Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախ
.svg){kind=small}
Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախ (Բլյումենբախ, գերմ.՝ Johann Friedrich Blumenbach, մայիսի 11, 1752[1][2][3][…], Գոթա[4][5] - հունվարի 22, 1840[1][2][3][…], Գյոթինգեն, Հաննովերի թագավորություն[4][5]), հայտնի գերմանացի անատոմիստ, մարդաբան և բնագետ, բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։
Գյոթինգենի գիտությունների ակադեմիայի անդամ (1784)[12], Լոնդոնի թագավորական ընկերության արտասահմանյան անդամ (1793)[13], Ֆրանսիայի գիտությունների ակադեմիա (1830, թղթակից 1805 թվականից)[14], Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիայի արտասահմանյան պատվավոր անդամ (1826)[15]։
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախը ծնվել է 1752 թվականի մայիսի 11-ին Թյուրինգիայում՝ հնագույն Գոթա քաղաքում։
Սովորել է Ենայում, 1776 թվականից եղել է բժշկության պրոֆեսոր և Գյոթինգենի բնական պատմության կաբինետի վարիչ։ Որպես magister Germaniae, Բլումենբախը բարձր է գնահատվել իր ժամանակակիցների կողմից՝ իր հզոր խոսքով ներգրավելով ունկնդիրներին աշխարհի տարբեր ծայրերից։ Նրա ամենամեծ արժանիքները պատկանում են համեմատական անատոմիայի ոլորտին, որի զարգացման համար Բլումենբախը շատ բան է արել ինչպես իր բանավոր ուսուցմամբ, այնպես էլ իր «Handb. der vergleichenden Anatomie und Physiologie»-ով, որը թարգմանվել է գրեթե բոլոր եվրոպական լեզուներով։ Բլումենբախի ուսումնասիրության սիրված առարկան մարդու բնական պատմությունն էր, և նա առաջինն էր, ով հաստատել է ցեղերի բաժանումը, որը գերակշռում էր գիտության մեջ մինչև վերջին ժամանակները։ Համաշխարհային ճանաչում ունի նրա «Collectionis craniorum diversarum gentium decades VII» և «Nova pentas collectionis suae craniorum» գանգերի հավաքածուն (1828, կրկին մշակվել է 1873 թվականին Իգերինգի կողմից), որոնք հիմք են հանդիսանում գանգաբանության համար։
Որպես ֆիզիոլոգ՝ Բլումենբախը իր վրա ուշադրություն հրավիրել է «Ueber den Bildungstrieb und das Zeugungsgesch ä ft» տրակտատով՝ «կրթական բնազդի» կամ կրթական ուժի ներքո, նա հասկանում էր որոշակի ձև ստանալու, այս ձևը սննդի միջոցով պահելու և վնասի դեպքում վերականգնելու բոլոր օրգաններին նորոշ ցանկությունը։ Ընդհանրապես, նա առանձնացրել է կյանքի հինգ սկզբունք՝ զգայունություն, դյուրագրգռություն, ինքնին կենսունակություն և վերը նշված կրթական բնազդը, որի դրսևորումները Բլումենբախը համարում է ոչ միայն սնուցումն ու աճը, այլև բեղմնավորումը։
Բլումենբախի բնական պատմության ուղեցույցը («Handb. d. Naturgeschichte») 12 հրատարակություն ունեցավ (1780-1830, ռուսերեն լեզվով թարգմանվել է Պ. Նաումովի և Ա. Տերյաևի կողմից, Սանկտ Պետերբուրգ. 1796. նրա «Ֆիզիոլոգիան» հատորը թարգմանել է Բարսուկ Մոիսեևը, Սանկտ Պետերբուրգ, 1796)։ 18-րդ դարի վերջին Անգլիա կատարած իր ուղևորության ժամանակ, Բլումենբախը ընկերակցել է այնտեղի բնագետների հետ։ Ամբողջ 60 տարի նա շարունակել է իր ակադեմիական գործունեությունը և վայր է դրել այն միայն այն ժամանակ, երբ ֆիզիկական ուժերը լիովին փոխեցին նրան։ Մահացել է 1840 թվականի հունվարի 22-ին։
Բլումենբախի ռասայական դասակարգման համակարգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կռանիոմետրիկ ուսումնասիրությունների հիման վրա Բլումենբախը մարդկային սորտերը բաժանել է հինգ ցեղերի.
- Կովկասյան՝ սպիտակ ռասա
- Մոնղոլոիդ՝ դեղին ռասա
- Մալայական՝ շագանակագույն ռասա
- Նեգրոիդ՝ սև ռասա
- Ամերիկոիդ՝ կարմիր ռասա։
Իր դասակարգման մեջ մոնղոլոիդ ռասան ներառում էր ամբողջ Արևելյան Ասիան և Կենտրոնական Ասիայի մի մասը։ Բլումենբախը բացառեց Հարավարևելյան Ասիայի կղզիների և Խաղաղ օվկիանոսի կղզիների ժողովուրդներին իր սահմանումից, քանի որ կարծում էր, որ դրանք մալայական ցեղի մաս են կազմում։ Նա հավատում էր, որ հնդիկները ամերիկյան ցեղի մի մասն են։
Ֆրիդրիխ Բլումենբախը ապացուցեց, որ ֆիզիկական բնութագրերը, ինչպես մաշկի գույնը, գանգուղեղային պրոֆիլը և այլն, փոխկապակցված են որոշակի խմբերի և կարողությունների հետ։ Նա մեկնաբանել է կռանիոմետրիկան և ֆրենոլոգիան՝ ապացուցելու համար, որ ֆիզիկական տվյալները կապ ունեն ռասայական հատկությունների հետ։ Բլումենբախի աշխատանքը ներառում էր վաթսուն մարդկային գանգերի նկարագրությունը, որոնք ի սկզբանե հրատարակվել էին առանձին հրատարակություններում, որպես «Տասնամյակի կռանիոմետրիկայի կոլեկցիոն պատկերազարդ ձեռնարկ» (Collectionis suae craniorum diversarum gentium illustratae Göttingen, 1790-1828): Դա գանգաբանության հիմքն էր։
Բլումենբախը իդեալ էր համարում մի մարդու, որի ծագումը վրացական է՝ հավատալով, որ դա սպիտակ մարդու նախատիպն է։ Բլումենբախը գրել է.
|
Կովկասյան տեսակը ուսումնասիրելու համար ես վերցրել եմ հենց այս՝ Կովկասի լեռնային տեսակը, քանի որ նրա հարավային լանջը ունենում է մարդկանց ամենագեղեցիկ ռասան, այս ռասա ասելով՝ ես առաջին հերթին նկատի ունեմ վրացիներին։ Բոլոր ֆիզիոլոգիական նշանները տանում են դրան։ Այսպիսով, մենք պետք է մեծ վստահությամբ պնդենք, որ Կովկասը մարդկության ծննդավայրն է[16][17][18]։ -
|
|
Բլումենբախի վաղ գաղափարներն խրախուսել են գիտական ռասիզմը և ընդունվել են այլ հետազոտողների կողմից[19]։ Բլումենբախի աշխատանքը օգտագործվել է տասնիններորդ դարում բազմաթիվ կենսաբանների և համեմատական անատոմիստների կողմից, ովքեր հետաքրքրված էին ցեղերի ծագմամբ՝ Ուիլյամ Ուելս, Ուիլյամ Լոուրենս, ջեյմս Պրիչարդ, Հենրի Հաքսլի և Ուիլյամ Ֆլաուեր։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 ՎԱԳԹԱ նախկին անդամներ
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Блуменбах Иоганн Фридрих // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Biodiversity Heritage Library — 2006.
- ↑ 7,0 7,1 Фокин С. И. Н.П. Вагнер. Воспоминания о Казанском университете, N.P. Wagner. Memories of Kazan University (ռուս.) // Историко-биологические исследования — 2021. — Т. 13, вып. 1. — С. 89—108. — ISSN 2076-8176; 2500-1221 — doi:10.24411/2076-8176-2021-11004
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ CONOR.Sl
- ↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 39.
- ↑ https://www.amacad.org/sites/default/files/media/document/2019-10/electionIndex1780-1799.pdf
- ↑ Zu Blumenbachs Biographie Արխիվացված 2022-03-16 Wayback Machine // Blumenbach–Online(գերմ.)
- ↑ «Search Results». catalogues.royalsociety.org. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
- ↑ Les membres du passé dont le nom commence par B Արխիվացված 2021-04-13 Wayback Machine(ֆր.)
- ↑ «Блюменбах И.Ф. - Общая информация». www.ras.ru. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
- ↑ «Johann Friedrich Blumenbach, The anthropological treatises of Johann Friedrich Blumenbach, translated by Thomas Bendyshe. 1865. November 2, 2006». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունվարի 25-ին.
- ↑ «The concept of adaptation» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
- ↑ «18 th and 19 th Century Pre-Darwinian views on variation» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
- ↑ Fredrickson, George M. Racism: A Short History, p.57, Princeton University Press (2002), ISBN 0-691-00899-X
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Маркс, «Andenken an В.» (Гетт., 1840).
- Сборник биографий «Геттингенских профессоров».
- Иностранные члены Российской академии наук XVIII−XXI вв.: Геология и горные науки. / Отв. редактор И. Г. Малахова. М.: ГЦ РАН, 2012. − 504 с. ISBN 978-5-904509-08-8 (эл. версия).
- Блуменбах (Blumenbach) Иоганн Фридрих // Бари — Браслет. — М. : Советская энциклопедия, 1970. — С. 431. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 3).
- Радзюн А.Б., Хартанович М.В. Кунсткамера петербургской Академии наук XVIII в.: у истоков антропологических знаний в России // Вестник Московского университета. Серия XXIII. Антропология, 2015; 2/2015; с. 114-122.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Ֆրիդրիխ Բլումենբախ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
- Մայիսի 11 ծնունդներ
- 1752 ծնունդներ
- Գոթա քաղաքում ծնվածներ
- Հունվարի 22 մահեր
- 1840 մահեր
- Գյոթինգեն քաղաքում մահացածներ
- Գյոթինգենի համալսարանի դասախոսներ
- Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ
- Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Լեոպոլդինայի անդամներ
- Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիայի անդամներ
- Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Նիդերլանդների արվեստի և գիտությունների թագավորական ակադեմիայի անդամներ
- Գյոթինգենի համալսարանի շրջանավարտներ
- Ենայի համալսարանի շրջանավարտներ
- Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով