Dərman bitkiləri: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 2: | Sətir 2: | ||
'''Dərman bitkiləri''' qədim dövrlərdən bəri kəşf edilmiş və [[Xalq təbabəti|xalq təbabətində]] istifadə edilmişdir. [[Bitkilər]] [[Həşəratlar|həşəratlara]], [[Göbələklər|göbələklərə]], xəstəliklərə və [[Fitofaqlar|ot yeyən]] [[Məməlilər|məməlilərə]] qarşı müdafiə və qorunma da daxil olmaqla, müxtəlif funksiyalar üçün yüzlərlə kimyəvi birləşmə sintez edir.<ref name="gers2">{{cite journal|vauthors=Gershenzon J, Ullah C|title=Plants protect themselves from herbivores by optimizing the distribution of chemical defenses|journal=Proc Natl Acad Sci USA|volume=119|issue=4|pages=|date=January 2022|pmid=35084361|pmc=8794845|doi=10.1073/pnas.2120277119}}</ref> Otlar haqqında ən erkən tarixi qeydlərə [[Şumer]] sivilizasiyasına məxsus olan e.ə. 3000-ci ilə aid gil lövhələrdə rast gəlinir. Bu qeydlərdə [[tiryək]] də daxil olmaqla yüzlərlə dərman bitkisi yer alır. [[Qədim Misir|Qədim Misirə]] məxsus olan e.ə. təxminən 1550-ci ilə aid [[Ebers papirusu|Ebers papirusunda]] 850-dən çox dərman bitkisi təsvir edilmişdir. Roma ordusunda işləmiş yunan həkimi [[Dioskorid]] e.ə. təxminən 60-cı ildə ''[[De materia medica]]''-da 600-dən çox dərman bitkisinin istifadə edildiyi 1000-dən çox dərmanın reseptini sənədləşdirmişdir. Bu əsər təxminən 1 500 il ərzində [[Farmakopeya|farmakopeyaların]] əsasını təşkil etmişdir. Dərman axtarışları bəzən farmakoloji cəhətdən aktiv maddələrin axtarışı üçün [[Etnobotanika|etnobotanikadan]] istifadə edir və bu yanaşma nəticəsində yüzlərlə faydalı birləşmə əldə edilmişdir. Bunlara adi dərmanlar olan [[Asetilsalisilli turşu|aspirin]], [[digoksin]], [[Kinin|xinin]] və [[tiryək]] daxildir. Bitkilərdə tapılan birləşmələr bir çox növə malik olsa da, onların əksəriyyəti dörd əsas biokimyəvi sinifə aiddir: [[alkaloidlər]], [[Qlükozit|qlikozidlər]], [[Polifenol|polifenollar]] və [[terpenlər]]. |
'''Dərman bitkiləri''' qədim dövrlərdən bəri kəşf edilmiş və [[Xalq təbabəti|xalq təbabətində]] istifadə edilmişdir. [[Bitkilər]] [[Həşəratlar|həşəratlara]], [[Göbələklər|göbələklərə]], xəstəliklərə və [[Fitofaqlar|ot yeyən]] [[Məməlilər|məməlilərə]] qarşı müdafiə və qorunma da daxil olmaqla, müxtəlif funksiyalar üçün yüzlərlə kimyəvi birləşmə sintez edir.<ref name="gers2">{{cite journal|vauthors=Gershenzon J, Ullah C|title=Plants protect themselves from herbivores by optimizing the distribution of chemical defenses|journal=Proc Natl Acad Sci USA|volume=119|issue=4|pages=|date=January 2022|pmid=35084361|pmc=8794845|doi=10.1073/pnas.2120277119}}</ref> Otlar haqqında ən erkən tarixi qeydlərə [[Şumer]] sivilizasiyasına məxsus olan e.ə. 3000-ci ilə aid gil lövhələrdə rast gəlinir. Bu qeydlərdə [[tiryək]] də daxil olmaqla yüzlərlə dərman bitkisi yer alır. [[Qədim Misir|Qədim Misirə]] məxsus olan e.ə. təxminən 1550-ci ilə aid [[Ebers papirusu|Ebers papirusunda]] 850-dən çox dərman bitkisi təsvir edilmişdir. Roma ordusunda işləmiş yunan həkimi [[Dioskorid]] e.ə. təxminən 60-cı ildə ''[[De materia medica]]''-da 600-dən çox dərman bitkisinin istifadə edildiyi 1000-dən çox dərmanın reseptini sənədləşdirmişdir. Bu əsər təxminən 1 500 il ərzində [[Farmakopeya|farmakopeyaların]] əsasını təşkil etmişdir. Dərman axtarışları bəzən farmakoloji cəhətdən aktiv maddələrin axtarışı üçün [[Etnobotanika|etnobotanikadan]] istifadə edir və bu yanaşma nəticəsində yüzlərlə faydalı birləşmə əldə edilmişdir. Bunlara adi dərmanlar olan [[Asetilsalisilli turşu|aspirin]], [[digoksin]], [[Kinin|xinin]] və [[tiryək]] daxildir. Bitkilərdə tapılan birləşmələr bir çox növə malik olsa da, onların əksəriyyəti dörd əsas biokimyəvi sinifə aiddir: [[alkaloidlər]], [[Qlükozit|qlikozidlər]], [[Polifenol|polifenollar]] və [[terpenlər]]. |
||
Dərman bitkiləri sənayeləşməmiş cəmiyyətlərdə geniş istifadə olunur, çünki onlar asanlıqla əldə edilə bilər və müasir dərmanlardan daha ucuzdur. Müalicəvi xüsusiyyətlərə malik minlərlə bitki növünün illik qlobal ixrac dəyərinin ildə 60 milyard ABŞ dolları olduğu təxmin edilir və bu, ildə 6% artır. Bir çox ölkələrdə xalq təbabətinin tənzimlənməsi zəifdir, lakin [[Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı]] təhlükəsiz və rasional istifadəni təşviq etmək üçün bir şəbəkə koordinasiya edir. |
|||
== Tarix == |
== Tarix == |
||
08:50, 17 dekabr 2022 tarixinə olan versiya
 | Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Dərman bitkiləri qədim dövrlərdən bəri kəşf edilmiş və xalq təbabətində istifadə edilmişdir. Bitkilər həşəratlara, göbələklərə, xəstəliklərə və ot yeyən məməlilərə qarşı müdafiə və qorunma da daxil olmaqla, müxtəlif funksiyalar üçün yüzlərlə kimyəvi birləşmə sintez edir.[1] Otlar haqqında ən erkən tarixi qeydlərə Şumer sivilizasiyasına məxsus olan e.ə. 3000-ci ilə aid gil lövhələrdə rast gəlinir. Bu qeydlərdə tiryək də daxil olmaqla yüzlərlə dərman bitkisi yer alır. Qədim Misirə məxsus olan e.ə. təxminən 1550-ci ilə aid Ebers papirusunda 850-dən çox dərman bitkisi təsvir edilmişdir. Roma ordusunda işləmiş yunan həkimi Dioskorid e.ə. təxminən 60-cı ildə De materia medica-da 600-dən çox dərman bitkisinin istifadə edildiyi 1000-dən çox dərmanın reseptini sənədləşdirmişdir. Bu əsər təxminən 1 500 il ərzində farmakopeyaların əsasını təşkil etmişdir. Dərman axtarışları bəzən farmakoloji cəhətdən aktiv maddələrin axtarışı üçün etnobotanikadan istifadə edir və bu yanaşma nəticəsində yüzlərlə faydalı birləşmə əldə edilmişdir. Bunlara adi dərmanlar olan aspirin, digoksin, xinin və tiryək daxildir. Bitkilərdə tapılan birləşmələr bir çox növə malik olsa da, onların əksəriyyəti dörd əsas biokimyəvi sinifə aiddir: alkaloidlər, qlikozidlər, polifenollar və terpenlər.
Dərman bitkiləri sənayeləşməmiş cəmiyyətlərdə geniş istifadə olunur, çünki onlar asanlıqla əldə edilə bilər və müasir dərmanlardan daha ucuzdur. Müalicəvi xüsusiyyətlərə malik minlərlə bitki növünün illik qlobal ixrac dəyərinin ildə 60 milyard ABŞ dolları olduğu təxmin edilir və bu, ildə 6% artır. Bir çox ölkələrdə xalq təbabətinin tənzimlənməsi zəifdir, lakin Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı təhlükəsiz və rasional istifadəni təşviq etmək üçün bir şəbəkə koordinasiya edir.
Tarix
Tarixdən əvvəlki dövr
Mənbə
- Əli Abdullayev. Bitkilərin müalicəvi və toksinoloji əhəmiyyəti. Möcüzəli bitkilər. Bakı, 2009,
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
- ↑ Gershenzon J, Ullah C. "Plants protect themselves from herbivores by optimizing the distribution of chemical defenses". Proc Natl Acad Sci USA. 119 (4). January 2022. doi:10.1073/pnas.2120277119. PMC 8794845 (#bad_pmc). PMID 35084361 (#bad_pmid).