Download the full version of the ebook now at ebooksecure.

com

(eBook PDF) General, Organic, and

Biochemistry: An Applied Approach 2nd Edition

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-general-
organic-and-biochemistry-an-applied-approach-2nd-
edition/

Explore and download more ebook at https://ebooksecure.com

 Recommended digital products (PDF, EPUB, MOBI) that
you can download immediately if you are interested.

(eBook PDF) General, Organic, and Biochemistry 10th

Edition

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-general-organic-and-
biochemistry-10th-edition/

ebooksecure.com

(eBook PDF) Introduction to General, Organic, and

Biochemistry 12th Edition

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-introduction-to-general-
organic-and-biochemistry-12th-edition/

ebooksecure.com

General, Organic, and Biochemistry 10th Edition Katherine

Denniston - eBook PDF

https://ebooksecure.com/download/general-organic-and-biochemistry-
ebook-pdf-2/

ebooksecure.com

(eBook PDF) Numerical Mathematics and Computing 7th

Edition by E. Ward Cheney

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-numerical-mathematics-and-
computing-7th-edition-by-e-ward-cheney/

ebooksecure.com
(eBook PDF) Marketing: Real People, Real Choices 10th
Edition

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-marketing-real-people-real-
choices-10th-edition/

ebooksecure.com

Small Animal Diagnostic Ultrasound 4th Edition John S.

Mattoon - eBook PDF

https://ebooksecure.com/download/small-animal-diagnostic-ultrasound-
ebook-pdf/

ebooksecure.com

The Science of Psychology: An Appreciative View 5th

Edition (eBook PDF)

https://ebooksecure.com/product/the-science-of-psychology-an-
appreciative-view-5th-edition-ebook-pdf/

ebooksecure.com

Nanodiamonds. Advanced Material Analysis, Properties and

Applications. A volume in Micro and Nano Technologies 1st
Edition Edition Jean-Charles Arnault (Eds.) - eBook PDF
https://ebooksecure.com/download/nanodiamonds-advanced-material-
analysis-properties-and-applications-a-volume-in-micro-and-nano-
technologies-ebook-pdf/
ebooksecure.com

Business driven information systems Fifth Edition. Edition

Baltzan - eBook PDF

https://ebooksecure.com/download/business-driven-information-systems-
ebook-pdf/

ebooksecure.com
(eBook PDF) Electrical Wiring: Residential 8th Canadian
Edition

https://ebooksecure.com/product/ebook-pdf-electrical-wiring-
residential-8th-canadian-edition/

ebooksecure.com
'
This is an electronic version of the print textbook. Due to electronic rights restrictions, some third party content may be suppressed. Editorial
review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. The publisher reserves the right to
remove content from this title at any time if subsequent rights restrictions require it. For valuable information on pricing, previous
editions, changes to current editions, and alternate formats, please visit www.cengage.com/highered to search by
ISBN#, author, title, or keyword for materials in your areas of interest.

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated , in whole or in part. Due to electronic rights, so1ne third party content may be suppressed from the eBook and/or eChapter(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengage Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 CENGAGE
Learning®

General, Organic, and Biochemistry: © 2015, 2012 Cengage Learning

An Applied Approach, 2e
WCN: 02-200-202
James Armstrong
ALL RIGHTS RESERVED. No part of this work covered by the copyright herein
Product Director: Mary Finch
may be reproduced, transmitted, stored, or used in any form or by any means,
Senior Content Developer: Sandra Kiselica graphic, electronic, or mechanical, including but not limited to photocopying,
Content Coordinator: Elizabeth Woods recording, scanning, digitizing, taping, Web distribution, information networks,
Product Assistant: Jessica Wang or information storage and retrieval systems, except as permitted under
Section 107 or 108 of the 1976 United States Copyright Act, without the prior
Senior Media Developer: Lisa Weber
written permission of the publisher.
Executive Brand Manager: Nicole Hamm
Senior Market Development Manager: Janet For product information and technology assistance, contact us at
del Mundo Cengage Learning Customer & Sales Support, 1-800-354-9706.
Senior Content Project Manager: Carol Samet For permission to use material from this text or product,
submit all requests online at www.cengage.com/permissions.
Executive Art Director: Maria Epes
Further permissions questions can be e-mailed to
Manufacturing Planner: Judy Inouye [email protected].
Rights Acquisitions Specialist: Don Schlotman
Production Service: Cassie Carey, Graphic Library of Congress Control Number: 2013942745
World Inc.
ISBN-13: 978-1-285-43023-2
Photo Researcher: Saranya Sarada, PreMedia
ISBN-10: 1-285-43023-9
Global
Copy Editor: Graphic World Inc.
Compositor and Illustrator: Graphic World Inc. Cengage Learning
200 First Stamford Place, 4th Floor
Text Designer: Diane Beasley Stamford, CT 06902
Cover Designer: Bartay Studio USA
Cover Image: Studio MPM
Cengage Learning is a leading provider of customized learning solutions
with office locations around the globe, including Singapore, the United
Kingdom, Australia, Mexico, Brazil, and Japan. Locate your loca l office at
www.cengage.com/global.

Cengage Learning products are represented in Canada by Nelson Education, Ltd.

To learn more about Cengage Learning Solutions, visit www.cengage.com.

Purchase any of our products at your local college store or at our preferred
online store www.cengagebrain.com.

Printed in the United States of America

1 2 3 4 5 6 7 17 16 15 14 13

Copyright 2013 Ccngagc Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, so1nc third party content may be suppressed from the eBook and/or cChaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengagc Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 Dedication
To my wife Debbie, for keeping me sane, for being the partner of my dreams, and
for making sure that I take time to walk among the flowers and the redwoods.

To my children Becky and Casey, for reminding me every day how miraculous the
world is, for being the most wonderful daughters any father could have, and for
making sure that I take the time to make music and play Yahtzee.

To my parents, for a lifetime of love and support.

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, so1ne third party content may be suppressed from the eBook and/or eChapter(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengage Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 The Author, Jim Armstrong
Jim Armstrong grew up on the East Coast and
attended Harvard University as an undergradu-
ate student, then moved to the West Coast for
graduate school. Since earning his Master's de-
gree at the University of California at Berkeley,
Jim has taught in the California community
college system. He has been on the faculty of
City College of San Francisco for the past
23 years, during which time he has taught the
full range of lower-division chemistry courses,
with particular emphasis on the single-term
GOB course. Ten years ago, he collaborated
with the CCSF biology and nursing depart-
ments on an extensive revision of the GOB
curriculum, and the success of the course revi-
sion led to the writing of this textbook. Besides
teaching and writing, Jim enjoys playing piano
and trombone, collecting topographic maps,
hiking, birdwatching, and doting on his won-
derful twin daughters.

Contributor and Expert Reviewer, Kellee Hollyman

Kellee Hollyman enjoys residing with her family in the Pacific Northwest of the
United States. As a nursing professor, she teaches students at all levels and in varying
collegiate nursing programs from Associate's Degree to Alternative Entry Master's
degree. As a Registered Nurse, she is a dedicated healthcare provider who has prac-
-- ticed in many areas: intensive care, cardiac intensive care, medical-surgical, and
clinic management.
She received her Bachelor's degree in Nursing and Master's degree in Nursing
Education from Washington State University and her RN degree from Clark College.
While a graduate student, she received the 2008 Student Activist Award, given
in recognition of outstanding, forward-looking achievement in nursing care,
health promotion, and leadership. She also received the 2008 Washington State
University, Vancouver- Excellence in Leadership Award, given in recognition of
quality leadership.
Her interest in chemistry heightened in 2005 and continued, as her master project
was "Developing an Online Chemistry Course and Laboratory for the Health
Science Student: Using Collaboration between Disciplines and Best Online Practices."

•
VI

Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the eBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppre ssed content docs not ma terially affect the ovcrdH learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 • • Measuring Size: Distance, Mass, and Volume •

1 Measurements in Science and Medicine 1

1-1 Measuring Size: Distance, Mass, and Volume 2

1-2 Measurements in Science: Precision and Accuracy 7
1-3 Metric Units and Their Relationships 11
1-4 Unit Conversions and Conversion Factors 15
1-5 Using Multiple Conversion Factors 20
1-6 Density, Dosage, and Other Compound Units 23
1-7 Temperature 30
CONNECTIONS: Why Do We Resist the Metric System? 32

2 Atoms, Elements, and Compounds 35

2-1 Classifying Matter: Mixtures, Compounds, and Elements 36

2-2 Atoms and Atomic Structure 41
2-3 Electron Shells and Valence Electrons 45
2-4 An Introduction to the Periodic Table 49
2-5 Isotopes and Atomic Weight 54
2-6 Moles 56
2-7 Compounds, Chemical Formulas, and Moles 57
CONNECTIONS: The Elements of Life 61

3 Chemical Bonds 64

3-1 Covalent Bonds and the Octet Rule 65

3-2 Double and Triple Bonds 71
3-3 Electronegativity and Polar Bonds 75
3-4 Naming Covalent Compounds 77
3-5 Ions and Ionic Compounds 80
3-6 Writing Formulas for Ionic Compounds 85
3-7 Naming Ionic Compounds 89
3-8 Polyatomic Ions 91
3-9 Recognizing Ionic and Molecular Compounds 95
CONNECTIONS: Nitrogen and Oxygen: A Remarkable Partnership 97

4 Energy and Physical Properties 100

4-1 Heat and Energy 101

4-2 The Three States of Matter 105
4-3 The Properties of Gases 109
4-4 Calculations Involving Gas Behavior 115
4-5 Attractive Forces and the Physical Properties of Matter 117
4-6 Solutions and the Dissolving Process 127
4-7 Electrolytes and Dissociation 133
CONNECTIONS: Temperature, Pressure, and Volume in Everyday Life 138 ••
VII

Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the eBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content docs not materially affec t the ovcrdH learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 •••
VIII CONTENTS

5 Solution Concentration 141

5-1 Concentration 142

5-2 Solubility 149
5-3 The Relationship between Solubility and Molecular Structure 151
5-4 Molarity 156
5-5 Osmosis, Dialysis, and Tonicity 159
5-6 Equivalents 167
5- 7 Dilution 173
CONNECTIONS: Physiological Dehydration 178

6 Chemical Reactions 180

6-1 Physical Changes and Chemical Reactions 181

6-2 Chemical Equations 182
6-3 Mass Relationships in a Chemical Reaction 189
6-4 Heats of Reaction 192
6-5 Combustion Reactions and the Carbon Cycle 197
6-6 Reaction Rate and Activation Energy 200
6-7 Chemical Equilibrium 204
CONNECTIONS: Energy from Food 206

7 Acids and Bases 208

7-1 The Self-Ionization of Water 209

7-2 The pH Scale 213
7-3 Properties of Acids 217
7-4 Properties of Bases 222
7-5 Acid-Base Reactions 227
7-6 Amphiprotic Molecules and Ions 230
7-7 Buffers 233
7-8 The Role of Buffers in Human Physiology 239
CONNECTIONS: Consequences of Blood pH Changes 243

8 Nuclear Chemistry 246

8-1 Nuclear Symbols 247

8-2 Writing Nuclear Equations 249
8-3 Energy and Nuclear Reactions 253
8-4 Measuring Radiation 255
8-5 Radiation Sources and Shielding 260
8-6 Nuclear Decay and Half-Life 264
8-7 Nuclear Fission and Fusion 267
CONNECTIONS: Diagnostic Imaging 270

Copyright 20 13 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to elec tronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content docs not materially affec t the ovcr~d1 learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 CONTENTS ix

9 Hydrocarbons: An Introduction to Organic

Molecules 213

9-1 The Special Properties of Carbon 274

9-2 Linear Alkanes: the Foundation of Organic Chemistry 277
9-3 Branched Alkanes, Cycloalkanes, and Isomers 283
9-4 Naming Branched Alkanes: The IUPAC System 290
9-5 Functional Groups 296
9-6 Alkenes and Alkynes 298
9-7 Cis and Trans Isomers of Alkenes 306
9-8 Benzene and Aromatic Compounds 311
9-9 Properties of Hydrocarbons 314
CONNECTIONS: High-Octane Hydrocarbons 317

10 Hydration, Dehydration, and Alcohols 320

10-1 The Hydration Reaction 321

10-2 Controlling the Product: An Introduction to Enzymes 325
10-3 Naming Alcohols 327
10-4 The Physical Properties of Alcohols 331
10-5 Chirality in Organic Molecules 335
10-6 The Dehydration Reaction 341
10-7 Phenols and Thiols 346
CONNECTIONS: Alcohols for Drinking-Or Not 349

11 Carbonyl Compounds and Redox Reactions 353

11-1 Hydrogenation and Dehydrogenation 354

11-2 Oxidation and Reduction Reactions and the Carbonyl Group 358
11-3 The Naming and Properties of Aldehydes and Ketones 363
11-4 Other Oxidation and Reduction Reactions 370
11-5 Carboxylic Acids 373
11-6 Biological Oxidations and Reductions: The Redox Coenzymes 377
11-7 Introduction to Metabolic Pathways 382
CONNECTIONS: Fragrances and Flavors 384

12 Organic Acids and Bases 389

12-1 Reactions of Organic Acids 390

12-2 Decarboxylation Reactions 394
12-3 Amines 399
12-4 Acid-Base Reactions of Amines 405
12-5 The Physiological Behavior of Organic Acids and Bases 408
CONNECTIONS: Messing with Your Mind: The Power of Tryptamines 414

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated , in whole or in part. Due to electronic rights, so1ne third party content may be suppressed from the eBook and/or eChapter(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengage Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
x CONTENTS

13 Condensation and Hydrolysis Reactions 418

13-1 An Introduction to Condensation Reactions: Ethers 419

13-2 Esterification, Amidation, and Phosphorylation 423
13-3 Condensation Polymers 430
13-4 Hydrolysis 437
13-5 The Effect of pH on the Products of Hydrolysis 444
13-6 The ATP Cycle 449
CONNECTIONS: Common Pain Relievers 452

14 Proteins 458

14-1 Amino Acids 459

14-2 Peptide Bonds and the Secondary Structure of a Protein 464
14-3 Side Chain Interactions and Tertiary Structure 471
14-4 Protein Denaturation 478
14-5 Enzyme Structure and Function 481
14-6 Sources and Metabolism of Amino Acids 489
CONNECTIONS: Enzyme Assays in Medicine 491

15 Carbohydrates 494

15-1 Monosaccharides 495

15-2 Isomeric Forms of Monosaccharides: Anomers and Enantiomers 499
15-3 Disaccharides and the Glycosidic Linkage 505
15-4 Common Disaccharides and Polysaccharides 508
15-5 Carbohydrate Catabolism 514
CONNECTIONS: The Importance of Blood Glucose 519

16 Lipids and Membranes 521

16-1 Fatty Acids and Triglycerides 522

16-2 Chemical Reactions of Triglycerides 528
16-3 Catabolism of Fatty Acids 533
16-4 Glycerophospholipids and Cell Membranes 540
16-5 Concentration Gradients and ATP Formation 547
CONNECTIONS: Brown Adipose Tissue and Uncouplers 551

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, so1ne third party content may be suppressed from the eBook and/or eChapter(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content does not materially affect the overall learning experience. Cengage Learning reserves the right to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 CONTENTS xi

17 Nucleic Acids, Protein Synthesis,

and Heredity 554

17-1 Nucleotides 555

17-2 Structures of Nucleic Acids 560
17-3 DNA Replication 564
17-4 Transcription and RNA Processing 568
17-5 Translation and the Genetic Code 572
17-6 The Mechanism of Protein Synthesis 576
17-7 Mutations and Genetic Disorders 580
CONNECTIONS: The Human Genome Project and Genetic Screening 589

APPENDIX A
Mathematics Supplement A-1

A-1 Rounding and Significant Figures A-1

A-2 Exponents and Scientific Notation A-9

APPENDIX B
Summary of Organic Functional Groups A-15

Classes of Organic Molecules A-15

Summary of Organic Reactions A-18

APPENDIX C
Answers to Selected Problems A-22

Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content docs not materially affect the ovcr~d1 learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
Visit https://testbankfan.com
now to explore a rich
collection of testbank or
solution manual and enjoy
exciting offers!
 To Students
"Why study chemistry?" There is broad agreement among healthcare professionals
that chemistry is essential background for understanding the workings of the
human body. Although you may not have realized it, you have undoubtedly already
encountered some of the ideas that are covered in this book, including:
• measurements such as weight, height, blood pressure, and blood sugar levels
• electrolytes and their importance to human health
• the energy value (Calorie content) of food
• the major nutrient types, including carbohydrates, fats, and proteins
• the role of vitamins and minerals in human health
• DNA, genetic diseases, and heredity
• X-rays and other types of diagnostic imaging
As you will see, every aspect of human biology is grounded in chemistry. In a real
sense, chemistry provides the principles we need to understand life itself.
Learning chemistry is like learning a new language. You begin with a set of new
words that allow you to express ideas in the language of chemistry, as well as some
basic principles that are analogous to the grammatical rules of a language. Later, you
learn more sophisticated concepts, allowing you to express more complex (and
more interesting) ideas. The first few chapters of this book cover the basic principles
and vocabulary of chemistry, without which the rest of the book would not make
sense. At times, these early principles may not seem particularly relevant to human
health, and you may find yourself wishing that you could hurry on to the "good
stuff." Be patient! The time you spend learning the fundamental concepts will allow
you to understand and appreciate the chemistry of the human body.
This book is written for students who want to pursue a career in the health
sciences, and it assumes no prior knowledge of chemistry. To take full advantage of
this text, here are a few tips:
1. Keep up with the reading assignments. Read each section either before your in-
structor covers the material in class or immediately afterward. Many lessons
build on the previous ones, making it particularly important not to fall behind.
2. Pace yourself when reading. Some of the concepts may be difficult to grasp on
first reading, and most of them will require your full attention. Read a little at a
time, making sure that you understand the material. If you find your attention
wandering, take a break.
3. Do the sample problems. This book contains many sample problems, and you
should treat these as an integral part of the text. Each sample problem is worked
out in detail, and is followed by a second exercise labeled "Try It Yourself."
Doing these additional exercises will help you to gauge whether or not you
understood the solution to the sample problem.
4. Do as many problems as you can. Problem solving is where the actual learning
happens. It hones your ability to apply the knowledge you've learned, and it points
out the areas where you need more studying. Each section of this book ends with
a set of Core Problems and each chapter ends with a set of Concept Problems.
Doing these problems will help you to determine your level of comprehension.
5. Use the chapter summaries as study guides. Each section of this book begins with
a learning objective. These objectives are collected at the end of the chapter,
••
XII
along with a thorough summary of the concepts .

Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the eBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppre ssed content docs not ma terially affect the ovcrdH learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional conte nt at any time if subsequent rights restric tions require it.
 •••
PREFACE XIII

Student-Friendly Features
H ere are samples that illustrate the features you will find throughout the book.

Health Applications:
E unice has smoked for more than 40 years, and lately she has been feeling short of
breath most of the time. After one particularly diffi cult morning, when she became exhausted af-
ter simply climbing the stairs in her house, she goes to the doctor. To help diagnose the cause of
Connecting Chemistry to
Eunice's symptoms, the doctor orders a test called arterial blood gases. This test shows how effec·
tively Eunice's breathing is able to keep the pH of her blood within an acceptable range. pH is a
measure of the balance between acids and bases (alkalis) in a solution, and in the blood, the pH re·
Health and the Human Body
fleets the balance between carbon dioxide and bicarbonate ions. Our health depends on keeping
these two substances in the correct proportion, and we rely on our breathing to maintain the cor-
rect concentration of carbon dioxide. • Each chapter has a short health-related introduc-
The test shows that although Eunice's blood has roughly the correct ratio of carbon dioxide to
bicarbonate ions, the concentrations of both are substantially higher than normal. Eunice's tion, followed by several numbered sections that
damaged lungs cannot expel carbon dioxide rapidly enough to keep up with her body's production begin with the important learning objectives. Key
of it. and her kidneys have compensated by raising the concentration of bicarbonate ions. Because
the kidneys cannot respond to rapid changes in carbon dioxide levels, though, Eunice's blood Terms are given in boldface the first time they are
tends to become more acidic than normal, a condition called respiratory acidosis. Together with
measurements of Eunice's breathi ng capacity, these results confirm that Eunice is suffering from used and are collected at the back of the chapter.
emphysema, a gradual destruction of the lining of the lung sacs that reduces the ability of the
lungs to move air in and out. Eunice's doctor urges her to quit smoking to slow the progression of
her disease, and he prescribes medications to ease her breathing.
co, + H,O ;::= H,co, ;::= H' + HCo,-
carbonic bicarbonate
add Ion
• The apple icon points to a health-related application
The Behavior of Cells Depends on the Tonicity of Their of the concepts.
Surroundings
Ler us return co che. question of why red blood ce.Us are affected by the surrounding solu-
tion. Red blood cells, like all ocher cells in our bodies, are surrounded by a semipermeable
membrane, which allows water to pass through hut is impermeable to most solutes. Inside
the membrane is a liquid called the cyrosol, whic,h contains a variety of solutes. The over·
all concentration of soJutes in the cytorol is roughly 0.28 M. If the concentration of solutes
outside the red blood cell is also 0.28 ~1, osmosis wiH not occur., because water flows into
and out of the cell at the same rate. Howeve.r, when the concentration outside the cell is
• Marginal Health Notes show the relevance of chem-
higher than 0.28 M, water flows out of the cell, and the cell volume shrinks. If the cell loses
m o much water, it shrivels up and dies, a process called crenation. If the solute concentra -
istry to health and the human body.
tion outside. the cell is lower than 0.28 M, water flows into the cell, and the cell sweUs. The
cell v.,11 burst if it absorbs too much warer, a process called hemo/ysis.
[n medicine, solutions that are intended for intravenous injection are classified based on ~ Health Note: The isotonic
their t onicity, whkh is the relationship bern•een the ove.rall conce.ntration of the solution conccntration depends to a small
and the normal s olute concemration in blood cells. Any solution that contains 0.28 moVL extent on the solute, with large
of solute is called an isotonic solution (iso me.ans «equal" ). Solutions that have highe-r molecules having somewhat
loWt.'l" isotonic concent rations.
solute concentrations are hypertonic (hyper = " a bove." ), while. solutions that have lower
solute concentrations are hypotonic (hypo = ' 1 below"). Table 5.S summarizes the effects
of these three types of solutions on red blood cells.

uses its own specific unfrs tor these amounts. The generaJ procedure for calculating concen·
trations is as follows:
1. Determine the type of concentration you must calculate and the units you must use
for the solute and the. solution.
2 . If needed, convert the amount of solute and the amount of the solution into the
co"ect tmits.
3. Divide the amounc of solute by the amount of solution.
4. If the concentration is a percentage, multiply your answe.r by 100.

Problem-Solving Approach Sample Problem 5.1

Calculating a percent concentration
• Problem -solving strategies are given in the margin A solutioo contains 75 ml of glycetill and has a total volume of 2.5 L. \'Qhat is rhe per~
cent concencm6on of this solution? What type of percemage is this?
of some of the Sample Problems to guide you SOLUTI ON
STEP 1: Determine the units you For all types of concemrations, we must srart by working out the cottc~cr units for the
through the process. must use. amouJH of solute and the amount of solurioll. In bot:11 v,d,• and v/v percemages, rhe
amou11t of solution must be i.o milliliters. However, rhe amounr of solute can be. in either
grains or milHHre-rs, depending 011 which type of percentage we calculate. We are given
the volun1e of solute (75 ml) but not the mass, so we must calculate the v/v pe.rcenrage.
STEP 2: Convert the amounts Into Our solute volume is ~dread>' in millilite.rs, but our solution volume is given in )jeers.
the correct units. To convert liters into milliliters,. we IUO\•e the decimal point three places to the tight (re..
view Section 1..3 if you need a refresher 011 metric unit coo,·etsions):
2.~ L • 2500 mL

• Each Sample Problem is paired with a closely re- STEP 3: Divide the solute by the
solvent.
Now we call do the calculation. We divide the amoum of solute (che gJyceri11} b5• the
amount of solution.
lated "Try It Yourself" question. Do these questions 75 ltil gl)'cetine • O In this example. the
2500 In!. solution ·03 units cancel.
right away, so you can be sure that you have ac- STEP 4: For a percentage, multiply
f inally, we multiply our answer by 100 , because we are calculating a pe.rcencage. We also
by 100.
quired the needed skills. The answers to the "Try It attach che appropriate. unit for this type of pe.rcentage.
0.03 x 100 • 3% (v/v)
Yourself" questions are in Appendix C at the back Our answer should have. two significant figures, so we add a zero after the decimal poim.
of the book. Most of the Sample Problems list ad- The coocencracion of this solution is 3.0% (v/v).
TRY I T YOURSELF: A solution ,ontains 1.5 g of NaCl and has a total volume of 360 mL.
ditional Core Problems that you can do to practice What is the perunt roncentration of this solution! What type of pereentage is this!

your new skills. • fo r additional practice. tr}' Core Problems $.3 and $.4.

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied. scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or cChaptcr(s).
EditoriaJ review has deemed that any suppre ssed content docs not ma terially affect the overaJl lcaming experience. Ccngage Learning reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 •
XIV PREFACE

Review and Practice

All Core f>robJems are paired ond the onswer.s tc the blut odd·rwmbeteti 6.4 Which of the following are physical properties, and
problems appear irt the bac.k cf the book.
6.1 Which of the following are physical changes, and which
which are c hemical properties?
a) The density of HgO is 11.l g/mL. • Paired Core Problems at the end of each sec-
b) If you he.a t HgO, it breaks down into pure elemencs.
are chemkal reactio ns?
a) You bend a piece of steel. c) HgO is poisonous. tion immediately reinforce the objectives of
b) A piece of steel rusts. d) HgO is an orange-red solid.
c) Your body burns fa,. 6.S When you boil water, che water cums co s-ceam. If you
the section and help gauge your knowledge
d) You compres-s the air in a bicycle pump. bo il 5 g of water, how much does the resulting steam
6.2 Which of the following are physical changes, and which weigh? of the content.
are chemical reactio ns? 6.6 If you he.ac c.halk, it breaks down into lime {calcium
a) A drop of alcohol evaporates.
b) A drop of alcohol catches lire and burns.
oxide) and carbon dioxide. If you heat JO g of chalk, • Key Terms are collected at the end of the chapter
what can you say about the weight of the lime you
c.) You dissolve some salt in water.
d) You digest a piece of pizza.
make? What can you say about the cocal weight of the and referenced to section numbers where they
lime a nd the carbo n dioxide?
6.3 Which of the following are physical properties, and are discussed.
which are c.he.micaJ properties?
a) Hydrogen bums if it is mixed with air.
b) Hydrogen is a gas at room temperature. • Concept Questions encourage you to describe
c.) Hydrogen combines with nitrogen to make ammonia.
d) Hydrogen condenses at - 253 'C. how the ideas in the chapter apply to specific
I
examples.
•
• End-of-chapter problems can be assigned 1n
OWL, an online homework assessment tool.
KEY TERMS
accuracy - 1·2 digital instrument - 1·2 SI system - 1·I
base unit - 1·1 graduated instrument -1·2 specific gravity - 1·6
compound unit - 1"'6 Kelvin scale -1·7 standard -1 ·2
conversion factor-1·4 mass - 1·1 unit - 1·1
density- 1·6 metric system - 1-1 volume - 1·1
derived unit - 1-1 precision - 1·2

QUESTIONS AND PROBLEMS

SUMMARY OF OBJECTIVES * ind icates more challenging problems. 8.75 The half-life of cobalt-60 is around 5 years, and the
Now that you have read the chapter, test yourself on your knowledge of the objectives, using half-life. of cobalc-61 is 1 hour and 40 minutes. Which
this summary as a guide.
t Concept Questions would have a higher acch:iry, JO mg of 60Co or 10 mg of
6 1Co? Explain your aoswer.

Section 1·1: Defi ne distance, mass, and volume, and know how to express each of these 8.65 What are the rwo rules for balancing a nuclear equation? 8.76 Alpha emfrters are dangerous if they are ingested or
properties as a metric measurement. 8.66 Wh>' does beta dec-a>' always incre.ase the atomic number inhaled. Howe.\•et, they are virtually harmJe.ss outside the
• Any numerical measurement has two parts, a number and a unit. of an arom? body, e,..e11 if they a re held close to the skin. \X'hy is dlis?
• Length, width, and height are examples of distances, and they are measured with a ruler. 8.67 Wh>• don't chemists write the mass oumbers of the atoms 8.77 A sheet of Plexiglas blocks all bera particles. Why is a
• Volume is the amount of space an object takes up. when the->· write balanced equations for ordinary thin sheer of lead sometime.s added co cl1e Ple.xiglas when
, Mass is the resistance of an object to being set in motion, and i t is closely related to the weight chemic.al reactioos? shielding a worker from beta radiation?
of the object. Mass is measured with a balance. 8.68 Nuclear reactio11s produce a great deal of energy. \Vhe.re 8.78 The walls in X ·ray clinics are us·ually buHt of concrete
, There are two commonly used systems of units, the English system and the metric system. does c-hjs energy come from? rather than wood. Why is this?
• The metric system is built on a set of base uni ts: the meter, the liter, and the gram. 8.79 h rakes 8 days for half of a lg sample of iodine-131 co
8.69 Nuclear reaccioos can produce radiation in the form of
• Derived units are named by adding a prefix to the base unit. particles or e.lecrromagne.r:ic radiation. How do these. decay.
Section 1·2: Report a measured value to t he correct number of digits, interpret uncertainty in differ from each other? a) How long does it take for half of a 10 g sample of
a measurement, and distinguish between precision and accuracy. 8.70 Wh>· is ionizing radiation dangerous to living iodine·131 to decay? Explaio.
• In any measurement, the last reported digi t is uncerta in. organisms? b) Does it rake 8 days for the other half of the I g
Predsion is the abili ty of a method or tool to produce similar numbers when a measurement is sample of 1311 to decay? Why or why Jlot?
8.71 A friend is concerned about using her miccowa\•e oven.
made several times. because. she has heard people re.fer to micro,:-.-a ve 8.80 Wh>' is the co,,cenrracion of argon higher in very old
Accuracy is the agreement between a measurement and the true value. It is determined by cooking as ''nuking your food" a nd she is afraid [hat rocks than it is in tocks that were fotmed receml>·?
checking the method or tool with a standard. some sort of nuclear radiacioo is involved. Ho\.'>' ,\lould 8.81 What are. the.economic and eovironme1nal advantages of
you respond LO your friend's concerns? electrical production using nuclear fission, as compared
Section 1·3: Convert distance, volume, and mass measurements from one metric unit to to using fossil fuel combustion? What are. the
8.72 List two machines that are used to measure ionizing
another. radiation. disadvantages?
• All derived units in the metric system are related to the base unit by a power of ten.
8.73 What is an equivalenr dose, atld what uoits are used to 8.82 Life on Eatth would not exist were. it 1101 for a fusion
• Metric units can be interconverted by moving the decimal point in the number.
express .1t.' reaction. Explain .
Section 1·4: Convert a measurement from one unit to another using a conversion factor. 8.74 \Vhy do alpha panides have a much higher WR chan 8.83 Why are nuc.lear reactors important· in medicine?
• Conversion factors express a relationship between two units. beta particles or gamma rays?
A unit conversion involves mul tiplying the original measurement by a conversion factor that
cancels the original unit.
Section 1·5: Use multiple conversion factors to carry out unit conversions.
• Some unit conversions require two or more conversion factors.
t Summary and Challenge Problems 8.88 Radon~221 can undergo t\VO types of radioacth'e
decay. In a typic.al sample of radon·221 atoms.
• Multiple-step conversions can be written as a single calculation. 8.84 Use the. periodic table 10aJlswe.r the following questions: 22% decay co franc.ium..221 1 while. the ocher 78%
decay co polonium-217. Classify each of these
Section 1·6: Use compound units to relate different types of measurements, including a) How many neutrons are there i11 an atom of cobalt-58?
rwo reactions as an alpha decay. a beta decay, or
measurements involving dosages, and calculate and use density and specific gravity. b) How man>' protons are there in an acom of a positron emission.
• Compound units are used to show relationships between fundamentally different types of indium· 11 1?
c) \Xfrite Lhe nuclear symbol for an a tom chat contains 8.89 Thallium-207 can be formed by both alpha decay and
measurement, such as money and weight of food. beta decay.
A compound unit can be used as a conversion factor. 30 protons and 36 neutrons.
8.85 There. are two naturall>• occurring isotopes of chlorine. a} ~rhac is the reactant in rhe alpha decay re.action that
Compound units are often used in dosage problems.
makes 20'1'1?
The density of a substance is i ts mass divided by its volume, and density can be used to a) Do chese. rwo isotopes have. the same atomic. b) What is the reaccam in the bera decay reaccioo that
interconvert mass and volume. nwnber? Explain why or wby not. makes "''Tl?
The specific gravity of a substance is roughly equal to i ts density in grams per millil iter, but b) Do these. cwo isotopes ha,,e che same mass Jlumber?
Explain why or why nor:. 8.90 The following sequence of reaccioos is used LO make
specific gravity has no uni t.
c} One of these. isotope.s can combine. with cerium ro isotopes of two cransuraniuin elements. C'..omplece the
form CeCl3. If the ocher isotope combines with cerium. nuclear equations for these reactiolls.
what will be the. chemical formula of cl1e produce? 2
~ Pu + 60 4 atom 1
8.86 Chernists often omit the atomic number when they write atom 1 --+ arom 2 + _ye
rhe S)'mbol for a particular isotope. (For example. they
may write 1' C rather than 'tC.) \Vh)' is chis acceptable? atom 2 -> atom 3 + 1He

Mini Study Guide

• A Summary of Objectives at the end of each
• The Summary and Challenge Problems cover all sections of the
chapter acts like a study guide to help you
review for quizzes and tests. chapter and give your instructor an opportunity to assign ques-
tions at a wide range of levels. Challenge problems are marked
with an asterisk and require a greater depth of understanding;
many involve concepts from earlier chapters.

Copyright 2013 Cengage Learning. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or cChaptcc(s).
EditoriaJ review has deemed that any suppressed content docs not materially affec t the overaJl lcaming experience. Ccngagc Learning reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
 PREFACE xv

I encourage you to send me feedback about the book. Constructive criticism is

always welcomed and will help improve the book for future users. You can reach
me by e-mail at [email protected].
Finally, let me welcome you to the study of chemistry. The study of the processes
that occur in the human body is difficult, and it can be frustrating- no surprise,
given the extraordinary complexity of even the simplest living organism. However,
it is also endlessly fascinating and deeply rewarding. I hope that this textbook helps
you to gain a deeper insight into the elegance, beauty, and wonder of life.

To Instructors
As with the first edition of this textbook, my primary goals for this second edition were
to write a book that focused on the needs and interests of allied-health students, that
offered clear, detailed descriptions of the chemical principles that govern the workings
of the human body; that softened the traditional rigid boundaries between general
chemistry, organic chemistry, and biochemistry topics; and that struck a balance be-
tween the needs of students who have never encountered chemistry and the expectation
of college-level coverage and rigor. The gratifying response to the first edition made it
evident that these goals resonated with professors and students alike.

What's New
In response to both user feedback and my own experiences using the book, this
second edition incorporates a great number of changes, both major and minor. The
major substantive changes are listed below.
• The chapter on nuclear chemistry (formerly Chapter 16) has been moved to the
end of the material on general chemistry, becoming Chapter 8 in the second edition.
• The following peripheral topics have been eliminated: heating and cooling
curves, the ideal gas law, precipitation reactions, Le Chatelier's principle, mass-
energy conversion calculations, bombardment reactions and the production of
radioisotopes, Markovnikov's rule, the solubility of organic compounds in or-
ganic solvents, the structures and functions of steroids, and anabolic pathways.
• The sections on biologically important amines and on radioisotopes in medi-
cine have been replaced by new end-of-chapter "Connections" essays covering
much of the same material.
• Coverage of moles and molar masses has been moved from Chapter 5 to the
end of Chapter 2 , allowing early exposure to this often-difficult concept.
• The topic sequence in Chapter 2 has been revised extensively, giving a more
logical flow of subject matter. The electronic structure of atoms is now covered
immediately after the introduction to atoms, allowing uninterrupted coverage
of atomic structure. The separate sections on the periodic table have been
combined into a single section, which appears after the material on electronic
structure. The material on chemical similarities has been compressed and
moved to Chapter 3.
• The material on gas law computations, which was formerly placed in the ap-
pendices, has been streamlined and moved into Chapter 4. At the same time,
the two sections on solubility have been moved from Chapter 4 to Chapter 5.
The remaining sections of Chapter 4 have been edited to improve the flow of
this chapter. These changes give a better topic balance between Chapters 2,
4, and 5.
• Condensed structures for unbranched hydrocarbon chains are introduced in
Chapter 5, simplifying the molecular structures required in the discussion of
amphipathic compounds.
• A discussion of the carbon cycle has been added to Chapter 6, following the
introduction of combustion reactions.

Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppre ssed content docs not ma terially affect the ovcr~d1 learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restric tions require it.
 •
XVI PREFACE

• The coverage of the properties of acids and bases in Chapter 7 has been simpli-
fied, with the elimination of subsections on the relationship between the pH of
a solution and the molarity and strength of the acid or base in the solution.
• The coverage of the biological hazards of ionizing radiation has been con-
densed and focused, and the material on nuclear power generation has been
compressed and brought up-to-date.
• The first three chapters on biochemistry (formerly Chapters 13- 15) have been
revised extensively. The stand-alone chapter on metabolic processes has been
eliminated, with the material in this chapter being moved to earlier chapters.
The rather lengthy chapter on carbohydrates and lipids has been split into two
chapters, one on each class of biomolecules. Coverage of metabolic processes
has been simplified and streamlined throughout.
• Coverage of the ATP cycle has been moved to the end of Chapter 13 (condensa-
tion and hydrolysis reactions), where it reinforces the core reaction types of the
chapter and provides an introduction to bioenergetics.
• A brief discussion of the urea cycle is included in Chapter 14 (proteins), replac-
ing the longer section in the first edition.
• Glycolysis, fermentation pathways, and the citric acid cycle are covered at the
end of Chapter 15 (carbohydrates).
• The new Chapter 16 (lipids) integrates the coverage of the chemistry and bio-
logical roles of fats and fatty acids and the behavior of biological membranes.
Catabolism of fatty acids now appears immediately after the sections on the
structures and reactions of triglycerides and fatty acids. The section on lipid
bilayers and membranes is now followed by a new section on mitochondrial
structure, concentration gradients, and oxidative phosphorylation.

Key Content Features

• Covalent bonding is covered before ion formation, consistent with the fact
that most biologically significant substances are molecular rather than ionic.
Covering covalent bonding first also allows a rational presentation of poly-
atomic ions as a blend of covalent bonding and ion formation.
• Organic structures are incorporated into the early chapters, from Chapter 3
(bonding) through Chapter 7 (acids and bases). This integration allows stu-
dents to become familiar with the relationships between structural features and
physical properties, and it leads naturally into the formal presentation of or-
ganic nomenclature and functional groups starting with Chapter 9.
• The vital role of hydrogen bonding in determining physical properties is intro-
duced in Chapter 4. Hydrogen bonding is then emphasized throughout the
chapters on organic compounds and reactivity, preparing students for the role
of hydrogen bonding in protein and nucleic acid structure.
• Concentration units that are commonly encountered in clinical work are cov-
ered in detail.
• The proton transfer (Br0nsted-Lowry) model of acid- base reactivity is used
consistently, preparing students to understand the role of proton transfer in
biological processes.
• Key biomolecules are integrated into the organic chapters. The redox coenzymes
NAD+ and FAD appear in Chapter 11 (organic redox reactions), amino acids
and coenzyme A in Chapter 12 (organic acid-base chemistry), and polypeptides,
triglycerides, phosphate esters, and ATP in Chapter 13 (condensation and hydro-
lysis reactions).
• Organic chapters emphasize physical behavior and chemical reactivity over
details of nomenclature. Nomenclature is used primarily as an aid in functional
group recognition and to help the student understand constitutional isomerism.
• Coverage of organic reactivity focuses on organic functional group transforma-
tions that are prominent in biological systems. For example, the decarboxylation
Copyright 2013 Ccngagc Leaming. All Rights Reserved. May not be copied, scanned, or duplicated, in whole or in part. Due to electronic rights, some third party content may be suppressed from the cBook and/or c-Chaptcr(s).
Editorial review has deemed that any suppressed content docs not ma terially affect the ovcr~d1 learning experience. Ccngagc Leaming reserves the rig.ht to remove additional content at any time if subsequent rights restrictions require it.
Exploring the Variety of Random
Documents with Different Content
want hij zegt: „Ze durven het niet aan,” maar Tijs de Jong antwoordt
hem: „Gij dwaas; de eeuwigheid zal jou nog lang genoeg vallen!”

„Wanneer zou het onze zilveren bruiloft zijn geweest?” vraagt

Kloppers aan zijn vrouw.

„Aanstaande maand,” zegt zij.

„Aanstaande maand,” herhaalt hij, en twee tranen rollen hem

langzaam over de gebruinde wangen. [94]

„Komt broeders,” zegt de Jong, „laten we onze harten opheffen tot

God,” en door snikken afgebroken, wordt de psalm gezongen:

„Wien heb ik nevens U omhoog?

Wat zou mijn hart, wat zou mijn oog
Op aarde nevens U toch lusten?
Niets is er, daar ik in kan rusten;
Bezwijkt dan ooit in bittre smart
Of bangen nood mijn vleesch en hart,
Zoo zult Gij zijn voor mijn gemoed
Mijn rots, mijn deel, mijn eeuwig goed!”

En nog is het laatste woord van den psalm niet over de lippen
gekomen, of daar schijnt de vallei levend te worden; daar schijnen
de heuvelen in een wandelenden muur herschapen te zijn, en die
muur komt met snelle, onweerstaanbare kracht op den wagenburcht
aan.

„Schiet, mannen!” roept Kloppers met een stem, die boven het
gebrul der Kaffers uit klinkt: „schiet!” Een moordend salvo ontvangt
den vijand, maar die aanstormende muur is niet te keeren. De
Boeren schieten er een bres in—de muur sluit zich weder!
Reeds heeft hij den lagerheuvel bereikt—hoor! Daar bonst hij tegen
het lager aan!

Twintig, dertig Kaffers grijpen een ossenwagen aan, om hem uit zijn
verband te rukken, maar hij staat stevig, zoodat er geen verwrikken
aan is. Nu vallen zij op den volgende aan, die niet zoo vast schijnt te
staan. Terwijl suizen de assegaaien en fluiten de kogels. Kloppers
werpt zijn geweer weg en neemt een zeis, die als een houwbijl op
een langen stok is bevestigd, en met dat vreeselijk wapen slaat hij
op den zoo goed als naakten rug der Kaffers, terwijl de vrouwen
potten kokend water over de huiven heen werpen. Voor deze
woedende verdediging deinzen de Kaffers terug, en laten den wagen
los. Maar anderen hebben reeds de uit graszoden bestaande
borstwering vernield, en trachten nu de dorenstaketsels op te
ruimen.

„Hak hen de handen af, Floor!” roept zijn vader, en Floor—doet het.

Van drie zijden, neen van vier zijden komen de assegaaien, want
eenige van Khama’s beste speerwerpers hebben aan den anderen
oever der rivier, die langs de niet versterkte achterzijde van het lager
stroomt, post gevat. Kloppers geeft bevel, dat de vrouwen en
kinderen, die aan de achterzijde [95]tot nog toe tamelijk beschut zijn
geweest, thans meer naar voren moeten komen, om een anders
gewissen dood te ontgaan.

En met heldenmoed zetten de Boeren het gevecht voort. Daar strijdt

Gert Kloppers naast zijn heldenzoon Dirk en naast zijne
heldendochter Mieke; daar strijdt ouderling de Jong naast zijn
dapperen zoon Tijs; daar strijdt Barend Jansen met zijn twee
wakkere zonen, en naast hen de andere Boeren, de leeuwenjager
niet te vergeten, die zijn ouden roem van de eerste scherpschutter
der kolonie te zijn op bloedige wijze handhaaft: allen met elkander
wedijverend in dapperheid en doodverachtenden moed.
Het zweet gutst van hun gelaat—ze houden vol; ze versmachten van
dorst—ze houden vol. Ieder schot is raak; als ze de zegen niet
behalen, dan zullen ze hun leven toch duur—duur verkoopen!

Maar de strijd wordt elk oogenblik zwaarder. Wolken van assegaaien

vliegen in het kamp en eischen hunne offers.

Daar stort de dappere Tijs zwaargewond tegen den grond; daar zinkt
een andere Boer, met den spiesworp in de borst, zonder een zucht
te slaken, dood neer; daar valt een moeder, haar zuigeling aan het
hart gedrukt, neer, en haar stervend, brekend oog rust op haar
lieveling; daar sneuvelt de trouwe Daan. Van zijn rug had hij een
schild gemaakt, om er zijn lieve lenteroos, de kleine Hannie, mee te
beschutten, en de assegaai heeft dat schild doorboord. De kleine
slaat haar armpjes weenend om zijn hals, en haar grijs jurkje wordt
rood—rood van het bloed, dat den trouwen knecht uit de gapende
wonde gutst.

„God, mijn God,” roept ouderling de Jong vertwijfelend uit: „Gij, die
het geroep der jonge raven hoort, zijt Gij doof voor het geschrei
dezer kleine kinderen, die niet weten van hun rechterhand noch van
hun linkerhand?”

Khama begrijpt, dat thans het beslissende oogenblik is gekomen.

„Panter,” zegt hij, „spring er in!”

De Panter en zijn twee kameraden verwisselen de lange

werpassegaai met de korte stootspies, en maken zich aan de
rechterzijde van het lager tot den sprong over de haag van dorens
gereed.

Floor staat er met zijn bijl. Hij klemt de tanden op elkander: nu zal
het er op aankomen. [96]
Daar springt de eerste Kaffer het lager binnen; reeds volgt hem de
tweede. Maar nòg heeft de derde Kaffer, de wilde Panter, met zijn
voeten den lagergrond niet aangeraakt, of de twee eersten liggen
reeds met gespleten schedel aan de voeten van den jongen Boer.
En de Panter zou aan dit lot niet zijn ontsnapt, ware hij niet door een
pijlsnelle beweging aan den vreeselijken bijlhouw van den jongen
Boer ontkomen.

En nu, dit gevaar ontgaan, neemt hij, Floor in het oog houdend, met
fonkelende blikken het lager op.

En daar ziet hij wat hij zoekt: den lagerkommandant met den rug
naar hem toegekeerd, en naast hem Mieke, de blanke Duive.

Hij neemt de stootspies vaster in de gespierde vuist, maar

onbewegelijk als een standbeeld houdt Floor op hem het oog
gericht.

Daar slaakt de Panter den vreeselijken oorlogskreet, en rent hij als

een razende op Gert Kloppers af. Maar sneller dan de Panter is de
strijdbijl van den jongen Boer, en stervend stort de Kaffer, terwijl het
kleed der blanke Duive met zijn bloed wordt bespat, aan de voeten
van den lagerkommandant neder.

Floor is den Panter onmiddellijk gevolgd. Men kent hem niet meer:
zijn gelaat gloeit, zijn oogen stralen. „Heb ik het goed gedaan,
Vader?” roept hij, en hij heft den strijdbijl omhoog, zoodat het blanke
lemmet schittert in de zonnestralen.

„Ja,” wil de vader zeggen, „gij hebt het goed gedaan, mijn jongen!”
maar reeds trekt een ander tooneel zijn aandacht. „Een bom,” roept
de kleine Willem, „ze gaan met bommen gooien!” De „bom” valt voor
de voeten van vrouw Kloppers neer, die een gil van ontzetting slaakt,
maar Barend Jansen neemt de „bom” op—hij heeft het van bloed
druipend hoofd van zijn zoon Leendert in de hand.…

Hij kust dat hoofd met de teederheid van een vader; hij legt het
neder in het koele gras, en bedekt het met een doek.

Dan zegt hij tot Floor: „Geef me uw bijl!” Met één vreeselijken slag
heeft hij den Panter onthoofd. Hij neemt het hoofd, en slingert het
over den huifwagen heen midden onder de vijanden, die van woede
brullen.

Gert Kloppers schudt het hoofd, maar Barend Jansen [97]zegt met
vlammenden blik: „Oog om oog en tand om tand—vervloekt zij de
nakomelingschap van Cham tot in alle eeuwigheid!”

Er schijnt bij de Kaffers eenige ontmoediging te komen, want zij

vorderen niet. „Voorwaarts,” roept Khama, „dezen keer zullen ze
bezwijken. Zoolang gij mijn struisvogelveer ziet wapperen, staat alles
goed—ik zal u wijzen, hoe men de Boeren verslaat—voorwaarts!”

Op nieuw stormen de Kaffers voorwaarts. Zij klimmen op de

ossenwagens—Kloppers keert zijn geweer om, en stoot met den kolf
van het geweer drie vijanden naar beneden. Dirk heeft zijn dolk
getrokken—het wordt een strijd van man tegen man. Daar reikt
vrouw Kloppers haren man een versch geladen tweelooper: twee
Kaffers legt hij neer, en dan roept hij: „Twee assegaaien! Snel, twee
assegaaien!”

Ja, Gert Kloppers kan ook met de speer werpen; dat zal hij toonen.
In elke hand neemt hij een assegaai.

Recht tegenover hem staat Khama.

„Is ouderling de Jong gewond?” roept Kloppers.

„Wel gewond, maar ’t is van weinig beteekenis,” antwoordt Dirk; „hij
vecht door!”

„Goed; hij zal mijn opvolger zijn, als ik val.”

Daar komt een assegaai aan suizen, door Khama zelf geworpen, en
ofschoon Kloppers het hoofd wendt, krijgt hij toch een diepe
hoofdwond. Het bloed stroomt hem over het gelaat, maar hij stoort er
zich niet aan, en slingert met de linkerhand een assegaai op den
Kafferkapitein af.

Met een minachtenden grijnslach dekt deze zich met zijn schild,
zoodat de assegaai machteloos naast hem neervalt, maar op
hetzelfde oogenblik wordt hij door de andere assegaai, door
Kloppers’ rechterhand geslingerd, in den hals getroffen.

Drie onderbevelhebbers snellen op hun gebieder toe; één haalt de

speer uit de wond, en de anderen trachten den bloedstroom, die uit
de diepe, gapende wond spuit, te stelpen. Maar het is te vergeefs—
de ader is getroffen, en Khama moet doodbloeden.

Met bijgeloovige vrees zien de krijgers naar hun bevelhebber. Hij

had gezegd: „Zoolang gij mijn struisvogelveer ziet wapperen, staat
alles goed,” maar zij zien die veer niet meer. Hij zal sterven;
Boegoeloe heeft waarheid [98]gesproken—de bleeke angst grijpt hen
aan; zij deinzen terug.

Maar het heldenoog van Gert Kloppers begint te schitteren. „In ’t

zaal,” roept hij met machtige stem: „op, wij zullen ze jagen!”

„Laat mij eerst de wond verbinden,” zegt zijn vrouw, maar hij
antwoordt, terwijl er voor den eersten keer op dezen dag, als een
zonnestraal tusschen de donderwolken, een glimlach op zijn gelaat
zichtbaar wordt: „Straks, Hanneke, maar nu hebben we geen tijd!”
„Op, mijn jongens,” roept hij, „te paard!”

„Op, te paard,” roepen zijn helden, „wij zullen ze jagen!”

„Het zwaard des Heeren en van Gideon,” roept ouderling de Jong—

de wagenburcht wordt geopend, en daar stormen zij heen, op hun
brieschende paarden!

Wie is tegen die leeuwen bestand? Het hart der Kaffers smelt van
vrees, want de bloedwrekers zijn hen op de hielen. Ja, dat zijn de
ontembare leeuwen, waarvan hunne vaderen in hunne liederen
hebben verhaald, de leeuwen, die gekomen zijn ver uit het vlakke,
koude noorden—en wie is tegen hun toorn bestand.…?

Daar komen zij terug, op hun met schuim bedekte paarden: Gert
Kloppers met zijn dapperen; terug van de wilde, van de vreeselijke,
van de Oud-Hollandsche jacht; van de jacht op bloedhonden en
moordenaars!

Daar treden zij weer het lager binnen; de geweren nog warm, het
gelaat met bloed bespat, zwart van den kruitdamp, en terwijl de zon
in het westen vlammend ondergaat, danken de overwinnaars, in het
stof gebogen, God.

Eene soort beenen bikkels. ↑

1
[Inhoud]
 HOOFDSTUK XIII.

De wagentrein van kommandant Hendrik Potgieter had intusschen

de Zandrivier, door de Boeren dus genoemd naar haar zanderige
bedding, en de Valschrivier, valsch genoemd vanwege de vele blinde
gaten en kuilen in dien stroom, [99]achter zich en vertoefde eenige
dagen aan de biezige oevers van de Rhenosterrivier, waar vele
rhenosters of rhenocerossen werden buitgemaakt.

Nu ging de tocht op de Vaalrivier aan, vaal genoemd van wege de

vale kleur van haar golven, en het hart der dappere Boeren klopte
sneller, toen hun eerste wagens, de breede rivier passeerend, op het
gebied van den gevreesden Moselekatse kwamen, die met zijn
hoofdmacht reeds in aantocht was.

Potgieter zadelde, toen hem de ernstige tijding van die nadering

gewerd, het paard, en reed met negen onverschrokken mannen het
Kafferleger tegemoet. Zij bonden witte doeken aan lange stokken, en
toen men na eenige dagen rijdens in de verte de speeren der Kaffers
zag blinken, zwaaiden zij, als een bewijs hunner vredelievende
gezindheid, met die witte vlaggen.

Als eenig antwoord liet Moselekatse het gansche leger voortrukken.

Potgieter liet nu door twee zijner manschappen den achtergebleven

wagentrein waarschuwen, om onmiddellijk op een geschikten heuvel
de ossenwagens tot een rond lager te vereenigen, en verschool zich
met zijn zeven overige manschappen gedurende den nacht in een
bosch, terwijl men van de heuvelen de wachtvuren zag vlammen van
Moselekatse’s krijgslieden. Bij het krieken van den dag doofden de
vuren, en gingen de Kaffers weer op marsch. De Boeren slopen hen
achterna, en toen de tocht al door naar het zuiden ging, schoot er
geen twijfel meer over, dat het op de argelooze Voortrekkers was
gemunt.

Potgieter en zijn mannen waren nu nog een dagreis van hun

wagentrein verwijderd, en joegen in een grooten boog om het
Kafferleger heen, om hun kamp bijtijds te bereiken.

Het was voor de achtergeblevenen een groote troost, toen zij hun
aanvoerder behouden terug zagen, en in der haast werd het lager
zoo sterk mogelijk gemaakt, terwijl vijf wagens binnen den kring
werden getrokken, die, gedekt door een scherm van planken, bij den
gevreesden Kafferaanval een schuilplaats zouden kunnen bieden
voor vrouwen en kinderen.

Toen het kamp gereed was, gingen zes Boeren op kondschap uit,
die met de ernstige tijding terugkwamen, dat de vlakte in het
noorden zwart was van oorlogskaffers. Toen sloeg den Boeren het
hart van vreeze, en zij riepen tot God in hun grooten nood. [100]

Nog één kans wilde echter de wakkere Potgieter wagen, om met

Moselekatse tot vrede te komen. Met vijf en twintig gewapende
Boeren trok hij het Kafferleger tegemoet, en zag het, op een half uur
afstands van het lager gekomen, naderen als een reusachtige muur.
Onmiddellijk zond Potgieter een rapportganger terug met het bevel,
dat men slechts één poort der wagenburcht zou open laten, om de
Boerenwacht, die in het veld was, in te laten, terwijl men zich in het
lager bij het hooren van het eerste schot gereed zou houden voor
het gevecht.

De Kaffers hadden nu de ruiters in het gezicht gekregen, maar in

plaats van op de vredelievende seinen der Boeren te letten,
breidden zij hun slagorde tot twee groote hoornen uit, om de blanken
te omsingelen.
„Vuur!” kommandeerde nu Potgieter, en de kogels der Boeren
sloegen in de rijen der Kaffers. Maar hun slagorde werd geen
oogenblik verbroken, en zij naderden thans met de snelheid eener
lawine. Toen werd het Potgieter en zijn mannen toch te benauwd in
het veld, en den teugel wendend, joegen zij terug naar hun kamp.
Doch vijf hunner stormden—was het uit angst of verbijstering?—het
kamp voorbij, en vluchtten het zuiden in.

Potgieter en zijn twintig mannen waren nu weer gelukkig binnen de

poort, die door een stevigen doornboom, met zware kettingen
vastgesjord, snel werd versperd. Maar het was ook hoog tijd, want
de vluchtelingen waren reeds onder het bereik der lange werpspeer.

Evenals bij den aanval op Kloppers’ lager werd het hier een strijd op
leven en dood. De Kaffers wierpen hun leeren schilden op de
doornversperringen, stutten er zich op, en trachtten zoo over den
wagenmuur heen te komen. Maar mannen, vrouwen en kinderen
wedijverden met elkander in doodverachtenden heldenmoed, en
terwijl de vrouwen de tusschen en boven de doorntakken zich heen
wringende Kaffers met hun bijlen doodsloegen, schoten de mannen
met hun lange roeren, geladen met zoogenaamde loopers: (zakjes,
die 70 tot 90 zware hagelkorrels inhielden) diepe, gapende
openingen in den opdringenden vijand.

Ook de wanhopigste pogingen der Kaffers, om de ossenwagens uit

hun verband te rukken, mislukten volkomen. De wagens waren door
sterke, stalen kettingen zoo stevig vastgelegd aan diep in den grond
geheide palen, dat zij onbewegelijk waren als schepen, die vast en
veilig voor dubbele ankers liggen. [101]

Vier uur had de moorddadige strijd geduurd, en om de wagenburcht

had zich een nieuwe, vreeselijke wal gevormd, een wal van
gewonde, stervende en gesneuvelde Kaffers. Toen had Moselekatse
er genoeg van, en de moed van zijn soldaten was gebroken. Er ging
uit hun slagorden een groot, klagend gehuil op, en zij sloegen, door
de Boeren vervolgd, in wilde vlucht.

Echter niet onvermengd was de vreugde der overwinnaars. Twee

dappere mannen, de broeder en de schoonzoon van den
kommandant: Nicolaas Potgieter en Pieter Botha lagen, met de
doodelijke speerwond in de borst, in de schaduw van een
ossenwagen te sterven, en verscheidene Boeren waren gewond.

Wonderlijk was het negenjarig zoontje van de familie Liebenberg

bewaard gebleven. Voordat de Kafferaanval plaats greep, had zijn
vader hem een zweep gegeven met de boodschap: „Barend, ga naar
onze schapen en kijk er naar!”

Het ventje was heengegaan, om aan den last te voldoen, doch wie
beschrijft den angst der ouders, toen het lager als door een
stortvloed van bloeddorstige Kaffers werd omloeid, en het kind nog
in het open veld was! Nauwelijks waren de Kaffers dan ook gevlucht,
of de ouders gingen op pad, om hun lieveling te zoeken, doch al hun
zoeken was te vergeefs, en hun angstig roepen vond geen
antwoord. Het kind bleef weg, en men kon niet anders denken, dan
dat het kind door de Kaffers was vermoord.

Doch te grooter was de vreugde der ouders, toen zij den volgenden
morgen het kind zagen aankomen. Het kereltje wandelde
doodbedaard, klapte met de zweep, en viel zijn van blijdschap
schreiende ouders in de armen!

Zelfs geen schram had hij opgeloopen. Hij vertelde, dat de Kaffers
de schapen hadden gestolen, en hij toen maar achter een
doornbosch was weggekropen, maar de ouders verklaarden, dat
God zijn heilige engelen had geboden, om dit kind te beschermen.
De overwinning was behaald, maar smartelijk vermisten de Boeren
hun vee, vooral hun trekossen, die door de Kaffers waren
weggedreven, terwijl zij hier niet konden blijven, te midden van dit
afgrijselijk veld van dooden, waarop de gieren reeds waren
neergestreken.

Zoo spande men dan de paarden, die dit werk nooit hadden verricht,
voor de zware wagens, en knarsend gingen de met bloed bespatte
wielen over de weggeworpen speren, [102]leeren schilden en
gesneuvelde Kaffers naar een geschikter plaats, op een half uur
afstands van het slagveld.

Nu zond men om hulp naar de Barolongs, en deze, daartoe krachtig

aangespoord door den edelen zendeling Archbell, verschaften den
Boeren de zoo vurig verbeide trekossen, waarmede men terugtrok
tot bij Blesberg.

Hier werd het hart der moede zwervers verkwikt door het gezicht van
nieuwe, lange wagentreinen, zoo pas uit de Kaapkolonie
aangekomen, en er waren vele moedige harten onder, die voor een
strijd met Moselekatse niet vervaard waren.

Trouwens er moest met hem worden afgerekend, want Moselekatse

was er op uit, de kleine Boerenlagers één voor één te vernietigen.
De Boeren moesten hem aanvallen, om door hem niet verpletterd te
worden; zijn macht moesten zij fnuiken, om door die macht niet
verbrijzeld te worden.

Zoo sloegen de dappere Voortrekkers dan de handen in een, en

trokken twee keeren tegen Moselekatse op, den eersten keer met
een legertje, waarvan de kern uit honderd zeven Boeren, den
tweeden keer met een kommando, waarvan de kern uit driehonderd
dertig Boeren bestond.
De wakkere, in de Transvaalsche geschiedenis wel bekende Gert
Maritz was in beide veldtochten Kommandant-Generaal, en God
bekroonde den schier vermetelen moed der Boeren, die den leeuw
in zijn hol opzochten, met Zijn kennelijken zegen. Moselekatse leed
een zware nederlaag en vluchtte naar het noorden, waar hij op
nieuw, aan zijn bijnaam „de groote Olifant” getrouw, de zwakkere
stammen onder zijn ijzeren tred vermorzelde.

De Transvaal lag nu voor de Boeren open, daar de muur, waarmede

Moselekatse den toegang had willen versperren, was neergehaald.
Zonder aarzelen trokken de Voortrekkers dan ook de Vaalrivier over,
en kwamen in het land, dat door Moselekatse zoo goed als
uitgemoord was geworden. Slechts hier en daar verspreid, in spleten
en spelonken, kon men de armzalige overblijfselen terugvinden van
eens machtige Kaffervolken, die door den grooten Olifant waren
vernietigd.

De Transvaal lag dus onbeheerd. De vroègere eigenaren van het

land waren uitgeroeid, en de tegenwoordige eigenaar, Moselekatse,
was in den strijd tegen de Boeren te kort geschoten. Zoo namen de
zegevierende Voortrekkers naar het recht van den Overwinnaar van
de Transvaal bezit. [103]

Maar terwijl een deel der Voortrekkers plannen maakte, om zich

blijvend in de Transvaal te vestigen, was een ander deel besloten,
om onder Piet Retief door de Transvaal naar het zuidelijker gelegen
Natal te trekken.

Immers Natal was volgens veler getuigenis een land, vloeiende van
melk en honing, doorsneden van standhoudende rivieren, bedekt
met groote, uitnemend timmerhout leverende bosschen; en—wat de
deur dicht deed—het had een diepe, kostelijke zeehaven. Tevens
was het bekend, dat de Zoeloekoning Dingaan, aan wien Natal
behoorde, genegen was, heel dit gebied op billijke voorwaarden aan
de Boeren te verkoopen.

Zoo scheen de weg er wel heen te liggen.

[Inhoud]
 HOOFDSTUK XIV.

Bij een grooten, stevigen ossenwagen, midden in de grasrijke

hoogvlakten der Transvaal, 4000 à 5000 voet boven den zeespiegel,
zit een groepje jagers, terwijl de zon in het westen schuil gaat, bij
een groot vuur, waarboven een pas geschoten hert aan het spit
wordt gebraden. In de nabijheid grazen hunne gekluisterde paarden
en de trekossen.

De gezichten der jagers zijn ons wel bekend: naast den

zwaargebaarden leeuwenjager Teunis Smit ziet ge de frissche, flinke
gelaatstrekken van Dirk Kloppers en Tijs de Jong, en de jonge man
naast Kees Bouwer is de oudste zoon van Barend Jansen: Lodewijk.

Reeds sedert weken bevinden zich de jagers op de groote jacht,

vele uren ver van hunne families verwijderd, die reeds maanden lang
aan een snelvlietende beek, in een heerlijk, vruchtbaar oord, hun
lager hebben opgeslagen.

De jagers hebben een mooien slag geslagen. Kijk maar eens in den
ossenwagen: daar zijn de huiden van de meeste wilde dieren, die de
Transvaal kent, vertegenwoordigd; zelfs olifantstanden ontbreken
niet.

„Zeg Dirk,” vraagt de leeuwenjager, „trekt uw vader mee naar Natal?”

[104]

„Ik denk het wel,” zegt Dirk.

„Hij zag vroeger toch geen heil in Natal?” zegt de leeuwenjager.

„En vandaag evenmin,” zegt Dirk. „Maar de treklust woont in zijn
hart, en hij wil de andere Boeren, die er heen gaan, niet in den steek
laten.”

„En als het in Natal niet goed gaat, kan men altijd nog op de
Transvaal terugtrekken,” zegt de leeuwenjager.

„En waarom zou het in Natal niet goed gaan? Rekent uw vader dan
niet met de zeehaven?” vraagt Lodewijk Jansen.

„Hij beschouwt het bezit van een zeehaven in Natal voor de Boeren
een der grootste ongelukken, die hen kunnen overkomen,” zegt Dirk.

„Dat begrijp ik niet,” zegt Lodewijk.

„Dat is toch eenvoudig genoeg,” zegt de leeuwenjager; „zoo goed als

de Engelschen de Kaap hebben gekaapt, zullen zij ook de zeehaven
van Natal kapen.”

„Maar Europa is er ook nog,” zegt Tijs de Jong.

„Europa!” zegt de leeuwenjager, en hij haalt minachtend de

schouders op.

„En Holland is er ook nog; het zal niet dulden, dat Engeland ons zoo
schandelijk mishandelt,” zegt Lodewijk Jansen.

„Holland!” zegt de leeuwenjager; „Holland doet geen kik, wat ik je

vertel. De Ruijter is dood, en de Trompen zijn al lang begraven.”

Hij staart eenige oogenblikken peinzend naar de grijze wolkjes, die

als goud beginnen te schitteren in het glanzende avondrood.

„Ja, ja,” zegt hij meer tot zich zelven dan tot de anderen, „ik wou, dat
ik eens die Engelsche politiek onder schot kon krijgen.”
„Maar komt, jongens,” roept hij opgewekter, „laat die Engelschen van
avond voor mijn part naar de maan loopen; ik heb honger—zeg
Kees, is de bok nog niet gaar?”

„Ik denk het wel,” zegt Kees Bouwer, die het spit draait, en spoedig
zitten de jagers aan het gemeenschappelijk maal, dat met grooten
eetlust en onder vroolijken scherts wordt verorberd.

Na den maaltijd worden de pijpen aangestoken, en terwijl het diep

blauw dak des hemels tintelt van tien duizend sterren, wordt er
nieuwe brandstof op het vuur geworpen, en brengt men in gezellige
gesprekken nog een paar uurtjes door. [105]

En steeds wordt bij die gesprekken het vreeselijke gevecht tegen de

Kaffers, nu een jaar geleden, opgehaald.

En als men dien dag herdenkt, hoe zou men dan den
daaropvolgenden kunnen vergeten!

Daar bij dien eenzamen seringenboom, daar waren de vier graven

gedolven: het eerste voor Leendert Jansen, wiens onthoofd lichaam
in het kafferkamp door zijn eigen vader was gevonden, het tweede
voor die moeder, die met den zuigeling aan haar hart gedrukt, was
gevallen, het derde voor den trouwen Daan, en het vierde voor den
Boer, die mede sneuvelde.

Twee salvo’s waren door de Boeren afgevuurd boven de doodkisten

van Leendert Jansen en van dien Boer. Het waren eeresalvo’s
geweest, omdat zij als helden op het slagveld waren gevallen. Het
was een ruwe kist geweest, het laatste kamerke van Leendert
Jansen, maar dat hinderde niet. Barend Jansen had ze zelf
gemaakt, en bij elken hamerslag, waarmede hij de spijkers in de
planken had gedreven, had hij gesteund als een hert, dat de
doodswond voelt, midden in de borst.
En Ouderling de Jong had een rede gehouden. Ja, de leeuwenjager
was waarlijk niet week, maar zoo’n aangrijpend woord had hij nog
nooit gehoord, en de tranen waren hem uit de oogen gesprongen.
Voor ieder had de Jong een passend woord gehad: voor den zoo
zwaar beproefden vader, die zijn lieveling begroef, voor den
weduwnaar, die zijn vrouw begroef, en voor Gert Kloppers, die zijn
trouwen knecht begroef.

En de Jong had nog dit groote woord gesproken boven de groeve

van Daan den Kaffer: „Gezegend zij de gedachtenis van dezen zoon
van Cham!” Maar de meeste Boeren hadden dit woord niet
begrepen, want zij meenen, dat de Kaffers, die zij voor de
afstammelingen van Cham houden, vervloekt zijn.

En toen was het psalmvers gezongen: „Gelijk het gras is ons

kortstondig leven.”

Ja, het was een aangrijpende begrafenis geweest.

En hoe lang had Tijs de Jong aan zijn wond op het ziekbed gelegen!
Wat had dat des nachts, als hij in de zware wondkoortsen lag te ijlen,
akelig door het lager heen geklonken: „Op, de Kaffers! Zij
overrompelen ons! Toe, vader, gooi de lont in de kruitzakken! Wij
moeten niet levend in hunne handen vallen!” [106]

Maar hij was gelukkig gebeterd, en de blos der gezondheid ligt weer
op zijn wangen.

En toen kwam het gesprek op de avonturen en de gevaren, die de

jagers de laatste weken in hun jacht op de leeuwen, tijgers en ander
verscheurend gedierte hadden doorgemaakt, en het was al heel laat,
toen Teunis Smit, die zonder afspraak als de aanvoerder werd
beschouwd, zeide: „Nu opgemarcheerd! Ik ben doodmoe—wel te
rusten!”