Wikipedysta:Premia/Ośrodek religijny w Olkuszu
Ośrodek religijny w Olkuszu
Z 1184 roku pochodzi pierwszy historyczny zapis potwierdzający istnienie tutejszej parafii. Natomiast z roku 1317 pochodzi pierwsza wzmianka o najstarszych kościele św. Andrzeja. Na XV w. datuje się dobudowanie kaplicy św. Anny. W roku 1584 spłonął kościół. Pod koniec XVI w. wybudowano szkołę parafialną. W XVII w. wybudowano kaplicę Amendziańską, oraz dobudowano duży i mały przedsionek kościelny. Barokowe organy powstały w latach 1617-1623. 1631 to rok fundacji barokowej ambony z obrazem św. Jana Kantego przez proboszcza. W latach 1646-1694 nastąpiła dewastacja kościoła robotami górniczymi miejscowych kopalń cynku i ołowiu. W roku 1726 powstały pierwsze księgi metrykalne. W latach 1805-1882 olkuska parafia należała do diecezji krakowsko-kieleckiej, a od 1882 roku do diecezji kieleckiej. W 1819 roku utworzono dekanat olkuski. Pożar dzwonnicy i częściowo kościoła miał miejsce w 1864 roku. W latach 1903-1913 trwała budowa nowej dzwonnicy. 4 maja 1958 roku wyznawcy kościoła polskokatolickiego z Bolesławia, po zezwoleniu wydanym przez ówczesne władze, chcący odprawić nabożeństwo pod krzyżem obok cmentarza. Tutejsi wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego, do tego nie dopuścili, wskutek czego doszło do brutalnych zamieszek. Nastąpiły aresztowania, m.in. ówczesnego ks. Kazimierza Biernackiego. W latach 1960-1968 prowadzono prace renowacyjne wewnątrz kościoła. W roku 1973 nastąpiło nawiedzenie kościoła przez Obraz Matki Bożej Częstochowskiej przy udziale ks. kard. Karola Wojtyły. W 1982 roku powstała parafia św. Maksymiliana Marii Kolbego. W 1990 roku na os. Słowiki erygowana została parafia Dobrego Pasterza. 25 marca 1992 roku parafia została przyłączona do diecezji sosnowieckiej. W owym roku powstała parafia św. Barbary na Pomorzanach. 25 marca 1997 roku dekretem bp sosnowieckiego erygujący Kapitułę Olkusko-Pilicką, a kościół św. Andrzeja Apostoła otrzymuje tytuł kolegiaty olkuskiej. 13 stycznia 2002 roku najstarszy kościół olkuski został uhonorowany tytułem Bazyliki Mniejszej p.w. św.Andrzeja Apostoła.
4 parafie (w centrum miasta – ul. Mickiewicza 13, na os.Młodych – ul. Biema 24, w dzielnicy Pomorzany – ul. Mieszka I 24 i na os. Słowiki – ul. Miła 31)
- Olkusz - Parafia Dobrego Pasterza - erygowana w 1990.
- Olkusz - Pomorzany - Parafia Świętej Barbary - erygowana w 1992.
- Olkusz - Parafia Świętego Andrzeja - erygowana w 1184. Bazylika Kolegiacka św. Andrzeja w Olkuszu - kościół halowy w Olkuszu, wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku z malowidłami ściennymi i renesansowymi organami autorstwa Hansa Hummla z lat 1612-1623. Są to jedne z najstarszych w Europie organów zachowane w stopniu bliskim oryginalnemu. W górnej części ołtarza św. Jana Kantego znajduje się gloria - chmury z promieniami i aniołkami. W środku w trójkącie tetragram imienia Bożego JHWH w pisowni masoreckiej.
- Olkusz - Parafia Świętego Maksymiliana Kolbego - erygowana w 1982.
- (Okręg południowy Kościoła Zielonoświątkowego w RP, Dekanat katowicki): Zbór Kościoła Zielonoświątkowego "Arka" w Olkuszu. Zbór powstał w 1989 ze struktur krakowskiego zboru "Betlejem"[2], pastorem został Sosulski, a w 2001 Wołkiewicz. Od 2006 ze zboru "Arka" powstał zbór Kluczach[3]. Nabożeństwa odbywają się w wynajętym pomieszczeniu przy ul. Piłsudskiego 20
- (Diecezja południowa Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w RP, Okręg wschodni - Grupa Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Olkuszu - Nabożeństwa odbywają się w wynajętym pomieszczeniu Muzeum Regionalnego przy ul. Rynek 20
Ok. 500 aktywnych wyznawców (głosicieli) w 4 zborach Olkusz[4]: Centrum, Pakuska, Skalskie, Na Wzgórzach. Sala Królestwa: Olkusz (w centrum miasta – ul. Sławkowska 26)
Historia. W latach 30 XX w. pojawili się pierwsi wyznawcy. W roku 1935 władze francuskie zarządziły deportację górników polskiego pochodzenia, wskutek czego kilku współwyznawców z Francji, a potem również z Belgii powróciło. W czasie II wojnie światowej wyznawcy zostali osadzeni w obozach koncentracyjnych; wśród pierwszych osadzonych byli m.in.: lotnik Stanisław Uliniarz z Olkusza-Słowików, Ignacy Imielski z Osieka[5]. Po jej zakończeniu - już w czasie zakazu działalności - powstały nowe zbory (szczególnie po powstaniu nowych osiedli mieszkaniowych). Organizowano tzw. konwencje leśne. Wyznawcy za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej zostawali skazywani na kary więzienia. Działalność wydawnicza ich publikacji była prowadzona konspiracyjnie w ukrytych ośrodkach drukarskich. W marcu 1953 roku - według doniesień prasowych - w ręce UB wpadła jedna z nich w Podlesiu[6]. Od roku 1982 rozpoczęto wynajmować ponownie hale sportowe, a w następnych również stadiony na zgromadzenia (Kraków, Sosnowiec, Katowice). W latach 90 XX w. powstała Sala Królestwa. W latach 90 XX w. zgromadzenia obwodowe i specjalne odbyły się w halach sportowych w Krakowie, a w listopadzie 1992 w hali w Olkuszu. Od 1999 roku tutejsi wyznawcy korzystają z Centrum Kongresowego w Sosnowcu. W 2006 roku w związku z kongresem międzynarodowym wyznawcy z powiatu gościli w swoich domach na kwaterze zagranicznych współwyznawców [7]. Kongres w 2011 roku odbył się na krakowskim stadionie Cracovii[8].
Byłe wspólnoty działające na terenie miasta
[edytuj | edytuj kod]Pierwsi Żydzi pojawiali się za czasów panowania Kazimierza Wielkiego. Od XVI w. źródła ponownie odnotowują obecność Żydów. Z Olkusza pochodził słynny bankier tego władcy Lewko. Synagoga została wybudowana w 1584 roku. W 1648 roku augustianie odsprzedali Żydom uliczkę przy synagodze, oraz 3 sąsiadujące z nią place. W ten sposób powstała dzielnica żydowska. W latach 1764–1795 w jej pobliżu znajdowała się też szkoła żydowska. W 1764 roku mieszkało tu 423 Żydów, w 1856 roku – 746 (83% ludności miasteczka). W roku 1909 było już 3249 Żydów, a w 1939 roku – około 3000 [9]. Od 1941 roku Żydów umieszczono w gettcie na północnym obrzeżu miasta. Eksterminację ludności żydowskiej zakończono w 1943 roku. W czasie II wojny światowej zginęło ok. 3 tysięcy Żydów z Olkusza. Zdewastowana synagoga została rozebrana w 1950 roku. W latach 90. XX w. jednej z pobliskich ulic w mieście przywrócono nazwę Bóżnicza.
- Stary cmentarz żydowski w Olkuszu - założony po 1584.
- Nowy cmentarz żydowski w Olkuszu - założony na przeł. XIX i XX w.
Przez pewien czas w XVI w. w Olkuszu istniał zbór kalwiński. Składał się głównie z zamożnych i wpływowych olkuszan, (członkiem był m.in. Ludwik Jost Decjusz, żupnik olkuski, dworzanin królewski i wielkorządca krakowski). W 1579 roku uzyskali zgodę króla Stefana Batorego na zajęcie kościoła św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu, gdzie utworzyli tam zbór. Mieli również tzw. szpital luterański przy kościele św. Krzyża. Stosunki katolików z wyznawcami kalwinizmu, zaogniły się w czasie kontrreformacji. W 1595 roku król Zygmunt III Waza anulował decyzje Stefana Batorego, nakazując zwrot kościoła św. Krzyża rzymskokatolikom.
Luteranie w 1595 roku założyli zbór na Przedmieściu Sławkowskim w domu Wiechowskim, był to jeden z dwóch zborów - oprócz Krakowa - w Małopolsce[10]. Posiadali swój cmentarze i szkołę. W 1602 roku wybuchły zamieszki w trakcie oddawania kościoła rzymskokatolikom, w czasie nich kościół św. Krzyża został zniszczony. W roku 1617 niekatolików pozostało niewielu.
Przez pewien czas zbór ariański. Relikty tzw. kaplicy ariańskiej przy ul. Mickiewicza i ul. św. Kantego opisano w 1938 roku[11]. Zostały one w 1973 roku, przed rozbiórką, zinwentaryzowane wraz z opisaniem, niedostępnej już wówczas części podziemnej, znanej z autopsji aktualnemu właścicielowi terenu
W roku 1617 rajca miejski Wawrzyniec Saksończyk, był wyznania augsburskiego. Kościół ewangelicko-augsburski, nie miała w Olkuszu własnego zboru, choć żyli w nim jego członkowie. Wzrost liczby wyznawców nastąpił w pierwszym okresie zaborów (1794-1809), kiedy przebywała znaczna liczba cudzoziemców. Na początku XX w. założyli własny cmentarz przy drodze do Sławkowa, a przed rokiem 1906 odnotowano liczbę 31 mieszkańców tego wyznania.
W okresie zaboru rosyjskiego (1815-1913) istniała grupa rosyjskich prawosławnych. W 1886 roku zanotowano 26 prawosławnych, istniała też cerkiew. Po roku 1901 mieściła się ona w budynku szkoły rzemieślniczej przy ul. Górniczej. Pod koniec carskiej okupacji liczba prawosławnych wynosiła 172 osoby. Na Krakowskim Przedmieściu, przy cmentarzu rzymskokatolickim, założono prawosławny cmentarz, który istnieje do tej pory.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ bazylika.pl
- ↑ Historia zboru "Betlejem"
- ↑ Zbór Kościoła Zielonoświątkowego "Arka" w Olkuszu
- ↑ biblioteka.olkusz.pl
- ↑ Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Teresa Wontor-Cichy, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003
- ↑ Kurier Polski 23 marca 1953
- ↑ Przegląd Olkuski
- ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na swój kongres (przeglad.olkuski.pl
- ↑ Anna Michałowska-Mycielska, Dariusz Rozmus, Marta Rozmus Stary cmentarz żydowski w Olkuszu. Materiały, 2008
- ↑ Sieć i organizacja małopolskich zborów ewangelickich
- ↑ Antoni Wiatrowski, Ilustrowany Przewodnik po Ziemi Olkuskiej, 1938
