Otizm spektrum bozukluğu
Otizm spektrum bozukluğu (OSB), yaygın sosyal etkileşim ve iletişim anomalileri ile şiddetli derecede sınırlı ilgi ve aşırı yineleyici davranış olarak görülen bir psikolojik durum spektrumudur.[1]
OSB'nin üç ana türü otizm, Asperger Sendromu ve Başka Türlü Adlandırılmayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB-BTA)'dır. Otizm, otistik spektrum bozukluklarının çekirdeğini oluşturur. Belirtiler ve olası nedenler açısında otizme en yakın olan Asperger Sendromudur. YGB-BTA, ölçütler daha özel bir sendrom tanısı koymaya yeterli olmadığında konulan tanıdır. Bazı kaynaklar otizm ile çeşitli belirtileri paylaşan ama ilgisiz nedenleri olan Rett sendromu ve çocukluğun dezintegratif bozukluğunu da OSB arasına katar.[2] Otizmin aksine Asperger Sendromunda dil becerileri gelişiminde belirli bir gecikme görülmez.[3]
Otizmin terminolojisi şaşırtıcı olabilir, otizm, Asperger Sendromu ve YGB-BTA, OSB yerine bazen otistik bozukluklar olarak adlandırılabilir,[4] otizmin kendisi de otistik bozukluk, çocukluk otizmi ya da infantil otizmi olarak da adlandırılabilir. OSB, göz temasından kaçınmak gibi otistiğe benzer kişisel özelliklere sahip olan ama OSB'si olduğu kesin olmayan geniş otizm fenotipinin bir alt kümesidir.[5]
Bir araştırma otizmin prevalansını 1.000 kişiye 1,3; OSB'nin prevalansını ise 1.000 kişiye 6,0-6,5 olarak tahmin etmiştir; OSB'nin en yaygın türü YGB-BTA'dır, Asperger Sendromu yaklaşık 1.000 kişiye 0,3 olarak tahmin edilmiştir. Atipik OSB türleri olan Rett sendromu ve çocukluğun dezintegratif bozukluğu ise çok daha ender görülür.[6]
Otistik özellikler
[değiştir | kaynağı değiştir]Bazı davranışlar otizm spektrumunu tanımlar. Otistik özelliklerin türü, şiddeti ya da sayısı bireyin otizminin şiddetini belirler. Bu otistik özellikler, bilim, matematik, mühendislik ve bilgisayar programcılığı gibi bazı disiplinler için yararlı olabilir. Bazı otistik bireylerin ezber alışkanlığı bu dallarda temel konuları öğrenmelerine yardımcı olabilir ancak yüksek işlevli otistiklerin tekrar eden modelleri kolaylıkla tanımlayıp bunları bildiklerinin dışında yeni durumlara kolaylıkla uygulayabilmeleri sayesinde söz konusu dallarda istisnai derecede yetenekli oldukları görülebilir. Bu bilgin becerilerinin otistik bozuklukların çoğunda olduğu yanılgısı yaygındır ancak bunlar otistik bireylerin çok küçük bir kısmında ortaya çıkmaktadır, tahminler %0,5 ile %10 arasında olduğudur.[7]
2007 yılında yapılan bir araştırmada, popüler görüşün aksine, otizm spektrumunda olanların yüz ifadelerini okuyabildiği, sosyal durumlar hakkında fikir yürütebildikleri ve stereotipleri anladıkları ortaya çıkarılmıştır. On ile on dört yaşlarında on sekiz çocuk, dinamik ve statik yüz ifadelerinin çeşitli ruhsal durumlara karşılık geldiğini belirtebilmiştir ama nörotipik akranları kadar başarılı olamamışlardır. Otistik çocuklar yüz ifadelerini tanımlamada ağız ve gözler bir bilgi verdiğinde, bunlar hareketsiz olduğundan daha başarılıdır. İkinci bir deneyde ise on bir ile on beş yaşında çocuklar, yalnızca göz ifadesi ya da yüz ifadesini tanımlamada nörotipik akranları kadar başarılı olmuşlardır.[8]
Otistik çocuklar genellikle akranlarıyla sosyal ilişkiler kurmaya isteklidir ve sosyal beceriler eğitimiyle bunda başarılı olabilmektedirler.[9] Otistiklere toplumun nasıl davrandığı sanal gerçeklik simülasyonları yardımıyla toplumun karmaşık kuralları gösterilerek öğretilebilir.[10] Otizm spektrumunda olanlar yine de toplumda bulunan sosyal rolleri ve stereotipleri anlayabilir, birçoğu neden kötü bir mahallede evin kapısının kilitlenmesi gerektiğini ya da bir dükkânda kasiyerin ne yaptığını anlayabilir.[11]
Tanı ölçütleri ve teknikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]1990'ların sonunda otizm spektrum bozukluklarının prevalansının artmasıyla bu konuda yapılan araştırmalar da hızla artış gösterdi, başlangıçta tıp çevreleri bu artışı tanı taramalarının gelişmesine ve otizm tanımının değişmesine bağlamıştır. Otizm ve otistik spektrum bozukları için güncellenmiş tanı ölçütlerini içeren Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Sınıflandırması'nın dördüncü gözden geçirilmiş basımı (DSM-IV), 1994'te yayımlandı.[12] Aralarında Amerikan Pediyatristler Birliğinin de bulunduğu profesyonel tıp birlikleri, otizmin görünen prevalansının artmasında bu gözden geçirmenin önemli bir faktör olduğunu belirtmektedir ve Mayo Clinic araştırmacılarının 2005 yılında yaptığı bir araştırmada otistik spektrum bozukluğu tanılarının DSM ölçütlerinin değişmesinden ve özel eğitim programlarının fonlarının artmasından sonra artış gösterdiği bulunmuştur.[13]
Ebeveynler ve pediyatristlerin otizm spektrum bozukluğu üzerine bilinçliliklerinin artması sonucunda, daha önce başka bozukluk tanısı konmuş çocuklarda otizm tanısının konmasında artış olduğu da bulunmuştur.[14] Yanlış tanı konmasının nedenleri otistik çocukların bakımı için hükûmet fonlarının artışı ama benzer düzeyde eksikliği ve ihtiyacı olan çocuklara aynı fonların sağlanmaması olabilir. Eğer bu şekilde bir artış varsa, geçmişte öğrenme eksikliği ya da psikiyatrik bozukluk tanısı konabilecek olan ya da hiçbir tanı belirlenemeyecek olan çocuklara otistik spektrum bozukluğu tanısı konmuş olabilir.[15]
Yale Üniversitesinden Dr. Fred Volkmar, otizm için daha iyi hizmet verilmesinin "tanı değişikliği"ne yol açmış olabileceğini söylemektedir.[16]
Otizmin ana semptomlarını tedavi etmek için birçok terapi ortaya çıkmıştır. Simpson, otizm spektrum bozukluğu olanlar için bilimsel destekli dört tedavi şeklini tanımlamıştır. Bunlar uygulamalı davranış analizi, ayrık deneme eğitimi, eksenel tepki terapisi ve Strain & Hoyson'un "Öğrenme Deneyimleri: Okulöncesi çocuklar ve ebeveynleri için alternatif bir program"dır.[17]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Dünya Sağlık Örgütü (2006). "F84. Pervasive developmental disorders". International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (10. ed. (ICD-10) bas.). Erişim tarihi: 25 Haziran 2007. (İngilizce)
- ^ Lord C, Cook EH, Leventhal BL, Amaral DG (2000). "Autism spectrum disorders". Neuron. 28 (2). ss. 355-63. doi:10.1016/S0896-6273(00)00115-X. PMID 11144346. (İngilizce)
- ^ American Psychiatric Association (2000). "Diagnostic criteria for 299.80 Asperger's Disorder (AD)". Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (4. ed., text revision (DSM-IV-TR) bas.). ISBN 0890420254. (İngilizce)
- ^ Freitag CM (2007). "The genetics of autistic disorders and its clinical relevance: a review of the literature". Mol Psychiatry. 12 (1). ss. 2-22. doi:10.1038/sj.mp.4001896. PMID 17033636. (İngilizce)
- ^ Piven J, Palmer P, Jacobi D, Childress D, Arndt S (1997). "Broader autism phenotype: evidence from a family history study of multiple-incidence autism families" (PDF). Am J Psychiatry. 154 (2). ss. 185-90. PMID 9016266. 8 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Haziran 2008. (İngilizce)
- ^ Fombonne E (2005). "Epidemiology of autistic disorder and other pervasive developmental disorders". J Clin Psychiatry. 66 (Suppl 10). ss. 3-8. PMID 16401144. (İngilizce)
- ^ Treffert DA (2006). "Savant syndrome: an extraordinary condition—a synopsis: past, present, future". Wisconsin Medical Society. 7 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2008.
- ^ Back E, Ropar D, Mitchell P (2007). "Do the eyes have it? inferring mental states from animated faces in autism". Child Dev. 78 (2). ss. 397-411. doi:10.1111/j.1467-8624.2007.01005.x. Diğer özet – ScienceDaily (27 Mart 2007). (İngilizce)
- ^ "New book offers social skills solutions for children with autism spectrum disorders" (Basın açıklaması). Indiana University. 13 Temmuz 2006. 15 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2008. (İngilizce)
- ^ "Virtual Reality Teaches Autistic Children Street Crossing, Study Suggests". Diğer özet – ScienceDaily (29 Ocak 2008). (İngilizce)
- ^ Hirschfeld L, Bartmess E, White S, Frith U (2007). "Can autistic children predict behavior by social stereotypes?". Curr Biol. 17 (12). ss. R451-2. doi:10.1016/j.cub.2007.04.051. PMID 17580071. Diğer özet – ScienceDaily (19 Haziran 2007). (İngilizce)
- ^ Tidmarsh L, Volkmar FR (2003). "Diagnosis and epidemiology of autism spectrum disorders". Can J Psychiatry. 48 (8). ss. 517-25. PMID 14574827. 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2008. (İngilizce)
- ^ Barbaresi WJ, Katusic SK, Colligan RC, Weaver AL, Jacobsen SJ (2005). "The incidence of autism in Olmsted County, Minnesota, 1976-1997: results from a population-based study". Arch Pediatr Adolesc Med. 159 (1). ss. 37-44. doi:10.1001/archpedi.159.1.37. PMID 15630056. 27 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2008. (İngilizce)
- ^ Shattuck PT (2006). "The contribution of diagnostic substitution to the growing administrative prevalence of autism in US special education". Pediatrics. 117 (4). ss. 1028-37. doi:10.1542/peds.2005-1516. PMID 16585296. 25 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2008. Diğer özet (3 Nisan 2006). (İngilizce)
- ^ Pettus A (2008). "A spectrum of disorders". Harv Mag. 110 (3). ss. 27-31, 89-91. 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2008. (İngilizce)
- ^ "Uncovering autism's mysteries: Is there more autism? Or just a new definition?". Associated Press. 2 Mart 2003. 13 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2007.
'Autism is kind of a fashionable diagnosis,' Volkmar said. 'Everybody's interested in getting better services.'
(İngilizce) - ^ Simpson R.L. (2005). "Evidence-based practicies and students with autism spectrum disorders". Focus on Autism and other Developmental Disabilities. 20 (3). ss. 140-149. (İngilizce)
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Curlie'de Otizm spektrum bozukluğu (DMOZ tabanlı)
- Otolog kordon kanı kök hücreleri ile otizm spektrum bozukluğu tedavisi6 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
