Mieczysław Orgelbrand

Mieczysław Orgelbrand (ur. 1847 w Warszawie, zm. 6 października 1903 tamże) – polski wydawca, księgarz i drukarz, syn Samuela Orgelbranda i młodszy brat Hipolita Orgelbranda.

Życiorys

Po ukończeniu II Gimnazjum w Warszawie rozpoczął w 1865 studia w Szkole Głównej Warszawskiej, kończąc ją w 1869 z tytułem magistra prawa i administracji. Nosząc się z zamiarem wydawania pisma ilustrowanego „Wieniec” objechał w 1871 wiele miast polskich w celu nawiązania kontaktów z księgarzami, pisarzami, drzeworytnikami i rysownikami. Z początkiem 1872 formalnie objął jako współwłaściciel (wraz z bratem Hipolitem) firmę - drukarnię, odlewnię czcionek i księgarnię nakładową przy ul. Bednarskiej 20 (Krakowskie Przedmieście 66) w Warszawie, założoną przez ojca, Samuela. Przedsiębiorstwo to odtąd nosiło nazwę „Zakłady S. Orgelbranda Synów” i prężnie się rozwijało. Uruchomiono w nim drzeworytnię (w 1871, z początku na potrzeby pisma „Wieniec”, pod kierownictwem W. Gersona), dział litografii (w 1875), chemigrafii (fotocynkografii), fabrykę i magazyn maszyn drukarskich oraz skład papieru.

Mieczysław Orgelbrand sprowadzał z zagranicy maszyny i matryce odlewnicze, założył grawernię matryc i stempli, wytwórnię linii mosiężnych, zakład galwanoplastyczny. Zakupił m.in. około roku 1899 dwie nowoczesne odlewnie czcionek - Sikorskiego oraz Lewentala.

W 1896 bracia Orgelbrand przekształcili swój zakład w „Towarzystwo Akcyjne Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów” o kapitale zakładowym 350 tysięcy rubli, którego Mieczysław został dyrektorem zarządzającym. Produkcja Towarzystwa w roku 1897 osiągnęła wartość 290 718 rubli, to jest 25% wartości wszystkich zakładów poligraficznych w Warszawie. Zapewniwszy sobie w Rosji rynek zbytu dla produkcji czcionek Towarzystwo otworzyło w Petersburgu, Moskwie i kilku innych większych miastach Cesarstwa i Kongresówki składy czcionek. W 1899 zakupiono dużą drukarnię od spółki Reszke, Ruszkowski i Rundo, a w 1901 rozpoczęto remont i rozbudowę (zakończone w 1908) siedziby firmy (przeniesionej na ten czas na ul. Hożą 41 oraz na ul. Zgoda 7, gdzie mieściła się tymczasowo księgarnia). Towarzystwo akcyjne braci Orgelbrandów dokonało w latach 1901-1902 fuzji z Warszawskim Towarzystwem Akcyjnym Artystyczno-Wydawniczym, po której kapitał zakładowy firmy wzrósł do 850 000 rubli, a pod nową nazwą Towarzystwo Akcyjne Odlewni Czcionek, Drukarni i Litografii S. Orgelbranda Synów zatrudniała ona 600 osób przy 215 maszynach. Mieczysław był głównym akcjonariuszem Towarzystwa z pakietem 122 akcji na 871 ogółem.

Skupiając się na działalności poligraficznej Mieczysław ograniczył profil wydawniczy Towarzystwa, co nie znaczy jednak, że został całkowicie zarzucony. Zmniejszoną do dwunastu tomów wersję „Encyklopedii Powszechnej”, dzieła ojca - Samuela, wydano w sumie trzykrotnie: pierwsze wydanie w latach 1872-1876 oraz dwa wydania „stereotypowe” w latach 1877-1878 z Suplementem w 1879 oraz w latach 1883-1884 z Suplementem II w 1884. W 1895 przystąpiono do opracowania 18-tomowej ilustrowanej wersji S. Orgelbranda Encyklopedii Powszechnej, której tom pierwszy ukazał się w 1898, a szesnasty - po śmierci Mieczysława, w 1904; dwa kolejne, dodatkowe tomy z Suplementami ukazały się później, w 1911 i 1912 roku.

Oprócz Encyklopedii wydawano w Towarzystwie m.in. kosztowne wydawnictwa ilustrowane (np. w 1877, wspólnie z Drzeworytnią Warszawską, „Wilanów. Album widoków i pamiątek” W. Gersona i H. Skimborowicza), wznawiano starsze publikacje (np. w latach 1885-1887 „Starożytną Polskę” T. Lipińskiego i M. Balińskiego z uzupełnieniami F.K. Martynowskiego), dzieła popularnonaukowe, słowniki (grecko-polski Z. Węclewskiego, łacińsko-polski Ł. Koncewicza). Spośród czasopism wydawano w 1872 wspomniany już „Wieniec” i (1882-1887) „Kurier Codzienny”, których Mieczysław był redaktorem naczelnym, a jego brat Hipolit - wydawcą, ponadto od 1902 ilustrowane czasopismo dla kobiet „Tygodnik Mód i Powieści” i w tym samym czasie również ilustrowany tygodnik „Przyjaciel Dzieci”.

Czasopisma te Towarzystwo wydawało i drukowało we własnej drukarni, ale jej możliwości produkcyjne były daleko większe, toteż korzystali z niej także inni wydawcy - Gebethner i Wolff, Józef Ungier, a także stryj Mieczysława i Hipolita - Maurycy Orgelbrand. Z maszyn Towarzystwa S. Orgelbranda Synów schodziło też wiele warszawskich czasopism, m.in.: „Biesiada Literacka”, Bluszcz”, „Chimera”, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, „Sport”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Wiadomości Farmaceutyczne”. Produkowano masowo urzędowe druki, rozkłady jazdy, katalogi. Towarzystwo za swoje produkty i wydawnictwa było wielokrotnie nagradzane dyplomami i medalami na różnych wystawach, np. w Wiedniu w 1873, w Warszawie (1875), Petersburgu (1895), Niżnym Nowogrodzie (1896).

Mieczysław Orgelbrand był od 1899 członkiem Zgromadzenia Drukarzy Warszawskich, projektował założenie w Warszawie szkoły drukarskiej. Był żonaty z Gabrielą (ur. 28 października 1856 - zm. 14 listopada 1927), córką warszawskiego bankiera Samuela Lewenberga, z którą miał syna Wacława, inżyniera technologa i inspektora pracy w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej (20 września 1878 - 16 października 1927), oraz córkę Romanę (1881 - 22 października 1899).

Zobacz też

polskie encyklopedie
inne osoby o nazwisku Orgelbrand

Bibliografia

Kazimierz Reychman: Szkice genealogiczne, Serja I. Warszawa: Hoesick F., 1936, s. 149-151.