Mesjeta

Kryqi i Mathildës, një gemmata thelbësore e bërë për Mathildën, Abbesën e Essenit (973–1011), e cila shfaqet e gjunjëzuar para Virgjëreshës dhe Fëmijës në pllakën e smaltit.Thesari i Katedrales së Essenit, Gjermani.

Mesjeta ose periudha mesjetare në historinë e Evropës, zgjati afërsisht nga fundi i shekullit të 5-të deri në fund të shekullit të 15-të, ngjashëm me periudhën post-klasike të historisë globale. Filloi me rënien e Perandorisë Romake Perëndimore dhe kaloi në Rilindjen dhe Epokën e Zbulimeve. Mesjeta është periudha e mesme e tre ndarjeve tradicionale të historisë perëndimore: antikiteti klasik, periudha mesjetare dhe periudha moderne. Periudha mesjetare në vetvete ndahet në Mesjetën e hershme, Mesjetën e Lartë dhe në Mesjetën e Vonë.

Përmbledhje

Rënia e popullsisë, kundërurbanizimi, rënia e autoritetit të centralizuar, pushtimet dhe shpërnguljet masive të fiseve, të cilat kishin filluar në antikitetin e vonë, vazhduan në mesjetën e hershme. Lëvizjet në shkallë të gjerë të periudhës së migrimit, duke përfshirë popuj të ndryshëm gjermanikë, formuan mbretëri të reja në atë që mbeti nga Perandoria Romake Perëndimore. Në shekullin e VII, Afrika e Veriut dhe Lindja e Mesme - së fundmi pjesë e Perandorisë Romake (ose Bizantine) Lindore - ranë nën sundimin e Kalifatit Umajad, një perandori islame, pas pushtimit nga pasardhësit e Muhamedit . Megjithëse pati ndryshime thelbësore në shoqëri dhe në strukturat politike, ndarja me antikitetin klasik nuk ishte e plotë. Perandoria Bizantine ende e madhe, vazhdimësia e drejtpërdrejtë e Romës, mbijetoi në Mesdheun Lindor dhe mbeti një fuqi e madhe. Ligji laik u avancua shumë nga Kodi i Justinianit . Në Perëndim, shumica e mbretërive përfshinin institucione ekzistuese romake, ndërsa peshkopata dhe manastire të reja u themeluan ndërsa krishterimi u zgjerua në Evropë. Frankët, nën dinastinë Karolingiane, krijuan shkurtimisht Perandorinë Karolingiane gjatë shekullit të 8-të dhe fillimit të shekullit të 9-të. Ajo mbuloi pjesën më të madhe të Evropës Perëndimore, por më vonë iu nënshtrua presioneve të luftërave të brendshme civile të kombinuara me pushtimet e jashtme: vikingët nga veriu, maxharët nga lindja dhe saraçenët nga jugu.

Gjatë Mesjetës së Lartë, e cila filloi pas vitit 1000, popullsia e Evropës u rrit shumë pasi inovacionet teknologjike dhe bujqësore lejuan që tregtia të lulëzonte dhe ndryshimet klimatike të periudhës së ngrohtë mesjetare lejuan rritjen e rendimenteve të të korrave. Manorializmi, organizimi i fshatarëve në fshatra që u detyroheshin fisnikëve qiranë dhe shërbimet e punës, dhe feudalizmi, struktura politike ku kalorësit dhe fisnikët e statusit më të ulët u detyroheshin shërbimin ushtarak zotërinjve të tyre në këmbim të së drejtës për të marrë qira nga tokat dhe pallatet. dy nga mënyrat e organizimit të shoqërisë në Mesjetën e Lartë. Kjo periudhë pa edhe ndarjen formale të kishave katolike dhe ortodokse, me skizmën Lindje-Perëndim të vitit 1054 . Kryqëzatat, të cilat filluan në 1095, ishin përpjekje ushtarake nga të krishterët e Evropës Perëndimore për të rimarrë kontrollin e Tokës së Shenjtë nga myslimanët, dhe gjithashtu kontribuan në zgjerimin e të ashtuquajturit krishterim latin në rajonin Baltik dhe Gadishullin Iberik . Mbretërit u bënë krerët e shteteve kombëtare të centralizuara, duke reduktuar krimin dhe dhunën, por duke e bërë më të largët idealin e një të ashtuquajturi krishterim të bashkuar. Në Perëndim, jeta intelektuale u karakterizua nga skolasticizmi, një filozofi që theksonte bashkimin e besimit me arsyen, dhe nga themelimi i universiteteve . Teologjia e Thomas Aquinas, pikturat e Xhotos, poezia e Dantes dhe Chaucer, udhëtimet e Marco Polo dhe arkitektura gotike e katedraleve si Chartres shënojnë fundin e kësaj periudhe.

Mesjeta e vonë u shënua nga vështirësi dhe fatkeqësi, duke përfshirë urinë, murtajën dhe luftën, të cilat pakësuan ndjeshëm popullsinë e Evropës; ndërmjet viteve 1347 dhe 1350, Vdekja e Zezë vrau rreth një të tretën e evropianëve. Polemika, herezia dhe skizma perëndimore brenda Kishës Katolike paralelizuan konfliktin ndërshtetëror, grindjet civile dhe revoltat fshatare që ndodhën në mbretëri. Zhvillimet kulturore dhe teknologjike transformuan shoqërinë evropiane, duke përfunduar mesjetën e vonë dhe duke filluar periudhën e hershme moderne .

Terminologjia

Mesjeta është një nga tre periudhat kryesore në skemën më të qëndrueshme për analizimin e historisë evropiane : Antikiteti, Mesjeta dhe Periudha Moderne . Një term i ngjashëm shfaqet për herë të parë në latinisht në 1469 si media tempestas ose "sezonin e mesëm". Në përdorimin e hershëm, kishte shumë variante, duke përfshirë medium aevum , ose "mosha e mesme", e regjistruar për herë të parë në 1604, dhe media saecula , ose "shekujt e mesëm", regjistruar për herë të parë në 1625. Mbiemri "mesjetar" dhe "mesjetare" që do të thotë diçka që i përket mesjetës, rrjedh nga medium aevum .

Shkrimtarët mesjetarë e ndanë historinë në periudha të tilla si " Gjashtë epoka " ose " Katër Perandoritë ", dhe e konsideruan kohën e tyre si të fundit para fundit të botës. Koncepti i të jetuarit në një "moshë të mesme" ishte i huaj për ta, dhe ata i referoheshin vetes si " nos moderni ". ", ose "ne njerëzit modernë". Në konceptin e tyre, epoka e tyre filloi kur Krishti i solli dritën njerëzimit dhe e krahasoi dritën e epokës së tyre me errësirën shpirtërore të periudhave të mëparshme. Humanisti dhe poeti italian Petrarch (v. 1374) ishte i pari që rishikoi metaforën. Ai ishte i bindur se një periudhë rënieje kishte filluar kur perandorët me origjinë joitaliane morën pushtetin në Perandorinë Romake dhe e përshkroi atë si një epokë "errësirë". Koncepti i tij u zhvillua më tej nga humanistët si Giovanni Boccaccio (v. 1375) dhe Filippo Villani të cilët theksuan "rilindjen" e kulturës në epokën e tyre pas një periudhe të gjatë errësirë kulturore. Leonardo Bruni ishte historiani i parë që përdori periodizimin trepalësh në Historinë e Popullit të Firences (1442), me një periudhë të mesme "midis rënies së Perandorisë Romake dhe ringjalljes së jetës së qytetit diku në fund të shekullit të njëmbëdhjetë dhe të dymbëdhjetë". Periodizimi trepalësh u bë standard pasi historiani gjerman i shekullit të 17-të Christoph Cellarius e ndau historinë në tre periudha: antike, mesjetare dhe moderne.

Pika e fillimit më e zakonshme për Mesjetën është rreth vitit 500, me datën 476-viti kur u rrëzua perandori i fundit romak perëndimor-për herë të parë u përdor nga Bruni. Datat e mëvonshme të fillimit përdoren ndonjëherë në pjesët e jashtme të Evropës. Për Evropën në tërësi, viti 1500 shpesh konsiderohet të jetë fundi i Mesjetës, por nuk ka një datë përfundimtare të rënë dakord universalisht. Në varësi të kontekstit, ndonjëherë përdoren ngjarje të tilla si pushtimi i Kostandinopojës nga turqit në 1453, udhëtimi i parë i Kristofor Kolombit në Amerikë në 1492, ose Reformimi Protestant në 1517. Historianët anglezë shpesh përdorin Betejën e Fushës së Bosworth në 1485 për të shënuar fundin e periudhës. Për Spanjën, datat e përdorura zakonisht janë vdekja e mbretit Ferdinand II në 1516, vdekja e Mbretëreshës Isabella I të Kastiljes në 1504, ose pushtimi i Granadës në 1492.

Historianët nga vendet që flasin romanisht priren ta ndajnë mesjetën në dy pjesë: një periudhë më të hershme "të lartë" dhe më vonë "të ulët". Historianët anglishtfolës, duke ndjekur homologët e tyre gjermanë, në përgjithësi e ndajnë mesjetën në tre intervale: "Early", "High" dhe "Late". Në shekullin e 19-të, e gjithë Mesjeta shpesh quhej "Epoka e Errët ", por me miratimin e këtyre nënndarjeve, përdorimi i këtij termi u kufizua në Mesjetën e Hershme në fillim të shekullit të 20-të.

Periodizimi

Periudha e mesjetës ndahet në tri nën periudha më të shkurtra e që janë:

1. Mesjeta e hershme
2. Mesjeta klasike
3. Mesjeta e vonë

Shih edhe

• Antikiteti
• Kryqëzatat
• Historia e Evropës
• Historia e Ballkanit
• Universitetet mesjetare
• Humanizmi dhe Renesansa

Literatura

• Adams, Laurie Schneider (2001). A History of Western Art (bot. Third). Boston, MA: McGraw Hill. ISBN 0-07-231717-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Albrow, Martin (1997). The Global Age: State and Society Beyond Modernity. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2870-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Backman, Clifford R. (2003). The Worlds of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512169-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Barber, Malcolmtitle=The Two Cities: Medieval Europe 1050–1320 (1992). London: Routledge. ISBN 0-415-09682-0 https://archive.org/details/twocitiesmedieva0000barb_u4c2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh |title= (Ndihmë!); Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra shifrorë: lista e autorëve (lidhja)
• Barber, Richard (1978). Edward, Prince of Wales and Aquitaine: A Biography of the Black Prince. New York: Scribner. ISBN 0-684-15864-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Benton, Janetta Rebold (2002). Art of the Middle Ages. World of Art. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-20350-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Bitel, Lisa M. (2002). Women in Early Medieval Europe, 400–1100. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-59773-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• British Library Staff (8 janar 2008). "Incunabula Short Title Catalogue". British Library. Arkivuar nga origjinali më 12 mars 2011. Marrë më 8 prill 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Brown, Peter (1989). The World of Late Antiquity AD 150–750. Library of World Civilization. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-95803-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Brown, Thomas (1998). "The Transformation of the Roman Mediterranean, 400–900". përmbledhur nga Holmes, George (red.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. fq. 1–62. ISBN 0-19-285220-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Chazan, Robert (2006). The Jews of Medieval Western Christandom, 1000–1500. Medieval Textbooks. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84666-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Colish, Marcia L. (1997). Medieval Foundations of the Western Intellectual Tradition 400–1400. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 0-300-07852-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Collins, Roger (1999). Early Medieval Europe: 300–1000 (bot. Second). New York: St. Martin's Press. ISBN 0-312-21886-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cosman, Madeleine Pelner (2007). Medieval Wordbook: More the 4,000 Terms and Expressions from Medieval Culture. New York: Barnes & Noble. ISBN 978-0-7607-8725-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cunliffe, Barry (2008). Europe Between the Oceans: Themes and Variations 9000 BC–AD 1000. New Haven, CT: Yale University Press. ISBN 978-0-300-11923-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Curta, Florin (2019). Eastern Europe in the Middle Ages (500–1300), Volume I. Brill's Companion to European History. Vëll. 19. Leiden, NL: Brill. ISBN 978-90-04-41534-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Epstein, Steven A. (2009). An Economic and Social History of Later Medieval Europe, 1000–1500. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-70653-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Fößel, Amalie (2016). "The Political Traditions of Female Rulership in Medieval Europe". përmbledhur nga Bennett, Judith M.; Karras, Ruth Mazo (red.). The Oxford Handbook of Women and Gender in Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. fq. 68–83. ISBN 978-0-19-877938-4. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gainty, Denis; Ward, Walter D. (2009). Sources of World Societies: Volume 2: Since 1500. Boston, MA: Bedford/St. Martin's. ISBN 0-312-68858-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Gies, Joseph; Gies, Frances (1973). Life in a Medieval City. New York: Thomas Y. Crowell. ISBN 0-8152-0345-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Grant, Edward (2001). God and Reason in the Middle Ages. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80279-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Grant, Edward (1994). Planets, Stars, & Orbs: The Medieval Cosmos, 1200–1687. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-43344-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Hamilton, Bernard (2003). Religion in the Medieval West (bot. Second). London: Arnold. ISBN 0-340-80839-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Heather, Peter (2006). The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-532541-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Henderson, George (1977). Early Medieval (bot. Revised). New York: Penguin. OCLC 641757789. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Holmes, George, red. (1988). The Oxford History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 0-19-285272-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Ilardi, Vincent (2007). Renaissance Vision from Spectacles to Telescopes. Philadelphia: American Philosophical Society. ISBN 978-0-87169-259-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• James, Edward (2009). Europe's Barbarians: AD 200–600. The Medieval World. Harlow, UK: Pearson Longman. ISBN 978-0-582-77296-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Jordan, William C. (2003). Europe in the High Middle Ages. Penguin History of Europe. New York: Viking. ISBN 978-0-670-03202-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Kaufmann, J. E.; Kaufmann, H. W. (2001). The Medieval Fortress: Castles, Forts and Walled Cities of the Middle Ages (bot. 2004). Cambridge, MA: Da Capo Press. ISBN 0-306-81358-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Keen, Maurice (1988) [1968]. The Pelican History of Medieval Europe. London: Penguin Books. ISBN 0-14-021085-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Knox, E. L. "History of the Idea of the Renaissance". Europe in the Late Middle Ages. Boise State University. Arkivuar nga origjinali më 3 shkurt 2012. Marrë më 25 dhjetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lasko, Peter (1972). Ars Sacra, 800–1200. Penguin History of Art (now Yale). New York: Penguin. ISBN 0-14-056036-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lawrence, C.H (2001). Medieval Monasticism: Forms of Religious Life in Western Europe in the Middle Ages (bot. Third). Harlow, UK: Longman. ISBN 0-582-40427-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lightbown, Ronald W. (1978). Secular Goldsmiths' Work in Medieval France: A History. Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London. London: Thames and Hudson. ISBN 0-500-99027-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lindberg, David C.; Numbers, Ronald L. (1986). "Beyond War and Peace: A Reappraisal of the Encounter between Christianity and Science". Church History. 55 (3): 338–354. doi:10.2307/3166822. JSTOR 3166822. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lindberg, David C. (2003). "The Medieval Church Encounters the Classical Tradition: Saint Augustine, Roger Bacon, and the Handmaiden Metaphor". përmbledhur nga Lindberg, David C.; Numbers, Ronald L. (red.). When Science & Christianity Meet. Chicago, IL: University of Chicago Press. ISBN 0-226-48214-6. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Lock, Peter (2006). Routledge Companion to the Crusades. New York: Routledge. ISBN 0-415-39312-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Avignon". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 45. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Famine". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 127–128. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Great Schism". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 153. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Hundred Years' War". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 176. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Jews". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 190–192. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Knights of the Temple (Templars)". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 201–202. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Loyn, H. R. (1989). "Scholasticism". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 293–294. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Martin, Janet (1993). Medieval Russia 980–1584. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-36832-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• "Mediaeval". The Compact Edition of the Oxford English Dictionary: Complete Text Arranged Micrographically: Volume I A–0. Glasgow: Oxford University Press. 1971. fq. M290. LCCN 72177361. OCLC 490339790. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Stampa:Cite dictionary
• Miglio, Massimo (2006). "Curial Humanism seen through the Prism of the Papal Library". përmbledhur nga Mazzocco, Angelo (red.). Interpretations of Renaissance Humanism. Brill's Studies in Intellectual History. Leiden: Brill. fq. 97–112. ISBN 978-90-04-15244-1. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• McCormick, Michael (2010). Origins of the European Economy: Communications and Commerce, AD 300–900. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-66102-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Mommsen, Theodore E. (prill 1942). "Petrarch's Conception of the 'Dark Ages'". Speculum. 17 (2): 226–242. doi:10.2307/2856364. JSTOR 2856364. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Morris, Rosemary (1998). "Northern Europe invades the Mediterranean, 900–1200". përmbledhur nga Holmes, George (red.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. fq. 175–234. ISBN 0-19-285220-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Murray, Alexander (2004). "Should the Middle Ages Be Abolished?". Essays in Medieval Studies. 21: 1–22. doi:10.1353/ems.2005.0010. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nees, Lawrence (2002). Early Medieval Art. Oxford History of Art. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-284243-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Nicolle, David (1999). Medieval Warfare Source Book: Warfare In Western Christendom. London: Brockhampton Press. ISBN 1-86019-889-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Numbers, Ronald (11 maj 2006). "Myths and Truths in Science and Religion: A historical perspective" (PDF). Lecture archive. The Faraday Institute for Science and Religion. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 11 tetor 2017. Marrë më 25 janar 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Payne, Robert (2000). The Dream and the Tomb: A History of the Crusades (bot. First paperback). New York: Cooper Square Press. ISBN 0-8154-1086-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Peters, Ted (2005). "Science and Religion". përmbledhur nga Jones, Lindsay (red.). Encyclopedia of Religion. Vëll. 12 (bot. Second). Detroit, MI: MacMillan Reference. fq. 8182. ISBN 978-0-02-865980-0. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Pounds, N. J. G. (1990). An Historical Geography of Europe. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0521322170. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Power, Daniel (2006). The Central Middle Ages: Europe 950–1320. The Short Oxford History of Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-925312-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Riley-Smith, Jonathan (1989). "Crusades". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 106–107. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Russell, Jeffey Burton (1991). Inventing the Flat Earth-Columbus and Modern Historians. Westport, CT: Praeger. ISBN 0-275-95904-X. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Schove, D. Justin (1989). "Plague". përmbledhur nga Loyn, H. R. (red.). The Middle Ages: A Concise Encyclopedia. London: Thames and Hudson. fq. 267–269. ISBN 0-500-27645-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Singman, Jeffrey L. (1999). Daily Life in Medieval Europe. Daily Life Through History. Westport, CT: Greenwood Press. ISBN 0-313-30273-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Stalley, Roger (1999). Early Medieval Architecture. Oxford History of Art. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-284223-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Tansey, Richard G.; Gardner, Helen Louise; De la Croix, Horst (1986). Gardner's Art Through the Ages (bot. Eighth). San Diego, CA: Harcourt Brace Jovanovich. ISBN 0-15-503763-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Finkel, Caroline (2006). Osman's Dream: The History of the Ottoman Empire (bot. 1st). New York: Basic Books. ISBN 0-465-02396-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Thomson, John A. F. (1998). The Western Church in the Middle Ages. London: Arnold. ISBN 0-340-60118-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Vale, Malcolm (1998). "The Civilization of Courts and Cities in the North, 1200–1500". përmbledhur nga Holmes, George (red.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. fq. 297–351. ISBN 0-19-285220-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Watts, John (2009). The Making of Polities: Europe, 1300–1500. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-79664-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Whitton, David (1998). "The Society of Northern Europe in the High Middle Ages, 900–1200". përmbledhur nga Holmes, George (red.). The Oxford Illustrated History of Medieval Europe. Oxford, UK: Oxford University Press. fq. 115–174. ISBN 0-19-285220-5. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Wickham, Chris (2009). The Inheritance of Rome: Illuminating the Dark Ages 400–1000. New York: Penguin Books. ISBN 978-0-14-311742-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)