Osoonuitputting
Osoonuitputting bestaan uit twee verwante gebeure wat sedert die laat 1970s waargeneem is: 'n bestendige verlaging van ongeveer vier persent in die totale hoeveelheid osoon in die aarde se atmosfeer (die osoonlaag), en 'n veel groter afname in stratosferiese osoon rondom die aarde se poolgebiede in die lente.[1] Laasgenoemde verskynsel word die osoongat genoem. Bykomend tot hierdie stratosferiese gebeure is daar ook lente pooltroposferiese osoonuitputtinggebeurtenisse.
Oorsaak
[wysig | wysig bron]Die hoofoorsaak van osoonuitputting en die osoongat is vervaardigde chemikalieë, veral vervaardigde halogenokoolstof-verkoelingsmiddels, oplosmiddels, dryfmiddels en skuimafblaasmiddels (chloorfluorkoolstowwe (CFK's), ens.), bekend as osoonafbrekende middels. Hierdie verbindings word deur vermenging na die stratosfeer vervoer nadat hulle van die oppervlak vrygestel is.[2] In die stratosfeer stel hulle halogeenatome vry deur fotodissosiasie, wat die afbreek van osoon (O3) in suurstof (O2) kataliseer.[3] Daar is waargeneem dat albei soorte ozonuitputting toeneem namate die gebruik van halogenokoolstowwe toeneem.
Wêreld se reaksie
[wysig | wysig bron]Uitputting van die osoon en die osoongat het wêreldwyd kommer gewek oor verhoogde kankerrisiko's en ander negatiewe gevolge. Die osoonlaag voorkom dat skadelikste golflengtes van ultravioletlig (UV) deur die aarde se atmosfeer beweeg. Hierdie golflengtes veroorsaak velkanker, sonbrand, permanente blindheid en katarakte, sowel as om plante en diere te benadeel. Hierdie bekommernisse het gelei tot die aanvaarding van die Montreal-protokol in 1987, wat die produksie van CFK's, halogene en ander osoonafbrekende chemikalieë verbied.
Die verbod het in 1989 in werking getree. Osoonvlakke het teen die middel van die negentigerjare gestabiliseer en in die 2000's begin herstel, omdat die verskuiwing van die straalstroom in die suidelike halfrond na die suidpool opgehou het en selfs sou omkeer.[4] Die herstel sal na verwagting in die volgende eeu voortduur, en die osoongat sal na verwagting teen 2075 weer so groot wees as voor 1980.[5] In 2019 het NASA berig dat die osoongat die kleinste was sedert dit vir die eerste keer in 1982 ontdek is.[6][7][8]
Die Montreal-protokol word beskou as die suksesvolste internasionale omgewingsooreenkoms ooit.[9][10]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Twenty Questions and Answers About the Ozone Layer" (PDF). Scientific Assessment of Ozone Depletion: 2010 (in Engels). World Meteorological Organization. 2011. Besoek op 24 September 2020.
- ↑ Andino, Jean M. (21 Oktober 1999). "Chlorofluorocarbons (CFCs) are heavier than air, so how do scientists suppose that these chemicals reach the altitude of the ozone layer to adversely affect it ?". Scientific American (in Engels). 264: 68.
- ↑ "The Ozone Hole Tour : Part III. The Science of the Ozone Hole". Cambridge University Centre for Atmospheric Science (in Engels). 29 April 1999. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 April 1999. Besoek op 24 September 2020.
{{cite web}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ↑ Banerjee, Antara; Fyfe, John C.; Polvani, Lorenzo M.; Waugh, Darryn; Chang, Kai-Lan (2020). "A pause in Southern Hemisphere circulation trends due to the Montreal Protocol". Nature (in Engels). 579: 544–548. doi:10.1038/s41586-020-2120-4.
- ↑ "The Antarctic Ozone Hole Will Recover" (in Engels). NASA. 4 Junie 2015. Besoek op 24 September 2020.
- ↑ Bowden, John (21 Oktober 2019). "Ozone hole shrinks to lowest size since 1982, unrelated to climate change: NASA". TheHill (in Engels). Besoek op 24 September 2020.
- ↑ Ansari, Talal (23 Oktober 2019). "Ozone Hole Above Antarctica Shrinks to Smallest Size on Record" (in Engels). Wall Street Journal.
- ↑ Ciaccia, Chris (22 Oktober 2019). "Antarctic ozone hole shrinks to smallest size on record due to 'rare event'" (in Engels).
- ↑ "The Ozone Hole-The Montreal Protocol on Substances that Deplete the Ozone Layer". Theozonehole.com. 16 September 1987. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 September 2012. Besoek op 24 September 2020.
- ↑ "Background for International Day for the Preservation of the Ozone Layer - 16 September". www.un.org (in Engels). Besoek op 24 September 2020.
