Рутений

Қаныққан бу қысымы
44	Технеций ← Рутений → Родий
Fe; ↑; Ru; ↓; Os	Периодическая система элементов 44Ru
Жай заттың сыртқы бейнесі
	Күміс-ақ металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Рутений / Ruthenium (Ru), 44
Топ типі	Ауыр металдар
Топ, период, блок	8, 5, d
Атомдық масса ; (молярлық масса)	101,07 м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Kr] 4d7 5s1
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 15, 1
Атом радиусы	134 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	125 пм
Ион радиусы	(+4e) 67 пм
Электртерістілігі	2,2 (Полинг шкаласы)
Тотығу дәрежелері	−4, −2, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6, +7, +8
Иондалу энергиясы	1-ші: 710,3 (7,36) кДж/моль (эВ) ; 2-ші: 1620 кДж/моль (эВ) ; 3-ші: 2747 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	12,41 г/см³
Балқу температурасы	2334 °C
Қайнау температурасы	4077 °C
Балқу жылуы	(25,5) кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	24,0 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	8,3 см³/моль
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	алтыбұрышты
Тор параметрлері	a=2,706 c=4,282 Å
c/a қатынас	1,582
Дебай температурасы	600 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 117,0 Вт/(м·К)
Юнг модульі	447 ГПа
Жылжу модульі	173 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.30
Моос қаттылығы	6.5
Бринеллий қаттылығы	2160 МПа
CAS нөмірі	7440-18-8

Рутений (латын. Ruthenium; Ru) — Менделеевтің Периодтық кестесінің VІІІ тобындағы химиялық элемент; рет нөмірі – 44, атомдық массасы - 101,07.

Табиғи Рутенийдің масса сандары – 96, 98-402 және104 болып келетін 7 тұрақты изотопы бар, ең көп тарағаны ¹⁰²Ru (31.61 %). Рутенийді алғаш рет 1844 ж. Қазан университетінің профессоры, орыс химик Карл Клаус ашып, оны Ресейдің құрметіне атаған (Rutheniа – Ресейдің орта ғасырдағы латынша аты). Жер қыртысындағы салмақ мөлшері – 5*10⁻⁷%. Ол платина тобына жататын металдармен бірге кездеседі.

Физикалық қасиеттері

Рутений – платинаға ұқсас, күміс түсті ақ, қатты металл.

Тығыздығы – 12,2 г/сm² (20°С), балқу температурасы – 2334 °C, қайнау температурасы – 4077 °C.

Химиялық қасиеттері

Рутений – химиялық инертті металл. Кесек түрінде Патша сұйығында да ерімейді. Ұнтағы қыздырғанда күкүрт қышқылында (NаBrО₃ қатысқанда) және гипохлорит ерітіндісінде ериді.
Рутений – айнымалы валентті.
Қыздырғанда оттекпен (450°С) әрекеттесіп қос тотық RuО₂ және төрт тотық RuО₄, галогендермен галогенидтер түзеді.
Рутений 1000°С күкіртпен әрекеттесіп дисульфит RuS₂ түзеді, ол табиғатта лаурит минералы түрінде кездеседі.

Алынуы

Рутений платина тобына жататын металдарды өндіргенде шығатын жартылай өнімдерден алынады. 2009 жылы әлемде 17,9 тонна рутений алынған. Жалпы бүкіл әлемдік рутений қоры - 5000 тонна. Бағасы — ~100$ унция үшін.

Пайдалануы

Рутенийдің басқа платина тобына жататын металдармен, никель, кобальт, молибден және сольфраммен түзетін қорытпалары электродтар, электр шамының қылы және лабораториялық ыдыс жасауға қолданылады.
Рутений кейбір органикалық реакциялардың катализатор ретінде қолданылады.

Тағы қараңыз

Химиялық элементтер тізімі

Сыртқы сілтемелер

Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Рутений
Рутений на Webelements
Ruthenium at The Periodic Table of Videos (University of Nottingham)
Nano-layer of ruthenium stabilizes magnetic sensors Мұрағатталған 5 сәуірдің 2016 жылы.

Дереккөздер

“Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998