Prijeđi na sadržaj

Novi Beograd

Izvor: Wikipedija
Bežanijski blokovi - reprezentativni primjer Brutalne arhitekture jednog od pravaca moderne arhitekture u Jugoslaviji

Novi Beograd je gradsko naselje, sedište opštine Novi Beograd (i jedino naselje u toj opštini) u Gradu Beogradu. Nalazi se na severnoj obali reke Save i zauzima površinu od 4.074 hektara. Prema popisu iz 2022. bilo je 209.763 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 224.424 stanovnika).

Opština Novi Beograd je jedna od 17 beogradskih opština. Naselje Novi Beograd je izgrađeno nakon Drugog svetskog rata i razvilo se u moderan velegrad.

Geografski položaj

Novi Beograd se nalazi na levoj obali Save. Administrativno, njegov severoistočni deo počinje na desnoj strani Dunava, malo pre ušća Save u Dunav. Nalazi se severozapadno od „starog“ Beograda, sa kojim je spojen putem 6 mostova (Brankov most, Gazela, Stari savski most, Stari, Novi železnički most i Most na Adi). Evropski put E-75 prolazi kroz središte Novog Beograda.

Geografske odlike

Novi Beograd — Sava centar i poslovne zgrade

Opština Novi Beograd zauzima površinu od 40,74 km². Glavna fizička osobina Novog Beograda je njegov ravan teren, što predstavlja veliki kontrast starom delu Beograda, koji je izgrađen na 32 brda. Osim Bežanije, svog zapadnog dela, Novi Beograd je izgrađen na površini koja je u osnovi bila močvara kada je 1948. godine otpočela izgradnja novog grada. Godinama je na Novi Beograd donošen pesak sa dunavskog Malog ratnog ostrva, sve dok od njega nije preostao mali uski pošumljeni pojas zemlje koji postoji i danas.

Ostale geografske odlike Novog Beograda su poluostrvo Mala Ciganlija i ostrvo Ada Međica, oba na Savi i zaliv Zimovnik, koji okružuje Malu Ciganliju, u kom se nalaze objekti brodogradilišta Beograd. Lesne zaravni Bežanijske Kose se nalaze u zapadnom delu opštine, dok u južnom delu protiče kanal Galovica koji se uliva u Savu.

Od svih beogradskih gradskih opština, Novi Beograd ima najviše zelenih površina, ukupno 3,47 km² ili 8,5 % svoje površine.[1] Najveći površina parkova otpada na park Ušće. Na Novom Beogradu je 2008. godine otvoren Park Republika Srpska.

Istorija

Glavni članak: Istorija Novog Beograda

Začetak

Vidi takođe: Bežanija

Prvi istorijski pomen ljudskog naselja na teritoriji današnjeg Novog Beograda potiču iz vremena turske vladavine nad Srbijom. On je pronađen u knjizi iz 1713. „Kruševski pomenik“ koji beleži postojanje srpskog naselja po imenu Bežanija najranije 1512. Takođe pominje da je selo imalo 32 kuće, a taj broj je 1810. narastao na 115.

Tokom 18. veka stanovnici Bežanije su bili isključivo Srbi, ali nakon povlačenja Turaka, novi osvajač Austrija je podsticala naseljavanje Nemaca, Mađara i Hrvata. Između dva svetska rata, u vreme Kraljevine Jugoslavije, naselje se pomera bliže reci Savi i tada nastaje Sajmište (sada je to Staro Sajmište) i Novo Naselje.

Prvi urbanistički planovi koji su planirali širenje Beograda na levu obalu Save su napravljeni 1923, ali ih je nedostatak sredstava i ljudstva da se isuši močvarni teren odložio na neodređeno vreme. Beograđanin Petar Kokotović je 1924. otvorio kafanu na Tošinom bunaru koju je nazvao „Novi Beograd“. Posle 1945. Kokotović je bio predsednik mesne zajednice Novo Naselje-Bežanija koja je kasnije izrasla u opštinu Novi Beograd.[2]. Nešto kasnije, 1939, u Zemunu izlazi i prvi broj nedeljnog lista „Novi Beograd“. Na Bežaniji je 1924. izgrađen aerodrom, dok je fabrika Rogožarski izgrađena 1928. Godine 1934. planovi su prošireni na izgradnju urbanog jezgra koji će povezivati Beograd i Zemun, pošto je Zemun administrativno pripojen gradu Beogradu 1929, čime je izgubio status grada. Takođe je podignute most preko Save i uspostavljena je tramvajska linija koja je spajala Beograd i Zemun. Sagrađen je i zemunski aerodrom.

Godine 1938. podignut je kompleks zgrada mesnoj zajednici Staro Sajmište. Na površini od 15.000 km2 su se održavali sajmovi i izložbe čiji je cilj bio da pokažu ekonomski razvoj Kraljevine Jugoslavije. Iste te godine, opština Beograd je potpisala ugovor sa dve danske građevinske kompanije da sagrade novo naselje. Projekat je poveren inženjeru Branislavu Nešiću.

Logor Sajmište

Glavni članak: Logor Sajmište

Godine 1941. nemačka vojska i njeni saveznici su okupirale Kraljevinu Jugoslaviju. Nemačka tajna policija Gestapo je preuzela kontrolu nad Sajmištem. Gestapo ga je okružio sa nekoliko krugova bodljikave žice i pretvorio ga u zatvor. Sajmište je na kraju postalo logor za uništenje.

Do maja 1942. nacisti su koristili logor Sajmište za likvidaciju Jevreja iz Beograda i drugih delova Srbije. Među zatvorenicima su se nalazile žene, deca i starci sa Kozare, jevrejske porodice iz Beograda i drugih gradova, romske porodice, kao i celokupna stanovništva raznih sremskih naselja. Partizani uhvaćeni širom Srbije su takođe slati u Sajmište, kao i zarobljenici iz drugih delova Jugoslavije, naročito nakon velikih nemačkih ofanziva na oslobođene teritorije. Od aprila 1942. zatvorenici su prebacivani u ustaške logore Jasenovac i Staru Gradišku. Likvidacije zarobljenika su trajale sve vreme postojanja logora.

Izveštaj Jugoslovenske državne komisije za zločine okupatora i njihovih saradnika procenio je da je oko 100.000 zatvorenika prošlo kroz Sajmište, a da je ubijeno 48.000 ljudi. Dana 9. jula 1987. Skupština Beograda odlučila je da Staro Sajmište proglasi kulturnim dobrom i time je zaštiti od rušenja. Spomenik sećanja žrtvama Sajmišta je otkriven 21. aprila 1995.

Brzi razvoj

Palata „Srbija“
Novi Beograd 2005.
Izgradnja Univerzitetskog sela

Tri godine nakon završetka Drugog svetskog rata, 11. aprila izgradnju Novog Beograda započele su omladinske radne brigade. Taj dan se uzima za nastanak Novog Beograda. Zgrade su nicale jedna za drugom, a 1952. je osnovana opština Novi Beograd, a 1955. opština Bežanija je pripojena Novom Beogradu. Godinama je Novi Beograd bio najveće gradilište u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji i izvor velikog ponosa za komunističke vlasti koje su nadgledale taj projekat.

Pre nego što je sama izgradnja počela, teren je izravnan peskom iz Save i Dunava kako bi se isušilo močvarno zemljište i podigao nivo zemljišta izvan domašaja poplava i podzemnih voda. Samo tokom prve tri godine igradnje, više od 100.000 radnika i inženjera iz cele Jugoslavije je radilo na izgradnji. Radničke brigade sačinjene od stanovnika dovedenih iz seoskih područja su obezbeđivale većinu radne snage. Čak su i srednjoškolci i studenti učestvovali u izgradnji. Radnici nisu imali potrebnu mehanizaciju, pa je mešanje betona i nošenje peska rađeno ručno, dok su konjske zaprege korišćene samo za dizanje izuzetno teškog tereta.

Jedna od prvih završenih zgrada bila je Palata federacije (danas Palata „Srbija“), koja je obuhvatala 75.000 m2 korisne površine koja je od tada bila dom Saveznog izvršnog veća FNRJ i SFRJ, kao i Vlade SRJ i Saveta ministara Srbije i Crne Gore i kancelarija Predsednika Srbije i Crne Gore. Njena buduća namena još uvek nije određena.

Prve zgrade za stanovanje su bili paviljoni blizu Tošinog bunara. Kompleks Studentskog grada je izgrađen u isto vreme da bi se zadovoljile stambene potrebe studenata rastućeg Univerziteta u Beogradu koji su dolazili iz svih delova Srbije.

Druge značajne građevine izgrađene u Novom Beogradu su kongresna dvorana Sava centar, Geneksove kule, sedište Naftne industrije Srbije, sportske i koncertne dvorane Hala sportova i Beogradska arena i hoteli sa 5 zvezdica Kontinental Hotel Beograd i Hajat Ridžensi. Za potrebe učesnika Univerzijade 2009. u Beogradu je izgrađeno Univerzitetsko selo (Belvil). Dan opštine je 11. april, dan početka izgradnje Novog Beograda, a slava Pokrov Presvete Bogorodice, 14. oktobar.

Predsednici opštine Novi Beograd

Privreda

Kako je u vreme socijalizma teška industrija smatrana pokretačkom silom cele privrede, teška industrija je decenijama dominirala i privredom Novog Beograda. Tu su izgrađeni „Industrija motora i traktora“ (IMT), „Fabrika odlivaka i modela“ (FOM), brodogradilište „Beograd“ (nekada Tito), toplana na Savskom Nasipu, fabrika elektro-opreme „MINEL“. Sa kolapsom gigantskih društvenih preduzeća tokom 1990-tih, ekonomija Novog Beograda je nazadovala i preusmerila sa na trgovinska preduzeća, a ta tendencija se dalje uvećala tokom 2000-tih.

Danas u privredi Novog Beograda dominiraju finansijski, uslužni, komercijalno-zastupnički, trgovački, sportsko-rekreativni i građevinski sektor.[3]

U opštini Novi Beograd je na dan 31. oktobra 2007. bilo nezaposleno 12867 osoba, od kojih su 7379 žene (57 %), a najviše nezaposlenih je sa četvrtim stepenom stručne spreme.[4]

Urbanizam i arhitektura

Planiranje

Ideja urbanizacije prostora na kome se nalazi današnji Novi Beograd začeta je nakon stvaranja države SHS (kasnije Jugoslavija), kada je reka Sava prestala biti granica. Prvi plan izgradnje Novog Beograda uradio je Đorđe Kovaljevski 1923. godine.

Odlučni koraci ka planiranju i izgradnji nove naseobine napravljeni su u prvim posleratnim godinama. Na osnovu idejnih projekata Nikole Dobrovića iz 1946. godine, u to vreme najeminentijeg arhtitekte modernizma u Jugoslaviji, usledilo je nekoliko arhitektonskih konkursa 1947. godine na osnovu kojih je ustanovljena saglasnost mišljenja u vezi plana novog grada.

Sledeće, 1948 godine Dobrović je izradio Plan Novog Beograda u kome ortogonalnim urbanim sklopom dominiraju dva objekta, jedan državni i jedan partijski. Ambicija tadašnjih vlasti je bila izgradnja administrativnog centra nove socijalističke države u kojoj bi dominantne ideje bile narodna demokratija, ravnopravnost i internacionalizam. Izgradnja na praznom prostoru je imala i dodatnu simboliku raskida sa prošlošću, kao odklon od Beograda kao glavnog grada monarhije, i novog početka nakon Drugog svetskog rata.[5]

Deo raskida sa ovjetskim savezom bilo je i svjesno opredeljenje jugoslovenskih vlasti za Modernu arhitekturu. Urbanističkim planom Beograda iz 1950. godine izgradnja Novog Beograda postala je dio tog plana, što je značilo da se odustalo od gradnje administrativnog centra države. Zajedno sa Zemunom, Novi Beograd postaje jedinstvena urbanistička celina Beograda.

Kao odgovor na ubrzanu migraciju iz sela u grad, počela je izgradnja stambenih blokova Novog Beograda po principima Funkcionalnog Grada koje je postavio Le Corbusier kroz 95 tačaka Atinske Povelje 1943. Zato je arhitektura stambenih objekata Novog Beograda arhitektura evropskog modernizma.[6] U povelji se, između ostalog navodi da:

  • stambene jedinice imaju barem dva sata direktne izloženosti suncu u zimskom periodu,
  • stambeni blokovi su odmaknuti od glavnih saobraćajnica zbog buke, zagađenja i bezbjednosti,
  • stambeni objekti su odmaknuti jedni od drugih da bi se izbjegle fasade u sjenci
  • prostor između objekata se organizuje za potrebe zajednice (tačke 26, 27 i 29).

Problemi koje koncept Funkcionalnog grada donosi su danas poznati i istraženi. Najviše kritike je bilo zbog odsustva ambijenta koji modernistički grad nije mogao da proizvede, kvalitet koji izrasta organski i često spontano iz nedovršenih i fleksibilnih urbanih konstrukcija. Monotonija precizno lociranih solitera i praznina otvorenih zelenih prostora između njih je neminovno stvarala osećaj izolacije, dok je urbano zoniranje učinilo da grad ne razvije složenost i slojevitost tradicionalnog grada. Ni u sledećem planu (Plan Centralne zone Novog Beograda iz 1960. god), koji su uradili Uroš Martinović, Milutin Glavički, Milosav Mitić, Leonid Lenarčič, i Dušan Milenković, nisu uzeta u obzir saznanja o štetnosti planiranja po načelima Atenske povelje. Grad je i dalje ostao funkcionalno podeljen na zone (reprezentativni centar monumentalnih zgrada, prostor stambenih blokova).

Ipak, kao nezavršen projekat i uprkos mnogim problemima, Novi Beograd poseduje ogroman potencijal zahvaljujući prostranosti i značajnim infrastrukturnim kapacitetima.[7]

Period urbanističkog idealizma je prekinut raspadom SFRJ, tako da je tokom poslednje decenije prošlog veka, pod udarom mnogih nedaća Beograd dospio do vrlo niskog nivoa funkcionisanja koji se na malom broju tačaka graniči sa haosom, anarhijom i kolapsom.[8] Kao odgovor na zatečene probleme, 2003. godine donesen je Generalni plan Beograda do 2021. koji se zasniva na „privatizaciji stambenog i poslovnog prostora“. Na Novom Beogradu se ovaj proces manifestuje kroz rapidnu komercijalizaciju zelenih javnih površina od strane privatnog kapitala[7]

Kultura i prosveta

Glavni članak: Obrazovne institucije na Novom Beogradu
Muzej savremene umetnosti na Novom Beogradu

Novi Beograd je projektovan kao moderan grad, ali centralna osovina (blokovi 24, 25 i 26) sa tri trga - administrativnim, kulturnim i komercijalnim - nikada nije izvedena po planu. Nije realizovana ni ideja kulturnog klastera na Ušću, tako da se u gradu sa više od 200.000 stanovnika nalazi samo jedan muzej (i to van stambenog područja), dok u njemu nema pozorišta, pa se kod Beograđana stekao utisak o Novom Beogradu kao o velikoj spavaonici.

Muzej savremene umetnosti se nalazi na Ušću. Gradska vlada je planirala da se na Ušću izgradi i zgrada buduće Beogradske opere. Ovaj plan je tokom 2000. godine naišao na otpor stanovnika Novog Beograda, članova operskog ansambla i najpoznatijoh arhitekata i umetnika koji su smatrali da je Ušće vrlo loše mesto za zgradu opere.

Decenijama je Crkva svetog Đorđa na Bežaniji bila jedina crkva u opštini. Izgradnja nove Crkve svetog Vasilija Ostroškog na Bežaniji je počela 1996, dok je izgradnja Crkve svetog velikomučenika Dimitrija počela 1998.

Obrazovanje je imalo veći prioritet od kulture, pa se na Novom Beogradu nalazi nekoliko osnovnih, srednjih i visokih škola, kao i Studentski grad, kompleks zgrada koje čine najveći dom studenata Univerziteta u Beogradu. Na Novom Beogradu nalaze se sledeće škole: Deveta beogradska gimnazija, Deseta beogradska gimnazija, Fakultet dramskih umetnosti, Visoka tehnička škola strukovnih studija Novi Beograd, Srednja škola grafičkog dizajna, Politehnička akademija, Tehnička škola „Novi Beograd“, Ruska škola i Srednja turistička škola, kao i privatni univerziteti "Alfa" i "Džon Nezbit".

Noćni život

Pogled na Novi Beograd sa Kalemegdana noću.

Novi Beograd pruža bogati noćni život duž obala Save i Dunava. Ono što je počelo uglavnom kao klubovi za druženje na splavovima za rečne ribolovce tokom 1980-ih, tokom 1990-ih se razvilo se u velike splavove koji su nudili hranu i piće uz uživo izvođenu turbo-folk muziku.

Gradske četvrti

Glavni članak: Nazivi ulica Novog Beograda

Novi Beograd je podeljen na nekoliko mesnih zajednica. Za razliku od Bežanije i Starog Sajmišta, ostale četvrti nemaju istorijska ili tradicionalna imena. Za pet decenija postojanja Novog Beograda, neki njegovi delovi su postepeno postajali posebne četvrti.

Lokacija Novog Beograda na karti beogradskih opština
Opština Novi Beograd
Mesne zajednice Novog Beograda

Četvrti Novog Beograda su:

Još nekoliko četvrti se trenutno izgrađuju: Erport Siti Beograd, Savograd i Univerzitetsko selo (Belvil).

Demografija

Ne postoje zasebna naselja u opštini, pošto cela opština administrativno pripada Gradu Beogradu i u statistikama se navodi kao deo Beograda. Oblast oko skupštine grada i obližnjeg kružnog puta se smatra centrom Novog Beograda.

Novi Beograd je po planovima podeljen u blokove. Trenutno postoji 72 bloka (uz nekoliko podblokova poput Bloka 70a). Stara jezgra naselja Bežanija, Ada Međica i Mala Ciganlija, kao i oblast uz auto-put zapadno od Bežanijske Kose nisu podeljeni u blokove, dok zbog adthumbstrativnih promena, neki blokovi (9, 9a, 9b, 11, 11c i 50) pripadaju opštini Zemun, koja se prostire severno od Novog Beograda kao jedna neprekidna izgrađena oblast.

Od početka izgradnje 1948. Novi Beograd je doživeo nagli porast broja stanovnika, ali je poslednji popis pokazao da se broj stanovnika tokom 1990ih smanjio.

U naselju Novi Beograd živi 181.797 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (40,2 kod muškaraca i 42,2 kod žena). U naselju ima 79.649 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,73.

Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine). Povećavanje broja stanovnika 1948.-2022.[9]

Etnički (i etno-religijski) sastav prema popisu iz Popis stanovništva 2022. u Srbiji
Srbi
  
 178784 85.23%
Jugosloveni
  
 2262 1.07%
Romi
  
 1598 0.76%
Rusi
  
 1071 0.51%
Crnogorci
  
 1041 0.49%
Hrvati
  
 993 0.47%
Makedonci
  
 753 0.35%
Muslimani
  
 514 0.24%
Bošnjaci
  
 270 0.13%
Slovenci
  
 259 0.12%
Mađari
  
 228 0.10%
Goranci
  
 228 0.10%
Albanci
  
 207 0.10%
Slovaci
  
 125 0.06%
Bugari
  
 125 0.06%
Rumuni
  
 84 0.04%
Ukrajinci
  
 72 0.03%
Rusini
  
 50 0.02%
Vlasi
  
 45 0.02%
Nemci
  
 37 0.02%
Bunjevci
  
 32 0.02%
ostali
  
 1592 0.75%
nepoznato
  
 14276 6.80%

Kritike

Kada je Novi Beograd projektovan i izgrađivan krajem 1940ih i 1950ih glavni cilj je bio da se podigne što više zgrada što je pre moguće kako bi se zadovoljile potrebe rastućeg broja stanovnika usled migracija i velikog priraštaja.

Sveobuhvatni brutalistički arhitektonski pristup je doveo do toga da brojne stambene zgrade, pa čak i cele stambene četvrti izgledaju monumentalno na neugledan način. Iako je taj problem malo ublažen u poslednjih nekoliko decenija izgradnjom nekoliko modernih objekata (hoteli Hajat i Interkontinental, Geneksove kule, poslovni centar Ušće, Beogradska arena, Delta siti), stanovnici Novog Beograda se i dalje žale zbog sivila grada i često koriste pogrdni izraz „spavaonica“ da naglase svoj pogled na Novi Beograd kao mesto koje ne inspiriše kreativan život niti ohrabruje zdrave ljudske odnose i da je jedino dobro za noćni odmor nakon napornog radnog dana.

Ovavko mišljenje je našlo sebi put i u popularnu srpsku kulturu. Početkom 1980ih pesma Riblje čorbe „Neću da živim u Bloku 65“ peva o depresivnoj osobi koji mrzi svet jer je okružen betonom Novog Beograda, dok se u skorašnjim filmovima Novi Beograd predstavljen kao srpska verzija crnačkih geta poput onih u Harlemu, Bruklinu i Bronksu. Najočigledniji primer za to je film „1 na 1“ iz 2002. koji prikazuje grupu srpskih tinejdžera koji repuju, pucaju iz pištolja, igraju uličnu košarku i okrivljuju život u Novom Beogradu za mnoge svoje probleme. Drugi filmovi, poput „Apsolutnih 100“ i „Rane“ takođe prikazuju Novi Beograd u negativnom svetlu, ali oni imaju skladniji ugao posmatranja i smeštaju svoje priče u kontekst 1990ih kada su rat u bivšoj Jugoslaviji i međunarodna izolacija znatno pogoršali život ljudi u Srbiji.

Sport

U naselju Ušće na opštini Novi Beograd održavaju se svake godine kulturne,sportske i muzičke manifestacije kao što su Beer Fest,Međunarodni polumaraton Imel Group i ostalo.

Značajne osobe

Gradovi pobratimi

Novi Beograd je pobratimljen sa sledećim gradovima i opštinama[10]:

Galerija

  • Deo kompleksa hotela Hajat, 20. blok
    Deo kompleksa hotela Hajat, 20. blok
  • Zapadne kapije Beograda, poznate po nazivu Geneks.
    Zapadne kapije Beograda, poznate po nazivu Geneks.
  • Model aviona 1:1 u parku starog aerodroma, na Novom Beogradu, blok 65.
    Model aviona 1:1 u parku starog aerodroma, na Novom Beogradu, blok 65.
  • Novi Merkator, blok 31
    Novi Merkator, blok 31
  • Pogled na blok 23 iz tramvaja
    Pogled na blok 23 iz tramvaja
  • Još jedan primer zanimljive arhitekture na jugu bloka 38
    Još jedan primer zanimljive arhitekture na jugu bloka 38
  • Crkva svetog Vasilija Ostroškog
    Crkva svetog Vasilija Ostroškog

Reference

  1. ↑ „Srpska prestonica u brojkama”, Politika: p. 30, 26. 04. 2008.]] 
  2. ↑ „Bitka za Beograd”, Politika: p. 11, 2008 
  3. ↑ „Privredni sektor”. Opština Novi Beograd. Arhivirano iz originala na datum 2008-09-13. 
  4. ↑ „REKAPITULACIJA BROJA NEZAPOSLENIH LICA PO STEPENU STRUČNOSTI, STAROSTI I POLU SA STANJEM NA DAN 31.10.2007 GODINE”. Opština Novi Beograd. [mrtav link]
  5. ↑ „Ljiljana Blagojević - Back to the future of New Belgrade”. Pristupljeno 13. 9. 2018. 
  6. ↑ „Mira Milaković, Milena Vukmirović, Regeneration Challenges of Modern Cities: The Case Study in New Belgrade, 47th ISOCARP Congress 2011”. Pristupljeno 13. 9. 2018. 
  7. ↑ 7,0 7,1 „Slobodan Barlov – Transformacija jednog grada”. Pristupljeno 13. 9. 2018. 
  8. ↑ „Dragan Marković --Novi Beograd - izgubljeni identitet”. Pristupljeno 13. 9. 2018. 
  9. ↑ [1]
  10. ↑ Međunarodna saradnja Arhivirano 2008-09-13 na Wayback Machine-u Novi Beograd

Izvori

  • Mala Prosvetina Enciklopedija, Treće izdanje (1986), Tom I; Prosveta; ISBN 86-07-00001-2
  • Jovan Đ. Marković (1990): Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije; Svjetlost-Sarajevo; ISBN 86-01-02651-6
  • Slobodan Ristanović (2008) : 60 godina Novog Beograda;
  • Uslovi konkursa za zgradu Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije" [The Competition Requirements for the Building of the Central Committee of the Communist Party of Yugoslavia], Tehnika (Belgrade), no. 11-12 (1946), p. 339-342.
  • Vujosevic M (2002). On New Methodological and Other Standards in Planning. The Case of the Master Plan of Belgrade 2021. Arhitektura i urbanizam, 10, separate (1-28).
  • "Zaključci Prvog opštejugoslovenskog savetovanja o stambenoj izgradnji i stanovanju" [Conclusions of the First Yugoslav Conference on Housing and Dwelling], Komuna (Belgrade), no. 3 (1956), p. 5-8.
  • Brigitte Le Normand – The Modernist City reconsidered: Changing Attitudes of Social Scientists and Urban Designers in 1960s Yugoslavia, 2008)

Vanjske veze

Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Novi_Beograd&oldid=42222407