Krajowa Rada Sądownictwa

Krajowa Rada Sądownictwa

Siedziba Krajowej Rady Sądownictwa (2020)
Państwo	Polska
Data utworzenia	20 grudnia 1989
Przewodniczący	Dagmara Pawełczyk-Woicka
Budżet	12,75 mln zł (2017)
Zatrudnienie	60 (2017)
Adres
ul. Rakowiecka 30 02-528 Warszawa
Położenie na mapie Warszawy Krajowa Rada Sądownictwa
Położenie na mapie Polski Krajowa Rada Sądownictwa
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Krajowa Rada Sądownictwa
52°12′25,625″N 21°00′14,249″E
Strona internetowa

Polska Ten artykuł jest częścią serii: Ustrój i polityka Polski System prawny Konstytucja Ustrój polityczny Władza ustawodawcza Sejm RP Posłowie X kadencji Marszałek Sejmu: Szymon Hołownia Senat RP Senatorowie XI kadencji Marszałek Senatu: Małgorzata Kidawa-Błońska Władza wykonawcza Prezydent: Andrzej Duda Prezes Rady Ministrów: Donald Tusk Rada Ministrów: Trzeci rząd Donalda Tuska Władza sądownicza Wymiar sprawiedliwości Sąd Najwyższy Pierwszy Prezes: Małgorzata Manowska Naczelny Sąd Administracyjny prezes: Jacek Chlebny Trybunał Konstytucyjny prezes: Julia Przyłębska Trybunał Stanu Małgorzata Manowska Krajowa Rada Sądownictwa przewodnicząca: Dagmara Pawełczyk-Woicka Kontrola państwowa Najwyższa Izba Kontroli Marian Banaś Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek Rzecznik Praw Dziecka Monika Horna-Cieślak Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Maciej Świrski Finanse Narodowy Bank Polski Adam Glapiński Rada Polityki Pieniężnej Samorząd terytorialny Samorząd gminny Samorząd powiatowy Samorząd województwa Podział administracyjny Polski Partie polityczne Kluby parlamentarne tworzą lub współtworzą: Prawo i Sprawiedliwość Suwerenna Polska Koalicja Obywatelska Platforma Obywatelska Nowoczesna Inicjatywa Polska Zieloni RS Agrounia Tak Lewica Nowa Lewica Lewica Razem Polska Partia Socjalistyczna Unia Pracy Polska 2050 Polskie Stronnictwo Ludowe Centrum dla Polski Unia Europejskich Demokratów Konfederacja Wolność i Niepodległość Nowa Nadzieja Ruch Narodowy Konfederacja Korony Polskiej Koło poselskie tworzy: Kukiz’15 Komitety ogólnopolskie, które nie przekroczyły progu w wyborach do Sejmu w 2023 roku: Bezpartyjni Samorządowcy Polska Jest Jedna Wybory Wybory parlamentarne: 2023 Wybory prezydenckie: 2020 Wybory do PE: 2024 Wybory samorządowe: 2024 Referenda: 2023 Polityka zagraniczna Ministerstwo Spraw Zagranicznych minister: Radosław Sikorski Ambasadorowie Polski Placówki dyplomatyczne Komitet ds. Europejskich Parlamentarne Komisje Spraw Zagranicznych Sejmowa Senacka Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Krajowa Rada Sądownictwa (KRS) – organ konstytucyjny zobowiązany do stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, istniejący od 1989 roku. Nie jest to organ władzy sądowniczej. Zgodnie z konstytucją w skład Rady mają wchodzić osoby powołane przez organy władz ustawodawczej, wykonawczej oraz sądowniczej; w większości są to sędziowie.

Organy o podobnych kompetencjach i porównywalnym, mieszanym składzie, funkcjonują także w innych państwach europejskich. Istnienie takich organów uzasadnia się m.in. tym, że potrzeba instytucji, które pomagają budować relacje władzy sądowniczej z ustawodawczą i wykonawczą.

Krajowa Rada Sądownictwa ukonstytuowana w kwietniu 2018 jest postrzegana przez wielu przedstawicieli środowisk prawniczych w Polsce i na świecie jako gremium powołane niezgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. W związku z niewłaściwym obsadzeniem jej składu 28 października 2021 została ona wykluczona z Europejskiej Sieci Rad Sądownictwa, trzy lata po zawieszeniu w członkostwie. 20 grudnia 2023 Sejm RP większością 239 głosów przyjął uchwałę dotyczącą Krajowej Rady Sądownictwa, w której wskazał, że trzy uchwały Sejmu z 2018, 2021 i 2022 r. w sprawie wyboru sędziowskich członków KRS zostały podjęte z rażącym naruszeniem konstytucji.

Pozycja ustrojowa

Władza sądownicza nie tylko stosuje przepisy, ale także kształtuje obszary życia publicznego, w których działają władze ustawodawcza i wykonawcza. Sędziowie badają zgodność przepisów ustaw z konstytucją i w ten sposób mają wpływ na działalność parlamentu. Ponadto wydając wyroki, wypowiadają się w sprawach publicznych. Czasami nawet występują publicznie poza sądami. Dlatego instytucje takie jak KRS mają ograniczyć wpływ innych władz na sądownictwo .

W II połowie XX w. wiele państw europejskich utworzyło organy, które chronią niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Są one powiązane z władzą sądowniczą, jednak na ich skład mają wpływ także organy władz ustawodawczej i wykonawczej. Takie instytucje istnieją m.in. we Francji (gdzie Najwyższa Rada Sądownictwa jest organem konstytucyjnym ), we Włoszech i w Portugalii . W innych państwach europejskich, które także są państwami prawa, organy podobne do KRS nie występują. Do tych państw należą m.in. Niemcy, Austria i Luksemburg. Tam w procesie wyboru sędziów uczestniczą ministrowie sprawiedliwości lub organy kolegialne innego typu . Ale standard europejski jest taki, że niezależnie od tego, jaki model wyłaniania sędziów funkcjonuje w określonym kraju, powinien on gwarantować takie powołanie sędziego, aby nie było później wątpliwości co do jego bezstronności.

W polskiej Konstytucji z 1997 Radę opisano w rozdziale VIII, „Sądy i trybunały”. Jednak pojawiły się wątpliwości co do teoretycznego sklasyfikowania KRS. Część prawników twierdzi, że nie można jej przyporządkować ani do władzy ustawodawczej, ani wykonawczej, ani do sądowniczej: od organów dwóch pierwszych władz znacznie się różni, a co do władzy sądowniczej, to Konstytucja wyraźnie stwierdza, że władzę tę sprawują tylko sądy i trybunały . Mimo to Radę opisuje się jako niewydający wyroków („pozajudykacyjny”) organ władzy sądowniczej . Poza tym bywa ona opisywana jako organ administracji państwowej i porównywana do organów kontroli państwowej i ochrony prawa. Przyporządkowanie KRS do konkretnej władzy (albo stwierdzenie, że nie należy ona do żadnej z nich) ma wpływ na interpretację kompetencji Rady .

Historia

Początki funkcjonowania

Krajowa Rada Sądownictwa powstała w 1989 w wyniku postanowień podjętych podczas obrad Okrągłego Stołu. Miała zabezpieczyć niezależność sądów i niezawisłość sędziów, czego nie przestrzegano w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej . Radę wpisano do noweli kwietniowej (1989), czyli ustawy o zmianie Konstytucji PRL.

KRS została utworzona na podstawie ustawy z 20 grudnia 1989. Ta ustawa miała wady. Niektórzy prawnicy wyrażali obawy, że tak ukształtowany organ będzie się kierował zawodową solidarnością. Jeszcze w procesie legislacyjnym nie skonsultowano projektu ustawy z sędziami . Rada rozpoczęła działalność i 20 kwietnia 1990 prezydent Wojciech Jaruzelski wręczył na jej wniosek nominacje pierwszym 79 sędziom sądów wojewódzkich, rejonowych i wojskowych.

Konstytucja RP z 1997 i ustawa z 2001

W Konstytucji RP z 1997 funkcjonowanie Rady zostało opisane w art. 186 i 187 oraz art. 191 ust. 1 pkt 2. 27 lipca 2001 uchwalono nową ustawę o KRS, co uzasadniono koniecznością dostosowania przepisów do postanowień Konstytucji.

Projekt tej ustawy wniosła sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka w kwietniu 1999. Po ponad dwóch latach prac ustalono ostateczny kształt zmian. Zmieniono przepisy o kompetencjach Rady. Według autorów projektu najważniejszą zmianą dotyczącą kompetencji było przyznanie prawa udziału KRS w kształtowaniu wynagrodzeń sędziów. Była to realizacja konstytucyjnej zasady niezależności budżetowej sądownictwa. Oprócz tego m.in. wprowadzono organ Rady – Prezydium, usunięto przepis o kadencyjności KRS i w jego miejsce wprowadzono przepis o kadencji członków KRS. Zmieniono tryb zaskarżania uchwał Rady w sprawach indywidualnych sędziów – zamiast wnoszenia skargi do Naczelnego Sądu Administracyjnego, wprowadzono skargę do Sądu Najwyższego.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 19 listopada 2009 r. w sprawie K 62/07 i ustawa z 2011

W 2007 KRS wystąpiła z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie z Konstytucją przepisu, na podstawie którego Prezydent RP mógł określać rozporządzeniem szczegółowy tryb działania Rady i postępowania przed KRS. Zdaniem Rady taki akt nie wykonywał (konkretyzował) przepisów ustawowych, tylko je uzupełniał. Według KRS była to sprawa, która zgodnie z Konstytucją powinna być regulowana ustawą. Po dwóch latach, w listopadzie 2009, Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności fragmentu przepisu „i postępowania przed Radą”.

W sierpniu 2010 do Sejmu wpłynął senacki projekt nowej ustawy o KRS, który miał na celu uporządkowanie kwestii związanych z działaniem KRS i dostosowanie przepisów ustawy do postanowień Konstytucji. Według Senatu poprawianie ustawy z 2001 sprawiłoby, że ta ustawa stałaby się dwa razy obszerniejsza niż pierwotnie, a wiele istniejących przepisów trzeba by zmieniać. Dlatego zaproponowano uchwalenie nowej ustawy.

Uchwalono ją 12 maja 2011. Ustawa po raz kolejny zmieniła kompetencje Rady. Zawierała także wiele przepisów regulujących funkcjonowanie KRS, które do tej pory znajdowały się w regulaminie KRS. W regulaminie miały pozostać jedynie przepisy o sprawach mniej istotnych.

Zmiany w ustawie z 2017

Wyrokiem z 20 czerwca 2017 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepisy ówczesnej ustawy o KRS rozumiane w ten sposób, że kadencja sędziowskich członków KRS ma charakter indywidualny, jest niezgodna z Konstytucją. 12 lipca 2017 Sejm uchwalił ustawę wygaszającą kadencje wszystkich członków KRS i dzielącą ją na dwa zgromadzenia. Uchwalenie tej ustawy, a także ustaw: o ustroju sądów powszechnych oraz Sądzie Najwyższym, uznawanych przez niektórych jako naruszających zasadę trójpodziału władz, wywołało protesty i demonstracje w całym kraju. Prezydent Andrzej Duda zawetował ustawę 31 lipca 2017.

We wrześniu do Sejmu wpłynął prezydencki projekt kolejnej nowelizacji. Zaproponowano m.in. zmiany sposobu wyboru członków Rady oraz obowiązek transmisji obrad KRS przez Internet. Prawo zgłaszania kandydatów do Rady miałyby grupy co najmniej 2000 obywateli oraz grupy co najmniej 25 sędziów. Sejm wybierałby członków KRS kwalifikowaną większością 3/5 głosów, a w przypadku konieczności przeprowadzenia drugiej tury – w głosowaniu imiennym.

W listopadzie przeciwnicy zmian, poparci przez Radę, zorganizowali kolejne protesty.

8 grudnia Sejm uchwalił nowelizację a Komisja Wenecka wydała opinię o tej ustawie. Według Komisji w państwie prawa znacząca część lub większość członków rad sądowniczych powinna być wybrana przez sędziów, a według ustawy Sejm może wybrać kandydatów, którzy mają minimalne poparcie wśród sędziów. Wymóg wyboru większością 3/5 głosów zachęca do wyboru osób bardziej neutralnych, ale mechanizm ten jest nieefektywny, jeśli w drugiej turze głosowania partia rządząca może wybrać kandydatów zwykłą większością, co upolityczni radę. Pogłębione to będzie wskutek wspólnej dla wszystkich członków kadencji. W Europie powszechne są kadencje niesynchroniczne, kiedy pracują razem członkowie wybrani przez parlamenty różnych kadencji. Zwiększa to szansę, że członkowie będą posiadali różne poglądy polityczne, co zwiększa niezależność. Natomiast wybór wszystkich członków może prowadzić do jednolitej politycznie Rady. Według Komisji Weneckiej ustawa ta razem z innymi reformami osłabia niezależność wymiaru sprawiedliwości.

Ustawa weszła w życie 17 stycznia 2018 z wyjątkiem kilku przepisów, które weszły w życie 3 stycznia. Na jej podstawie w lutym 2018 – pomimo wezwań do bojkotu wyborów głoszonych przez dotychczasowy skład Rady i organizacje reprezentujące sędziów – zgłoszono kandydatów, co spotkało się z krytyką. Krytycy argumentowali, że na 10 000 sędziów zgłoszono jedynie 18 kandydatur, głównie ludzi związanych z ministrem sprawiedliwości i prokuratorem generalnym Zbigniewem Ziobrą. Negatywnie oceniono również nieujawnienie informacji dotyczących sędziów zgłaszających kandydatów. 29 sierpnia 2018 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie uchylił decyzję szefa Kancelarii Sejmu Agnieszki Kaczmarskiej utajniającą listy poparcia dla kandydatów do Rady. W czerwcu 2019 Naczelny Sąd Administracyjny prawomocnie oddalił jej skargę w tej sprawie uznając, że informacja zawarta w załącznikach obejmujących wykazy sędziów popierających kandydatury członków do KRS jest informacją publiczną i podlega udostępnieniu.

Ze względu na udział Krajowej Rady Sądownictwa w procesie nominacyjnym sędziów Sądu Najwyższego, sprawy Rady stały się elementem trwającego w Polsce od 2017 kryzysu wokół Sądu Najwyższego. W opinii wielu przedstawicieli środowisk sędziowskich i innych prawniczych, KRS ukonstytuowana w kwietniu 2018 ze względu na wyłonienie jej niezgodnie z konstytucją nie ma znamion organu konstytucyjnego.

We wrześniu 2018 roku Europejska Sieć Rad Sądownictwa (ENCJ) zawiesiła członkostwo KRS ze względu na "niespełnianie warunku niezależności od władzy wykonawczej", a 28 października 2021 ostatecznie wykluczyła KRS z organizacji.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 marca 2019 r. w sprawie K 12/18

W wyroku z 25 marca 2019 wydanym na wniosek ówczesnego składu Krajowej Rady Sądownictwa i grupy senatorów PiS Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis dotyczący wyboru 15 sędziów-członków Rady przez Sejm zwykłą większością głosów jest zgodny z Konstytucją RP. Jednocześnie TK uznał za niezgodny z art. 184 Konstytucji RP przepis pozwalający na odwołanie się do NSA od uchwał Krajowej Rady Sądownictwa zawierających wnioski o powołanie sędziów Sądu Najwyższego.

W piśmie do TK RPO wskazał na niedopuszczalność wydania wyroku w sprawie, co skutkuje zawsze umorzeniem postępowania na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed TK. Uzasadnił to nadużyciem praw procesowych ze strony wnioskodawców, którzy zmierzali w postępowaniu do potwierdzenia przez Trybunał statusu KRS, nie zaś do jego ochrony przed naruszeniem (art. 3 KPC w zw. z art. 36 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed TK, art. 83 KC odpowiednio).

Jeśli chodzi o przeniesienie ze zgromadzeń sędziów na Sejm kompetencji do wyboru 15 sędziów-członków KRS (art. 9a, art. 11a-11e ustawy o KRS), RPO wnioskował o uznanie tych regulacji za niekonstytucyjne ze względu na to, że, po pierwsze, sama konstytucja pozostawia w art. 187 ust. 1 pkt 2 kompetencję do wyboru 15 członków KRS sędziom, ograniczając prawo parlamentu do wyboru sześciu członków Rady w art. 187 ust. 1 pkt 3 (czterech wybieranych przez Sejm spośród posłów, dwóch – przez Senat spośród senatorów). Po drugie, transfer tej kompetencji do Sejmu oznacza, że “KRS, jako organ stojący na straży relatywnie najsłabszego segmentu władzy, podlegać może i podlega naciskom władzy politycznej, stając się przez to organem niezdolnym do efektywnego stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.”.

Politycy części opozycji (PO), Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar i niektórzy przedstawiciele środowisk prawniczych zarzucili, że orzeczenie Trybunału w tej sprawie będzie nieważne, ponieważ w składzie orzekającym zasiadał sędzia Justyn Piskorski, który został wybrany w 2017 roku przez Sejm VIII kadencji na sędziego Trybunału Konstytucyjnego na miejsce obsadzone już przez Krzysztofa Ślebzaka oraz datę ogłoszenia wyroku wyznaczono przed upływem ustawowego terminu na zgłoszenie udziału i stanowiska przez RPO, a także krytycy zarzucają „upolitycznienie Trybunału” i „pogłębienie chaosu prawnego”.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2019 roku został opublikowany 1 kwietnia 2019 roku w Dzienniku Ustaw.

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 19 listopada 2019 r. w sprawach połączonych C-585/18, C-624/18 i C-625/18

W wyroku z 19 listopada 2019 Trybunał stwierdził, że to Sąd Najwyższy w Polsce ma badać niezależność nowej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, by ustalić, czy może ona rozpoznawać spory dotyczące sędziów, oraz zaznaczył, że Krajowa Rada Sądownictwa, która składa wnioski z rekomendacją do prezydenta o powołanie na stanowisko sędziego, może robić to w sposób obiektywny, jednak tylko pod warunkiem, że będzie wystarczająco niezależna od władzy ustawodawczej i wykonawczej, wykazując w tym kontekście, że należy mieć na uwadze okoliczności wybrania członków Rady oraz sposób, w jaki KRS konkretnie wypełnia wyznaczone jej zadanie stania na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

Wyrok Sądu Najwyższego z 5 grudnia 2019 r. w sprawie III PO 7/18 i uchwała składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. w sprawie BSA I-4110-1/20

5 grudnia 2019 Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego uznała, że Krajowa Rada Sądownictwa nie spełnia wymogów niezależności, a powołana przez nią Izba Dyscyplinarna SN nie jest sądem. Sąd Najwyższy podkreślił, że każdy sąd, każdy organ państwowy ma obowiązek badać niezależność KRS zgodnie z wytycznymi z wyroku TSUE. 15 stycznia 2020 Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego w dwóch składach sędziowskich ponownie uznała, że Izba Dyscyplinarna nie stanowi niezawisłego i bezstronnego sądu z uwagi na okoliczności jej utworzenia, zakres kompetencji, skład oraz udział obecnej KRS w jej ukonstytuowaniu". Na 23 stycznia 2020 roku zaplanowane zostało rozpoznanie pytań prawnych zadanych przez pierwszą prezes Sądu Najwyższego profesor Małgorzatę Gersdorf, które odnoszą się do tego czy sędziowie powołani przez nową KRS są nieuprawnieni do orzekania i czy postępowanie cywilne z udziałem takiego sędziego jest sprzeczne z przepisami prawa. Pytanie zostanie rozpoznane w składzie trzech izb – Izby Karnej, Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Z uwagi na przedstawiony skład, uchwała z, chwilą podjęcia będzie miała moc zasady prawnej.

23 stycznia 2020 Sąd Najwyższy w składzie 59 sędziów z Izby Karnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oraz Cywilnej, zdecydował, że sędziowie wskazani przez nową Krajową Radę Sądownictwa są nieuprawnieni do orzekania, przy czym uchwała ta nie ma zastosowania do wyroków wydanych przez sądy przed datą jej ogłoszenia. Takiego ograniczenia nie zastosowano wobec Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego, uznając tym samym, że bez względu na datę, orzeczenia Izby Dyscyplinarnej są nieważne, a sędziowie tych Izb nie mogą orzekać od dnia podjęcia uchwały.

Wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

W sprawie Reczkowicz przeciwko Polsce ETPC stwierdził liczne nieprawidłowości w wyborze sędziów do Izby Dyscyplinarnej, które spowodowały, że nie jest ona sądem ustanowionym zgodnie z prawem w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC. W szczególności prezydent Duda powołał do niej ludzi wskazanych wyłącznie przez KRS, do której z kolei rzekomych przedstawicieli sądownictwa wybrał Sejm. ETPC orzekł, że obecna KRS nie daje gwarancji niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej.

W sprawie Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce ETPC uznał, że Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC, gdyż prezydent Duda powołał do niej ludzi wskazanych wyłącznie przez KRS, do której z kolei rzekomych przedstawicieli sądownictwa wybrał Sejm. ETPC orzekł, że obecna KRS nie daje gwarancji niezależności od polityków. Obsadzenie jej przez Sejm, mimo że wg konstytucji powołane jest do tego środowisko sędziowskie, nazwał "zasadniczą nieprawidłowością". "Negatywnie wpłynęła ona na proces powołania sędziów i podważyła legitymację izby" – stwierdził. Ponadto ETPC uznał, że polskie prawo rażąco i w sposób oczywisty naruszył prezydent Duda, który powołał sędziów do IKNiSP, chociaż NSA w 2018 wstrzymał wykonanie rekomendacji nowej KRS. Bez tej rekomendacji nie można powołać sędziego, ale Duda zignorował orzeczenie NSA.

Podobnie w sprawie Advance Pharma przeciwko Polsce ETPC uznał, że Izba Cywilna nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą w rozumieniu art. 6 ust. 1 EKPC, gdyż prezydent Duda powołał do niej ludzi wskazanych wyłącznie przez KRS, do której z kolei rzekomych przedstawicieli sądownictwa wybrał Sejm. ETPC orzekł, że na procedurę powoływania sędziów do Izby Cywilnej nadmiernie wpłynęły władza ustawodawcza i wykonawcza. "Stanowiło to fundamentalną nieprawidłowość, która negatywnie wpłynęła na cały proces i podważyła legitymację Izby Cywilnej" – stwierdził. Dodatkowo ETPC uznał, że polskie prawo rażąco i w sposób oczywisty naruszył prezydent Duda, który powołał sędziów do Izby Cywilnej, chociaż NSA w 2018 r. wstrzymał wykonanie rekomendacji nowej KRS. Bez tej rekomendacji nie można powołać sędziego, ale Duda zignorował orzeczenie NSA.

W sprawie Grzęda przeciwko Polsce ETPC stwierdził naruszenie przez Polskę prawa do sądu (art. 6 ust. 1 EKPC) sędziego NSA, którego – przewidziana konstytucją RP w art. 187 ust. 3 – 4-letnia kadencja jako członka KRS została arbitralnie przerwana podjętym przez Sejm 6 marca 2018 na podstawie nowelizacji ustawy o KRS z grudnia 2017 r. wyborem 15 nowych członków Rady i który nie mógł się w związku z tym odwołać do sądu. ETPC podkreślił, że kadencja KRS została skrócona z naruszeniem polskiej konstytucji i międzynarodowych standardów prawa. Według Trybunału zmiany w sądownictwie w Polsce od 2015 doprowadziły do osłabienia niezawisłości sądów i przestrzegania standardów praworządności.

W sprawie Żurek przeciwko Polsce ETPC orzekł, że Polska, przerywając w marcu 2018 kadencję członka i rzecznika prasowego KRS Waldemara Żurka, naruszyła art. 6 ust. 1 EKPC, a szykanując go za wypowiedzi medialne - również art. 10 EKPC. Zdaniem Trybunału Żurek jako sędzia i rzecznik KRS miał prawo i obowiązek wypowiadać się przeciwko zmianom w sądownictwie w obronie praworządności, gdyż zmiany te ją osłabiały.

W sprawie Juszczyszyn przeciwko Polsce ETPC orzekł, że Polska naruszyła prawa sędziego Pawła Juszczyszyna: do rzetelnego procesu sądowego, do poszanowania prywatności i życia rodzinnego, granice stosowania ograniczeń praw (art. 6, 8 i 18 EKPC). Chodziło o działania podjęte wobec sędziego przez Izbę Dyscyplinarną Sądu Najwyższego za próbę zbadania legalności powołania sędziowskiego, a tym samym wykonania wyroku TSUE z 19 listopada 2019 (sprowadzał się do podważenia po raz pierwszy legalności nowej KRS i Izby Dyscyplinarnej) poprzez wydanie postanowienia o ujawnieniu list poparcia do Krajowej Rady Sądownictwa. Trybunał powtórzył swój tok rozumowania wyłożony w sprawie Reczkowicz i stwierdził, że Izba Dyscyplinarna nie była niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym ustawą. W związku z tym uznał, że jej decyzja o zawieszeniu Juszczyszyna była niezgodna z prawem. Trybunał podkreślił, że zawieszenie sędziego miało na celu zniechęcenie go do zbadania procedury mianowania sędziów.

Podobną wymowę ma wyrok ETPC w sprawie Tuleya przeciwko Polsce.

W wyroku z 23 listopada 2023 ETPC stwierdził, że Polska naruszyła prawa Lecha Wałęsy do:

• poszanowania życia prywatnego (reputacji)
• sądu - w ten sposób, że w jego sprawie orzekała IKNiSP, w której zasiadali neosędziowie powołani na wniosek upolitycznionej przez PiS KRS
• sądu - w ten sposób, że na wniosek Ziobry, z wykorzystaniem wadliwego instrumentu skargi nadzwyczajnej, uchylony został prawomocny wyrok (złamanie zasady pewności prawa).

ETPC zobowiązał też polskie władze do przedsięwzięcia odpowiednich środków w celu usunięcia systemowych naruszeń art. 6 EKPC, ustalonych w sprawie Wałęsy i w poprzednich sprawach, i tym samym do skutecznej realizacji prawa do niezależnego sądu powołanego ustawą, jak i zasady pewności prawa.

Zablokowanie i odblokowanie środków z UE

W związku z kryzysem praworządności w Polsce, którego elementem jest kryzys KRS, Komisja Europejska w 2021 na mocy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady 2020/2092 UE, Euratom) z dnia 16 grudnia 2020 r., (bezskutecznie zaskarżonego przez Polskę i Węgry - Wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-157/21. curia.europa.eu, 2022-02-16.), zablokowała środki w Krajowym Planie Odbudowy i w funduszach z polityki spójności. Odblokowano te środki w lutym 2024.

Wyroki TSUE w sprawach C-718/21 i C-326/23

W sprawach C-718/21 i C-326/23 TSUE orzekł, że niedopuszczalne są pytania prejudycjalne kierowane do TSUE przez składy SN złożone z sędziów wybranych w wadliwej procedurze z udziałem niekonstytucyjnej neo-KRS, jako że nie stanowią bezstronnych i niezawisłych sądów w znaczeniu art. 267 TFUE.

Wybór posłów-członków KRS

14 listopada 2023 Sejm wybrał nowych posłów-członków KRS: Kamilę Gasiuk-Pihowicz, Tomasza Zimocha, Annę Marię Żukowską i Roberta Kropiwnickiego. 28 czerwca 2024 w związku z wygaśnięciem mandatu Kamili Gasiuk-Pihowicz, Sejm wybrał posła-członka KRS Jarosława Urbaniaka.

Uprawnienia i działalność

Kompetencje i zadania

Kompetencje i zadania KRS realizowane są w formie uchwał podejmowanych na posiedzeniach plenarnych. Niżej przedstawiono spis uprawnień KRS zgodnie ze stanem prawnym na początek 2018.

Kompetencje i zadania dotyczące występowania przed innymi organami (lub wypowiadanie się na wniosek innych organów) w sprawach dotyczących sądownictwa:

• podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności sądów i niezawisłości sędziów,
• opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących sądownictwa, sędziów i asesorów sądowych, a także przedstawianie wniosków w tym zakresie,
• wyrażanie stanowiska w sprawach dotyczących sądownictwa, sędziów i asesorów sądowych, wniesionych pod jej obrady przez Prezydenta, inne organy władzy publicznej lub organy samorządu sędziowskiego.

Kompetencje i zadania dotyczące powoływania oraz doskonalenia zawodowego sędziów i asesorów:

• rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego i asesorskiego oraz przedstawianie Prezydentowi RP wniosków o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, sądach powszechnych, administracyjnych i wojskowych oraz o powołanie asesorów sądowych w sądach administracyjnych,
• wyrażanie sprzeciwu wobec pełnienia przez asesorów sądowych w sądach powszechnych obowiązków sędziego,
• wyrażanie opinii w sprawie odwołania prezesów i wiceprezesów (zastępców prezesów) sądów powszechnych i wojskowych,
• rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku i wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie,
• opiniowanie programów szkolenia w ramach aplikacji sędziowskiej, zakresu i sposobu przeprowadzania konkursów na aplikację sędziowską oraz egzaminów sędziowskich,
• opiniowanie rocznych harmonogramów działalności szkoleniowej w zakresie dotyczącym szkolenia i doskonalenia zawodowego sędziów, asesorów sądowych i pracowników sądów,
• wskazywanie jednego członka Rady Programowej Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury,
• wyrażanie opinii w sprawach powołania i odwołania Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.

Kompetencje i zadania dotyczące etyki zawodowej, spraw dyscyplinarnych i stanu kadry sędziowskiej:

• uchwalanie zbioru zasad etyki zawodowej sędziów i asesorów sądowych oraz czuwanie nad ich przestrzeganiem,
• wybór rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych i asesorów sądowych oraz rzecznika dyscyplinarnego sędziów sądów wojskowych,
• przeprowadzenie wizytacji sądu albo jego jednostki organizacyjnej, lustracji w sądzie lub lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę,
• wypowiadanie się o stanie kadry sędziowskiej i asesorskiej.

Jednym z uprawnień Rady do 5 grudnia 2007 było ustalanie kryteriów oceny kandydatów na stanowiska sędziowskie, przeprowadzanej przez prezesów sądów okręgowych i apelacyjnych. Tego dnia ogłoszono w Dzienniku Ustaw wyrok Trybunału Konstytucyjnego, w którym orzeczono, że art. 2 ust. 2 pkt 2 ustawy o KRS jest niezgodny z art. 60 Konstytucji RP. Z tym dniem Rada utraciła więc prawo ustalania wspomnianych kryteriów. Ostatnie uchwały w przedmiocie kryteriów zostały podjęte 11 stycznia 2007, 19 kwietnia 2007 oraz 19 lipca 2007.

W 2016 Krajowa Rada Sądownictwa rozpatrzyła kandydatury na sędziów 1410 osób, które złożyły łącznie 1588 zgłoszeń. Rada przedstawiła Prezydentowi z wnioskiem o powołanie na stanowiska sędziowskie 415 osób. Średni czas dokonania oceny kandydata do pełnienia urzędu sędziowskiego wyniósł 66 dni. Prezydent nie może powołać na sędziego osoby, której kandydatura nie została mu przedstawiona przez Radę.

Działalność

Zgodnie z art. 4 ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, Rada przedstawia Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP, nie później niż do 31 maja roku następnego, informację z rocznej działalności oraz postulaty dotyczące aktualnych problemów i potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Materiał (identyczny dla obu izb), dostępny w formie druków: sejmowego i senackiego, jest podstawowym źródłem o działalności KRS w danym roku.

Rada wydaje kwartalnik „Krajowa Rada Sądownictwa”, który jest kontynuacją Biuletynu KRS. Kwartalnik znajduje się na liście czasopism punktowanych przez MNiSW

W 2014 Krajowa Rada Sądownictwa ustanowiła Medal „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości – Bene Merentibus Iustitiae”, by w 2018 go zlikwidować.

Skład

Członkowie

Skład KRS ma zapewnić udział w jej pracach przedstawicieli wszystkich pionów władzy publicznej: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Rada składa się z 25 członków (art. 187 ust. 1 Konstytucji):

1. Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz ministra sprawiedliwości i jednej osoby powołanej przez Prezydenta RP,
2. piętnastu sędziów spośród: sędziów Sądu Najwyższego, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych, z uwzględnieniem (w miarę możliwości) reprezentacji sędziów różnych rodzajów i szczebli sądów,
3. czterech posłów na Sejm wybranych przez Sejm oraz dwóch senatorów wybranych przez Senat.

Konstytucja nie ustanawia kadencji Rady jako całości. Kadencja wybieranych członków KRS (21) wynosi 4 lata (art. 187 ust. 3 Konstytucji). Pozostałych czterech członków zasiada w Radzie albo w związku ze stanowiskiem i na czas, w którym to stanowisko zajmuje (minister sprawiedliwości, Pierwszy Prezes SN i Prezes NSA), bądź bez określonej kadencji (osoba powołana przez Prezydenta). Pierwszy skład Rady ukonstytuował się na posiedzeniu, które odbyło się 23 lutego 1990.

Według pierwszej wersji ustawy o KRS z 2011 członkowie-sędziowie byli wybierani spośród: sędziów SN (dwóch), sądów administracyjnych (dwóch), sądów apelacyjnych (dwóch), okręgowych (ośmiu) i wojskowych (jeden). Według ustaw z 1989 i 2001 proporcje były nieco inne: w KRS zasiadał jeden sędzia sądu administracyjnego i dziewięciu sędziów sądów okręgowych (wcześniej: dziewięciu sędziów sądów powszechnych wybieranych na poziomie sądów wojewódzkich). Od 2018 kandydatów na członków KRS wybieranych spośród sędziów mogą wskazywać Sejmowi grupy co najmniej 2 tys. pełnoletnich polskich obywateli i grupy 25 sędziów czynnych zawodowo

Obecny skład KRS

• Przedstawiciel Prezydenta RP Maciej Krzyżanowski (powołany przez Andrzeja Dudę 25 stycznia 2024)
• Sędzia SR Dariusz Drajewicz (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SO Grzegorz Furmankiewicz (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Marek Jaskulski (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Joanna Kołodziej-Michałowicz (wybrana przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Ewa Łąpińska (wybrana przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Zbigniew Łupina (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Maciej Nawacki (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SO Dagmara Pawełczyk-Woicka (wybrana przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Rafał Puchalski (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Paweł Kazimierz Styrna (wybrany przez Sejm VIII kadencji 6 marca 2018 i ponownie przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego Małgorzata Manowska (powołana przez Andrzeja Dudę 26 maja 2020)
• Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego Jacek Chlebny (powołany przez Andrzeja Dudę 18 lutego 2022)
• Sędzia SR Katarzyna Ewelina Chmura (wybrana przez Sejm IX kadencji 20 maja 2021 i ponownie 12 maja 2022)
• Sędzia SR Irena Bochniak (wybrana przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia NSA Anna Elżbieta Dalkowska (wybrana przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SR Krystyna Morawa-Fryźlewicz (wybrany przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Sędzia SO Zdzisław Zdun (wybrany przez Sejm IX kadencji 12 maja 2022)
• Poseł Robert Kropiwnicki (wybrany przez Sejm X kadencji 14 listopada 2023)
• Poseł Jarosław Urbaniak (wybrany przez Sejm X kadencji 28 czerwca 2024)
• Poseł Tomasz Zimoch (wybrany przez Sejm X kadencji 14 listopada 2023)
• Poseł Anna Maria Żukowska (wybrana przez Sejm X kadencji 14 listopada 2023)
• Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar (powołany przez Andrzeja Dudę 13 grudnia 2023)
• Senator Krzysztof Kwiatkowski (wybrany przez Senat XI kadencji 29 listopada 2023)
• Senator Kazimierz Michał Ujazdowski (wybrany przez Senat XI kadencji 29 listopada 2023)

Organy i komisje

Organami KRS są Przewodniczący i Prezydium. Ponadto ze swego składu KRS powołuje: komisję do spraw odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów i asesorów sądowych, komisję budżetową, komisję do spraw wizytacji i lustracji oraz komisję do spraw etyki zawodowej sędziów i asesorów sądowych. Są to komisje stałe. Dodatkowo Rada może powołać komisje problemowe.

Lista przewodniczących

Małgorzata Gersdorf, przewodnicząca KRS w 2018 roku

• Stanisław Zimoch (23 lutego 1990 – 23 lutego 1994)
• Adam Strzembosz (24 marca 1994 – 24 marca 1998)
• Włodzimierz Olszewski (16 kwietnia 1998 – 18 marca 2002)
• Andrzej Jagiełło (4 kwietnia 2002 – 14 lutego 2004)
• Krzysztof Strzelczyk (4 marca 2004 – 19 marca 2006)
• Stanisław Dąbrowski (27 marca 2006 – 22 marca 2010)
• Antoni Górski (31 marca 2010 – 23 marca 2014)
• Roman Hauser (6 maja 2014 – 6 listopada 2015)
• Dariusz Zawistowski (17 listopada 2015 – 15 stycznia 2018)
• Małgorzata Gersdorf (23 stycznia 2018 – 6 marca 2018)
• Leszek Mazur (27 kwietnia 2018 – 14 stycznia 2021)
• Paweł Styrna (29 stycznia 2021 – 24 maja 2022)
• Dagmara Pawełczyk-Woicka (od 24 maja 2022)

Siedziba

Siedziba Krajowej Rady Sądownictwa znajduje się w dawnym budynku Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego przy ul. Rakowieckiej 26/30.

Budżet, zatrudnienie i wynagrodzenia

Wydatki i dochody Rady są realizowane w części 52 budżetu państwa.

W 2017 wydatki KRS wyniosły 12,75 mln zł, a dochody 0,01 mln zł. Przeciętne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło 60 osób, a średnie miesięczne wynagrodzenie brutto 7144 zł.

W ustawie budżetowej na 2018 wydatki KRS zaplanowano w wysokości 15,03 mln zł, natomiast nie zaplanowano żadnych dochodów.

Bibliografia

• BogusławB. Banaszak BogusławB., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej: komentarz, wyd. 2. wyd, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2012, ISBN 978-83-255-4095-1, OCLC 812739872 .
• JoannaJ. Bodio JoannaJ., GrzegorzG. Borkowski GrzegorzG., TomaszT. Demendecki TomaszT., Ustrój organów ochrony prawnej: część szczegółowa, wyd. 3, stan prawny na 1 października 2010, Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2011, ISBN 978-83-264-1046-8, OCLC 750886372 .
• DominikD. Łukowiak DominikD., Glosa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 25 marca 2019 r., sygn. akt K 12/18 (wybór sędziów do składu Krajowej Rady Sądownictwa przez Sejm), „Przegląd Konstytucyjny” (3), 28 października 2019, s. 101-112, ISSN 2544-2031  (pol.).
• Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar Przystąpienie do postępowania i stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich wraz z uzasadnieniem, 2019-03-22, [dostęp 2022-02-19]
• KrzysztofK. Szczucki KrzysztofK., Komentarz do art. 186 Konstytucji, [w:] MarekM. Safjan, LeszekL. Bosek, Konstytucja RP. Tom II. Komentarz do art. 87–243, Warszawa: Wydawnictwo C.H. Beck, 2016, ISBN 978-83-255-7491-8, OCLC 987196043 .

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Krajowej Rady Sądownictwa
• Informacja z działalności Krajowej Rady Sądownictwa w 2020 r. (druk sejmowy 1241)
• Kwartalnik Krajowej Rady Sądownictwa. krs.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-02)].