Σαλιαγκός Αντιπάρου

Σαλιαγκός

Ο Σαλιαγκός
Γεωγραφία
Αρχιπέλαγος	Αιγαίο Πέλαγος
Νησιωτικό σύμπλεγμα	Κυκλάδες
Έκταση	< 500² km²
Χώρα
Ελλάδα
Περιφέρεια	Νοτίου Αιγαίου
Νομός	Κυκλάδων
Δημογραφικά
Πληθυσμός	0 (απογραφής 2011)
Πρόσθετες πληροφορίες
Ιστοσελίδα	Δεν υπάρχει
Σχετικά πολυμέσα

Ο Σαλιαγκός είναι νησίδα επί της οποίας ανακαλύφθηκε ομώνυμος αρχαιολογικός χώρος και μάλιστα ο αρχαιότερος οικισμός των Κυκλάδων. Η νησίδα δεν είναι ούτε 500 τετραγωνικά μέτρα και βρίσκεται σήμερα μέσα στη βόρεια Συστάδα νήσων Αντιπάρου, βόρεια του μικρού ισθμού μεταξύ Πάρου και Αντίπαρου. Στην αρχαιότητα και μέχρι το Βυζάντιο η στάθμη της επιφάνειας της θάλασσας ήταν πιο χαμηλή και δεν σκέπαζε το μέρος. Αρχικότερα ήταν ένας λοφίσκος σε έναν επιμήκη ισθμό στο νότιο τμήμα της Ευρύτερης Πάρου.

Το νησί επισκέφθηκε το 1959 ο τότε επιμελητής Αρχαιοτήτων Νικ. Ζαφειρόπουλος, ο οποίος και εντόπισε τα κατάλοιπα προϊστορικού οικισμού. Η συστηματική ανασκαφή τελικά πραγματοποιήθηκε από τους C. Renfrew και J.D. Evans της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής κατά τα έτη 1964-1965 από αρχαιολόγους του Βρετανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα που διενήργησε τις ανασκαφές και την αρχαιολογική μελέτη. Ο Ρένφριου καθόρισε τον Πολιτισμό του Σάλιαγκου μετά από ανασκαφές που πραγματοποίησε με τον Έβανς στην ομώνυμη θέση. Χρονολογείται στη νεολιθική εποχή και σύμφωνα με τη μέθοδο της ραδιοχρονολόγησης ήταν κατοικημένη μεταξύ 4300 - 3700 π.Χ. δηλαδή στην Ύστερη Νεολιθική εποχή του Αιγαίου.

Περιγραφή του οικισμού

Τα θεμέλια των σπιτιών είναι κατεστραμμένα, επειδή στη Ρωμαϊκή εποχή το μέρος είχε χρησιμοποιηθεί για νεκροταφείο. Διακρίνουμε μερικούς τετράγωνους εσωτερικούς χώρους διαστάσεων περίπου 2,60 x 3 μέτρα και έναν οβάλ εσωτερικό χώρο. Σε δυο χώρους βρέθηκαν υπολείμματα εστίας. Άλλες δύο κατασκευές στρογγυλού σχήματος ερμηνεύονται ότι είναι αποθήκες για δημητριακά. Τα θεμέλια είναι χτισμένα με πέτρες και βράχους της περιοχής. Τα υλικά που είχαν χρησιμοποιηθεί για τους τοίχους δεν σώζονται και γι' αυτό δεν ξέρουμε από τι ήταν. Πάντως τούβλα δεν φαίνεται να είχαν χρησιμοποιηθεί. Στο δυτικό μέρος του οικισμού ένα τείχος περιβάλει τα σπίτια του οικισμού, που ίσως να ήταν κάποιο προστατευτικό φρούριο για να προφυλάσσει τους κατοίκους από επιθέσεις.

Παρόλο που ο οικισμός κατοικήθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα, το έδαφος έχει τρεις στρώσεις. Στην επιφανειακή στρώση ο οικισμός έχει διαστάσεις 15 x 17 μέτρα.

Ευρήματα

Στα ερείπια του οικισμού βρέθηκε μεγάλος αριθμός κεραμικών θρυμμάτων. Σχεδόν 3,5 τόνου του κεραμικού υλικού μελετήθηκε από τους επιστήμονες, που κατόρθωσαν να συναρμολογήσουν 60 πήλινα δοχεία και σκεύη ολικά ή εν μέρει. Το υλικό κατασκευής των πήλινων δοχείων προέρχεται από την περιοχή. Μερικά από τα σκεύη (περίπου 12%) έχουν εξαιρετικά λεία επιφάνεια και πρόκειται μάλλον για σκεύη που χρησίμευαν ως πιάτα για το φαΐ. Ένα 10% είναι ποτήρια ή κανάτες, ενώ τα υπόλοιπα είναι πιατέλες, πιάτα και κεσεδάκια. Ο πηλός έχει διάφορα χρώματα και αποχρώσεις κίτρινου, καφετί ή γκρι σκούρο και τα περισσότερα είναι διακοσμημένα με άσπρες ζωγραφιές γεωμετρικών σχηματισμών μεγάλης ποικιλίας. Που και που έχουν και διακοσμητικές αποτυπώσεις ή επικολλήσεις. Δυο μαρμάρινα θρύμματα μαρτυράν ότι σπάνια υπήρχαν και πολυτελή σκεύη.

Ειδώλιο παχιάς Κυρίας στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου εύρημα από τη νήσο Σάλιαγκο

Επίσης βρέθηκαν τρία ειδώλια από μάρμαρο. Το ένα παριστάνει μια θεότητα της γονιμότητας με μορφή πολύ παχιάς γυναικείας σιλουέτας. Τα άλλα δύο ειδώλια έχουν μορφή πιο αφηρημένης τέχνης και θυμίζουν το σχήμα που έχει το βιολί. Το σχήμα αυτό θα παραμείνει σε χρήση για τα επόμενα 1000 χρόνια ακόμα και στα γύρω νησιά ως την εποχή του χαλκού.

Εκπληκτικά είναι ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία των ευρημάτων του οικισμού. Βρέθηκαν περισσότερα από 25.000 εργαλεία από οψιανός, μεταξύ τους και 1100 λεπίδες που κατασκευάστηκαν στο νησί, ενώ το υλικό προέρχεται από τη Μήλο που απέχει 60 χιλιόμετρα, σπάνια δε και από το Γυαλί των Δωδεκανήσων, που σημαίνει ότι γινόταν εμπόριο σε ακτίνα σχεδόν 200ων χιλιομέτρων.

Τα εργαλεία χρησιμοποιούνταν για ξύσιμο, ή είναι λεπίδες ή αιχμές. Οι αιχμές χρησιμοποιούνταν μάλλον σε τρίαινες για το ψάρεμα, αφού στο νησί δεν βρέθηκαν βέλη για τόξο.

Ζωή και πολιτισμός

Ευρήματα από οστά και ψαροκόκαλα μας δείχνουν της συνήθεις διατροφής των νησιωτών στην εποχή του λίθου. Τρώγανε κυρίως τόννο, που σήμερα έχει εξαφανισθεί από το Αιγαίο. Έχουν βρεθεί επίσης και υπολείμματα από μια θαλάσσια φάλαινα Κρέας κατσικίσιο, αρνί, καθώς και μοσχάρι ή και χοιρινό συμπλήρωνε το γεύμα τους και τους προμήθευε με μαλλί και γάλα. Από δημητριακά βρέθηκαν σιτάρι και κριθάρι.

Οι αρχαίοι τάφοι βρίσκονται βυθισμένοι στη θάλασσα μετά από την αύξηση της στάθμης της επιφάνειας του νερού, και γι' αυτό δεν έχουμε αντίστοιχα ευρήματα.

Ο πολιτισμός του οικισμού στον Σαλιαγκό είναι μοναδικός και απομονωμένος στη νεολιθική εποχή. Στις γύρω περιοχές δεν υπάρχουν άλλοι παρόμοιοι οικισμού, ούτε και δείγματα διάδοσης ή συνέχειας της παράδοσης του οικισμού αυτού στις επόμενες εποχές.

Στα γύρω νησιά βρίσκουμε που και που μαρτυρίες ανθρώπινης δράσης, ακόμα και λίγα κεραμικά, π.χ. στη Νάξο. Ο Σαλιαγκού είναι το μοναδικό νησί του Αιγαίου που είχε κτηνοτροφία την εποχή εκεινή. Η σύνθεση του αρχαιοζωολογικού υλικού που έχει βρεθεί στο Σαλιαγκό είναι χοίροι σε ποσοστό 12,1%, 3,5% βοοειδή, και σε αιγοπρόβατα 83,5%, ενώ άλλα είδη φτάνει το 0,9% Αρχαιοζωολογικά κατάλοιπα άγριας πανίδας δεν έχουν εντοπιστεί: λίγα μόνο οστά ελαφιού.

Ένα είδος κοινοτικής εγκατάστασης αποθήκευσης έχει εντοπιστεί, μια σιταποθήκη.

Πηγές

• Cyprian Broodbank, Οι πρώιμες Κυκλάδες. Μια ανάλυση στο πλαίσιο της νησιωτικής αρχαιολογίας, μτφρ. Γιάννης Παπαδάτος, εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζα, Αθήνα, 2009

Βιβλιογραφία

• Werner Ekschmitt: Die Kykladen. Bronzezeit, geometrische und archaische Zeit. Philipp von Zabern, Mainz 1993, ISBN 3-8053-1533-3.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Webseite des Dartmouth College Ιστοσελίδα του Κολεγίου Ντάρτμουθ για τις Κυκλάδες (αγγλικά)
• Παρουσίαση του Σάλιαγκου