jmwq: dsvIN h&qwvwrI AiBAws SIt-11 ivSw: pMjwbI
Sr. No. Competency Compentency Detail Concept
1 SC1.1P smwijk sMdrB leI FukvIN BwSw dI vrqoN krdw hY, kwrnW nwL sihmqI pYrw rcnw
Aqy AsihmqI pRgt krdw hY, crcw Aqy bihs duAwrw is`ty ’qy phuMcdw
hY[
2 SC4.3P swfI pCwx Aqy s`iBAwcwr dy gTn iv`c BwSw dI BUimkw dI smJ idKwauNdw pYrw rcnw
hY[
3 SC3.2P q`QW dw iDAwn nwL mulWkx kr ky shI qrk nwL bihs krdw hY[ pYrw rcnw
pRSn: (1-5) pYry nUM pVH ky pu`Cy gey pRSnW dy au~qr idE:
Sihr dy idl iv`c siQq ie`k Cotw ijhw ielwkw Awpxy klwkwrW leI jwixAw jWdw hY[ ie`QoN dy klwkwrW ny swdI
im`tI ƒ brqn, ktory, Pu`ldwnW Aqy mUrqIAW iv`c bdlx dI klw iv`c muhwrq hwsl kIqI hY[ ieiqhwisk qOr
’qy, lok im`tI ƒ Fwlx dI klw is`Kx leI ies ielwky iv`c AwauNdy sn[ ieh Kyqr klwkwrW dI ie`k ivSwl
vrkSwp vWg hY ij`Qy hr klwkwr Awpxy ivl`Kx hunr ƒ pRdriSq krdw hY[ jdoN qusIN qurdy ho, qusIN mdd nhIN
kr skdy pr dyKdy ho ik auhnW dIAW cusq auNglW im`tI ’qy kMm krdIAW hn Aqy ies ƒ jIvn iv`c ilAwauNdIAW
hn[ auhnW dy sMdW dI Avwz hvw ƒ Br idMdI hY Aqy lgBg ie`k gIq vWg mihsUs krdI hY; ieh ie`k ivAsq
Aqy rOLy-r`py vwLy ielwky iv`c SWqI ilAwauNdw hY[ ieh auh QW hY ij`Qy purwxIAW prMprwvW Aqy qwzy ivcwr
rcnwqimkqw ƒ ijaUNdw r`Kdy hn[
hwlWik, hwl hI dy smyN iv`c ielwky iv`c klwkwrW, ^ws kr ky nOjvwn klwkwrW dI igxqI iv`c kmI dyKI geI
hY[ h`Q nwL bxIAW im`tI dIAW vsqUAW dI mMg G`t geI hY[ iehnW klwkwrW leI, ieh isr& auhnW dy bcwA
bwry nhIN hY, sgoN auhnW dI prMprw Aqy klw dy bcwA bwry hY[
1. ielwkw iks leI lV irhw hY?
1. purwxy im`tI dy brqn Aqy ktorIAW dI sMBwL leI
2. prMprwvW Aqy im`tI dI klw dy bcwA leI
3. purwxIAW iemwrqW dI sMBwL leI
4. nOjvwn klwkwrW leI nvIN vrkSwp leI[
2. ielwkw iks leI mShUr hY?
1. sMgIqkwrW ƒ auqSwihq krn leI
2. SWq Aqy sw& rihx leI
3. cIkxI im`tI qoN iqAwr cIzW dIAW ivSwl vrkSwpW leI
4. im`tI dI klw dy AmIr ieiqhws leI[
3. hyTW id`qy kQnW iv`coN ikhVw pYry iv`c sbUq smyq mddgwr hY?
1. ielwkw im`tI dI klw dw kyNdr bixAw hoieAw hY
2. klwkwrW kwrn ielwky dI AwriQkqw iv`c suDwr hoieAw
3. h`QW nwL bxI im`tI dI klw dw bcwA ^qry iv`c hY
4. ielwky iv`c lgwqwr sMgIq c`l irhw hY[
4. pYrw quhwƒ ielwky bwry kI d`sdw hY?
1. ielwky ny purwxIAW prMprwvW ƒ ijaUNdw r`iKAw hY
2. nOjvwn klwkwr ies ielwky ƒ Aihm nhIN smJdy
3. ielwkw im`tI ƒ Fwlx dI klw guAw cu`kw hY
4. ielwkw DwqU klw ƒ auqSwihq krn leI jwixAw jWdw hY[
5. nOjvwn klwkwrW dI igxqI iv`c igrwvt kI drswauNdI hY?
1. qjrbykwr klwkwrW duAwrw pyS kIqy sihXog dI Gwt kwrn ies klw iv~c idlcspI G`t geI hY
2. nOjvwn klwkwrW ƒ ieh klw nIrs l`gdI hY Aqy hor pyiSAW vWg idlcsp nhIN
3. h`Q nwL bxIAW im`tI dIAW vsqUAW dI G`t mMg dw mqlb hY ik nOjvwn klwkwr ies klw rwhIN
AwpxI rozI-rotI nhIN kmw skdy
4. vDdI globl vwrimMg ny im`tI dI pRwpqI AOKI kr id`qI hY[
pRSn: (6-10) pYry nUM pVH ky pu`Cy gey pRSnW dy au~qr idE:
SihrW leI jnqk AwvwjweI mh`qvpUrn hY[ drAsl, bhuq swry Sihr AwpxIAW lokl ryl-g`fIAW Aqy b`s
lweInW ƒ AwpxI jIvn-ryKw mMndy hn[ jdoNik ipCly dhwikAW iv`c jnqk AwvwjweI pRnwLIAW kw&I h`d q`k
ivkisq hoeIAW hn, ieh s`c hY ik Bwrq iv`c lgBg hr Sihr AwpxI jnqk AwvwjweI ƒ ibhqr bxw skdw
hY[ b`sW jW ryl-g`fIAW dI izAwdw vrqoN krn nwL G`t pRdUSx Aqy G`t tRYi&k jwm huMdy hn[ nvIAW AwvwjweI
shUlqW dw inrmwx krnw Aqy nvyN AwvwjweI swDnW ƒ ^rIdxw vI nOkrIAW pYdw krdw hY[ ieh smu`cI AwriQkqw
iv`c mdd krdw hY[
pr jnqk AwvwjweI ƒ ibhqr bxwaux leI pRojYktW ƒ pUrw krnw AOKw ho skdw hY[ BIV-BV`ky vwLy Sihr iv`c
nvIAW ryl-lweInW leI zmIn ^rIdxw bhuq ^rcIlw ho skdw hY[ nvIAW lweInW bxwauxw lokW ƒ Awpxy GrW
Aqy kwrobwrW qoN bwhr k`Fx leI mjbUr kr skdw hY[ ies siQqI iv`c, lok keI vwr nvyN pRojYktW ƒ rokx dI
koSS krdy hn BwvyN auh smu`cy qOr ’qy Sihr leI cMgy hox[ SihrW ƒ AwpxI jnqk AwvwjweI ƒ ibhqr bxwaux
dI koSS krnI cwhIdI hY, pr auhnW ƒ iDAwn nwL suDwrW dI Xojnw bxwaux dI loV hY[
6. lyK dy Anuswr, ryl-g`fIAW Aqy b`sW dI svwrI krn bwry ie`k cMgI g`l kI hY?
1. iehnW dI svwrI krnw kwr dI vrqoN krn nwLoN v`D ^rcw AwauNdw hY
2. iehnW dI svwrI krn nwL hvw pRdUSx G`t huMdw hY
3. lok iehnW dI svwrI krnw psMd krdy hn
4. lok iehnW ’qy svwr ho ky dUjy SihrW ƒ jw skdy hn[
7. pihlw pYrw iks bwry hY?
1. auh Sihr ijnHW iv`c jnqk AwvwjweI nhIN hY
2. jnqk AwvwjweI ƒ ibhqr bxwaux dy lwB
3. hvw pRdUSx dy pRBwv
4. v`K-v`K iksm dIAW rylW Aqy b`sW[
8. dUjw pYrw iks bwry hY?
1. SihrW iv`c zmIn mihMgI hox dw kwrn
2. auh sQwn ij`Qy lok rihMdy hn Aqy SihrW iv`c kMm krdy hn
3. jnqk AwvwjweI iv`c lok iks qrHW dIAW nOkrIAW krdy hn
4. jnqk AwvwjweI iv`c suDwr krn dIAW muSklW[
9. lok keI vwr jnqk AwvwjweI dy nvyN pRojYktW ƒ rokx dI koSS ikauN krdy hn?
1. ikauNik auhnW ƒ hvw pRdUSx dI koeI icMqw nhIN hY
2. ikauNik auh Sihr iv`c nhIN rihxw cwhuMdy
3. ikauNik auh frdy hn, auh Awpxy Gr guAw dyxgy
4. ikauNik auhnW nUM b`sW dI bjwey ryl-g`fIAW dI svwrI krnI pvygI[
10. pYrw hyT ilKIAW swrIAW g`lW d`sdw hY[ ikhVI ie`k rwie hY?
1. SihrW ƒ AwpxI AwvwjweI ƒ TIk krn dI koSS krnI cwhIdI hY
2. nvIAW AwvwjweI suivDwvW bxwaux nwL nOkrIAW pYdw huMdIAW hn
3. lok keI vwrI nvyN AwvwjweI pRojYktW ƒ rokx dI koSS krdy hn
4. ryl-g`fIAW Aqy b`sW dI izAwdw vrqoN nwL G`t tRYi&k jwm huMdy hn[
pRSn: (11-15) hyT ilKy nUM pVH ky pu`Cy gey pRSnW dy au~qr idE:
mYƒ ikqwbW dI dunIAw iv`c guAwcxw psMd hY[ E, myrw mqlb myry Sihr dI jnqk lwiebRyrI hY[ ijvyN hI qusIN
AMdr jWdy ho, qusIN ikqwbW nwL BrIAW au~cIAW AlmwrIAW dyKdy ho[ mYN khWgw bhuq izAwdw, pr iPr, quhwƒ
auh lok imLngy jo quhwfI mdd kr skdy hn[
myrw lwiebRyrIAn myry skUl pRojYkt leI luVINdI koeI vI ikqwb l`B skdw hY Aqy cMgIAW is&wirSW vI suJwA
skdw hY[ auh b`icAW leI bu`k-kl`b Aqy khwxI suxwaux dy sYSnW vrgy mzydwr smwgmW dw AwXojn vI krdw
hY[ ieh XkInI qOr ’qy kw&I pRis`D hn[ lwiebRyrIAn cIzW ƒ vI kRmb`D r`Kdw hY Aqy ieh XkInI bxwauNdw hY ik
ikqwbW shI QW ’qy vwps Aw geIAW hn[
hwl hI iv`c, Aijhw l`gdw hY ik lwiebRyrIAW G`t lokW ƒ AwkriSq kr rhIAW hn[ ho skdw hY ik auh izAwdw
pVH nw rhy hox jW Swied auhnW koL pVHn leI smW nw hovy[ ieh QoVHw duKdweI hY ikauNik lwiebRyrIAW ie`k jnqk
QW huMdIAW sn ij`Qy sWJIAW rucIAW vwLy lok iek`Ty ho skdy sn Aqy crcw kr skdy sn[ lwiebRyrIAW guAwaux
dw mqlb hY aus kImqI sWJ ƒ guAwauxw[
ies leI, swfy swirAW leI pVHnw jwrI r`Kxw Aqy dUijAW ƒ vI Aijhw krn leI auqSwihq krnw mh`qvpUrn
hY[ lwiebRyrIAW isr& ikqwbW bwry hI nhIN hn; auh lokW ƒ iek`Ty ilAwaux Aqy klpnw ƒ jgwaux bwry hn[
11. lyKk ƒ bhuq izAwdw kI l`gdw hY?
1. lwiebRyrIAn nwL g`l krdy hoey
2. ikqwbW nwL BrIAW au`cIAW AlmwrIAW
3. skUl pRojYktW leI Koj krnw
4. lwiebRyrIAW ivKy imLn vwLy lok[
12. pYry dy Anuswr lwiebRyrIAn kI nhIN krdw?
1. b`icAW leI skUl pRojYkt bxwauxw
2. lwiebRyrI ivKy bu`k-kl`bW dI myzbwnI krnw
3. b`icAW leI sYSn AwXoijq krnw
4. pVHn leI idlcsp ikqwbW dw suJwA dyxw[
13. pYry dy Anuswr, jykr lwiebRyrIAW Alop ho jwx qW kI hovygw?
1. jnqk lwiebRyrI ƒ ikqwbW dI dukwn iv`c bdl id`qw jwvygw
2. b`cy hor ikqwbW pVHnw SurU kr dyxgy
3. b`icAW koL skUlI pRojYktW leI ikqwbW nhIN hoxgIAW
4. crcw leI jnqk QW Alop ho jwvygI[
14. lwiebRyrIAW hux ieMnIAW mShUr nhIN hn, ieh suJwA dyx leI ikhVy sbUq hn?
1. lokW ƒ lwiebRyrIAW bhuq purwxIAW l`gdIAW hn
2. lwiebRyrIAW hux bu`k-kl`bW dI myzbwnI nhIN kr rhIAW hn
3. bhuq G`t lok lwiebRyrIAW iv`c jw rhy hn
4. lwiebRyrIAW iv`c ikqwbW dI cMgI iksm nhIN hY[
15. pYry Anuswr ikhVw kQn shI hY?
1. lwiebRyrIAW sMgIqk rucIAW ƒ auqSwihq krn leI jnqk QWvW hn
2. pwTkW ƒ lwiebRyrIAW iv`c cMgIAW ikqwbW l`Bx iv`c muSkl AwauNdI hY
3. lwiebRyrI dy pwrkW iv`c igrwvt au~c mYNbriSp &IsW dy kwrn hY
4. lwiebRyrIAW ƒ ijaUNdw Aqy ikirAwSIl r`Kx leI lwiebRyrIAn mh`qvpUrn hn[