Districtenstelsel
Een districtenstelsel is een kiessysteem waarbij een land wordt opgedeeld in meerdere kiesdistricten, die elk één of meerdere vertegenwoordigers kiezen. Zowel landen met evenredige vertegenwoordiging als landen met een meerderheidsstelsel kunnen gebruik maken van een districtenstelsel. Dit systeem staat in contrast met kiesstelsels die gebruikmaken van een federaal of nationaal kiesdistrict, waarbij het hele land als één kieskring fungeert en zetels worden verdeeld op basis van het totale aantal stemmen in het gehele land. Landen die een districtenstelsel combineren met evenredige vertegenwoordiging maken vaak gebruik van vereffeningszetels om de proportionaliteit van de verkiezingsuitslag te vergroten.
Overzichtstabel
[bewerken | brontekst bewerken]| Districtenstelsel | Eéndistrictenstelsel | ||
|---|---|---|---|
| Zeteltoewijzing | Meerderheidstelsel:
De zetelverdeling is een optelsom van de uitslagen in de los van elkaar staande enkelvoudige kiesdistricten. |
Evenredige vertegenwoordiging:
De zetelverdeling benadert de verhouding van de stemmen die een partij op het niveau van kiesdistricten en/of nationaal niveau ontvangt wat zorgt voor een gunstige zetel-stemverhouding. | |
| Geografische eenheden | Enkelvoudige kiesdistricten:
De kiesstelsels van het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten bestaan uit enkelvoudige kiesdistricten. |
Meervoudige kiesdistricten:
De kiesstelsels van zowel België als de Europese Unie bestaan enkel uit meervoudige kiesdistricten zonder federale compensatiezetels. |
Nationaal kiesdistrict:
In zowel Nederland als Israël bestaat het kiesstelsel uit één landelijk kiesdistrict, maar Nederland hanteert open lijsten, terwijl Israël gesloten lijsten gebruikt. |
| Gemengde kiesstelsels | Parallel nationaal:
In het kiesstelsel van Georgië werd een deel van de zetels toegewezen via enkelvoudige kiesdistricten en de rest van de zetels werden parallel verdeeld via een nationaal kiesdistrict. |
Evenredig door compensatie:
De kiesstelsels van Denemarken en Zweden combineren meervoudige kiesdistricten met de uitslag van een nationaal kiesdistrict om de verdeling van vereffeningszetels te berekenen. |
Gepersonaliseerd evenredig:
In de kiesstelsels van Duitsland en Nieuw-Zeeland kent een stembiljet met twee stemmen zodat de helft van de zetels gekozen wordt via enkelvoudige kiesdistricten, terwijl de rest wordt verdeeld om de uitslag van een nationaal kiesdistrict te benaderen. |
Meervoudig districtenstelsel
[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Meervoudig kiesdistrict voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Een meervoudig districtenstelsel is een kiesstelsel waarbij een land wordt opgedeeld in meervoudige kiesdistricten die elk meerdere zetels te verdelen hebben. In dit systeem kunnen meerdere partijen zetels winnen binnen een kieskring, wat leidt tot een evenwichtigere afspiegeling van de stemmen dan bij een enkelvoudig districtenstelsel, waar slechts één zetel per kieskring wordt toegewezen.
Het meervoudig districtenstelsel wordt vaak toegepast in landen met evenredige vertegenwoordiging waarbij provincies als kieskringen worden gedefinieerd. Binnen elk kiesdistrict worden de zetels doorgaans evenredig verdeeld op basis van het aantal stemmen dat partijen ontvangen, wat ervoor zorgt dat de zetelverdeling zo nauwkeurig mogelijk overeenkomt met de stemverdeling binnen dat district. Om de zetel-stemverhouding op nationaal niveau te corrigeren, worden vaak vereffeningszetels gebruikt.[1]
Dit systeem streeft ernaar om de politieke voorkeuren van zowel individuele regio's als de gehele bevolking zo nauwkeurig mogelijk weer te geven, en draagt zo bij aan een evenwichtigere en rechtvaardigere vertegenwoordiging in het parlement.
| Deel van een serie artikelen over Kiesstelsel & regering | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Een Nederlands stembiljet met rood stempotlood | ||||
| Kiessysteem | ||||
|
Evenredige vertegenwoordiging · Meerderheidsstelsel · Gemengd kiesstelsel | ||||
| Verkiezing | ||||
|
Stembiljet · Kandidatenlijst · Open lijst · Gesloten lijst · Enkelvoudige overdraagbare stem | ||||
| Zetelverdeling | ||||
|
Grootste-gemiddeldenmethode · Grootste-overschottenmethode · Nationaal kiesdistrict · Kiesdrempel · Kiesdeler · Restzetel | ||||
| Districtenstelsel | ||||
|
Kieskring · Enkelvoudig kiesdistrict · Meervoudig kiesdistrict · Districtszetel · Vereffeningszetels · Overhangmandaat | ||||
| Regeringscoalitie | ||||
|
Waaierdemocratie · Cordon Sanitaire · Stembusakkoord · Blokpolitiek · Minderheidsregering · Gedoogsteun · Parlementaire basis | ||||
| Meting en evaluatie | ||||
|
Democratie-index van The Economist · Democratie-index van V-Dem · Gallagher-index · Zetel-stemverhouding | ||||
| ||||
Enkelvoudig districtenstelsel
[bewerken | brontekst bewerken] Zie Enkelvoudig kiesdistrict voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Van oudsher wordt een districtenstelsel geassocieerd en gecombineerd met een meerderheidsstelsel dat bekend staat om zijn onevenredige verkiezingsuitslagen. Een land is hierbij opgedeeld in enkelvoudige kiesdistricten waarbij 'enkelvoudig' slaat op de ene zetel die te verdelen is. Een kandidaat die in zo'n district de absolute of de relatieve meerderheid behaalt, wordt verkozen.
In tegenstelling tot Nederland en België kennen landen als het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Verenigde Staten nog zo'n systeem. In het Verenigd Koninkrijk wordt de kandidaat met het grootste aantal stemmen gekozen, in Frankrijk de kandidaat die de absolute meerderheid haalt. Voor een absolute meerderheid is vaak een tweede ronde nodig tussen de twee kandidaten die het grootste aantal stemmen behaalden.
Het gebruik van kiesdistricten in een meerderheidsstelsel leidt vaak tot een politiek landschap waarin slechts twee of drie grote partijen serieuze kansen hebben op regeringsvorming. Dit komt doordat alleen de winnaar van een kiesdistrict zetels verwerft. Hierdoor kan een partij ook landelijk een meerderheid van de zetels behalen, zelfs als ze slechts een minderheid van de stemmen heeft gekregen. Deze scheve zetel-stemverhouding wordt als een groot nadeel beschouwd. Bovendien hebben kiezers vaak maar een beperkt aantal serieuze partijen om uit te kiezen en kleinere partijen kunnen daardoor slechts een marginale invloed uitoefenen. Een partij die een aanzienlijk deel van de bevolking vertegenwoordigt, kan het moeilijk hebben om zetels te winnen als haar aanhang geografisch verspreid is. Aan de andere kant bevordert dit systeem een stabiele besluitvorming omdat er geen noodzaak is tot coalitievorming.
Nederland
[bewerken | brontekst bewerken]
Zie Historische zetelverdeling Tweede Kamer#1848-1888 voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Van 1848 tot 1918 kende Nederland voor de verkiezing van leden van de Tweede Kamer een enkelvoudig districtenstelsel. Van 1850 tot 1897 bestonden naast enkelvoudige kiesdistricten tevens meervoudige kiesdistricten, waarin meer dan één afgevaardigde gekozen werd. In 1918 ging Nederland over op een kiesstelsel met evenredige vertegenwoordiging. Hierbij stapte het tevens over op een kiesstelsel met een nationaal kiesdistrict.
Lijst van kiesdistricten
[bewerken | brontekst bewerken]In 1906 kende Nederland volgens de kieswet van 7 september 1896, staatsblad no. 154 (gewijzigd in 1897 en 1900 - "zie den volledigen tekst K.B. 13 febr. 1901, Stbl. no. 66") in totaal 100 kiesdistricten:
Zie Lijst van Nederlandse gemeenten per kiesdistrict (1897-1918) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Hervormingsplannen
[bewerken | brontekst bewerken]Er zijn in 2006 plannen geweest in Nederland om een mengvorm van een districtenstelsel en evenredige vertegenwoordiging in te voeren. Dit zou de betrokkenheid van de kandidaten bij de kiezer groter maken, omdat de kiezer bewust stemt op een regionale kandidaat. Veel gehoorde bezwaren zijn echter dat de voorkeuren van het electoraat als geheel slecht worden afgespiegeld en dat de landelijke politiek meer het karakter krijgt van een optelsom van plaatselijke belangen. Door het Burgerforum Kiesstelsel is het idee afgewezen.
Na het vertrek van Jozias van Aartsen als VVD-fractievoorzitter vond hij dat er wijzigingen nodig zijn in het staatkundig bestel om de positie van het parlement te versterken. In het verleden heeft Van Aartsen zich enkele malen uitgesproken voor herinvoering van een districtenstelsel. In de VVD zijn velen daar tegenstander van.
Hoofdlijnenakkoord van 2024
[bewerken | brontekst bewerken]Tijdens de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 presenteerde Pieter Omtzigt, leider van NSC, een voorstel voor de hervorming van het Nederlandse kiesstelsel dat geïnspireerd is door Scandinavische landen zoals Zweden.[2] Deze landen hanteren systemen die een betere afstemming hebben op de principes van directe vertegenwoordiging en politieke verantwoordelijkheid, met een sterke focus op het versterken van de band tussen kiezers en hun vertegenwoordigers.
In 2024 heeft het Kabinet-Schoof aanzienlijke stappen aangekondigd om het kiesstelsel statistisch en geografisch evenrediger te maken. Het hoofdlijnenakkoord bevat voorstellen om een nieuw systeem in te voeren dat voortbouwt op de aanbevelingen van Omtzigt en de NSC. Het plan voorziet in 10 á 12 meervoudige kiesdistricten in combinatie met een 'landelijke lijst'.[3] Het is nog niet duidelijk of hiermee een federale kieskring of vereffeningszetels bedoeld wordt. Wat wel duidelijk is, is dat deze hervormingen de wijze waarop zetels worden verdeeld en kiezers hun stemmen uitbrengen ingrijpend zullen veranderen.
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]- Kiessysteem
- Stemdistrict
- Kieskring
- Kiesrechtgeografie (gerrymandering)
Bronnen
- De informatie op deze pagina, of een eerdere versie daarvan, is geheel of gedeeltelijk afkomstig van www.parlement.com. Overname was tot 1 februari 2016 toegestaan met bronvermelding.
- Vivat's geïllustreerde enclyclopedie deel X (stereonomie - zz): uitgevers-maatschappij "Vivat" - Amsterdam, 1906
- Kamerstuk Tweede Kamer 1895-1896 kamerstuknummer 27 ondernummer 4 op Staten-Generaal Digitaal ~ Zie bijlagen: Tabel, bedoeld in art. 12 der kieswet ~ trefwoord: kiesdistricten
- ↑ NRK, Slik fordeles stemmene våre / how the Storting is composed (8 september 2013). Geraadpleegd op 8 september 2024.
- ↑ (en) Dutch elections: is a new version of PR on the way? - Make Votes Matter. makevotesmatter.org.uk (12 november 2023). Geraadpleegd op 3 oktober 2024.
- ↑ Zaken, Ministerie van Algemene, Regeerprogramma kabinet-Schoof - Publicatie - Rijksoverheid.nl. www.rijksoverheid.nl (13 september 2024). Geraadpleegd op 3 oktober 2024.