Tykocin
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
Rynek w Tykocinie z pomnikiem hetmana Stefana Czarnieckiego | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Gmina | |||||
Prawa miejskie |
1425–1950, 1993 | ||||
Burmistrz |
Mariusz Dudziński | ||||
Powierzchnia |
28,96[1] km² | ||||
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
+48 85 | ||||
Kod pocztowy |
16-080 | ||||
Tablice rejestracyjne |
BIA | ||||
Położenie na mapie gminy Tykocin | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego | |||||
Położenie na mapie powiatu białostockiego | |||||
53°12′20″N 22°46′15″E/53,205556 22,770833 | |||||
TERC (TERYT) |
2002124 | ||||
SIMC |
0043446 | ||||
Urząd miejski ul. 11 Listopada 8, 16-080 Tykocin
| |||||
Strona internetowa |
Tykocin (łac. Tykocien, hebr. Tiktin, Tyktin, Tuktin, Tikoczin, Tykoczyn) – miasto w województwie podlaskim, w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Tykocin, położone w Kotlinie Biebrzańskiej nad Narwią, na zachód od Białegostoku. W Tykocinie przebywali wielokrotnie królowie oraz książęta polscy. Duża liczba zabytków, a przede wszystkim zachowany oryginalny układ przestrzenny miasta, z widoczną do dzisiaj granicą części żydowskiej, z oryginalną synagogą (muzeum) powoduje, że miasto jest odwiedzane przez turystów z kraju i zagranicy.
Pod względem historycznym Tykocin leżał na pograniczu Mazowsza i Podlasia[2][3]. Miasto prywatne, później królewskie, położone było w ziemi bielskiej województwa podlaskiego[4]. Do 1950 r. był siedzibą gminy Stelmachowo. W latach 1975–1998 w woj. białostockim. Tykocin ma połączenia drogowe z Knyszynem, Białymstokiem i Sokołami.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczy 1844 mieszkańców[1].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]- Piramida wieku mieszkańców Tykocina w 2014 roku[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Początki Tykocina związane są z grodem mazowieckim, znajdującym się w odległości ok. 3 km na południe od obecnego miasta, którego pozostałości zachowane są w pobliżu wsi Sierki i nazywane potocznie „Zamczyskiem”. W okresie od XI do XIV w. był to mazowiecki gród rzędu kasztelańskiego z podgrodziem. Według badań historyków Tykocin powstał w miejscu przeprawy przez Narew dla skrócenia szlaku handlowego prowadzącego z Połocka i Wilna w kierunku Poznania i Krakowa. Rozwinął się z osady podgrodowej na pograniczu[6] Mazowsza i Wielkiego Księstwa Litewskiego, na fali kolonizacji polskiej z Mazowsza oraz wskutek rozwoju wymiany handlowej w XIV w. między Koroną a Wielkim Księstwem Litewskim.
Tykocin początkowo należał do ziemi wiskiej, gdzie był siedzibą powiatu[7]. Prawa miejskie w 1425 r. nadał Tykocinowi książę mazowiecki Janusz I Starszy w oparciu o prawo chełmińskie. Pierwszym wójtem został Piotr z Gumowa. Po powtórnym przejściu pod władztwo litewskie Tykocin stał się centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów. Po bezpotomnej śmierci ostatniego z rodu – Stanisława Gasztołda, dobra nie przeszły na wdowę Barbarę Gasztołdową z Radziwiłłów według prawa koronnego, a na podstawie prawa litewskiego – na króla Zygmunta Starego za sprawą możnowładcy litewskiego Jana Hlebowicza konkurującego z rodem Radziwiłłów o władzę w Wielkim Księstwie Litewskim.
Tykocin u schyłku życia Zygmunta Augusta stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony arsenał Rzeczypospolitej, skarbiec (spoczywały tu między innymi słynne arrasy oraz biblioteka króla Zygmunta Augusta). Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572 r. Tykocin, obok Knyszyna i Wasilkowa, stał się królewszczyzną (starostwem i leśnictwem), pozostając nią do 1661 r., kiedy wraz z całym starostwem otrzymał go na dziedziczną własność uchwałą sejmową sejmu warszawskiego za zasługi dla Rzeczypospolitej hetman Stefan Czarniecki.
Czarniecki odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec, gromadząc w nim znaczne dobra, które uczyniły jego córki jedną z najlepszych partii w Rzeczypospolitej. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Gryfitów Branickich. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr. Po pożarze i zniszczeniach wojny domowej o sukcesję między Sasem a Stanisławem Leszczyńskim w XVIII w. Tykocin został gruntownie przebudowany w stylu barokowym.
W czasie zaborów Tykocin znalazł się początkowo pod władzą Prus. W tym okresie Izabela Branicka sprzedała dobra podlaskie rządowi pruskiemu, pozostawiając sobie dobra rodowe Gryfitów Branickich w Małopolsce. Pochowana jednak została w Białymstoku. Prusacy zabudowali część rynku przy bożnicy, jednak nie ukończyli przebudowy miasta, gdyż po traktacie w Tylży w roku 1807 Tykocin znalazł się w Księstwie Warszawskim, zaś w 1815 r. – w granicach Królestwa Polskiego, gdzie pozostawał do roku 1918.
Po II wojnie światowej z powodu zniszczeń utracił prawa miejskie, które odzyskał w roku 1993.
W Tykocinie i okolicach mieszkali Zygmunt Bujnowski oraz Włodzimierz Puchalski, bywała w nim Agnieszka Osiecka, zaś filmy tworzyli Jacek Bromski i Michał Kwieciński.
- Kalendarium
- 1414–1425 – występuje po raz pierwszy w źródłach nazwa Tykocin[8].
- 1424, 5 kwietnia – zajęcie Tykocina przez księcia mazowieckiego Janusza, mianowanie Piotra z Gumowa wójtem Tykocina,
- 1425, 28 czerwca – nadanie praw miejskich chełmińskich przez księcia mazowieckiego Janusza,
- 1425 – Tykocin został oderwany od Księstwa Mazowieckiego i wszedł w skład Księstwa Litewskiego,
- 1425, 31 grudnia – ponowne nadanie tytułu Wójta Tykocina dla Piotra z Gumowa, nadanie praw miejskich magdeburskich,
- 1433, 13 lutego – Tykocin oraz przyległe ziemie nadane Janowi Gasztołdowi, Piotr z Gumowa utrzymany na stanowisku wójta,
- 1458 – po śmierci Jana Gasztołda Tykocin odziedziczył jego syn, Marcin,
- 1483 – śmierć Marcina Gasztołda, Tykocin przeszedł dziedzicznie na syna Olbrachta Gasztołda,
- 1522 – pierwsze wzmianki o osadnictwie żydowskim w mieście; sprowadzenie 10 rodzin żydowskich na wniosek wojewody wileńskiego i trockiego Olbrachta Gasztołda dla rozwoju handlu i rzemiosła[9]
- 1542 – Bezpotomnie zmarł St. Gasztołd (syn Olbrachta), a Tykocin i okoliczne dobra przejął król Zygmunt August, poślubiając Barbarę Radziwiłłównę[10],
- 1550 – początek rozbudowy zamku królewskiego ze skarbcem i biblioteką,
- 1572 – nadanie tytułu starosty tykocińskiego Łukaszowi Górnickiemu, sekretarzowi Zygmunta Augusta[11],
- 1572, 7 lipca – zmarł w Knyszynie król Zygmunt II August[12][13],
- 1576 – nadanie przywilejów miastu Tykocin przez Stefana Batorego,
- 1569 – włączenie Tykocina i okolicznych ziem do Królestwa Polskiego,
- 1633 – nadanie przywilejów miastu Tykocin przez Władysława IV
- 1642 – wzniesienie przez gminę żydowską murowanej synagogi w miejsce poprzedniej, drewnianej,
- 1655 – w oblężonym przez wojska konfederacji tyszowieckiej Tykocinie zmarł hetman wielki litewski Janusz Radziwiłł
- 1656 – Tykocin wraz z okolicznymi ziemiami powrócił do Królestwa Polskiego,
- 1656 – Bitwa pod Tykocinem
- 1657, 17 stycznia – hetmani litewscy Paweł Jan Sapieha i Wincenty Aleksander Gosiewski zdobyli miasto, po oblężeniu komendant szwedzki Dieternik Roja zamknął się z 500 ludźmi, a następnie wysadził część zamku[14]
- 1659 – nadanie Tykocina i całego starostwa hetmanowi Stefanowi Czarnieckiemu przez króla Jana Kazimierza za zasługi w wojnie ze Szwedami,
- 1661 – Tykocin i dobra tykocińskie zostały zapisane konstytucją sejmową na dziedziczną własność Stefanowi Czarnieckiemu
- 1703 – Karol XII ze Szwedami zdobył twierdzę Tykocin, w 1705 przybył z wojskami Piotr Wielki[14].
- 1705, 3 listopada – król August II ustanowił w Tykocinie Order Orła Białego, najstarszy i najważniejszy order polski[14].
- 1734 – Tykocin został najechany przez zwolenników Stanisława Leszczyńskiego i poważnie zniszczony[15]
- 1795 – od tego roku pod zaborem pruskim
- 1807 – od tego roku w Księstwie Warszawskim
- 1815 – od tego roku w Królestwie Polskim
- 1831 – Bitwa pod Tykocinem (1831)
- 1935, maj – zamieszki po śmierci Józefa Piłsudskiego
- 1939–1941 – okupacja sowiecka
- 1941–1944 – okupacja niemiecka
- 1941 – pogrom w Tykocinie (zagłada Żydów, którzy przed wojną stanowili połowę mieszkańców miasta)
- 1950 – utrata praw miejskich
- 1993 – odzyskanie praw miejskich
- Starostwo tykocińskie
Król Zygmunt II August stworzył starostwo i leśnictwo tykocińskie po przejęciu w 1542 roku dóbr tykocińskich wskutek bezpotomnej śmierci Stanisława Gasztołda.
- Starostowie tykocińscy
- Grzegorz Chodkiewicz – starosta tykociński od 1544 roku
- Jan Janowicz Radziwiłł – starosta tykociński 1543–1550[16]
- Hiob Bretfus – starosta tykociński w 1566 roku
- Jan Szymkowicz – starosta tykociński w 1568 roku
- Łukasz Górnicki – starosta tykociński od 1571 roku
- Jan Zamoyski – 1594–1603 (?)
- Tomasz Zamoyski – 1603–1642 (?)
- Krzysztof Wiesiołowski – starosta tykociński do 1637 roku
- Mikołaj Ostroróg – starosta tykociński od 1645
- Albrycht Wessel – starosta tykociński (?)
- Wacław Leszczyński – starosta tykociński (?)[17]
- Wojciech Wessel – starosta tykociński w 1648 roku
- Burmistrzowie tykocińscy
- Stanisław Rudkowski – burmistrz tykociński w 1710 roku (na przełomie 1717/18)
- Łukasz Kalinowski – burmistrz tykociński w 1711 roku, 1712?, 1713 roku
- Jan Rogalewski – burmistrz tykociński w 1717 roku, w 1724, 1725
- Mateusz Ostrowski – burmistrz tykociński w 1726 roku
- Łukasz Kalinowski – burmistrz tykociński w 1729 roku, 1730, 1731, 1732 roku
- Stanisław Sokólski – burmistrz tykociński w 1733 roku, 1734?, 1735?, 1738, 1741, 1742, 1743, 1751 roku
- Wojciech Kalinowski – burmistrz tykociński w 1738 roku, 1739, 1740, 1753 roku
- Mikołaj Roszkowski – burmistrz tykociński w 1744 roku, 1745, 1746, 1747, 1748, w 1749 roku
- Jakub Kalinowski – burmistrz tykociński w 1750 roku, 1752, 1756, 1757, 1758, 1759 roku
- Antoni Kalinowski – burmistrz tykociński w 1754 roku, 1755, 1773, 1774 roku
- Józef Milechowicz – burmistrz tykociński w 1760 r., 24 lutego 1763 r. zatwierdzony ponownie na burmistrza w l. 1775–1777 r.
- Jakub Milechowicz – burmistrz tykociński w 1762 roku
- Maciej Milechowicz – burmistrz tykociński w 1788 roku, 1789, 1790 roku
- Hrabstwo tykocińskie (ekonomia tykocińska)
- Stefan Czarniecki – od 1659 roku.
- Jan K. Branicki – od 1665 r.[18]
- Prezydenci Miasta
- Jan Moroziewicz – prezydent miasta w l. 1791–1794
- Ignacy Antonowicz – prezydent miasta w l. 1795–1798
- Historia osadnictwa żydowskiego w Tykocinie
Pierwsi osadnicy żydowscy osiedli na tych ziemiach w 1522 roku. Było to dziesięć rodzin żydowskich z Grodna, sprowadzonych na zaproszenie Olbrachta Gasztolta w celu ożywienia handlu. W 1576 roku z ręki Stefana Batorego otrzymali oni prawo osadnictwa potwierdzone w roku 1633 przez Władysława IV. W 1800 roku mieszkańcy pochodzenia żydowskiego stanowili ok. 70% ludności miasta. Tuż przed II wojną światową udział ludności żydowskiej w liczącej 5000 osób populacji miasta wynosił 50%.
W Tykocinie mieściła się druga co do wielkości (po krakowskiej) gmina żydowska w Polsce.
Osiedlenie się żydów w Tykocinie nastąpiło w początkach XVI wieku. Olbracht Gastold, wojewoda trocki, pozwolił w 1522 roku 10 żydom z Grodna osiąść w Tykocinie „na Kaczorowie za mostem”. Na ostrowie mają sobie postawić szkołę. Wyznaczono im plac na cmentarz „pierwszą górę za rzeką”. Pozwolono im wystawić kramnice koło ratusza i prowadzić wszelki handel. Następnie w r. 1536 tenże Gastołd wydał w Wilnie nowy przywilej, uwalniający żydów od wszelkiej juryzdukcyi sądów miejskich i grodzkich („Prosili.... żeby ich doktór, na imię Dawid, albo potem będący, według zakonu żydowskiego one sądził i rządził a starosta i urzędnicy żeby ich w żadnych sprawach nie sądzili, woźnych swoich na nie dawali... ani win nie brali. A jeśli będzie jakie prawo żyd z chrześcianinem albo chrześcianin z żydem miał, tedy starostowie spółek z doktorem mają to obaczyć i rozeznać”). Batory potwierdzając ich przywileje w Tykocinie r. 1576 pozwala swobodnie trudnić się handlem po miastach i wsiach królewskich, pańskich, duchownych i szlacheckich. Władysław IV potwierdzając w Krakowie r. 1633 przywileje żydów, zabronił dochodzić pretensyi wszelkich na rodzinie winowajcy lub niedotrzymującego umowy. Na specyalną prośbę żydów tykocińskich potwierdził w Wilnie 1639 r. ich swobody, przywileje. Mimo to ciągle zachodzą zatargi między żydami tykocińskimi a chrześciańską ludnością. Wreszcie w r. 1763 staje umowa, którą żydzi zobowiązali się w zamian za udzielenie im prawa do pastwiska koni i uwolnienia od opłat miejskich, wnosić do kasy miejskiej 120 złp. rocznie w dwu ratach.
W lecie 1941 roku ludność żydowska licząca około 1400 osób została wymordowana w lasach w pobliżu wsi Łopuchowo.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]W Tykocinie znajduje się ponad 100 obiektów zabytkowych. Najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia z zachowanym układem charakterystycznym dla miasteczka żydowskiego. Jeden z największych przedwojennych ośrodków kultury żydowskiej w Polsce. Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa do rejestru zabytków nieruchomych wpisane są następujące obiekty[19]:
- teren części miasta, XV – XVIII (nr rej.: A-444 z 12.12.1956),
- Duży Rynek – rozległy rynek z okresu lokacji miasta, przekształcony po pożarze w 1656 roku w kompozycję barokową o trapezowatym kształcie, otoczony zabytkową, bogato zdobioną, niską zabudową sięgającą XVIII wieku; kramnice
- Mały Rynek, niegdyś centrum dzielnicy żydowskiej, umiejscowiony w pobliżu synagogi z fragmentami arkadowego muru z bramami
- zespół klasztorny bernardynów, wzniesiony w latach 1771–1790 z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego, obecnie dom księży emerytów[20]:
- kaplica pw. św. Elżbiety, 1771–1790, klasztor, 1771–1790, dzwonnica-brama z ogrodzeniem, pocz. XIX w., zabudowania gospodarcze: dom mieszkalny, ok. XVIII w. i stodoła z XIX w., dawny ogród i dziedziniec, 2 poł. XVIII – XIX;
- zespół klasztorny misjonarzy (nr rej.: A-455 z 30.04.1958 i z 5.05.1958):
- kościół par. pw. Świętej Trójcy – barokowy kościół oraz zespół klasztorny pomisjonarski fundacji J.K. Branickiego (1742–1749)
- dawny klasztor i seminarium, obecnie plebania, 1741–1750, spichlerz, ul. 11 Listopada, II poł. XVIII w., brama, ul. 11 Listopada, II poł. XVIII w.;
- synagoga „duża”, barokowa, obecnie Muzeum Kultury Żydowskiej, ul. Kozia 2, 1642 r., XVIII / XIX, po 1957 (nr rej.: A-457 z 24.01.1957),
- synagoga „mała” – dom talmudyczny, obecnie Muzeum Kultury Żydowskiej oraz Restauracja z Kuchnią Żydowską, ul. Kozia 2, IV ćw. XVIII w., po 1970[21]
- cmentarz rzym.-kat., par., ul. Zagumienna, 1795 r. (nr rej.: A-296 z 15.07.2010):
- kaplica cmentarna pw. MB Bolesnej, 1901–95, kaplica grobowa Glogerów, 1885, grobowiec „katakumby”, 1841, ogrodzenie mur. z bramą, 1857, 1895,
- cmentarz żydowski, ul. Holendry, 1522 r. (nr rej.: A-106 z 29.12.1984),
- ruiny zamku króla Zygmunta II Augusta i pozostałości fortyfikacji ziemnych, sprzed roku 1469 (nr rej.: AK.180-175-8/37 z 02.1937, 2 z 20.02.1950),
-
Widok z baszty
-
Tykocin z zamkiem na mapie (1790)
-
Po częściowej rekonstrukcji
- alumnat wojskowy, pierwszy w Polsce dom żołnierzy-weteranów, z lat 1634–1638, obecnie dom wycieczkowy, ul. Poświętna 1, 1633–1645, poł. XVIII w.[22]
- domy drewniane, pl. Czarnieckiego 2, 6, Dom Bagieńskich nr 10, 12, XVIII / XIX w. (nr rej.: A-463 A-464, A-186)
- dawny szpital, ul. Jordyka/11 Listopada, z roku 1755 w południowo-wschodnim narożniku rynku (nr rej.: A-466 z 10.05.1958),
- domy, ul. Kaczorowska 5/5a, 7, 9, 1798–1806, XVIII – XIX w. (nr rej.: A-474 do A-476 z 20.11.1958),
- dom drewniany z ogrodem, ul. Klasztorna 2, II poł. XIX w. (nr rej.: A-500 z 30.12.1986)
- dom, ul. Kozia 1, pocz. XIX w. (nr rej.: A-477 z 18.12.1958),
- dom, ul. 11 Listopada 4, I poł. XIX w. (nr rej.: A-467 z 4.12.1974),
- domy murowano-drewniane, ul. 11 Listopada 5, 11, pierwsza poł. XIX w. (nr rej.: A-468, A-470 z 4.12.1974),
- dworek administratora, rezydencja ekonomiczna, murowany, wzniesiony w połowie XVIII w. z inicjatywy Jana K. Branickiego, ul. 11 Listopada 8, XVIII w.[23]
- poczta, ul. 11 Listopada 36, po 1815 roku (nr rej.: A-471 z 11.08.1994),
- domy, ul. Piłsudskiego 22, 23, 25, 27, 29, 31, 33, 35, z XVIII–XIX w. (nr rej.: A-480, A-482 do A-486, A-491, A-496)
- domy, ul. Złota 2, 3, XVIII – XIX w. (nr rej.: A-497, A-498)
- wiatrak koźlak, jeden z licznych na tych ziemiach wiatraków pozostawionych przez Holendrów, ul. Klasztorna, rok 1887 (nr rej.: A-499 z 24.01.1980),
- pomnik Stefana Czarnieckiego z 1763 roku – szacowany na drugi po kolumnie upamiętniającej narodziny króla Zygmunta I Starego najstarszy pomnik świecki w Polsce, dzieło rzeźbiarza francuskiego Pierre de Coudray , wzniesiony z inicjatywy Jana Klemensa Branickiego, prawnuka Stefana Czarnieckiego, wykonana z piaskowca szydłowieckiego rzeźba dwumetrowej wysokości, umieszczona na cokole, przedstawia hetmana w stroju szlacheckim, ze złotą buławą w podniesionej ręce. Na cokole widnieją łacińskie inskrypcje z tekstem przywileju nadania starostwa tykocińskiego Stefanowi Czarnieckiemu. Usytuowany na środku placu postument został wyeksponowany w 1994 roku w wyniku działania trąby powietrznej, która wyrwała i połamała otaczające go drzewa (nr rej.: 19 z 12.05.1959, 217 z 21.10.1966),
Według Zygmunta Glogera pomnik stanął pomiędzy rokiem 1755 a 1760. Jan Klemens Branicki powierzył jego wykonanie najlepszemu rzeźbiarzowi, jaki osiadł wówczas w Warszawie, francuzowi Delone’[24].
-
Pomnik w 1918 r.
-
Pomnik obecnie
- most drogowy na rzece Narwi, stalowy, k. XIX w., pocz. XX w., 1955 (nr rej.: A-354 z 7.07.2011).
Zabytki nieistniejące
[edytuj | edytuj kod]- Stara Synagoga
- unicka (greckokatolicka) cerkiew bazylianów pw. św. Mikołaja z 1758 r., barokowa, rozebrana w 1833 r. i przeniesiona do wsi Sokoły, gdzie zachowała się i funkcjonuje jako rzymskokatolicki kościół cmentarny Podwyższenia Krzyża Świętego.
Pomniki i tablice
[edytuj | edytuj kod]- grób zbiorowy Żydów tykocińskich w Lesie Łopuchowskim (25 sierpnia 1941)
- pomnik Orła Białego – wzniesiony w 1982 roku z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tykocińskiej, z funduszy społecznych, na pamiątkę ustanowienia Orderu Orła Białego w 1705 roku, które miało miejsce w Tykocinie. Pomnik autorstwa rzeźbiarza Jerzego Grygorczuka nawiązuje do wcześniejszego postumentu drewnianego, wzniesionego w tym miejscu w roku 1919 na pamiątkę odzyskania niepodległości. Rzeźba odlana w brązie, umieszczona na wysokim, prostopadłościennym cokole przedstawia orła w koronie, zrywającego się do lotu.
- tablica upamiętniająca Markusa Zamenhofa, urodzonego w Tykocinie ojca twórcy międzynarodowego języka Esperanto – Ludwika Zamenhofa.
- tablica z nazwiskami 400 tykocińskich Żydów zamordowanych przez Niemców w sierpniu 1941 (tablicę odsłonięto w dniu 25 sierpnia 2021)[25]
Inne obiekty i miejsca
[edytuj | edytuj kod]- stanowisko archeologiczne zwane „Szwedzkimi Wałami”
- rzeka Narew, Bagna Tykocińskie w dolinie Narwi, liczne gniazda bocianie, rezerwat leśny Szelągówka na wydmach
- wieś Morusy na północ od Tykocina
- Dwór Pentowo z Europejską Wsią Bocianią, z licznymi bocianimi gniazdami, wieżą do obserwacji bocianów oraz zabytkowym drewnianym dworkiem rodziny Toczyłowskich,
- wieś Kiermusy z rekonstrukcją karczmy, dworu staropolskiego oraz staropolskiego bazaru
- Galeria Tykocin i Herbaciarnia – stworzona na wzór Herbaciarni „U Dziwisza” w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]Tykocin leży na trasie podlaskiego szlaku bocianiego, biegnącego od Białowieskiego Parku Narodowego przez Biebrzański Park Narodowy do Narwiańskiego Parku Narodowego. Miastu został nadany tytuł Europejskiej Wioski Bocianiej. Przyznała go w 2001 roku niemiecka organizacja proekologiczna Euronatur .
Parki narodowe
[edytuj | edytuj kod]Kultura
[edytuj | edytuj kod]Instytucją zajmującą się działalnością kulturalną, historyczną, edukacyjną, turystyczną, sportową jest Port Kultury Tykocin mieszczący się w zabytkowej kamienicy przy ul. Złotej 2. A także Muzeum w Tykocinie Oddział Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.
Ze względów na bogatą historię, nienaruszoną przyrodę oraz ścisły związek z kulturą żydowską, w mieście dominują wydarzenia związane z tymi tematami, a w szczególności jarmarki historyczne, rekonstrukcje wydarzeń historycznych, festyny i święta żydowskie, koncerty organowe. W Tykocinie działa Tykociński Teatr Amatorski. Pierwsze wzmianki o jego występach pochodzą z 1914 roku. W okresie międzywojennym w Tykocinie działał również Żydowski Teatr Amatorski.
Najważniejsze wydarzenia cykliczne
[edytuj | edytuj kod]- Zdobycie Tykocina – rekonstrukcja bitwy o zamek i Tykocin w XVII w.[26]
- Międzynarodowy Festiwal Filmów Przyrodniczych im. Braci Wagów.
- Tykocińska Biesiada Miodowa.
- Królewskie Śpiewanie.
- Europejskie Dni Dziedzictwa Szlakiem Architektury Drewnianej.
Szlaki turystyczne
[edytuj | edytuj kod]Piesze
[edytuj | edytuj kod]- szlak im. Łukasza Górnieckiego, 20 km: Tykocin – Piaski – Łaziuki – Kiślaki – Łazy – Słomianka – Jezioro Niklerz – Zajki – Laskowiec
- szlak im. Z. Glogera, 60 km: Nowosiółki – Choroszcz – Ruszczany – Rogowo – Pańki – Rzędziany – Leśniki – Saniki – Tykocin – Stelmachowo – Jeżewo Stare
- szlak Królowej Bony, 75 km: Tykocin – Góra – Krypno – Knyszyn – Kopisk – Czarna Wieś Kościelna – Czarna Białostocka – Dworzysk – Woronicze – Kopna Góra
- Podlaski Szlak Bociani, 210 km: Osowiec-Twierdza – Laskowiec – Tykocin – Kurowo – Waniewo – Bokiny – Baciuty – Suraż – Zawyki – Doktorce – Wojszki – Kaniuki – Puchły – Trześcianka – Soce – Bondary – Narewka – Białowieża
Rowerowe
[edytuj | edytuj kod]Obwodnica Rowerowa Narwiańskiego Parku Narodowego, 90 km: Choroszcz – Zawady – Baciuty – Dobrowoda – Turośń Dolna – Borowskie Michały – Suraż – Łapy – Płonka Kościelna – Łupianka Stara – Jeńki – Waniewo – Kurowo – Jeżewo Stare – Tykocin – Choroszcz
Transport
[edytuj | edytuj kod]Drogi
[edytuj | edytuj kod]- Przez Tykocin prowadzi droga wojewódzka nr 671 krzyżująca się w pobliżu miejscowości Jeżewo Stare z drogą ekspresową S8.
Publiczny transport zbiorowy
[edytuj | edytuj kod]- Do Tykocina prowadzą 2 linie komunikacji publicznej PKS oraz w przeszłości jedna linia komunikacji prywatnej – Voyager Trans. Podczas roku szkolnego kursuje też 5 linni łączących Tykocin z wsiami położonymi na terenie gminy obecnie obsługiwanych przez FASTER sp. z o.o.
- Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w odległości 17 km, w miejscowości Knyszyn.
Urodzeni w Tykocinie
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani z Tykocinem
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ Wespazjan Hieronim Kochowski: Historya panowania Jana Kazimierza, tom I, oprac. Edward Raczyński. Księgarnia Walentego Stefańskiego, Poznań 1840, s. 118.
- ↑ Beata Kuryłowicz: Charakterystyka fonetyczna dziewiętnastowiecznej gwary tykocińskiej w: „Białostockie Archiwum Językowe”, nr 6, red. Bogusław Nowowiejski. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2006, s. 41. ISSN 1641-6961
- ↑ Józef Maroszek, Rzemiosło w miastach podlaskich, w: Studia nad produkcją rzemieślniczą w Polsce (XIV – XVIII w.), Maria Kwapień, Józef Maroszek, Andrzej Wyrobisz, Wrocław 1976, s. 96.
- ↑ Tykocin w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Leonard Drożdżewicz , ŚLADAMI POGRANICZA, „Znad Wilii”, nr 4 (64), 2015, s. 28 .
- ↑ Jarosław Kloza, Józef Maroszek: Dzieje Goniądza w 450 rocznicę praw miejskich. „Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego”, nr 37. Białostockie Towarzystwo Naukowe, Białystok – Goniądz 1997, s. 10. ISBN 83-907455-2-6.
- ↑ S. Andrzejewski , M. Siuchniński , Miasta polskie w tysiącleciu, tom pierwszy, Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1965, s. 290–292 .
- ↑ Gasztołd oddał gminie żydowskiej pogorzelisko po zamku Gasztołdów 10 marca 1522 r. na siedlisko gminy.
- ↑ Wdowę po Gasztołdzie.
- ↑ Pod koniec 1571 roku spisano inwentarz starostwa tykocińskiego, który miał być przedstawiony nowemu staroście tykocińskiemu Łukaszowi Górnickiemu, zob. Inwentarz starostwa tykocińskiego z 1571 roku, opracował i wstępem poprzedził Michał Sierba (Inwentarze dóbr tykocińskich w XVI–XVIII wieku, t. I), Białystok 2024
- ↑ Jego zwłoki zostały sprowadzone do zamku w Tykocinie i tam przeszło rok spoczywały do 10 września 1573 roku, a następnie uroczyście zostały przewiezione do Krakowa i złożone w Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu.
- ↑ M. Baliński , T. Lipiński , Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, tom II, Warszawa: S. Orgelbrand Księgarz, 1844, s. 1319 [dostęp 2013-02-05] .
- ↑ a b c Tomasz Święcki, Opis starożytnéy Polski, tom I, Warszawa: Zawadzki i Węcki, 1816, s. 420–421 [dostęp 2013-02-05] .
- ↑ Spalono Zamek w Tykocinie, zniszczono i obrabowano kościoły. Prawdopodobnie wówczas spalono ratusz wraz z archiwum.
- ↑ Teka Kom. Hist. OL PAN 2009, s. 155–168.
- ↑ Postać figuruje jako prawdopodobny starosta tykociński po A. Wesslu w Katalogu osobowym Tek Glinki, Warszawa 1969.
- ↑ Córka S. Czarnieckiego – Aleksandra wniosła starostwo tykocińskie i Białystok w wianie.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 11–13 [dostęp 2015-10-07] .
- ↑ (nr rej.: A-456 z 10.05.1958, z 21.10.1966, z 22.10.1966 i z 30.12.1986).
- ↑ (nr rej.: A-580 z 14.03.1962).
- ↑ (nr rej.: A-460 z 16.02.1953).
- ↑ (A-469 z 10.05.1958).
- ↑ Zygmunt Gloger „Pomnik Czarnieckiego w Tykocinie” Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany.1910 R.1 nr 5 s. 76. dostępny: tutaj.
- ↑ Izolda Hukałowicz , Tykocin. Odsłonięto tablicę ku czci Żydów zamordowanych 80 lat temu przez Niemców (ZDJĘCIA) [online], Kurier Poranny, 25 sierpnia 2021 [dostęp 2021-11-25] (pol.).
- ↑ Zdobycie Tykocina – strona Podlaskiej Brygady Rekonstrukcji. [dostęp 2010-05-15].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. Kochański , 526 lat dziejów miasta Tykocina na tle historii Polski, Białystok 2010 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Tykocin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 695 .
- Tykocin, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 670 .
- Strona o żydowskich zabytkach Tykocina
- Historia Tykocina, dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze.
- Historia miasta
- Wirtualne zwiedzanie Zamku w Tykocinie
- Najważniejsze atrakcje turystyczne Tykocina