Przejdź do zawartości

71 Pułk Piechoty (II RP)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
71 Pułk Piechoty
144 pułk Strzelców Kresowych
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

26 maja[1]
26 września

Rodowód

II/ pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego
20 pułk Strzelców Polskich
144 pp Strzelców Kresowych

Dowódcy
Pierwszy

kpt.Tadeusz Golachowski

Ostatni

ppłk dypl. Adam Zbijewski

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa pod Butowcami (2 VII 1920)
bitwa nad Wkrą (14–18 VIII 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

Kowel
Ostrów Mazowiecka
Zambrów[2]

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

18 Dywizja Piechoty[3]

Polski obóz wojskowy w La Mandria di Chivasso – ofiarowanie sztandaru pułkowi im. Zawiszy Czarnego; 15 marca 1919 r.
Polski obóz wojskowy w La Mandria di Chivasso – zaprzysiężenie oficerów

71 Pułk Piechoty (71 pp) – oddział piechoty Armii Polskiej we Francji i Wojska Polskiego II RP.

Pułk został sformowany w ramach Armii Polskiej we Francji jako 20 pułk Strzelców Polskich, później przemianowany na 144 pułk piechoty, a w lutym 1921 na 71 pułk piechoty. W okresie II Rzeczypospolitej kwaterował początkowo w Ostrowi Mazowieckiej na terenie Okręgu Korpusu Nr I[4], a od 1926 w Zambrowie. W czasie kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie macierzystej 18 Dywizji Piechoty broniąc linii Narwi.

Formowanie i zmiany organizacyjne

[edytuj | edytuj kod]

Jesienią 1918, na bazie żołnierzy narodowości polskiej – byłych jeńców armii austriackiej, rozpoczęto we Włoszech organizację pułków piechoty przeznaczonych do uzupełnienia Armii Polskiej we Francji. Jednym z pułków był 7 Pułk Piechoty im. Zawiszy Czarnego pod dowództwem kpt. Jana Chlebeka[5]. Większość żołnierzy była w umundurowaniu austriackim, nie posiadali oni uzbrojenia, a szkolenie obejmowało tylko przedmioty teoretyczne, gimnastykę i musztrę[6][7].

Wiosną 1919 zaczęły się przygotowania do wyjazdu do Francji. Kompanie przewożono do Turynu i załadowywano do eszelonów. Pułk pojechał transportem kolejowym do francuskiego Lure. Na ziemi francuskiej rozpoczęły się dalsze prace organizacyjne. Na bazie II batalionu[a] dawnego 7 pułku piechoty im. Zawiszy Czarnego zorganizowany został 20 pułk Strzelców Polskich. Kadrę oficerską i podoficerską stanowili żołnierze francuscy ze stacjonującego w Lure 414 pułku piechoty[9]. Pierwszym dowódcą 20 psp został francuski oficer – pułkownik Vincent. 26 maja 1919 uznano za dzień powstania pułku i w rocznicę tego wydarzenia obchodzono święto pułkowe[10]. W tym też dniu wydany został pierwszy rozkaz organizacyjny[11]:

„Oficerowie, podoficerowie, kaprale i żołnierze. Od dnia dzisiejszego służycie w 20 pułku Strzelców Polskich. Nasza Ojczyzna ostatecznie odnowiona i wyzwolona na zawsze spod jarzma ciemiężców, potrzebuje Armii dzielnej i silnej, ażeby się móc obronić przeciwko obecnym swoim nieprzyjaciołom. Pamiętajcie o tern, że Armia wtenczas tylko coś znaczy, gdy jest karna. Wy musicie teraz być posłusznymi i przejętymi duchem karności tak, jak już daliście dowody waszego wielkiego i głębokiego patriotyzmu. Ja, pierwszy dowódca 20 pułku Strzelców Polskich, wzywam Was do popierania moich dążeń, postawienia wysoko honoru i sławy naszego nowego pułku”.

Z magazynów demobilizującego się francuskiego 414 pułku piechoty żołnierze polscy otrzymali mundury, uzbrojenie, sprzęt techniczny i tabory. Strzelców uzbrojono w karabiny typu Lebel wz 86/93, Berthier wz 07/15 i Berthier wz 16. Do karabinów wydano bagnety wz 86/93 i 07/15. Umundurowanie stanowił francuski mundur polowy wz. 1915 barwy jasnoniebieskiej. Żołnierze dostali kurtki sukienne jednorzędowe z dwiema bocznymi kieszeniami i stojącym kołnierzem. Spodnie typu angielskiego noszono do wysokich butów. Oficerowie otrzymali frencze. Noszono też oficerskie mundury angielskie wraz z koszulą i krawatem. Nakrycie głowy stanowiła rogatywka[12].

5 czerwca 1919 pułk otrzymał rozkaz przegrupować się z Francji poprzez Niemcy do Polski[13]. Ostatni transport z obozu La Mandria wyruszył do kraju 3 lipca 1919[14].

W Polsce

Początkowo 20 pułk strzelców polskich zakwaterowany został w Łowiczu[15]. Po miesiącu wyznaczono mu nowe miejsce dyslokacji i kompaniami rozmieszczono w okolicach Skierniewic, w wioskach: Pszczonów, Łyszkowice, Zakulin i Wola Makowska. Do pułku skierowano nowych oficerów. Nastąpiły też zmiany organizacyjne. Rozkazem ministra spraw wojskowych gen. Józefa Leśniewskiego z 1 września 1919 „Błękitna Armia” została połączona z „wojskiem krajowym”, a 6 września 20 pułk strzelców polskich przemianowano na 144 pułk Strzelców Kresowych. Wraz z przejściem pułku na polską organizację, francuski dowódca płk Vincent przekazał oficjalnie dowodzenie płk. Osmołowskiemu[16][b]. Pozostali jeszcze francuscy dowódcy batalionów i doradcy techniczni[16][18].

Obsada personalna 144 pułku piechoty w 1920[19]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowódca pułku płk Mikołaj Korszun Osmołowski (do 1 VII)
ppłk Karol Błock (od 2 VII)
mjr/ppłk Franciszek Podracki (poł. VII)
ppłk Marian Ocetkiewicz (od 2 VIII)
Adiutant pułku por. Stanisław Trytek (do 29 IV)
ppor. Jan Witrzens
Oficer wywiadowczy ppor. Stanisław Kołodziejczyk (do 5 VII)
Lekarz por. lek. dr Jan Sołłohub
Dowódca I batalionu kpt. Wacław Boguszewski
Oficer kasowy ppor. Jan Maślanka
Oficer prowiantowy ppor. Jan Maj
Dowódca 1 kompanii por. Kazimierz Hodbod
ppor. Ferdynand Mazaraki (ranny10 VI)
Dowódca 2 kompanii ppor. Mieczysław Szymanowicz (ranny 10 VI)
Dowódca 3 kompanii N.N.
Dowódca 4 kompanii N.N.
Dowódca 1 kompanii km ppor. Henryk Sierosławski
Dowódca II batalionu kpt. Marcin Wachowski
kpt. Józef Goga (od 29 VII)
Dowódca 5 kompanii N.N.
Dowódca 6 kompanii ppor. Antoni Rott
Dowódca 7 kompanii ppor. Adam Grochal
Dowódca 8 kompanii N.N.
Dowódca 2 kompanii km N.N.
Dowódca III batalionu por, Józef Kramczyński
Oficer kasowy ppor. Leon Skierkowski
Dowódca 9 kompanii ppor. Stanisław Pawlikowski (ranny 11 IV)
Dowódca 10 kompanii N.N.
Dowódca 11 kompanii N.N.
Dowódca plutonu ppor, Rajmund Duracz (do 4 V)
Dowódca 12 kompanii ppor./por. Rajmund Duracz (od 4 V)
Dowódca 3 kompanii km ppor. Józef Gawlik
Dowódca kompanii technicznej ppor. Józef Korsak († 24 VII)
ppor. Andrzej Sitek
Oficer pułku (dowódca kompanii) por. Jan Toroń (do 2 VI)
Oficer pułku kpt. Arnold Bachman († 19 VII)
Oficer pułku kpt. Walenty Gródecki
Oficer pułku kpt. Jan Lewandowski
Oficer pułku kpt. Józef Starny
Oficer pułku ppor. Kramer
Oficer pułku ppor. Oskar Telzen
Lekarz (przydział nieustalony) por. lek. dr Zachariasz Frank
Lekarz (przydział nieustalony) ppor. podlek. Hipolit Klinger (urlop akademicki)
Oficer sanitarny (przydział nieustalony) ppor. san, Wincenty Jabłoński
Oficer sanitarny (przydział nieustalony) pchor. san. Józef Zawadzki

Pułk w walce o granice

[edytuj | edytuj kod]
Na froncie ukraińskim

W sierpniu 1919 rozpoczęto przygotowania do przetransportowania oddziałów byłej „Błękitnej Armii” w obszar Małopolski Wschodniej. Miały one obsadzić linię demarkacyjną pomiędzy Polską a Ukraińską Republiką Ludową[17]. Z końcem września 1919, wchodzący w skład grupy taktycznej gen. Bonina 144 pułk piechoty Strzelców Kresowych wyjechał transportem kolejowym z Łowicza nad Zbrucz. W okolicach Husiatynia rozmieszczono I i II batalion, a III batalion wraz z dowództwem pułku ulokował się w Wasylkowcach. Zajęto bez walk przedpole z Gródkiem, dworzec kolejowy w Ludwipolu oraz pobliską cukrownię „Wiktorię”. Z początkiem listopada pododdziały 144 psk zaczęły się posuwać w głąb Podola i Wołynia[20]. Osiągnięto linię rzeki Starej Uszycy[21][22].

8 lutego pod wsią Jałtuszków miał miejsce „chrzest bojowy” pułku[21]. I batalionu dokonał wypadu na nieprzyjaciela. Oddziałem wypadowym dowodził ppor. Wacław Boguszewski. Mimo znacznej przewagi wroga, zadano nieprzyjacielowi duże straty (80 zabitych i rannych)[23][c].

Pod koniec lutego 1920 dowództwo 144 pp kwaterowało w Żinkowie, bataliony zaś rozmieszczono we wsiach: Bebechy, Wońkowce, Ochrymowce, Zieńkowce[20]. W tym czasie pułk przeszedł pod rozkazy 12 Dywizji Piechoty. Podjęto wówczas działania ofensywne w kierunku na Żmerynkę. Napotkano jednak na opór bolszewickich oddziałów 14 Armii Hieronima Uborewicza. Obrona została przełamana, a zajęte tereny miały stanowić pozycje wyjściowe do mającej rozpocząć się „wyprawy kijowskiej”[23]. 26 marca zdobyto Daszkowce, Wacławkę i Osłanów.

Wkrótce pułk został przewieziony do Płoskirowa i czasowo podporządkowany 5 Dywizji Piechoty. Jego zadaniem było rozbrojenie dwóch ukraińskich brygad siczowych, które przeszły na stronę Polaków. Maszerując w głąb Ukrainy przez Latyczów, Deraźń, Zmierzynki, Braiłów i Jefimówkę doszedł do Niemirowa i Bracławia. Tu powrócił pod rozkazy macierzystej 18 Dywizji Piechoty[20].

Pułk w działaniach opóźniających

W końcu maja, na całym froncie południowym, rozpoczęła się sowiecka ofensywa. Pułk otrzymał rozkaz odwrotu. Cofał się przez Bracław, Niemirów i Trościaniec, a dalej na Kalną Deraźń. W okolicach Latyczowa bronił przedmościa za Bohem[24]. W ciągłych walkach odwrotowych odchodził na Międzybórz do Świnnej[25]. W kolejnych tygodniach walczył z kozakami Armii Budionnego. W składzie grupy gen. Franciszka Krajowskiego uderzył klinem na tyły Armii Czerwonej. 2 lipca pod Butowcami starł się zwycięsko z brygadą kozaków[26].

Bitwa pod Butowcami

Szykując się do pościgu za 1 Armią Konną, gen. Franciszek Krajowski dokonał koncentracji głównych sił 18 DP w rejonie Starokonstantynowa. III/144 pp, liczący zaledwie 200 żołnierzy, i szwadron 6 pułku ułanów zostały wysłane do Butowiec na ubezpieczenie. Piechota zajęła wzgórze 337, a szwadron przystąpił do rozpoznania terenu między Butowcami a Lisińcami. Pod Lisińcami ułani wpadli w zasadzkę zorganizowaną przez jeden z pułków brygady Kotowskiego, ponieśli straty i zostali zmuszeni do ucieczki. Kawaleria Kotowskiego, prowadząc ze sobą dwie armaty, ruszyła w pościg za szwadronem drogą na Butowce. Piechota rozmieściła stanowiska ogniowe karabinów maszynowych na wzgórzu oraz wzdłuż szosy w wysokim zbożu i z najbliższej odległości otworzyła ogień do sowieckiej kawalerii. Przeciwnik próbował wycofać armaty, ale wówczas na skłębioną na szosie kolumnę szarżował szwadron 6 pułku ułanów. Pułk sowiecki został rozproszony, a prowadzący pościg ułani wzięli kilkudziesięciu jeńców i zdobyli oba działa. Według relacji ludności, rozwścieczony utratą armat Kotowski osobiście zastrzelił dwóch artylerzystów obwinianych o tchórzostwo. O 19.00 brygada Kotowskiego zaatakowała Butowce w szyku pieszym, ale nie mogła przełamać oporu polskiej załogi[27][26].

Kolejne bitwy

9 lipca doszło do boju pod Obhowem, a kolejne dni to dalsze walki wzdłuż linii kolejowej Brody – Dubno i bój pod Chorupaniem. Właśnie pod Chorupaniem pułk stoczył krwawe trzydniowe walki[28]. W nocy z 20 na 21 lipca nadszedł rozkaz wycofania się. Bataliony II i III odeszły do Radziwiłłowa, aby połączyć się z macierzystą 18 DP. Wyruszono w kierunku Dubna. Po zajęciu Chotynia zajęto także Kozin i zamierzano obsadzić rzekę Plaszowę. Manewru jednak nie wykonano, bowiem Polacy zostali zaatakowani przez znaczne siły kawalerii i pewne już zwycięstwo zamieniło się w kompletną porażkę[25].

Niepowodzenie odbiło się na morale żołnierzy. Przeprowadzono reorganizację pułku[29]. 3 sierpnia rozpoczęło się nowe natarcie na Brody. Walki zakończyły się sukcesem Polaków[30]. 7 sierpnia 144 pp doszedł do granicy Małopolski i Wołynia. Tam został zluzowany przez oddziały 6 Dywizji Piechoty. Następnie załadował się na stacji w Ożydowie i 11 sierpnia przybył do Modlina, do nowego miejsca koncentracji 18 Dywizji Piechoty[31][32].

Pułk w bitwie warszawskiej i ofensywie

Przygotowania do bitwy warszawskiej zmusiły dowództwo polskie do reorganizacji związków operacyjnych. 18 Dywizja Piechoty weszła w skład 5 Armii gen. dyw. Władysława Sikorskiego[33]. 144 pułk Strzelców Kresowych obsadził Wkrę na odcinku Zawady – Sobieski[34]. W pierwszym rzucie posiadał I i II batalion, w odwodzie, w Soboklęszczu, rozmieścił się III batalion[31][35].

13 sierpnia pod wsią Sobieski doszło do starcia między 144 pp a bolszewickim 49 pułkiem strzelców. W wyniku walk osłabione zostało lewe skrzydło pułku. Dowódca pułku zdecydował wyprowadzić kontratak siłami 9 kompanii ppor. Stanisława Pawlikowskiego. Kompanii udało się odtworzyć przedni skraj obrony[36] i nieprzyjaciel został nad Wkrą zatrzymany[31].

Po wygranej bitwie obronnej pułk przeszedł Wkrę i zaatakował w kierunku na Ciechanów. 15 sierpnia wieczorem zajęto Królewo i Nowe Miasto. 17 i 18 sierpnia do ciężkich potyczek doszło pod Ojrzeniem, Małurzynem i Wojtkową Wsią. 19 sierpnia w Kałkach zgrupowano cały 144 psk. Pułk otrzymał zadanie wyzwolenia Mławy. Rankiem 21 sierpnia bezpośrednie natarcie na Mławę wykonał II batalion. Po początkowym oporze czerwonoarmiści w popłochu opuścili miasto. Rada miejska, dziękując dowódcy 144 pp mjr. Ocetkiewiczowi, na jego ręce przesłała pismo dziękczynne[37], a społeczność miasta, wdzięczna swoim wyzwolicielom, ufundowała jednostce nową chorągiew(sic!)[38].

Pułk w ofensywie na Wołyniu i Polesiu

4 września 144 pp został załadowany do wagonów i przewieziony w okolice Chełma, w miejsce nowej koncentracji 18 DP[39]. Następnie pułk przeszedł do rejonu Uchańki. 11 września rozpoczęto działania przeciw oddziałom Budionnego. Pułk sforsował Bug w rejonie Dubienki[40]. Od 12 do 18 września pułk kontynuował marsz w głąb Wołynia, rozbijając napotkane oddziały nieprzyjaciela i osiągnął Styr[37].

Prowadząc działania pościgowe 25 września dotarł do Lubiąża[41]. 26 września zajął, leżący na północnym brzegu Prypeci, Szłapań. Dalej ruszył na Janów, zdobył go i wziął do niewoli ponad 2000 jeńców. 28 września osiągnął linię rzeki Jasiołdy koło Porzecza. 1 października, po sforsowaniu rzeki, rozpoczął pościg w kierunku na Łuniniec. Zdobył Logiszyn, Bastyń i przerwał połączenie kolejowe Łuniniec – Baranowicze. 9 października do Łunińca i Łachwy weszły I i III batalion. Nad Słucz, do Mikoszewicz, pomaszerował II batalion[42].

Od 15 października pułk działał na kierunku Mokroć, Sitnica, Lenin, Ludzieniewicze, Żytkowicze, Bielew, by 18 października zdobyć Wielkie Siełutycze. W ostatnim dniu wojny pułk walczył jeszcze pod Ziętkowicami, Polanką, Grabowem i o stację kolejową Kopcewicze. Na koniec działań wojennych pułk zajmował rubież od Kopcewicz do Wielkich Siełutycz i Grabowa[42].

Po zakończeniu zadań pułk przeszedł do odwodu 18 Dywizji Piechoty i skierowany został w rejon na północ od Pińska[43], a potem do Kowla. Tam też w lutym 1921 144 pułk Strzelców Kresowych został przemianowany na 71 pułk piechoty[42].

Mapy walk pułku w 1920

[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari

[edytuj | edytuj kod]
Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari[44]
szer Stanisław Banach ppor. Józef Kramczyński ppor. Stanisław Pawlikowski ppor. Mieczysław Szymanowicz
sierż. Michał Czemerys st. szer. Stanisław Kaczorowski sierż. Józef Piechowiak por. Stanisław Trytek
szer. Józef Fibich kpr. Jan Lewandowski kpr. Walenty Śródecki st. szer. Szczepan Warguła
ppor. Józef Gawlik mjr Marian Ocetkiewicz kpr. Józef Stawny st. sierż. Bolesław Wójcicki
szer. Ferdynand Gołąb szer. Michał Pająk pchor. Stanisław Strzelecki plut. Jan Zając
ppor. Kazimierz Hodbod st. szer. Michał Paśko st. szer. Antoni Szkutnik plut. Ludwik Zybala

Pułk w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]

Zawieszenie działań wojennych zastało dowództwo pułku w Kopcewiczach. Po kilku dniach pułk opuścił zajmowane pozycje i skierował się na zachód. Zimą przebywał w Posieniczach. W marcu 1921 przeszedł do Kobrynia, a od kwietnia do sierpnia stacjonował w Kowlu[45]. Stacjonując w Kowlu pułk obsadzał punkty etapowe, ochraniał linie kolejowe, zabezpieczał zdobycz wojenną. Pełnił też służbę asystencyjną rekwirując zboże na cele wojskowe. W tym czasie oddział zaopatrywany był w żywność przez Urząd Gospodarczy Wołyńskiej Inspekcji Etapowej w Kowlu, zaś w materiały sanitarne przez Ekspedycję Składu Sanitarnego nr VI z siedzibą w Kowlu[46].

Pułk w garnizonie Ostrów Mazowiecka

Już latem 1921 pierwsze bataliony 71 pp przyjechały do Ostrowi Mazowieckiej. Zajmowały koszary komorowskie po byłych 23 Syberyjskim i 24 Niżowskim pułku piechoty armii rosyjskiej[47].

W okresie pierwszych wyborów prezydenckich pułk został ściągnięty do Warszawy. Jego zadaniem było nie dopuścić do zamieszek przeciwko prezydentowi Gabrielowi Narutowiczowi. Dwa bataliony wraz z orkiestrą uczestniczyły także w uroczystościach pogrzebowych[47].

W 1923 odbyło się uroczyste odsłonięcie pomnika ku czci poległych żołnierzy 144 pułku piechoty Strzelców Kresowych. Pomnik wykonano w kształcie kolumny, postawionej na piedestale, na której szczycie znajdowała się kula armatnia z wzniesionym do lotu orłem z rozpostartymi skrzydłami. Był to typowy dla całej Polski wzór pomnika upamiętniający odzyskanie niepodległości i walki w wojnie polsko-bolszewickiej[48].

26 sierpnia 1923, na terenie koszar w Komorowie, gen. broni Lucjan Żeligowski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo powiatów ostrowskiego, węgrowskiego i sokołowskiego.

Działania pułku w okresie zamachu majowego 1926

Podczas zamachu majowego pułk pod dowództwem płk. Mieczysława Boruty-Spiechowicza opowiedział się po stronie rządowej. 12 maja pułk załadował się na transport kolejowy i o 22.00 przybył do Ząbek. Dowódca pułku zamierzał marszem pieszym wprowadzić pododdziały do cytadeli. Jeden z batalionów przeszedł jednak na stronę zwolenników Marszałka, pozostała część pułku starła się z 36 pułkiem piechoty. Nie widząc dalszych możliwości działania, pułk załadował się do wagonów i powrócił do koszar. Część pododdziałów przyłączyła się do maszerujących na pomoc Piłsudskiemu żołnierzy łomżyńskiego 33 pułku piechoty. W bratobójczych walkach zginęło 2 oficerów i 12 szeregowych, rannych zostało 3 oficerów i 33 szeregowych. Postawa pułku w okresie przewrotu była niewątpliwie przyczyną przeniesienia pułku do Zambrowa[49]. Po zakończeniu działań, dowódca pułku płk Boruta-Spiechowicz wydał rozkaz następującej treści[50]:

Żołnierze !!! Spełniliście swój obowiązek. Prezydentowi któremu przysięgaliście, daliście wyraz żołnierskiej powinności. Jestem szczęśliwy, że Wami dowodzę i dumny się czuję, że w ogniu byliście równie dzielni co szlachetni. Od was nie padł pierwszy strzał, chcieliście wykonać zadanie bez rozlewu krwi bratniej. Jesteście wszyscy karni i zdyscyplinowani, tacy będziecie się musieli oddać nowej, prawnie ukonstytuowanej władzy. Za spełnienie waszego obowiązku w imieniu służby dziękuję.

Pułk w Zambrowie

Z początkiem września 1926 przybył do Zambrowa I batalion wraz z 3 kompanią ckm, 9 września dołączył II baon, a dowództwo wraz III batalionem przybyło do nowego garnizonu 18 września. Byłe koszary rosyjskich 15 Szlissenburskiego i 16 Ładożskiego pułku piechoty nie były w pełni przygotowane do zakwaterowania jednostki[d]. Piwnice zalane były wodą, ściany zagrzybione i zawilgocone, brak było sieci wodociągowej i elektrycznej. Utworzono zatem warsztaty pułkowe, grupy robocze, i w dość krótkim czasie odremontowano koszary, uzupełniono braki sprzętu i rozpoczęto normalne szkolenie wojskowe[51].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 71 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[52]. W 1932 roku pułk ofiarował pamiątkową statuetkę dla 71 Nowojorskiego pułku piechoty, w koszarach którego odbyły się pierwsze szkolenia ochotników amerykańskiej Polonii do Błękitnej Armii[53].

Duża wagę przykładano w 71 pp do świąt pułkowych. Jego obchody były ważnym wydarzeniem, zarówno dla społeczności wojskowej, jak i cywilnej. Od 1930 święto pułkowe przeniesiono z 26 maja na dzień 26 września – rocznicę walk pod Lubiążem i Szłapaniem. Obchody zazwyczaj rozpoczynały się w przeddzień uroczystą mszą świętą, pogadanką o przeszłości pułku w pododdziałach i apelem poległych. W następnym dniu pobudkę grała orkiestra pułkowa. Następnie odbywała się msza polowa na boisku wojskowym. Wręczano pamiątkowe odznaki pułkowe. Potem następowała defilada, a po niej, na placu koszarowym przy akompaniamencie orkiestry pułkowej, odbywał się obiad żołnierski. Po obiedzie odbywały się zawody sportowe, a następnie zabawa i bal[54].

Jednym ze znaczących przedsięwzięć było ufundowanie w 1930 pomnika powstańcom styczniowym poległym w walkach pod Zambrowem. 2 października 1930 na rynku zambrowskim odbył się uroczysty capstrzyk, a w następnym dniu odsłonięcie pomnika. Była to kolumna zwieńczona orłem ze skrzydłami rozłożonymi do lotu. Na cokole umieszczono marmurowe tablice z nazwami bitew z okresu powstania styczniowego. Na uroczystość zaproszono żyjących jeszcze trzech weteranów powstania z terenu województwa białostockiego. Pomnik poświęcił ks. prałat Misiewicz, a głos zabierali dowódca pułku płk Borzęcki oraz burmistrz Zambrowa. Uroczystości zakończyły salwa honorowa i marsz odegrany przez orkiestrę pułkową[55].

W pułku prowadzono świetlicę żołnierską. Zorganizowano orkiestrę wojskową prowadzoną przez kapelmistrza ppor. Karola Jabczyńskiego, działał chór i teatr żołnierski oraz kino pułkowe. W kasynie oficerskim znajdowała się czytelnia i biblioteka pułkowa. Istniało także Koło Rodziny Wojskowej posiadające pięć sekcji: opieki nad dzieckiem, sportową, przygotowania zawodowego kobiet, finansową oraz kulturalno-oświatową. Od maja 1923 działała spółdzielnia pułkowa. Od 1927 rozpoczęto emisję własnych marek kredytowych. Działała także spółdzielnia autobusowa prowadząca komunikację samochodową na linii Zambrów – Czyżew – Łomża i Zambrów – Ostrów Mazowiecka. W grudniu 1935 spółdzielnię zlikwidowano. Intensywnie rozwijała się także działalność sportowa. Najstarszą sekcją sportową była sekcja piłkarska. Działały także sekcje: kolarska, tenisa ziemnego i stołowego, bokserska, pływacka i szachowa[56].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[57][e]:
Dowództwo i kwatermistrzostwo
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku płk dypl. Orest Teodor Dżulyński
z-ca dowódcy ppłk Stefan Karol Komędera
adiutant kpt. Marian Jan Liskowiak
starszy lekarz kpt. dr Tadeusz Gisges
młodszy lekarz vacat
II z-ca dowódcy (kwatermistrz) mjr Jan Foryś
oficer mobilizacyjny kpt. Jan Łatkowski
z-ca oficera mobilizacyjnego por. Teodor Julian Laskowski
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Józef Wroniecki
oficer gospodarczy kpt. int. Stefan Biała
oficer żywnościowy kpt. adm. (piech.) Eugeniusz Andrzej Wasilewicz
dowódca kompanii gospodarczej[f] kpt. tab. Eugeniusz Wityk
oficer placu Zambrów vacat
kapelmistrz por. adm. (kapelm.) Władysław Martyna
dowódca plutonu łączności por. Kazimierz Kronglej
dowódca plutonu pionierów por. Bronisław Piotrowicz
dowódca plutonu artylerii piechoty por. art. Stanisław Brykalski
dowódca plutonu ppanc. ppor. Józef Piotr Mioduszewski
dowódca oddziału zwiadu por. Franciszek Plackowski
I batalion II batalion III batalion
dowódca batalionu vacat mjr Stanisław I Knapik mjr Jakub Fober
dowódca kompanii kpt. Mieczysław II Wierzbicki por. Lucjan Mirowski por. Waldemar Insarew-Roszczyn
dowódca plutonu ppor. Aureliusz Smodliboski ppor. Jan Maleszyk por. Stanisław Jan Świstek
dowódca plutonu ppor. Czesław Zając
dowódca kompanii kpt. Tadeusz Dworak por. Wacław Kryszak kpt. Jan Kazimierz Wołyniak
dowódca plutonu por. Stefan Stawecki ppor. Kazimierz Kopczyński
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Michalewski
dowódca kompanii kpt. Feliks Dąbecki kpt. Marek Ignacy Winter kpt. Romuald Kudukis
dowódca plutonu ppor. Marian Malinowski por. Adam Wiśniewski ppor. Zbigniew Tadeusz Pająk
dowódca plutonu ppor. Jan Alfons Gdaniec
dowódca kompanii km kpt. Władysław II Dąbrowski kpt. Józef Goetzen por. Bronisław Kotecki
dowódca plutonu ppor. Stanisław Puchała por. Konstanty Jan Badura ppor. Rudolf Nowak
dowódca plutonu por. Seweryn Kwiatkowski
dowódca plutonu por. Czesław Wiśniewski
na kursie por. Witalis Attinger
por. Eugeniusz Naparliński
por. Włodzimierz Kazimierz Kruszewski
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 18 DP
dowódca kursu mjr Zygmunt Wroczyński
dowódca plutonu strzeleckiego por. Tadeusz Adam Kara
dowódca plutonu strzeleckiego por. Aleksander Zapaśnik
dowódca plutonu strzeleckiego ppor. Zenobiusz Seweryn Krzyczmonik
dowódca plutonu km por. Edgar Antoni Wellenger
Dywizyjny Kurs Dla Podoficerów Nadterminowych 18 DP
dowódca kursu kpt. Klemens Janitz
dowódca plutonu chor. Mieczysław Krystyniak
71 obwód przysposobienia wojskowego „Zambrów”
komendant obwodowy PW kpt. piech. Józef Romuald Splitt
komendant powiatowy PW „Sokołów” kpt. adm. (piech.) Jan Rapcewicz
komendant powiatowy PW „Węgrów” por. kontr, piech. Edmund Jan Sieńczak

71 pp w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]

Przygotowania do wojny

[edytuj | edytuj kod]

Plany użycia 71 pp

[edytuj | edytuj kod]

23 marca 1939 roku sformowana została Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew” pod dowództwem gen. bryg. Czesław Młota-Fijałkowskiego. Wchodząca w jej skład 18 Dywizja Piechoty miała zorganizować obronę na linii rzek NarewBiebrza i zająć pozycje między Ostrołęką a Łomżą. Ponadto jeden batalion 71 pułku piechoty miał wzmocnić załogę odcinka obrony „Wizna”. Pozostałe dwa bataliony miały stanowić odwód dywizji. Od 23 marca III/71 pp uzupełnił się do pełnych stanów osobowych czasu wojennego, wydano ostrą amunicję, otrzymał wzmocnienie artyleryjskie oraz broń maszynową. W pasie nadnarwiańskim batalion ten prowadził intensywne szkolenie rezerwistów. Piechurzy kopali stanowiska ogniowe, pomagali w pracach fortyfikacyjnych[60].

Mobilizacja

[edytuj | edytuj kod]

24 sierpnia we wczesnych godzinach rannych, w koszarach w Zambrowie, rozpoczęto mobilizację alarmową w grupie niebieskiej. Zmobilizowano kompletne pododdziały 71 pp, oraz dywizyjne: samodzielną kompanię km i broni towarzyszącej nr 12 i kolumnę taborową nr 110. Prace przebiegały bardzo sprawnie i już następnego dnia rano pułk osiągnął gotowość bojową, a więc 10 godzin wcześniej niż zakładały plany mobilizacyjne. W niedzielę 27 sierpnia cały pułk wziął udział w mszy polowej, podczas której nastąpiło zaprzysiężenie zmobilizowanych żołnierzy. W nocy, z niedzieli na poniedziałek, rozpoczął się wymarsz 71 pp do rejonu koncentracji na zachód od Łomży. Pododdziały przeszły do pobliskich wiosek: Laskowiec, Śledzie, Zakrzewo i Zbrzeźnica, by uniknąć ewentualnych skutków nalotów.

W mobilizacji powszechnej od 31 sierpnia podjęto mobilizację: W I rzucie mobilizacji:

  • II batalion 116 pułku piechoty,
  • batalion marszowy 71 pp,
  • uzupełnienie marszowe samodz. kompanii km i br.t nr 12.

W II rzucie mobilizacji:

W tych dniach III batalion z plutonem artylerii piechoty i plutonem pionierów pozostawał w obsadzie odcinka „Wizna”[62].

30 sierpnia pododdziały 71 pp zajęły następujące pozycje: dowództwo i plutony specjalne – Chojny Stare, I batalion – las na wschód od Sławca Dworskiego, II batalion – las na zachód od Chojny Śmieszne. W tym czasie kompania zwiadu prowadziła rozpoznanie na korzyść dywizji w rejonie Mątwicy. Dowódca pułku miał być przygotowany do wykonania kontrataku na korzyść 33 pułku piechoty[63]. III batalion czekał w rejonie Wizny na zluzowanie go przez jednostki Korpusu Ochrony Pogranicza[64][65]. 71 pp był w odwodzie dowódcy 18 DP.


Działania bojowe w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]

1 września o 4.30 nad Łomżą przeleciały samoloty Luftwaffe. Kilka maszyn zbombardowało koszary w Zambrowie. Straty były niewielkie[66]. Pododdziały 71 pp nie miały kontaktu bojowego z oddziałami niemieckimi.

Działania na linii Narwi

[edytuj | edytuj kod]

2 września piechota niemiecka zajęła znajdujące się na południe od Myszyńca osady Kadzidło i Dylewo. Postępy nieprzyjaciela rejonie ŁodziskaOlszewka zablokował III/42 pp. Celem wyjaśnienia sytuacji dowódca SGO „Narew” nakazał zorganizować nocny wypad na Myszyniec siłami jednej kompanii 71 pp. Pododdział piechoty, wzmocniony działkiem przeciwpancernym, miał być przewieziony kolejką wąskotorową z Nowogrodu do Łyse. Wyjazd powinien nastąpić nie później niż o 20.00, by piechota polska mogła jeszcze przed świtem zaskoczyć nieprzyjaciela[67]. 2 kompania 71 pp z działkiem ppanc. stawiła się w Nowogrodzie o 18.00, ale nie zastała tam przygotowanego składu pociągu. Trzeba więc było ściągać tabor zapasowy. Opóźniło to załadunek i wskutek tego piechurzy polscy dojechali do Łysych już po świcie 3 września. Żołnierze od razu ruszyli do natarcia i zdołali zająć skraj Myszyńca. Jednak Niemcy położyli na nacierających skuteczny ogień broni maszynowej i moździerzowy. Polegli dwaj dowódcy plutonów, około 30 żołnierzy, a 60 zostało rannych. Ranny dowódca kompanii dostał się do niewoli. Resztki pododdziału, z ppor. Lubienieckim na czele, wycofały się do Nowogrodu. Nigdy już nie dołączyli do macierzystego pułku[68]. Skierowano ich na uzupełnienie odcinka obrony „Szablak”[67][69][70].

3 września marsz. Edward Rydz-Śmigły nakazał, by 18 Dywizja Piechoty przesunęła marszem nocnym swój odwodowy 71 pp do rejonu Dąbrówka Lelis, Gibałka. Z tego rejonu miało wyjść uderzenie na Dylewo i dalej w kierunku Kadzidła, w celu zablokowania szosy z Myszyńca na Ostrołękę. Pułk ruszył wczesnym zmierzchem. Około 19.00 jego ubezpieczenie przeszło przez most pod Nowogrodem. Jeszcze przed Narwią do pułku dołączyły: 4 bateria 18 pułku artylerii lekkiej, drużyna budowlana, patrol telefoniczny i pluton sanitarny. Marsz prowadzony był w niezwykle ciężkich warunkach terenowych. Leśne, piaszczyste drogi były dużym utrudnieniem dla ruchu dział i wozów taborowych, a także rowerów i motocykli. W sytuacjach krytycznych posiłkowano się pomocą miejscowych gospodarzy. Nocą, około 2.00, pułk stanął na dłuższy odpoczynek w rejonie Dąbrówki. Marsz kontynuowano rankiem i o 9.00 pododdziały przeszły Rozogę, a cztery godziny później osiągnęły zaplanowany rejon w okolicach wsi Brzozówka i Gibałka[71][72][73].

Na odprawie w Lelisie przygotowano plan wspólnego uderzenia batalionów 42 i 71 pp w kierunku szosy Myszyniec–Kadzidło–Dylewo. I/71 pp miał nacierać na Kadzidło, a II/42 pułku piechoty na Dylewo. Działania obu batalionów trafiły jednak w próżnię. W tych okolicach nie było już Niemców. Atak okazał się spóźniony o dobę. Zmęczone marszami bataliony 71 pp otrzymały rozkaz odwrotu za Narew. Pułk zdążył jednak cofnąć się tylko do Rozogi, a tu gen. Młot-Fijałkowski nakazał zmianę kierunku marszu ku wsi Durlasy. 5 września o 3.00 pułk przekroczył Narew w Ostrołęce, a o 5.30 osiągnął wyznaczony cel. Pod Laskowcem odpoczywał cały dzień[74][75].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Myszyńcem.

Przegrupowanie w rejon Różana

[edytuj | edytuj kod]

W tym czasie na lewym skrzydle wytworzyła się niebezpieczna sytuacja, związana z możliwością oskrzydlenia całej SGO „Narew”[76]. Wobec powyższego, Naczelny Wódz nakazał dowódcy SGO dokonanie częściowego przegrupowania podległych mu wojsk w celu przejęcia odcinka „Różan”. Generał Czesław Młot-Fijałkowski postanowił wycofać spod Wizny III/71 pp i włączyć go w skład macierzystego pułku w rejonie Ostrołęka–Wojciechowice. 71 pułk piechoty, w przypadku uderzenia polskiej 33 Dywizji Piechoty wzdłuż prawego brzegu Narwi, miał zapewnić osłonę skrzydła zgrupowania uderzeniowego. Wiązało się to z przemieszczeniem pułku do lasu w rejon wsi Borawe, z wysunięciem ubezpieczeń pod Gierwaty[77].Tu do 71 pp dołączył z odcinka Wizna batalion III/71 pp. Na odcinku Wizna po odejściu III/71 pp pozostały i później dołączyły do pułku pluton artylerii piechoty i pluton pionierów[78]. Pułk przemieścił się w nakazany rejon, a ppłk dypl. Adam Zbijewski rankiem 6 września pojechał do wsi Drwęcz, by spotkać się z dowódcą 33 Dywizji Piechoty. Nie zastał tam jednak oddziałów polskich[79]. Pułk przygotował zatem stanowiska obronne w kierunku południowym i wschodnim. W tym czasie razem w odwodzie SGO „Narew”, w gotowości natarcia na kierunek Różana, stało 11 batalionów piechoty i 5 dywizjonów artylerii. Niestety, było już za późno na skuteczne zablokowanie Niemców. Nocą 5 września pierwsze grupy niemieckie sforsowały Narew. Główna północna linia obrony została przerwana na styku SGO „Narew” i Armii „Modlin”[78][80][81].

Dla Niemców droga do przepraw przez Bug stanęła teraz otworem, a oddziałom SGO „Narew” groziło odcięcie dróg wycofania. Niewłaściwa ocena przeciwnika, przeprowadzona przez polskich dowódców, nakazywała 71 pułkowi piechoty pozostawać w gotowości do natarcia. Przy pułku znajdował się też dowódca dywizji płk dypl. Stefan Kossecki. Nocą z 6 na 7 września dwa bataliony pułku zajęły stanowiska w rejonie Lipianki i Karnianki i prowadziły rozpoznanie w kierunku CiskKruszewo. III batalion stał w rejonie Borowe i stanowił odwód dowódcy dywizji. 6 września z terenu Prus Wschodnich nad Narew podeszły niemieckie kolumny pancerne 3 Armii. Należało dokonać wyboru – czy likwidować za wszelką cenę wyrwę pod Różanem, czy zawrócić odwody na pozycje nadnarwiańskie? 7 września rano niespodziewanie w gajówce Borowe pojawił się gen. Czesław Młot-Fijałkowski. Wyjaśnił swą determinację przygotowania natarcia na Różan, które to miało ruszyć następnego dnia o świcie. Zgodnie z rozkazem 71 pp pomaszerował do rejonu Cisk – Żłobin, skąd miał atakować na Goworowo. W nocy został jednak zawrócony i rankiem 8 września odpoczywał w rejonie Borowe. Brak jednoznacznych decyzji skutkował zmęczeniem żołnierzy, ich zniechęceniem i niewiarą w dowódców[82][83].

Odwrót

[edytuj | edytuj kod]

Ranem 8 września dotarł do gen. Młota-Fijałkowskiego rozkaz Naczelnego Wodza o konieczności odwrotu SGO „Narew” w ogólnym kierunku na Brześć. Dowódca dywizji poinformował ppłk. Zbijewskiego, że dywizja odchodzi na rzekę Ruż, by zagiąć południowe skrzydło. Postawił też zadanie z którego wynikało, że z nadejściem zmroku 71 pułk piechoty z II dywizjonem artylerii lekkiej, 18 dywizjonem artylerii ciężkiej, baterią przeciwlotniczą i grupą taborów powinien rozpocząć marsz w kierunku CzarnowiecRzekuńSuskJanochyGruceleOpęchowoKleczkowo do rejonu Żyźniewo – Kamieniowo – Zawady. Od południa pułk wystawi ubezpieczenie w sile: III/71 pp z 5 baterią 18 pułku artylerii lekkiej. Ubezpieczenie maszerować miało po osi DrwęczZamośćTroszynDąbek[84]. O zmroku, około 21.00, kolumna główna 71 pp rozpoczęła marsz odwrotowy i bez przeszkód rankiem dnia następnego znalazła się za rzeką Ruż. Poszczególne bataliony stanęły w rejonach: III w lesie Żyźniewo, II na stacji kolejowej Żyźniewo, a I w lesie na północ od Zawady. Do końca dnia na terenie zajmowanym przez 71 pp panował względny spokój. Po południu ze sztabu SGO „Narew” nadszedł rozkaz zapowiadający odwrót na zachodni skraj Czerwonego Boru. Na rozkaz do wymarszu czekano jednak dobę. W tym zaś czasie nieprzyjaciel wprowadził w rejon obrony SGO cztery związki taktyczne. Groziło okrążenie. Działała też V kolumna. Dywersanci wysadzili składy amunicyjne w Śniadowie. Około 17.00 nieprzyjaciel zaatakował w Tyszkach szwadrony polskiej kawalerii. Wobec zagrożenia z południa, dowódca pułku nakazał kontratak siłami I batalionu. Batalion osiągnął nakazane cele właściwie bez walki, stwierdzając jedynie obecność nielicznych patroli wroga[85][86].

Walki pod Jakacią

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Walki pod Jakacią.

Dowódca 18 Dywizji Piechoty, pułkownik Kossecki, nakazał uderzyć dwoma batalionami[g] 71 pułku piechoty w rejon Jakaci. Przygotowania i przebieg tej akcji koordynował dowódca piechoty dywizyjnej płk Aleksander Hertel[88]. Główne uderzenie miał wykonać I batalion w kierunku Szabły StareSzabły Nowe – Jakać. Będący w drugim rzucie II batalion miał ubezpieczać natarcie od strony wschodniej[89]. Celem akcji było wyrzucenie nieprzyjaciela poza Ruż, rozpoznanie na kierunku Ostrowi Mazowieckiej i nawiązanie współdziałania z brygadami kawalerii[90]. 10 września o 3.30 artyleria polska zaskoczyła kolumnę niemiecką ogniem 18 dywizjonu artylerii ciężkiej i baterii 18 pal. Kompanie pierwszego rzutu uderzyły na bagnety, zajęto Szabły Nowe. Niemcy starali się za wszelką cenę bronić szosy Łomża – Ostrów Mazowiecka, na której stał sprzęt zmotoryzowany. Wkrótce w ogniu stanęły pobliskie wioski, a do walki włączyła się niemiecka artyleria. Zdecydowane natarcie I/71 pp pozwoliło opanować Jakać Dworną, szosę i las. Zdobyto cały sprzęt motorowy i pancerny oddziału rozpoznawczego Dywizji Pancernej „Kempf”. Straty własne wyniosły 18 ludzi, w tym 5 zabitych. Efektowne zwycięstwo powiększone zostało jeszcze poprzez wejście do pościgu 1 pułku Ułanów Krechowieckich i 3 pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Piechota 71 pułku we wczesnych godzinach popołudniowych została wycofana do rejonu lasów Kamieniowo – Żyźniewo[91][92][93].

O 21.00 dowódca pułku otrzymał nowe rozkazy. Jako że wiedziano już o zajęciu przez Niemców Zambrowa, zdecydowano się utorować sobie drogę siłą. Na Zambrów uderzyć miał 71 pp przy wsparciu II dywizjonu 18 pal i 18 dac. Bataliony I i III miał maszerować z okolic Śniadowa przez Tabądź i Zakrzewo Stare do lasu na wschód od Ćwikły, by z tej podstawy nacierać na centrum miasta. II batalion dostał marszrutę przez poligon Czerwony Bór, Krajewo i Łętowo, by dotrzeć do Wądołek i stąd nacierać na koszary pułkowe. Pułki 33 i 42 miały oderwać się od nieprzyjaciela, odejść w rejon Długoborza i Osowca i dalej maszerować na przeprawę przez Bug w Nurze[91].

Bój o Zambrów[h]

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Bitwa o Zambrów (1939).

Zajęcie Zambrowa przez niemiecką 20 Dywizję Zmotoryzowaną z XIX KPanc. gen. Heinza Guderiana oznaczało praktycznie otoczenie 18 DP. W celu umożliwienia wyjścia Dywizji z okrążenia należało odbić z rąk niemieckich Zambrów i otworzyć drogę w kierunku na Nur nad Bugiem, a więc walka o Zambrów była dla 18 Dywizji szansą wyjścia z okrążenia w kierunku przeprawy przez Bug.

Dowódca dywizji płk dypl. Stefan Kossecki wydał 11 września rano rozkaz do natarcia na Zambrów. Główny ciężar walki spoczywał na 71 pp. Pozycjami wyjściowymi do ataku dla poszczególnych oddziałów pułku były okoliczne lasy: I batalion wyruszył ze wsi Sędziwuje, II batalion z północnego skraju lasu Wądołki-Bućki a III batalion z pozycji wyjściowej z rejonie Zakrzewa Starego. W rozkazie postawiono poszczególnym oddziałom następujące zadania:

  • III batalion 71 pp wznowi dotychczasowe natarcie, zajmie Pruszki i północno-zachodni skraj Zambrowa,
  • I batalion 71 pp opanuje środkową część Zambrowa, po czym przejdzie do obrony na wschodnim skraju miasta, zamykając wyloty szos na Białystok i Wiznę,
  • 18 dac zapewni wsparcie natarcia I i III batalionów 71 pp,
  • II batalion 71 pp zdobędzie koszary w Zambrowie, a następnie przejdzie do obrony tego rejonu,
  • wydzielone oddziały 33 pp zdobędą i utrzymają wzgórze 128.5 oraz m. Nagórki-Jabłoń, ubezpieczając III batalion 71 pp z kierunku północnego.

W czasie zaciętych walk III batalion, wraz z 6/18 pal pod silnym ostrzałem przeciwnika, osiągnął Pruszki, a potem północno-zachodnią część Zambrowa. Jednak po kolejnych silnych przeciwnatarciach niemieckich po godz. 14.00 wycofał się w rejon Zakrzewa. Ponawiane natarcia III batalionu odrzuciły oddziały niemieckiego 90 pp zmot. na skraj Zambrowa. W wyniku zaciętych walk rannych zostało bardzo dużo żołnierzy batalionu, w tym mjr Jakub Fober, kpt. Klemens Janitz, por. Bolesław Kotecki, por. rez. Morawski. Wśród licznych poległych znaleźli się por. Stanisław Świstek, ppor. rez. Buczkowski. Dowodzenie batalionem przejął por. Czesław Wiśniewski[94].

I batalion wraz z 5/18 pal, pod silnym ogniem nieprzyjacielskich ckm-ów, około godz. 12 osiągnął rynek w Zambrowie, gdzie jego natarcie zostało zatrzymane. Już w tej fazie walk batalion poniósł ciężkie straty; polegli między innymi kpt. Romuald Kudukis – dowódca 1 kompanii strzeleckiej oraz kpt. Władysław Dąbrowski – dowódca 1 kompanii ckm. Ranny został kpt. Tadeusz Dworak. Dowodzenie batalionem przejął por. Bronisław Piotrowicz. Walki toczyły się o poszczególne – z reguły płonące – domy. Około godz. 14 rozpoczęło się niemieckie przeciwnatarcie, w wyniku którego polskie oddziały zostały wyparte z Zambrowa. Około godz. 17 dowódca pułku ppłk Adam Zbijewski wycofał z walki I batalion, którego straty wynosiły ponad 50%, kierując go do rejonu miejscowości Sędziwuje. Zabrano ze sobą 30 jeńców niemieckich[94].

II batalion po potyczce wyparł niemiecki pododdział piechoty z Wądołek Starych. Następnie batalion rozwinął się do natarcia na wysokości strzelnicy i cegielni w Wądołkach w kierunku koszar pułku. Na skraju lasu w pobliżu miejscowości Długobon, we mgle doszło do 30 minutowej bratobójczej walki pomiędzy 3 szwadronem 1 pułku ułanów Krechowieckich, a 4 kompanią strzelecką II batalionu 71 pp. Byli ranni po obu stronach, a zginął ppłk Jan Litewski dowódca ułanów Krechowieckich[95]. O godz. 10.30 II/71 pp przystąpił do opóźnionego natarcia. Niemiecka piechota w trakcie bratobójczej walki wysunęła swoje placówki na wysokość strzelnicy i cegielni. Pod silnym ogniem przeciwnika natarcie załamało się na pozycjach wyjściowych. Ataki ponawiano kilkakrotnie i ostatecznie o godz. 14.00 II/71 pp przeszedł do obrony. W pierwszej fazie ataku poległ dowódca batalionu mjr Stanisław Knapik oraz por. Stefan Stawecki, por. Witalis Attinger, batalion poniósł ciężkie straty. Na rozkaz dowódcy pułku, około godz.2.00, batalion wycofał się w rejon miejscowości Krajewo-Korytki. Tam dowództwo nad batalionem przejął por. Seweryn Kwiatkowski[96]. Dalsze walki o Zambrów prowadził 71 pp, aż do wieczora ostatecznie został z niego wyparty.

Ostatnie walki pod Łętownicą i Andrzejewem

[edytuj | edytuj kod]

Po wyjściu z Zambrowa 71 pp zajął obronę I batalionem w rejonie Krajowo-Łętowo, II batalion Krajewo-Korytki z 2/18 pal, a III batalion w Zakrzewie, ubezpieczając wycofanie się 18 DP przez miasto Ostrożne. Pułk pomaszerował przez Grzymały, Nowy Borek do Łętowni. 12 września wypoczywał i reorganizował dowodzenie i kompanie. Wystawiono placówki, niemiecki pododdział pancerno-motorowy wypadem zajął Ostrożne. Po bitwie o Zambrów podjęto próbę przebicia się pozostałych oddziałów 18 DP na kierunku Andrzejewa, jednak ogromna przewaga wroga w sile 4 dywizji doprowadziła do okrążenia i rozbicia 18 Dywizji Piechoty w czasie ostatniego boju w nocy z 12 na 13 września pod Andrzejewem. 71 pp po dojściu w rejon w pobliżu Andrzejowa, wydzielił pododdział szturmowy do opanowania Andrzejowa Zaatakowano silnie bronione Andrzejewo, oddział szturmowy dywizji z pododdziałem z 71 pp opanował wzgórze 131. Lecz niemiecki kontratak zatrzymał natarcie, ranny został dowódca dywizji płk dypl. Stefan Kossecki. Wkradło się zamieszanie w szeregi dywizji, więzy organizacyjne oddziałów i pododdziałów rozpadły się. Do 14.00 z zebranych pośpiesznie grup żołnierzy utworzono dwie grupy uderzeniowe i jedną odwodową. O godz. 14.30 wykonano kolejne natarcie na Andrzejewo. Zatrzymane o godz. 15.00, a o godz. 16 artyleria dywizji udaremniła niemiecki kontratak. Do wieczora odparto kolejne niemieckie kontrataki. W trakcie walk ranni zostali adiutant pułku kpt. Marian Liskowiak i por. Bronisław Piotrowicz[97]. Po zmroku przygotowano oddział bojowy „Taran“ z składu dywizji, który miał otworzyć drogę na południe poza okrążenie. Dowodzący tym oddziałem płk Aleksander Hertel poległ podczas próby przebicia niemieckiego pierścienia okrążenia. Poległo też kilkunastu podoficerów i strzelców 71 pp. Pozostałość 18 DP nie przebiła się. Z uwagi na brak amunicji i bardzo dużą liczbę rannych ok. 3000 żołnierzy, najstarszy stopniem ppłk Witold Sztarak poddał zgrupowanie dywizji 14 września ok. godz. 7.00. Część żołnierzy podzielona na małe grupki i pojedynczo nocą 13/14 września przebiła się lub przedarła przez niemiecki pierścień okrążenia[98].

Mogiła zbiorowa poległych na cmentarzu w Zambrowie jest ostatnim śladem, jaki pozostał po żołnierzach, którzy mimo porażającej przewagi wroga, braków w zaopatrzeniu i nieludzkiego zmęczenia okazali hart ducha i znaleźli siły, by stanąć znowu do walki o swoje miasto, wypełniając żołnierski obowiązek do końca. Po wielu latach, w 67 rocznicę bitwy o Zambrów, umieszczono na mogile tablice z aktualnie udokumentowanym wykazem nazwisk poległych wraz z emblematami w postaci orła Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej i odznaki 71 pułku piechoty.

Batalion marszowy 71 pp

[edytuj | edytuj kod]

9 września batalion marszowy 71 pp wymaszerował przez Bielsk Podlaski, Białowieżę do Prużany skąd 15 września pomaszerował w kierunku Pińska. 25 września pod Kobryniem batalion napotkał oddziały sowieckie, z którymi stoczył potyczkę, a następnie rozproszył się[99].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939
Dowództwo i kwatermistrzostwo
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca pułku ppłk dypl. Adam Zbijewski
I adiutant kpt. Marian Liskowiak
oficer informacyjny ppor. rez. Władysław Mroczek
kwatermistrz kpt. adm. (piech.) Eugeniusz Andrzej Wasilewicz
dowódca kompanii gospodarczej ppor. rez. Eugeniusz Bojarski
naczelny lekarz kpt. lek dr Tadeusz Gisges
I batalion II batalion III batalion
dowódca batalionu kpt. Tadeusz Ludwik Dworak[i] mjr Stanisław Knapik mjr Jakub Fober
por. Bronisław Piotrowicz (od 11 IX 1939) por. Seweryn Kwiatkowski (od 11 IX 1939) por. Czesław Wiśniewski (od 11 IX 1939)
adiutant ppor. rez. Ruszczycki ppor. rez. Edward Buczowski
lekarz ppor. rez. lek. Władysław Pręgowski
dowódca kompanii kpt. Romuald Kudukis por. Stefan Stawecki kpt. Klemens Janitz
dowódca plutonu ppor. rez. Stefan Janicki
dowódca kompanii por. Eugeniusz Łopato-Naparliński por. Witalis Attinger por. Stanisław Świstek
dowódca plutonu ppor. rez. Malanowski ppor. Jerzy Grużewski
dowódca plutonu ppor. rez. Lubieniecki
dowódca plutonu ppor. rez. Kasprzycki
dowódca kompanii por. rez. Józef Rządzki por. rez. Wacław Karol Morawski
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Michalewski
dowódca kompanii km kpt. Władysław II Dąbrowski por. Seweryn Kwiatkowski por. Bronisław Kotecki
kompania przeciwpancerna pluton pionierow pluton artylerii piechoty
dowódca por. Czesław Józef Wiśniewski por. Bronisław Piotrowicz por. art. Stanisław Brykalski
kompania zwiadu pluton pgaz. pluton łączności
dowódca


Symbole pułku

[edytuj | edytuj kod]
Sztandar

Pierwszy sztandar pułk otrzymał 18 września 1919. Uroczystość wręczenia odbyła się w Pszczonowie. Był to dar miasta i obywateli Łowicza dla 144 pułku strzelców kresowych. Udział w uroczystościach wzięli dowódca 18 Dywizji Piechoty, oficerowie francuscy oraz mieszkańcy Łowicza i włościanie Pszczonowa[102][16].

18 grudnia 1923 roku kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych generał broni Stanisław Szeptycki „na mocy dekretów Pana Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 4 grudnia 1923 roku, L. 1254.23, L. 1255.23 zatwierdzam wzory chorągwi 5 p. strzelców podhalańskich i 71 pp”[103]. Chorągiew ofiarowała ludność powiatów: ostrowskiego, węgrowskiego i sokołowskiego. Wręczył go pułkowi 26 sierpnia 1923 w Komorowie generał Lucjan Żeligowski[43]. W czasie uroczystości mszę świętą celebrował bp połowy WP Stanisław Gall. W uroczystościach uczestniczyli także starostowie powiatów fundujących sztandar[43]. Z władz wojskowych byli: gen. Antoni Jastrzębski oraz gen. dyw. Eugeniusz Pogorzelski. Sam sztandar wykonany był zgodnie z obowiązującymi przepisami. Na jednej ze stron płatu znajdowały się nazwy miejscowości, gdzie stoczono najbardziej krwawe bitwy: Brody, Jasiołda, Mława i Szłapań oraz herby miast fundatorów sztandaru[104].

Po kapitulacji 13 września 1939 roku sztandar został zakopany w miejscowości Łętownica. Prowadzone w 1972 roku jego poszukiwania nie przyniosły rezultatu. W rękach prywatnych zachował się natomiast orzeł od sztandaru[105]. Posiada go Przemysław Wojciechowski z Poznania[106].

Odznaka pamiątkowa

Ustanowienie odznaki pamiątkowej 144 pułku Strzelców Kresowych uchwalono 9 grudnia 1920. Miała nadawać ją specjalna komisja pod przewodnictwem ówczesnego dowódcy pułku mjr. Mariana Ocetkiewicza. W sumie nadano ich około 400[107]

23 sierpnia 1928 roku generał dywizji Daniel Konarzewski w zastępstwie Ministra Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 71 pułku piechoty[108]. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach emaliowanych w kolorze białym ze złotymi krawędziami i zakończonymi kulkami. W centrum krzyża tarcza z numerem „71” otoczona granatowo emaliowanym pierścieniem. Na ramionach krzyża wpisano nazwy pól bitewnych z roku „1920 BRODY JASIODŁA MŁAWA SZŁAPAŃ”. Między ramionami krzyża tarcze z orłem wzór 1927, miniatura odznaki Armii Polskiej we Francji, herb Królestwa Włoskiego, herb Węgrowa. Od pierścienia między ramionami krzyża rozchodzi się po 7 promieni złotych do wysokości tarczy[2]. Wśród wyróżnionych były miasta: Zambrów, Ostrów Mazowiecka, Węgrów, Sokołów Podlaski, Łowicz i Mława[107]. Odznaka oficerska – jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym, emaliowana. Wykonawcą odznaki był Wiktor Gontarczyk z Warszawy[2].

Żołnierze pułku

[edytuj | edytuj kod]
Adam Zbijewski – dowódca pułku we wrześniu 1939
 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 71 Pułku Piechoty (II RP).

Obsada personalna dowództwa pułku

[edytuj | edytuj kod]
Dowódcy pułku[109]
stopień imię i nazwisko okres pełnienia służby kolejne stanowisko
kpt. Tadeusz Golachowski 21 IV – 26 V 1919
płk Vincent 26 V[110] – 14 X 1919[16]
płk Mikołaj Korszun-Osmołowski 14 X 1919[16] – 2 VII 1920
ppłk piech. Karol Jan Krystyn Blok 4 VII – 15 VII 1920
ppłk Marian Ocetkiewicz 1 VIII 1920 – 29 V 1925
płk Mieczysław Boruta-Spiechowicz 30 V 1925 – 28 VIII 1926
płk dypl. Roman Borzęcki 29 VIII 1926 – 1932
płk dypl. Seweryn Łańcucki 1932 – 10 X 1937
płk dypl. Orest Teodor Dżułyński 11 X 1937 – 22 VI 1939
ppłk dypl. Adam Zbijewski 1 VII 1939[111] – IX 1939
Zastępcy dowódcy pułku
mjr piech. Eugeniusz Wyrwiński 9 IV 1924 – 22 V 1925 dowódca III/63 pp
ppłk piech. Ludwik Franciszek Maciejowski od 22 V 1925
ppłk piech. Bolesław Andrzej Ostrowski II – 31 X 1927 szef wydziału w Dep. Piech. MSWojsk
ppłk piech. Benedykt Majkowski 31 X 1927 – 5 XI 1928 zastępca dowódcy 1 pcz
ppłk piech. Marian Prosołowicz 12 III[112] – XII 1929 p.o. komendanta PKU Tarnowskie Góry[113]
ppłk piech. Jan Swarzeński 31 I – 18 VI 1930 dowódca 86 pp[114]
ppłk piech. Stanisław Edward Grodzki 1 XI 1930 – 22 XII 1934 dowódca 57 pp
ppłk piech. Karol Kurek od 6 II 1935
mjr piech. Jan Foryś (II zastępca) do IX 1939 Ośrodek Zapasowy 18 DP, niemiecka niewola
Żołnierze 71 pułku piechoty polegli i zmarli z ran
Lista poległych i zmarłych w wojnie 1920[115]
stopień imię i nazwisko miejsce pochówku
szer. Abramiuk Grzegorz
szer. Antoniuk Jan
kpr. Augustyn Walerian
kpr. Baczkiewicz Wincenty
kpt. Bachman Arnold
st. szer. Bąk Ludwik
szer. Balcerek Władysław
szer. Bielecki Walenty
szer. Bilski Wincenty
szer. Borysiuk Filomen
st. szer. Bożek Władysław
ppor. Berezecki Józef
szer. Buca Stanisław
szer. Chmielewski Józef
szer. Cichosz Nowos
szer.b Cierartkajan
szer. Cymbał Marcin
szer. Czapski Bronisław
szer. Czepiński Stanisław
szer. Częszkal Władysław
szer. Dąbek Józef
st. szer. Filipowicz Jakub
kpr. Gabryś Andrzej
szer. Germelewski Roman
szer. Gierzyński Artur
szer. Głąb Jan
szer. Głodowski Franciszek
ppor. Grochal Adam
szer. Goron Moszko
szer. Górski Alter
szer. Grela Jan
szer. Grudziński Wincenty
szer. Gruszczyński Ignacy
szer. Grydziuszko Wincenty
szer. Gunia Stanisław
szer. Guński Walter
st. szer. Gwizdek Franciszek
kpr. Ignarski Jan
szer. Jabłoński Włodzimierz
szer. Jakubowski Franciszek
szer. Jakubowicz Lejzor
plut. Jankowski Władysław
ppor. Janocha Władysław
st. szer. Joachimiak Ignacy
kpr. Jóźwiak Wojciech
szer. Karolewicz Franciszek
szer. Kapela Jan
kpr. Kaszowski Tomasz
szer. Kazio Bolesław
szer. Kiełcikowski Józef
szer. Anioła Jan
szer. Koczela Władysław
szer. Komorowski Wilhelm
ppor. Korsak Józef
szer. Kowal Józef
szer. Kowalczyk Józef
szer. Kowalik Antoni
szer. Krajewski Ignacy
szer. Kramer Jan
szer. Krawczyk Robert
szer. Krzyżaniak Wacław
st. szer. Kubiak Wojciech
szer. Kubicki Kazimierz
szer. Kubit Józef
szer. Kuzioł Bolesław
szer. Kuta Stanisław
Kwiatosz Jan
plut. Lasocki Lucjan
szer. Lender Robert
st. szer. Lewandowski Władysław
szer. Łusakowski Kazimierz
szer. Machniej Józef
szer. Majewski Bolesław
szer. Mały Jan
szer. Mamcarz Józef
szer. Maruszewski Piotr
szer. Matlejewski Zygmunt
szer. Matusiak Franciszek
szer. Matuszek Ignacy
szer. Mierzejewski Czesław
szer. Misiok Józef
szer. Modnij
szer. Mrugała Józef
szer. Musiał Stanisław
szer. Muszyński Mieczysław
plut. Nawalany Władysław
szer. Nawrot Aleksander
szer. Nieznański Rudolf
szer. Nowosad Aleksander
szer. Nowosad Tichon
szer. Okupniak Michał
szer. Osiński Walenty
st. szer. Papański Józef
szer. Parapura Stanisław
plut. Patryjarcha Stanisław
szer. Pawlisz Szymon
szer. Pieciakjan
szer. Piorun Jan
szer. Przywecki Antoni
szer. Przybylski Jan
szer. Rakus Andrzej
ppor. Reron Edmund
st. szer. Rezler Wacław
plut. Rogaliński Józef
st. szer. Roziński Bogumił
szer. Rodkier Moszko
szer. Rzepnicki Aleksander
szer. Samilakjan
szer. Sawicki Piotr
szer. Ścibor Stanisław
szer. Sieron Jan
szer. Skrzypek Jan
szer. Skupiński Czesław
szer. Stefański Józef
pchor. Strzelecki Stanisław
plut. Świder Stanisław
st. szer. Świder Stanisław
szer. Świderek Jan
ppor. Szymanowicz Mieczysław
szer. Szampora Ernest
szer. Szczepański Franciszek
szer. Szewczuk Adam
szer. Szostakiewicz Jan
kpr. Szulc Jan
szer. Szulc Maksymilian
st. szer. Szymczakowski Teofil
szer. Tomczyk Michał
szer. Trzanowicz Lejba
szer. Walczyszewski Kazimierz
szer. Wańtraub Jankiel
szer. Wcisko Stanisław
szer. Węziak Władysław
szer. WereskiJan
szer. Wiatr Izydor
kpr. Wichliński Antoni
kpr. Wiktorski Franciszek
sierż. Wiłrzylak Marian
szer. Witczak Walenty
szer. Włodarek Stanisław
st. szer. Włodyga Antoni
szer. Wojcieszak Jakub
kpr. Woźniak Franciszek
plut. Wróbel Jan
szer. Wysocki Wilhelm
szer. Zagolski Jan
plut. Zając Jan
szer. Zbieralski Stanisław
szer. Zieliński Franciszek
szer. Zegota Franciszek
szer. Żmijewski Jan
szer. Żugolski Jan
szer. Żyła Wacław
Polegli w czasie przewrotu majowego 1926[116]
szer. Konstanty Dobosz
kpt. Kazimierz Hodbod
szer. Edward Głowacki
kpr. Franciszek Grudziak
szer. Josec Lomeranc
szer. Kirył Romaniuk
szer. Władysław Rupiński
szer. Karol Skurzyński
kpt. Stefan Steblecki
Sidor Stelmaszczuk
szer. Władysław Szwejk
szer. Jan Gustaw Wreder
szer. Franciszek Wykowski

Żołnierze 71 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[117] oraz Muzeum Katyńskie[118][j][k].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Chojnacki Leon ppor. rez. nauczyciel Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych Katyń
Choromański Aleksander ppor. rez. urzędnik Urząd Skarbowy w Ostrowii Maz. Katyń
Dobrzański Józef ppor. rez. technik Katyń
Gdaniec Jan Alfons[121] ppor. żołnierz zawodowy Katyń
Gładysiewicz Emil Wiktor por. rez. nauczyciel kier. Szkoły Powszechnej w Domanowie Katyń
Grabarczyk Kazimierz ppor. rez. handlowiec inspektor OPLG w Janowie Lub. Katyń
Grabowski Leon ppor. rez. student Katyń
Juraszek Wacław ppor. rez. Katyń
Kapelański Tadeusz ppor. rez. pracował w Łomży Katyń
Kikoła Wacław ppor. rez. Katyń
Konarzewski Tadeusz ppor. rez. mierniczy pracował w Warszawie Katyń
Kotecki Bronisław[122] por. żołnierz zawodowy Katyń
Krawczyk Józef ppor. rez. technik przemysłu leśnego Fabryka Dykt – Białystok Dojlidy Katyń
Kusz Adolf ppor. rez. prawnik Katyń
Łebkowski Józef por. rez. nauczyciel szkoła rolnicza w Łowiczu Katyń
Mikucki Aleksander ppor. rez. rolnik Katyń
Nestorowicz Józef ppor. rez. nauczyciel Szkoła Powszechna w Krzemieniu Katyń
Olesiński Wojciech ppor. rez. inżynier Katyń
Olszewski Eugeniusz ppor. rez. urzędnik Urząd Skarbowy w Grajewie Katyń
Osuch Kazimierz ppor. rez. urzędnik notariat w Węgrowie Katyń
Pawłowski Jan[123] plut.pchor. żołnierz zawodowy Katyń
Polakowski Władysław kpt. rez. inżynier agronom Urząd Wojewódzki w Poznaniu Katyń
Sikora Aleksander ppor. rez. pracownik naukowy Uniwersytet Warszawski Katyń
Siwik Franciszek ppor. rez. nauczyciel szkoła w Czaplinku Katyń
Splitt Józef Romuald[l] kpt. piech. oficer służby stałej Katyń
Sucharski Czesław ppor. nauczyciel Szkoła Powszechna w Księżynie Katyń
Swoboda Stanisław ppor. rez. dziennikarz Katyń
Szulakowski Maciej ppor. rez. dziennikarz Katyń
Trepkowski Czesław ppor. rez. prawnik Katyń
Żelazowski Stefan ppor. rez. urzędnik Katyń
Baranowski Marian podporucznik rezerwy nauczyciel Charków
Grochowalski Władysław podporucznik rezerwy absolwent SGGW Charków
Juraszczyk Jan podporucznik rezerwy lekarz weterynarii Charków
Krystyniak Mieczysław[m] chorąży żołnierz zawodowy Charków
Nosowicz Olgierd podporucznik rezerwy Charków
Ostrowski Tadeusz porucznik w st. sp. technik Charków
Perzanowski Piotr podporucznik rezerwy Urząd Skarbowy w Warszawie Charków
Solarski Stanisław podporucznik rezerwy urzędnik Charków
Wroniecki Józef[128] kapitan żołnierz zawodowy Charków
Wrzesiński Stefan podporucznik rezerwy mgr filozofii Charków
Zakrzewski Jan podporucznik rezerwy nauczyciel kier. szkoły w Kalinowie Charków
Zipser Witold Janusz podporucznik rezerwy inżynier budownictwa Zarząd Drogowy Brześć Charków
Hamerliński Jerzy ppor. rez handlowiec ULK
Podbielski Norbert Kalinin

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  1. Według Witkowskiego zawiązkiem 20 psk był III batalion[8].
  2. Według Witkowskiego płk Vincent przekazał dowodzenie mjr. Chonalowi, a ten 4 października przekazał je ppłk. Laurionowi. Dopiero od 15 października na czele 144 ppsk stanął polski oficer, płk Mikołaj Korszun-Osmołowski[17].
  3. Inaczej opisuje chrzest bojowy Mazaraki oraz Dobroński i Filipow. Podają oni, że wypad realizowany był siłami dwóch batalionów pod ogólnym dowództwem kpt. Wacława Boguszewskiego[21][20]
  4. Kompleks koszarowy w Zambrowie wybudowany został przez Rosjan w latach 1885–1894 i spalony przez Niemców pod koniec I wojny światowej. Kompleks obejmował ponad 20 budynków koszarowych i dużą liczbę domów mieszkalnych. W czasie „kryzysu przysięgowego” umieszczano w nim legionistów polskich z 1 i 2 pułku piechoty. W okresie tworzenia Polskiej Siły Zbrojnej były to koszary Obozu Ćwiczeń[51].
  5. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[58].
  6. Dowódca pułkowej kompanii gospodarczej był jednocześnie oficerem taborowym pułku[59].
  7. Według Majorkiewicza w skład oddziału wydzielonego wchodził I batalion bez kompanii z kompanią III/71 pp i baterią artylerii[87].
  8. Tekst w sekcji „Bitwa o Zambrów, pochodzi z: Jerzy Dąbrowski, Bitwa o Zambrów 71 Pułku Piechoty w dniu 11 września 1939 r., Monitor Zambrowskim nr 6, 2006, ISSN 1730-3567. Zgoda na użycie tekstu na licencji GNU FDL 1.2 została udzielona przez autora.
  9. Zygmunt Kosztyła w pracy „Wrzesień 1939 roku na białostocczyźnie”, Białystok 1967 r., jako dowódcę I/71 pp wymienił mjr Władysława Wnorowskiego[100]. Pluta-Czachowski i Wujcik piszą, że na odprawie w Szablach Starych stawił się, w zastępstwie chorego dowódcy I batalionu kpt. Dworaka, dowódca 1 kompanii kpt. Kudukis[101].
  10. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[119].
  11. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[120].
  12. Kpt. piech. Józef Splitt ur. 7 lutego 1895 w Mogilnie, syn Adolfa i Izabeli z domu Madałkiewicz. W 1928 otrzymał awans do stopnia kapitana. Należał do Polskiej Organizacji Wojskowej. Brał udział w I wojnie światowej i powstaniu wielkopolskim. W Wojsku Polskim służył w 62 pułku piechoty i 33 pułku piechoty, w marcu 1939 w 71 pułku piechoty na stanowisku komendanta obwodowego Przysposobienia Wojskowego w Zambrowie. We wrześniu 1939 w składzie Ośrodka Zapasowego 18 Dywizji Piechoty. Był odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości[124][125].
  13. Chor. Mieczysław Krystyniak ur. 2 listopada 1898 w Targowiskach, syn Franciszka i Marii z domu Czekańska. Był żołnierzem 1 pułku piechoty leg. polskich z którym był ranny w bitwie pod Krzywopłotami. Absolwent Szkoły Podoficerów Zawodowych Piechoty w 1927. Służył także w 9 pułku piechoty Leg., 33 pułku piechoty i 71 pułku piechoty w Zanbrowie. W marcu 1939 zajmował stanowisko dowódcy plutonu Dywizyjnego Kursu dla Podoficerów Nadterminowych 18 DP. Odznaczony Krzyżem Niepodległości, Brązowym Krzyżem Zasługi, Medalem 1918–1921 i Medalem 10-lecia[126][127].
  14. Pomnik odsłonięto w Zambrowie w 1982, w 2005 pomnik odnowiono i przeniesiono na obecne miejsce – ul. kard. S. Wyszyńskiego.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 16 z 19 maja 1927 roku.
  2. a b c Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 117.
  3. Satora 1990 ↓, s. 133.
  4. Almanach Oficerski 1923/24 ↓, s. 52.
  5. Jednodniówka 1930 ↓, s. 77.
  6. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 3–4.
  7. Zakrzewski 2016 ↓, s. 52–53.
  8. Witkowski 2016 ↓, s. 20.
  9. Zakrzewski 2016 ↓, s. 67.
  10. Mazaraki 1929 ↓, s. 24.
  11. Mazaraki 1929 ↓, s. 5.
  12. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 6.
  13. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 7.
  14. Zakrzewski 2016 ↓, s. 63.
  15. Zakrzewski 2016 ↓, s. 81.
  16. a b c d e Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 8.
  17. a b Witkowski 2016 ↓, s. 28.
  18. Mazaraki 1929 ↓, s. 8.
  19. Tuliński 2020 ↓, s. 932.
  20. a b c d Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 9.
  21. a b c Mazaraki 1929 ↓, s. 9.
  22. Zakrzewski 2016 ↓, s. 105.
  23. a b Witkowski 2016 ↓, s. 32.
  24. Mazaraki 1929 ↓, s. 11.
  25. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 10.
  26. a b Arciszewski 2016 ↓, s. 19–20.
  27. Odziemkowski 2004 ↓, s. 71.
  28. Arciszewski 2016 ↓, s. 78–85.
  29. Mazaraki 1929 ↓, s. 14.
  30. Arciszewski 2016 ↓, s. 137.
  31. a b c Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 11.
  32. Mazaraki 1929 ↓, s. 15.
  33. Witkowski 2016 ↓, s. 40.
  34. Mazaraki 1929 ↓, s. 16.
  35. Zakrzewski 2016 ↓, s. 329.
  36. Witkowski 2016 ↓, s. 41.
  37. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 12.
  38. Witkowski 2016 ↓, s. 43.
  39. Mazaraki 1929 ↓, s. 19.
  40. Zakrzewski 2016 ↓, s. 391.
  41. Mazaraki 1929 ↓, s. 21.
  42. a b c Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 13.
  43. a b c Mazaraki 1929 ↓, s. 23.
  44. Mazaraki 1929 ↓, s. 26–27.
  45. Witkowski 2016 ↓, s. 49.
  46. Witkowski 2016 ↓, s. 50.
  47. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 14.
  48. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 15–16.
  49. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 14–15.
  50. Witkowski 2016 ↓, s. 141.
  51. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 17.
  52. Jagiełło 2007 ↓, s. 63–65.
  53. The New York National Guardsman str. 11.
  54. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 19.
  55. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 20.
  56. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 22–23.
  57. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 631–632.
  58. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  59. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 587.
  60. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 24.
  61. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 126.
  62. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 25.
  63. Zbijewski 1940 ↓, s. 5.
  64. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 26.
  65. Dymek 1999 ↓, s. 39.
  66. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 144.
  67. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 28.
  68. Zbijewski 1940 ↓, s. 6.
  69. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 156–158.
  70. Witkowski 2016 ↓, s. 104–106.
  71. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 29.
  72. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 160–161.
  73. Zbijewski 1940 ↓, s. 6–7.
  74. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 30.
  75. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 162–163.
  76. Dymek 1999 ↓, s. 72.
  77. Dymek 1999 ↓, s. 74.
  78. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 31.
  79. Zbijewski 1940 ↓, s. 9.
  80. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 163–165.
  81. Witkowski 2016 ↓, s. 108.
  82. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 32.
  83. Pluta-Czachowski i Wujcik 1985 ↓, s. 176–178.
  84. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 33.
  85. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 34–35.
  86. Zbijewski 1940 ↓, s. 12–13.
  87. Majorkiewicz 1972 ↓, s. 49.
  88. Dymek 1999 ↓, s. 96.
  89. Kosztyła 1976 ↓, s. 175.
  90. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 35.
  91. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 36.
  92. Pluta-Czachowski i Wujcik 1986 ↓, s. 87–90.
  93. Witkowski 2016 ↓, s. 109–110.
  94. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 38.
  95. Witkowski 2015 ↓, s. 44.
  96. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 39.
  97. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 42-43.
  98. Witkowski 2015 ↓, s. 44-46.
  99. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 43.
  100. Kosztyła 1976 ↓, s. 254.
  101. Pluta-Czachowski i Wujcik 1986 ↓, s. 87.
  102. Mazaraki 1929 ↓, s. 7.
  103. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, Nr 48 z 18 grudnia 1923 roku, poz. 613.
  104. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 16.
  105. Satora 1990 ↓, s. 133–134.
  106. Satora 1990 ↓, s. 25.
  107. a b Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 21.
  108. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 23 sierpnia 1928 roku, poz. 260.
  109. Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  110. Dobroński i Filipow 1996 ↓, s. 5.
  111. Zbijewski 1940 ↓, s. 1a.
  112. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 12 marca 1929 roku, s. 90.
  113. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 23 grudnia 1929 roku, s. 382.
  114. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930 roku, s. 9.
  115. Mazaraki 1929 ↓, s. 27–28.
  116. Witkowski 2016 ↓, s. 140.
  117. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  118. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  119. Rocznik oficerski 1939 ↓.
  120. Wyrwa 2015 ↓.
  121. Księgi Cmentarne – wpis 947.
  122. Księgi Cmentarne – wpis 1724.
  123. Księgi Cmentarne – wpis 2768.
  124. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 35, 680.
  125. Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 587.
  126. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 632.
  127. Księga Cmentarna Charkowa 2003 ↓, s. 267.
  128. Księgi Cmentarne – wpis 14319.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]