İçeriğe atla

Styx (uydu)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Styx
Plüton'un uydusu Styx'in New Horizons uzay aracı tarafından 13 Temmuz 2015'te 632,000 km mesafeden fotoğrafı
Keşif
KeşfedenShowalter, M. R. et al.
Keşif yeriHubble Uzay Teleskobu
Keşif tarihi
  • 26 Haziran 2012
  • (doğrulama 7 Temmuz 2012)
Fotografik
Adlandırmalar
MPC belirtmesiPluto V
Telaffuz/ˈstɪks/[1]
Adın kaynağı
Στύξ Styx
Alternatif adlar
S/2012 (134340) 1
S/2012 P 1
SıfatlarStygian /ˈstɪdʒiən/[2]
Yörünge özellikleri[3]
42656±78 km
Dış merkezlik0,005787±0,001144
20,16155±0,00027 g
Eğiklik0,809°±0,162°
Doğal uydusuPlüton
Fiziksel özellikler
27±0,3[4][5]
Boyutlar16 × 9 × 8 km[6]
Kütle7,5×1015 kg[7]
3,24 ± 0,07 d (kaotik)[6]
82°[8] (yörünge düzlemine)
Albedo0,65 ± 0,07 geometrik[6]
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Styx, Plüton'un en küçük doğal uydusudur. Keşfiyle 11 Temmuz 2012'de açıklanan Styx, New Horizons uzay aracı tarafından Temmuz 2015'te, Plüton ve gezegenin diğer uydularıyla birlikte görüntülenerek tek bir fotoğrafı çekildi. Gezegene en yakın ikinci uydu olup keşfi Temmuz 2011'de açıklanan Kerberos'un ardından gezegenin keşfedilen beşinci uydusudur. En uzun ekseninin uzunluğu yaklaşık 16 km olan Styx'in yörünge periyodu 20,1 gündür.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşif ve gözlemler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hubble Uzay Teleskobu'nun 7 Temmuz 2012'de çektiği bu görüntüde, Plüton ile uyduları yer almaktadır. Daire içine alınan uydu ise Styx'tir.

Styx, Mark R. Showalter liderliğindeki bir ekip tarafından, Hubble Uzay Teleskobu'nun Geniş Alan Kamerası 3 tarafından 26 Haziran ve 9 Temmuz 2012 tarihleri arasında çekilen on dört grup görüntü kullanılarak keşfedildi.[9] Keşif, 11 Temmuz 2012'de açıklandı. Styx, sistemin o ana kadar bilinen en sönük nesnesi olan Kerberos'un yaklaşık yarısı, Plüton'un ise yüz binde biri kadar parlaktı.[10] S/2012 (134340) 1[11] olarak tanımlanan nesneye, gayriresmî olarak P5 adı verildi.[10][12][13]

Styx'in keşfine yol açan haritalama çalışması, 14 Temmuz 2015'te Plüton sistemine uçan insansız New Horizons uzay aracı görevi için hazırlıktı. Styx'in keşfi ile, bu bölgede tespit edilemeyecek kadar küçük cisimlerin yer alabileceği yönünde endişelere yol açmıştı. Kütleçekimleri, meteor çarpmaları sonucu oluşan parçaların bir arada tutmaya yeterli olmamalarından ötürü bu tip nesneler, en az 13,78 km/s (49.600 km/sa) hızla hareket eden uzay aracı için tehlike oluşturmaktaydı.[4][14][15] Ancak New Horizons, daha küçük herhangi bir nesne tespit etmedi ve Plüton sisteminden hasar almadan geçti. Temmuz 2015'te New Horizons, Styx'in tek bir fotoğrafını çekilebilmişti.[6]

Adlandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keşfedilmesinin ardından 2012'de, küçük gezegen 134340 Plüton'un yörüngesinde bulunan ilk uydu (S) olduğu için S/2012 (134340) 1 küçük gezegen adıyla adlandırıldı. Gayriresmî olarak "P5" olarak bilinir, yani keşfedilen beşinci Plüton uydusudur.

Plüton uydularını isimlendirme geleneği, Roma mitolojisinden tanrı Plüton ile ilişkili isimleri kullanmaktır. P4 ve P5 isimlerine karar vermek için Mark R. Showalter ve SETI Enstitüsü, keşif ekibi adına 2013 yılında bağlayıcı olmayan bir internet anketi gerçekleştirdi ve bu ankette genel halk en sevdikleri isimler için oy vermeye davet edildi.[16] Katılımcılar Plüton tanrısı ile ilgili Yunan mitolojik isimleri arasından seçim yapabilir veya kendi isimlerini önerebiliyordu.[16][17] İlk açıklamanın ardından Uzay Yolu serisinde Kaptan James T. Kirk'ü oynayan oyuncu William Shatner, Vulcan ve Romulus isimlerini önerdi. Bu öneriler görünüşte mitolojikti, Vulcan Plüton'un bir yeğeni ve ateş tanrısıyken Romulus ise Roma'nın kurucusuydu, ama aynı zamanda Star Trek evrenindeki kurgusal Vulkan ve Romulus gezegenlerine de atıfta bulunuyordu.[18][19] Zaten bu isimde bir asteroit uydusu olduğu için 'Romulus' önerisi reddedildi,[20] ancak Vulcan, Shatner'ın tweet atmasının ardından en çok oy alan ad oldu; Cerberus (Plüton'un yeraltı dünyasını koruyan köpek) ikinci ve Styx (tanrıça yeraltı dünyasında aynı adı taşıyan nehrin) üçüncü geldi. Kazanan isimler Uluslararası Astronomi Birliği'ne gönderildi.[21] Bununla birlikte, Vulcan bir yeraltı figürü adı olduğu, Merkür yörüngesinin içindeki varsayımsal bir gezegen için kullanıldığı ve adını vulkanoidlere verdiği için IAU açısından uygun olmayan bir isimdi.[22][23][24]

2 Temmuz 2013'te IAU, P5 için Styx ve P4 için Kerberos adlarını resmî olarak onayladığını duyurdu.[25][26]

Köken

[değiştir | kaynağı değiştir]

Plüton çevresindeki beklenmedik şekilde karmaşık yapıdaki uydu sistemi, uzak geçmişte Plüton ile başka bir Kuiper kuşağı nesnesi arasındaki çarpışmanın sonucu olabilir.[27] Plüton'un uydularının, Ay'ı oluşturduğu düşünülen dev çarpışmaya benzer bir çarpışma sonrasında yayılan parçaların enkazı olmaları mümkündür. Yörüngesel rezonanslar ise, çarpışma sonucu saçılan parçaları toplamak için bir "çukur" görevi görmüş olabilir.[10]

Fiziksel özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Başlangıçta Styx'in çapının 10–25 km arasında olduğu tahmin ediliyordu.[28][29] Bu değerler, Styx'in görünür büyüklüğünden, sırasıyla alt ve üst sınırlar için 0,35 ve 0,04 tahmini albedo kullanılarak elde edilmişti.[4] New Horizons tarafından yapılan ölçümlerden sonra, Styx'in çok düzensiz şekilli olduğu ve boyutlarının yaklaşık 16 × 9 × 8 km olduğu tespit edildi.[6] Bir çarpışma sonucu saçılan parçalardan oluştuğu düşünüldüğünden dolayı, azot ve metan gibi daha uçucu buzların daha az yer aldığı, esas olarak su buzundan oluştuğu düşünülmektedir.[30]

Yörünge

[değiştir | kaynağı değiştir]
Plüton'un uydularının Plüton-ekliptik düzlemi kütle merkezi çevresinde yörüngeleri
Önden görünüş
Yandan görünüş
      Plüton ·       Charon ·       Styx ·       Nix ·       Kerberos ·       Hydra

Styx'in yörüngesi, Plüton-Charon kütle merkezine 42.656 km mesafede,[3] Charon ve Nix yörüngeleri arasında yer alır. Plüton'un tüm uyduları, Styx'i keşfeden Mark Showalter tarafından "Matruşkalara benzermişçesine (...) düzgün bir şekilde iç içe geçmiş" olarak tanımlanan, neredeyse dairesel ve eş düzlemli yörüngelerde dönmektedir.[27]

Styx, Hydra ile 11:6 ve Nix ile 11:9 yörünge rezonansındadır (oranlar birim zamanda tamamlanan yörünge sayılarını temsil eder ve periyot oranları tersidir).[3][31] Bu "Laplace benzeri" 3 cisim rezonansının bir sonucu olarak, Nix ve Hydra ile 2:5 oranında kavuşumu vardır.

20,16155 gün olan yörünge periyodu,[6][3] 6,387 gün olan Charon-Plüton yörünge periyodu ile 1:3 ortalama hareket rezonansından yaklaşık %5 farklıdır. Nix, Kerberos ve Hydra ile, alışılmadık bir 1:3:4:5:6 (yörünge periyodu oranı) yakın rezonans dizisinin bir parçasını oluşturur.[10] Yörüngesinin aksine, Styx'in dönüşü kaotiktir; diğer küçük Plüton uyduları gibi Styx gelgit kilitli değildir ve dönüşü kısa zaman ölçeklerinde değişiklik gösterir. New Horizons'ın uçuşu sırasında kendi ekseninde dönüş periyodu yaklaşık 3.239 gündü.[8]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Styx." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  2. ^ "Stygian." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
  3. ^ a b c d Showalter, M. R.; Hamilton, D. P. (3 Haziran 2015). "Resonant interactions and chaotic rotation of Pluto's small moons". Nature. 522 (7554): 45-49. Bibcode:2015Natur.522...45S. doi:10.1038/nature14469. PMID 26040889. 
  4. ^ a b c Sanders, Ray (11 Temmuz 2012). "Hubble Space Telescope detects fifth moon of Pluto". Phys.org. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  5. ^ "Pluto's Moons: Five and Counting". Sky & Telescope. 11 Temmuz 2012. 4 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2012. 
  6. ^ a b c d e f "Special Session: Planet 9 from Outer Space - Pluto Geology and Geochemistry". YouTube. Lunar and Planetary Institute. 25 Mart 2016. 28 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2019. 
  7. ^ Johnston, Robert. "(134340) Pluto, Charon, Nix, Hydra, Kerberos, and Styx". Asteroids with Satellites Database--Johnston's Archive. 3 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2016. 
  8. ^ a b "DPS 2015: Pluto's small moons Styx, Nix, Kerberos, and Hydra [UPDATED]". www.planetary.org. 27 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  9. ^ Showalter (2012). "New Satellite of (134340) Pluto: S/2012 (134340) 1". IAU Circular. 9253: 1. 
  10. ^ a b c d Matson, J. (11 Temmuz 2012). "New Moon for Pluto: Hubble Telescope Spots a 5th Plutonian Satellite". Scientific American web site. 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012. 
  11. ^ "Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto". NASA. 11 Temmuz 2012. 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012. 
  12. ^ Chang, Kenneth (13 Temmuz 2012). "Pluto jokes resurface after new moon found". Sydney Morning Herald. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012. 
  13. ^ "New moon spotted orbiting Pluto, scientists say". Guardian. Associated Press. 11 Temmuz 2012. 29 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2012. 
  14. ^ Redd, N. T. (28 Kasım 2011). "Pluto's Moons Could Spell Danger for New Horizons Spacecraft". Space.com. 4 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2012. 
  15. ^ Wall, Mike (11 Temmuz 2012). "Hubble telescope spots fifth moon orbiting Pluto". Christian Science Monitor. 12 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  16. ^ a b "You & William Shatner Can Name Pluto's 2 Newest Moons". 14 Şubat 2013. 18 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Haziran 2015. 
  17. ^ Kramer, Miriam (2 Temmuz 2013). "2 Pluto Moons Get New Names". space.com. 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2013. 
  18. ^ Marcia Dunn (25 Şubat 2013). "Capt. Kirk's Vulcan entry wins Pluto moons contest". San Francisco Chronicle. Associated Press. 26 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2013. 
  19. ^ Witze, Alexandra (23 Nisan 2013). "Moon and planet names spark battle". Nature. 496 (7446): 407. Bibcode:2013Natur.496..407W. doi:10.1038/496407a. PMID 23619668. 
  20. ^ "'Vulcan' tops poll for moon name". 3 News NZ. 26 Şubat 2013. 8 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  21. ^ Witze (23 Nisan 2013). "Moon and planet names spark battle". Nature. 496 (7446): 407. doi:10.1038/496407a. PMID 23619668. 
  22. ^ Dunn, Marcia (25 Şubat 2013). "Capt. Kirk's Vulcan entry wins Pluto moons contest". San Francisco Chronicle. Associated Press. 26 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2013. 
  23. ^ "'Vulcan' and 'Cerberus' Win Pluto Moon Naming Poll". SPACE.com. 25 Şubat 2013. 27 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2013. 
  24. ^ Rice. "Kerberos and Styx named as moons of Pluto". WRAL. 9 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Eylül 2020. 
  25. ^ "Names for New Pluto Moons Accepted by the IAU After Public Vote". IAU. 2 Temmuz 2013. 23 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2013. 
  26. ^ "Pluto's Smallest Moons Receive Their Official Names". SETI Institute. 2 Temmuz 2013. 5 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2013. 
  27. ^ a b Maugh, Thomas H. II (11 Temmuz 2012). "Astronomers find fifth moon at Pluto". Los Angeles Times. 15 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  28. ^ "Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto". HubbleSite. 11 Temmuz 2012. 13 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012. 
  29. ^ "Hubble discovers new Pluto moon". bbc.co.uk. BBC News. 11 Temmuz 2012. 12 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Temmuz 2012. 
  30. ^ "Fifth Moon Discovered Orbiting Pluto". NASA. 16 Temmuz 2012. 17 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2012. 
  31. ^ Witze, Alexandra (3 Haziran 2015). "Pluto's moons move in synchrony". Nature. doi:10.1038/nature.2015.17681. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Styx_(uydu)&oldid=33382614" sayfasından alınmıştır