Bączal Górny

Bączal Górny
	wieś
	; Fragment zabudowań w Bączalu Górnym
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jasielski
Gmina	Skołyszyn
Wysokość	Punkt na przysiółku Nowiny: 380 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	597
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-242
Tablice rejestracyjne	RJS
SIMC	0359920
	Położenie na mapie gminy Skołyszyn Bączal Górny
	Położenie na mapie Polski Bączal Górny
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Bączal Górny
	Położenie na mapie powiatu jasielskiego Bączal Górny
	49°46′21″N 21°21′08″E/49,772500 21,352222
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Bączal Górny – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie jasielskim, w gminie Skołyszyn^[4]. Leży 3 km na północ od krajowej 28 Gorlice – Biecz – Jasło oraz 7 km na południe od krajowej 73 Tarnów – Pilzno – Jasło. Przynależy do parafii św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym^[5].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Powierzchnia wsi wynosi 501,4 ha.

Przez miejscowość przebiegają pięć znakowanych szlaków turystycznych: Karpacki Szlak Wina, Podkarpacki Szlak Winnic, projekt ATLAS, szlak konny „Karpackie Podkowy”, a od 2014 także Jasielski Szlak Winny z przystankiem w ponad 2-hektarowej winnicy „Dwie Granice”.

Położenie geograficzne i warunki przyrodnicze

Flora i fauna

Bączal Górny leży w mikroregionie góry Liwocz na południowo-wschodnich krańcach Pogórza Ciężkowickiego. Na obszarze wsi znajdują się mokradła porośnięte trzciną oraz na wiosnę (w okresie od maja do czerwca) kaczeńcami. Rosną tutaj też inne rośliny objęte ochroną np.: podkolan biały – ścisła ochrona gatunkowa, stoplamek szerokolistny, stoplamek plamisty, który jest narażony na wyginięcie (kategoria zagrożenia V), kruszczyk szerokolistny, kruszczyk błotny – kategoria zagrożenie V w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, arcydzięgiel litwor – gatunek narażony na wyginięcie, pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły. Przy granicy z Bączalem Dolnym rośnie cebulica dwulistna – roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową, w 1993 roku wpisana na Polską Czerwoną Listę Roślin Zagrożonych Wyginięciem. Teren zasiedlony przez bobry, jenoty, sarny i inne dzikie zwierzęta oraz wiele gatunków ptaków, w tym bocian biały, czajka zwyczajna, derkacz, wilga.

Warunki meteorologiczne

Średnia roczna temperatura wynosi ok. +6 do +8 °C, w zimie średnio –4 °C w styczniu, w lecie +19 °C° w lipcu. Średnia opadów waha się w przedziale od 750 do 800 mm rocznie. Grubość pokrywy śnieżnej to 60–90 cm – zalega ona średnio w ciągu roku od 60 do 80 dni. Liczba dni z zachmurzeniem wynosi średnio w ciągu roku 133, zaś liczba dni z przymrozkami to ok. 119. Pierwsze przymrozki występują ok. 20 września, a ostatnie ok. 6 maja, choć zdarzają się i pod koniec tego miesiąca. Wiosna przychodzi wcześnie i jest dość ciepła, lato z reguły jest upalne, jesień zaś szybko przynosi chłody i mgły.

Przez wieś przepływa potok Młynówka, mająca swoje źródła u podnóża góry Jodłowiec, nad którą w 2007 roku utworzony został obszar rezerwatu NATURA 2000 o nazwie „Łąki nad Młynówką”^[6].

Granice obrębu

Miejscowość zlokalizowana jest 12 km na wschód od Biecza, założonego w 1257 roku – jednego z najstarszych i najbardziej atrakcyjnych turystycznie małych miast w Polsce.

Miejscowość graniczy z następującymi jednostkami sołeckimi:

Integralne części wsi

Integralne części wsi Bączal Górny^[7]^[4]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
0359936	Dudkowice	część wsi
0359942	Podlas	część wsi
0359959	Serwoniec	część wsi

Ponadto zwyczajowe nazwy topograficzne sołectwa Bączal Górny: Centrum, do Słońca, Nowiny, Wymiarki, Wieś

Osobny artykuł: Dudkowice.

Administracja

Władze wykonawczą miejscowości tworzą: radny Rady Gminy Skołyszyn Janusz Łyszczarz (od 21 października 2018), który piastuje również funkcję sołtysa (od 31 marca 2022).

Radni rady sołeckiej wybrani 26 marca 2019, którzy swoją funkcję pełnią w latach 2019-2024, są nimi:

Bienias Andrzej,
Bienias Tomasz,
Kmiecik Tomasz,
Kołodziej Marek,
Rutana Tomasz,
Wierzgacz Henryk.

Historia

Osobny artykuł: Kalendarium historii Bączala.

Nazwa Bączal nie jest do końca wyjaśniona, ale pochodzi zapewne od nazwiska (imienia) Bączał lub od potoku przepływającego przez miejscowość. Bączal Górny lokowano na prawie magdeburskim prawdopodobnie w latach 1370–1378 najpewniej przez króla Kazimierza Wielkiego. W okresie średniowiecza wieś była własnością królewską, a później przeszła w ręce szlacheckie, przy czym należała m.in. do rodu Bączalskich mających tutaj swoje gniazdo, a następnie Łętowskich i Kłosińskich.

Bączal Górny od samego początku wchodził w skład parafii z siedzibą w Bączalu Dolnym, która została erygowana najpewniej w 1348 roku. Od końca XVIII wieku do około połowy wieku XIX był siedzibą owej parafii.

W XVII w. miejscowość ta nosiła nazwę Bączal Wyższy, sąsiedni zaś zwał się Bączalem Niższym. Obie miejscowości należały do rodów rycerskich. Własność Opactwa Tynieckiego nazywano Bączalem Opata, obecnie wieś o nazwie Opacie. Przez wioskę przechodził front bitwy pod Gorlicami z maja 1915 roku, czego świadectwem są licznie rozsiane po okolicznych miejscowościach cmentarze wojenne. Podczas II wojny światowej i w latach PRL w miejscowych lasach działał czynnie Ruch Oporu i Armia Krajowa. Jesienią 1943 roku na terenie Bączala Górnego rozegrała się jedna z ważniejszych akcji zbrojnych podziemia z terenu gminy Skołyszyn, polegająca na zniszczeniu przez grupy wypadowe Gwardii Ludowej zlewni kontyngentowego mleka, której rezultatem była dezorganizacja jego poboru dla okupanta hitlerowskiego. Od 1 maja 1944 roku działała założona podczas zebrania w tutejszym lesie konspiracyjna Gminna Rada Narodowa, a 8 września 1944 powstała tutaj konspiracyjna jasielska Powiatowa Rada Narodowa.

14 sierpnia 1942 roku w lesie „Dąbry” w Rzepienniku Strzyżewskim rozstrzelano rodziny Żydów przywiezione z getta w Bobowej i Bieczu, w tym 8 Żydów pochodzących z miejscowości Bączal Górny. Byli to członkowie rodzin Lista Jankiela (4 osoby) i Randa Natana (4 osoby)^[8].

Pomimo ubóstwa i ciężkich warunków lokalowych po bestialskim wysiedleniu mieszkańców Jasła zgodnie z wydanym rozkazem ówczesnego starosty jasielskiego Waltera Gentza z 13 września 1944 znaczna część ludności miasta otrzymała schronienie w domostwach chłopskich rodzin w Bączalu Górnym. Akcji humanitarnej przewodził ks. Florian Zając^[9].

W okresie PRL w latach 1954-1961 Bączal Górny należał wraz z Opaciem i Bączalem Dolnym do gromady Bączal Dolny, a po zniesieniu tejże gromady 31 grudnia 1961 do gromady w Skołyszynie.

Od 2008 r. przez miejscowość przebiega trasa górskiego maratonu rowerowego – Cyklokarpaty^[10] oraz odbywającego się od 2011 Biegu Pamięci senatora Stanisława Zająca – ofiary katastrofy smoleńskiej z 10 kwietnia 2010.

Zabytki i atrakcje turystyczne

drewniane domy i zabudowania gospodarcze z końca XIX i początku XX wieku,
krzyże, głównie z czasów II wojny światowej i partyzanckie z okresu powojennego,
cmentarz wojenny nr 28 (przy granicy z Jabłonicą)
przedwojenna sikawka konna przy remizie OSP – zabytek dawnej inżynierii pożarniczej^[11],
postindustrialne ruiny starej cegielni (bezpośrednio przy granicy obrębu z Bączalem Górnym),
przydrożne, zabytkowe kapliczki (XVIII-XX w.),
kamienna figura Matki Bożej Niepokalanie Poczętej z tablica fundacyjną z 1926 roku,
grupa trzech stawów, obok torfowiska wysokie (na przysiółku Dutkowice),
lasy jodłowe i mieszane, a w nich grzyby oraz rośliny objęte ochroną,
kilka starych, pomnikowych okazów drzew liczących od 100 do 200 lat, w tym: klon pospolity (o pierśnicy 250 cm), jesion wyniosły (pierśnica: 245 cm), wierzba krucha (pierśnica: 230 cm), kasztanowiec biały i 3 grusze pospolite (dwie ponad 200 cm w pierśnicy, najpotężniejsza 220 cm),
malownicze krajobrazy Pogórza Ciężkowickiego i Beskidu Niskiego, w pogodne dni widok na Tatry Wysokie,

Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi

Bączal Górny przynależy do parafii św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym, erygowanej najpóźniej w 1348 roku^[12]. Od końca XVIII do połowy XIX wieku kościół parafialny św. Mikołaja wraz z miejscową plebanią znajdowały się na ziemiach należących do Bączala Górnego. Możliwe to było ze względu na zawiłości związane z historycznym rozgraniczeniem obu miejscowości.

Osobny artykuł: Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym.

Osobny artykuł: Stary Cmentarz w Bączalu Dolnym.

Osobny artykuł: Nowy Cmentarz w Bączalu Dolnym.

Straż pożarna

W Bączalu Górnym czynnie działa Ochotnicza Straż Pożarna, założona w 1950 roku. W roku 1970 rozpoczęto budowę Domu Strażaka wraz z Klubem Rolnika który mieścił się na piętrze. Obiekt oddano do użytku w roku 1974, został poddany modernizacji w 1992 roku. W roku 2002 jednostce nadano sztandar. Przed remizą strażacką znajduje się zabytkowa sikawka konna – cenny eksponat historii pożarnictwa w regionie oraz figura św. Floriana – patrona strażaków, zakupiona ze składek lokalnej ludności i poświęcona w 2000 roku, w 50. rocznicę założenia jednostki^[13].

Winnice

Tereny powiatu jasielskiego, zwłaszcza jego północna i zachodnia część, obfitują w nowo powstałe, zakładane po 2000 roku winnice. Pierwszą założoną winnicą nad Wisłoką jest powstała w 1982 roku winnica Golesz. Na terenie Bączala Górnego zlokalizowana jest ponad 2-hektarowa winnica „Dwie Granice”^[14], z nasadzeniami winorośli odmian: Léon millot i lokalnej – Jutrzenka. Tutejsze ziemie są idealne do uprawy winorośli, lekka ziemia, odpowiednie nachylenie stoków.

W sąsiednim Bączalu Dolnym na jednym ze wzgórz niedaleko granicy z Bączalem Górnym zlokalizowana jest kolejna winnica nosząca nazwę Nad Doliną^[15].

Lasy

Ponad 20% powierzchni Bączala Górnego pokryte jest lasami i zbiorowiskami zadrzewień (głównie zachodnie krańce miejscowości, przy granicy z Lisowem i Jabłonicą), które są wyśmienitym siedliskiem do życia wielu gatunków rzadkich zwierząt i wzrostu roślin objętych prawną ochroną. Przeważnie są to lasy jodłowe z domieszką świerka, mieszane oraz buczyna karpacka i podlegają nadzorowi Leśnictwa Lisów, przynależącego bezpośrednio do Nadleśnictwa Kołaczyce.

Osoby związane z Bączalem Górnym

Jan Bąbaś – ekonomista, działacz PZPR, w latach 1985–1989 I sekretarz KD Kraków – Nowa Huta,
Seweryn Bączalski – polski szlachcic, poeta i publicysta polityczny, żył w XVII wieku,
Marian Cichoń – profesor dr hab. nauk ekonomicznych, wykładowca uniwersytecki w Krakowie,
Antoni Duchnowski – polski duchowny katolicki, kanonik inflancki,
Jan Gamrat – rycerz, vicesgerent i wojewoda mazowiecki, senator I Rzeczypospolitej, sołtys Bączala,
Stanisław Kołodziej – Sługa Boży Kościoła katolickiego, więzień KL Auschwitz i Dachau, męczennik za wiarę,
Zygmunt Rozwadowski – wybitny malarz, scenograf, żołnierz legionów polskich, współtwórca Panoramy Racławickiej,
Bronisław Stoj – inżynier mechanik, racjonalizator produkcji, odznaczony licznymi medalami i nagrodami,
Henryk Stroka – powstaniec styczniowy, poeta, założyciel i profesor seminarium nauczycielskiego,
Wincenty Stroka – profesor gimnazjalny w Krakowie, tłumacz, poeta i poliglota,
Bronisław Syzdek – doktor historii, działacz PZPR, kierownik Centralnego Archiwum KC PZPR,
Ludwik Wypasek – polski duchowny katolicki, Michalita, misjonarz.

Osobna strona: Kategoria:Ludzie związani z Bączalem.

Infrastruktura i komunikacja

Przez miejscowość przebiegają drogi powiatowe:

nr 1829R (Jareniówka-Jabłonica) – o łącznej długości 12,2 km, z czego w granicach sołectwa 1,8 km,
nr 1830R (Lipnica Górna-Skołyszyn do DK 28) – o łącznej długości 4,7 km, z czego w granicach sołectwa 2,4 km,
nr 1832R (Bączal-Skołyszyn do DK 28) – o łącznej długości 4 km, z czego w granicach sołectwa 1,6 km^[16],

a także kilka dróg gminnych o utwardzonej nawierzchni bitumicznej oraz drogi dojazdowe, w tym szutrowe.

Na terenie sołectwa umiejscowione są trzy przystanki liniowe Zakładu Miejskiej Komunikacji Samochodowej w Jaśle, na których zatrzymują się autobusy zarówno MKS Jasło, PKS Jasło, jak i busy prywatnych przewoźników: Er-Bus i Hesta.

Historyczna przynależność administracyjna

Po II wojnie światowej miejscowość należała administracyjnie do woj. krakowskiego (1945), rzeszowskiego – powiat jasielski (1945–1974), krośnieńskiego (1975–1998) i aktualnie (od 1998) do woj. podkarpackiego – powiat jasielski.

Stawy i torfowiska w Bączalu Górnym
Kompleks stawów rekreacyjnych
Cmentarz wojenny nr 28 przy granicy obrębu z Jabłonicą (z 1915 r.)
Kapliczka św. Barbary z lat 1800-1825
Kościół parafialny Imienia Maryi
Kościół św. Mikołaja, w 1880 stał na terenie Bączala Górnego. Obecnie eksponat MBL w Sanoku
Zabytkowa konna sikawka strażacka
Winnica Dwie Granice na obszarze miejscowości Bączal Górny
Krzyż przydrożny z II wojny światowej (przysiółek Dutkowice)
Potok Młynówka – dopływ Ropy
Dom z pocz.X w. – typowy przykład drewnianego budownictwa mieszkalnego
Panorama Bączala Górnego i Liwocza