku, s. 724.
  35. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 14 z 5 maja 1927, s. 127.
  36. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 16 z 11 czerwca 1927, s. 167.
  37. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 20 z 23 grudnia 1929, s. 381.
  38. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 414.
  39. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, nr 13 z 9 grudnia 1932, s. 424.
  40. ↑ Księgi Cmentarne – biogramy oficerów.
  41. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3104.
  42. ↑ Księgi Cmentarne – wpis 3460.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Piechota Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej
Dywizje piechoty
Rezerwowe
dywizje piechoty
Brygady piechoty
Pułki piechoty
Rezerwowe
i ochotnicze
pułki piechoty
1939
1920
Bataliony piechoty
Ośrodki zapasowe
Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej
Rodowód
Naczelne władze wojskowe
Rodzaje sił zbrojnych
Formacje
Bronie
Służby
WP w 1939
Inne

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=20_Dywizja_Piechoty_(II_RP)&oldid=74235015”