Okgomotso ngwanaka

JM Mataboge
 0Kgomotso Ngwanaka

Mathaka a mmuisano

Kgomotso Mongwe wa baithuti ba ba boitshoko mo

motseng.
Mmamorumola Mmaagwe Kgomotso
Tsamaelakoo Rraagwe Kgomotso
Metsoamere Rrangwana Kgomotso
Dolotsotlhe - Mogokgo wa sekolo
Taupedi - Barutisi ba sekolo
Matlhoko
Moremogolo - Mookamedi wa ga Kgomotso kwa tirong
Puseletso
Basetsana ba motse
Dipou
Dikgang
Boitshoko
- Basimane ba motse

Mmapuseletso - Mmaagwe Puseletso

Mothogobeng -Rakgadia Puseletso
Mmadikgang Basadi ba motse
Mmadipuo
Gonki Mmangwanaagwe Kgomotso
Leepile
Modiseotsile
Mokganni Banna ba motse
Molebeledi
Moruti
 O KGOMOTSO NGWANAKA
KGAOLO YA 1
Pono Ya 1.

(Gokutlobotlhoko mo lelapeng ga Tsamaelakoo e bile

la
mosadi wa gagwe Mmamorumola o tlhoname gonne ngwana
wa bone e leng KgomotsSo ga a kgone go tswelela pele mo
dithutong. Tsamaelakoo ene o tagilwe e bile o galefile.)

Mmamorumola: Ke ne ke akanya gore one o bua sengwe

mabapi le kgang ya rona ya maloba!
Mosimanyana yo o ikaeletse go tswelela pele
kathuto ya gagwe fa a falola mo bofelong jwa
ngwaga. A tota oraya goreo digetse maikutlo
a gago ka ga kopo ya mosimane yo?
Maloba o ne o ka re go sengwe seo o neng o
rata go se dira ka ga madi a go duelela
mosimane yo kwa sekolong, mme ka bona o
ka re o na le pelaelo.
Tsamaelakoo :Obe o rata go mpolelela engjaanong?
(0tlhoma Mmnamorumnola matlho mme o
sosobanya phatla)
O tshwanetsewa bo o kopane tlhogo, mosadi
ke wena! Fa o bula mnolomo wa gago o
mpolelela kaga Kgomotso, fa e se Kgomotso
ke sekolo, fa e se sekolo ke ditlhako tsa
sekolo.

Ga ke itse gore wena o ikutlwa jang fa o le esi

o sa mpone gonnefa o mpona o bua dilo di sa
ye bokhutlong.Nnaare mosimanyanayo ene
ga a nkea go kgala mo pineng eya gago ya ka
gale ya sekolo?

Mmamorumola: O tshwanetse go bua sentle ka thuto ya

ngwana yo go sa ntse go bonala!
Kgomotso fa a riana o tlhakane tlhogo gonne
1
 kgang ya
re ntse re umaka
a utlwa
o tlhola re sa mme
gagwe ya go ya kwa Yunibesiting

mmolelele sepe.
itlhoboga o setse
a
Motlha mongwe le go o
ngwaga le one e setse
itlhobogile gonne teng ka
fedile mmega a ise a itse fa a emeng
bokamosa ba gagwe mo dithutong.
ka
Re setse re simolotse go pompela ngwana
a sa ntse a le
mowa o 0 tletseng botlhole
bo re ikotlhaya.
monnye mme ka moso re tla
Oka re o tloga o ntena
mosadi ke wena!
Tsamaelakoo:
(0mo supa ka monwana mo matlhong)
O setseo bua le nna o
kare o bua le lengwe la

makawana a gago mo malatsing a. O bale

mafoko a gago fa o bua le nna gonne fa o
bua

lenna o bua le tlhogo ya ntlo e. Tsatsi lengwe

obua jaaka mosadi yo o botho a ikokobeletsa
monna wa gagwe, fa malatsi a mangwe one o
ka re o thanya mo borokong.

Mmamorumola: Tota nna ga ke sa tlhole keitse gore nka bua le

wena jang fa ke bula molomo!

(0bua ka kgalefo e kgolo)
Malatsinyana a one o setse o ntlhanogetse
thata fa ke bua le wena gonnefa kebua se, o
nkgarumela fela jaaka tau.
ke go lebetse gore o motho yoo sa
Oka re
utlwaneng le boammaaruri gonne o tenega
fela kebula
molomo.Le gale o paletswe kgale
wena monna wa batho.

Tsamaelakoo Kego boleletse gore o tlhaole mafoko a gago

fa o bua le nna ka metlha!

(Omo supa ka monwana) Itlhokomele mm

O ka re otloga o ntlhapaola jaanong.

2
Mmamorumola: Owaii! Wa-a-i! Kana
wena le nnete ga le ise le
nosane metsi ka gope, ka
jalo nnete e g0
babelajaana fa mongwe a ébua.
E ne e ka nna
kgakgamatsofa o ka bo o sa galefa fa ke
bua
le wena; o galefa le fa go sa tlhokege.
Tsamaelakoo: Okareosetse o itlatsa ka dikgwatla tsa
me tsa
borokgwejaanong!
(Oema ka dinao go atamnela
mosadi)
Letsatsi le ga le kitla le ya
sulafalelwe ke botshelo.
bodikelong o ise o
Ke go phuthaphutha jaana ke be ke go
tlhotlhora ditholeosulafalelwe.
Mmamorumola: Nkotle ! O
Nkotle! tlwaetse go nkotla ka
metlha fa ke leka go go gakolola.
(Oipipa sefatlhego) O retelelwa ke go duelela
ngwana ale nosi ka monwana madi asekoloo
be o mpolelela gore o tla nkotla!
Tsamaelakoo: kwa tlase mosadi ke wena! E bile
O ntebelela

ke setse ke go lermogile gore ke wena o

nnyatsisang ka serathane sa ntlo e. Ke tlile go
le tlhakatlhakanya kalengwe la malatsi.
Mmamorumola: O tshwanetse go itshoga gonne ditiro tsa gago
ke tsone dirang gore Kgomotso a go
di
tlhaetse matlho! Kgomotso le eneo
setse ago
lemogile gore o a palelwa.
Kana ngwana yoo setse a godile jaanong.
Tsamaelakoo :Le ene o setse a tshwana le wena ka tlhalo
ganyo.
Oka re ga se ngwana wa mosimane.
Oka mmona a ntse a ruthile tlhogo a ka re oa

otsela le mororo a sa otsele.

Kgomotso :(0 kokota fa mojako)

3
 ngwanaka!
Mmamorumola: Tsena
(O leba Tsamaelakoo)

Kgomotso
:(O Dumela rra!
ema gaufi le Mmamorumola)
ke modumo fa
Ke ne ke gakgamadiwa ke
fa mojako gonne ke tlogile go
atamela
modumo o o kalo.

Tsamaelakoo : T'swala mojako oo mosimaneke wena! Tswal

mojako oo ka bonako o ise o mpherose dibete
gonne go tloga go nkga fa nka feroga dibete
jaanong. Ga o ise o nne le go nna fa fatshe
mme osetse o bua diphirimisi.
Mmamorumola: A o ka garumela ngwanajaana fa a bua gore o
gakgamaditswe ke modumo mo ntlong?
Le gone ga go tlhokege gore o ka bifela
ngwana wa gago o ka re o bua le mogodi.
Ija, ngwanake o bone dilo mo ntlong e!

Tsamaelakoo : Aotlhokometse mafoko a gago pele o bua le

nna kgotsa jang? (O ragoga mo setilong)

Otloga o ntena jaanong...Otswalemolomo
oo!Osetseo itepatepanya lenna mo malatsing
a.

Kgomotso : Didimala le wena mma, o tlogele go bua

thata! O a itse gore rre faa bua jaana o a be a

kgopisegile thata kajalo o tshwanetsego mo

tlhokomologa go le gonnye.
Mmamorumola: Ga oitse seo a ntshekisang sone wena
rraago
Kgomotso! Go tloga leng rraago a ntsholofetsa
O tshwanetse o be
gonkotla fa ke bua le ene?
o setse o kgona go ka farologanya botshelo
jwa maloba le jwa gompieno mo ntlong e.
Tsamaelakoo: O kare ke setse ke le mofaladi mo ntlong e
ya
me!Sengwelesengwe se kese buang le wena o
se fetisetsa kwa
ngwaneng.

4
 Utla gore o bua jang! O sa ntse o tswelela
pele ka dipyuonyana tseo tsa gago!
(0 mo supa ka monwana)
Kgomotso :Go siame jaanong rra, mo itshwarele
nne fa fatshe.
mme o
(Oleba Mmamorumola) Le wena o didimale
jaanong gonne mafako a gago a kgoberaka
re. Tota nna ke setse ke nna ke hutsafetse ka
metlha fa ke le mo gae.

Tsamaelakoo :Wena o se ka wa ba wa leka go ntshwara

Kgomotso!O mang wena o setseng o na le
mafoko a o ka ntaelang ka one gore ke dire
O
eng? lesea la maabanele le sa ntseng le nkga
mašwi a letsele go ka mpolelela sengwe. Le
gale ga ke gakgamale gonne o mosadi yo o

apereng borokgwe ba banna. O simolola go

fatlhoga mme o setse o ipona fa o na le
mafoko a a mmalwana gobua. O thle go
apara sekwakwalala sa bomadimabemo bo
tshelongjwagago fa
osa itlhokomele. Otsoga

O naya ngwana wa gagoditaolo dife tse wena

o sa di amogelang mo go nna?
Kgomotso :(0hutsafetse thata e bile o inamisa tlhogo)
Ke bua se, ke molato, ke a didimala ke
molato.
Nna ke setse ke feletswe ke tsholofelo ya
bokamosa jo bo maphatsiphatsi ka tsela ed
tshelang ka yone mo lelapeng le. Nako le
nako re nna re ntse re hutsafetse, re tlhoname
o ka re re swetswe.
Mmamorumola: Oke wa nyema mooko ngwanaka! Mo
se
tlogele fela jaana a ipuse, mme a itse gore
bogosi bongwe le bongwe bo a khutla.

Kgomotso :
Botshelo jwa fa lelapeng le bo setse bo

5
 mo malatsing ano! Ga ke

s
ntlhobaetsa thata
jaakamaloba gonne
tlhole ke kgona go ithuta
ke ntse ke le mo kutlobotlhokong
ke nna
nakole nako.
seo
ntlo e! Fa go le sengwe
le

Tsamaclakoo: Ke nnapilara ya
se nyatsang mo go nna, le ntswele ka ntlo.
emelela ka bonako
(Orotola matlhoe bile o

mo setilong)

goisa maotwana hunyela fa o ntse o

Ke tla
jaana! Wena ke tla go
mpalabadisa gantsi

silasilajaaka thoro
ya lebele.

Kgomotso :
Jaanong ke be ke
ntsholofetse tshilo jaana?
leofile nna gore rre a

(Oema ka dinao gaufi le mmaagwe).

Mmamorumola: (O itshekile dikeledi mo matlhong)
Mo tlogele a nkise kwa ga maotwana hunyela
jaaka a bua. Kgomotso gonne o ikaeletse
gompieno!
O retelelwa ke boikarabelo jwa gagwejwa go
gotlhokomela e bile o bona gore o ye go dira.

Tsamaelakoo: Aoamo utlwa gore o nkaraba jang?

(0 kitlanya meno) O palelwa ke go tlhadia

pitsa mo isong wa apaya mme o itse go

ntlhapatsa!

Kgomotso :
Tota molato keeng gompieno mma? Nnaare
rona re tlile go nna mo khutsafalong e go
fitlha ka letsatsi lefe?

Mmamorumola: (O rothisa keledi) Ga gobotshelo mo ntlonge

ngwanaka! itse..ga ke go bolelele...0
O a

ikutlwetse gore o ne o solofediwa go silwa

jaaka tlhakana ya lebele fa o sa didimale.

6
Tsamaelakoo :A lewenao tshwana le mmago Kgomotso?
Ke ne ke go ikantse ke akanya goreotla nna
monna wa ka moso.
Mmamorumola: 0 rayangwana o re o tshwana le nna fa o
bona a gotlhola ka puo?
One o akanya gore a ka
tshwana le mang yo a
lengmmaagwe e le nna mmaagwe! Kganthe
mmaagwe ke mang?
Tsamaclakoo :(O mojako) Salang fela jalo dilo ke lona
bula
tsa Makgalagadi tse di sa itseng molao!

(0thubaganya mojako)
Mmamorumola: 0 ka wa ba wa hudusa mowa wa gago ka
se
matlakala a a ntseng jaana ngwanaka!

Wena gagapalatsa thamoya gago gofitlhela o

be o kwala ditlhatlhabo mme o tlile go bona
tswelelopele mo botshelong jwa gago.
Kgomotso Ke tlile go bona tswelelopele jang mo botshe
long jwa me lona batsadi ba me le sa nkeme
nokeng?
Mmamorumola: 0 tlile go bona e e duelang madi a a
tiro
bonalang mme madi ao keone o tla bonang
seo o ka se dirang ka one mo botshelong.
Kgomotso :Ale wena o mo pusong ya gore ke ye go senka
tiro go dira mo ngwagengoo tlang?
(Ogakgametse e ble o rototse matlho) O ka
re ga ke a go utlwa sentle mma.
Mmamorumola: Nna fa fatshe mmne o ntshekegele tsebe sentle!

Kgomotso :(0 emisa tlhogo go leba mmaagwe) Ke ne ke

sa itse gore le wena o bua jalo, le gale ke tla
reetsa jaaka o kopile.

Mmamorumola: Motlhamongwega o itse gore ke ikantse wena

fela mo ntlong e!

7
 O setse o na le matlho go ka bona ka mokgwa
ogosenyegileng ka teng mo lelapeng le. Kana
o godile fa o riana ngwanaka,ga o sa tlhole o
bolelelwa.

Kgomotso : Ke madimabejang go nna ngwana wa

le! Ke tshwanetse go itshenkela tsela
lelapa
e ke tla

bonang gore ke tswe jang mo botshelong go

simolola jaanong.

Mmamorumola:(0 motsena mo ganong) Ao kile wa akanya

ka bokao jwa leina le la gago, Kgomotso?

Kgomotso : (O reeditse ka
ke le
tlhoafalo) Nnyaa, nna ke ntse
tsaya jaaka leina fela. A go tlhaloso
rileng?

Mmamorumola: Kego reile leinale o ise o belegwe. Kana rrago

ga a simolole go ithutla fa a riana!O ne a
tlhola a ntlogetse ke le esi mme ene a ile
botagweng bo ba gagwe ngwanaka.
Kgomotso : Jaanong okgonne jang go fitlhelelagompieno
O ntse o wa o tsoga o le esi?
O sebete le wena mma.

Mmamorumola: Modimo kemongwa dithata tsotlhe ngwanaka.

Tsotlhe ke di fentse ka thapelo ka dinako
tsotlhe go fitlhela o be o nna kana.
Tsamaelakoo : (0a goroga mme o tagilwe) A le sa ntse le le
mo puong ele ya lona?
Nna gakesa tlhole ke rata go ngamoga tlhogo
ka batho ba ba sa rateng kutlwano. Ke sa ntse
keya go ikhutsa jaaka gale.
Mmamorumola: (0 supa Tsamaelakoo ka fa morago ga
mokokodtlo) O a iponela jaanongngwanaka.
Kewena fela o tla nkgomotsang mo botshe
long

8
Kgomotso :Ke goneke tlhaloganyang
tsela e,e simologa kwa
sentle jaanonggore
kae.

Mmamorumola: Ke go neile kele mo kutlobotlhongee

leina le

boitshegang thata ngwanaka. Ke ne ke na le

tsholofelo ya gore ke wena o tlileng go
nkgomotsa mo botshelong jotlhe jwa me.

Kgomotso : Ketshwanetsegoutlwelela tiro nako e sa ntse

edumela gore ke tle ke bone gore ke dira eng.
Jaanong ke dumelana le mantswe a gago a
gore keyegosenka tiro go dira mme ke tle ke
bone gore ke dira eng ka moso.

Mmamorumola: O tota o le Kgomotso mo pelong ya me fa o

bua jalo ngwanaka!
Tswelela pele fela jalo Kgomotso ka kgomotso
ya gago mo botshelong jwa me ngwanaka.

Kgomotso : Ke go solofetsa gore ke tlile gogotlhokomela

ka bosakhutlheng mo botshelong jwa gago
mma.
Mmamorumola: O dire ka kakanyo ya go nkgomotsa
jalo
ngwanaka jaaka leina la gago le go kaya. (Ba
a robala)
 Pono Ya 2

(Kwa gaabo Kgomotso go tsogile kgaruuruu e kgolo. Tsama

elakoo o 'setswe e bile o tsositswe ke lesedila marang
letsatsi a

mo letlhabaphefong. Mmamorumola o a tshegela gonne

Tsamaelakoo monnawa gagwe o tlhapa sefatlhego mo pompong
ka metsi a a tsididi.)

Tsamaelakoo : A tota motho a ka selwa jaana a nna le batho

mo Kgomotso le ene o setse a ntlha
ntlong?
nogetse, ga a sa tlhole a tshwana le maloba.
(O sosobanya phatla) Le go mpolaya le ka
mpolaya kamokgwa o le leng boteng ka teng.

Mmamorumola: O bua o kare o re dirile balebeledi ba gago ba

o ba duelang! (Oa galefa) A kerona reneng re
go romile kwa majalweng ao a gago a maa
bane? Ija! Motho wa lona o lala a sasanka
masigo mme a re tlhodie mo mosong fa a
setswe! Rona ga re a ikaelela go go disa
masigo fa o re kokotela re be re go tsosa mo
mosong.

Tsamaelakoo : Otlile go bolaiwa kenna kalengwe la matsatsi!

(0 supa Mmamorumola ka monwana) Ke
bona goreo setse o iphetotse letlametlo mo
ntlong e, lemosimanyana yo o setse o mo
kgwetse mathe a botlhole mo legang gore a
mpolae.

Mmamorumola: lja! Kganthe e bile o tshaba loso fa o riana?

(0 a mo tshega) Ke ntse ke ithaya ke re o
pelokgale fa o ntse o sasanka masigo jaana
ntekwane o legatlapa!
Tsamaelakoo :(O leba
Kgomotso fa a tswa ka phaposi)
Ke ntse ke go ikantse ke ithaya ke re o na le
thuso mogo nna kganthe o legweregwere fela.

10
 (Otswela kwa ntle go tlhapa mo pompong)
Le wena o mmaba wa me yo o sa itlhagiseng!
Mmamorumola: Otlholelangwanake! A Kgomotso ke ngwana
yo o ka mmitsang ka mainaina a a sa feleng
jaana?

Kgomotso :(0 gakgamaletse modumo

Jaanong ke modumo wa eng
mo ntlong)
mo mosong
mokana?
Mmamorumola: O se ka wa tshwenyega wena, itidimalele fela
gonne a re kego kgwetse mathe a botlhole
gore o tle o mmolae.
Tsamaelakoo :(O tsena mo ka bonako) Ga o utlwe
ntlong
jaaka a bua! Fa ke tikela fela o sala a dirisa
sebaka seo go nja direthe le ngwana. Lefoko
lame le go wela fa fatshe ga le ise le wele mme
o setse a simolotse ka tiro ya gagwe ya
tlwaelo.

Mmamorumola: Oaitshoga ke a go bona! Fa ke bua le ngwana

o setse o itewa ke letswalo gonne o ikitse
sentle. O tla nna o tlhapa mo dipompongjalo
gonne o nyetse bojalwa. Banna ba agile
ditnka tsa metsi a a bolelo, wena o setse
masea morago kwa botagweng.
Tsamaelakoo O tlhoka tlhaloganyo gore fa o bula molomo
wa gago o be o bua ka bojalwa fela! O dirwa
ke gore o tlhola mo lekeišeneng motlapa ke
wena basadi ba dira. A me madi gao kitla o a
bona ka gope! O tshwanetse wa supoga go ya
gosenka tiro gore o utlwe botlhoko le wena.

Mmamorumola: Tsamaelakoo letagwa kewena! A

a ntirela o o
tlhola O ka
o ntenne o ka re o a ntlhokomela.
re o retelelwa ke go tlhokomela ngwana yo,
wa leka go tlhokomela nna mmaagwe!

11
Tsamaclakoo :( mojako) Sala jalo motlapa ke wena
bula
gonne o retelelwa ke go dira! O setse o ntenne
go lekane jaanong, mme ga ke rate go reetsa
sepe mo go wena.
(0a tsamaya).
Mmamorumola: Ai! go tihoka nkoe e sa dupeleleng! Motho c

kile a re o a nyalwa ntekwane o itatlhela mo

letagweng le ntseng jaana. Motho o kile a
le

retelelwa ke tiro jaana, a ba a tsalana le banna

ba ba se nang metse!

Kgomotso :(Oa hutsafala) Tota rona re tlile go utlwelelwa

ke batho ba bangwe go fitlha leng? Maloba e
ne e le sele, gompieno ke se, ka moso e tla be e
le sele gape.

Mmamorumola: Tse, ke dinoolwane ngwanake gonnedikgolo

di sa ntse di tla ka fa morago.

Kgomotso O raya dikgolo dife mma? (0

gakgametse).

Mmamorumola:Gakologelwa mafoko ale a me a maloba!Ao

sa ntse o a gopola sentle?

Kgomotso (0thikitha tlhogo) Ke setse ke babaletswe

jaanong! Ke ne ke akanya gore go tla nna
botoka fa matsatsi a ntse a tlhaba a dikela mna.

Mmamorumola: Fao ka leta rraago gore ago tswe thuso, o tla

be o letile lefifi jaaka moletangwedi. O a
mmona ga ke go bolelele sepe.
Kgomotso :(0 go tlhapa) Ke setse ke digetse
tshela metsi
maikutlo ame! Ke fetsa go kwalatlhatlhobo
mme keya go senka tiro godira. Ga nkitla ke
bona tswelelopele mo botshelong ka mokgwa
0.

Mmamorumola: Nna kana ke go boleletse kgale gore o ye go

senka tiro fa o fetsa go kwala ditlhatlhobo. O
12
 akanya gore kea go lomeletsa
o fa ke ne ke
go lemosa keletso e.
(Oleba tshupanako) Tlhokomela gore nako e
se ke ya gosia Kgomotso!
Kgomotso : (Oleba tshupanako) Tota nako enee tlile go
ntlogela kentse ke dikologa mme ke sa bone
seo ke se dirang.
Nte ke tsamae go sa ntse go le gale.
(0a emoga) Sala sentle mma!
Mmamorumola: Tsamaya sentle ngwanaka!
(Ba a kgaogana)

13
 Pono Ya 3

(Ke nako ya dijomosong kwa sekolong sa boKgomotso

mo
mme barutisi ba kokoane mo phaposing ya barutisi. Mogokgo
Dilotsotlhe o goroga mo phaposing ya barutisi mme o fitlhela
morutisi Taupedi le Matlhoko ba bua ka ga baithuti ba ba
tlileng go kwala tlhatlhobo ya lokwalo Iwa materiki.
Go tlhaga
maina a le mabedi a baithuti ba ba ikanyegange leng Kgomotso
le Boitshoko.)

Dilotsotlhe :A barutwana ba lona ba setse ba le mo

maikaelelong a go kwala tlhatlhobo ya bone
ya makgaolakgang monongwaga?
(0leba Taupedi) A go mongwe mo go bone
yoo mo ikantseng morutisi?

Taupedi Nnyaa, bone ba a solofetsa mogokgo! Bontsi

nyana boa iteka mo malatsing ano mogokgo,

Dilotsotlhe :A go mongwe yo o ba gaisang

itshwanela fela ba botlhe?
kgotsa ba

Matlhoko :(0 ba tsena fa gare) Tota nna ke bona

bontsinyana bo leka ka thata mogokgo.
Maloba ke utlwile mosetsanyana Puseletso a
bua gore o setse a amogetswe kwa Medunsa.
Go a bonala gore monongwaga re na le
tsholofeloe kgolo thata ka ntlha ya maikaelelo
a bontsi jwa baithuti ba rona.
Dilotsotlhe : Nnaare Puseletso yo, ke mang?
(0gakgametse) A ga se ene mosetsana yoo
neng a goga baithuti botlhe kwa pele mo
ditlhatlhobong tsa Motsheganong?

Taupedi : Ee, ene e ne e le mongwe wa baithuti ba ba

neng ba goga teu kwa pele, fela go basimane
ba batlhano ba ba leng ka fa godimo ga
gwe. Bobedi jwa bone ba mo phaposing e le
nngwe, e leng Kgomotso le Boitshoko.

14
Matlhoko :(Oema ka dinao e bile o sosobanya phatla)
O-oo! Ke a go tlhaloganya jaanong fa o
bua
ka Boitshoko le Kgomotso gonne ke ba itse
sentle.

Dilotsotlhe O ka re basimane bao ke a ba gakologelwa

jaanong.
(O itshwara letlhaa e bile o leba Taupedi) A
mosimane yo, Kgomotso ga se ene y0 0
didimetseng thata yole?
Matlhoko Ke ene yoo mogokgo!Mokgwa wa
gagwe ke
mosimaneyo o itlwaeditseng gonna a ntse a
didimetse ka dinakotsotlhe
mo phaposing.
Le gale ke mosimane yo o boduleng
tlhalo
ganyogonne odira kanatla godirisa motsotso
mongwe le mongwe mo dithutong.

Taupedi (0 kubuga ka bonako

go leba Matlhoko)
Mosimane yoo o botlhale tota! Mokgwa wa
gagwe ke motho a itlhokela dithata gore a
tswelele pele mo
dithutong tsa gagwe fa a ka
falola lokwalo Iwa matiriki
monongwaga.
Dilotsotlhe O raya jang fa o re o tlhoka madi a go ka
tswelela pele mo dithutong tsa gagwemorutisi?
(Ogakgametse)
Kganthe mosimane yo ga a na batsadi ba
gagwe botlhe go ka mo logela leano?
Taupedi O tsogile a bua mafoko aa garolang pelomo
mosong wa gompieno; a re o ne a le mo
maikaelelong a gokaitekela kwa pele mme ga
a kgone ka ntata ya madi.

Dilotsotlhe :A
Nnaare o kare wena o bua mothoo sele jaana!
o bua ka Kgomotso yo ke mo itseng ka
ntata ya maem0 a gagwemo tlhatlhobong ya
Motsheganong le Seetebosigo?

15
 Matlhoko :Ke ene yoo mogokgo, Ke mosimane yo o
boitshoko thata mogokgo.

Taupedi Nnyaa, nna ke bona o ka re bothata ga se

madi fela. Go lebega go le bothata bongwe
kwa lelapeng mobatsading ba gagwe.
Dilotsotlhe (O mo tsena ganong) O ka re kedumelelana le
wena fa o bua mafoko ao gonne go pelaelo
nngwe e ke nang le yone go simolola maloba
fa ke ne ke buisana le ene ka Yunibesiti. Go
lebega go le mo magareng a ga
bothata
rraagwe le mmaagwe gonne ga ba nosane
metsi sentle.

Taupedi :0 bua boammaaruri mogokgo gonne go

kitsonyana nngweeo ke nang le yone ka seo.
Rraagwe mosimane yo ke motho yo o bogale
thata yo o utlwanang le dijo tsa banna thata.

Dilotsotlhe Barutisi,mosimane yo o tshwanetse go bona

thuso ya rona e e feletseng.

(0 itshwara seledu) marapo

O kgoberile
ditokololo tsotlhe mo mmeleng wa me. Tota
ngwana o kile a rata thuto mme a ba a
retelelwa ke go ithuta ka ntata ya madi?

Taupedi Ga ke a sa kgone go tswelela pele ka

itse fa
dithuto jaana, tiro yone o tlile go e potapota
ka fa kae a ise a ke a dire?
Matlhoko :
(Olebamogokgo mme o bua
tlhogo)
a ntse a thikitha

gosotlega ka ntata ya tiro mogokgo!O

O tlile

tlile go wa a tsoga, bosigo le motshegare a ntse

a senkana le tiro gonne ga a na kitso epeee
tsepameng ya tiro.
Dilotsotlhe Tota bana ba rona ba sotlega ba ntse ba na le

batsadi ba bone ba babedi mo lefatsheng.

16
 Ga keise ke be kebone masisapelo a a ntseng
jaanal Ngwana a rate thuto.. .dithata di pale
le mororo a ntse a tshwarcletse mo sckolong
jaana!

Taupedi :A gosengwe
lekang go
se o neng o se akantseseo re ka se
mo tlhaga thuso?
Dilotsotlhe Bonang fano barutisi! Go morutisi mongwe
yo oneng a rutamo sekolong se mo dikgwe
ding tse di fetileng. Gone jaanong ke kono
kono kwa dikantorong dingwe mo toropong.
Ke tla buisana le ene ka ga mosimane yo mme
ke na le tsholofelo ya gore o tla re thusa.

Taupedi mogokgo ga a bue ka morutisi Moremogolo

A

yo o tsamaileng maloba?

Dilotsotlhe Iya,ke ene yoo! Ke ntse ke akanya gore ga le

mo gonne o tsamaile
itse mo kgweding e le
simolotseng ka yone.

Matlhoko :A tota go thuso epe e a ka re nayang yone?

Dilotsotlhe :Ee, kana monna yole ke ene a okametseng
badiri botlhe mo tirong le gone tiro ya gagwe
kego tsenya badiri mo ditirong tse di farolo
ganeng.

Taupedi :Ke ene motho yo re mo senkang yo gonne o

utlwala a na le thuso e ntsi mo bathong ka
ditiro.

Dilotsotlhe :Kana nna ke le boleletse gore ke tshwanetse

go buisana le ene ka ga Kgomotso gonne ke
itse fa a le thuso thata ka dinako tsotlhe. Le

gone ke ene motho yo o itseng Kgomotso

sentle gonne o mo rutile mo foromong ya
boraro mo dingwageng tse pedi tse di fetileng.

17
 e kgolo thata
tsholofelo
:Nnyaa, go na le
Taupedi mosimane yo, o tlile
jaanong!Go bonala gore tiro.
gothusega thata fa a ya go senka
Dilotsotlhe :mme
Leka tlogela dilo tsotlhe mo
nna ke otlela Moremogolo mogala
diatleng tsa
kwa
me

tirong go tlhotlhomisa gore

o eme jang mo
mephatong ya gagwe.
(0 a emoga go tsamaya)

Matlhoko :Dira fela jaaka o akanya mogokgo, motlha

mongwe Moremogoloa ka go tswa thuso
ka
ga mosimane yo.
Dilotsotlhe :Gosiame banna, le tla utlwa ka nna.
(Baa kgaogana)

18
 Pono Ya 4

(Mogokgo Dilotsotlhe o otletse rre Moremogolo mogala kwa

tirong mme mogala wa ga Moremogolo o a lela
gonnega a
mo kantorong. Morago ga metsotso e se kae Moremnogoloyoo
tlhaga a taboga mme amogela mogala go buisana le Dilotso
o
tlhe.)

Moremogolo : Ahe! Ke Moremogoloyo o buang. A nka go

thusa?
Dilotsotihe :Ke nna Dilotsotlhe mo nogaleng.
(Oreeditse go le gonnye) Aoa nkutlwa rra?
Moremogolo :(O didimetse golegonnye gonnea gakgametse
thata) Ee, ke a go utlwa mong 'a me. Ke
Dilotsotlhe ofe yoo buang gonne ke gakegile
jaanong?
Dilotsotlhe Ke nna Dilotsotlhe yoo leng mogokgo mo go
sengwe sa dikolo mono Soweto yo o neng o
dira le ene mo dikgweding di se kae tse di
fetileng. Aoankutlwa rra?

Moremogolo : Ee, ke ntse ke go reeditse ka tlhoafalo rra e

bile kesetse ke gogakologelwa sentle
jaanong.
Tota o Dilotsotlhe yo ke mo itseng gonne ke
kgona le go utlwa lentswe la gago jaanong.
Dilotsotlhe : Ke leboga go gaisa tekanyo fa o sa ntse o
nkgakologelwa molekane gonne ke ne ke
boifa gore ga o sa tlhole o nkgakologelwa.
Tota ke lobakanyana re sa tlhole re bonana
jaaka mo malobeng gonne re arogantswe ke
tiro.

Moremogolo: Ke boammaaruri gonnenna ke go feleleditse

fa ke ne ke le tlogela mo sekolong gonne ke
tshwanetse go simolola mo tirong e ntšhwa e.
Dilotsotlhe A ga ke go die rra?

19
 O se ka wa

Moremogolo
:
Nnyaa, ga
tshwenyega
o ntiye
gonne le rona
mogokgo.
re na le nakonyana
O
tla lemoga
gorere
eerileng mo go nna le nako
botshelong.

momaemong
a a re letlelelang

le rona.
ee
Dilotsotlhe
:
Ke botsa jaana
boima tota rra.
gonneke mo pharagobeng

tsena mo ganong)
Moremogolo: (Ogakgametse mme o mo o tloga o ntshosa
eng o ka re
Ke pharagobe ya
jaana?

Dilotsotlhe :o
Ke na lemosimanyana ya me
yo tlhokang thuso
mongwe mo baithuting
wena rra.
le
Ke
ke
solofela gore o tla mo gakologelwa gonne
mo diatleng tsa
ngwana wa gagoyo a eneke Kgomotso yo
fetileng

gago maloba. Mosimane

o morutileng mo lokwalong lwa foromo ya
tse pedi tse di fetileng.
boraro mo dingwageng
go legonnye ka ga
Moremogolo: A o ka ntlhalosetsa
o tlhalose le thuso e a e
mosimane yo mme
tlhokang?

tiro fa a fetsa go
Dilotsotlhe Ee, mosimane yo o senka
kwala tlhatlhobo ya makgaolakgang ya
lokwalolwa matiriki gonne a tlhaela dikobo go
tswelela pele.

Moremogolo: A ke mosimane yo o itekanetseng sentle le

gone a ka nna le dilemo di le kae?

Dilotsotlhe :mme
Ke mosimane yoo itekanetseng mo mmeleng
a ka nna le dilemno di le somama
bedinngwe.

Moremogolo :Ke leka go mo gakologelwa

kgone, a o ka nthusa go
sentle
mo
mme ga ke
gakologelwa
sentle?

20
Dilotsotlhe : Ke mosimanyana yo o mo itseng sentle ka
ntlha ya boitsholo jwa gagwejo bo itumedi
sang. Ke morwa Tsamaclakoo yo leina la
gagwee leng Kgomotso.
Moremogolo : Nnyaa, jaanongo ntlhaloseditse ene ka botlalo
mogokgo fa o umaka Tsamaclakoo. Ke ntse
ke leka goakanya ka ga boKgomotso botlhe
bao ke ba rutileng mme ke ntse ke mo fapoga
ene.

Dilotsotlhe Monongwaga o tla bo a kwala lokwalo lwa

matiriki mme ga a kgone go ka tswelela ka
dithuto tsa gagwe go ya kwa Yunibesiting
jaaka a ne a ikaeletse gonne ga a na dithata.
Rraagweke mongwe wa banna ba ba lebileng
phafana fela mme ba lebale gore bana ba a
gola.

Moremogolo : O se ka wa boifa sepe gonne o tlile go bona

tiro mo go mongwe wa mephato ya
rona. Ke
ntse ke senka mongwe yo o ka dirang tiro
ya
bobueledi mo garega badiri botlhe ba rona le
baokamedi.

Dilotsotlhe :(Omo
Ijo!
tsena mo ganong ka ntlha ya boitumelo)
Ke yone tiro e e mo lebaneng eo rTa;
kgotsa wena o neommona jang mo tirong e?
Moremogolo : Nnyaa, le nna ga ke mo tlhaetse matlho ka
gope gonne ke mosimane yo o gatang a
gatoga ka dinako tsotlhe. E bile ke moE
gakologelwa e le mosimane yo o kgwang
Sekgoa ka dinko jaaka Mojatlhapi.
Dilotsotlhe Mosimane yo, o lesego mo go kalo gore a
rakane le tiro e e mo lebileng jaana!
Moremogolo: Ke tlile go mo romela diforomo tsa go senka
tiro, mme a ditlatse ka bonako tota, morago
21
 yoneo tlile go esimolola
adinthomelele. Tiro fa
ya ntlha ya Sedimonthole
mo bekeng
feditse ditlhatlhobo.
gore a
Go siame molekane! Ketla tlhokomela
Dilotsotlhe
dira tsotlhe ka tlhomamo mo diforomong
gore a digo ro melele
tseo tsa tiro. Ke tla dira
kwa ntle ga go diega.

Moremogolo :
A se kea tshoga sepe ka madi Ene
tlile go mo
tlhatswa pelo.
gonne le one a
a dire ka
bojotlhe gore a falole materiki
mme a leke go
fa a ntse
ithuta le Yunibesiti ya Aferika Borwa
a dira.
Go siame molekane gonne tsotlhe nna mno
di
Dilotsotlhe
magetleng a me. Ke tla buisana le
ena thata ka
moso gore ke se ke ka lebala sepe se o
mpoleletseng sone.

(Baa kgaogana)

22
 Pono Ya5

(Kemo mosong mo kantorong ya gamogokgo Dilotsotlhe mme

go tsena morutisi Taupedi le Matlhoko ba setswe morago ke
Kgomotso. Mogokgo o itumetse thata gonneKgomotso o bone
tiro fa mosimaneene a tshogile gore o bileditswe eng.)

Taupedi :A mogokgo o ne a kgona go otlela More

mogolo mogala maabane?

Dilotsotlhe :Ee, kelebiditse jaana gonneke rata gole itsise

kaga maemo mabapi le tiro yamosimane yo.
Ke ne ka kgona go tlhagisetsa Moremogolo
tsotlhe kagamosimaneyo mme selelo sa rona
se utlwilwe. Ke sa potologe ke le begela gore
mosimane yo, o bone tiro kwago Moremogolo
maabane.

(Oleba Kgomotso mo matlhong mme Kgo

motso a ntse a bonyabonya).

Taupedi :Ke mafoko a masweu ao mogokgo!O dirile

ka natla gore o be o atlege mo tsholofetsong
ya gago. Mosimane yo, 0 tshwanetse go
goletsa borokgwe gore a falole nateriki
jaanong gonne tiro ke eo e setse e tIhagile.

Dilotsotlhe (O leba Kgomotso go le gonnye mme 0 a

tshega)
ke boammaaruri jo ke bo utlwang ka wena
A

gore ga o sa tlholeo baya sekolo sebetse?

Kgomotso :(0 ema ka dinao go araba mogokgo gonne o

tshogile)

Nnyaa, ga se ka ntata ya gore ga ke rate

sekolo fa ke senka tiro mogokgo. Ke senka
tiro jaanaka ntlha ya maemo a a leng kwa gae
a a sa ntetleleleng gore ke ye sekolong mo
ngwageng o o latelang.

23
Dilotsotlhe :
Nna fa fatshe mosimane wa me fa o bua mme
o se ka wa garoga letswalo
ka gope. A o sa
ntse o rata sekolo kgotsa ...?

O se kawa boifa sepe gonne re ikaeletse gogo

thusa fa o sa kgoneng teng.
Kgomotso :(0 nna fa fatshe e o ingapa tlhog0)
bile

Maikaelelo a me ene e le go ya kwa sekolong

mme ga ke bone thuso epe kwa gae gore ke
tswelele pele.

Dilotsotlhe :Ao kantharabololela ka bokhutshwane gore

ke eng o sa kgone go tswelela kwa pele ka
dithuto tsa gago.

Matihoko :(Oleba Kgomotso

molomong)
mme o tsena mogokgo mo

ka wa ba wa leka go bipa sepe gonne

O se

mogokgo o rata go go tswa thuso fa a itse

maemo a gago otlhe ka botlalo.

Kgomotso :Ke ne ke ikaeletse go ithutela

Yunibesiting ya Bophuthatswana mo ngwa
borutisi kwa

geng o o tlang. Jaanong ga ke kgone go

tswelela gonne batsadi ba me ga ba kgone go
kaduela madi a a tlhokegang kwa sekolong.
Ka jalo ke bona go le botoka gore ke ye go
senka tiro go dira fa ke fetsa go kwala ditlha
tlhobo.

Dilotsotlhe :mo
Ke solofela gore o setse o na le boikarabelo
botshelong monna. Ke solofela gore o
ntseo utlweletse ka tlhoafalo fa ke ntse ke
buisana le barutisi kawena. Go
nngwe eo
tiro
re go bonetseng yone ya maemo a a kwa
godimo tota mme ga re itse gore wena o tlle
g0 e rata gonne ga o ise o ke o dire mno
botshelong jwa gago. Tiro eo ke tiro e e

24
 motho yo o boikarabelo tota mme a
tlhokang
ka dinako tsotlhe gonne ke
tiro ya
ikanyege
boforomane.

Kgomotso
: Ke rata tiro
boforomane mogokgo!
ya boeteledipele gongwe ya

Dilotsotlhe : Bonangfano barutisi, mosimaneyo, o setse a

bone tiro jaaka ke ne ke le tlhalosetsa maabane
gore ke tla buisana le molekane yole wa me.
Tsotlhe di setse di siame e bile mosimaneyo, o
tlile diforomo tsa tiro mo mala
go amogela
tsing a se makae gonne Moremogoloo ntse
a
senka mongwe yo o ka diring tiroe.

Matlhoko : Mmalo wee! mosimane

ke tiro!
yo o ratile go fapogiwa

Taupedi :A Moremogolo o go boleletse sengwe ka

rre
ga madi a mosimane a tlileng go a amogela?
Dilotsotlhe : Ee,madi a ga mosimane yo, a boitshega e le
tota gonne ke makgolo a le mane le metso ee
supang ya diranta.
(O leba Kgomotso faa ntse a bua ka ga madi
mme mosimane o a tshega)Tsamayao ye go
bolelela batsadi ba gago ka ga seo o se

utlwang ka tiro yagago. O dire gore o nkitsise

kabonako fa o na le pelaelo mo tirong e. A o
nts o nkutlwa sentle monna?

Kgomotso : Kego utlwa sentle mogokgo! Ke tlile go dira

fela jaaka mogokgo a ntse a ntaela.

Matlhoko O se ka wa ba wa re tshegisa ka batho. O itse

gore lefatshe lotlhe le go tlhomile matlho ka

dinako tsotlhe. O
tlhokomele balekane ba o
tlileng go rakana le bone jaanonggonne o a
dira.Ba bangwe ke batho, fa bangwe bone ba
leka go go digela ka lengope.

25
Dilotsotlhe
:Go siame monna,tsamaya o ipakaanye gonne
o tla a bo o kwala e e tlang!
mo bekeng
:(0a ema mme o tletse boitumelo mo sefa
Kgomotso
tlhegong)
Salang sentle barutisi! Sala sentle mogokgo!

Dilotsotlhe :
Tsamaya sentle Kgomotso!
(Botlhe ba a tsamaya)

26
 KGAOLO YA 2
Pono Ya 1

(Kemaitsiboa kwa gaabo Kgomotso mme go

goroga molekane
wa gagwe Boitshoko. Boitshoko o fitlhela Kgomotso a
bolelela
mmaagwe ka ga dikgangtse di monate ka ga tiro e
mogokgo a e
boneng. Rraagwe Kgomotso, Tsamaelakoo, o
goroga mo
ntlong mme botlhe ba tsenwa ke
letshogo le legolo gonne o a
thekesela e bile o
rototse matlho.)
Kgomotso :Nna ke tlhotse ke gakgametse thata motshe
garekwa sekolong. Ke tlhoka molomo go ka
bua ka mokgwa o ke tletseng boitumelo ka
teng.

Mmamorumola: Ntlha o tletse dikgang jaana

gompieno
Kgomotso? Ke sale ka go lemoga fela fa o
tsena ka mojako gore o motho a tletse
dikgakgamatsogompieno.
Kgomotso Ee, tota ga o afosa ka gope fa o re o
mpone
gore ke tletse dikgakgamatso gompieno!Ke
tletse tsholofelo ya gore re tlile go tswa batho
le rona mo dikgwedinyaneng tse di latelang
gonne ke tlhotse ke bone tiro motshegare.
Kana ke buile maloba gore ke tshwanetse go
tsaya kgato ee rileng gore ke bone tiro.

Mmamorumola: O a bo o rata go mpolelela eng Kgomotso?

(0tsena go le gonnye)
Aoke o bue sentle o iketlile gonne nna ga ke a
go utlwa ka botlalo fa o ne o bua lantlha.

(Oa mo leba) Tlogela go tshameka ka nna

ngwanaka gonne ke go reeditse ka tlhoafalo
tota!

Kgomotso :Atota mme o akanya gore nka tshameka ka

wena?
(0atshega)
27
 gore o ka bona tiro
ke tlhaloganyc
Mmamorumola: Nna
ga
kwa sekolong. Bua sentle ke go
jang o le
tse pedi ngwanaka!
utlwisise ka ditsebe
ga o na tsholofelo
:Mma, totao ntshupctsa gore
Kgomotso a. Mogokgo
epe mo go nna mo malatsing
foromane nngwe
Dilotsotlhe o tlhotsc a otletse
go tlhotho
mogala kwa tirong motshegare
misa fa gose tiroe
nkae dirang.

Boitshoko Ko-oo-ko! Koko-koko-o!

Mmamorumola: Tsena!

Boitshoko :Dumela mma!

e le lobaka
Mmamorumola: Dumela ngwanaka! E setse
lo

loleele ke sa tlhole ke go bona.

O ntse o
itshuntse fa kae?

Boitshoko : Kentse ke le teng mma, sebe sa phiri

ke sa tlhage fa lapeng jaaka maloba.
ke ntse
ke gore

Mothoyo ke kgatlhanang le ene ke Kgomotso

gonne re mo phaposing e le nngwe kwa
sekolong.

Mmamorumola: Le gale ga go tshwenye ngwanaka o se ka wa

akanya gore ke a go kgorogela fa o tlile go
lekola mnolekane wa gago.
Kgomotso :O mphitlhela ke loma mme tsebe ka ga kgang
ele ya motshegare ya kwa sekolong.
Boitshoko :Kgang efe?
Kgomotso Ke ntse keakanya gore o wa inopela
ile
motlhalanyana wa kgang e kwa sekolong
motshegare.
Mmamorumola: Ao! wena o tsala eentseng jang o ise o ke o
lometsala ya gagotsebeka seo se diragetseng
motshegare kwa sekolong? Nna ke ntse ke
akanya gore o tlile jaana go go itumedisa ka
kgang e0.

28