SCIENCE/mecniereba

SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 1

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
The Magazine “The New Economist” Jurnali “axali2667-9752(Online)
ISSN ekonomisti”
HAS BEEN REVIEWED: referirebulia:
In “Georgian Reviewed Magazine” – ssip institut teqinformis eleqtronul
gamocemebSi `qarTul referatul JurnalSi~.
P.L.L.E. Institute of Techinform.
identificirebadia gugl sqolarsa da
Identi iable in the Google Scholar
riserC geitsis bazebSi.
and Research Gate bases.
ACKNOWLEDGED TO BE REVIEWED BY: referirebulad aRiarebulia:

- Georgian Academy of Business Sciences; - saqarTvelos biznesis mecnierebaTa akademia;

- saqarTvelos ekonomikur mecnierebaTa
- Georgian Academy of Economical Sciences;
akademia;
- I. Javakhishvili Tbilisi State University;
- ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelmwifo universiteti;
- Ilia State University; - ilias saxelmwifo universiteti;
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

- Georgian Technical University; - saqarTvelos teqnikuri universiteti;

- Grigol Robakidze University; - grigol robaqiZis saxelobis universiteti;
- Tbilisis Tavisufali universiteti,
- Tbilisi Free University, (Business School ESM);
(biznesis skola ESM);
- Caucasus University; - kavkasiis universiteti;
- Sukhumi State University; - soxumis saxelmwifo universiteti;
- Shota Rustaveli State University; - SoTa rusTavelis saxelmwifo universiteti;
- Samtskhe-Javakheti State University; - samcxe-javaxeTis saxelmwifo universiteti;
- SoTa mesxias zugdidis saxelmwifo
- Shota Meskhia State University of Zugdidi;
universiteti;
- akaki wereTlis saxelobis saxelmwifo
- Akaki Tsereteli State University; universiteti;
- Saint Andrew the First Called Georgian University - saqarTvelos sapatriarqos wmida andria
of the Patriarchate of Georgia; pirvelwodebulis saxelobis qarTuli
universiteti;
- aRmosavleT evropis universiteti;
- East European University; - odesis meCnikovis saxelobis erovnuli
- Odessa Mechnikov National University universiteti (q. odesa, ukraina);
(Odessa, Ukraine); - kavkasiis strategiuli kvlevis
- Institute of Strategic Studies of the Caucassus instituti (baqo, azerbaijani);
(Baku, Azerbaijan); - belorusiis saxelmwifo universiteti.
(minski);
- State University of Belarus (Minsk);
- yazaxeTis ekonomikis, finansebisa da sagareo
- University of Kazakhstan of Economy, vaWrobis saxelmwifo universiteti.
Finances and International Trade (Nursultan). (nursultani).

ADDRESS: 5 A. Jorjadze str., misamarTi: saqarTvelo,

0105, Tbilisi, Georgia. 0105, Tbilisi, a. jorjaZis q. #5
Tel.: +995 (32) 2 990 576; tel.: +995 (32) 2 990 576;
Mob.: +995 55 277 554; +995 (58) 944 800. mob.: +995 (55) 277 554; +995 (58) 944 800.

E-mail: [email protected]; [email protected]

web-site: www.neweconomist.com.ge; www.loi.com. ge
2 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.
 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae

INTERNATIONAL SCIENTIFICǧPRACTICAL QUARTERLY JOURNAL,

PRECISE AND REVIEWED N1(68), 2023, VOL.18, ISSUE 1.
LOID KARCHAVA - Editor-in-Chief and Head of Editorial Board;
Doctor of Business Administration,
Professor of Georgian Technical University;
Head of the Council of Scientists of Georgia;
Academician of the Georgian Academy of Business Sciences;
Academician of the Georgian Academy of Fazisi Sciences.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

EDITORIAL BOARD
Doctors of science, Professors:
GIORGI ABASHISHVILI; RAMAZ ABESADZE; of Georgian National Academy of Science; Dep-
NINO ABESADZE; ANZOR ABRALAVA; IURI uty Minister of Environmental Protection and
ANANIASHVILI; TEIMURAZ BABUNASHVILI Agriculture of Georgia); ETER SARJVELADZE;
(Prezident of the Georgian Academy of Busi- AVTANDIL SILAGADZE (Academician of Georgian
ness Sciences); EVGENI BARATASHVILI; GIVI National Academy of Science); ALEKSANDRE SI-
BEDIANASHVILI; ROSTOM BERIDZE; RAMAZ CHINAVA; GELA SVIRAVA; LASHA TABATADZE
GERLIANI; REVAZ GVELESIANI; VLADIMIR GR- (Risponsible Secretary); SLAVA FETELAVA; LE-
IGOLAIA (Moscow, Russian Federation); ALEK- VAN KISTAURI (Dean of the School of Business,
SEY DANILCHENKO (Belarusia State University); Computing and Social Sciences of Saint Andrew
SHOTA VESHAPIDZE; NUGZAR TODUA; GOCHA the First Called Georgian University of the Patri-
TUTBERIDZE (Rector of Kutaisi University); archate of Georgia); RUSUDAN KUTATELADZE
NATIA TURNAVA; NAMIG YSAZADE; MERAB (Dean of Business-engineering Faculty of Geor-
KAKULIA; REVAZ KVATASHIDZE; GIA KVASHILA- gian Tecnical University); TEMUR SHENGELIA;
VA (Prezident of the Academy of Phasis); MUR- GIORGI SHIKHASHVILI; FAIA SHULENBAYEVA
TAZ KVIRKVAIA (Editor of the Scienti ic part); (University of Kazakhstan of Economy, Finances
VASIL KIKUTADZE; KAKHA KORZAIA (Rector and International Trade); LALI CHAGELISHVILI;
of Caucasus International University); PAATA DAVID CHERKEZISHVILI; NIKO CHIKHLADZE;
KOGUASHVILI (Academician of Georgian Acad- ETER KHARAISHVILI; VASIL KHIZANISHVILI;
emy of Agriculture); The Rt Hon STEVEN LORD DAVID JALAGONIA; JAMLET JANJGAVA (Deputy
LLOYD-BAGRATIONI (University of Oxford, Eng- of Editor-in-Chief); DIMITRI JAPARIDZE (Ilia
land); REVAZ LORDKIPANIDZE; LASHA MGE- State University, Dean of the Faculty Business,
LADZE; ELGUJA MEQVABISHVILI; DAVID NAR- Technology and Education); MICHAEL JIBUTI
MANIA (Georgian National Energy and Water (Academician of Georgian National Academy of
Supply Regulatory Commission (GNERC), Chair- Science, Prezident of the Georgian Academy of
man); SOLOMON PAVLIASHVILI (Academician Economics Sciences); NANA JGHARKAVA.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 3

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

saerTaSoriso referirebadi da recenzirebadi yovelkvartaluri

samecniero-praqtikuli Jurnali #1 (68), 2023, t. 18, gamoc.1
loid qarCava - mTavari redaqtori da saredaqcio kolegiis Tavmjdomare,
biznesis administrirebis doqtori,
saqarTvelos teqnikuri universitetis profesori;
saqarTvelos mecnierTa sabWos Tavmjdomare;
saqarTvelos biznesis mecnierebaTa akademiis namdvili wevri;
fazisis saero-samecniero akademiis namdvili wevri.

saredaqcio kolegia:
mecnierebaTa doqtorebi, profesorebi:
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

giorgi abaSiSvili; ramaz abesaZe; nino solomon pavliaSvili (saqarTvelos mec-

abesaZe; anzor abralava; iuri ananiaS- nierebaTa erovnuli akademiis namdvili wevri,
vili; Teimuraz babunaSvili (saqarTvelos akademikosi; saqarTvelos garemos dacvisa
biznesis mecnierebaTa akademiis prezidenti); da soflis meurneobis ministris moadgile);
evgeni baraTaSvili; givi bedianaSvili; eTer sarjvelaZe; avTandil silagaZe
rostom beriZe (baTumis S. rusTavelis sax- (saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli akademiis
elmfifo universiteti); ramaz gerliani; namdvili wevri, akademikosi); aleqsandre si-
revaz gvelesiani; vladimer grigolaia Winava; gela svirava; laSa tabataZe (pasux-
(moskovi, ruseTis federacia); aleqsei danil- ismgebeli mdivani); slava fetelava; levan
Cenko (belarusis saxelmwifo universiteti); qistauri (saqarTvelos sapatriarqos wmida
SoTa veSapiZe; nugzar Todua; goCa TuT- andria pirvelwodebulis saxelobis qarTuli
beriZe (quTaisis saswavlo universitetis universitetis ekonomikisa da biznesis marTvis
reqtori); naTia Turnava; namig isazade; fakultetis dekani); rusudan quTaTelaZe
merab kakulia; revaz kvataSiZe (mineral- (saqarTvelos teqnikuri universitetis
uri nedleulis kavkasiis institutis direq- biznes-inJineringis fakultetis dekani);
tori); gia kvaSilava (fazisis mecnierebaTa Teimuraz Sengelia; giorgi SixaSvili;
akademiis prezidenti); murTaz kvirkvaia faia Sulenbaeva (yazaxeTis respublika);
(samecniero nawilis redaqtori); vasil ki- lali CageliSvili; daviT CerqeziSvili;
kutaZe; kaxa korZaia (kavkasiis saerTaSoriso niko CixlaZe; eTer xaraiSvili; vasil
universitetis reqtori); paata koRuaSvili xizaniSvili; daviT jalaRonia; jamlet
(saqarTvelos soflis meurneobis mecnierebaTa janjRava (mTavari redaqtoris moadgile);
akademiis wevri, akademikosi); lordi stiven dimitri jafariZe ( ilias saxelmwifo
lord loid-bagrationi (oqsfordis univer- universitetis biznesis teqnologiisa da
siteti, inglisi); ekaterine loimia; revaz ganaTlebis fakultetis dekani); mixeil
lorTqifaniZe; laSa mgelaZe; elguja jibuti (saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli
meqvabiSvili; daviT narmania (saqarTvelos akademiis namdvili wevri, akademikosi; saqa-
energetikisa da wyalmomaragebis mareguli- rTvelos ekonomikur mecnierebaTa akademiis
rebeli erovnuli komisiis Tavmjdomare); prezidenti); nana jRarkava.

statiaze, mis Sinaarsze pasuxismgebelia avtori.

© Jurnali `The New Economist~, „ახალი ეკონომისტი“, 2023w.

© gamomcemloba `loi~ fasi 15 lari
4 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.
 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/ CONTENTS
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
SCIENCE

KETEVAN CHIABRISHVILI, TINATIN KROPADZE

Mobbing in the organization: causes and likely consequences ------------------------------------------ 7

PAATA KOGUASHVILI, INA MAISURADZE

Regional agrarian strategy - the basis of inclusive development of the region ----------------------19

GUGULI ZARNADZE
The Aspects of Implementing Eco-innovations in Business ---------------------------------------------26

LALI OKROTSVARIDZE
New Visions and Approaches for the Development of the Georgian Economy ----------------------34

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

SHOTA VESHAPIDZE, LASHA MGELADZE
Some aspects of protection of labor freedom in higher education institution -----------------------40

GIORGI GARAKANIDZE
Kazakhstan to supply crude oil to Germany ----------------------------------------------------------------48

TEIMURAZ GODERDZISHVILI
A New Era of Banking in Georgia: Prospects of Digital Bank -------------------------------------------52

MADONA KANTIDZE
The importance of quality management and its impact on the organization’s reputation --------59

LIANA SIGUA
Narrative of collective trauma in Georgian media ---------------------------------------------------------64

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 5

 gverdi/EDITOR’S PAGE ISSN 1512-4649(Print)
ae Sinaarsi
redaqtoris gverdi/EDITOR’S
ISSN 2667-9752(Online)
მეცნიერება

ქეთევან ჭიაბრიშვილი, თინათინ კროპაძე

მობინგი ორგანიზაციაში: მიზეზები და სავარაუდო შედეგები------------------------------------- 7

პაატა კოღუაშვილი, ინა მაისურაძე

რაციონალური აგრარული სტრატეგია -
რეგიონის ინკლუზიური განვითარების საფუძველი -------------------------------------------------19

გუგული ზარნაძე
ბიზნესში ეკოინოვაციების დანერგვის ასპექტები----------------------------------------------------26

ლალი ოქროცვარიძე
ახლებური ხედვები და მიდგომები საქართველოს ეკონომიკის განვითარებისათვის ------34
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

შოთა ვეშაპიძე, ლაშა მგელაძე

უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში შრომის
თავისუფლების დაცვის ზოგიერთი ასპექტი -----------------------------------------------------------40

გიორგი გარაყანიძე
ყაზახური ნავთობი გერმანიისთვის -----------------------------------------------------------------------48

თეიმურაზ გოდერძიშვილი
საბანკო საქმიანობის ახალი ერა საქართველოში:
ციფრული ბანკის პერსპექტივები -------------------------------------------------------------------------52

მადონა კანტიძე
ხარისხის მართვის მნიშვნელობა და მისი გავლენა ორგანიზაციის რეპუტაციაზე ---------59

ლიანა სიგუა
კოლექტიური ტრავმის ნარატივი ქართულ მედიაში -------------------------------------------------64

6 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
MOBBING IN THE ORGANIZATION:
CAUSES AND LIKELY CONSEQUENCES
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: December 26, 2022
Published: January 20, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-7

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Ketevan Chiabrishvili Tinatin Kropadze
Doctor of Economic Science. Doctor of Social Science.
Professor, National Defence Academy of Georgia Chief Scientist of the Scienti ic Research
ORCID iD: 0000-0001-7293-5786 Center, National Defence Academy of Georgia
E-mail: [email protected] ORCID: 0000-0001-8339-4129.
E-mail: [email protected]

ABSTRACT

Workplace mobbing is a highly severe occurrence that costs businesses a lot of money and harms the health of
those who are targeted. The study discusses mobbing, one of the contemporary issues that prevent organizations,
particularly educational institutions, from developing sustainably. Mobbing is the conduct of group members
that could endanger groups and their leaders’ ability to maintain an atmosphere of peace and prevent con licts
and crises from arising.
The paper offers a de inition of the idea, a background on the problem, and an interdisciplinary analysis; ba-
sic categorization of mobbing types and manifestations at work; potential inancial and social (image-altering)
effects of mobbing; theoretical overview of statistical approaches to mobbing at work and analysis of results;
methods for early mobbing detection and statistical study of this social phenomenon (bossing, staf ing, bully-
ing). The study will assist organizational leaders in identifying the root causes of issues, spotting emerging crisis
situations, and swiftly resolving them.
Keywords: Mobbing, bullying, violence, Organizational Ethics, aggression, con lict, crisis.

REFERENCES: 4.Branch, S., Ramsay, S., & Barker, M. (2012). Work-

1.Denhart R, Denhart J, Public Management; Tb. 2012 place bullying, mobbing and general harassment:
2.Nelson B, Economist, Management made easy; A review. International Journal of Management Re-
Tb. 2015 views. Retrieved from http://onlinelibrary.wiley.com/
3.Robbins S, Judge T, Foundations of Organizational doi/10.1111/j.1468-2370.2012.00339.x/abstract
Behavior; Tb. 2009; 5.Davenport, N., Distler-Schwartz, R., & Pursell-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 7

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
Elliott, G. (1999). Mobbing: Emotional abuse in the Prejudices_and_procedures_for_dealing.pdf
American workplace. Ames, IA: Civil Society Publishing 14.Lehmann R. Charismatische Un ternehmungs-
6.Einarsen, S., Hoel, H., Zapf, D., & Cooper, C. (2003). führung. Band 91. Schriftenreihe des Instituts für
The concept of bullying at work: The European tradi- betriebswirtschaftliche Forschung an der Universität
tion. In S. Einarsen, H. Hoel, D. Zapf, & C. Cooper (Eds.), Zürich. Haupt, 2002. https://netlibrary.aau.at/obvuk-
Bullying and emotional abuse in the workplace: In- lhs/content/titleinfo/2412123/full.pdf
ternational perspectives in research and practice (pp. 15.Litzcke S. et.al. Stress, Mobbing und Burn-out am
3–30). New York, NY: Taylor & Francis. Arbeitsplatz. Berlin Heidelberg, Springer Verlag, 2013.
7.Folger, R., & Skarlicki, D. R. (2004). Beyond coun- https://docplayer.org/41887885-Stress-mobbing-
terproductive work behavior: Moral emotions and und-burn-out-am-arbeitsplatz.html
deontic retaliation versus reconciliation. In S. Fox & 16.Lorenz K. Über tierisches und menschliches
P. Spector (Eds.), Counterproductive work behavior: Verhalten. Aus dem Werdegang der Verhaltenslehre.
Investigations of actors and targets (pp. 83–105). Gesammelte Abh andlungen Bd. I und II. Piper, 1965,
Washington, DC: American Psychological Association. München. http://klha.at/papers/1950-GanzheitTeil.pdf
8.Hershcovis, M. S. (2011). “Incivility, social under- 17.Meschkulat B., Stackelbeck M., Langenhoff, G.
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

mining, bullying…oh my!”: A call to reconcile constructs Der Mobbing-Report. Eine Repre sentativstudie für
within workplace aggression research. Journal of Or- die Bundesrepublik Deutschland. Dortmund, Berlin,
ganizational Behavior, 32, 499–519 2002, p. 70. https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/
9.Hutchinson, M., Vickers, M. H., Jackson, D., & handle/document/76706/ssoar-2021-reimer_et_al-
Wilkes, L. (2006). Like wolves in a pack: Predatory Prejudices_and_procedures_for_dealing.pdf?sequence
alliances of bullies in nursing. Journal of Management =1&isAllowed=y&lnkname=ssoar-2021-reimer_et_al-
and Organization, 12, 235–251. Prejudices_and_procedures_for_dealing.pdf
10.Hutchinson, M., Vickers, M. H., Jackson, D., & 18.Meyers großes Taschenlexikon: in 24 Bänden
Wilkes, L. (2010). Bullying as circuits of power: An hrsg. und bearb. von Meyers Lexikon redaktion. Bi-
Australian nursing perspective. Administrative Theory Taschenbuchverl. Mannheim; Leipzig; Wien; Zürich.
& Praxis, 32, 25–47. 1995, Bd. 4, p. 320.
11.Khoo S. Academie Mobbing: Hidden Heath Haz- 19.Niedl K. Mobbing and well-being: Economic
ard at Workplace // Journal Malays Fam Physician, and personnel development implications // European
2010, no. 5(2), pp. 61-67. https://www.ncbi.nlm.nih. Journal of Work and Organizational Psychology, vol.
gov/pmc/articles/PMC4170397/ 5(2), 1996, pp. 239-249.
12.Kovacic A., Podgornik N., Pristov Z., Raspor A. 20.Ramsay, S., Troth, A., & Branch, S. (2011). Work-
Mobbing in a Non-Pro it Or ganisation.-Research Pa- place bullying through the lens of social psychology:
pers // De Gruyter, 2017, no. 2, pp. 178-186. https:// A group level analysis. Journal of Occupational and
www.researchgate.net/publication/318131446_Mob- Organizational Psychology, 84, 799–816.
bing_in_a_Non-Pro it_Organisation 21.Salin, D. (2003). Ways of explaining workplace
13.Kunzmann K., Thellacker E. Mobbing am bullying: A review of enabling, motivating, and precipi-
Arbeitsplatz // Personalwirtschaftlichen Schnitt. tating and enabling. Human Relations, 53, 1213–1232.
https://www.ssoar.info/ssoar/bitstream/handle/ 22.Shallcross, L., Ramsay, S., & Barker, M. (2010). A
document/76706/ssoar-2021-reimer_et_al-Preju- proactive response to the mobbing problem: A guide
dices_and_procedures_for_dealing.pdf ?sequence=1 for HR managers. New Zealand Journal of Human Re-
&isAllowed=y&lnkname=ssoar-2021-reimer_et_al- sources Management, 10, 27–37.

8 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
მობინგი ორგანიზაციაში:
მიზეზები და სავარაუდო შედეგები
ქეთევან ჭიაბრიშვილი, თინათინ კროპაძე,
ეკონომიკურ მეცნიერებათა აკადემიური სოციალურ მეცნიერებათა აკადემიური
დოქტორი, სსიპ - დავით აღმაშენებლის დოქტორი, სსიპ - დავით აღმაშენებლის
სახელობის საქართველოს ეროვნული თავდაცვის სახელობის საქართველოს ეროვნული თავდაცვის
აკადემიის მენეჯმენტის მიმართულების აკადემიის სამეცნიერო კვლევითი ცენტრის
პროფესორი მთავარი მეცნიერი
ელ.ფოსტა: [email protected] ელ.ფოსტა: [email protected]

აბსტრაქტი
სამუშაო ადგილზე მობინგი განსაკუთრებით სერიოზული ფენომენია, რომელიც ძალიან ძვირი უჯდება
ორგანიზაციებს და აზიანებს სამიზნე ინდივიდების ჯანმრთელობას. ნაშრომი წარმოადგენს ორგანიზაციე-
ბის და მათ შორის, საგანმანათლებლო დაწესებულებების მდგრადი განვითარების ერთ-ერთი თანამედროვე

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

გამოწვევის, მობინგის საკითხის განხილვას. მობინგი ორგანიზაციის წევრთა ისეთი ქცევაა, რომელიც
პოტენციურ საფრთხეს უქმნის ორგანიზაციებს და მათ ხელმძღვანელ პირებს მდგრადი მშვიდობიანი
გარემოს შექმნისა და აღმოცენებული კონფლიქტებისა და კრიზისების თავიდან აცილების საკითხებში.
ნაშრომში მოცემულია ცნების განმარტება, საკითხის ისტორია და დისციპლინათშორისი ინტერპ-
რეტაცია; სამუშო ადგილზე მობინგის გამოვლენის სახეებისა და ფორმების ძირითადი კლასიფიკაცია;
მობინგის მიერ გამოწვეული შესაძლო ეკონომიკური და სოციალური (იმიჯის შეცვლის) შედეგები; სამუ-
შაო ადგილზე მობინგისა და მისი შედეგების ანალიზის არსებული სტატისტიკური მეთოდები; მობინგის
და მსგავსი სოციალური ქცევების (ბოსინგი, სტაფინგი, ბულინგი) დროული აღმოჩენის, სტატისტიკური
ანალიზის ჩატარების პრაქტიკული მიდგომები.
ნაშრომი დახმარებას გაუწევს ორგანიზაციების ხელმძღვანელებს პრობლემის არსში გარკვევაში და
შექმნილი კრიზისული მდგომარეობების დროულად აღმოჩენასა და დაძლევაში.
საკვანძო სიტყვები: მობინგი, ბულინგი, ძალადობა, ორგანიზაციული ეთიკა, აგრესია, კონფლიქტი,
კრიზისი.

შესავალი შეტევები, პროფესიული დისკრედიტაცია, პროფე-

ტერმინი „მობინგი“ - სამუშაო ადგილებზე ძალა- სიული როლის დამცირება და ა.შ.
დობის აღსანიშნად გამოიყენება. მობინგის არაპირდაპირი შედეგებია ადამიანის
რამდენად შორს მიმავალია ზრდასრულ ადამია- მარგინალიზაცია (გარიყვა), შემომავალი და გა-
ნებში მობინგის შედეგები, რომელიც შეიძლება არა- მავალი ინფორმაციის კონტროლი, არაეთიკური
ადეკვატური აგრესიით, იზოლაციით, სოციალური მანიპულაცია, სამუშაო პირობებზე გამიზნულად
აპათიით დაიწყოს და ფატალური შედეგებითაც კი უსამართლო გადაწყვეტილებები და სხვა.
დასრულდეს? აღსანიშნავია, რომ ხშირად მობინგს ორგანი-
ემუქრება თუ არა მობინგი სამუშაო ადგილის ზაციული ეთიკისა და ღირებულებებისაგან ეპი-
ეფექტიანობას და საგანმანათლებლო დაწესებუ- ზოდურ გადახრად განიხილავენ, თუმცა ამგვარი
ლებების მდგრად განვითარებას? შემთხვევები ორგანიზაციული სისტემის ჩავარ-
მობინგი ორგანიზაციის წევრთა ისეთი ქცევაა, დნის მანიშნებელია, და უმეტესწილად კრიზისით
რომელიც პოტენციურ საფრთხეს უქმნის პიროვნე- მთავრდება ხოლმე.
ბათაშორის კომუნიკაციას, სოციალურად აქტიურ ის ორგანიზაციები, რომლებიც მობინგს ეგუებიან,
და ეფექტიან კონტაქტებს, პერსონალურ რეპუ- ორგანიზაციული ეთიკის პასუხისმგებლობას და
ტაციას, ორგანიზაციაში დაკავებულ პოზიციას ადგილობრივ კანონებს ეწინააღმდეგებიან. უკეთეს
და ფიზიკურ ჯანმრთელობასაც კი. წინამდებარე შემთხვევაში კი შეიძლება წარმატებულნი აღმოჩ-
ნაშრომში უნდა ვიმსჯელოთ ამ მოვლენის გამო- ნდნენ მობინგის უკიდურესი გამოვლინების ზედა-
მწვევ მიზეზებსა და პირდაპირ და არაპირდაპირ მხედველობისა და კონტროლის სისტემის შექმნაში,
შედეგებზე. პირდაპირი შედეგებია ემოციური რითიც თავიდან აიცილებენ მოსალოდნელ კრიზისს.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 9

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
აგრესიისა და კონფლიქტის პრევენცია სწავლე- Hutchinson, Vickers, Jackson, & Wilkes, 2010; Salin,
ბის გზით გაცილებით მიზანმიმართული და შედეგი- 2003). ანალოგიურად, მნიშვნელოვანია ჯგუფის
ანი სტრატეგიაა. ორგანიზაციებმა უნდა დაგეგმონ ნორმებისა და საქმიანი პროცესების როლი, ძლი-
მდგრადი მშვიდობიანი გარემოს შექმნა და თავიდან ერი არაფორმალური ალიანსების იდენტიფიცი-
აიცილონ გამანადგურებელი კონფლიქტები და რება, რომლებსაც შეუძლიათ ერთი შეხედვით
კრიზისები. მობინგის პრევენციის მიზნით დროული ობიექტური პროცესების კონტროლი (მაგ., და-
ჩარევა უზრუნველყოფს უსაფრთხო, პროფესიულ წინაურება), ჯგუფური ნეგატიური პროცესების
და ღირსეულ გარემოს, თანასწორობას, სოციალურ დასაწყისი, რაც შეიძლება შეიცავდეს ძირითა-
სამართლიანობას და რეალურ დადებით ცვლილე- დად უხილავი და ფორმალური ოპერაციებისგან
ბებს საზოგადოებაში. გადახრის ნიშნებს (Hutchinson, Vickers, Jackson,
ცნება მობინგი, XX საუკუნეში ინგლისური სი- & Wilkes, 2006; Ramsay, Troth, & Branch, 2011).
ტყვისგან “to mob“ (ბრბო) წარმოიშვა და ბოლო ოცი სფერო, რომელსაც შედარებით ნაკლები ყურა-
წლის განმავლობაში ყოფითი ცნებიდან სოციალუ- დღება ექცევა, არის თავად ორგანიზაციის როლი
რ-ფსიქოლოგიურ, პედაგოგიურ და გარკვეულწი- ძალაუფლების განაწილებისა და გადანაწილების
ლად სამართლებრივ ტერმინად იქცა. ურთიერთობებში. მობინგის ფენომენი განსაკუთ-
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

მძიმე კონფლიქტი სამუშაო ადგილზე საზი- რებით მძლავრ საშუალებას იძლევა ორგანიზაციის
ანო გავლენას ახდენს როგორც ინდივიდებზე, როლის შესასწავლად, რადგან, ამ შემთხვევაში,
ასევე მათ სამუშაო ადგილებზე მოკლევადიან და თავად ორგანიზაცია როგორც ჩანს მთავარ როლს
გრძელვადიან პერსპექტივაში (Branch, Ramsay, & ასრულებს შედეგებში, მათ შორის ზეწოლის ქვეშ
Barker, 2012). კონფლიქტთან დაკავშირებული და- თანამშრომლის წასვლაზე.
ნახარჯებს მნიშვნელოვან უარყოფითი შედეგები საინტერესოა მობინგის პროცესების შესახებ
მოაქვს ორგანიზაციისთვის, გავლენას ახდენს ხედვა ძალაუფლების კუთხიდან და, კერძოდ, თუ
ინდივიდების ჯანმრთელობაზე, მათ ჩართულო- როგორ განიცდიან მობინგის პროცესს მობინგის
ბაზე სამუშაო პროცესებზე სამუშაო ჯგუფებისა სამიზნეები გრძელვადიან პერსპექტივაში.
და ორგანიზაციების პროდუქტიულობაზე (Branch დაუბალანსებელი ძალაუფლების რესურსები
et al., 2012). აკადემიური გაგების თვალსაზრისით, შეიძლება მერყეობდეს დროთა განმავლობაში,
სამუშაო ადგილის აგრესია აღინიშნება ტერმი- მაგალითად, ინდივიდს შეუძლია მრავალჯერადი
ნების ფართო სპექტრით, რამაც გამოიწვია ამ მცდელობით აღადგინოს ძალაუფლების ბალა-
სფეროში აზრთა სერიოზული ფრაგმენტაცია ნსი ისეთი ქმედებებით, როგორიცაა შურისძიება
(Hershcovis, 2011). მეცნიერები თანხმდებიან, რომ თავისი უფლებებისა და ვალდებულებების ფარგ-
საჭიროა ისეთი კონკრეტული მახასიათებლების ლებში. ამგვარი შურისძიება შეეხება სამართლია-
კვლევა, როგორიცაა ზიანის მიყენების განზრა- ნობის აღდგენის მცდელობებს, ანგარიშსწორებას
ხვა, ინტენსივობა, სიხშირე, მოძალადე-სამიზნის მათ მიმართ, ვინც უარყოფითად იმოქმედა (Folger
ურთიერთობა (მაგ., ძალაუფლების ხელში აღების & Skarlicki, 2004). უფრო მეტიც, სტატია ასევე
მიზნით). სამუშაო ადგილზე მობინგის შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია ასევე ორგანიზაციული ძა-
შედეგები მოიცავს პირის სამუშაო ადგილიდან სა- ლაუფლების არაფორმალური და უფრო ადვილად
ბოლოო გარიყვას და შემდეგ გაძევებას. ამრიგად, ამოსაცნობი ფორმალური ასპექტების როლს, რო-
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მობინგთან და- მელსაც არსებითად შეუძლია გააძლიეროს ორგა-
კავშირებული პროცესების შესწავლა და მუშაობა ნიზაციის პოზიცია და ამავდროულად შეასუსტოს
ამ სამუშაო ადგილზე კონფლიქტის ამ უკიდურესი ინდივიდის პოზიცია.
მაგალითის თავიდან ასაცილებლად (Shallcross,
Ramsay, & Barker, 2010). საკითხის შესწავლის ისტორია
პიროვნებათაშორისი კონფლიქტი ტრადიცი- და დისციპლინათშორისი ინტერპრეტაცია
ულად განიხილებოდა სამუშაო ადგილზე აგრე- მობინგი სამუშაო ადგილას ნიშნავს ვინმეს
სიის მიზეზად. ამავე დროს ნეგატიური, მძაფრად შევიწროებას, შეურაცხყოფას, სოციალურად
კონკურენტული ან არაკონსტრუქციულად მომ- გარიყვას ან ვინმეზე უარყოფით ზემოქმედებას
თხოვნი ორგანიზაციული გარემო სულ უფრო და სამუშაო ამოცანების შესრულების ხარისხის გასა-
უფრო მეტად განიხილება უარყოფოთი შედეგების უარესებლად. იმისათვის, რომ მობინგი გამოიყენე-
მნიშვნელოვან შემადგენლად (Branch et al., 2012; ბოდეს კონკრეტულ აქტივობაზე, ურთიერთობაზე

10 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ან პროცესზე, იგი უნდა ხდებოდეს განმეორებით მართვის მეცნიერებების მკვლევარები მო-
და რეგულარულად (მაგ., ყოველკვირეულად) და ბინგს საბოტაჟის ნაირსახეობად განმარტავენ.
გარკვეული პერიოდის განმავლობაში (მაგ., დაა- მაგალითისთვის: „არსებობს ტურნირში მოგების
ხლოებით 6 თვე). მობინგი არის დაძაბული პრო- ორი შესაძლებლობა - დაუღალავი შრომა, რაც,
ცესი, რომლის დროსაც სამიზნე პირი აღმოჩნდება შესაბამისად, ზრდის საკუთარი შრომის შედეგებს,
დამცირებულ და არასასურველ მდგომარეობაში ან საბოტაჟი ანუ მობინგი, რომლის საშუალებითაც
და ხდება სისტემატური უარყოფითი სოციალური კონკურენტების შრომის შედეგები კნინდება. საბო-
აქტების სამიზნე. კონფლიქტს შეიძლება ეწოდოს ტაჟური ქმედებები ხშირად დახვეწილი და ეშმაკუ-
მობინგი, თუ ინციდენტი არის ცალკე მდგომი მო- რია. მაგ: მნიშვნელოვანი ინფორმაციის დამალვა,
ვლენა, ან თუ დაახლოებით თანაბარი „ძლიერების“ რომელიც ხელმძღვანელისთვის მიუწვდომელია და
ორი მხარე შედის კონფლიქტში. (Einarsen, Hoel, შესაბამისად, ვერ წამოადგენს მობინგის პრევენცი-
Zapf, & Cooper, 2003; ციტირებულია Einarsen & Zapf, ითვის მის მიერ სანქცირებულ ქმედებას.
2005, გვ. 241) მართვის მეცნიერების მკვლევართა აზრით, მო-
1980-იანი წლების დასაწყისში გერმანელმა ბინგის დროს საუბარია შედეგების თვალსაზრისით
ინდუსტრიულმა ფსიქოლოგმა ჰაინც ლეიმანმა მნიშვნელოვან პრობლემებზე, რაც ამ მოვლენით

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

დაიწყო მუშაობა შვედეთში იმ მომუშავეთა საკვლე- გამოწვეულ ეკონომიკურ ხარჯებზე მეტყველებს.
ვად, რომლებმაც სამუშაო ადგილებზე ძალადობა ანალიზისა და შეფასების მიხედვით, გერმანიაში
განიცადეს. მობინგის შემთხვევებით გამოწვეული ერთობლივი
შვედმა მეცნიერმა, ხ. ლიცკემ და მისმა თანაა- ხარჯები წელიწადში 15000-დან 50000 ევრომდე
ვტორებმა (Litzcke, et.al., 2013) ტერმინი „ბულინგი“ მერყეობს. ამასთან, ამ ანგარიშში არ შედის ხარ-
ფსიქოტერორის დასახასიათებლად გამოიყენა და ჯები, რაც დაკავშირებულია საწარმოს რეპუტა-
განსაზღვრა, როგორც მტრული და არაეთიკური ციის დაკარგვასა და შემოქმედებით აქტივობებსა
ურთიერობა ცალკეული ან რამდენიმე ინდივიდისა და ინოვაციებში შეფერხებებთან (Kunzmann, 2009)
ერთი ადამიანის მიმართ. ამასვე ეთანხმებიან სხვა იურიდიული მეცნიერებების თვალსაზრისით,
ავტორებიც (მაგალითად, კავუნი, 2009). ლიცკეს მობინგი შეიძლება განხილული იქნას როგორც
მთავარი ნაშრომი, რომელიც გასული საუკუნის უკანონო ქმედება იმ შემთხვევაში, თუ ის წინასწა-
80-90 წ.წ-ში შეიქმნა, გერმანულ და შვედურ ენებზე რგანზრახულია და ჯანმრთელობის გაუარესებასა
გამოქვეყნდა. და შედეგად ფსოქო-სომატურ დაავადებებს იწვევს.
სოციოლოგია მობინგს განსაზღვრავს როგორც მობინგის საწინააღმდეგო კანონებისა და რეგუ-
ნეგატიური, ნორმებისგან გადახრილ ქცევას, ფსი- ლაციების შემუშავების საჭიროება აქტუალურია
ქოლოგიური ძალადობის ფორმას, თანამშრომლის იმ ქვეყნებში, სადაც ის ძალებს იკრებს. შესაბამი-
კოლექტივისგან განდევნის მიზნით. სად, კონსტიტუციებსა და შრომით კოდექსებში
კონფლიქტოლოგია მობინგს სწავლობს, რო- მრავლადაა ჩანაწერები, რითიც განსაზღვრულია
გორც პიროვნებათშორისი კონფლიქტის ერთ-ერთ მუშაკთა ღირსების დაცვისა და მუშაობის თანა-
ფორმას. კონფლიქტოლოგთა აზრით ასეთი ქცე- ბარი უფლებები.
ვისადმი მიდრეკილი ადამიანებისთვის ნაკლებად ბულინგი უმეტესწილად ხასიათდება შემდეგი
მნიშვნელოვანია კონფლიქტის მიზეზების დადგენა, გამოვლინებებით: უფროსი პერსონალის უფრო
ისინი არ ზრუნავენ შემდგომში მისი თავიდან ძლიერი წევრები არიან დამნაშავეები, მაგალითად
ასაცილებლად. მათთვის მთავარია სხვების სოლი- მენეჯერები ან ხელმძღვანელები; დამნაშავეს
დარობა საკუთარი ინტერესების დაცვაში. ისინი თავისი მდებარეობიდან გამომდინარე აქვს პოზი-
კონფლიქტში მოწინააღმდეგეს აკისრებენ სრულ ციური ძალა ორგანიზაციული იერარქიის მაღალ
პასუხისმგებლობას მისი რეპუტაციის შელახვის, საფეხურებში; ერთი აგრესორი; აშკარა და პირ-
მორალური უფლებების დარღვევის და საზოგადო- დაპირი შევიწროება და დამცირება; ფიზიკური და
ებისგან განდევნის მიზნით. სიტყვიერი შეურაცხყოფა; ჩვეულებრივ, მამრო-
ფსიქოთერაპიაში მობინგი დისტრესის (სტრე- ბითი სქესის.
სის უკიდურესი ტიპი, რომელთან გამკლავების მობინგს შეიძლება ახორციელებდეს პერსო-
ძალაც ადამიანის ორგანიზმს არ შესწევს და ღრმა ნალი ნებისმიერ დონეზე, მათ შორის მანამდე
ფსიქოლოგიური დაავადებების გამომწვევია) ერთ- ნაკლებად აღქმული; შეიძლება ჩართული იყოს
ერთ მთავარ მიზეზად განიხილება. საშუალო და დაბალი პოზიციების პერსონალი;

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 11

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
მოძალადეები იყენებენ არაფორმალურ ძალა- მუშაკის თავიდან მოცილება. აღნიშნული სიტუაცი-
უფლებას (ამისთვის მაგ., ჭორების გავრცელება, ები თავისი სიაშკარავისა და რიცხოვნობის გამო,
მავნე ჭორები და უსაფუძვლო ბრალდებები); სურთ ხშირად გამოიყენება თანამედროვე მმართველო-
სხვებზე გავლენის მოხდენა. ჩვეულებრივ ამაში ბით ლიტერატურაში. სენდვიჩ-მობინგი მობინგური
ქალები არიან ჩართულები. ქცევის შუალედური ტიპია. მობინგის ყველაზე
მობინგის სინდრომი არის მავნე მცდელობა, აგრესიული სახეა, როცა თავდასხმა ხელქვეითთა
აიძულონ ადამიანი დატოვოს სამუშაო ადგილი და ხელმძღვანელობის მხრიდანაც ერთდროულად
გაუმართლებელი ბრალდებების, დამცირების, მომდინარეობს (Wuerker C.2015) და როგორც წესი,
ზოგადი შევიწროების, ემოციური ძალადობის ან/ მიმართულია საშუალო რგოლის მენეჯერზე. ხში-
და ტერორის მეშვეობით. ეს არის ლიდერ(ებ)ის რად მობინგი წარმოიშობა თანაბარი თანამდებობის
„ბანდა“ - ორგანიზაცია, ზემდგომი, თანამშრომელი მქონე ადამიანებს შორისაც (Shallcross L, Ramsay
ან ქვეშევრდომი - რომელიც აერთიანებს სხვებს Sh, Barker M. 2008) ზოგიერთი თავდასხმა პირადი
სისტემური და სისტემატური „ბრბოს მსგავსი“ მტრობითაა გამოწვეული. ზოგჯერ საკუთარი უკ-
მოქმედებებისთვის. იმის გამო, რომ ორგანიზაცია მაყოფილების გამო ჯავრს იყრიან სოციალურად
უგულებელყოფს, ამართლებს ან თუნდაც აღძრავს სუსტებზე. მობინგს იმისთვისაც იყენებენ, რომ
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ქცევას, შეიძლება ითქვას, რომ მსხვერპლი, ერთი ჯგუფის წევრები ჯგუფური ნორმების მორჩილნი
შეხედვით უმწეოა ძლევამოსილთა და მრავალთა გახადონ.
წინააღმდეგ, არის „მობილიზებული“, მაგრამ შე- 2. შემსრულებლის მიერ, საკუთარი მიზნების
დეგი ყოველთვის ტრავმაა - ფიზიკური ან ფსიქი- გაცნობიერების ხარისხის მიხედვით, მობინგი
კური გაჭირვება ან ავადმყოფობა და სოციალური შეიძლება იყოს გაცნობიერებული და გაუცნობი-
გაჭირვება და, ყველაზე ხშირად, სამუშაო ადგილი- ერებელი.
დან გაძევება. (Davenport et al., 1999, გვ. 40) გაცნობიერებული ანუ წინასწარ განზრახული
მობინგისთვის დამახასიათებელია მოქმედებების
სამუშო ადგილზე მობინგის მიზანმიმართულობა, რომელიც კონკრეტულ,
გამოვლენის სახეებისა და ფორმების მკაფიო მიზანს ექვემდებარება. ამ შემთხვევაში
ძირითადი კლასიფიკაცია ყველაზე ხშირი ხდება ანგარების მოტივი - სხვისი
2021 წლის სამუშაო ადგილის ბულინგის ინსტი- თანამდებობის დაკავება, ამ თანამდებობაზე „თა-
ტუტის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ 48,6 მილიონმა ვისი კაცის“ მოყვანა, ხელმძღვანელობის ნდობის
ადამიანმა განიცადა ბულინგი სამუშაო ადგილზე. მოპოვება და ა.შ. გაუცნობირებელ ან სტიქიურ
გამოკითხვის მიხედვით, მამაკაცები ყველაზე მობინგზე მაშინ შეიძლება ვისაუბრობთ, როცა
მეტად სხვა მამაკაცებს იგდებენ აბუჩად, ქალები მობინგის სუბიექტი საკუთარ თავს ანგარიშს არ
კი ყველაზე მეტად სხვა ქალებს. უწევს იმაში, რომ მისი ქმედებები კვალიფიცირდება
მობინგის ტექნიკა გამოვლინებებია: მუდმივი როგორც მობინგი. ამ შემთხვევაში რომელიმე თანა-
კრიტიკა; ბრალდება ფაქტების გარეშე; ტყუილი; მშრომელი იწვევს მასში მზარდ გაღიზიანებას, რაც
დისკრიმინაციული ქცევები; შევიწროება; ყვირილი; დევიანტური ქცევის საფუძველი ხდება.
დაჟინებით უგულებელყოფა; გარიყვა და იზოლი- 3. გამოვლენის ფორმის მიხედვით მობინგი
რება; სხვისი სამუშაოსთვის გამოწვევებისა და შეიძლება იყოს ლატენტური (იმ შემთხვევაში,
ბარიერების დამატება. როცა თავდასხმის ობიექტი ცდილობს შეაკავოს,
საჭიროა ამ გამოვლინებების კლასიფიკაცია. წინასწარ მოიგერიოს მობერების იერიში) და ღია
1. განასხვავებენ ინტრაჯგუფურ (ჯგუფს შიგ- (თანამშრომლებისთვის თვალსაჩინო და აშკარა).
ნით), ინტერჯგუფურ (ჯგუფთა შორის) და სენდ- 4. მობინგი, მონაწილეთა რაოდენობის მიხედვით
ვიჩ-მობინგს. - ინდივიდუალური და ჯგუფური.
ინტრაჯგუფურ მობინგს ყველაზე ხშირად, 5. მიმდინარეობის ხასიათით - ქრონიკული
ორგანიზაციაში მუშაობის ხანგრძლივობის მი- (როცა მობერს შევიწროებისა და ზეწოლისთვის
ხედვით „ძველი“ მუშაკები იყენებენ ახალი თანა- ყოველთვის ჰყავს მიზანში ერთდროეულად რამდე-
მშრომლების მიმართ. ინტერჯგუფური მობინგი ნიმე თანამშრომელი) ან განახლებადი ( როცა მას
წარმოიშობა ინ შემთხვევაში, თუ საჭიროა ადგილის შემდეგ, რაც ერთ თანამშრომელს მოიცილებს, ან
გამოთავისუფლება სამსახურში ორგანიზაციის გარიყავს, იქვე ახალ ობიექტს შეარჩევს).
წევრის დასაწინაურებლად ან ხელმძღვანელს სურს 6. მართვადობის მაჩვენებლის მიხედვით განას-

12 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ხვავებენ მართვად და არამართვად მობინგს. გამოკვლეული ჯერ-ჯერობით არ არის. მობინგის
მართვადი მობინგის თავისებურება ისაა, რომ ობიექტისთვის ზეწოლის საწინააღმდეგო გაცილე-
მობერის ან მისი დაჯგუფების მიერ ფარულად ბით მარტივი გამოსავალი, იმ მექანიზმების გამოყე-
სრულდება მესამე პირთა, ხშირად ხელმძღვა- ნებაა, რომელიც დანერგვასა და გავრცელებას დე-
ნელის, მორალური დევნის მიზნით. სხვა განსა- მოკრატიულ ქვეყნებში იწყებს. დაქვემდებარების
ზღვრების თანახმად, ეს არის მორალური დევნის ხისტი სისტემიდან გამომდინარე, ავტორიტარულ
განხორციელება თავდამსხმელთა ჯგუფის მიერ ქვეყნებსა და ორგანიზაციებში, მობინგ-სიტუა-
მენეჯმენტის (ადმინისტრაციის) ფარული მიზნის ციას შეიძლება საერთოდ არ ჰქონდეს ადგილი ან
შესასრულებლად ან დევნა, რომელიც ხორციე- შესაძლოა ვერც აღიქმებოდეს, თანამშრომელზე
ლდება უშუალოდ თანამდებობის პირთა მიერ, ზეწოლად ან შევიწროვებად.
დამქირავებლის (სამუშაოს მიმცემის) ინტერესების 10. განასხვავებენ პირდაპირ და ირიბ მო-
ინტერესების შესაბამისად [2]. ამასთან მართვადი ბინგ-აგრესიასაც. გარდა მობინგის სახეებისა,
მობინგის შემთხვევაში მის სუბიექტებს შეიძლება კვლევებისა და პრაქტიკული გამოყენებისთვის
წარმოადგენდეს ერთი ადამიანი, ადამიანთა ჯგუფი არსებობს, სამუშაო ადგილზე მობინგის ფორმების
ან ქვედანაყოფი. კლასიფიკაცია.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

7. მუშაკზე თავდასხმის გამოვლენის სფერო- ვერტიკალური მიმართულებით მობინგ-ქმე-
ების მიხედვით დამკვიდრდა „ფუნციონალური დებები შეიძლება დაჯგუფდეს შემდეგნაირად:
მობინგის“ ცნება. მის განსახორციელებლად გამო- ბოსინგი, სტაფინგი, ბულინგი.
იყენება პერსონალის მართვის ისეთი ფუნქციები, ბოსინგი - ხელმძღვანელის მიერ თანამშრო-
როგორიცაა ატესტაცია, საკვალიფიკაციო გამოც- მელთა მორალური დევნაა. ყველაზე ხშირია ქვე-
დები, სამსახურებრივი დავების განხილვა. ამ დროს, მდგომი ხელმძღვანელებისა და თანამშრომლების
მობინგში ჩართული უშუალო სუბიექტების სახით, კომპეტენციის შელახვა, მათი გარეგნული სახის ან
ხშირად სხვადასხვა თანამდებობის პირები გვე- ასაკის კრიტიკა, ნათესავების დისკრედიტაცია, ყუ-
ვლინებიან. როგორც წესი, ისინი სამართლებრივი რადღების აქცენტირება წარმომავლობაზე; ასევე
უწყებების პრაქტიკოსი თანამშრომლები არიან. დამახასიათებელია პარტნიორებსა და კოლეგებ-
8. პრაქტიკიდან გამომდინარე, მობინგ-ქმედე- თან ურთიერთობებში წარმოქმნილი პრობლემების
ბები შეიძლება დაყოფილ იქნას „ქალური“ და „მა- დროს, პასუხისმგებლობის ქვემდგომებზე გადა-
მაკაცური“ ნიშნითაც. აღნიშნული თვალსაზრისით, ტანა და მუშაკების მისამართით უხამსი ხუმრობები
გენდერული ნიშნის გამოყენება გვაძლევს დას- და რეპლიკები.
კვნის გამოტანის საშუალებას, რომ მამაკაცი-მო- სტაფინგი, მობინგის სახეობაა „ქვემოდან
ბერებისა და ქალი-მობერების მიერ მსხვერპლზე ხაზით“. ესაა ქმედებები, რომელიც ხელს უშლის
გამოყენებული ტაქტიკა განსხვავებულია. თუ მა- ხელმძღვანელს პირდაპირი მოვალეობების შეს-
მაკაცები ძირითადად ადმინისტრაციულ რესურსსა რულებაში და მისი სამუშაოს დისკრედიტირებას
და თანამდებობრივ უფლებამოსილებებს იყენებენ, ახდენს. მაგალითად, დაქვემდებარებულთა პრო-
ქალები თავიანთი მიზნების მისაღწევად, აქტიურად ვოკაციული საქციელი, ხელმძღვანელის დადგენი-
სარგებლობენ ორგანიზაციის შიგნით არსებული ლებებისა და ბრძანებულებების შეუსრულებლობის
სოციალური კავშირებით. დროს, ან პირიქით, შანტაჟი ხელმძღვანელის ვა-
9. ამა თუ იმ ქვეყნის ეროვნული კულტურის ლდებულებების „მკაცრად ინსტრუქციის მიხედ-
თავისებურებებიდან გამომდინარე, მობინგი შეი- ვით“ შესრულებისთვის. სტაფინგს მიაკუთვნებენ
ძლება კლასიფიცირებულ იქნას როგორც დაშვე- სხვა, რიგითი თანამშრომლების წაქეზებას, რათა
ბული ან დაუშვებელი (საზოგადოებაში მიღებული გადავიდნენ მობერების მხარეზე, ხელმძღვანელის
ან მიუღებელი), რადგან განსხვავებული სოცია- ავტორიტეტის შელახვის, მისი კომპეტენციის
ლურ-კულტურული გარემოს მქონე სხვადასხვა დისკრედიტაციის, პირადი ცხოვრების, ფიზიკური
ქვეყანაში, სამუშაო ადგილზე თანამშრომლის და ფსიკიქური ჯანმრთელობის, ორგანიზაციაში
მიმართ ანალოგიური ქმედებები სხვადასხვაგვა- მოპოვებული სტატუსის შესახებ ჭორების გავრცე-
რად განიმარტება. სამუშაო ადგილზე მობინგის ლების გზით.
შემთხვევების სიხშირის დამოკიდებულება და მისი სტაფინგის მიზანია აიძულოს ხელმძღვანელი
გავლენა ქვეყნის კულტურულ თავისებურებებსა გადადგეს დაკავებული თანამდებობიდან, მასზე გა-
და დემოკრატიზაციის ხარისხზე სწავლულთა მიერ ნხორციელებული სისტემატური თავდასხმების მე-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 13

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
შვეობით. ეს მოქმედებები ორი ფორმით ვლინდება: ლებების გაკრიტიკება და კოლექტივისთვის მასთან
- ჭორებისა და ხმების გავრცელების ორგანიზე- ურთიერთობის აკრძალვა);
ბის გზით ხელმძღვანელის შესახებ ცუდი რეპუტა-  მობინგის ობიექტის მიმართ კოლექტივის
ციის შექმნა; დამოკიდებულებაზე გავლენის მოხდენა დაცინვის,
- ინფორმაციული ბლოკადა, ხელმძღვანე- ჭორების გავრცელების, კოლექტივთან მისი ურთი-
ლისთვის გადაწყვეტილებების მისაღებად საჭირო ერთობის შეზღუდვის, ფიზიკური ან ფსიქიკური
დოკუმენტების დამალვა. ნაკლის, რელიგიური თუ პოლიტიკური შეხედუ-
სტაფინგი უფრო ხშირად ფარული ხასიათისაა ლებების, პირადი ცხოვრების, წარმომავლობის თუ
და ხმების, ინრტიგების, თანამოაზრეებისგან კოა- ეროვნების აბუჩად აგდების გზით.
ლიციების შექმნის, სამუშაო პროცესებში საბოტა- თანამშრომლის იძულება შეასრულოს სამუ-
ჟისა და სხვა გარემოებების გზით ხორციელდება. შაო, რომელიც მას თვითშეფასებას შეუმცირებს.
ღია კონფლიქტები მობინგის ამ ფორმაში იშვიათად პირად ცხოვრებაში მობერს შეუძლია გამოიყე-
გვხვდება. ნოს ქმედებები, რომელიც რამდენიმე ქვეჯგუფად
ბულინგი - ფსიქოლოგიური ძალადობის ფორ- იყოფა: პირადი შეურაცხყოფა; ოჯახურ ცხოვრე-
მაა, რომლის დროსაც ერთი თანამშრომელი ან თა- ბაზე გავლენა; ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყე-
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ნამშრომელთა ჯგუფი მიზანმიმართულ შევიწროე- ნება; თვითგამოხატვაზე გავლენის მოხდენა.

ბას ექვემდებარება კონკრეტული პირის მხრიდან, მობინგის ტრადიციული ფორმების გარდა ორ-
ღირსების შემლახველი და ბოროტად განზრახული განიზაციებში სულ უფრო ხშირად ფიქსირდება
სადამსჯელო ქმედებების მეშვეობით. მსხვერპლის მისი თანამედროვე გამოვლინებები, რომლებიც
წინააღმდეგ ბულინგი შეიძლება ორგანიზაციაში ელექტრონულ საშუალებებს ეფუძნება და შემ-
მის მიერ დაკავებული პოზიციის მიუხედავად გა- სრულებელს საშუალებას აძლევს დაფარულად
ნხორციელდეს. აღნიშნულ მოვლენაში თავმოყრი- განახორციელოს მუშაკთა შევიწროება. მობერების
ლია ისეთი განზრახული ქცევები და დამოკიდებუ- არსენალშია სოციალური ქსელები, ელექტრონული
ლებები, როგორიცაა, თანამშრომელზე ნეგატიური ფოსტა და ინტერნეტი.
რეპუტაციიის შექმნის მცდელობა, მის საქციელზე, კომპიუტერული ქსელების საშუალებით ხორცი-
სამოსზე, მუშაობისა და კომუნიკაციის თავისებუ- ელდება მობინგის შემდეგი ფორმები:
რებებზე ყურადღების გამახვილებით. DDOS - შეტევები (IP მისამართით ინტერნეტში
ჰორიზონტალური (წრფივი) გაგებით, მობინგ-ქ- წვდომის ბლოკირება);
მედებები დაჯგუფებულია თანამშრომლის პროფე- - პროგრამული უზრუნველყოფის „დავირუ-
სიული, სოციალური და პირადი მიმართულებებით. სება“, e-mail-ს დაგზავნის მეშვეობით;
მუშაკის პროფესიული სფერო ვერტიკალური და - „ტროიანი“ - კომპიუტერის მწყობრიდან გამო-
ჰორიზონტალური მობინგის გადაკვეთის არეალს სვლა, პროგრამული უზრუნველყოფის მუშაობის
წარმოადგენს. რამდენადაც პროფესიული გარემო დარღვევები, სპამ-რეკლამა;
ცალკე კლასიფიკაციური ნიშანია, მოქმედებები, - „კეილოგერი“- სოციალური ქსელის „ექაუნთე-
რომელიც ორგანიზაციაში ხდება, შეიძლება ორ ბის“ პაროლების გატეხვა;
ძირითად ჯგუფად დავყოთ: - „ლინკები“ (ბმულები) ფიშინგურ საიტებზე
უშუალოდ სამუშაო პროცესში ჩარევა; პაროლების გატეხვის მიზნით;
შრომითი ამბიციებით მანიპულირება. - ინფორმაციის ფალსიფიკაცია და წაშლა;
მობინგ-ქმედებებისთვის, რომელიც სოციალურ - დევნის ქვეშ მყოფი თანამშრომლის შრომის
ურთიერთობებზე ახდენს გავლენას, გამოვლენის შედეგში შეცდომის „შეგდება“;
ფართო სპექტრია დამახასიათებელი. მას განე- - ცილისმწამებლური გამონათქვამების ან
კუთვნება: პორნოგრაფიული შემცველობის ელექტრონული
 შიდა იზოლაცია (ბოიკოტი კოლექტივის შეტყობინების გაგზავნა გამგზავნის ყალბი მისა-
შიგნით, თანამშრომლისთვის ადგილის შეცვლა მართის მითითებით;
კოლექტივისგან მოშორებით); - ქსელის მრავალი ადრესატისთვის საიდუმლო
 გარე იზოლაცია (პარტნიორებთან პირდა- (ინტიმური) შეტყონიბების დაგზავნა;
პირი კავშირის აკრძალვა), დისკვალიფიკაცია - შეტყობინებების გაგზავნა ადრესატი-მსხვერ-
სოციალურ საქმიანობაში (მობინგის ობიექტის პლისთვის რეპტილიების, მწერების, ობობების (მა-
ქმედებებისა და მის მიერ მიღებული გადაწყვეტი- გალითად, ტარანტულის) და სხვათა დრამატული

14 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ფოტოებითა და მკვეთრი აღწერით, როდესაც მსხვერპლი უნივერსიტეტისა და კოლეჯების
ცნობილია ადრესატის შესაბამისი ფობია; მასწავლებლები, თანამშრომლები და სტუდენტები
- ინტერნეტის მეშვეობით ყალბი ინფორმაციის ხდებიან. დაკვირვების თანახმად, სხვადასხვა შეფა-
გამოქვეყნება; სებების მიხედვით ეს მაჩვენებელი 12%-დან - 50
- დევნის ქვეშ მყოფი თანამშრომლის ფოტოები %-მდე დიაპაზონში განისაზღვრება. „აკადემიური
პორნოგრაფიული გაგებით (ფონი, გარემოცვა და მობინგ-კულტურისთვის“ დამახასიათებელია და-
ასე შემდეგ), რედაქტირებულ ფოტოშოპში. ხვეწილი ძალადობა (არაძალადობით შენიღბული),
თავაზინობა, და აბუჩად აგდება.
სამუშაო ადგილზე მობინგისა და ურუგვაიში სკოლებში, უმაღლეს დაწესებულე-
მისი შედეგების ანალიზის არსებული ბებსა და საავადმყოფოებში დასაქმებულები მით
სტატისტიკური მეთოდები უფრო მეტად განიცდიან მობინგს, რაც უფრო მეტი
სხვადასხვა ქვეყნის მკვლევართა შრომები ასაკისანი და განათლებულნი არიან, მუშაობის რაც
მეტყველებს იმაზე, რომ მობინგურ ქმედებებს უფრო მეტი სტაჟი და გამოცდილება აქვთ. ქვეყა-
ლოკალური გეოგრაფიული ხასიათი არ აქვს და ის, ნაში გენდერული სხვაობები მობინგის მსხვერპლთა
მრავალ ქვეყანაში ხშირად განმეორებად ორგანი- შორის გამოვლენილი არ ყოფილა. თუმცა განი-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ზაციულ ქცევად ჩამოყალიბდა. შესაბამისად, მო- საზღვრა, რომ სამსახურში შარის მოდების გამო,
ბინგი მასობრივი სოციალური მოვლენის სტატუსს ქალები გაცილებით ნაკლები ფსიქოლოგიური
იძენს და სტატისტიკის ობიექტი ხდება. დანახარჯით განიცდიან „სტატუსის დაკარგვას“,
სამუშაო ადგილზე მობინგის სტატისტიკური ვიდრე მამაკაცები.
ანალიზის ძირითადი მეთოდებია: 1.მობინგური ქმედებებისა და მასში მონაწი-
1. დაკვირვება და ინფორმაციის შეგროვება სა- ლეთა კლასიფიკაციის შედგენა.
წარმოებისა და ორგანიზაციების თანამშრომელთა კვლევის შედეგს წარმოადგენს მობინგის გამო-
შერჩევითი, ანონიმური გამოკითხვით; ვლენასთან დაკავშირებული ისეთი კლასიფიკაცია,
გერმანიაში ბულინგის ინსტიტუტის კვლევის როგორიცაა: მობინგში მონაწილეთა ჯგუფები,
მონაცემებით და 2014 წლის გამოკითხვით, ყველა მობინგის სახეები, შედეგები და სხვ. დინამიკაში,
მუშაკის 37 %-ს შრომითი საქმიანობის რომელიღაც მაჩვენებელთა ანალიზი იძლევა პროცესის გა-
ეტაპზე სამუშაო ადგილზე მობინგის გამოცდილება ნვითარების გამოვლენის, მობინგური შეტევების
აქვს. დარგობრივი, სამედიცინო დაკვირვებების გადაადგილების და შემთხვევათა სიხშირის განსა-
მიხედვით, - პაციენტების მეოთხედის არსებობაც, ზღვრის საშუალებას.
ფსიქოსომატური პროფილის კლინიკებში, ორგანი- მობინგის შედეგები ხშირად ამგვარად ჯგუფ-
ზაციულ პრობლემებზე მიუთითებს. 10%-მა, აღნიშ- დება:
ნული საკითხის შესახებ პირდაპირი გამოკითხვის დაჯგუფება 1. გამოიყოფა შედეგების სამი
გარეშე განაცხადა, რომ მობინგის მსხვერპლი იყო ჯგუფი:
(Lorenz K. 1965) შედეგები მობინგის მსხვერპლისთვის;
მხოლოდ 2014-2017 წლებში, მობინგი სლო- შედეგები მობინგის შემსრულებლისთვის;
ვენიაში გამოკითხულ არაკომერციული სფეროს  შედეგები ორგანიზაციისთვის - მობინგის
თანამშრომელთა დაახლოებით 32 %-ს შეეხო, გამოვლენის ობიექტისთვის;
ხოლო ნახევარზე მეტი მოწმე იყო, ან მოისმინეს დაჯგუფება 2. წინა ჯგუფისგან განსხვავდება
ორგანიზაციაში ამ მოვლენის შესახებ. ამასთან ჯგუფის „მობინგის შემსრულებელი“ არარსებობით
აღმოჩნდა, რომ არც ასაკი, არც გენდერი, არც და ჯგუფის „საზოგადოება“ დამატებით:
მობერის სტატუსი (ხელმძღვანელი თუ რიგითი შედეგები ინდივიდისთვის;
მუშაკი) არ გამხდარა დომინანტური ფაქტორი, შედეგები ორგანიზაციისთვის;
რომელიც ახსნიდა თანამშრომლების ჩართულობას შედეგები საზოგადოებისთვის.
შევიწროების პროცესში. შვედეთში გამოვლენილია, ინტენსივობისა და ხანგრძლივობის მიხედვით,
რომ ბოლო ნახევარი წლის მანძილზე მოხუცთა თა- მობინგის შედეგებმა, როგორც წესი შეიძლება, გა-
ვშესაფრის თანამშრომელთა დაახლოებით 5 %-მა ვლენა იქონიოს სამი მიმართულებით: მსხვერპლის
განიცადა მობერების ქმედებები. დიდ ბრიტანეთში, ჯანმთელობა, კარიერა და პირადი ცხოვრება.
კვლევებით დასტურდება, რომ განსაკუთრებული თანამშრომელს, ჯანმრთელობის პრობლემები
მიმართულოებაა „აკადემიური მობინგი“, რომლის ინტენსიური მობინგის ან ბულინგის შედეგად უვი-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 15

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
თარდება. მობინგით გამოწვეული ნერვული სისტე- „აბუჩად ამგდები“ განიცდის, ამავე დროს, განმას-
მის აქტიურობა, გავლენას ახდენს სხეულის სხვა- ხვავებელ თავისებურებად შემდეგს ასახელებენ:
დასხვა ორგანოებსა და პროცესებზე, ძირითადად თუ მობინგი მსხვერპლის მიმართ სტრესის პროვო-
სისხლძარღვებზე, თვალებზე, არტერიალურ წნე- ცირებას ახდენს, მობერის შემთხვევაში ხანგრძლივ
ვაზე, ღვიძლზე, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტზე, შარდის სტრესს, ან მოლოდინებსა და რეალობას შორის
ბუშტზე, სხეულის ტემპერატურაზე და ა. შ. შესაძ- დისონანსს მობერი იქამდე მიჰყავს, რომ თავისი
ლოა განვითარდეს ქრონიკული ფსიქოსომატური მდგომარეობის სხვებზე გადატანას იწყებს (გარდა-
და ფსიქიატრიული დარღვევებიც, რომლებიც რიგ მავალი მობინგი).
შემთხვევებში ალკოჰოლისა და მედიკამენტების აღსანიშნავია, რომ ხშირად მობერისთვის ცვა-
გაუაზრებლად გამოყენებას იწვევს. საბოლოო ლებადი შედეგი არ დგება. სამიზნეს იზოლაცია
ჯამში კი, მობინგს შეიძლება სუიციდის მცდელობა მოწმეთა უსიტყვო ქცევასთან ერთად კოლექტივში
ან სუიციდიც მოჰყვეს. ევროპული მაჩვენებლების მდევნელის დიდი ხნით ყოფნას უზრუნყველყოფს.
მიხედვით, დევნა ორგანიზაციაში წელიწადში სუი- შემთხვევათა უმრავლესობაში მდევნელს მხარს
ციდის შემთხვევების დაახლოებით 20 %-ის მიზეზს უჭერს ორგანიზაციული სისტემა, ამიტომ ახალი
წარმოადგენს. კარიერაზე მობინგის გავლენა ხდება „განტევების ვაცის“ საძიებლად გზა ფართოად
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

მუშაკი-მსხვერპლის დეპროფესიონალიზაციის იხსნება.

გზით, რომელიც, თავის მხრივ, მისი საწარმოო მობინგის შედეგები დამქირავებელი ორგანი-
ქცევის ცვლილებას იწვევს. ამ ცვლილებათა მი- ზაციისთვის, რომელთა განსაზღვრაც წინასწარ
ზეზებია (კვლევათა 50%-ზე მეტი): დემოტივაცია, რთულია, შემდეგ ჯგუფებს მოიცავს:
უნდობლობა, ნერვიულობა, გამიჯვნა, საწარმოო 1. ეკონომიკური შედეგები - ავადმყოფობით
და ინტელექტუალური ბლოკადები საკუთარ თავში გამოწვეული არასამუშაო დღეების ზრდა; მწა-
დაეჭვება და არასაკმარისი კონცენტრაცია. რმოებლობის, შრომის ხარისხისა და შემოსავლის
იმ განწყობებისა და განცდების ორგანიზაცი- შემცირება, მუშახელის დენადობის ზრდა, დანა-
აში დატოვება, რომელიც მობინგის მსხვერპლს ხარჯების მატება);
ექმნება, სირთულეს წარმოადგენს და მისი პირადი 2. სოციალური, იმიჯზე მოქმედი შედეგები;
ცხოვრების თანმდევი ხდება, რასაც შეიძლება (როტაცია და საუკეთესო მუშაკების დაკარგვა;
შედეგად მოჰყვეს: გაუწონასწორებელი ხასიათი, კოლექტივის დემორალიზაცია; კოლექტივში სა-
სოციალური იზოლაცია, ოჯახის წევრებთან და მუშაო გარემოსა და ატმოსფეროს გაუარესება;
პარტნიორებთან ხშირი კამათი, საერთო ფსიქო- კონკურენტუნარიანობისა და შრომის ბაზარზე
ლოგიური დატვირთვა, ფინანსური პრობლემები, ორგანიზაციის რეპუტაციის დაქვეითება. თანამ-
გულგრილობა, აგრესიულობა, პირადი ცხოვრების შრომლების, კლიენტებისა და სამუშაოზე მიღების
მიმართ არასაკმარისი ყურადღება და დეპრესია. კანდიდატების მხრიდან ორგანიზაციისადმი ნდო-
განსხვავებული შედეგები აჩვენა კვლევებმა, ბის შემცირება; შრომით კოლექტივში მოტივაცი-
რომელიც მობერებზე ჩატარდა, მათი ქცევის ისა და შემოქმედების შესუსტება, პერსონალთან
შედეგების განსაზღვრის მიზნით. მონაცემების მუშაობისა და მიმდინარე საქმიანობის დარღვევა);
მიხედვით, კვლევის შედეგები აგრესორებისთვის შერჩევითი კვლევების ჩატარება მობინგის
შეიძლება დაჯგუფდეს იმავე პრინციპით, როგორც შემთხვევებისა და მისი მრავალსახეობის, სიხში-
შედეგები მსხვერპლისთვის, რადგან მობერი, რისა და გამოვლენის ხასიათის მიმართულებით და
არასწორი კომუნიკაციისას თავადაც სტრესულ სხვა შერჩევითი კვლევები მობინგის გამოვლენის
სიტუაციას იქმნის. მის წინააღმდეგ შესაძლებე- მიზნით - სტატისტიკის თანახმად, მობინგი, შემ-
ლია კოლეგების განწყობის ცვლილება და შესაბა- თხვევათა სიხშირის მიხედვით ევროპულ ქვეყნებში
მისად, რეალური ხდება შრომის ეფექტურობისა შემდეგნაირად ნაწილდება: 61,8 % - ჭორებისა
და სამუშაოში ჩართულობის შემცირება, მასთან და ყალბი ინფორმაციის გავრცელება; 57,2 % -
დაკავშირებული ეკონომიკური შედეგები ანაზღა- შესრულებული სამუშაოს არასწორი შეფასება;
ურების დაქვითვით და სხვა. ფსიქოსომატური 55,9 % - გესლიანობა, განზრახ გაქილიკება; 51,9
დაავადებები, რომელიც ნაწილობრივ მსხვერპლის % - სამუშაოს შესრულებისთვის მნიშვნელოვან
სიმპტომების გამეორებაა (უძილობა, დეპრესია, ინფორმაციაზე წვდომის აღკვეთა; 48,1 - უხეში
მომატებული გაღიზიანებადობა) - პრობლემებია, და არასამრთლიანი კრიტიკა სამუშაოს თაობაზე;
რომელსაც ორგანიზაციაში „შარის მომდები“ და 39,7 % - განცალკევება/ იზოლაცია; 38, 1 % - ადა-

16 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
მიანის, როგორც უმოქმედოს წარმოდგენა; 36,0 % (ხელმძღვანელი თუ რიგითი მუშაკი) არ გახდა დო-
- შეურაცხყოფები; 26, 5 % - ადამიანის, როგორც მინანტური ფაქტორი, რომელიც დევნის პროცესში
არაშრომისუნარიანის წარმოდგენა (ინვალიდი); თანამშრომლების ჩართულობას ახსნიდა.
18,1 % - სამუშაოს ჩამორთმევა. შერჩევითი კვლევა ორგანიზაციაში დევნის
შერჩევითი კვლევები მობინგის გამოვლენის შედეგების გამოსავლენად - მაგალითად, პირთა
სიხშირეთა რეგისტრაციისთვის - მოყვანილია არა- შორის, რომლებიც WBTI -ში ჩატარებულ კვლევაში
კომერციულ ორგანიზაციებში მობინგის წარმო- იღებდნენ მონაწილეობას, ხუთიდან ოთხმა გამო-
შობის სიხშირის შედეგები, მიღებული სლოვენიის კითხულმა შედეგად დაკარგა სამუშაო ადგილი
სწავლულთა ჯგუფის მიერ (იხ. ცხრილი) (Kovacic A, (39%-მა - საკუთარი სურვილით, 44%-მა - სამუშაოს
Podgornik N, Pristov Z, Raspor A. 2017) მიმცემის მიერ ჩამოყალიბებული მიზეზით). და
შერჩევითი კვლევები მობინგის მონაწილეთა მხოლოდ შემთხვევათა 11%-ში შრომითი ურთიე-
დემოგრაფიული (ასაკი, გენდერი) ან თანამდებო- რთობები შენარჩუნდა შრომითი ურთიერთობები.
ბრივი თავისებურებების განსაზღვრის მიზნით - 2003 წელს გამოკითხულ პირთა შორის 70% შემ-
ეროვნული კვლევის შედეგად შვედეთში, დადგინდა, დგომ წავიდა სამუშაოდან (37% საკუთარი ნებით,
რომ მამაკაცები შემთხვევათა 76%-ში განიცდიან 33% - ობიექტური მიზეზების გამო), 17% დარჩა ორ-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

შეტევებს მამაკაცების მხრიდან, 3%-ში - ქალების განიზაციაში, მაგრამ გადაიყვანეს სხვა პოზიციაზე.
მხრიდან და 21%-ში ქალთა და მამაკაცთა მხრიდან მობინგის შედეგებს შეიძლება მივაკუთვნოთ
ერთდრულად. შემთხვევათა 40%-ში ქალებს აბუჩად შრომის ანაზღაურების ნაწილობრივი არ სრული
ქალები იგდებენ, 30 %-ში - მამაკაცები და 30%-ში - შეკვეცა: რესპონდენტთა 51%-მა მიუთითა ამაზე,
ერთნიც და მეორენიც. მაშინ როდესაც 33%-მა აღნიშნა მატერიალურ
აშშ-ში, The Workplace Bullying & Trauma Institute სფეროში რაიმე ცვლილების არაარსებობა.
(WBTI)-ში ჩატარებული კვლევის თანახმად, მიბი- სტატისტიკური ანალიზის საშუალებით ასევე
ნგის ობიექტს უფრო ხშირად ქალები წარმოადგე- ვლინდება მობინგის მოვლენების გეოგრაფიული
ნენ (70%) და პროცენტული თანაფარდობა მათ გავრცელება, მის მსხვერპლთა რიგებში მოხვედ-
სასარგებლოდ დროთა განმავლობაში მხოლოდ რის რისკის ხარისხი დარგობრივი კუთვნილების
იმატებს. ამგვარ სტატისტიკას მეცნიერები სამ მიხედვით, მობინგის შემსრულებელთა ქცევის
ასპექტს უკავშირებენ: დასაქმებული მამაკაცების ცვლილება სახელმწიფო რეგულირების შედეგად
უფრო მაღალ წილს ქალებთან შედარებით; მამაკა- პროფილაქტიკის, სამუშაო ადგილზე ოსტრაკიზმის
ცთა სქესის წარმომადგენელთა მიერ ხელმძღვა- პრევენციის საკანონმდებლო აქტების მეშვეობით.
ნელ თანამდებობებზე უფრო ხშირ ჩანაცვლებას;
მამაკაცების მიერ იმ ფაქტის დამალვას, რომ ისინი დასკვნა
მობინგის ობიექტები გახდნენ; სამუშაო ადგილებზე სირთულეების გამო და-
სლოვენიის კვლევაში აღმოჩნდა, რომ არც მო- პირისპირებისას, უამრავი თანამშრომელი ხდება
ბერის ასაკი, არც გენდერი, არც მობერის სტატუსი მსხვერპლი. სანამ ცნობიერება არ გაუმჯობე-

ერთხელ ერთხელ
ყოველ ყოველ
ბოლო ბოლო ყოველთვეს
კვირას დღე სულ
მობინგის სახეები, 3 წლის 1 წლის გასულ
გასულ გასულ პასუხები
ქმედებები მანძილზე მანძილზე წელს
წელს წელს
შეტევები მენეჯერების
მიერ (ბოსინგი) 36,9 33.6 18,8 8,7 2,0 149

შეტევები კოლეგების
მიერ (მობინგი) 41,3 24,8 18,3 11,9 3,7 109

ბულინგი 45,1 25,5 13,7 11,8 3,9 51

შეტევები
თანამშრომლების მიერ
56,3 15,6 21,9 3,1 3,1 32
(სტაფინგი)

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 17

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
სდება, საჭირო ზომები ადეკვატურად არ იქნება ნისაზღვროს მობინგის მონაწილეთა ხარისხობრივი
მიღებული. მობინგის შესახებ ცნობიერება უნდა სტრუქტურა: შემსრულებლები, დაზარალებულები
ამაღლდეს. ბრძოლა ჯერ ინდივიდუალური სწავლე- და მოწმეები, მათ შორის ასაკობრივი, გენდერული
ბით უნდა დაიწყოს, შემდეგ უნდა მოხდეს კანონის და თანამდებობრივი ნიშნების მიხედვით; მეორე,
ინიცირება და მხარდაჭერა. ჩამოყალიბდეს მობინგური მოქმედებების ბაზა
ორგანიზაციაში მობინგის, ბოსინგის, ბულინგის დეტალურად წარმოდგენისთვის. მესამე, კვლევები
და სტაფინგის შემთხვევები ერთეულებიდან მასო- სამუშაო ადგილზე მობინგის შედეგებისთვის თვა-
ბრივი სოციალური მოვლენის კატეგორიაში გადა- ლყურის დევნის საშუალებას იძლევა, თანამშრო-
დის, რაც ცალსახად კვლევის საგანს უნდა წარმო- მელზე განხორციელებული შეტევების სახისა და
ადგენდეს. სტატიაში მოყვანილია სტატისტიკური ფორმის, ორგანიზაციული კულტურის, ორგანიზა-
ანალიზის ჩატარების მიდგომები: დაკვირვებები, ციაში პერსონალის მორალური დევნისაგან დაცვის
კლასიფიკაციები და შერჩევითი სტატისტიკური ჩამოყალიბებული საკანონმდებლო ლოკალური
კვლევები, რაც საშუალებას იძლევა, ჯერ-ერთი, გა- აქტების არსებობის ან არარსებობის მიხედვით.
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

18 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
REGIONAL AGRARIAN STRATEGY ǧ
THE BASIS OF INCLUSIVE DEVELOPMENT OF THE REGION
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: January 27, 2023
Published: February 20, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-19

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Paata Koguashvili, Ina Maisuradze,
professor of Georgian Technical University Ph.D. Doctoral Student
https://orcid.org/0000-0001-6491-9460 of Georgian Technical University
e-mail: [email protected] e-mail: [email protected]

ABSTRACT
The article examines the current conditions for the transformation of the economy and notes that the role
of territorial factors in the development of the national economy, because of the imbalance of the regional de-
velopment of the country, is increasing. The basis for developing a scienti ic concept of regional development is
to achieve an unambiguous de inition of the categories „region“ and „regional economy“. While maintaining the
regulatory role of the state in the agricultural sector, even in a market economy, it is possible to maintain and
increase the level of competition, and effectively ensure property rights and freedom of choice. In the conditions
of a developed market economy, the state, with the help of various economic and inancial instruments, provides
constant and stable support to agriculture by redistributing income from more ef icient to less ef icient sectors
of the economy.
The revival and dynamic development of the country’s economy are possible when it is based on highly pro-
ductive agriculture. Only in this case, the agricultural sector can play the role of a multiplier of socio-economic
development both at the level of the whole country and its regions.
Keywords: Agrarian sector, region, regional economy, agriculture, economy.

REFERENCES: nauchno-prakticheskaya-konferentsiyamodern-
1. Koghuashvili P., Baratashvili E., Maisuradze I., science-innovations-and-prospects-6-8-marta -2022-
Food clusters as a tool for increasing the ef iciency of goda-stokgolm-svetsiyaarhiv/
agribusiness // Modern science: innovations and per- 2. Koghuashvili P., Kunchulia T; For the Agricultural
spectives. Proceedings of the 6th International Scien- Strategy of Georgia; Journal „Moambe“ N 28. 2010
ti ic and Practical Conference. SSPG Edition. Stockholm, 3. P. Koghuashvili; For the Strategy of an Agrar-
Sweden. 2022. p. 198-211 ISBN 978-91-87224-02-7 ian Policy of Georgia. Scienti ic-Practical Conference;
URL: https://sci-conf.com.ua/vi-mezhdunarodnaya- Kutaisi, 2011.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 19

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
4. N. Chitanava; Peculiarities of the transformation 7. Kharaishvili, E., Gechbaya, B., & Mushkudiani, Z.
of Georgian economy and the logic of formation of new (2019). Agro-food production trends and innovative
strategies of development perspectives. Journal „Social export marketing strategy in Georgia. economic. Ecol-
Economy“ N4 (22); 2012 year. ogy. Society, 3 (3), 1-10. https://ees-journal.com/index.
5. N. Chitanava; New strategy of agricultural devel- php/journal/article/view/107
opment in Georgia; Journal „Business and Legislation“ 8. Materials of the National Statistical Service of
N1; 2013 year. Georgia: www.geostat.ge
6. Kharaishvili E., Agricultural development priori- 9. Maisuradze I., State promotion of small busi-
ties in Georgia and Israel: innovative approaches and nesses operating in the agrarian sector of the region;
models, student scienti ic-practical journal „Student J. „Economics“, Volume 105, N11-12, 2022. p.51-67.
Research and Projects“, N 1-2, 2018. DOI:10.36962/ECS105/11-12/2022-51.

რაციონალური აგრარული სტრატეგია - რეგიონის

ინკლუზიური განვითარების საფუძველი
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

პაატა კოღუაშვილი,
სტუ პროფესორი
ელ-ფოსტა: [email protected]
ინა მაისურაძე,
სტუ დოქტორანტი
ელ-ფოსტა: [email protected]

აბსტრაქტი
სტატიაში განხილულია ეკონომიკის ტრანსფორმაციის თანამედროვე პირობები და აღნიშნულია, რომ
ეროვნული ეკონომიკის განვითარებაში იზრდება ქვეყნის რეგიონული განვითარების დისბალანსით
გამოწვეული ტერიტორიული ფაქტორების როლი. რეგიონული განვითარების სამეცნიერო კონცეფციის
შემუშავების საფუძველს წარმოადგენს „რეგიონის“ და „რეგიონული ეკონომიკის“ კატეგორიების ერთმ-
ნიშვნელოვანი განსაზღვრულობის მიღწევა. სახელმწიფოს მარეგულირებელი როლის შენარჩუნებით
აგრარულ სექტორში საბაზრო ეკონომიკის პირობებშიც კი შესაძლებელია კონკურენციის დონის შენა-
რჩუნება და გაზრდა, საკუთრებისა და არჩევანის თავისუფლების უფლებების ეფექტიანი უზრუნველყოფა.
განვითარებული საბაზრო ეკონომიკის პირობებში, სახელმწიფო სხვადასხვა ეკონომიკური და ფინანსური
ინსტრუმენტების მეშვეობით ახორციელებს სოფლის მეურნეობის მუდმივ და სტაბილურ მხარდაჭერას
ეკონომიკის უფრო მაღალეფექტიანი სექტორიდან შემოსავლების გადანაწილებით.
ქვეყნის ეკონომიკის აღორძინება და დინამიური განვითარება შესაძლებელია, როდესაც ის ეფუძნება
მაღალმწარმოებლურ სოფლის მეურნეობას. მხოლოდ ამ შემთხვევაშია შესაძლებელი აგრარული სექტორის
მიერ სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარების მულტიპლიკატორის როლის შესრულება როგორც მთელი
ქვეყნის, ისე მისი რეგიონების დონეზე.
საკვანძო სიტყვები: აგრარული სფერო, რეგიონი, რეგიონული ეკონომიკა, სოფლის მეურნეობა, ეკონომიკა.

შესავალი წარმოების ტექნოლოგიურ, ორგანიზაციულ და

საქართველოსა და მისი რეგიონებისათვის ეკონომიკურ პროცესებში იგი წარმოადგენს ძირი-
ერთერთ პრიორიტეტულ სფეროს წარმოადგენს თად რგოლს ჯერ კიდევ სერიოზული გამოწვევების
აგრარული სექტორის განვითარება, პროდუქტი- წინაშე მდგარი და მოსაგვარებელი ქვეყნის სასურ-
ულობის არსებითი ზრდა და ამის საფუძველზე სათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის საქმეში.
აგრარულ სექტორში დასაქმების ეკონომიკური სა- რეგიონის აგრარული სფეროს ეფექტიანი
რგებლიანობის ამაღლება, რაც საბოლოო ჯამში არ- განვითარების აუცილებლობა, როგორც მისი
სებითად განსაზღვრავს ამ სფეროში და ზოგადად, ეკონომიკური საქმიანობის სისტემა-შემქმნელი
ქვეყნის მთელი მოსახლეობის ცხოვრების დონეს. ფაქტორი, ეკონომიკური პროცესების რეგიონა-

20 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ლიზაციის მიმდინარე პირობებში წარმოადგენს ნორმას. - როგორც ხშირად ხდება, კონკრეტული
რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვი- პროდუქტის მთლიანი მოხმარების რესურსები
თარების მნიშვნელოვან ელემენტს, ხოლო შიდა საგრძნობლად ჩამორჩებიან რაციონალური მოხ-
აგროსამრეწველო კომპლექსის ეფექტიანობისა მარებისათვის საჭირო რესურსების მარაგებს.
და კონკურენტუნარიანობის გაზრდა ხდება სუ- ეს განსაკუთრებით მკაფიოდ ჩანს ხორცისა და
რსათით უზრუნველყოფის წინაპირობა, რომლის ხორცპროდუქტების მიხედვით, სადაც თვითუზ-
შედეგად მიღწეულ იქნება ქვეყნის ეკონომიკური რუნველყოფის დონე, მართალია 51 პროცენტს
და ეროვნული უსაფრთხოება. შეადგენს, მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ
თანამედროვე პირობებში სოფლის მეურნე- მთლიანი მოხმარება რაციონალური მოხმარების
ობის სექტორის ფუნქციონირება, სასურსათო მხოლოდ 3/5-ია, ადგილობრივი წარმოება რაცი-
ბაზრებზე წარმოებული პროდუქციის ხარისხისა ონალური მოხმარების მასშტაბებთან მხოლოდ 31
და კონკურენტუნარიანობის ამაღლების მზარდი პროცენტია. კიდევ უფრო დიდია აღნიშნული მაჩ-
მოთხოვნები და ქართული ეკონომიკის მსოფლიო ვენებლის განსხვავება საქართველოს რეგიონების
სივრცეში ინტეგრაცია მოითხოვს სოფლის მე- მიხედვით, რასაც ქვემორე ცხრილი ადასტურებს.
ურნეობის სექტორის გარდაქმნის ახალ, დღემდე როგორც ვხედავთ, საქართველოს არც ერთ

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

არსებულთან შედარებით კიდევ უფრო ეფექტიან რეგიონში ხორცისა და ხორცპროდუქტების წარმო-
მიმართულებებს და ფორმებს. ება არ აღწევს რაციონალური მოხმარების დონეს,
მაგრამ თავად გრადაცია რეგიონების მიხედვით
ძირითადი ტექსტი საკმაოდ მაღალია: 1.2%-დან დედაქალაქში 76.0%-
საქართველოში, ათეული წლების განმავლობაში მდე ქვემო ქართლში.
კულტივირებდა მისი ცალკეული რეგიონების სპე- სამწუხაროდ, საქართველოს რეგიონების ასი-
ციალიზაცია, რომელიც ერთი მხრივ, განპირობე- მეტრიული განვითარება არაა მხოლოდ აგრარული
ბული იყო როგორც შრომის დანაწილებით სსრკ-ის სექტორისთვის დამახასიათებელი. - იგი ეკონო-
ერთიან ეკონომიკურ სივრცეში, მეორე მხრივ კი მიკის სხვა დარგებშიც შეინიშნება. აღნიშნულის
საქართველოს მრავალმხრივი ბუნებრივ-კლიმა- კომპლექსური გამოხატულებაა ის, რომ მშპ მოსა-
ტური პირობებით. შესაბამისად, ღია, საბაზრო ხლეობის ერთ სულზე საქართველოს რეგიონებში
ეკონომიკის პირობებში შეფარდებითი ეკონომიის საშუალო ქვეყნისმიერ მაჩვენებელს დაახლოებით
პრინციპი განსაკუთრებით აქტუალური ხდება 30 პროცენტით, ხოლო თბილისის მაჩვენებელს
თითოეული რეგიონის აგრარული წარმოების პრო- - თითქმის 2.2-ჯერ ჩამორჩება. შესაბამისად, საქა-
ფილისა და როგორც ქვეყნის, ისე საერთაშორისო რთველოს ეკონომიკაში მიმდინარე ტრანსფორმა-
სასურსათო ბაზარზე პოზიციონირების არსებითი ციის პროცესების ერთერთი მთავარი ამოცანა რე-
გაუმჯობესებისათვის. საქართველოში საკმაოდ გიონების სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების
დაბალია სურსათით, კვების ძირითადი პროდუქ- დონის ამაღლება და გამოთანაბრებაა. რეგიონების
ტებით თვითუზრუნველყოფის დონე. კერძოდ, შიდა რეზერვების ეფექტიანად გამოყენებისა და
თვითუზრუნველყოფის დონე 100 პროცენტს აღე- კონკრეტული ეკონომიკური სისტემის ფარგლებში
მატება მხოლოდ კარტოფილის (115%) და ყურძნის საქმიანობის სრულყოფით.
(173%) მიხედვით. ბოლო მონაცემებით (2021 წ.), ქვეყნის აგრარული სექტორის კრიზისიდან გა-
ხორბლით თვითუზრუნველყოფის დონე მხოლოდ მოყვანა და მისი განვითარების უზრუნველყოფა,
22 პროცენტია, სიმინდით - 74%, ბოსტნეულით - რომელიც განსაზღვრავს მოსახლეობის ცხოვრე-
61%, ხორცით - 51%, რძითა და რძის პროდუქტებით ბის დონეს, წარმოადგენს ძირითად რგოლს ქვეყნის
- 81%, კვერცხით - 98%.1 სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნველყოფის
ამასთან, „თვითუზრუნველყოფის დონე“ გვიჩვე- საქმეში.
ნებს მხოლოდ შესაბამისი რესურსის მთლიან მოხ- რეგიონული განვითარების სამეცნიერო კონ-
მარებაში ადგილობრივი წარმოების წილს, მაგრამ ცეფციის შემუშავების საფუძველს, პირველ რიგში,
იგი არაფერს გვეუბნება, თუ მთლიანი მოხმარება წარმოადგენს ისეთი კატეგორიების საბოლოო
(ადგილობრივ წარმოებას + იმპორტი - ექსპორტი) შინაარსის განსაზღვრა, როგორებიცაა „რეგიონი“
რამდენად შეესაბამება მოხმარების რაციონალურ და „რეგიონული ეკონომიკა.“ „რეგიონის კონცეფ-

1 იხ. საქართველოს სოფლის მეურნეობა 2021. სტატისტიკური კრებული. თბილისი, სტატისტიკის ეროვნული
სამსახური, გვ. 111-122.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 21

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ცხრილი
ხორცის წარმოება და ხორცით უზრუნველყოფის დონე
საქართველოს რეგიონების მიხედვით 2021 წელს

ხორცის წარმოება
ხორცის მოსახლეობის ერთ სულზე
საქართველოს
წარმოება, მოხმარების
მოსახლეობა,
სულ, ათასი რაციონალურ
ათასი კაცი კგ
ტონა ნორმასთან (63 კგ)
შედარებით, %
საქართველო - სულ 3728,6 72,6 19,5 30,9
მათ შორის:
თბილისი 1201,8 0,9 0,7 1,2
აჭარა 355,5 1,5 4,2 6,7
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

გურია 105,3 1,1 10,4 16,6

იმერეთი 466,6 12,1 25,9 41,2
კახეთი 304,6 10,0 32,8 52,1
მცხეთა-მთიანეთი 92,4 3,6 39,0 61,8
რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო სვანეთი 27,6 1,0 36,2 57,5
სამეგრელო-ზემო სვანეთი 301,6 8,3 27,5 43,7
სამცხე-ჯავახეთი 148,3 3,6 24,3 38,5
ქვემო ქართლი 434,5 20,8 47,9 76,0
შიდა ქართლი 250,5 9,6 38,3 60,8

ციას“ დიდი ყურადღება ექცევა თანამედროვე რმოების კომპლექსის შექმნა, რომლებიც ყველაზე
ეკონომიკურ, გეოგრაფიულ, სოციოლოგიურ და ეფექტიანად იყენებენ ხელსაყრელ ფაქტორებს
ურბანული დაგეგმვის ლიტერატურაში როგორც და მდგრადი ეკონომიკური განვითარების წინაპი-
საქართველოში, ისე მის ფარგლებს გარეთ. რობებს. რეგიონის აგრარულმა სექტორმა უნდა
საქართველოს რეგიონული პოლიტიკის ძირი- უზრუნველყოს:
თად დებულებებში რეგიონი განსაზღვრულია, 1.სოფლის მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომი-
როგორც ,,საქართველოს ტერიტორიის ის ნაწილი, კური განვითარება;
რომელსაც აქვს ბუნებრივი, სოციალურ-ეკონომი- 2.მაღალტექნოლოგიური სოფლის მეურნეობისა
კური, ეროვნული-კულტურული და სხვა პირობების და სასურსათო წარმოების განვითარება;
ერთობლიობა.“ რეგიონი შეიძლება ემთხვეოდეს 3.გარემოსდაცვითი (ნიადაგდაცვითი) ღონის-
საქართველოს შემადგენელი სუბიექტის ტერი- ძიებების განხორციელება.
ტორიის საზღვრებს ან აერთიანებდეს რამდენიმე სოფლის მეურნეობა მჭიდრო კავშირშია კაცო-
შემადგენელი სუბიექტის ტერიტორიებს. ბრიობის პროდუქტიული ძალების განვითარება-
საქართველოს რეგიონების სოციალურ-ეკო- სთან და საწარმოო ურთიერთობებთან, მისი ევო-
ნომიკური განვითარებისათვის შემუშავებული ლუციური განვითარების მთელ ისტორიულ გზაზე.
სტრატეგიების ძირითად შინაარსს, რომელიც სხვადასხვა თეორიული შეხედულებებისა და
უზრუნველყოფს სასურსათო და, შესაბამისად, ქვე- კონცეპტუალური პრინციპების კრიტიკულმა ანა-
ყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, წარმოადგენს ლიზმა სოფლის მეურნეობის სფეროს განვითარე-
სოციალურად ორიენტირებული საბაზრო ეკონო- ბის ბუნებისა და ევოლუციის შესახებ, საშუალება
მიკის პრინციპების განხორციელება და რეგიონის მოგვცა ჩამოგვეყალიბებინა რეგიონის სოფლის მე-
სოფლის მეურნეობის სფეროში ღრმა სტრუქტუ- ურნეობის სფეროს ცნება, რომელიც ეკონომიკური
რული გარდაქმნების და კონკურენტუნარიანი საწა- ტრანსფორმაციის თანამედროვე პირობებში უნდა

22 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ჩაითვალოს ტერიტორიულ ფორმაციად, რომელიც სისტემა, გადასახადების შემსუბუქება ან გა-
წარმოადგენს ერთიან ბუნებრივ-გეოგრაფიულ და ნთავისუფლება, ტარიფების შემცირება სოფლის
სოციალურ-ეკონომიკურ სისტემას, რომელშიც მეურნეობის რესურსებით სარგებლობაზე, ბი-
ხდება დაბალანსებული სასოფლო-სამეურნეო უჯეტიდან ანაზღაურების მქონე საკრედიტო
პროდუქციის რეპროდუცირება (წარმოება, განა- და სადაზღვევო სისტემა და ა.შ.) სახელმწიფო
წილება, მიმოქცევა, მოხმარება) მისთვის დამახა- ახორციელებს სოფლის მეურნეობის მუდმივ და
სიათებელი სპეციალიზაციით, რეგიონებს შორის სტაბილურ მხარდაჭერას დამატებული ღირე-
შრომის გადანაწილებით, ინფრასტრუქტურის გა- ბულების უფრო მასშტაბურად მფორმირებელი
ნვითარებით და გარემომცველი გარემოს დაცვით, ინდუსტრიული სექტორიდან შემოსავლების
მოსახლეობის რეპროდუქციისთვის ნორმალური გადანაწილებით. ეს შესაძლებელს ხდის ამ ქვე-
წინაპირობების შესაქმნელად (დიაგრამა 1). ყნების მოსახლეობის არა მხოლოდ სურსათით
აგრარული სფერო, როგორც რეგიონის სოცი- უზრუნველყოფას, არამედ სასოფლო-სამეურ-
ალურ-ეკონომიკური ცხოვრების ფუნდამენტური ნეო პროდუქციის მნიშვნელოვანი მოცულობის
რგოლი და სახელმწიფოს აგრარული და რეგიო- ექსპორტირებას. ბოლო მონაცემებით, მოსა-
ნული სოფლის მეურნეობის პოლიტიკის განხო- ხლეობის ერთ სულზე აგრარული პროდუქციის

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

რციელების ობიექტი, არ უნდა შემოიფარგლოს ექსპორტი ევროკავშირის ქვეყნებში თითქმის
მხოლოდ სასოფლო-სამეურნეო წარმოებით და 500 აშშ დოლარია, ხოლო აშშ-ში 470 დოლარზე
უნდა მოიცვას რეგიონული, რეგიონთაშორისი და მეტი. ამასთან, დასავლეთის ქვეყნებში სოფლის
საერთაშორისო ტრანსფორმაციის ვექტორების მეურნეობის სისტემური სამართლებრივი და ეკო-
მთელი სპექტრი, მისი განვითარების პერსპექტი- ნომიკური მხარდაჭერა (სუბსიდირება, იაფი კრე-
ული მიმართულებების შემუშავების მიზნით. დიტი, დაზღვევა და ა.შ.) სტაბილურად იზრდება.
განვითარებული ქვეყნების პრაქტიკა გვიჩ- ჩვენი აზრით, რეგიონებისა და მთლიანად ქვეყ-
ვენებს, რომ სახელმწიფოს მარეგულირებელი ნის მდგრადი განვითარება შესაძლებელია სოფლის
როლის შედეგად, სოფლის მეურნეობის სფეროში, მეურნეობის სექტორის ფუნქციონირებისათვის
საბაზრო ეკონომიკის პირობებში, შესაძლებელია შემდეგი პირობების შექმნით:
კონკურენციის დონის შენარჩუნება და გაზრდა, • სასურსათო უსაფრთხოების უზრუნვე-
საკუთრებისა და არჩევანის თავისუფლების ლყოფა;
უფლებების ეფექტიანი დაცვა. ყველა განვითა- • სარესურსო ბაზების დაცვა: მიწის და
რებულ ქვეყანაში, სხვადასხვა ეკონომიკური წყლის რესურსები, მინერალური სასუქების მარა-
და ფინანსური ინსტრუმენტების მეშვეობით გები, მათი წარმოებისთვის საჭირო რესურსები;
(მათ შორის დოტაციებისა და კომპენსაციების • სოფლის მეურნეობის სფეროს ინფრას-

დიაგრამა 1. რეგიონის აგრარული სფერო

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 23

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ტრუქტურის ფუნქციონირების სტაბილურობის დინამიზმსა და მოსახლეობის კეთილდღეობაზე.
უზრუნველყოფა. ეკონომიკური ტრანსფორმაციის პირობებში სო-
მსოფლიო ქვეყნების მრავალწლიანი გამოცდი- ფლის მეურნეობაში, საჭიროა სახელმწიფოს მიერ
ლება ადასტურებს ერთ კანონზომიერებას: ქვეყანა, მხარდაჭერილი და დაცული ინსტიტუტების შექმნა.
რომელიც არ ასტიმულირებს საკუთარი სოფლის ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს
მეურნეობის განვითარებას და არ აწარმოებს წარმოების ფაქტორების ბაზრის წარმოქმნასა და
საკმარისი რაოდენობის სურსათს, ხდება სხვა სა- ეფექტიან ფუნქციონირებას, აქციონერების კონტ-
ხელმწიფოების კონიუნქტურაზე დამოკიდებული. როლს საკუთარ საწარმოებზე და საზოგადოებრივ
სოფლის მეურნეობა არეგულირებს ოპტიმალურ უსაფრთხოებას.
დონეზე ეროვნული ეკონომიკის განვითარებას, მის აგროსასურსათო პროდუქციით თვითუზრუნ-
წონასწორობას და, ამავე დროს, უზრუნველყოფს ველყოფის დონის არსებითი გაზრდა საჭიროებს
ქვეყნის სასურსათო უსაფრთხოებას, რომელიც ქვეყანაში თანმიმდევრული აგრარული რეფორმის
წარმოადგენს მისი ეკონომიკური უსაფრთხოების განხორციელების აუცილებლობას, რომელიც უნდა
შემადგენელ ნაწილს. ეფუძნებოდეს საქართველოში სოფლის მეურნეო-
1990-იანი წლების დასაწყისში საქართველოს ბის სფეროში დაგროვილ გამოცდილებას, ასევე ამ
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

სოფლის მეურნეობის ტექნიკურმა დეგრადაციამ, სექტორის განვითარებულ ქვეყნებში სახელმწიფო

ძირითადი ფონდების უმეტესი ნაწილის დაკარ- ხელშეწყობისა და რეგულირების საუკეთესო
გვამ, სოფლის მეურნეობის საწარმოების მძიმე პრაქტიკას.
ფინანსურმა მდგომარეობამ, რომლის დროსაც რეფორმის შედეგების და განვითარების კონ-
ნახევარზე მეტი მათგანი გახდა წამგებიანი, ფაქტო- ცეფციის სტრატეგიის უმნიშვნელოვანესი მომე-
ბრივად გამოიწვია აგრარული სექტორის კონკუ- ნტების შეფასება ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირში
რენტუნარიანობის და საქართველოს სასურსათო იმყოფება. ამჟამად, საქართველოს წინაშე დგას
დამოუკიდებლობის დაკარგვა. სოფლის მეურნეო- ამოცანა: განისაზღვროს სასოფლო-სამეურნეო
ბის პროდუქციის წარმოების დეკონცენტრაციამ და სამრეწველო პოლიტიკების შინაარსი, რათა
და ნატურალიზაციამ, რომელიც ნეოლიბერალური უზრუნველეყოს მათი განხორციელება და ქვეყნის
რეფორმების დროს მოხდა, ისიც განაპირობა, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოება. ხისტი გლობალური
სოფლებში დამკვიდრდა დაბალპროდუქტიული კონკურენციის სამყაროში ჰაერივით აუცილე-
(10%-ზე ნაკლები), ნატურალურ-პატრიარქალური ბელია ქართული სოფლის მეურნეობის დაცვის,
წარმოების წესი. განვითარებისა და ეფექტიანი ფუნქციონირების
ამჟამად საქართველო, რომელსაც გააჩნია მიზნობრივი სტრატეგია, კერძოდ:
მნიშვნელოვანი ბუნებრივი პოტენციალი, დამოკი- • აგრო სამრეწველო კომპლექსში თანამე-
დებულია ისეთი პროდუქტების იმპორტზე, როგო- დროვე ინდუსტრიული ბაზის აღდგენა და შექმნა;
რიცაა ხორცი, შაქარი, სასურსათო დანიშნულების • ქვეყნის რეგიონებში სოფლის მეურნეობის
მარცვლეული, ნაწილობრივ რძის პროდუქტები და ეფექტიანი ფუნქციონირების მართვის ოპტიმა-
მცენარეული ზეთი. ჩვენს მიერ მხოლოდ ამ საუკუ- ლური პირობების განსაზღვრა;
ნეში იმპორტირებულია 23.5 მლრდ. აშშ დოლარზე • სოფლის მეურნეობის ბაზრების და მათი
მეტი აგროსასურსათო დანიშნულების პროდუქცია, რეგულირების ეფექტიანი სისტემების განვითა-
მაშინ როდესაც ექსპორტმა მხოლოდ 13.0 მლრდ. რება;
აშშ დოლარი შეადგინა. • რეგიონების სოფლის მეურნეობის სექტო-
დაწყებული გარდაქმნების მეცნიერულად რისთვის სახელმწიფო დახმარების დონის გაზრდა
დასაბუთებული პროგრამის არარსებობა, შესაბა- და სასურსათო ბაზრების სამთავრობო რეგული-
მისად, მათი შესატყვისი მექანიზმების და აგრა- რება;
რულ სფეროში შემდგომი გარდაქმნების ლოგიკის • რეალური პროდუქციის მწარმოებლები-
არარსებობა, ქვეყნის აგროკომპლექსის რეგუ- სათვის სახელმწიფო მხარდაჭერის ეკონომიკური
ლირებაში სახელმწიფოს უშუალო მონაწილეობა, მექანიზმების ნორმატიულ-სამართლებრივი და
იწვევს საქართველოს აგრარული სფეროს მაღალი საბაზრო ინსტრუმენტების გამოყოფა და სოფლის
რისკისა და ტურბულენტობის ზონაში კიდევ გა- მეურნეობაში ფასების დისპარიტეტის გამოთანა-
ურკვეველი დროით ყოფნას, რაც ადეკვატურად ბრება;
აისახება ეროვნული მეურნეობის განვითარების • აგროსამრეწველო წარმოებაში რესურ-

24 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
სული პოტენციალის რაციონალური გამოყენების დილება გვიჩვენებს, ეკონომიკის აღორძინება
გზების განსაზღვრა და აუცილებელი მოქმედებები წარმატებული გახდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც
როგორც დარგში, ასევე წარმოების ტერიტორიულ დაეფუძნება განვითარებულ აგრარულ სექტორს,
სტრუქტურაში; რომლის როლი არა მხოლოდ ეროვნული მეურნე-
• მიწათსარგებლობის რაციონალური გა- ობისთვის სახსრების მოპოვებაში, არამედ, უპირ-
მოყენების უზრუნველყოფა სოფლის მეურნეობის ველეს ყოვლისა, იმაში მდგომარეობს, რომ გახდეს
სექტორში; მულტიპლიკატორი, რომელიც ხელს შეუწყობს
• საკანონმდებლო უზრუნველყოფა და ორ- მთლიანად ქვეყნის რეგიონების სოციალურ-ეკო-
განიზაციული პირობების შექმნა ვერტიკალური და ნომიკურ დაჩქარებულ განვითარებას და გამოთა-
ჰორიზონტალური საწარმოო კოოპერაციისათვის ნაბრებას.
და აგრო-სამრეწველო კომპლექსში ინტეგრაციი-
სათვის; დასკვნა
• სურსათის იმპორტის რაციონალიზაცია და ეკონომიკის ტრანსფორმირებისა და გლობა-
ამის საფუძველზე აგრო-სამრეწველო კომპლექსის ლიზაციის მიმდინარე პირობებში რეგიონის აგრა-
ეფექტიანობის ამაღლება; რული სფეროს განვითარების სტრატეგია გვევლი-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

• საბაზრო სოციალურად ორიენტირებული ნება როგორც ეკონომიკური ზრდისა და რეგიონში
პირობების ფორმირება, ქვეყნის სასურსათო უსა- მოსახლეობის ცხოვრების დონის გაუმჯობესების
ფრთხოების ადეკვატური დონის უზრუნველყოფა; უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი.
• აგრო-სამრეწველო კომპლექსის მიერ რეგიონის აგრარული სფეროს ეფექტიანი განვი-
გამოშვებული პროდუქტების კონკურენტუნა- თარების აუცილებლობა, ეკონომიკური პროცესე-
რიანობის გაზრდა წარმოების ზრდის, მასშტაბის ბის რეგიონალიზაციის მიმდინარე პირობებში წა-
ეფექტიანობისა და ხარისხის არსებითი გაუმჯო- რმოადგენს რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური
ბესების ხარჯზე; განვითარების მნიშვნელოვან ელემენტს, რომლის
• საქართველოს სასურსათო ბაზრის გამოს- შედეგად მიღწეულ იქნება ქვეყნის ეკონომიკური
ვლა მსხვილი საერთაშორისო სასურსათო კორპო- და ეროვნული უსაფრთხოება. თანამედროვე პირო-
რაციების გავლენის სფეროდან, რომლებიც დოტა- ბებში სოფლის მეურნეობის სექტორის ფუნქციო-
ციების სისტემის საშუალებით ახდენენ ქართველი ნირება, სასურსათო ბაზრებზე წარმოებული პრო-
მწარმოებლების ბაზრიდან გაძევებას; დუქციის ხარისხისა და კონკურენტუნარიანობის
• შიდა ბაზრის დასაცავად ღონისძიებების ამაღლების მზარდი მოთხოვნები, განხორციელება
სისტემის შემუშავება და საგარეო ბაზრებზე წარ- და ქართული ეკონომიკის მსოფლიო სივრცეში
მატებული ექსპანსიის ზომები; ინტეგრაცია მოითხოვს აგრარული სექტორის
• საცხოვრებელი გარემოს ინფრასტრუქტუ- გარდაქმნას და ამასთან ერთად ახალი, უფრო
რული მოწყობა და სოფლის გარემოში ღირსეული ეფექტიანი, მაღალი დამატებული ღირებულების
საცხოვრებელი პირობების უზრუნველყოფა; შემქმნელი მიმართულებების დასახვას.
• კვების ხარისხისა და მოხმარების მოცუ- საქართველოს რეგიონების სოციალურ-ეკო-
ლობის ამაღლება, რომელიც მნიშვნელოვან გა- ნომიკური განვითარებისათვის შემუშავებული
ვლენას ახდენს მოსახლეობის ბუნებრივ მატებაზე. სტრატეგიების ძირითად შინაარსს, რომელიც
ამ ამოცანების გადასაჭრელად, ჩვენი აზრით, უზრუნველყოფს სასურსათო და, შესაბამისად,
აუცილებელია საქართველოს სოფლის მეურნეო- ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას, წარმოა-
ბის ლობის გაძლიერება მსოფლიო სავაჭრო ორგა- დგენს სოციალურად ორიენტირებული საბაზრო
ნიზაციაში, რომელიც შეძლებს აგროსამრეწველო ეკონომიკის პრინციპების განხორციელება და
კომპლექსის ინტერესების დაცვას, აგრარული პო- რეგიონის სოფლის მეურნეობის სფეროში ღრმა
ლიტიკის სფეროში დარგის მაღალკვალიფიციური სტრუქტურული გარდაქმნების და კონკურენტუ-
პროფესიონალების და მოქნილობის გამოყენების ნარიანი საწარმოების კომპლექსის შექმნა, რომ-
მეშვეობით, განსაკუთრებით სურსათის მსოფლიო ლებიც ყველაზე ეფექტიანად იყენებენ ხელსაყრელ
ბაზრებზე. ფაქტორებს და მდგრადი ეკონომიკური განვითა-
როგორც განვითარებული ქვეყნის გამოც- რების წინაპირობებს.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 25

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

THE ASPECTS OF IMPLEMENTING

ECOǧINNOVATIONS IN BUSINESS
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: December 28, 2022
Published: January 20, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-26
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Guguli Zarnadze
Doctor of Business Administration
ORCID iD: https://orcid.org/0000-0003-2051-8037
E-mail: [email protected]

ABSTRACT
The introduction of eco-innovations can bring some results both in terms of environmental impact and in
terms of economic and social improvement. Such innovations can be involved in all areas of human activity, among
them the business sector has a great potential to get positive effects. There are verity of eco-innovations for ob-
taining added value in business that stimulate theier activity: increasing productivity and technical capabilities;
entering new and developing markets; increasing pro itability throughout the value chain; attract investments;
advancing and giving effect to standards and regulations, etc. Despite these opportunities, businesses passively
follow the path to introduce eco-innovations. This can be caused by the fact that that they do not clearly see the
ways of obtaining quick results, and spending without coercion contradicts the goals of making a pro it based on
ecological considerations. In the article, on the basis of theoretical studies, the factors that allow the introduction
of eco-innovations in business are identi ied. The study of the discussion is generally important considering that
it has been a couple of years since Geostat started a large-scale statistical study in this direction, and the results
of the assessment of the interviewed Georgian businesses do not indicate the great importance of introducing
eco-innovations.
Keywords: Eco-innovation; Driving factors of eco-innovations.

REFERENCES: 4. Kemp, R. & Pearson, P., 2007. Measuring eco-

1. Doranova A., Miedzinski M., Veen G., Reid A., Leon innovation. report MEI project about measuring ecoin-
R. L., Ploeg M., Carlberg M., Joller L. Business Models novation.
for Systemic Eco-innovations, Technopolic Group, 5. EIO - www.eco-innovation.eu, 2018.
Belgium, 2012. 6. Doranova A., Miedzinski M., Veen G., Reid A., Leon
2. OECD, 2009. Sustainable Manufacturing and R. L., Ploeg M., Carlberg M., Joller L. Business Models
Eco-Innovation, Oslo: ORGANIZATION FOR ECONOMIC for Systemic Eco-innovations, Technopolic Group,
CO-OPERATION AND DEVELOPMENT. Belgium, 2012.
3. Bossle, M. B., Barcellos, M. D. d. & Vieira, L. M., 7. UNEP 2014, The Business Case for Eco-innova-
2016. The drivers for adoption of eco-innovation. tion.
Journal of Cleaner Production, Volume 113. 8. Saran T., Vignesh P., Pandian C. Analyzing the Driv-

26 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ers and Barriers for the Adoption of Eco-innovation, and Consequences of Eco-innovation at Firm Level,
2019 University of Primorska Press, 2017.
9. UNEP 2014, The Business Case for Eco-innovation. 13. Porter and van der Linde 1995 – Porter M.,
10. Information of the National Statistical Service Linde C. Toward a New Conception of the Environment-
of Georgia, www.geostat.ge Competitiveness Relationship, The Journal of Economic
11. Information of the National Statistical Service Perspectives, Vol. 9, No. 4, 1995.
of Georgia, www.geostat.ge 14. UNEP 2014, The Business Case for Eco-inno-
12. Hojnik J. In Pursuit of Eco-innovation: Drivers vation.

ბიზნესში ეკოინოვაციების დანერგვის ასპექტები

გუგული ზარნაძე
ბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორი
ORCID iD: https://orcid.org/0000-0003-2051-8037
ელ. ფოსტა: [email protected]

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

აბსტრაქტი
ეკოინოვაციების დანერგვამ შეიძლება მნიშვნელოვანი შედეგი მოიტანოს როგორც გარემოზე ზე-
მოქმედების, ასევე, ეკონომიკური და სოციალური გაუმჯობესების თვალსაზრისით. ამგვარი ინოვაციები
ადამიანთა საქმიანობის ყველა სფეროში შეიძლება ჩაერთოს, მათ შორის დიდი პოტენციალი დადებითი
ეფექტების მისაღებად ბიზნესსექტორს გააჩნია. ეკოინოვაციების დასანერგად ბიზნესს შეიძლება ასტი-
მულირებდეს დამატებითი ღირებულების მიღება სხვადასვა ასპექტით, როგორიცაა: პროდუქტიულობის
და ტექნიკური შესაძლებლობების ზრდა; ახალ და განვითრებად ბაზრებზე შესვლა; მომგებიანობის ზრდა
ღირებულების ჯაჭვის მასშტაბით; ინვესტიციების მოზიდვა; სტანდარტებისა და რეგულაციების წინ-
სწრება და შესაბამისი ეფექტის მიღება და სხვა. მიუხედავად ამ შესაძლებლობებისა, ბიზნესები ინერტუ-
ლად მიუყვებიან ეკოინოვაციების დანერგვის გზას, რასაც გარკვეულად ის გარემოებაც აფერხებს, რომ
ნათლად ვერ ხედავენ სწრაფი შედეგის მიღების გზებს და იძულების გარეშე ხარჯების გაღება მხოლოდ
ეკოლოგიური მოსაზრებებით მოგების მიღების მიზნებს ეწინააღმდეგება. სტატიაში თეორიული კვლევის
ბაზაზე გამოვლენილია ის ფაქტორები, რომლებიც ბიზნესში ეკოინოვაციების დანერგვის შესაძლებლო-
ბებს ზრდის. საკითხის შესწავლა მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებითაც, რომ საქართველოში სულ
ორიოდე წელია, რაც ამ მიმართულებით მასშტაბური სტატისტიკური კვლევა დაიწყო საქსტატის მიერ
და გამოკითხული ქართული ბიზნესის სუბიექტების შეფასების შედეგები ეკოინოვაციების დანერგვის
დიდ მნიშვნელობაზე არ მიუთითებს.
საკვანძო სიტყვები: ეკოინოვაცია; ეკოინოვაციების მამოძრავებელი ფაქტორები.

შესავალი მიზნით, გარემოსდაცვითი და ბუნებრივი რესურ-

ვარაუდობენ, რომ 2050 წლისთვის 2010 წელთან შე- სების სიმცირის გამოწვევებთან ერთად, ქვეყნები
დარებით პლანეტის მოსახლეობა 30%-ით გაიზრდება. სულ უფრო მეტად ეძებენ ინოვაციურ გზებს
ეს ზრდა შექმნის მილიარდობით ახალ მომხმარებელს, ბიზნეს სექტორების ეკონომიკური საქმიანობის
რომლებსაც დასჭირდებათ საცხოვრებელი, საკვები, ხელშეწყობისთვის. აღნიშნული მრავალმხრივი
ტანსაცმელი, ტრანსპორტი, ელექტრომოწყობილო- პრობლემების გადაკვეთაზე ეკოინოვაციების
ბები და სხვა. თუმცა, ბუნებრივი რესურსების ხელმი- დანერგვამ შეიძლება მნიშვნელოვანი შედეგი მო-
საწვდომობის შემცირება, ეკოლოგიური პირობების იტანოს როგორც გარემოზე ზემოქმედები, ასევე,
გაუარესება და კლიმატის შეცვლა გლობალურად შე- ეკონომიკური და სოციალური გაუმჯობესების
ზღუდავს მოსახლეობის უნარს, მიჰყვეს დღევანდელ თვალსაზრისით. ამგვარი ინოვაციები ადამიანთა
ცხოვრების წესს და მოხმარების მოდელებს. საქმიანობის ყველა სფეროში შეიძლება ჩაერთოს,
ეკონომიკური საქმიანობის, სამუშაო ადგილე- მათ შორის დიდი პოტენციალი დადებითი ეფექტე-
ბის და კონკურენტუნარიანობის შენარჩუნების ბის მისაღებად ბიზნესსექტორს გააჩნია.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 27

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ეკოინოვაციების დასანერგად ბიზნესს შეიძლება მიკის ზრდის ან კონკურენტუნარიანი ეკონომიკის
ასტიმულირებდეს დამატებითი ღირებულების აშენებაში [2]. ეკოინოვაციის კონცეფცია ბიზნესში
მიღება სხვადასვა ასპექტით, როგორიცაა: პრო- უკავშირდება კომპანიის წარმატების მიღწევას
დუქტიულობის და ტექნიკური შესაძლებლობების პროდუქტის შემუშავების, ახალი ტექნოლოგიე-
ზრდა; ახალ და განვითრებად ბაზრებზე შესვლა; ბის ან ინოვაციების დანერგვისას, რომლებიც
მომგებიანობის ზრდა ღირებულების ჯაჭვის მასშტა- ითვალისწინებენ სოციალურ და გარემოსდაცვით
ბით; ინვესტიციების მოზიდვა; სტანდარტებისა და საკითხებს [3]. უფრო ფართო გაგებით, ეკოინოვა-
რეგულაციების წინსწრება და შესაბამისი ეფექტის ცია მოიცავს პროდუქტის წარმოებას ან პროცესს,
მიღება და სხვა. მიუხედავად ამ შესაძლებლობებისა, რომელიც ახალია ორგანიზაციისთვის მაშინ,
ბიზნესები ინერტულად მიუყვებიან ეკოინოვაციების როდესაც მას ავითარებს და რომელიც პროდუქ-
დანერგვის გზას, რასაც გარკვეულად ის გარემოებაც ტის სიცოცხლის ციკლის განმავლობაში იწვევს
აფერხებს, რომ ნათლად ვერ ხედავენ სწრაფი შედე- გარემოზე ზემოქმედების შემცირებას [4]. ევრო-
გის მიღების გზებს და იძულების გარეშე ხარჯების კომისიის ეკოინოვაციების სამოქმედო გეგმით,
გაღება მხოლოდ ეკოლოგიური მოსაზრებებით მო- ეკოინოვაცია განისაზღვრება როგორც ინოვაციის
გების მიღების მიზნებს ეწინააღმდეგება. ნებისმიერი ფორმა, რომელიც იწვევს ან მიზნად
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

საკითხთნ დაკავშირებული კვლევები ცხად- ისახავს მნიშვნელოვანი და აშკარა პროგრესის

ყოფს, რომ ეკოინოვაციების დანერგვის მექანი- მიღწევას მდგრადი განვითარების მიზნისკენ, გარე-
ზმები დახვეწას მოითხოვს. მრავალმხრივი შეს- მოზე ზემოქმედების შემცირების გზით, გარემოზე
წავლის საგანია სტიმულების და რეგულაციების ზეწოლისადმი მდგრადობის გაზრდის ან ბუნებრივი
ეფექტები; თავად მამოძრავებელი ძალების იდე- რესურსების უფრო ეფექტიანი და პასუხისმგებელი
ნტიფიცირებასაც განსაკუთრებული ყურადღება გამოყენებით. ეკოინოვაცია ასევე განიმარტება,
ეთმობა. მკვლევართა მოსაზრებით ვინაიდან როგორც „ახალი ან მნიშვნელოვნად გაუმჯობესე-
მხოლოდ მზარდი ინოვაციებით ვერ მიიღწევა ბული პროდუქტების (საქონელი და მომსახურება),
ეკონომიკური ზრდით გამოწვეული გარემოზე პროცესების, მარკეტინგის მეთოდების, ორგანი-
ზემოქმედების სრული შემცირება, ბაზრის პოტენ- ზაციული სტრუქტურებისა და ინსტიტუციური
ციალის გაზრდა რადიკალური და სისტემური ეკო- მოწყობის განხორციელება, რომლებიც განზრახ
ინოვაციებისთვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ან მის გარეშე იწვევს გარემოს გაუმჯობესებას
იძენს უფრო მწვანე ეკონომიკაზე გრძელვადიანი შესაბამის ალტერნატივებთან შედარებით [5].
გადასვლისა და ტრანსფორმაციისთვის [1]. ზოგადად, ეკოინოვაცია იძლევა შესაძლებ-
მოცემული სტატიის მიზანია თეორიული კვლე- ლობას გააუმჯობესოს მდგრადობა სოციალუ-
ვის ბაზაზე სწორედ იმ ფაქტორების გამოვლენა, რ-ეკონომიკური მიზნების კომპრომისის გარეშე,
რომლებიც ბიზნესში ეკოინოვაციების დანერგვის მომხმარებლისთვის მდგრადი პროდუქტის ან
შესაძლებლობებს ზრდის. საკითხის შესწავლა მომსახურების მიწოდებით. ასევე, ეკოინოვაციებს
მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინებითაც, სარგებელი მოაქვს კომპანიისთვის ეკონომიკური
რომ საქართველოში სულ ორიოდე წელია, რაც ზრდის მიმართულებით და ხელს უწყობს გარემოზე
ამ მიმართულებით მასშტაბური სტატისტიკური ზემოქმედების შემცირებას.
კვლევა დაიწყო საქსტატის მიერ და გამოკითხული ეკოინოვაციები კომპანიებს გარკვეულ შე-
ქართული ბიზნესის სუბიექტების შეფასების შედე- საძლებლობებს აძლევს ახალი ღირებულებების
გები ეკოინოვაციების დანერგვის დიდ მნიშვნელო- შექმნით მოიპოვონ ახალი ბაზრები და მიიღონ ან
ბაზე არ მიუთითებს. გაზარდონ შემოსავლები. ინოვაციების დანერგვამ
მდგრად ბიზნესმოდელებში შესაძლოა სწორედ ის
ძირითადი ტექსტი ღირებულება შექმნას კომპანიაში, რომელიც მათ
ეკოინოვაციის სხვადასხვაგვარი განმარტება კონკურენტულ უპირატესობას უზრუნველყოფს.
გვხვდება. ზოგადად, იგი განიხილება როგორც ამასთან, რესურსების დაზოგვით, ხარჯების
პროდუქტის განვითარება, რომელიც ხელს უწყობს შემცირებით და ნარჩენების მართვის გაუმჯობე-
მდგრად განვითარებას, ან მაგალითდ, ტერმინი სებით, რაც ხშირად ინოვაციური მიდგომებების
ეკოინოვაცია განისაზღვრება როგორც პოზიტი- დანერგვას უკავშირდება, კომპანიები ხარჯების
ური წვლილი, რომელიც ინდუსტრიას შეუძლია მნიშვნელოვან შემცირებას აღწევენ.
შეიტანოს მდგრად განვითარებაში და ასევე, ეკონო- ინოვაციური ბიზნესმოდელების შექმნით კომპა-

28 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ნიებს ეკოინოვაციების პოპულარიზაციაშიც შექვთ ხედავად იმისა, რომ გარემოსდაცვითი ღირებულე-
წვლილი. ეს ხელს უწყობს მდგრადი განვითრების ბები იშვიათად იყო ბიზნესშეთავაზების ცენტრში,
საერთო მიზნების მიღწევაში მეტი და მეტი აქტო- მოსალოდნელი გარემოსდაცვითი სარგებელი,
რის ჩართვას, რამდენადაც ზეგავლენას ახდენს როგორიცაა ნარჩენების ზემოქმედების შემცირება
მომხმარებლისთვის ღირებულების მიწოდების ან ემისიების შემცირება, შესაბამისი ელემენტი იყო,
ახალი გზების შექმნაზე, ახალი ბიზნესკონტაქტე- რომელიც მხარს უჭერდა ან ამოტივირებდა ახალ
ბის დამყარებასა და კომპანიების ღირებულების ბიზნეს მოდელებს [6].
ჯაჭვების ახლებურ ფორმირებაზე. ეკოინოვაციის დანერგვას შეიძლება უბიძგოს
კომპანიები, რომლებმაც ეკოინოვაციების დანე- ღირებულების ჯაჭვის მასშტაბით ისეთი ბიზნესმო-
რგვით თავიანთი ბიზნეს მოდელების ადაპტირება დელის განვითარებამ, რომელიც ჩამოყალიბებულია
დაისახეს მიზნად, აღნიშნულს სხვადასხვა მოტივით ახალი ბიზნესის სტრატეგიით და მოიცავს სასიცო-
ახორციელებდნენ და ამასთან, სხვადასხვა ღირებუ- ცხლო ციკლის განმავლობაში და პარტნიორებთან
ლების შექმნის საფუძველზე აღწევდნენ ამ მიზანს. კოოპერაციაში მდგრადობას. ასეთი ეკოინოვაცია
კვლევები მიუთითებს, რომ უფრო მეტად ჭარბობს მოიცავს საქონლის/მომსახურების, პროცესების, სა-
ისეთი ღირებულებების შექმნა, როგორიცაა ეკო- ბაზრო მიდგომის ან ორგანიზაციული სტრუქტურის

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ნომიკური სარგებელი, ხარჯების დაზოგვა, ახალი მოდიფიკაციის ან სიახლეების კოორდინირებულ
შემოსავლების ნაკადები, დამატებითი მოგება და ნაკრებს, რაც იწვევს კომპანიის ეფექტიანობის და
უკეთესი ხარისხი ან სერვისი ან პროდუქტი. მიუ- კონკურენტუნარიანობის ზრდას [7].

ნახ.1. ბიზნესზე ზეწოლის ფაქტორები ეკოინოვაციების ზრდისთვის [9].

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 29

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ეკოინოვაციების დანერგვა შესაძლებელია რემოსდაცვითი გადასახადები და მოსაკრებლები;
განაპირობოს ბიზნესზე გარკვეული რეგულაცი- მომავალში მოსალოდნელი გარემოსდაცვითი
ების ზეწოლამ. მარეგულირებელი და ბაზარზე რეგულაციები ან გადასახადები; მთავრობის გრა-
დაფუძნებული ინსტრუმენტები, განსაკუთრებით ნტები, სუბსიდიები ან სხვა ფინანსური წახალისება
გარემოსდაცვითი და ნახშირბადის გადასახადები ეკოლოგიური ინოვაციებისთვის; მიმდინარე ან
და მავნე ნივთიერებების რეგულაციები უმეტეს მოსალოდნელი მოთხოვნა ბაზარზე ეკოლოგიურ
შემთხვევაში აქტუალური აღმოჩნდა. მკვლევრები ინოვაციებზე; ნებაყოფლობითი ქმედებები ან ინი-
მიუთითებენ, რომ ეკოინოვაციაზე კომპანიების ციატივები შესაბამის სექტორში გარემოსდაცვითი
გადასვლის მიზეზებს განეკუთვნება გარე და შიდა კარგი პრაქტიკისთვის; სახელმწიფო შესყიდვების
იძულებითი ღონისძიბები. გარე ზეწოლა არის მთა- შესახებ ხელშეკრულებების მოთხოვნების შესრუ-
ვრობის რეგულაციები, გარემოსდაცვითი პოლი- ლება. არსებული გარემოსდაცვითი რეგულაციების
ტიკა, დაინტერესებული მხარეები. შიდა მიზეზებს მაღალ მნიშველობაზე მიუთითა გამოკითხულთა
განეკუთვნება კონკურენტული უპირატესობა, 10,1%-მა; მხოლოდ საწარმოს რეპუტაციის გაუმ-
ეფექტიანობის ზრდა, ხარჯების შემცირება და ჯობესებაზე და ენერგიის, წყლის ან მასალების
რეპუტაციის გაუმჯობესება [8]. მაღალი ღირებულებაზე მიუთითა გამოკითხულთა
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ეკოინოვაციებთან დაკავშირებული ბიზნესის 13,1%-მა, რაც ასევე არ არის კომპანიების დიდი

კონკრეტული შემთხვევები განსხვავდება კო- რაოდენობა (ნახ. 2).
ნტექსტის მიხედვით, თუმცა გარკვეული ხელშე- გამოკითხული კომპანიების წილობრივი მო-
მწყობი პირობები, მათ შორის პოლიტიკის გარემო, ნაცემების ანალიზი, რომლებმაც მიუთითეს, რომ
ბაზრის მოთხოვნა და ინდუსტრიის ზეწოლა უმნიშ- ზემოაღნიშნულ ცალკეულ ფაქტორს არ ჰქონდა
ვნელოვანესია. პირობები სულ უფრო იზრდება და მნიშვნელობა, ნათელყოფს, რომ ეკოინოვაციების
ხელსაყრელია რიგ ქვეყნებში, თუმცა შეზღუდვები დანერგვის მიმართულებით ჯერ კიდევ ბევრი სამუ-
ჯერ კიდევ არსებობს გარკვეულ ბაზრებზე, რომ- შაო არის ჩასატარებელი საქართველოში როგორც
ლებიც არ არის მომგებიანი. ბიზნესზე ზეწოლის სახელმწიფო რეგულაციების შემოღების, ისე შიდა
რიგი ფაქტორები ეკოინოვაციების ზრდისთვის სტიმულების ამუშავების მიმართულებით. თითო-
კომპლექსურად მოცემულია ნახაზზე 1. ეული ფაქტორის ნულოვანი ზეგავლენის შეფასე-
2021 წლის საქსტატის გამოკვლევის მიხედვით ბაზე გამოკითხული კომპანიების წილი პროცენტუ-
საქართველოში გამოკითხული კომპანიებიდან მე- ლად მთლიან გამოკითხულებში 2021 წელს (ფრჩხი-
ტად მცირე წილი (10%-ზე ნაკლები) მიიჩნევს, რომ ლებში - 2020 წელს) შემდეგნაირად გადანაწილდა:
მაღალი ხელშემწყობი ზეგავლენა აქვს ეკოლოგი- არსებული გარემოსდაცვითი რეგულაციები - 44,2%
ური სარგებლით ინოვაციური წარმოების გადა- (43,3%); არსებული გარემოსდაცვითი გადასახა-
წყვეტილებაში შემდეგ ფაქტორებს: არსებული გა- დები და მოსაკრებლები - 44,9% (59,4%); მომავალში

ნახ. 2. საწარმოთა განაწილება ეკოლოგიური სარგებლით ინოვაციების წარმოების გადაწყვეტილების

მიღებაში ხელისშემწყობი ფაქტორების ზეგავლენის მნიშვნელოვნების მიხედვით [10].

30 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ნახ. 3. საწარმოთა განაწილება ეკოლოგიური სარგებლით ინოვაციების წარმოების გადაწყვეტილების
მიღებაში ხელისშემწყობი ფაქტორების ზეგავლენის მნიშვნელოვნების მიხედვით [11].

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

მოსალოდნელი გარემოსდაცვითი რეგულაციები ხარჯებს ან აუმჯობესებს მის ღირებულებას. ასეთი
ან გადასახადები - 48,0% (46,9%); მთავრობის გრა- ინოვაციები საშუალებას აძლევს კომპანიებს, გამო-
ნტები, სუბსიდიები ან სხვა ფინანსური წახალისება იყენოს მთელი რიგი საშუალებები უფრო პროდუქ-
ეკოლოგიური ინოვაციებისთვის - 52,4% (49,8%); ტიულად - ნედლეულიდან და ენერგიიდან დაწყე-
მიმდინარე ან მოსალოდნელი მოთხოვნა ბაზარზე ბული შრომით დამთავრებული - და აინაზღაურონ
ეკოლოგიურ ინოვაციებზე - 48,7% (46,2%); საწა- გარემოზე ზემოქმედების გაუმჯობესებისთვის
რმოს რეპუტაციის გაუმჯობესება 39,0% (37,8%); გაწეული ხარჯები. იმავდროულად, რეგულაციები
ნებაყოფლობითი ქმედებები ან ინიციატივები უფრო მკაცრი უნდა იყოს, ვიდრე სუსტი, რადგან
შესაბამის სექტორში გარემოსდაცვითი კარგი ... მკაცრი რეგულაციები ხელს უწყობს რეალურ
პრაქტიკისთვის - 42,9% (47,7%); ენერგიის, წყლის ინოვაციას [13].
ან მასალების მაღალი ღირებულება - 34,1% (36,7%); პორტერის ჰიპოთეზის დადასტურებას სხვა
სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ ხელშეკრულე- მკვლევრებიც ცდილობდნენ და არაერთხელ და-
ბების მოთხოვნების შესრულება - 51,6% (50,5%) დასტურდა, რომ ეკოინოვაციებს შეუძლია ბიზ-
(ნახ. 3). ნესისთვის სარგებლის მოტანა. მნიშვნელოვნად
საქართველოში გამოვლენილი ვითარების მივიჩნევთ იმ მამოძრავებელ ფაქტორებზე ყურა-
მსგავსად კვლევები მიუთითებს, რომ არაერთ დღების გამახვილებას, რომლებმაც შესაძლებელია
ქვეყანაში არის შემთხვევები, როცა კომპანიები ხელი შუწყოს ბიზნესის აქტივობის ზრდას ეკოინო-
თავდაპირველად ყოყმანობდნენ გამხდარიყვნენ ვაციების დანერგვის მიმართულებით [14]:
ეკომეგობრულები და შემოეღოთ ეკოინოვაციები.  წვდომა ახალ და განვითარებად ბაზრებზე
ამგვარი სიახლეები ხშირად მიიჩნევა კანონმდებ- ეკოინოვაციური გადაწყვეტილებებისთვის
ლობასა და რეგულაციების დაცვაზე საპასუხო საბაზარო მოთხოვნა სწრაფად იზრდება ბევრ
ღონისძიებად. გარდა ამისა, ეკო-ინოვაციები სექტორში. მრავალრიცხოვანი მაგალითებია იმის,
აღიქმებოდა ტვირთად, რომელიც მიზნად ისახავს თუ როგორ მიაღწიეს კომპანიებმა ახალ ბაზარზე
მხოლოდ გარემოს დახმარებას, ხოლო ფირმის მუ- დაბალშემოსავლიანი სეგმენტიდან მაღალი დონის
შაობას საფრთხეს უქმნიდა, განსაკუთრებით - მათ მომხმარებლამდე, წვდომა მსხვილი კომპანიების
მომგებიანობას [12]. ეკოინოვაციის პერსპექტივის მიწოდების ჯაჭვებზე ან აკმაყოფილებდა აუთ-
შეფასებაზე ზეგავლენა მოახდინა მ. პორტერის ვისებელ მოთხოვნას იმ ადგილებში, სადაც ადრე
ჰიპოთეზამ, რომ თუ სწორად არის შექმნილი გარე- არსებობდა მსგავსი გადაწყვეტა ბაზარზე. ასევე,
მოსდაცვითი სტანდარტები, შეიძლება გამოიწვიოს ეკოინოვაცია მოიცავს სხვა პარტნიორებთან თა-
ინოვაციები, რაც ამცირებს პროდუქტის მთლიან ნამშრომლობას მთელს მსოფლიოში ღირებულების

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 31

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ჯაჭვში, რომელიც იძლევა ცოდნასა და ქსელებზე სპექტივაში. განვითარებად ბაზრებზე ბანკები სულ
წვდომის შესაძლებლობებს. უფრო ხშირად აკეთებენ საინვესტიციო არჩევანს
 ღირებულების ჯაჭვის მასშტაბით მომგებია- მდგრადობის ინიციატივებზე. მცირე და საშუალო
ნობის ზრდა ბიზნესისთვის ზრდის შესაძლებლობა იზრდება რო-
ეკო-ინოვაციის სრული უპირატესობების მი- გორც ადგილობრივი ხელისუფლებისგან დაფინან-
ღება მოითხოვს კომპანიის ღირებულების ჯაჭვის სების მიღებით, ისე და სხვადასხვა ინსტიტუტებისა
ყველა ეტაპზე გაუმჯობესების შესაძლებლობებისა და რეგიონული დაფინანსების სააგენტოებიდან,
და რისკის ფაქტორების იდენტიფიცირებას. საე- რამდენადაც მათი მხრიდან უპირატესობა ენიჭება
რთო პრობლემების ერთობლივ გადაწყვეტაზე მუ- მდგრადობასთნ დაკავშირებულ ინიციატივებს.
შაობით, მნიშვნელოვანი საერთო მოგების მიღწევა  პროდუქტიულობისა და ტექნიკური შესაძლებ-
შესაძლებელია უკეთესი კომერციული, ეკოლო- ლობების ზრდა
გიური და სოციალური ღირებულებით, რომელთა ეკოინოვაციებით გამოწვეული ორგანიზაცი-
ძალისხმევის სინერგიული შედეგი შეიძლება ული ცვლილება ზრდის კომპანიის ტექნიკურ შესაძ-
მნიშვნელოვნად აღემატებოდეს ინდივიდუალური ლებლობებს და პროდუქტიულობას. ეკოინოვაცია
კომპანიის საქმიანობის შედეგს. ღირებულება შეი- მოიცავს ინფორმაციის გაცვლას და მონაწილეობას
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ძლება შეიქმნას უფრო დიდი რაოდენობის მასალი- ინოვაციურ პროცესებში კომპანიის შიგნით სხვა-
დან, წარმოების ეფექტიანობიდან, მინიმუმამდე და- დასხვა ერთეულების მიერ, ისევე როგორც ცოდ-
ყვანილი ნარჩენებიდან, სადისტრიბუციო არხების ნის შეძენას ღირებულებათა ჯაჭვის მასშტაბით
ოპტიმიზაციიდან და შემცირებული მოქმედების პარტნიორებთან, მათ შორის ტექნიკურ ინსტიტუ-
დროიდან ან სრულიად ახალი გადაწყვეტილებიდან. ტებთან, თანამშრომლობით. შედეგად მიღებული
მოგება ასევე მოიცავს უფრო მდგრადი მიწოდების სწავლისა და შემოქმედებითი პროცესი იწვევს ტექ-
ჯაჭვს და ტექნოლოგიებსა და ცოდნასთან დაკავ- ნიკური შესაძლებლობების გაძლიერებას ძირითად
შირებულ უპირატესობებს. კომპეტენციებში, უფრო ძლიერი უნარების ბაზას
 სტანდარტებისა და რეგულაციების წინსწრე- და თანამშრომლების ჩართულობის გაზრდას,
ბით დაკმაყოფილება რომელიც შერწყმულია ბიზნესის ეფეტიანობის
რეგულაციები და სტანდარტები პოლიტიკის ძირითად ინდიკატორებთან, როგორიცაა პროდუქ-
სფეროში სულ უფრო მკაცრი ხდება მზარდი მდგრა- ტიულობა და მომგებიანობა.
დობის აუცილებლობის საპასუხოდ. ეკოინოვაცი- აღნიშნული ფაქტორების როლი ეკოინოვა-
ური კომპანიები, როგორც წესი, მნიშვნელოვნად ციების ზრდაში არაერთი კომპანიის მაგალითზე
უსწრებენ მარეგულირებელ მოთხოვნებს და, დადასტურდა. კომპანიებისთვის მიზანშეწონილია
შესაბამისად, კონკურენტული უპირატესობები გა- შეაფასონ საკუთარი შესაძლებლობები ამ ინოვა-
აჩნიათ. როცა რეგულაცია განხორციელდება, ისინი ციების დანერგვისთვის მზაობის მიმართულებით,
უკვე მზად აღმოჩნდებიან ახალი გადაწყვეტილე- რომელმაც იმავდროულად შესაძლოა სრულიად
ბებით გამოწვევებთან გასამკლავებლად. უწყვეტი ახლებურად დაანახოს მათი საბაზრო პოზიცია და
ინოვაცია მათ საშუალებას აძლევს შესაბამისი რე- გამოიყენონ ეკოინოვაციური მიდგომა კონკურე-
აგირებით უპასუხონ გამკაცრებულ რეგულაციებს. ნტუნარიანობის გასაძლიერებლად.
ამ მიდგომას აქვს დადებითი გავლენა კომპანიის
რეპუტაციაზე, უზრუნველყოფს ინდუსტრიაში დასკვნები და რეკომენდაციები
კომპანიის ლიდერობას და მომავალი რეგულაციის ეკოლოგიური გამოწვევების გათვალისწინებით
ინფორმირების შესაძლებლობას. სამუშაო ადგილების შენარჩუნებისა და კონკუ-
 ინვესტიციის მოზიდვა რენტუნარიანობის ზრდისთვის მნიშვნელოვანი
ეკოინოვაციური კომპანიებისთვის ხელმისაწ- გზაა ეკოინოვაციების დანერგვა ბიზნესსექტორში.
ვდომი ფინანსური შესაძლებლობები იზრდება. მა- საკითხი წინააღმდეგობრივია, რადგან ეს ხშირად
ღალი ღირებულების შენაძენები და ეკოინოვაციურ განიხილება ხარჯიან პროცესად, რომელსაც
კომპანიებთან შერწყმა ამის ერთ-ერთი მაჩვენებე- გრძელვადიან პერსპექტივაში ბუნდოვანი შედეგი
ლია. ბანკები და ინვესტორები სულ უფრო და უფრო შეიძლება ჰქონდეს და ბიზნესს ტვირთად დააწვეს,
მეტ ინვესტიციებს ახორციელებენ კომპანიებში, რაც მოგებას შეამცირებს.
რომლებიც აჩვენებენ უფრო მაღალ მდგრადობას მხოლოდ ეკოლოგიური მოსაზრებებით კომპანი-
და სიცოცხლისუნარიანობას გრძელვადიან პერ- ები არ აკეთებენ ეკომეგობრულ ბიზნესმოდელებზე

32 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
არჩევანს. ეკოინოვაციების დანარგვაზე მიმა- კომპანიებისთვის), სასარგებლო და მასტიმული-
რთული ტრანსფორმაცია ბიზნესში სავარაუდოდ რებელი იქნება რიგი წარმატებული მაგალითების
მიიღწევა ახალი სტრატეგიის ელემენტების განხო- და იმ მამოძრავებელი ფაქტორების გაცნობა,
რციელებით ეტაპობრივად და ამ მიმართულებით რომელთა გათვალისწინებამ ხელი შეუწყო სხვა
ნაბიჯების გადადგმა ზოგიერთ შემთხვევაში სახე- კომპანიებს ბაზარზე კონკურენტებთან შედარე-
ლმწიფოს მხრიდან მკაცრ რეგულაციებს უკავშირ- ბით უპირატესობების მიღებაში. ამგვარი მიდგომა
დება, ხოლო სხვა შემთხვევაში კომპნიების მიერ კომპანიებს საშუალებას აძლევს შეაფასონ ეკოინო-
სწორად გააზრებულ საბაზრო პოზიციონირების, ვაციებით პროგრესის მიღწევის შესაძლებლობები.
ხარჯების შემცირების, კონკურენტუნარიანობის ეკოინოვაციების დანერგვისთვის მნიშვნელო-
ამაღლების შესაძლებლობებს. ამ მიდგომით ეკოი- ვან მამოძრავებელ ძალებს განეკუთვნება: წვდომა
ნოვაციური კომპანიები ქმნიან ღირებულებას ბიზ- ახალ და განვითარებად ბაზრებზე; ღირებულების
ნესისთვის, გარემოსთვის და საზოგადოებისთვის. ჯაჭვის მასშტაბით მომგებიანობის ზრდა; სტანდა-
კომპანიებისთვის, რომლებსაც ჯერ სრულიად რტებისა და რეგულაციების წინსწრებით დაკმაყო-
არ ჰქონიათ შეხება ან მცირედ არიან ჩართული ფილება; ინვესტიციების მოზიდვა; პროდუქტიუ-
ეკოინოვაციების პროცესში (მათ შორის ქართული ლობისა და ტექნიკური შესაძლებლობების ზრდა.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 33

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

NEW VISIONS AND APPROACHES

FOR THE DEVELOPMENT OF THE GEORGIAN ECONOMY
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: March 03, 2023
Published: March 18, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-34

Lali Okrotsvaridze,
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Associate Professor
of Caucasus International University
Doctor of Social Sciences
ORCID. ID: 0009-0007-9719-417X
E-mail: [email protected]

ABSTRACT
In 1991, when Georgia declared its independence and moved from one formation (socialism), from the
centralized planning of the national economy, to another formation, capitalist (market) relations, It has become
necessary to integrate our national economy into the world economy. Thus our national economy found itself
facing some dilemma as we moved from one governance, to another different governance, unknown market
relations. We took the irst steps in this direction, but in December 1991, illegal groups in the state organized it
in an illegal way, the overthrow of the legitimately elected government and the wrong policies pursued by them
have led the country to a dif icult economic situation.
The question arises, what is needed to solve the problems before us?
For this, it is necessary to strengthen the interdependencies of the economies of different countries of the
modern world economy, to develop integration processes at the macro and micro levels, from closed farms, to
the intensive transition to an open economy and the development of the necessary domestic economy.
Keywords: Integrating the economy, internationalization of personnel, legal framework, targeted programs,
investment conditions, land consolidation, national economy.

REFERENCES:
1. Avtandil Okrotsvaridze, Tengiz Lachkepiani, Lali Okrotsvaridze. “World economy”.
Manual. p. 264, 2010; (in Georgian)
2. Avtandil Okrotsvaridze, Magda Vadachkoria, Lali Okrotsvaridze. “Foreign economic
relations”. Manual. p. 261, 2009; (in Georgian)
3. Authors: Demur Giorkhelidze (group leader) Tamaz Kunchulia, Ioseb Sarjveladze,
Teimuraz Jashi, Robin Ubilava, Yuza Chakvetadze, Kakha Nadiradze, Avtandil Okrotsvaridze,
Mzevinar Ghoghoberidze, Saskatvelo Agricultural Development Concept 2012-2020; (in
Georgian)
4. National Service of Georgia. “Agriculture of Georgia” 2020; (in Georgian)
5. Uni ied strategy of education and science 2017-2021; (in Georgian)
6. A. Okrotsvaridze, lecture course, subject - “International Economic Relations”, 2021.
(in Georgian)

34 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ახლებური ხედვები და მიდგომები საქართველოს
ეკონომიკის განვითარებისათვის
ლალი ოქროცვარიძე,
კავკასიის საერთაშორის უნივერსიტეტის
ასოცირებული პროფესორი,
სოციალურ მეცნიერებათა დოქტორი
ელ.ფოსტა: [email protected]

აბსტრაქტი
1991 წელს, როდესაც საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა და ერთი ფორმაციიდან (სოცია-
ლიზმიდან) - სახალხო მეურნეობის გეგმაზომიერი ცენტრალიზებული დაგეგმვიდან, მეორე ფორმაციაზე-
კაპიტალისტურ (საბაზრო) ურთიერთობებზე გადავიდა, დღის წესრიგში დადგა ეროვნული ეკონომიკის
ინტეგრირების საკითხი მსოფლიო ეკონომიკაში, ამდენად ჩვენი ეროვნული ეკონომიკა აღმოჩნდა, რაღაც

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

დილემის წინაშე, რადგან მმართველობის ერთი ფორმიდან გადავედით, მეორე განსხვავებულ - საბაზრო
ურთიერთობებზე. პირველი ნაბიჯები გადავდგით, თუმცა ამავე წლის დეკემბერში მოხდა კანონიერად
არჩეული ხელისუფლების დამხობა არაკანონიერი გზით, და მათ მიერ განხორციელებულმა არასწორმა
პოლიტიკამ, ქვეყანა მიიყვანა მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობამდე, ეკონომიკა კი როგორც ვიცით არის
პოლიტიკის ზედნაშენი და ქვეყანა, როგორ პოლიტიკასაც განახორციელებს ისეთ ეკონომიკას მიიღებს.
ისმება კითხვა, რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ჩვენს წინაშე არსებული პრობლემები გადაიჭრას?
ამისათვის აუცილებელია თანამედროვე მსოფლიო მეურნეობისა და სხვა ქვეყნების ეკონომიკების ურთი-
ერთდამოკიდებულებათა გაძლიერება, მაკრო და მიკრო დონეებზე ინტეგრაციული პროცესების განვი-
თარება, ჩაკეტილი მეურნეობებიდან ღია ტიპის ეკონომიკაზე ინტენსიური გადასვლა და აუცილებლივ
შიდა მეურნეობის განვითარება.
საკვანძო სიტყვები: ეკონომიკის ინტეგრირება, პერსონალის ინტერნაციონალიზაცია, სამართლებრივი
ბაზა, მიზნობრივი პროგრამები, საინვესტიციო პირობები, მიწების კონსოლიდაცია, ეროვნული ეკონომიკა.

შესავალი ამიტომ, დღის წესრიგში დადგა დრო, დასკვნები

ჩვენთვის ცნობილია, რომ საქართველოში გამოვიტანოთ იმ შეცდომებიდან, რომელიც მთელი
პრაქტიკულად საზოგადოების უმეტესმა ნაწილმა 32 წლის განმავლობაში იქნა დაშვებული, და განვა-
ბიზნესს, უმეტესად კი კომერციას მოკიდა ხელი. ხორციელოთ ახალი ხედვები, მიდგომები, როგორც
მაგრამ მეწარმეობითი საქმიანობა, სამწუხაროდ ჩა- პოლიტიკური, ისე ეკონომიკური მიმართულებით,
მორჩება დროის მოთხოვნებს. ე.ი. საბაზრო ურთი- მართალია კოვიდ-19-მა გარკვეული დაღი დაასვა
ერთობებმა სრულიად ახალი, ჩვენთვის თითქმის ეროვნული ეკონომიკის განვითარებას, მაგრამ
უცნობი მოთხოვნები წარმოშვა. ახალ მოთხოვნებს ჩვენი მედიცინა და მოსახლეობა ყოველთვის მზად
კი ახლებური დროის შესაბამისი ხედვა და მართვა იყო შეძლებისდაგვარად ესწავლა პანდემიასთან
სჭირდება. მართალია საქართველოში თანდათანო- ცხოვრება და მოღვაწეობა.
ბით იქმნება და იხვეწება ბიზნესის განვითარები- საქართველოს ეროვნული ეკონომიკის განვი-
სათვის მეტად აუცილებელი სამართლებრივი ბაზა, თარებისათვის მნიშვნელოვანი ნაბიჯები უნდა
ტარდება ეკონომიკური რეფორმები, მუშავდება გადაიდგას. უპირველეს ყოვლისა კი საჭიროა:
მიზნობრივი პროგრამები, მოდელები, კონცეფცი- ა) თანამედროვე მოთხოვნებიდან გამომდინარე
ები, ქვეყანა ერთიანდება საერთაშორისო ორგა- ავღზარდოთ კვალიფიციური სპეციალისტები და
ნიზაციებში, ჩნდება იმედის მომცემი ციფრები და შევუქმნათ მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა მათი
ტენდენციები. მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ეკონო- დასაქმებისათვის;
მიკურად უჭირს საქართველოს მშრომელ ხალხს, ბ) სახელმწიფომ სწორი პოლიტიკა გაატაროს
მის ინტელიგენციას, უჭირს თვით სახელმწიფოსაც, წარმოების სფეროების მიმართულებით;
მით უმეტეს ზემოთ აღნიშნულ პრობლემებს ბოლო გ) გაუმჯობესდეს საინვესტიციო პირობები და
პერიოდში პანდემია კოვიდ 19-იც დაემატა. მისი მიზნობრივი გამოყენება;

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 35

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
დ)აღვზარდოთ კვალიფიციური სპეცია- ლებს თანამედროვე მოთხოვნებს და რაც მთავარია
ლისტები, რომლებიც თანამედროვე მოთხოვნებ- მის დასაქმებასაც.
თან იქნება შესაბამისობაში მოყვანილი; თითოეული ქვეყნის ეკონომიკის ამოსავალი
ე)უზრუნველვყოფთ თანამედროვე ტექნოლო- წერტილი თუ ვიტყვით, რომ წარმოების სფეროა
გიებით, როგორც სასწავლო, ასევე წარმოების ტყუილი არ იქნება. ამიტომ უპირველეს ყოვლისა
სფეროებს, სადაც დასაქმდებიან ჩვენს მიერ მომ- შევეხოთ მას.
ზადებული ახალგაზრდა კადრები. - 1992 წლიდან საქართველოში განხორციელდა
21-ე საუკუნეში განათლების მნიშვნელობა უმ- აგრარული რეფორმები და მათ შორის სოფლის
თავრესი უნდა გახდეს საზოგადოებისათვის, რამე მეურნეობაში. მსხვილი სახელმწიფო მეურნნეობე-
თუ ცოდნა არის ძალა, რომელიც საუკეთესო გზაა ბის და კოლმეურნეობების ბაზაზე ჩამოყალიბდა
თავის დამკვიდრებისათვის და თვითრეალიზა- წვრილგლეხური მეურნეობები. ე.ი. მსხვილი კო-
ციისათვის, რათა იყო მოთხოვნადი და კონკურე- ნფიგურაციის მქონე მიწის ფართობები დაუნა-
ნტუნარიანი. სწავლისა და ცოდნის გარეშე, კომპი- წილდათ მცირე ნაკვეთების სახით გლეხებს (1.25
უტერულ ეპოქაში გზის გაგნება და ორიენტაცია ჰა.), რამაც გამოიწვია წვრილ მრავალნაკვეთებად
შეუძლებელია. დანაწევრება, სადაც წარმოების ეკონომიკურ
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

უმაღლესი განათლების სისტემის ძირითადი ეფექტიანობაზე ლაპარაკი ზედმეტია, ინტენსი-

ამოცანაა, რომ ის პასუხობდეს თანამედროვე გა- ური მიწის ფართობები გადავიდა არაინტენსიურ
მოწვევებს და შესაბამისობაში მოდიოდეს შრომის (საძოვრებში) ფართობებში და მიწის დიდი ნაწილი
ბაზრის მოთხოვნებთან. ასევე, ეროვნული სისტე- დაუმუშავებელი დარჩა. მაგალითად, 800 ათასი
მების ნაყოფიერებისა და განვითარების ერთ-ერთ ჰა-ი სახნავიდან მუშავდება მხოლოდ 300-350
ეფექტურ გზად უნდა იქცეს სტუდენტებისა და ათასი ჰა-რი მიწის ფართობები. სამწუხაროდ
აკადემიური პერსონალის ინტერნაციონალიზაცია. გავიდა თითქმის 32 წელი და მიწის რეფორმას,
(განათლებისა და მეცნიერების ერთიანი სტრატე- რომელსაც უნდა გადაეჭრა, ორი მნიშვნელოვანი
გია 2017-2021) საკითხი, პირველი ეს იყო -მოსახლეობის კვების
ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, განათ- პროდუქტებით უზრუნველყოფა, ხოლო მეორე
ლების სამინისტროში უნდა შეიქმნას დამატებითი -გადამამუშავებელი მრეწველობის - ნედლეულით
ინსტიტუტი, რომელიც მოემსახურება ქვეყნის უზრუნველყოფა, შეუსრულებელი დარჩა. ჯერ
მაშტაბით კვალიფიციური კადრების მიწოდებას, კიდევ არ არის დადგენილი მიწათმფლობელისა
რომელიც აუცილებლივ დაუქვემდებარდება კად- და მიწათმოსარგებლის ჩვენთვის მისაღები ორ-
რებზე მოთხოვნა- მიწოდებას. ე.ი. ადგილებიდან განიზაციული ფორმები.
წამოვიდეს მოთხოვნები ვის, რომელი სპეცია- როგორც ცხრილი №1 -ს მაჩვენებლების სტრუქ-
ლისტი (ექიმი, პედაგოგი, აგრონომი, ვეტერინარი, ტურა გვიჩვენებს, სასოფლო-სამეურნეო კულტუ-
ზოოტექნიკი, ბიზნესმენი, ტურისტი, ფინანსისტი, რების ნათესი ფართობები 2010 წელს, 1990 წელთან
დიპლომატი) სჭირდება და ამის მიხედვით ჩაირი- შედარებით შემცირებულია 0.61 %-ით, 2020 წელს
ცხებიან უმაღლეს სასწავლებლებში, ეს კი ხელს შე- 0.70 %-ით და 2021 ლისათვის ასევე 0.70 %-ით,
უწყობს მათ პროფესიონალურ და სასწავლებლებში რამაც შესაბამისად გამოიწვია პროდუქციის წა-
პედაგოგების აკადემიური ხარისხის ამაღლებას, რმოების მოცულობის შემცირება 663 ათ. ტონიდან
რადგან სტუდენტი დაინტერესებული იქნება, მი- 426 ათას ტონამდე, ე.ი. შემცირდა 337 ათ. ტონით.
იღოს ისეთი განათლება, რომელიც დააკმაყოფი- რაც შეეხება ვენახის ფართობებსა და ყურძნის

ცხრილი 1

2010 წ. 2020წ. 2021 წ.

1990 წ. 2010 წ. 2020 წ. 2021 წ.
1990 წ. 1990 წ. 1990 წ.
ათ. ჰა. ათ. ჰა. ათ. ჰა. ათ. ჰა.
% % %

ნათესი
ფართობი სულ 701.9 275.3 209.9 211.8 0.39 0.30 0.30
(ათ. ჰა.)

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური2022წ.

36 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ვენახის ფართობი და ყურძნის წარმოების მოცულობა 1950-2021 წ.წ.-ში. ცხრილი№2

2021 წ,- 2021 წ.-

1953 წ. 1990 წ. 2000 წ. 2021 წ.
1953 წ. %-ში 1990 წ.%-ში
ვენახის ფართობი სულ
52.1 103.1 60.0 42.8 -17.9 -58.5
(ათ. ჰა.)
წარმოებულია ყურძენი
მთლიანად (ათ.ტ.) 78.1 691.0 210.0 271.6 +3.5 -41.0

ხილის ფართობი და წარმოების მოცულობა 1990წ.-2021 წ. ცხრილი №3

1985 წ. 2000 წ. 2017 წ. 2021 წ. 2021 წ.-1985წ. %-ში.

ხილის ფართობი სულ (ათ.ჰა) 128.0 48.1 30.3 35.0 -73.6
წარმოებულია ხილი მთლიანად (ათ.ტ.) 750.0 250.0 114.5 233.2 -69.0

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ციტრუსებისა და ჩაის ფართობები, წარმოება 1990წ.-2021წ. ცხრილი№4

2021წ.-
1988წ. 2000 წ. 2005 წ. 2021 წ.
1988წ.%-ში
ციტრუსების ფართობი სულ (ათ.ჰა.) 21.5 3.1 9.4 7.4 -65.6
წარმოებულია სულ (ათ.ტ.) 283.1 40.0 122.3 61.6 -78.25
ჩაის ფართობი სულ (ათ.ჰა.) 18.2 4.8 4.5 4.6 -74.8
წარმოებულია ჩაის ფოთოლი სულ (ათ.ტ.) 182.0 24.0 22.7 2.9 -98.9

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური2022წ.

წარმოების მოცულობას, როგორც ცხრილი №2 წარმოების მოცულობის შემცირების ძირითადი

-დან ჩანს ვენახის ფართობები 2021 წელს, 1990 მიზეზი იგივეა, რაც მევენახეობაში.
წელთან შედარებით, შემცირებულია 58.5%-ით, საქართველოში ციტრუსებიდან გავრცელე-
ხოლო ყურძნის წარმოების მოცულობა მართალია ბულია მანდარინი, ლიმონი, ფორთოხალი, გრეი-
1953 წელთან შედარებით 3.5-ჯერ გაიზარდა, მა- ფურტი,. 1990 წლამდე არსებობდა ციტრუსების
გრამ 1990 წელთან შედარებით შემცირებულია წარმოების სპეციალიზებული მეურნეობები, ძირი-
-41%-ით. არ შეიძლება არ ავღნიშნოთ ის გარემო- თადად აფხაზეთში, აჭარასა და სამეგრელოში. 1988
ება, რომ ვენახის ფართობი შემცირებულია 1953 წლისათვის ციტრუსებს ეკავა 21.5 ათ. ჰექტარი,
წელთანაც კი 17.9%-ით, რაც ყოვლად დაუშვებე- აქედან 4.3 ათასი ჰექტარი მოდიოდა საკარმიდამო
ლია, ისეთი ქვეყნისათვის, როგორიც საქართვე- ნაკვეთებზე.
ლოა. მართალია 2021 წელს წარმოებულია 271.6 ციტრუსებისა და ჩაის ფართობები და წარმო-
ათასი ტონა ყურძენი, რაც 29.3 პროცენტით აღე- ების მოცულობა, როგორც ცხრილი №4-დან ჩანს
მატება 2000 წლის შესაბამის მაჩვენებელს, მაგრამ 2021 წელს, 1988 წელთან შედარებით შემცირე-
ბევრად ჩამორჩება 1990 წლის მაჩვენებელს. ბულია. კერძოდ, ციტრუსების ფართობები შემცი-
ხილით დაკავებულ ფართობის ბაღებს 1985 რებულია 65.6%-ით და წარმოების მოცულობა
წელს 128 ათ.ჰექტარი ეკავა, ხოლო საერთო 78.9%-ით.
მოსავალი 750 ათ. ტონას აღწევდა. ცხრილი №3 ქვეყნის ეკონომიკაში განსაკუთრებული ადგილი
გვიჩვენებს 2021 წელს, 1985 წელთან შედარებით ეჭირა მეჩაიეობას, იგი სოფლის მეურნეობის
ხილის ფართობი შემცირებულია 73.6%-ით. რამაც მაპროფილებელი და მაღალრენტაბელური დარგი
თავისთავად ცხადია იმოქმედა წარმოებული პრო- იყო და მნიშვნელოვნად განსაზღვრავდა დასავლეთ
დუქციის მოცულობაზე და 750 ათ. ტონიდან შემცი- საქართველოს მოსახლეობის შემოსავლებს. საუკე-
რებულია 233.2 ათ. ტონამდე. ე.ი. ხილის წარმოების თესო წლებში საქართველოში აწარმოებდნენ 582
მოცულობა შემცირებულია 73.6 %-ით. მეხილეობის ათას ტონა ხარისხოვან ჩაის ფოთოლს, რაც მზა

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 37

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
მსხვიფეხარქოსანი (მფრპ) პირუტყვის სულადობა და პროდუქციის წარმოების
მოცულობა 1990-2021წ.წ. ცხრილი №5

2021 წ.-
1990 წ. 2000 წ. 2005 წ. 2021 წ.
1990 წ.%ში.

მფრპ სულადობა სულ (ათ.სული) 1298.3 1177.4 1190.6 928.6 -28.48

წარმოებულია ხორცი სულ (ათ.ტ.) 110.0 107.9 104.7 72.6 -34.00

მერძეულის მიმართულების
551.7 646.3 709.9 451.7 -18.20
სულადობა (ათ.სული)

წარმოებულია რძე (ათ.ლიტრი) 659.4 618.9 755.7 587.9 -10.85

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური2020

პროდუქციაში 145 ათას ტონა ხმელ ჩაის იძლე- წელს, 1990 წელთან შედარებით ცხვრისა და თხის
ოდა. 2021 წელს, 1988 წელთან შედარებით ჩაის სულადობა 1833.6 ათ. სულიდან, შემცირდა 929.3
ფართობი შემცირებულია 74.8%-ით. შესაბამისად ათ. სულამდე. ე.ი. 49.32 %-ით.
შემცირებულია ჩაის წარმოების მოცულობაც მეღორეობას ქართველი ხალხი ოდითგანვე
98.9%-ით. ქვეყანამ უნდა გაატაროს რადიკალური მისდევდა. ზამთრის პერიოდში ღორის ხორცი
ღონისძიებები, რათა უმოკლეს ვადაში მეჩაიეობა ერთ-ერთ ძირითად პროდუქტს წარმოადგენდა.
კვლავინდებურად ერთ-ერთი შემოსავლიანი და ღორი ჰყავდათ თითქმის ყველა ქრისტიანული
მაღალრენტაბელური დარგი გახდეს. სარწმუნოების გლეხურ მეურნეობებში, ასევე არ-
საქართველოში კარგად იყო განვითარებული სებობდა მეღორეობის მსხვილი კომპლექსებიც.
მეცხოველეობა. არსებობდა მეცხოველეობის შემცირებულია, როგორც ღორის სულადობა, ასევე
მსხვილი კომპლექსები, რომლებშიც პირუტყვი ხორცის წარმოების მოცულობაც. კერძოდ, 2021
ძირითადად ბაგურ კვებაზე იყო. ასევე მეცხოვე- წელს, 1990 წელთან შედარებით ღორის სულადობა
ლეობა წარმოდგენილი იყო კერძო სექტორშიც. შემცირდა -81.1%-ით და ხორცის წარმოების მოცუ-
როგორც ცხრილი №5-დან ჩანს 2021 წელს, 1990 ლობა -55.2%-ით. რაზეც სხვა ფაქტორებთან ერთად
წელთან შედარებით მფრპ სულადობა შემცი- განსაკუთრებით იმოქმედა უკანასკნელ წლებში
რებულია -28.48%-ით. ე.ი. შემცირებულია 369.7 ღორის ავადმყოფობის გავრცელებამ.
ათ. სულით, ასევე, მერძეულ მიმართულებაშიც, 2022 წლის პირველი იანვრის მდგომარეობით,
შემცირებულია როგორც სულადობა, ასევე რძის საქართველოში სოფლად 1 485.7 ათასი ადამიანი
წარმოების მოცულობა, შესაბამისად: -18.20 % და ცხოვრობდა, რაც ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის
-10.85%-ით. რაც შეეხება ხორცის წარმოებას 2021 40.3%-ია. ბოლო 7-8 წლის განმავლობაში საქართვე-
წელს, 1990 წელთან შედარებით შემცირებულია ლოში ურბანიზაციის დონის ზრდის ტენდენცია
-34%-ით. ე.ი. შემცირდა 37.4 ათ.ტონით. ასევე, ჩამო- გამოიკვეთა. 2012 წლის პირველი იანვრის მონა-
წველილი რძის რაოდენობის მიხედვით 2021 წელი ცემთან შედარებით, სოფელში მცხოვრები მოსა-
ჩამორჩება 1990 წლის მაჩვენებელს. კერძოდ, თუ ხლეობის წილი 32.3% -ით შემცირდა
1990 წელს წარმოებული იყო 659.4 ათ.ტონა რძე, „საქსტატი” 2017 წლიდან აწარმოებს დასაქმე-
2021 წლისათვის იგი შეადგენდა მხოლოდ 587.9 ბულთა სექტორული განაწილების სტატისტიკას,
ათ.ტონას. ე.ი. 71.5 ათ. ტონით ნაკლებს. რომლის მიხედვითაც, 2017 წელს სოფლის მეურ-
მეცხვარეობა ტრადიციულად მთის ზონებშია. ნეობაში 737 ათასი ადამიანი, ხოლო 2018 წელს
კერძოდ, ყაზბეგის, დუშეთის, თიანეთის, ახალგო- 10.5%-ით ნაკლები - 659 ათასი ადამიანი იყო და-
რის რაიონებში, თუმცა ცხვარი ქვემო ქართლში, საქმებული. სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულთა
კახეთში და სამცხე-ჯავახეთშიც ჰყავთ, ხოლო დაახლოებით 75% თვითდასაქმებულია. თუ ცალკე
თხა-სამეგრელოსა და აფხაზეთის რაიონებში. 2021 დავთვლით სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულთა

38 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
საშუალო შრომის პროდუქტიულობას, თვეში 407 7. დადგინდეს ფართობი სულ: მ.შ. სახნავი, მრა-
ლარი გამოდის, რაც ქვეყნის ეკონომიკაში არსე- ვალწლიანი ნარგავები, სათიბი, საძოვარი, ნასვენი
ბულ საშუალო შრომის პროდუქტიულობაზე 5-ჯე მიწები (ჰა.), რომლებიც უნდა მიეკუთვნოს განსა-
ნაკლები მაჩვენებელია. შრომის პროდუქტიულო- ზღვრული მიმართულებების მიხედვით სააქციო
ბით სოფლის მეურნეობა სხვა სექტორებს შორის საზოგადოებებს (კოოპერატივებს);
ბოლო ადგილზეა და ბოლოდან მეორე ადგილზე 8. დადგინდეს სახელმწიფო და კერძო საკუთრე-
მყოფ განათლების სექტორსაც კი 2.5-ჯერ ჩამო- ბაში არსებული მიწის ფართობები, რათა ვიცოდეთ
რჩება. სწორედ შრომის პროდუქტიულობის და- სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული მიწის ფა-
ბალი დონეა ქართულ სოფლებში და მით უმეტეს, რთობების ოდენობა. თუ სურვილს გამოთქვამენ
სოფლის მეურნეობაში დასაქმებული ადამიანების ფერმერები მათ დამუშავებაზე, სახელმწიფომ
სიღარიბის მიზეზი. ამ სექტორში დასაქმებული იჯარით გასცეს მათზე (ჰა.);
პირები ვერ გამოიმუშავებენ იმდენ თანხას, რომ 9. დადგინდეს მიწის ფართობების და დარგო-
სიღარიბეს თავი დააღწიონ. ბრივი მიმართულებების მიხედვით რამდენი
ტრაქტორი, კომბაინი, გუთნები, კულტივატორი,
დასკვნა სათესი, ფარცხი, შესაწამლი აპარატი და ა.შ. მექ-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ზემოთ მოყვანილი ციფრები მეტყველებს სწო- ნიზირებული საშუალებები სჭირდებათ თითეულ
რედ იმ შეცდომებზე, რომელიც დაშვებული იქნა სააქციო საზოგადოებას (კოოპერატივს), გაანგა-
მთელი ამ 32 წლის განმავლობაში და ვფიქრობ რიშებულ იქნას დასამუშავებელი ფართობების
დროულია გაკეთდეს დასკვნები: და სხვა შესასრულებელი სამუშაოების მიხედვით;
1. განათლების სამინისტროში უნდა შეიქმნას 10. დადგინდეს სად განთავსდეს სერვისცენ-
დამატებითი ინსტიტუტი, რომელიც მოემსახურება ტრები, რათა ხელმისაწვდომი იყოს ფერმერები-
ქვეყნის მაშტაბით კვალიფიციური კადრების მიწო- სათვის;
დებას, რომელიც აუცილებლივ დაუქვემდებარდება 11. მიმართულებების მიხედვით დადგინდეს
კადრებზე მოთხოვნა- მიწოდებას; სად განვითარდეს გადამამუშავებელი ( ღვინის
2. მეტი ყურადღება დაეთმოს წარმოების სფე- ქარხნები- ბოთლებში ჩამოსხმით, საკონსერვო
როს, რადგან ეს არის ამოსავალი წერტილი, რო- ქარხნები, რძისა და ხორცის გადამამუშავებელი
მელზეც უნდა იდგეს საქართველოს ეკონომიკის და ა.შ.) საწარმოები;
განვითარება; 12. სოფლის-მეურნეობის თავისებურებებიდან
3. უპირველეს ყოვლისა მუნიციპალიტეტებში გამომდინარე ჩამოყალიბდეს ისეთი საგადასახადო,
ტერიტორიული თვალსაზრისით დაჯგუფდეს საკრედიტო და სადაზღვევო სისტემა, რომელიც
სოფლების რაოდენობა, რომელთა ბაზაზეც მოხ- ხელს შეუწყობს მეწარმის სტიმულირებას, რათა
დება მიწების კონსოლიდაცია (კოოპერირება), რის მეწარმე არ გაკოტრდეს და სურვილი გაუჩნდეს,
საფუძველზეც ჩამოყალიბდება სააქციო საზოგა- რომ კვლავ აწარმოოს სოფლის მეურნეობის პრო-
დოებები; დუქტები და ყოველწლიურად მაქსიმალურად იქნას
4. ტერიტორიის სიდიდიდან გამომდინარე და- დაკმაყოფილებული მოსახლეობის მოთხოვნილება
დგინდეს სააქციო საზოგადოების ოპტიმალური სასურსათო პროდუქტებზე. ამასთან ერთად წა-
ვარიანტი (5 ჰა; 10 ჰა; 20 ჰა; 50 ჰა; 100 ჰა და ა.შ.; რმოებულ იქნას სასაქონლო პროდუქცია, რომელ-
5. თითეულ სააქციო საზოგადოებას განესა- საც ექსპორტზე გაიტანს და დამატებით შემოსა-
ზღვროს არსებული ნიადაგობრივ, ბუნებრივ-კ- ვლებს მოუტანს ეროვნულ ეკონომიკას.
ლიმატური პირობებიდან და ადგილ-მდებარეობის დადგა დრო, რომ ახლებურად ვიაზროვნოთ და
მიხედვით მიმართულება; ვიზრუნოთ საკუთარი ქვეყნის მომავალზე. არ და-
6. დადგინდეს თითეულ სოფელში (თემში) ვუშვათ წარსულის შეცდომები და თანამედროვე
კომლთა რაოდენობა და კომლიდან რამდენი ადა- მოთხოვნებიდან გამომდინარე მომზადდეს კვალი-
მიანია დასაქმებული სოფლის მეურნეობაში და ფიციური სპეციალისტები და გზა დავუთმოთ პრო-
ამის მიხედვით განისაზღვროს ორგანიზაციული ფესიონალიზმს, რომელიც ამოიყვანს ჩვენს ქვეყანას
ფორმის ოპტიმალური ვარიანტი; არსებული მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობიდან.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 39

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

SOME ASPECTS OF PROTECTION OF LABOR FREEDOM

IN HIGHER EDUCATION INSTITUTION
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: March 13, 2023
Published: March 23, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-40
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Shota Veshapidze Lasha Mgeladze

Doctor of Economic Sciences, PHD, economics
Associate Professor, Assistant-Professor
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University Technical University of Georgia
https://orcid.org/0000-0003-0933-3648 https://orcid.org/0000-0003-4608-7255
E-mail: [email protected] E-mail: [email protected]
Cell: (+995) 599 51 80 84 Cell: (+995) 577229889

ABSTRACT
The successful implementation of the activities of the higher educational institution, its prestige and quality
depend to a signi icant extent on the quali ications of the academic staff and the skills of knowledge transfer.
Freedom of labor is its main foundation. Therefore, the subject of our research in this article is the provision of
freedom of work for academic staff.
The purpose of the study is to reveal the challenges of ensuring the freedom of work of professors, associate
and assistant professors, as well as academic staff as a whole, and ways to solve them. The object of research is
the international and Georgian legislation on the regulation of labor relations, its protection. For this purpose,
we used the methods of analysis, synthesis and critical evaluation of the implementation of the laws regulating
the freedom of labor of academic staff in practice.
At the higher educational institutions of Georgia, the practice of signing a labor contract for a speci ied pe-
riod of time is established for the contest winners and also then re-announcing the vacant position after the
expiration of same contract.
On the one hand, such an approach is ineffective in terms of content and on the other hand, it contradicts the
requirements of the international and Georgian legislation, because it increases and contributes to the emer-
gence of threats to academic staff, restrictions on their freedom , manipulation, favoritism, nepotism, and cor-
ruption.
According to Article 12 of the Labor Code of Georgia, the winning staff must sign a lifetime contract. There
is no other objective circumstance that justi ies the conclusion of a ixed-term employment contract. Accord-
ingly, the requirements of the law on higher education, which concern the holding of periodic re-competitions,

40 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
contradict the organic law of the labor code, which itself indicates that it must comply with its requirements.
Based on all of the above, increasing the effectiveness of the education system, perfecting the personnel sys-
tem, promoting teaching by quali ied teachers for students as much as possible, bring the Georgian educational
legislation closer to the best practices of the European education system, it is advisable for higher educational
institutions to get rid of restrictions on the freedom of work of academic staff and to comply with the require-
ments of international and Georgian labor legislation.
Key words: System of education, Academic staff, freedom of labor, labor contract, effectiveness of teaching.

REFERENCES: economic development, Journal The New Economist,

1. Bedianashvili, G., Bichia, Q., & Natsvlish- #3-4, pp. 7-20. (In Georgian).
vili, E. (2021). Development of Entrepreneurial 12. Mgeladze, L. (2021). Development Plan of
Activity, Labor Market and Modern Challenges of The Country and Some OF Its Aspectsasp, DOI suf ix:
Higher Education. Globalization and Business. 12, 10.36962/NEC62-6303-04202120, #3-4(62-63), Vol.
21-31. (In Georgian). https://doi.org/10.35945/ 16, Issue 3, pp. 20-32. (In Georgian).
gb.2021.12.002. 13. Papava, V. (2013). Economic reforms in post-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

2. Gvelesiani, M., & Veshapidze, S. (2016). Euro- communist Georgia: twenty years after. Nova Science
pean Values: What Can We Implement from Them and Publishers, Incorporated.
How Can We Implement Them in Georgia. Globalization 14. Papava, V. (2020). Becoming European:
& Business. (1). 40-46. (In Georgian). Challenges for Georgia in the Twenty-First Century.
3. Gvelesiani, M., & Veshapidze, S. (2016). Values: iUniverse.
Limits and Contradictions. Globalization & Business, (1). 15. Shengelia, T. (2018). Social capital of dominant
35-39. (In Georgian).
ethnic groups and its impact on business.
4. Lomia, T., & Lomia, E. (2020). Economic and
16. Shengelia, T. (2019). Research methodology
Political Support of the European Union to Georgia:
and the impact of social entrepreneurship on the solu-
Retrospective Analysis of the EU-Georgia Relations.
tion of social problems in Georgia.
International Journal Vallis Aurea, 6(1), 35-43.
17. Sichinava, A., Chikava, M., Veshapidze, S.,
5. Lomia, E. (2017). The Issues of Cultural Diversity
Sekhniashvili, D., & Pailodze, N. (2013). Realities
in Communication. THE CAUCASUS, 8.
of internationalization of higher education in Georgia.
6. Lomia, E., & Lomia, T. (2021). EU Policy in the
18. Silagadze, A., Atanelishvili, T., & Silagadze,
South Caucasus Region and Georgia’s Participation in
N. (2022). Covid Depression and Search for a New
the European “Neighborhood Policy” and the “Eastern
Paradigm. Bull. Georg. Natl. Acad. Sci, 16(1).
Partnership” programmes – in Georgian
7. Lomia, E. (2019). Key Features of the US-Georgia 19. Shatberashvili O., Nochvai V., Porsescu S.,
Relations: Mutual Alliance and Strategic Partnership. Aslamazishvili N., Gagnidze I., Ivanchenko K.,
SECTION II: Literature, Women’s Issues, Education, 54. Chilingaryan K., and Pogosyan G. (2021). Enhanc-
8. Menshikov, V., Bedianashvili, G., Ruza. O., & ing EaP-EU cooperation in R&I through comparative
Kokin, I. (2021). Mobility in the context of entrepre- analyses of EaP national research systems. EaP Civil
neurial potential of students under the conditions of Society Forum ISBN 978-9941-8-3043-3
the COVID-19 pandemic (Latvia, Georgia). ENTRE- 20. Veshapidze, S. (2017). THE TRADITIONS
PRENEURSHIP AND SUSTAINABILITY ISSUES. 9(1), ORIENTATED ON EUROPEAN VALUES IN GEORGIA.
574-589. https://doi.org/10.9770/jesi.2021.9.1(36) Sciences of Europe, (13-4), 14-18.
9. Mgeladze, L. (2017). The Challenges Georgia 21. Veshapidze, S. (2022). Ilia Chavchavadze on
Faces in The Fight Against Corruption, Journal Busi- the Methodological Aspects of Economic Processes
ness-Engineering, 2017, #4, pp. 20-25(In Georgian). Research and Modernity. Conference: VII International
10. Mgeladze, L. (2018). Public Service Challenges Scienti ic Conference. At: Tbilisi, Georgia.
and Ways of Solving Them, “World of Lawyers“ Tbilisi, 22. Veshapidze, S. (2023). About the dangers of
Book, pp. 2567. (In Georgian). academic competition. A collection of works. At: Tbilisi,
11. Mgeladze, L. (2019). National Currency in Georgia. (In Georgian).
Georgia, an instrument that impedes or facilitates 23. Veshapidze, S., & Karchava, L. (2022). Con-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 41

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
tradictions of Globalization under the COVID-19 Pan- system. Sciences of Europe, (81-2), 6–12. DOI: https://
demic. Bull. Georg. Natl. Acad. Sci, 16(4). doi.org/10.24412/3162-2364-2021-81-2-6-12
24. Veshapidze, S., & Zoidze, G. (2021). Insti- 30. Veshapidze, S., Chiabrishvili, K., Zubiashvili,
tutional Evolution of Higher Education in Georgia. T., & Zoidze, G. (2021). On the relationship between
The New Economist, 16(2), 1–1. DOI: https://doi. education and economic security. Ecoforum Jour-
org/10.36962/NEC6102202133 nal, 10(3).
25. Veshapidze, S., & Zoidze, G. (2022). On State 31. Veshapidze S., Otinashvili R., Gvarutsidze A.,
Intervention in the Economy through the Budget in Abuselidze G., Zoidze G. (2022). Modern technologies
Georgia. WORLD ECONOMY AND INTERNATIONAL to overcome the challenges of globalization. Entrepre-
ECONOMIC RELATIONS. - International Scientiϔic Col- neurship, 10 (2), 22-32 DOI: 10.37708/ep.swu.v10i2.2
lection - Vol. 5. Kyiv – CUL. https://doi.org/10.5281/ 32. Zoidze, G., & Veshapidze, S. (2022). The
zenodo.5807500 Modern Economy and Values. Cambridge Scholars
26. Veshapidze, S., & Zoidze, G. (2022). Value Publishing. P. 125;
Choices of the Community in the Context of the CO- 33. Pavliashvili, S. and Gubeladze, D., 2020. The
VID-19 Pandemic. DOI: https://doi. org/10.5281/ economic challenges in times of Covid-19, circular labor
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

zenodo, 6373197. migration, the necessity to switch from a linear to a

27. Veshapidze, S., Babuadze, N., & Beridze, T. circular economy and business opportunities. In Social
(2015). EUROPEAN VALUES AND CHOICE OF GEORGIA and economic aspects of education in modern society
(HUMAN DIGNITY, LAWFUL SOVEREIGNTY, DEMOCRA- (Scienti ic and Practical Conference (Vol. 1, No. 3).
CY AND WELLBEING). ACTUAL PROBLEMS OF SUSTAIN- 34. Pavliashvili, S., 2011. The World Economic
ABLE DEVELOPMENT OF NATIONAL ECONOMIES.(10-11 Crisis and Georgia. The Caucasus & Globalization, 5(3-
July, 2015). PUBLISHING HOUSE OF PAATA GUGUSHVILI 4), pp.54-62.
INSTITUTE OF ECONOMICS OF IVANE JAVAKHISHVILI 35. CONSTITUTION OF GEORGIA
TBILISI STATE UNIVERSITY. Tbilisi, 79-83. 36. LAW OF GEORGIA ON HIGHER EDUCATION
28. Veshapidze, S., Zubiashvili, T., & Chiabrish- 37. ORGANIC LAW OF GEORGIA – LABOUR CODE
vili, K. (2021). Globalization and New Opportunities OF GEORGIA
for Georgia. Globalization and Business. 12, 32-36. 38. DECLARATION OF HUMAN RIGHTS
https://doi.org/10.35945/gb.2021.12.003 39. INTERNATIONAL COVENANT ON ECONOMIC,
29. Veshapidze, S., & Zoidze, G., & Berishvili K. SOCIAL AND CULTURAL RIGHTS
(2021). The economic determinant of the education 40. THE EUROPEAN SOCIAL CHARTER.

უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში შრომის

თავისუფლების დაცვის ზოგიერთი ასპექტი
შოთა ვეშაპიძე ლაშა მგელაძე,
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, ეკონომიკის დოქტორი
ასოცირებული პროფესორი, ასისტენტ-პროფესორი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი ელ. ფოსტა: [email protected]
ელ. ფოსტა: [email protected] ტელ: (+995) 577229889
ტელ: (+995) 599 51 80 84

აბსტრაქტი
უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულების საქმიანობის წარმატებული განხორციელება, მისი
პრესტიჟი და ხარისხიანობა, მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია აკადემიური პერსონალის კვალი-
ფიკაციასა და ცოდნის გადაცემის უნარებზე. შრომის თავისუფლება, მისი უმთავრესი ფუნდამენტია.
ამიტომ, ამ სტატიაში ჩვენი კვლევის საგანს შეადგენს აკადემიური პერსონალის შრომის თავისუფლების
უზრუნველყოფა.

42 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
კვლევის მიზანია პროფესორის, ასოცირებული და ასისტენტ–პროფესორის, მთლიანად აკადემი-
ური პერსონალის შრომის თავისუფლების უზრუნველყოფის გამოწვევების და მათი გადაჭრის გზების
გამოვლენა. კვლევის ობიექტია შრომითი ურთიერთობების რეგულირების შესახებ საერთაშორისო და
საქართველოს კანონმდებლობა, მისი დაცვა. ამ მიზნით გამოვიყენეთ აკადემიური პერსონალის შრომის
თავისუფლების მარეგულირებელი კანონების პრაქტიკაში განხორციელების ანალიზის, სინთეზის და
კრიტიკული შეფასების მეთოდები.
საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებში, კონკურსში გამარჯვებული პერსონალისთვის დამკვი-
დრებულია განსაზღვრული ვადით შრომითი ხელშეკრულების გაფორმების და ხელშეკრულების ვადის
გასვლის შემდეგ კონკურსის ხელახლა გამოცხადების პრაქტიკა. ასეთი მიდგომა ერთი მხრივ შინაარსობ-
რივად არაეფექტიანია და მეორე მხრივ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო და საქართველოს კანონმდებლის
მოთხოვნებს, რადგან ზრდის და ხელს უწყობს აკადემიურ პერსონალზე ზეწოლის, მისი თავისუფლების
შეზღუდვის, მანიპულირების, ფავორიტიზმის, ნეპოტიზმის, კორუფციის საფრთხეების წარმოშობას.
საქართველოს ორგანული კანონი შრომის კოდექსის მუხლი 12–ს თანახმად, კონკურსში გამარჯვებულ
პერსონალს უნდა გაუფორმდეს უვადო ხელშეკრულება. არ არსებობს სხვა, რაიმე ობიექტური გარემოება,
რომელიც ამართლებს შრომითი ხელშეკრულების განსაზღვრული ვადით დადებას. შესაბამისად, უმაღლეს

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

განათლების შესახებ კანონის მოთხოვნები, რომელიც შეეხება პერიოდულად ხელახალი კონკურსების
ჩატარებას შინაარსობრივად ეწინააღმდეგება ორგანულ კანონ შრომის კოდექსს, რომელზეც თვითონვე
აკეთებს მითითებას, რომ მის მოთხოვნებს უნდა იცავდეს.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განათლების სიტემის ეფექტიანობის გაზრდის, საკადრო
სისტემის სრულყოფის, სტუდენტისათვის კვალიფიციური პედაგოგების მიერ სწავლების მაქსიმალურად
ხელშეწყობის, მისი ეფექტიანობის ამაღლების, ქართული საგანმანათლებლო კანონმდებლობის ევროპული
განათლების სისტემის საუკეთესო პრაქტიკასთან დაახლოების მიზნით, მიზანშეწონილია უმაღლესმა
საგანმანათლებლო დაწესებულებებმა თავი დააღწიონ აკადემიური პერსონალის შრომის თავისუფლე-
ბის შეზღუდვას და დაიცვან საერთაშორისო და საქართველოს შრომის კანონმდებლობის მოთხოვნები.
საკვანძო სიტყვები: განათლების სისტემა, აკადემიური პერსონალი, შრომის თავისუფლება, შრომითი
ხელშეკრულება, სწავლების ეფექტიანობა.

შესავალი ამაღლებაზე, მეორეს მხრივ კი პროფესორის კვა-

განათლების სისტემა საზოგადოების განვი- ლიფიკაციასა და ცოდნის გადაცემის უნარებზე
თარების ერთ-ერთ ფუძემდებლურ მიმართულე- პირაპირ არის მიბმული უმაღლესი სასწავლებლის
ბას წარმოადგენს. თამამად შეიძლება ითქვას, პრესტიჟი და ხარისხიანობა.
რომ ის ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური შესაბამისად, კრიტიკულად მნიშნველოვანია
განვითარების ქვაკუთხედია. განათლების ხა- ჯერ პროფესორის შერჩევის პროცედურის გამა-
რისხზეა დამოკიდებული მომავალი თაობების რთული სისტემა და შემდგომ მისთვის მუშაობაში
ნაყოფიერება და კონკურენტუნარიანობა, რაც ხელშეწყობა. ნებისმიერი, მსუბუქად რომ ვთქვათ,
თავის მხრივ ქვეყნის კონკურენტუნარიანობის არაეფექტიანი მიდგომა (მითუმეტეს თუ ის სისტე-
საფუძველს ქმნის. სწორედ მომავალ თაობებზეა მურ ხასიათს ატარებს) პროფესორის საქმიანობი-
დამოკიდებული როგორი ეფექტიანობით გაა- სადმი, პირდაპირპროპორციულად აისახება მისი
გრძელებს ქვეყენა ცხოვრებას/განვითარებას. შრომის ხარისხზე, რაც ჯაჭვური რეაქციით გავლე-
შესაბამისად, ქვეყნის დამოუკიდებლობის მიღე- ნას ახდენს მომავალი თაობების ცოდნის ხარისხსა
ბიდან დღემდე აღნიშნულ საკითხს აქტუალობა და შესაბამისად ქვეყნის მომავლის ეფექტიანად
არ დაუკარგავს. წარმართვაზე.
უმაღლესი განათლების სისტემის ქვაკუთხედს ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე გვინდა შე-
წარმოადგენენ სხვადასხვა საფეხურის პროფე- ვეხოთ აკადემიური თანამდებობის პირის შრომითი
სორები. პროფესორია ის პირი, რომელიც ერთის ურთიერთობების ერთ-ერთ კომპონენტს აკადე-
მხრივ პასუხისმგებელია მომავალი თაობების შესა- მიური თანამდებობის დაკავებისა და შრომითი
ბამისი ცოდნით აღჭურვასა და ცოდნის ხარისხის ურთიერთობების წარმართვის წესს...

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 43

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ძირითადი ტექსტი 2. საკითს ბუნდოვანებას მატებს შემდეგი გარე-
უმაღლეს საგანმანათლებლო სისტემაში და- მოებაც - გაუგებარია რა მოწმდება კონკურსით?
მკვიდრებულია, ვადიანი ხელშეკრულებისა და პროფესორი თუ შეესაბამება თანამდებობისთვის
სამსახურში აყვანის კონკურსის ხელახლა გავლის განკუთვნილ მოთხოვნებს და ამას შესარჩევი (სა-
პერიოდული სისტემა - კონკურსის გავლის შემდეგ კონკურსო) კომისია ერთხელ უკვე დაადგენს, ოთხ
შესაბამისი აკადემიური თანამდებობის დაკავება წელიწადში უნარ-ჩვევებს დაკარგავს თუ საგნის
პროფესორს შეუძლია გარკვეული ვადით, არა- შინაარსი დაავიწყდება?
ნაკლებ ოთხი წლის ვადით (ვადა განისაზღვრება 2.1. გაუგებარია, როგორ შეიძლება ოთხი წლის
უმაღლესი სასწავლებლის წესდებით) [2 - მუხლი წინ ადამიანი აკმაყოფილებდეს საკვალიფიკაციო
25, პუნქტი 1]. ვადის ამოწურვის შემდეგ, იმისათვის მოთხოვნებს და ოთხი წლის მერე ვეღარ დააკმაყო-
რომ პროფესორმა შეძლოს მუშაობის გაგრძელება ფილოს იგივე საგანთან/საკითხთან მიმართებაში
უნდა გაიაროს შერჩევა-შეფასების ახალი კონკუ- განსაზღვრული მოთხოვნები მაშინ, როცა ოთხი
რსი. ანუ პროფესორი ითვლება თანამდებობიდან წელი პრაქტიკულ აკადემიურ საქმიანობას ეწევა,
გათავისუფლებულად და ინიშნება შერჩევა-შე- ლექციებს კითხულობს შესაბამის სფეროში...
ფასების ახალი კონკურსი. ამ ახალ კონკურსში წლებთან ერთად პროფესორი აგროვებს გა-
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

უნდა მიიღოს მონაწილეობა პროფესორმა თავისი მოცდილებას, ეცნობა სიახლეებს, კითხულობს

თანამდებობაზე ხელახლა დასანიშნად/ მუშაობის საგანთან დაკავშირებული ამათუ იმ მასალას,
გასაგრძელებლად. ლიტერატურას და იღრმავებს ცოდნას იმ საგანში,
მიდგომა - ხელშეკრულების ვადის გასვლისთა- რომელშიც კითხულობს ლექციას. შესაბამისად,
ნავე ითვლები სამსახურიდან გათავისუფლებულად უფრო და უფრო შინაარსობრივ და საინტერესო ხა-
და თუ დარჩენა გინდა უნდა გაიარო შერჩევა შეფა- სიათს იძენს ლექცია. ეხმარება მაგისტრანტებს და
სების ახალი კონკურსი ბუნდოვანია, ზრდის სწა- დოქტორანტებს ნაშრომების დაწერასა და პროფე-
ვლის პროცესის ხარისხის გაუარესების ალბათო- სიული უნარების გაუმჯობესებაში; კრიტიკული და
ბას, ასევე ზრდის პროფესორზე ზეწოლის წნეხს ტავისუფალი აზროვნების განვითარებაში; ამათუ
და გარკვეულწილად ზღუდავს მის თავისუფლებას იმ საკითხის/პრობლემის, მოვლენის მრავალმხრივ
(იწვევს ლექციის თემატიკასთან დაკავშირებით პრიზმაში დანახვასა და გააზრებაში; შინაარსო-
აზრის თავისუფლად განვითარებისა მიწოდების ბრივი, ხელშესახები დასკვნების გამოტანასა და
შეზღუდვის ალბათობას). პრაქტიკულად გამართლებული რეკომენდაციების
კერძოდ: შემუშავების უნარების გამომუშავებაში და ა.შ.
1. ადამიანი/პროფესორი, თუ მთელი სახელშეკ- ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება
რულებო ვადის მანძილზე, პირნათლად ასრულებს ითქვას, რომ პირი რომელიც აკმაყოფილებს ამა თუ
თავის მოვალეობებს, იცავს შინაგანაწესს, ატარებს იმ თანამდებობისთვის წაყენებულ მოთხოვნებს,
კვალიფიციურ და შინაარსობრივად გამართულ აღჭურვილია შესაბამისი უნარებით და სამსახურში
ლექციებს, თანამშრომლებს და სტუდენტებს აყვანის შემდგომ კარგავს შესაბამის უნარ-ჩვევებს
შორის სარგებლობს პატივისცემით, არ გამოთ- ან უარესდება მისი მუშაობის ხარისხი, ეს ნიშნავს,
ქვამენ მის მიერ ჩატარებული ლექციის შესახებ რომ შესაბამისი დაწესებულების/უნივერსიტეტის
პრეტენზიებს (სრულად თავსებადია სილაბუსით საკადრო პოლიტიკა თუ სწავლების პროცესის
გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან) გაუგებარია, ინსტიტუციური მოდელია არაეფექტიანი. სხვა
იმ დროს, როცა ანალოგიური საგანის ლექტორი შემთხვევაში გაუგებარია, იმ ფონზე როცა პირი ზე-
გჭირდება, რატომ ათავისუფლებ სამსახურიდან მოთ ჩამოთვლილი საქმიანობით არის დაკავებული,
და ნიშნავ ახალ შესარჩევ კონკურსს - რატომ არ როგორ შეიძლება დაკარგოს ან გაიუარესოს უნა-
უგრძელებ ხელშეკრულებას უკვე დასაქმებულ რ-ჩვევები ან „შეუმცირდეს“ კვალიფიკაციის დონე.
ლექტორს და აცხადებ ახალ კონკურსს (წესად 3. მოდელის არაეფექტიანობიდან გამომდინარე
გაქვს ეს პრაქტიკა შემოღებული, ხელშეკრულების იზრდება ალბათობა, რომ გეგმიური პერიოდული
გაგრძელების შესაძლებლობას არ განიხილავ. აქვე შერჩევა-შეფასების პროცედურა ჩატარდეს ფორ-
გვინდა დავაზუსტოთ, რომ ჩვენ არ ვგულისხმობთ, მალურად (მიიღოს ფორმალური ხასიათი), მხოლოდ
რომ ახალი კონკურსის გამოცხადების შესაძლებ- იმიტომ, რომ კანონი ითხოვს ასე.
ლობა არ უნდა იყოს, უბრალოდ ამ ფორმის წესად პროფესორი უნივერსიტეტში მუშაობისას
დამკვიდრება არის გაუგებარი და ბუნდოვანი). სრულად ავლენს თავის თავს და შეიძლება ითქვას

44 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ხდება „გამჭვირვალე“ - ძნელია ვერ შეაფასო/ მდებობაზე არჩეული აკადემიური პერსონალს,
დაინახო ადამიანის კვალიფიკაცია და მუშაობის რომლებსაც შრომითი ხელშეკრულების ვადა განე-
ხარისხი როცა ის სულ მცირე 4 წელი შენს გვერდით საზღვრათ განსაზღვრული ვადით, უკვე მუშაობენ
მუშაობს. შესაბამისად. უმაღლესი სასწავლების ად- 1 წელი ან 1 წელზე მეტი, ასრულებენ მინიმალურ
მინისტრაციას და დასაქმებულის გარემოცვას უკვე კვლევით სტანდარტებს და შრომითი ხელშეკრუ-
ზუსტი წარმოდგენა აქვს ამა თუ იმ პროფესორის ლებით გათვალისწინებულ სხვა ვალდებულებებს,
მუშაობის ხარისხზე. უმაღლესი სასწავლებელი ეც- უნდა გაუფორმდეთ უვადო ხელშეკრულება. მათი
დება კვალიფიციური პროფესორის შენარჩუნებას, მაღალ საფეხურზე გადაყვანა უნდა მოხდეს მხო-
მისთვის უფრო მეტი კომფორტული გარემოს შექ- ლოდ და მხოლოდ შრომითი სტაჟისა და კომპეტენ-
მნას, რომ სხვა სასწავლებელში არ გადავიდეს სა- ციის შესაბამისად, უმაღლესი საგანმანათლებლო
მუშაოდ და შერჩევა-შეფასების პროცესი მიიღებს დაწესებულების წესდებით დადგენილი წესით.
ფორმალურ ხასიათს - ჩატარდება იმიტომ, რომ კა- მნიშვნელოვანია, რომ სხვადასხვა საფეხურის
ნონი ითხოვს ამას და არა იმიტომ, რომ რეალურად აკადემიურ პერსონალს, შრომის ანაზღაურების
ჩატარების საჭიროება არსებობს. ან რა უნარები დონეებს შორის განსხვავება განესაზღვროთ ნათ-
უნდა შეუფასო ადამიანს მაშინ, როცა მასთან მუ- ლად გამოკვეთილი გონივრულობის ფარგლებში,

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

შაობის შედეგად სრული წარმოდგენა გაქვს (ისედა შესრულებული სამუშაოების მოცულობიდან გა-
იცი) მის კვალიფიკაციასა და უნარებზე. მომდინარე, დამკვიდრებული მოწინავე საერთა-
4. აღნიშნული მიდგომა ზრდის მოტივაციის შორისო პრაქტიკიდან გამომდინარე.
შემცირების/გაქრობის ალბათობას - იმის მაგი- 7. განსაზღვრული ვადით შრომითი ხელშეკრუ-
ვრად რომ კარგი მუშაობის შედეგად წახალისდეს ლებების გაფორმების და პერიოდულად ხელახალი
პროფესორი - გაუგრძელდეს ხელშეკრულება კონკურსის გავლის პრაქტიკა, რითაც ეძლევა
ავტომატურად შემდეგი ვადით, დაწინაურდეს, დისკრეცია უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესე-
გაეზარდოს ხელფასი; სტიმულის/ხარისხის გაზ- ბულების ფაკულტეტებს და აკადემიურ საბჭოებს,
რდისთვის ვქმნით „სადამსჯელო“ ინსტრუმენტს/ პერიოდულად აკონტროლონ აკადემიური პერსო-
მექანიზმს - გათავისუფლება და ხელახლა შერჩევა ნალი არაეფექტიანია. ასეთი მიდგომა ხელს უწყობს
შეფასების კონკურსის გავლა. აკადემიურ პერსონალზე ზეწოლის, მისი თავი-
5. უმაღლესი განათლების სისტემა, შეიძლება სუფლების შეზღუდვის, მანიპულირების, ფავორი-
ითქვას, ერთადერთი სფეროა, სადაც მსგავსი მო- ტიზმის, ნეპოტიზმის, კორუფციის საფრთხეებს.
დელი ფუნქციონირებს. გაგიჭირდებათ მოძებნოთ იზრდება ალბათობა იმისა, რომ უნივერსიტეტების
სადმე ოფიციალურად დაკანონებული მოდელი, ფაკულტეტების აკადემიური საბჭოებმა ყოველ-
სადაც ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ, გვარი ობიექტური კრიტერიუმების შემუშავების,
პირი ჭირდებოდეს დამსაქმებელს და მაინც ათა- დაწესების გარეშე მიიღონ ამა თუ იმ პირის საქმია-
ვისუფლებდეს და შერჩევა შეფასების კონკურსის ნობის გაგრძელების გადაწყვეტილება; შეიმუშაონ
გავლას ითხოვდეს. კრიტერიუმები არაობიექტურად და კრიტერიუმები
6. განათლების სისტემის არსებული მოდელი მოარგონ ამა თუ იმ პირს პერსონალურად; ისა-
ითვალისწინებს მინიმალურ ყოველწლიურ/პერი- რგებლონ ორმაგი სტანდარტების გამოყენებით,
ოდულ მოთხოვნებს პროფესორ-მასწავლებლები- შერჩევით, უკანონოდ, უსამართლოდ.
სათვის. მაგ. სამეცნიერო სტატიის გამოქვეყნება, 8. გაუგებარია მიდგომის შინაარსი, დასაზუსტე-
დოქტორანტის ან მაგისტრანტის ხელმძღვანე- ბელია რა პრობლემის გადაჭრას ემსახურება
ლობა, სასწავლო კურსის თემატიკის დახვეწა, შერჩევა-შეფასების პერიოდული ვალდებულება
აქტუალურ საკითხებზე კვლევის ჩატარება და ა.შ. შინაარსობრივად - რა პრობლემას მოაგვარებს
ანუ, პროფესორის კვალიფიკაცია კონკურსის გა- ის ან რა პრობლემის წარმოქმნისგან დააზღვევს
რეშეც მოწმდება მის მიერ გაწეული საქმიანობის უმაღლესი განათლების სისტემას და ა.შ.
შესაბამისად. ეს კიდევ ამყარებს ჩვენ მიდგომას ვფიქრობთ, საინტერესოა, საკითხი სამართლებ-
პროცედურის არაეფექტიანობისა და ფორმალუ- რივ ჭრილშიც განვიხილოთ.
რობის შესახებ. უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში,
6.1. კანონმდებლობიდან გამომდინარე, მაგა- აკადემიური თანამდებობის დაკავების და მისთვის
ლითად, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის შრომითი ხელშეკრულების გაფორმების წესი, რე-
სახელმწიფო უნივერსიტეტში, აკადემიურ თანა- გულირდება უმაღლესი განათლების შესახებ სა-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 45

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ქართველოს კანონით. აღნიშნული კანონის მუხლი კრულება დადებულია ამ მუხლის მე-3 პუნქტით
34. - აკადემიური თანამდებობის დაკავების წესი, გათვალისწინებული რომელიმე საფუძვლის გა-
პუნქტი 1–ის თანახმად: „აკადემიური თანამდებო- რეშე, მიიჩნევა, რომ დადებულია უვადო შრომითი
ბის დაკავება შეიძლება მხოლოდ ღია კონკურსის ხელშეკრულება.
წესით, რომელიც უნდა შეესაბამებოდეს გამჭვირ- მაშასადამე, როდესაც აკადემიური პერსონალი
ვალობის, თანასწორობისა და სამართლიანი კონკუ- მიიღებს კონკურსში მონაწილეობას, რომლის დრო-
რენციის პრინციპებს, ხოლო მართლმადიდებლურ საც მოწმდება კონკურსანტის უნარები რამდენად
საღვთისმეტყველო უმაღლეს საგანმანათლებლო ეფექტიანად შეუძლია დაკისრებული მოვალეობე-
დაწესებულებაში აკადემიური თანამდებობის და- ბის შესაბამისად წარმართოს სწავლების პროცესი,
კავება ხდება სრულიად საქართველოს კათოლიკო- ორგანული კანონი შრომის კოდექსის მუხლი 12–ს
ს-პატრიარქის მიერ დადგენილი წესით.“ თანახმად, კონკურსში გამარჯვებულ პერსონალს
ამავე კანონის 35-ე მუხლის 2,3,4 პუნქტებით უნდა გაუფორმდეს უვადო ხელშეკრულება. არ
არის გაწერილი პრიფესორ-მასწავლებლის თანა- არსებობს სხვა, რაიმე ობიექტური გარემოება,
მდებობაზე არჩევის ვადები რომელიც ამართლებს შრომითი ხელშეკრულების
ხოლო კანონის მუხლი 36-ის მიხედვით, რო- განსაზღვრული ვადით დადებას. შესაბამისად შეი-
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

მელიც არეგულირებს აკადემიური პერსონალის ძლება ითქვას, რომ უმაღლეს განათლების შესახებ
შრომითი ურთიერთობებს, აღნიშნულია, რომ აკა- კანონის მოთხოვნები, რომელიც შეეხება პერიო-
დემიურ პერსონალთან შრომითი ხელშეკრულება დულ კონკურსების ჩატარებას შინაარსობრივად
იდება საქართველოს შრომის კანონმდებლობით ეწინააღმდეგება შრომის კოდექსს - ორგანულ კა-
განსაზღვრული წესით (პუნქტი 1). ნონს რომელზეც თვითონვე აკეთებს მითითებას/
შრომის კოდექსის მიხედვით კი, რომელიც ორ- ბმას
განული კანონია: საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის
„მუხლი 12. შრომითი ხელშეკრულების დადება პირველი პუნქტის მიხედვით:
1. შრომითი ხელშეკრულება იდება ზეპირი ან „შრომის თავისუფლება უზრუნველყოფილია.
წერილობითი ფორმით, განსაზღვრული ან განუ- ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის
საზღვრელი ვადით. უფლება. უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე
2. თუ შრომითი ურთიერთობის ხანგრძლივობა 1 და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული
თვეს აღემატება, აუცილებელია შრომითი ხელშეკ- კანონით.“
რულების წერილობითი ფორმით დადება. თუ გავითვალისწინებთ, რომ პირს ორჯერ
3. გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც შრომითი უწევს ერთი და იგივე დაწესებულებაში, ერთი და
ხელშეკრულების ვადა არის 1 წელი ან 1 წელზე იგივე თანამდებობის დასაკავებლად კონკურსის
მეტი, შრომითი ხელშეკრულება განსაზღვრული გავლა, დავინახავთ, რომ გარკვეულწილად იზღუ-
ვადით იდება მხოლოდ შემდეგი საფუძვლის არსე- დება შრომის თავისუფლება/უფლება. შესაბამისად
ბობისას: შეიძლება ითქვას, რომ პერიოდული კონკურსის
ა) შესასრულებელია კონკრეტული მოცულობის პროცედურა ეწინააღმდეგება კონკურენციას.
სამუშაო; ასევე, შეიძლება ითქვას, რომ აღნიშნული პრო-
ბ) შესასრულებელია სეზონური სამუშაო; ცედურა/მიდგომა ეწინააღმდეგება: ადამიანის
გ) სამუშაოს მოცულობა დროებით იზრდება; უფლებათა დეკლარაციის 21–ე და 23–ე მუხლების
დ) ხდება შრომითი ურთიერთობის შეჩერების შესაბამის პუნქტებს, „ეკონომიკური, სოციალური
საფუძვლით სამუშაოზე დროებით არმყოფი და- და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშო-
საქმებულის ჩანაცვლება; რისო პაქტს. მე–6 მუხლს, ევროპის სოციალური
ე) შრომითი ხელშეკრულება ითვალისწინებს ქარტიის პირველი მუხლს.
„დასაქმების ხელშეწყობის შესახებ“ საქართველოს
კანონით განსაზღვრულ შრომის ანაზღაურების დასკვნა
სუბსიდირებას; შეიძლება ითქვას, რომ მიუღებელი და არაე-
ვ) არსებობს სხვა ობიექტური გარემოება, რო- ფექტიანია კონკურსში გამარჯვებული პერსონა-
მელიც ამართლებს შრომითი ხელშეკრულების ლისთვის ვადიანი შრომითი ხელშეკრულების გა-
განსაზღვრული ვადით დადებას.“ ფორმება და გარკვეული პერიოდის შემდეგ ახალი
5. თუ განსაზღვრული ვადით შრომითი ხელშე- კონკურსის პერიოდულად ჩატარება. გაუგებარია,

46 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
რა მოწმდება ამით. პროფესორი თუ შეესაბამება ციის, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული
თანამდებობისთვის განკუთვნილ მოთხოვნებს და უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის.
ამას შესარჩევი (საკონკურსო) კომისია ერთხელ საქართველოს კონსტიტუციის და ორგანული
უკვე დაადგენს, პერიოდულად კონკურსების ხე- კანონი შრომის კოდექსის მოთხოვნები. კერძოდ,
ლახლა გამოცხადება ყოვლად გაუმართლებელი, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების
არაეფექტიანი და საფრთხეების შემცველია. ამ მი- აკადემიურ თანამდებობაზე არჩეული აკადემი-
დგომით უმაღლეს სასწავლებლებს ვაძლევთ დის- ური პერსონალს, რომლებსაც შრომითი ხელშე-
კრეციას, აკონტროლოს პერსონალი კონკურსების კრულების ვადა განესაზღვრათ განსაზღვრული
პერიოდულად ჩატარებით. ასეთი მიდგომა ზრდის ვადით, უკვე მუშაობენ 1 წელი ან 1 წელზე მეტი,
და ხელს უწყობს აკადემიურ პერსონალზე ზეწო- ასრულებენ მინიმალურ კვლევით სტანდარტებს
ლის, მისი თავისუფლების შეზღუდვის, მანიპული- და შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებულ
რების, ფავორიტიზმის, ნეპოტიზმის, კორუფციის სხვა ვალდებულებებს, უნდა გაუფორმდეთ უვადო
საფრთხეების წარმოშობას, რაც დაუშვებელია. ხელშეკრულება. მათი მაღალ საფეხურზე გადა-
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ყვანა უნდა მოხდეს მხოლოდ და მხოლოდ შრომითი
განათლების სიტემის ეფექტიანობის გაზრდის, სტაჟისა და კომპეტენციის შესაბამისად, უმაღლესი

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

საკადრო სისტემის სრულყოფის, სტუდენტისათვის საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდებით
კვალიფიციური პედაგოგების მიერ სწავლების მაქ- დადგენილი წესით. მნიშვნელოვანია, რომ სხვადა-
სიმალურად ხელშეწყობის, ქართული საგანმანათ- სხვა საფეხურის აკადემიურ პერსონალს, შრომის
ლებლო კანონმდებლობის ევროპული განათლების ანაზღაურების დონეებს შორის განსხვავება განე-
სისტემის საუკეთესო პრაქტიკასთან დაახლოების, საზღვროთ ნათლად გამოკვეთილი გონივრულობის
მიზანშეწონილად მიგვაჩნია გაუქმდეს კონკურსე- ფარგლებში, შესრულებული სამუშაოების მოცუ-
ბის პერიოდულად ჩატარების ვალდებულება და ლობიდან გამომდინარე, დამკვიდრებული მოწინავე
დაცული იქნეს ადამიანის უფლებათა დეკლარა- საერთაშორისო პრაქტიკიდან გამომდინარე.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 47

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

KAZAKHSTAN TO SUPPLY CRUDE OIL TO GERMANY

Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: February 09, 2023
Published: March 02, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-48

Giorgi Garakanidze,
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

The South Caucasus Energy Security researcher, LL.M,

Tbilisi State University
ORCID ID: https://orcid.org/0000-0002-5166-7257
E-mail: [email protected]

ABSTRACT
Kazakhstan has secured approval from Moscow to use its pipeline infrastructure in order to transport 300,000
tons of oil to Germany in the irst quarter of 2023, a state-run company (Kaztransoil) announced on January 13,
2023.
Deliveries in January, 2023 amounted to 20,000 tons. Kazakhstan plans to export up to 1.5 million tons to
Germany via Russia in 2023, but in the future, the volume could be increased to 7 million tons.
As for now, oil transportation through Russia seems more bene icial to Kazakhstan, whereas the so-called
Middle Corridor transportation route, which involves shipping oil tankers that would cross the Caspian Sea be-
fore unloading crude onto freight transport traveling through Azerbaijan, Georgia and Turkey is still limited in
capacity and far costlier than using Russian infrastructure. Besides, the ongoing and frozen con licts in Caucasus
could in future endanger the security of Kazakhstan’s oil supply to the EU countries via South Caucasus.
Keywords: Kazakhstan, Russia, Germany, Oil, Pipeline, Ukraine, Middle Corridor, Energy Security, Energy.

REFERENCES: 6. Lomia, E. (2020). Political Realism in Interna-

1. Kazakhstan seeks to supply Germany with oil tional Relations: Classical Realism, Neo-realism, and
via Druzhba, FSU Oil&Gas Monitor, issue 1208, P.8, Neo-Classical Realism. International Journal of Social,
January 4, 2023. Political and Economic Research, 7(3), 591-600.
2. Kazakhstan to send oil to Germany via Russian 7. Lomia, E. (2020). Russia’s Growing Threats to
pipeline, FSU Oil&Gas Monitor, issue 1210, P. 10, Janu- Georgia and Georgia’s European Aspiration. The New
ary 18, 2023. Economist, 15(2, 2020), 1-1.
3. Kumenov, Almaz, Kazakhstan to send oil to Germany 8. Lomia, E. (2020). Historical narratives of the
via Russian pipeline, Eurasianet.org, January 13, 2023. “New World Order. The New Economist, 15(1), 1-1.
4. Veshapidze, S., & Karchava, L. (2022). Con- 9. Lomia, E., & Karchava, L. (2021). Georgian
tradictions of Globalization under the COVID-19 Pan- ethnopolitical con lict as a subject of confrontation
demic. Bull. Georg. Natl. Acad. Sci, 16(4). between the USA and Russia. Journal of Liberty and
5. Lomia, E. (2020). The Evaluation of Russia’s International Affairs, 7(2), 90.
foreign policy towards Georgia following the ‘Rose 10. Pavliashvili, S. and Gubeladze, D., 2020. The
Revolution’. Journal of Liberty and International affairs, economic challenges in times of Covid-19, circular labor
6(1), 112-128. migration, the necessity to switch from a linear to a

48 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
circular economy and business opportunities. In Social 14. European Council – Council of the European
and economic aspects of education in modern society Union, EU sanctions against Russia explained, Febru-
(Scienti ic and Practical Conference (Vol. 1, No. 3). ary 6, 2023.
11. Pavliashvili, S., 2011. The World Economic Crisis 15. Williams, Alison; Fincher, Christina, Russia to
and Georgia. The Caucasus & Globalization, 5(3-4), ship 20,000 tons of oil from Kazakhstan to Germany
pp.54-62. via Druzhba pipeline in Feb, Reuters, January 31, 2023.
12. Ritchie, Michael, Kazakh Crude Oil and Gas Con- 16. Garakanidze, Zurab, “On Some Problems of
densate Production, April 2022, Energy Intelligence Caspian Oil Transportation in the European Union,”
Group, May 18, 2022. For.ge, December 3, 2022, (in Georgian).
13. Sorge, Petra; Longley, Alex; Germany Says It 17. Garakanidze, Zurab, “Impact of the Russia-
Won’t Be Buying Russian Oil at All in 2023, Bloomberg. Ukraine War on the Formation of the European Gas
com, December 20, 2022. Market,” for.ge, June 27, 2022, (in Georgian).

ყაზახური ნავთობი გერმანიისთვის

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

გიორგი გარაყანიძე,
სამართლის მაგისტრი,
ენერგოუსაფრთხოების მკვლევარი, LL.M,
თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
ელ.ფოსტა: [email protected]

აბსტრაქტი
ყაზახეთმა რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლებისაგან მიიღო თანხმობა გამოიყენოს რუსული მილ-
სადენების ინფრასტრუქტურა გერმანიაში 2023 წლის პირველი ნახევრისთვის 300 000 ტონა ნავთობის
ექსპორტის მიზნით.
გერმანიაში ზემოაღნიშნული საბადოდან 2023 წლის იანვრის თვეში განხორციელდა საერთო ჯამში
20000 ტონა ნავთობის ექსპორტირება. ოფიციალური ასტანა მიმდინარე წლის განმავლობაში გეგმავს
რუსეთის გავლით გერმანიაში 1,5 მილიონი ტონა ნავთობის ექსპორტს, თუმცა აღნიშნული მოცულობა
შეიძლება კიდევ გაიზარდოს 7 მილიონ ტონამდე. არსებული მდგომარეობით, ოფიციალური ასტანასთვის
რუსეთის ნავთობსადენების ინფრანტრუქტურის გამოყენებით გერმანიაში ნავთობის ექსპორტი წარმო-
ადგენს ფინანსურად მეტად მისაღებ ვარიანტს, ვიდრე ე.წ „შუა დერეფნის სატრანსპორტო მარშრუტი“,
რომელიც მოიაზრებს ყაზახეთის ქ. აქთაუს პორტიდან ტანკერებით ნედლი ყაზახური ნავთობის ტრანპ-
სორტირებას ჯერ აზერბაიჯანში, ხოლო შემდგომ, საქართველოსა და თურქეთის ტერიტორიაზე გამავალი
მილსადენების გამოყენებით - ევროპის ქვეყნებში. ამასთან, კავკასიის რეგიონში არსებულმა მიმდინარე
და ე.წ „გაყინულმა“ კონფლიქტებმა შესაძლოა მომავალში საფრთხე შეუქმნან სამხრეთ კავკასიის გავლით
ყაზახური ნავთობის ექსპორტს ევროპის ქვეყნებში.
საკვანძო სიტყვები: ყაზახეთი, რუსეთი, გერმანია, ნავთობი, უკრაინა, მილსადენი, „შუა დერეფანი“,
ენერგოუსაფრთხოება, ენერგეტიკა.

შესავალი ბუნებრივია, ომმა შეაფერხა მიწოდების გლობა-

რუსეთ-უკრაინის მიმდინარე ომის ფონზე ლური ჯაჭვები და დაასუსტა მსოფლიო ეკონომიკა,
რუსეთის ფედერაციის წინააღმდეგ მოქმედი სან- მაგრამ ეს ახალ შესაძლებლობას აძლევს ყაზახეთს.
ქციებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია 2022 წლის 5 კერძოდ, ვინაიდან აშშ-მ და ევროპამ სანქციები და-
დეკემბრიდან საზღვაო გზით ტრანსპორტირებული უწესეს რუსულ ნავთობს, ყაზახეთს ეძლევა შანსი
რუსული ნავთობის „ფასის ზღვრის “- ბარელზე 60 გაზარდოს ევროპაში ნავთობის ექსპორტი 2023-სა
დოლარის დაწესება და 2023 წლის 5 თებერვლიდან და მომდევნო წლებში.
ევროკავშირისა და „დიდი შვიდეულის“ ქვეყნებში აღსანიშნავია, რომ ჯერ კიდევ რუსეთ-უკრაინის
რუსული ნავთობპროდუქტების ემბარგოს დაწყება. ომის დაწყებამდე ევროკავშირი მიზნად ისახავდა

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 49

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
2027 წლისთვის მთლიანად შეეზღუდა რუსულ საბადო „ყარაჩაგანაკი“-დან მოპოვებული ბუნებ-
წიაღისეულ საწვავზე დამოკიდებულება. ომამდე რივი რესურსების გერმანიაში ტრანსპორტირება
ბრიუსელი ასევე აწარმოებდა მოლაპარაკებებს განხორციელდება რუსეთის, ბელარუსისა და პო-
ნორვეგიასთან გაზმომარაგების გაზრდაზე, რო- ლონეთის ტერიტორიებზე გამავალი „დრუჟბა“-ს
მელიც ახლა ევროპის გაზის ყველაზე დიდ მიმ- ნავთობსადენის ინფრასტრუქტურის გამოყენებით.
წოდებელს წარმოადგენს. შესაბამისად, რუსეთის გერმანიაში ზემოაღნიშნული საბადოდან 2023
მხრიდან უკრაინაში წარმოებულმა აგრესიულმა წლის იანვრის თვეში განხორციელდა საერთო ჯა-
პოლიტიკამ დააჩქარა ევროკავშირის ბაზრიდან მში 20000 ტონა ნავთობის ექსპორტირება.
რუსული ენერგოკომპანიების განდევნის პროცესი, ყაზახეთის ენერგეტიკის მინისტრის, ბოლატ
ხოლო აღნიშნული ფაქტი ყაზახეთს საშუალებას აკჩულაკოვის 2023 წლის 13 იანვრის განცხადებით,
აძლევს დამოუკიდებლად აწარმოოს მოლაპარაკე- ოფიციალური ასტანა მიმდინარე წლის განმავლო-
ბები ევროკავშირის ქვეყნებთან საკუთარი ნედლი ბაში გეგმავს რუსეთის გავლით გერმანიაში 1,5
ნავთობის ექსპორტის გაზრდის მიმართულებით. მილიონი ტონა ნავთობის ექსპორტს, თუმცა აღნიშ-
გერმანიის ბაზრის მზარდი ენერგომოხმარების ნული მოცულობა შეიძლება კიდევ გაიზარდოს 7 მი-
დასაკმაყოფილებლად ყაზახეთი განიხილავდა რო- ლიონ ტონამდე1. აკჩულაკოვის თქმით, ყაზახეთსა
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

გორც რუსეთის ტერიტორიის გვერდის სრულიად და რუსეთში არსებული ენერგოინფრასტრუქტურა

ავლით (აზერბიაჯანის, საქართველოსა და თურქე- მზადყოფნაშია დამატებითი ნავთობის მოცულო-
თის ტერიტორების გამოყენებით), ასევე რუსეთის ბის ტრანპსორტირებისთვის. მისი თქმით, ყაზა-
ტერიტორიაზე არსებული ნავთობის სატრანზიტო ხეთსა და რუსეთს შორის არ არსებობს აზრთა სხვა-
ინფრასტრუქტურით („დრუჟბას“ მილსადენით) სა- დასხვაობა სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების
კუთარი ენერგორესურსების ექსპორტს ბელარუსისა მოცულობასთან დაკავშირებით და გერმანული
და პოლონეთის ტერიტორიების გავლით. 2023 წლის მხარის თანხმობის შემთხვევაში შესაძლებელია
თებერვლის მდგომარეობით ოფიციალურმა ასტანამ კიდევ უფრო მეტი ნავთობის ტრანსპორტირება
რუსეთის ხელისუფლებისგან მიიღო თანხმობა გერ- გერმანელი მომხმარებლების საყოფაცხოვრებო
მანიაში ნედლი ნავთობის ექსპორტისთვის რუსული საჭიროებების დაკმაყოფილების მიზნით.
ენერგო-ინფრასტრუქტურის სატრანსპორტო დანიშ- საგულისხმოა, რომ ოფიციალური ასტანასთვის
ნულებით გამოყენებასთან დაკავშირებით. რუსეთის მხრიდან საკუთარი ინფრასტრუქტურის
გამოყენებით ყაზახური ნავთობის ტრანსპორტი-
ყაზახეთის ნავთობის რებაზე თანხმობის მოპოვება საკმაოდ დიდ პო-
ევროპული პერსპექტივა ლიტიკურ გამოწვევას წარმოადგენდა. აღნიშნული
ყაზახეთის ნავთობის სატრანსპორტო სახე- ნაბიჯით ყაზახეთი ცდილობს რუსეთ-უკრაინის
ლმწიფო კომპანიის (Kaztransoil) 2023 წლის 13 ომის დაწყების შემდგომ ევროპის ქვეყნების მიერ
იანვრის განცხადებით, ოფიციალურმა ასტანამ სანქცირებული რუსული ნავთობპროდუქტების
რუსეთის ფედერაციის ხელისუფლებისაგან მიიღო ჩანაცვლებას საკუთარით. აღსანიშნავია, რომ
თანხმობა გამოიყენოს რუსული მილსადენების რუსეთის ხელისუფლებასთან წარსულში გაფორმე-
ინფრასტრუქტურა გერმანიაში 2023 წლის პირ- ბული ხელშეკრულებებით ყაზახეთი 2034 წლამდე
ველი ნახევრისთვის 300 000 ტონა ნავთობის ექსპო- საკუთარი ტერიტორიის გავლით ახორციელებს
რტის მიზნით. საგულისხმოა, რომ ევროკავშირის რუსული ნავთობის ტრანსპორტირებას ჩინეთში.
მიერ რუსული ნავთობის იმპორტზე დაწესებული აღნიშნულმა ენერგო-სატრანსპორტო მარშრუტმა
სანქციები ეხება ძირითადად საზღვაო მარშრუ- სასიცოცხლო მნიშნველობა შეიძინა რუსული
ტებით ტრანპორტირებულ ბუნებრივ რესურსებს, ეკონომიკისთვის ევროკავშირის მიერ რუსულ ენე-
თუმცა აღნიშნული სანქციები მესამე ქვეყნებს სა- რგოსექტორზე დაწესებული სანქციების შემდგომ.
შუალებას აძლევს გამოიყენონ რუსეთის ტერიტო- შესაბამისად, არსებული ვითარება ოფიციალურ
რია საკუთარი ნავთობპროდუქციის ევროკავშირის ასტანას შესაძლებლობას აძლევს ოფიციალური
ქვეყნებში ტრანსპორტირებისთვის. მოსკოვისგან დამოუკიდებლად გააფორმოს ხელ-
Kaztransoil-ის განცხადების მიხედვით, დასა- შეკრულებები დასავლეთთან ენერგოსექტორში
ვლეთ ყაზახეთში მდებარე ნავთობისა და გაზის თანამშრომლობის კუთხით.

1 აღსანიშნავია, რომ რუსეთ-უკრაინის ომის დაწყებამდე რუსეთი გერმანიაში ყოველწლიურად ახორციელებდა

20 მილიონი ტონა ნავთობის ექსპორტს.

50 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
რუსეთ-ყაზახეთის ფედერაციის თანხმობის გარეშე გამორიცხულია
ენერგოთანამშრომლობის ახალი დამაკავშირებელი მილსადენის გაყვანა
გავლენა საქართველოზე ყაზახეთსა და აზერბაიჯანს შორის.
საქართველოს ენერგოუსაფრთხოებისა და ყაზახური ნავთობის საკუთარ ტერიტორიაზე
ბუნებრივი რესურსების სატრანზიტო შესაძლებ- ტრანსპორტირების სანაცვლოდ შესაძლოა, რომ
ლობების კონტექსტში განსაკუთრებით საგუ- რუსეთის ფედერაციამ მიიღოს უფლება, იმავე მო-
ლისხმოა, რომ 2022 წლის განმავლობაში ყაზახეთი ცულობით მოახდინოს საკუთარი ნედლი ნავთობის
იკვლევდა ხელსაყრელ მარშრუტებს რუსეთის ექსპორტი ყაზახეთის შიდა ბაზარზე. ზემოაღნიშ-
ტერიტორიის გვერდის ავლით ევროპის ბაზარზე ნული სცენარის განხორციელების შემთხვევაში
საკუთარი ნავთობისა და გაზის ექსპორტირები- იქმნება საკმაოდ მომგებიანი ეკონომიკური გარემო
სათვის. ამ მიმართულებით გადამწყვეტი მნიშ- როგორც ყაზახეთისთვის, ასევე რუსეთისა და გერ-
ვნელობა ენიჭებოდა პროექტს, რომლითაც 2017 მანიისთვის. კერძოდ, ევროკავშირის ენერგეტიკულ
წლის მარტიდან დაიწყო მუშაობა საბორნე გადა- ბაზარზე რუსული „დრუჟბას“ მილსადენით შევა
სასვლელმა „ალატი-აქტაუ-პორტი“,1 რომლითაც დიდი რაოდენობით ყაზახური ნავთობი, რაც შესაძ-
ყაზახეთის ქ. აქთაუს პორტიდან ტანკერებით ლოა რუსეთმა თავისი სანქციონირებული Urals-ის

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ნედლი ყაზახური ნავთობის ტრანპსორტირება მარკის ნავთობში შესარევად და ევროკავშირის
ხდება ჯერ აზერბაიჯანში, ხოლო შემდგომ, საქა- სანქციების („ფასის ზღვარი“ - Price Cap) გვერდის
რთველოსა და თურქეთის ტერიტორიაზე გამა- ავლისთვის გამოიყენოს.
ვალი მილსადენების გამოყენებით - ევროპის ქვე-
ყნებში. ზემოაღნიშნულ პროექტში ცენტრალური დასკვნა
აზიური ქვეყნების შესაძლო ჩართულობა გაზრდის ამრიგად, რუსეთ-უკრაინის ომმა კიდევ უფრო
საქართველოს, როგორც ენერგორესურსების რელიეფურად წარმოაჩინა სამხრეთ კავკასიის გე-
სატრანზიტო ქვეყნის მიმზიდველობას, აგრეთვე ოეკონომიკური მნიშვნელობა ევროკავშირის ენე-
ხელს შეუწყობს დამატებითი ენერგო-ინვესიტიცი- რგოუსაფრთხოების უზრუნველყოფაში. კერძოდ,
ების მოზიდვას საქართველოში, რაც მომავალში - ომი კასპიისპირეთის ქვეყნებს ენერგო რესურ-
დადებითად აისახება ქვეყნის უსაფრთხოების სების მსოფლიო ბაზარზე გატანის ახალ, ალტერნა-
სეგმენტზე. ტიულ შესაძლებლობებს აძლევს და მნიშვნელოვან
ამასთან აღსანიშნავია, რომ რუსეთის ტერიტო- გავლენას იქონიებს ჩვენი რეგიონის უსაფრთხოე-
რიის გვერდის ავლით ყაზახური ნავთობის ტრან- ბასა და სტაბილურობაზე;
სპორტირება, გაცილებით მეტ ხარჯებთან არის -– კარგი იქნება ნავთობპროდუქტების ტრა-
დაკავშირებული, ვიდრე რუსეთის ტერიტორიაზე ნსპორტირებაში ჩართულ აზერბაიჯანულ და
უკვე არსებული მილსადენების სისტემის სატრა- ქართულ რკინიგზებთან, საბორნე გადასასვლე-
ნზიტოდ გამოყენება. გასათვალისწინებელია, რომ ლებთან და პორტებთან “ლოგისტიკური ჯაჭვის”
სომხეთ-აზერბაიჯანს შორის ყარაბაღის ირგვლივ შექმნა და ყაზახური მხარისათვის შეთავაზება.
მიმდინარე კონფლიქტმა სამომავლოდ შესაძლოა ამ პროცესში აქტიურად უნდა ჩაერთვნენ საქა-
საფრთხე შეუქმნას ნავთობსადენების უსაფრთხო- რთველოს დიასპორის და დიპლომატიის წარმო-
ებას კავკასიის რეგიონში. ამასთან, დამატებითი მადგენლები ცენტრალურ აზიაში. უნდა მოხდეს
საფრთხის შემცველია რუსული საოკუპაციო ჯა- წარმოების და გადაზიდვების მიმართულებების
რების სიახლოვე საქართველოს ტერიტორიაზე კომპლექსური ანალიზი და ამით პოტენციური
გამავალ ნავთობსადენებთან, რაც ოფიციალური მოსაზიდი ტვირთის, განსაკუთრებით ენერგო რე-
მოსკოვის მხრიდან შესაძლოა გამოყენებულ იქნას სურსების, დადგენა;
ალტერნატიული სატრანზიტო მარშრუტის საბო- - აზერბაიჯანის და საქართველოს პორტებმა
ტაჟისთვის. დამატებითი ფინანსური ხარჯების ტვირთბრუნვის უფრო მეტად დივერსიფიცირება
გარდა, კასპიის ზღვის მონაკვეთის ტანკერებით უნდა მოახდინონ, რათა მათ პერსპექტივაში შეძ-
გადალახვა საგრძნობლად ზღუდავს ტრანსპო- ლონ ნავთობის და ნავთობპროდუქტების მზარდი
რტირებადი ნავთობის საერთო მოცულობას, ხოლო გადაზიდვების ჰარმონიზაცია “ნაყარი ტვირთე-
ირანის ისლამური რესპუბლიკისა და რუსეთის ბისა” და კონტეინერების გადაზიდვებთან.

1 Паром Курык (Казахстан) – Алят (Баку, Азербайджан). http://www.simplextrans.com/ru/parom-kuryk-

alyat-baku

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 51

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

A NEW ERA OF BANKING IN GEORGIA:

PROSPECTS OF DIGITAL BANK
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: March 10, 2023
Published: March 20, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-52
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Teimuraz Goderdzishvili,
PhD student, Georgian Technical University
ORCID iD - https://orcid.org/0009-0006-4541-7645
E-mail: [email protected]
Cell: (+995) 599102555

ABSTRACT
The development of digital banks represents an essential innovation in the banking industry. These banks are
inancial institutions that offer services such as online banking, mobile banking, and virtual debit cards. Digital
banks offer customers low fees, a convenient interface, innovative products, and 24-hour banking services. Digital
banks are expected to become even more popular and offer many innovative products.
During the last few decades, the banking sector in Georgia has developed very actively. Leading banks have
created many innovative products and listed their shares on the stock exchange. In the business sector, banks
have created a certain trend associated with innovation and development. The regulations, policies, etc. adopted
by the National Bank of Georgia have established a single standard in the banking sector, thereby protecting the
interests of consumers and creating common rules for the inancial sector. Along with constant changes, the Na-
tional Bank of Georgia also develops new directions for the banking sector and tries not to lag behind world trends.
On November 17, 2022, the National Bank of Georgia issued the irst license for digital banking activities.
According to the digital bank licensing principles developed by the National Bank, after assessing the applicant’s
business model and compliance with the requirements established by law, a banking license is issued with certain
restrictions, and a deadline is set for the full operation of the digital bank and the gradual illing of the minimum
amount of supervisory capital. What opportunities does the development of digital banks in Georgia give us, and
what is the experience of international digital banks?
In the modern world, the development of globalization and information technology has made it urgent to move
the economy to a fundamentally new level. It should be noted that the use of existing methods in the modern
economy does not contribute to rapid growth, and the digital economy allows a country to signi icantly change
its position on the world stage. This leads to the generally accepted opinion that the development of the country
as a whole is possible with the effective introduction of modern technologies in all spheres of the economy. An
ecosystem is a group of organizations that provide continuous interaction with each other using Internet services,
technological platforms, government services, and information systems. Initially, the active implementation of
digital technologies began in the banking sector, which controlled gold and currency lows. As the most impor-
tant segment of the economy of any state, the inancial sector today re lects the most progressive solutions in
digitalization. The innovations proposed in this area aim to improve inancial ef iciency through better and more
personalized services, as well as lower costs for clients. Today, the inancial system is undergoing a new evolution

52 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
in the digital economy. Digital transformation is transforming business models and the banking sector, from the
creation of internet banking to remote inancial transactions. Thus, modern technological evolution serves as
the basis for the sustainable and long-term growth of banks’ activities.
Keywords: Digital bank, Innovative products, Modern technologies, POS terminal, Digitalization, E-commerce,
FinTech, Online orders.

REFERENCES:
1. Organic Law of Georgia on the National Bank of Georgia. www.nbg.ge.
2. On determining the minimum amount of supervisory capital for commercial
banks. www.nbg.ge.
3. National Bank of Georgia, digital bank licensing rules. www.nbg.ge.
4. National Bank of Georgia, list of licensed commercial banks. www.nbg.ge
5. Digital bank: strategies to launch a digital bank/Chris Skineer. Singapore:
Marshall Cavendish Buniss (2014)
6. Karjaluoto, Glavee-Geo, Ramdhony, Shaikh and Hurpaul, H. Karjaluoto, R.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

Glavee-Geo, D. Ramdhony, A.A. Shaikh, A. Hurpaul Consumption values and mo-
bile banking services: Understanding the urban-rural dichotomy in a developing
economy. (2021)
7. Aptekman A., Kalabin V., Klintsov V. et al. (2017). Digital Russia: New Reality.
Digital McKinsey, 133 pages.
8. https://www.bankopedia.org/digital-banks, (Last checked - 10 March, 2023);
9. https:// intechmagazine.com/banking/top-10-digital-banks-of-2022, (Last
checked - 10 March, 2023).

საბანკო საქმიანობის ახალი ერა საქართველოში:

ციფრული ბანკის პერსპექტივები
თეიმურაზ გოდერძიშვილი,
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის დოქტორანტი
ORCID ID - https://orcid.org/0009-0006-4541-7645
ელ. ფოსტა: [email protected]
ტელ: (+995) 599102555

აბსტრაქტი
ციფრული ბანკების განვითარება წარმოადგენს მნიშვნელოვან სიახლეს საბანკო ინდუსტრიაში.
აღნიშნული ბანკები არიან ფინანსური ინსტიტუტები, რომლებიც მოიცავენ ისეთ მომსახურებას, როგო-
რიცაა ონლაინ ბანკინგი, მობილური ბანკინგი და ვირტუალური სადებეტო ბარათები. ციფრული ბანკი
მომხმარებელს სთავაზობს დაბალ საკომისიოს, მოსახერხებელ ინტერფეის, ინოვაციურ პროდუქტებს
და საბანკო მომსახურებას 24 საათის განმავლობაში. ციფრული ბანკები, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო
პოპულარულები გახდებიან და შემოგვთავაზებენ ბევრ ინოვაციურ პროდუქტს.
ბოლო ათწლეულების განმავლობაში საქართველოში საბანკო სექტორი ძალიან აქტიურად განვითა-
რდა. წამყვანმა ბანკებმა შექმნეს ბევრი ინოვაციური პროდუქტი, გაიტანეს თავიანთი აქციები საფონდო
ბირჟაზე. ბიზნეს სექტორში ბანკებმა შექმნეს გარკვეული ტრენდი, რომელიც სიახლესთან და განვითარე-
ბასთან ასოცირდება. საქართველო ეროვნული ბანკის მიერ მიღებულმა რეგულაციებმა, პოლიტიკებმა და
ა.შ. ერთიანი სტანდარტი ჩამოაყალიბა საბანკო სექტორში, რითაც დაიცვა მომხმარებლების ინტერესები
და შექმნა საფინანსო სექტორის თამაშის საერთო წესები. მუდმივ ცვლილებებთან ერთად, საქართველოს
ეროვნული ბანკიც ავითარებს საბანკო სექტორის ახალ მიმართულებებს და ცდილობს არ ჩამორჩეს
მსოფლიო ტენდენციებს.
2022 წლის 17 ნოემბერს საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა ციფრული საბანკო საქმიანობის პირველი

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 53

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ლიცენზია გასცა. ეროვნული ბანკის მიერ შემუშავებული ციფრული ბანკის ლიცენზირების პრინციპების
თანახმად, აპლიკანტის ბიზნეს მოდელისა და კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებთან შესაბამისობის
შეფასების შემდგომ, საბანკო ლიცენზია გარკვეული შეზღუდვებით გაიცემა, ხოლო ციფრული ბანკის
სრულად გამართვისა და საზედამხედველო კაპიტალის მინიმალური ოდენობის მოთხოვნის ეტაპობრივად
შევსებისთვის ვადა განისაზღვრება. რა შესაძლებლობებს გვაძლევს საქართველოში ციფრული ბანკების
განვითარება და როგორია საერთაშორისო ციფრული ბანკების გამოცდილება?
თანამედროვე მსოფლიოში, გლობალიზაციისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარებამ,
აქტუალური გახადა ეკონომიკის ფუნდამენტურად ახალ დონეზე გადასვლა. აღსანიშნავია, რომ თანამე-
დროვე ეკონომიკაში არსებული მეთოდების გამოყენება ხელს არ უწყობს სწრაფ ზრდას, ხოლო ციფრული
ეკონომიკა საშუალებას აძლევს ქვეყანას მკვეთრად შეცვალოს თავისი პოზიცია მსოფლიო ასპარეზზე. ეს
იწვევს საყოველთაოდ მიღებულ მოსაზრებას, რომ ეკონომიკის ყველა სფეროში თანამედროვე ტექნოლო-
გიების ეფექტური დანერგვით არის შესაძლებელი მთლიანობაში ქვეყნის განვითარება. ეკოსისტემა არის
ორგანიზაციების გაერთიანება, რომელიც უზრუნველყოფენ ერთმანეთთან მუდმივ ურთიერთქმედებას
ინტერნეტ სერვისების, ტექნოლოგიური პლატფორმების, სახელმწიფო სერვისების და საინფორმაციო
სისტემების გამოყენებით. თავდაპირველად ციფრული ტექნოლოგიების აქტიური დანერგვა დაიწყო
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

საბანკო სექტორში, რომელიც აკონტროლებდა ოქროს და სავალუტო ნაკადებს და როგორც ნებისმიერი

სახელმწიფოს ეკონომიკის უმნიშვნელოვანესი სეგმენტი, ფინანსური სექტორი დღეს ასახავს ყველაზე
პროგრესულ გადაწყვეტილებებს დიჯიტალიზაციაში. ამ სფეროში შემოთავაზებული ინოვაციები მიზნად
ისახავს ფინანსური ეფექტურობის გაუმჯობესებას უკეთესი და უფრო პერსონალიზებული მომსახურე-
ბით, აგრეთვე კლიენტების დაბალი დანახარჯებით. დღეს ფინანსური სისტემა ციფრული ეკონომიკის
ახალ ევოლუციის პროცესს გადის. ციფრული ცვლილებებით იხვეწება ბიზნეს მოდელები და საბანკო
სექტორი, ინტერნეტ ბანკინგის შექმნიდან დისტანციურ ფინანსურ ტრანზაქციებამდე. ამრიგად, თანა-
მედროვე ტექნოლოგიური ევოლუცია ემსახურება ბანკების საქმიანობის მდგრადი და გრძელვადიანი
ზრდის საფუძველს.
საკვანძო სიტყვები: ციფრული ბანკი, ინოვაციური პროდუქტები, თანამედროვე ტექნოლოგიები, პოს
ტერმინალი, ელექტრონული კომერცია, დიჯიტალიზაციაში, FinTech, ონლაინ შეკვეთები.

შესავალი ცვლილებებს საბანკო სექტორში და ქვეყნის

ჩვენ შევდივართ ინოვაციების ახალ ეპოქაში, ეკონომიკაში.
რომელიც შეცვლის მომხმარებელთა დამოკიდე-
ბულებას ბანკების მიმართ. იმისათვის, რომ გავი- ძირითადი ნაწილი
გოთ, როგორ განვითარდება საბანკო საქმე ციფ- ტექნოლოგიების სწრაფმა განვითარებამ,
რულ ეპოქაში, მნიშვნელოვანია გავიგოთ რა არის მსოფლიო ბაზარზე განხორციელებულმა ბევრმა
ციფრული ბანკი და რა მომსახურების შეთავაზება ცვლილებამ, განაპირობა საბანკოს სექტორში
შეუძლია. ფინანსური სეგმენტის ევოლუცია დაჩ- ახალი პროცესის გააქტიურება. მიმდინარე ციფ-
ქარდება და საბანკო სეგმენტში ციფრული ცვლი- რული ტრანსფორმაცია და ახალი ტექნოლოგიების
ლებები მნიშვნელოვანი უპირატესობა გახდება დანერგვა აჩენს კითხვებს იმ ცვლილებების შესა-
კონკურენტულ გარემოში. ბანკების ციფრული ხებ, რომლებსაც კომპანიები განიცდიან. პასუხი
ტრანსფორმაცია შესაძლებლობას აძლევთ მათ, მოიცავს ინოვაციური ბიზნეს მოდელების შექმნას
რომ გაიგონ კლიენტების საჭიროებები. ციფრულ ან არსებულ ბიზნეს მოდელებში ცვლილებებსა და
ეკონომიკაში საბანკო სექტორი მზად უნდა იყოს გაუმჯობესებას.
ახალი მომსახურების შეთავაზებისთვის. ციფ- თანამედროვე კომპანიების მნიშვნელოვანი
რული ტრანსფორმაციის პროცესი მოიცავს სხვა- ასპექტია ახალი ტექნოლოგიების დანერგვით
დასხვა ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენებას ბიზნესის ეფექტურობის გაზრდა. ახალი ბიზნეს
არსებული ბიზნეს მოდელების ოპტიმიზაციისა მოდელები სხვადასხვა ინდუსტრიებში კონკურენ-
და მუშაობის გაუმჯობესების გზით. ეს პროცესი ციას უწევენ ერთმანეთს, ბაზრის ცვლილებებზე
გაგებულია, როგორც უახლესი ტექნოლოგიების მოსარგებად, საწარმოებს უწევთ ადაპტირება,
მუდმივი დანერგვა, რაც გამოიწვევს ციფრულ გადახედვა არსებული ტექნიკური ბაზის და მისი

54 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
შეცვლა. ციფრული ეკონომიკის განვითარების კურად სადებეტო ბარათების გამოყენების გარეშე.
ერთ-ერთი მამოძრავებელი ფაქტორია ფინან- მომხმარებელს შეუძლია შექმნას ვირტუალური
სური სექტორი. ფინანსური სისტემის ციფრული სადებეტო ბარათის ნომერი, რაც ხელს უწყობს
ტრანსფორმაცია ხდება (FinTech) ტექნოლოგიის თაღლითობისგან დაცვას.
დახმარებით, რომლებიც კონკურენციას უწევენ  ახალი ანგარიშის გახსნა: ახალი ანგარიშის გა-
ძირითად ფინანსურ ინსტიტუტებს. ციფრული ხსნა, სერვისცენტრში მისვლის გარეშე. ციფრული
ბანკები ხასიათდებიან მომსახურების სწრაფი უზ- ბანკი საფოსტო მისამართზე აგზავნის ბარათს.
რუნველყოფით, ცვლილებების მუდმივი ტემპებით  კრიპტოვალუტით ვაჭრობა: ზოგიერთი ციფ-
და ინოვაციური პროდუქტებით. ციფრული ტრანს- რული ბანკი ასევე გვთავაზობს კრიპტოვალუტით
ფორმაცია გულისხმობს საბანკო მომსახურების ვაჭრობას, რაც მომხმარებლებს საშუალებას აძ-
მიწოდებას თანამედროვე ტექნოლოგიური მეთო- ლევს შეიძინონ და გაყიდონ კრიპტოვალუტები,
დების გამოყენებით, ბანკის ფილიალების რაოდე- როგორიცაა Bitcoin, Ethereum და Litecoin.
ნობის შემცირებას და კლიენტების მომსახურებას  სესხები: შემოსავლებზე და საკრედიტო რეი-
ონლაინ რეჟიმში. ციფრული განვითარება ბანკების ტინგზე დაყრდონით დისტანციურად სესხის აღება.
ეფექტურობის გაუმჯობესების მთავარი შესაძ-  ლოიალურობის პროგრამა: ფასდაკლებების

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ლებლობაა. ციფრული ტრანსფორმაციის მთავარი შეთავაზება სხვადასხვა ტიპის ონლაინ მაღაზიებში.
უპირატესობა კომერციული ბანკებისთვის არის  ვალუტის კონვერტაცია: ყველა ძირითადი
ხარჯების შემცირება და ოპერაციების დაჩქარება. ვალუტის კონვერტაცია, საუკეთესი კურსით.
საერთაშორის კვლევებმა აჩვენეს, რომ პროცესე-  საერთაშორისო გადარიცხვები: შემცირებული
ბის დიჯიტალიზაცია ბანკებს აძლევს საშუალებას გადარიცხვის საკომისიო და დაჩქარებული ჩარი-
პროდუქტის შექმნის და რეალიზაციის ღირებუ- ცხვის პერიოდი.
ლება შეამცირონ 40-60%-ით. სრულმასშტაბიანი ციფრულ ბანკებს აქვთ უფრო დაბალი საკო-
ციფრული ტრანსფორმაციები ბანკებს საშუალებას მისიო ვიდრე არსებულ ბანკებს, რადგან მათ აქვთ
მისცემს კიდევ უფრო კონკურენტუნარიანები გახ- დაბალი საოპერაციო ხარჯები. ეს ნიშნავს, რომ
დნენ ფინანსურ ინდუსტრიაში. ციფრული ბანკები მომხმარებელს შეუძლია დაზოგოს ფული ანგა-
მომხმარებლებს უკვე სთავაზობენ პროდუქტებსა რიშის მომსახურების საფასურზე, ბანკომატზე,
და მომსახურებას, რომელიც მოიცავს: გადარიცხვებზე და სხვა გადასახადებზე. შეიძლება
 24/7 წვდომა: ციფრული ბანკები გვთავაზო- ვთქვათ, რომ ზემოთ ჩამოთვლილ ოპერაციებს არ-
ბენ 24/7 წვდომას საბანკო მომსახურებას, რაც სებული ბანკებიც გვთავაზობენ და რა არის მაშინ
ნიშნავს, რომ მომხმარებლებს შეუძლიათ მართონ განსხვავება მათ შორის? პირველი და მნიშვნელო-
თავიანთი ანგარიშები დღის ან ღამის ნებისმიერ ვანია, რომ ციფრულ ბანკებს არ აქვთ ფილიალები,
დროს. მომხმარებელს არ სჭირდებათ ბანკში მისვლა,
 ონლაინ ბანკინგი: ეს პროდუქტი საშუალებას ყველაფერი შეიძლება გაკეთდეს დისტაციურად.
აძლევს მომხმარებლებს შევიდნენ თავიანთ ანგა- მარტივად ხდება აპლიკაციის ჩამოტვირთვა და
რიშებზე აპლიკაციის ან ვებ გვერდის საშუალებით. ანგარიშის გახსნა. მომხმარებლის იდენტიფიკაცია
შეამოწმონ ანგარიშებზე ნაშთი, ნახონ ტრანზაქცი- ახდენენ ახალი ტექნოლოგიების გამოყენებით,
ების ისტორია, გადახდები ან გადარიცხვები. აპლიკაციის მეშვეობით იგზავნება პირადობა/
 მობილური ბანკინგი: მობილური ბანკინგი პასპორტი და კამერის მეშვეობით ხდება პირის
მომხმარებელს საშუალებას აძლევს შევიდნენ ვერიფიკაცია. აღნიშნული რათქმაუნდა დაზოგავს
თავიანთ ანგარიშებზე მობილური აპლიკაციის მომხმარებლის დროს, ენერგიას და ამცირებს მის
საშუალებით. კლიენტებს შეუძლიათ შეამოწმონ ხარჯებს. ციფრული ბანკი სწავლობს მომხმარებ-
თავიანთი ანგარიშის ნაშთები, ნახონ თავიანთი ლების ძირითად საჭიროებებს, შესრულებული
ტრანზაქციის ისტორია, განახორციელონ გადახ- ტრანზაქციების მიხედვთ ხელოვნური ინტელექტის
დები ან გადარიცხვები და დეპოზიტი. სისტემა ახდენს მონაცემების ანალიზს და შემდეგ
 ვირტუალური სადებეტო ბარათები: ვირტუ- სთავაზობს მომხმარებელს მისთვის საინტერესო
ალური სადებეტო ბარათები არის უნიკალური პროდუქტებს.
პროდუქტი, რომელსაც სთავაზობენ ციფრული იმისათვის, რომ ქვეყანაში განვითარდეს ციფ-
ბანკები. ისინი საშუალებას აძლევენ მომხმარებ- რული ბიზნესი, მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფო
ლებს განახორციელონ ონლაინ შესყიდვები ფიზი- სტრუქტურებიც განვითარდნენ ამ მიმართულე-

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 55

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ბით. შევაფასოდ რამდენად არის საქართველოში წელს ბოლოს პოსტერმინალებზე შესრულებული
განვითარებული სახელმწიფო სერვისები და თუ თანხის მოცულობა შეადგენდა 4,068,135,384 ლარს,
არის შესაძლებელი ეს სერვისები მოვარგოთ ციფ- ხოლო 2022 წლის ბოლოს 14,446,136,744 ლარს,
რულ ბანკებს. საქართველოში ციფრული მომსახუ- რაოდენობრივად შესრულებული ოპერაციები
რება ძალიან აქტიურად ვითარდება, სახელმწიფო 129,632,535 და 461,091,824 ტრანზაქცია, ეს ცი-
სერვისები მომხმარებლებს სთავაზობენ დისტა- ფრები მეტყველებს, რომ ორივე პარამეტრში ზრდა
ნციურად მრავალი დოკუმენტის მომზადებას, რაც თითქმის 72% აღწევს.რაც შეეხება ელექტრონულ
პოზიტიურ გავლენას ახდენს ქვეყნის განვითარე- კომერციით შესრულებული ოპერაციებს, 2018
ბაზე, ბიზნესზე და ჩვეულებრივ მოქალაქეებზე. წელს ბოლოს შესრულებული თანხის მოცულობა
დღეს ბანკებს აქვთ შესაძლებლობა, საჯარო რეე- შეადგენდა 2,687,193,768 ლარს და 2022 წელის
სტრიდან მომხმარებლების თანხმობით გამოითხო- ბოლოს 8,165,976,957 ლარი, ზრდამ შეადგინა
ვონ მათი პერსონალური ინფორმაცია და გაუწიონ თითქმის 67%, ხოლო რაოდენობრივად შესრულე-
დაჩქარებული მომსახურება, აგრეთვე მოახდინონ ბული ოპერაციები 2018 წელს იყო 43,789,739 და
საკრედიტო ბიუროში ინფორმაციის გადამოწმება 2022 წელს 114,805,666 ტრანზაქცია, აქაც ზრდა
კლიენტის გადახდისუნარიანობის შესახებ, შემოსა- არის 62% მდე. თუ ვიმსჯელებთ დიაგრამა №1
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ვლების სამსახურიდან გამოითხოვონ შემოსავლე- და №2 მრუდით, ბოლო 5 წელიწადში პოს ტერ-

ბის შესახებ ინფორმაცია, რაც შესაძლებლობას მინალებზე გატარებული ოპერაციების ზრდაა,
იძლევა დააჩქაროს სესხის დამტკიცების პროცესი. აგრეთვე ელექტრონული კომერციით შესრულე-
ზემოთ აღნიშნული სერვისების გამოყენებით, ბულ ოპერაციებზე. პოს ტერმინალით შესრულე-
იზოგება ადამიანების დროს და შესაძლებლობა ბული ოპერაციები არის ფინანსური ოპერაციების
ეძლევათ გამონთავისუფლებული დრო მიმართონ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ისტრუმენტი. ბარათით
უფრო მნიშვნელოვან საკითხებზე. გადახდები სხვადასხვა ტიპის მაღაზიებში არის
ქვეყანაში ბოლო წლებში გაიზარდა უნაღდო ძალიან მოთხოვნადი, განსაკუთრებით თუ კი მო-
ანგარიშსწორება, ყოველწლიურად უფრო ნაკლები მხმარებელი შეძენას ახდენს მსხვილი ტექნიკის ან
ადამიანი იყენებს გადახდის დროს ნაღდ თანხას, სამშენებლო მასალის, სადაც დახარჯული თანხა
ბევრ ადამიანს ურჩევნია ბარათით მოახდინოს არის მოცულობითი.
გადახდა და აღარ ატაროს ჯიბით ნაღდი თანხა. როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ ელექტრონული
ქვეყნის ეკონომიკისთვის აღნიშნულ ოპერაციები კომერცია საქართველოში პანდემიის პერიოდში გა-
არის დადებითი სიგნალი, ვინაიდან უფრო მეტია ნვითარდა, როდესაც შეზღუდული იყო გადაადგი-
დადასტურებული ტრანზქციები და იზრდება სა- ლება და სასურველი ნივთების მარტივად შეძენა.
ხელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლები. ბიზნესები, ამ პერიოდში მოთხოვნა გაიზარდა სწრაფი კვების
რომლებიც არ იყენებდნენ გადახდის აპარატებს მიტანის სერვისზე. კომპანია Glovo და Wolt-ტი სა-
მიხვდნენ, რომ მომხმარებლებისგან წამოვიდა ქართველოში ერთ-ერთი მოწინავე კომპანიები გახ-
მოთხოვნა უნაღდო ანგარიშსწორები, იმისათვის, დნენ, მათ მომხმარებლებს შესთავაზეს აპლიკაცია,
რომ კომპანიებმა არ დაკარგონ პოტენციური კლი- რომელიც საშუალებას იძლევა მამომხმარებელმა
ენტები ისინი უკვე გადახდას ტერმინალით სთავა- სახლიდან გაუსვლელად შეეკვეთოს სასურველი
ზობენ. ერთ-ერთი ყველაზე ზრდადი მიმართულება საკვები. ასეთი ტიპის მომსახურებაზე მოთხოვნა
არის ელექტრონული კომერცია, პანდემიის და შე- იმდენად გაიზარდა, რომ დღესაც კი ადამიანები
მდეგ პერიოდში გაიზარდა მოთხოვნა ონლაინ ვაჭ- აქტიურად იყენებენ აღნიშნულ მომსახურებას.
რობაზე, ადამიანები უკვე სახლიდან გაუსვლელად მომხმარებლებს ონლაინ შეძენები, აპლიკაციის
არჩევენ მათთვის სასურველ ნივთებს და ახდენენ და ვებ საიტის გამოყენებით, ფაქტობრივად ყველა
შეძენებს, რაც მათთვის დამატებითი კომფორტია. კომპანიამ შესთავაზა. ბანკებმა აქტიურად დაი-
თუ ჩვენ შევხედავთ საქართველოს ეროვნული წყეს თავიანთი ციფრული აპლიკაციების იტეგრა-
ბანკის მიერ გამოქვეყნებულ სტატისტიკას, ნათ- ცია ინტერნეტ მაღაზიებში, სადაც სთავაზობენ,
ლად დავინახავთ, რომ ბოლო ხუთ წელიწადში როგორც ბარათით გადახდას, აგრეთვე ონლაინ
გაიზარდა პოს ტერმინალებით შესრულებული განვადებებს და სხვა ციფრულ პროდუქტებს.
ოპერაციების თანხის მოცულობაც და რაოდე- მნიშვნელოვანია გავითვალისწინოთ ის ფაქტი,
ნობაც. 2018 წლიდან 2022 წლის ჩათვლით არის რომ ელექტრონული კომერციით დახარჯული
აღმავალი დინამიკა უნაღდო ოპერაციების. 2018 თანხის მოცულობა ნაკლებია ვიდრე პოს ტერმინა-

56 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
დიაგრამა №1: საქართველოში გამოშვებული საბარათე მოწყობილობებით
შესრულებული ოპერაციები თანხების მიხედვით.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

დიაგრამა №2: საქართველოში განლაგებული საბარათე მოწყობილობებით
შესრულებული ოპერაციები თანხების მიხედვით.

წყარო:https://cutt.ly/N4MlDwl

ლით შესრულებული ოპერაციები. ელექტრონული მარებლების მოთხოვნა იზრდება. აღსანიშნავია ის

კომერცია ამ ეტაპზე წარმატებით მუშაობს წვრილ ფაქტიც, რომ საფინანსო სექტორის განვითარება,
და საყოფაცხოვრებო ტექნიკაზე, სადაც ადამიანს ასევე დადებითად მოქმედებს სხვა სფეროების
არ სჭირდებათ ადგილზე მისვლა და ნივთის დათ- განვითარებაზე. დღეს უკვე შესაძლებელია აპ-
ვალიერება. ლიკაციებით, ვებ გვერდების მეშვეობით ტაქსის
მოცემული დიაგრამებით, შეგიძლია ვთქვათ, გამოძახება, სადაც მომხარებლებმა წინასწარ იცის,
რომ საქართველოში ციფრული ფინანსური რამდენ ხანში მოვა ტაქსი და რა დრო დასჭირდება
სექტორი აქტიურად ვიტარდება და აგრეთვე მომხ- მივიდეს სასურველ ადგილას. ძალიან აქტიურად

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 57

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ვითარდება საკურიერო მომსახურება და სხვა დასკვნა
სფეროები. ქვეყანაში ციფრული მიმართულების ციფრულ ბანკებს აქვთ პოტენციალი, მოახ-
განვითარება, სწორი მიმართულებით მიდის და ცი- დინონ რევოლუცია საბანკო ინდუსტრიაში. სა-
ფრული ბანკის არსებობა დღეს უკვე საჭიროებას ქართველო, როგორც სწრაფად განვითარებადი
წარმოადგენს. ქვეყანა, ციფრულ ბანკს შეუძლია უამრავი სარგე-
საქართველოს ეროვნული ბანკმა უკვე გამო- ბელი მოუტანოს ჩვენ ქვეყანას და მოსახლეობას.
აქყვენა დოკუმენტი „ციფრული ბანკის ლიცენზი- ციფრულ ბანკებს შეუძლიათ უზრუნველყონ
რების პრინციპები“ შესახებ, საიდანაც შეიძლება იაფი, ხელმისაწვდომი და მოსახერხებელი სერვი-
დეტალურად გავიგოთ რა წესები და მოთხოვნები სები მომხმარებლებისთვის, იგი შეიძლება იყოს
უნდა დაიცვან კომპანიებმა, რომლებსაც სურთ სა- ეფექტური ინსტრუმენტი ქვეყნის შორეულ რეგიო-
ქართველოში აიღონ ციფრული ბანკის ლიცენზია. ნებში მომსახურეობის გასაწევად. იმისათვის, რომ
ამ დოკუმენტის თანახმად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქვეყანა უფრო წარმატებული გახდეს, მნიშვნელო-
ეს პროცესი არის რამოდენიმე ეტაპიანი და ციფ- ვანია განვითარდეს ციფრული ტექნოლოგიები.
რული ბანკის საბოლოოდ ჩამოსაყალიბლებლად საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა და მთავრობამ
დაინტერესებულ სუბიექტს შეიძლება დასჭირდეს 3 ერთობლივად უნდა შექმნან შესაძლებლობა იმ
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

წლამდე ვადა. ვინაიდან დღეს უკვე გაიცა პირველი კომპანიებისთვის, ვისაც აქვთ სურვილი ციფრული
ციფრული ლიცენზია სს “პეისერა საქართველოზე” ტექნოლოგიებით შემოვიდნენ საქართველოს ბა-
ვფიქრობ უახლოს მომავალში უნდა ველოდოთ ზარზე.
ახალ და საინტერესო ციფრულ პროდუქტებს. მე-15 გარდა ამისა, საქართველოში ახალგაზრდა თა-
ბანკი ქართულ ბაზარზე შექმნის კონკურენციას, ეს ობა უკვე მიჩვეულია ციფრული ტექნოლოგიების
იქნება სტიმული ბანკებისთვის კიდე მეტად განა- ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენებას. ძალიან
ვითარონ ციფრული ტექნოლოგიები. მნიშვნელოვანია ტექნოლოგიური მიმართულებით
მსოფლიო მასშტაბით, უკვე არიან აღიარებული ახალგაზრდების ცოდნის გაღრმავება და მათი კვა-
საერთაშორისო ციფრული ბანკები, რომლებმაც ლიფიკაციის ამაღლება. ციფრულ ბანკებზე მოთხო-
შეძლეს უმოკლეს დროში მიეღწიათ წარმატე- ვნა წლიდან წლამდე იზრდება, რაც თავის მხრივ
ბისთვის, კონკურენცია გაეწიათ წამყვანი ბანკე- მოითხოვს კვალიფიციურ IT სპეციალისტებს,
ბისთვის და შესულიყვნენ ბაზარზე თავიანთი პრო- ხელოვნურ ინტელექტზე მომუშავე კადრებს და
დუქტებით. წამყვანი ციფრული ბანკების არიან: სხვებს. საქართველო ჯერ არ არის მზად, რომ ეს
Chime - ონლაინ ბანკინგი ყოველთვიური გადა- მოთხოვნა დააკმაყოფილოს საერთაშორისო ან
სახადის გარეშე; შიდა ბაზარზე, ამიტომ უფრო მეტი რესურსი უნდა
Revolut - დაბალი და გამჭვირვალე გადასახა- ჩაიდოს განათლებაში. სწორი ინფრასტრუქტურის,
დები, ვალუტის კონვერტაცია საშუალო გაცვლითი ტექნოლოგიისა და კანონმდებლობის პირობებში,
კურსით; ციფრულმა ბანკმა შეიძლება ხელი შეუწყოს ეკო-
Digital International Bank - ჰიბრიდული და ნომიკურ ზრდას მცირე და საშუალო ბიზნესში.
ხარისხის მომსახურება ; ციფრული ბანკები შესაძლებლობას მისცემენ ბიზ-
SoFi- ბანკომატებში თანხის განაღდება უფა- ნეს, სწრაფად შეასრულონ ევროპის ქვეყნებში გა-
სოდ; დარიცხვები, ამ გადარიცხებზე დაზოგონ თანხები,
Ally - კონკურენტული ტარიფები და დაბალი მიიღონ მეტად მოსახერხებელი მომსახურება და
გადასახადები; განავითარონ ბიზნესი უფრო სწრაფად. ციფრულ
N26 - პროდქუტები, რომლებიც იდეალურია ბანკს შეუძლია უფრო ინკლუზიური, გამჭვირვალე
ხშირი მოგზაურებისთვის. და ხელმისაწვდომი ფინანსური სისტემის შექმნა,
წყარო: https://www.bankopedia.org/digital-banks რომელიც სარგებელს მოუტანს მთელ ქვეყანას.

58 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
THE IMPORTANCE OF QUALITY MANAGEMENT AND ITS IMPACT
ON THE ORGANIZATION’S REPUTATION
Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: February 28, 2023
Published: March 16, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-59

Madona Kantidze,

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

PhD student in Business Technologies
Technical University of Georgia
ORCID ID: https://orcid.org/0009-0005-0930-5673
E-mail: [email protected]
Cell: (+995) 598114525

ABSTRACT
The purpose of the study is to investigate how important quality management control is and whether it af-
fects the reputation of the organization. The research presented in the article is based on various studies and
scienti ic literature. The quality assessment methods, types, measures of customer satisfaction level and the main
characteristics that are important for improving the reputation of the organization are discussed. The reviewed
studies and literature have clearly shown that the quality of service has a direct impact on the reputation of the
organization. Improving product or service quality management approaches and tools helps companies to increase
their competitiveness. Constant care to meet customer needs has a positive impact on the company’s reputation.
The company’s existing customers play a big role in attracting new customers, and for this the good reputation
of the organization is a decisive factor.Quality control approaches to product manufacturing, whether they serve
to produce with fewer defects, ef icient delivery, or more, have a major impact on a company’s ultimate success.
Often, it is precisely in this respect that successful companies become market leaders.Those organizations that
constantly monitor the management of service or product quality have a better reputation than others.
Keywords: quality, reputation, service, customer, loyalty.

REFERENCES: Understanding Customer-de ined Quality». Center for

Quality Management Journal, Pg: 3-36.
1. Grigolashvili, G. (2017). «Operations Manage- 5. Oakland, J. (2014). «TOTAL QUALITY MANAGE-
ment», Tbilisi: SEU Publishing House, Pg: 107-136 (in MENT AND OPERATIONAL”.
Georgian) 6. Sampson, Q. (2019). “Why Is Quality Important
2. Kotler, F. Armstrong, G. (2013). «Fundamentals for a Business?”
of Marketing», 14th edition,. Tbilisi: Bakur Sulakauri 7. Lee J. Krajewski, Larry P.Ritzman. (2011) “Op-
Publishing House, Pg: 329-335 (in Georgian) erations Management: Processes and Supply Chains”.
3. Kazakhashvili, N. (2019). «Ensuring, managing Pg: 8-12.
and improving the quality of medical services». Tbilisi: 8. Robert G. Eccles, Scott C. Newquist. (2007) “Repu-
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University, Pg: 8-28 (in tation and Its Risks” (Identify, quantify, and manage
Georgian) the risks to your company’s reputation long before a
4. Berger C, B. R. (1993).» Kano’s Methods for problem or crisis strikes.) Pg: 4-7

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 59

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

ხარისხის მართვის მნიშვნელობა და მისი გავლენა

ორგანიზაციის რეპუტაციაზე
მადონა კანტიძე,
ბიზნესტექნოლოგიების ფაკულტეტის დოქტორანტი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი
ელ. ფოსტა: [email protected]
ტელ: (+995) 598114525

აბსტრაქტი
კვლევის მიზანია გამოიკვლიოს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ხარისხის მართვის კონტროლი და
ახდენს თუ არა გავლენას იგი, ორგანიზაციის რეპუტაციაზე. სტატიაში წარმოდგენილი კვლევა, ეყრდნობა
სხვადასხვა კვლევებსა და სამეცნიერო ლიტერატურას. განხილულია ხარისხის შეფასების მეთოდები,
სახეები, მომხმარებელთა კმაყოფილების დონის საზომები და ის ძირითადი მახასიათებლები, რომლე-
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ბიც მნიშვნელოვანია ორგანიზაციის რეპუტაციის გაუმჯობესებისათვის. მიმოხილულმა კვლევებმა და

ლიტერატურამ, ცხადად აჩვენა, რომ მომსახურების ხარისხს პირდაპირი გავლენა აქვს ორგანიზაციის
რეპუტაციაზე. პროდუქტისა თუ მომსახურების ხარისხის მართვის მიდგომების და ინსტრუმენტების
დახვეწა, კომპანიებს ეხმარება კონკურენტუნარიანობის ამაღლებაში. მუდმივი ზრუნვა მომხმარებლის
მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისათვის, დადებითად აისახება კომპანიის რეპუტაციაზე. კომპანიის
არსებული მომხმარებლები დიდ როლს თამაშობენ ახალი მომხმარებლების მოზიდვის მხრივ, ამისათვის
კი ორგანიზაციის კარგი რეპუტაცია გადამწყვეტ ფაქტორს წარმოადგენს.
პროდუქტის წარმოების ხარისხის კონტროლის მიდგომები, რომლებიც ემსახურება ნაკლები ხარვეზით
წარმოებას, ეფექტურ მიწოდებასა თუ სხვას, დიდ გავლენას ახდენენ კომპანიის საბოლოო წარმატებაზე.
ხშირად, სწორედ ამ მხრივ წარმატებული კომპანიები, ბაზრის ლიდერები ხდებიან. ის ორგანიზაციები,
რომლებიც მუდმივად აკონტროლებენ მომსახურებისა, თუ პროდუქტის ხარისხის მართვას, არიან უკე-
თესი რეპუტაციის მქონენი, ვიდრე სხვანი.
საკვანძო სიტყვები: ხარისხი, რეპუტაცია, მომსახურება, მომხმარებელი, ლოიალობა.

შესავალი მომხმარებლი შეფასებას დიდი დადებითი,

მომსახურების ხარისხის მნიშვნელობა სულ თუ უარყოფითი ძალა აქვს ტექნოლოგიებისა და
უფრო დიდ როლს ასრულებს თანამედროვე სოციალური ქსელების ეპოქაში. სწორედ ამიტომ,
ბიზნესში. ბაზარი მუდმივად იზრდება,შემოდიან საჭიროა მეტი ლოიალური მომხმარებლისა და კა-
ახალი ბიზნეს კომპანიები, რომლებიც ზრდიან რგი რეპუტაციისათვის, მუდმივად ყურადღებით
კონკურენციას კონკრეტულ დარგში. მომხმარებ- ყოფნა, მომსახურების ხარისხის დონის კვლევა და
ლებს უფრო მეტი არჩევანი აქვთ, შესაბამისად ხარვეზების დროული აღმოფხვრა.
უფრო მომთხოვნნი ხდებიან, რადგან ჩნდება კონ- ხარისხის მართვის მიდგომები. Oakland ხა-
კრეტული პროდუქტის რამდენიმე ალტერნატივა- რისხის მენეჯმენტს განსაზღვრავს, როგორც
ისინი არამარტო პროდუქტის, არამედ კომპანიის მთელი ორგანიზაციის მიერ განხორციელებული
მომსახურების ხარისხითაც ინტერესდებიან. [6] სისტემური საქმიანობის ერთობლიობას, რომლის
ორგანიზაციის რეპუტაციაზე ზრუნვა დიდ ძა- მიზანია- ორგანიზაციამ ეფექტურად მიაღწიოს
ლისხმევას მოითხოვს, ძალზე რთულია წინასწარ მიზნებს ისე, რომ პროდუქტისა და მომსახურების
შესაძლო რისკების გაზომვა. რისკების წარმოქ- ხარისხის დონე აკმაყოფილებდეს მომხმარებლებს,
მნაზე, სამი ძირითადი ფაქტორი ახდენს გავლენას, შესაბამის დროსა და ფასში. ხარისხის მენეჯმენტის
ესენია: რეპუტაცია- „რეალობის უფსკრული“, შესახებ მიდგომებმა, რომლებიც 1980-იან წლებში
რწმენისა და მოლოდინების შეცვლა და სუსტი შიდა შემუშავდა, როგორც კომპანიის წარმატების წინა-
კოორდინაცია. გამოცდილი მენეჯერები, მუდმივად პირობა, ფართო გავრცელება ჰპოვა. იგი აერთი-
იკვლევენ რეპუტაციის შესაძლო რისკებს და ახდე- ანებს ბიზნესს, ორგანიზაციებს, პოლიტიკასა და
ნენ მათ მინიმიზაციას. [8] სტრატეგიებს. იმ დროისათვის, მრავალი მეცნიერი

60 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ცდილობდა შეექმნა კომპანიებისათვის ხარისხის ისეთ მაღალ მაჩვენებლებს, რომლებიც შეესა-
ჩარჩო, რომელსაც გამოიყენებდნენ, როგორც ბამება, ან აღემატება ყველა დაინტერესებული
უნივერსალურ გზას წარმატებისაკენ. სწორედ ამ მხარის მოლოდინს,“ - ასე ახასიათებს ხარისხის
მიდგომებმა შეკრიბა, ხარისხის შემადგენელი მრა- მართვის ევროპული ფონდი წარმატებულ ორგა-
ვალი კომპონენტი, პრობლემების გადაჭრის გზები, ნიზაციას. [4]
სტატისტიკური პროცესის კონტროლი და ხარისხის ხარისხის მართვის სისტემები სახელმძღვა-
ისეთი სისტემები, როგორიცაა BS5750 და მოგვია- ნელოში „ოპერაციათა მენეჯმენტი“, ავტორი
ნებით, ISO 9000 სისტემები. კომპანიები სხვადასხვა განიხილავს ხარისხის საყოველთაო მართვას,
ქვეყნებში იყენებდნენ მათ მიერ შემუშავებული როგორც ორგანიზაციის მართვის სისტემას, რო-
ხარისხის მენეჯმენტის მიდგომებს- ხარისხის გა- მელიც უზრუნველყოფს მომხმარებლისათვის
საუმჯობესებლად და წარმატების მისაღწევად. [5] საინტერესო მახასიათებლების უპირატესობას.
აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ იმ ქვეყნის კულ- სისტემის შექმნის მიზანია, მოხდეს მაღალხარისხი-
ტურამ, სადაც ხარისხის მენეჯმენტის მიდგომები ანი პროდუქტის და მომსახურების დაგეგმარება
დანერგეს, უზარმაზარი როლი ითამაშა მის წარმა- და მათი წარმოების უზრუნველყოფა. ხარისხის
ტებით განხორციელებაში. მნიშვნელოვანია ასევე, უზრუნველყოფის ხარჯების ანალიზი ეყრდნობა

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

სწორი კომუნიკაცია და კომპანიის თითოეული სამ დაშვებას:
თანამშრომლის ვალდებულება, რომ წარმატებით 1. ნებისმიერ წუნს, კონკრეტული მიზეზი აქვს;
გაართვან თავი დაკისრებულ მოვალეობას. 2. პრევენციული ღონისძიებები, წუნის გამოსწო-
1980 წელს ამერიკაში, ხარისხის მართვის რებასთან შედარებით, უფრო იაფია;
დარგში, დაწესდა ედვარდ დემინგის სახელობის 3. განმსაზღვრელი პარამეტრები, გაზომვას
წლიური პრიზი - „ Deming Prize”. ამ გზით, აღიარეს ექვემდებარება.
მისი წვლილი ხარისხის მართვის თეორიის განვი- ავტორი განიხილავს ხარისხის გაუმჯობესების:
თარებაში. ავტორი გადმოგვცემს, რომ ამ ჯილდოს ექვს სიგმა კონცეფციას - იგი ეხმარება კომპანიებს,
კატეგორიები ჯერ კიდევ, 1950 წელს დაარსდა, დეფექტის თავიდან არიდებაში. დეფექტი, თავის
როდესაც იაპონელი ინჟინრები და მეცნიერები მხრივ არის განსაზღვრული ტექნიკური მოთხოვნი-
გაერთიანდნენ და დააწესეს პრიზი მონაწილეები- ლებებიდან გადახრა, რომელიც წარმოშობს წუნს.
სათვის, პროდუქტის ხარისხისა და საიმედოობის ექვსი სიგმა ხარისხის სისტემა, სწორედ ასეთი გა-
მიდგომის შესაქმნელად. დახრების აღმოსაფხვრელადაა მოწოდებული. ექ-
იაპონიაში მოპოვებულმა დემინგის პრიზმა, ვსი სიგმის უპირატესობად შეგვიძლია მივიჩნიოთ
კომპანიები დააინტერესა ხარისხის ჩარჩოს სამი ის, რომ ეს მიდგომა გვეხმარება აღვწეროთ პროცე-
მნიშვნელოვანი გზის გამოყენებით, რომლებ- სის ხარისხი, მისი სტაბილურობის თვალსაზრისით
საც Oakland სახელმძღვანელოში „Total Quality და ასევე, შეგვიძლია ერთნაირი მაჩვენებლების
Management and Operational Excellence“ განიხი- საშუალებით, ერთმანეთს შევადაროთ სხვადასხვა
ლავს: 1. როგორც ჯილდოს საფუძველს; პროცესები. შინგოს მეთოდი უზრუნველყოფს შეც-
2. როგორც საფუძველს, თვითშეფასების ფო- დომებისა და დეფექტების შეზღუდვას. ეს მეთოდი
რმისათვის; გულისხმობს, დაუყოვნებლივ რეაგირებას დაშვე-
3. როგორც აღწერა“ რა უნდა იყოს ადგილზე „ ბულ შეცდომაზე, რათა დასაწყისშივე აღმოფხვრან
მოდელს. იგი. ამგვარი უკუკავშირისთვის, აუცილებელია
დემინგის პრიზის მიზანია, რომ ხარისხის მენე- წარმოებული პროდუქციის სრული კონტროლი.
ჯმენტის მიდგომები გამოიყენონ ორგანიზაციაში, შინგოს მეთოდის განხორციელება გულისხმობს,
მენეჯმენტის გაუმჯობესებისა და გარდაქმნის კონტროლის სამ სახეს:
ინსტრუმენტად, რაც გააუმჯობესებს კონკურე- 1. თანმიმდევრული შემოწმება;
ნტუნარიანობას და კომპანიას შესძენს უკეთეს 2. თვით შემოწმება;
რეპუტაციას. 3. წყაროს კონტროლი;
ხარისხის მართვის ევროპული ფონდის სრულ- მომსახურების ხარისხის შეფასება, ხდება მო-
ყოფის მოდელი (EFQM), მოქმედებს მარტივი პრი- მხმარებლის შეხედულებისა და კმაყოფილების
ნციპით, რომ ურთიერთთანამშრომლობა აუმჯობე- დონის მიხედვით. სერვისის მიღებამდე, მომხმა-
სებს პროცესებს. „წარმატებული ორგანიზაციები რებელს არ აქვს სერვისის წინასწარი „გასინჯვის“
აღწევენ და ინარჩუნებენ სამუშაოს შესრულების შესაძლებლობა, რის გამოც, მომხმარებლის მიერ

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 61

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
სერვისის მიმწოდებლის მიმართ ნდობის, რწმენისა აკმაყოფილებს მომხმარებლის მოთხოვნებს და ეს
თუ განწყობის ჩამოყალიბება, ხდება სხვადასხვა არ მოიცავს მხოლოდ პროდუქტისა და მომსახურე-
ფაქტორების გავლენით. ბის ფუნქციურ მახასიათებლებს. ხარისხის მართვა
გაყიდვების სფეროში, ორგანიზაციები მომხ- შეიძლება ისწავლო და გამოიყენო რეპუტაციის
მარებელთა მოთხოვნილებებიდან გამომდინარე, გასაუმჯობესებლად. საიმედოობა კიდევ ერთი
ადგენენ სტრატეგიებს, შეიმუშავებენ მომსახუ- მნიშვნელოვანი ასპექტია. ეს არის შესაძლებლობა,
რების სისტემებსა და გადაამზადებენ მომსახურე რომ მომხმარებლებმა გააგრძელონ პროდუქტის
პერსონალს. მომსახურების ბიზნესი, საქმიანობის ან მომსახურების მოხმარება. საიმედოობა მნიშ-
ისეთ სფეროს წარმოადგენს, რომლის მიზანია მო- ვნელოვანია ხარისხისათვის, ერთგვარი გასაღებია
მხმარებლისათვის კონკრეტული მომსახურების, შესყიდვის დროს გადაწყვეტილების მიღებაზე, რო-
ან მომსახურებათა ნაკრების მირთმევა, მასთან დესაც არსებობს შესყიდვის სხვა ალტერნატივა. [1]
ურთიერთქმედებით და მისი მონაწილეობით. მომხ- ზოგადი მენეჯმენტის მრავალი საკითხი,
მარებელთან ურთიერთობის დროს, მიწოდებული რომლებიც დაკავშირებულია პროდუქტის, ან
მომსახურების მოხმარება, მომსახურების გაწევის მომსახურების ხარისხის მიღწევასთან, აგრეთვე,
პროცესში ხდება, ხოლო პროდუქტის მოხმარება კი, დაკავშირებულია საიმედოობასთან. ყოველივე
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

შეძენის პროცესის დასრულების შემდგომ. ეს, უზრუნველყოფს კომპანიის წარმატებასა და

ტერმინი მომხმარებელთან კონტაქტი, ასახავს ერთგული მომხმარებლების ზრდას. ოთხი ძირი-
სისტემაში კლიენტის ფიზიკურ ყოფნას. ტერ- თადი ასპექტი, რომლებიც გასათვალისწინებელია
მინი მომსახურების გაწევა - სამუშაო პროცესი, ნებისმიერი ორგანიზაციისათვის რეპუტაციის
როდესაც ხდება მომხმარებლის მომსახურება. გასაუმჯობესებლად:
კონტაქტის ხარისხი შეგვიძლია განვსაზღვროთ, 1. იგი დაფუძნებულია კონკურენტუნარიან
როგორც მომხმარებლის მომსახურების სისტე- ელემენტებზე დაყრდნობით - ხარისხზე, დროზე
მაში ყოფნის დროის, იმ მთლიან დროსთან თანა- და ღირებულებებზე;
ფარდობა, რომელიც მომსახურების პროცესის 2. თუ ორგანიზაცია ერთხელ შეიძენს ცუდ
დასრულებისათვის არის საჭირო. მომსახურების რეპუტაციას პროდუქტის, ან მომსახურების უხა-
გაწევისას, მომხმარებლის მონაწილეობა ძლიერ რისხობის, ან არასაიმედოობის გამო, მის შეცვლას
გავლენას ახდენს მომსახურების ხარისხზე, შე- ძალიან დიდი დრო დასჭირდება;
მადგენლობასა და ხანგრძლივობაზე. ხშირად, 3. კარგი, ან ცუდი რეპუტაცია, შეიძლება სწრა-
კომპანიებს წინასწარ აქვთ გაწერილი სისტემები, ფად გარდაიქმნას ქვეყნის რეპუტაციად;
რომლის მიხედვითაც მოქმედებს პერსონალი. 4. კონკურენტუნარიანი იარაღის მართვა, როგო-
რაც უფრო მაღალია მომსახურე პერსონალის რიცაა ხარისხი, შეიძლება ისწავლო როგორც სხვა
მომზადების დონე, მით მაღალია მომხმარებლის უნარ-ჩვევები და გამოიყენო იგი, ცუდი რეპუტა-
კმაყოფილება. სირთულეს წარმოადგენს ხანგრ- ციის წინააღმდეგ.
ძლივი კონტაქტი მომხმარებელთან, რადგან ასეთი მნიშვნელოვანია იმის გაანალიზება, რომ „მო-
შემთხვევებისთვის წინასწარ გაწერილი სქემა არ მხმარებლის მოთხოვნილებებთან შეხვედრისას“,
არის და პროცესის მიმდინარეობა, მომსახურე ხარისხის განსაზღვრა არ ზღუდავს პროდუქტისა
პერსონალმა უნდა წარმართოს.[3] და მომსახურების ფუნქციურ მახასიათებლებს.
მომსახურების სამ ძირითად ტიპს გამოყო- ზოგიერთი პროდუქტის ხარისხი, მომხმარებლი-
ფენ, რომლებიც ერთმანეთისაგან მომსახურების სათვის ასოცირდება საკუთრების კმაყოფილება-
მიწოდების მეთოდებით განსხვავდებიან. ესენია: სთან. ჩვენ შეგვიძლია, გადავიდეთ კმაყოფილების
ნაკადური ხაზის მეთოდი, თვითმომსახურების სხვა ეტაპზე - აღფრთოვანებული მომხმარებელი.
მეთოდები და ინდივიდუალური მომსახურების ბევრ ორგანიზაციას კარგად აქვს გაანალიზებული,
მეთოდი. [2] თუ როგორ შეხვდეს მომხმარებელთა მოთხოვნი-
მომსახურების ხარისხის გავლენა ორგანიზა- ლებებს.
ციის რეპუტაციაზე. ორგანიზაციის რეპუტაცია და- მომხმარებლის ლოიალურობა, არის მნიშვნე-
მოკიდებულია ხარისხზე, საიმედოობაზე, მიღებასა ლოვანი ცვლადი ორგანიზაციის წარმატებაში.
და ფასზე. ხარისხი განიხილება, როგორც ყველაზე კვლევებმა აჩვენა, რომ მომხმარებელთა ლოია-
მნიშვნელოვანი კონკურენტული იარაღი, რადგან ლურობაზე ფოკუსირებით, კომპანიამ შესაძლოა
იგი პირდაპირ კავშირშია რეპუტაციასთან. ხარისხი მოიპოვოს კომერციული უპირატესობა:

62 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
 არსებული მომხმარებლების შენარჩუნება „ნამდვილად შეისყიდის“. მნიშვნელოვანია, რომ
უფრო იაფია, ვიდრე ახლის შეძენა; რაც უფრო ხა- ორგანიზაცია მუშაობდეს როგორც ერთი მთლიანი
ნგრძლივია ურთიერთობა მომხმარებელთან, მით ორგანიზმი. იმისათვის, რომ იყოს ეფექტური, მისი
უფრო მაღალია მომგებიანობა; თითოეული კომპონენტი სწორად უნდა მუშაობდეს.
 ერთგული მომხმარებელი დახარჯავს უფრო ორგანიზაციის თითოეულ ნაწილს, თითოეულ ადა-
მეტს; მიანს შეუძლია გავლენა მოახდინოს ორგანიზაციის
 ახალი მომხმარებლების მოზიდვა ხდება არსე- რეპუტაციაზე. ხარისხი, როგორც მომხმარებლის
ბული მომხმარებლებისაგან. [7] მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება, საშუალებას
აძლევს ყველა ადამიანს, განსხვავებული შესაძ-
დასკვნა ლებლობებითა და პრიორიტეტებით, მარტივად
ბევრი ორგანიზაცია ზომავს მომხმარებელთა დაუკავშირდნენ ერთმანეთს, საერთო მიზნის მისაღ-
ლოიალურობას იმის დასადგენად, თუ მომხმარე- წევად. ორგანიზაციის ყველა წევრის ვალდებულებაა,
ბელთა რომელ კატეგორიას ეკუთვნიან ისინი: „კმაყო- ორგანიზაციის ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით
ფილი მომხმარებლები“, „ნამდვილად გირჩევთ“ თუ ითანამშრომლონ და იზრუნონ მის რეპუტაციაზე.

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 63

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)

NARRATIVE OF COLLECTIVE TRAUMA IN GEORGIAN MEDIA

Copyright © 2023 The Author/s
Peer review method: Double-Blind
Accepted: February 06, 2023
Published: February 20, 2023
Original scienti ic article
DOI suf ix: 10.36962/NEC18012023-64

Liana Sigua
Sokhumi State University,
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

PhD student in the Faculty of Humanities,

ORCID ID: https://orcid.org/0009-0007-6344-4935
E-mail: [email protected]
Cell: (+995)555 51 82 51
ABSTRACT
The theory of trauma has been one of the current approaches in scienti ic discourse since the 90s of
the 20th century, the foundation for its study was laid in the American humanities and social sciences,
which later became the subject of study by researchers in various ields and pro iles.
Rising tide of interest towards collective trauma or traumatic memory was conditioned by wars
or dif icult post-con lict psychological status of people, who had to deal with both trauma-containing
memories and struggle against them.
It should be noted, that the paradigms de ining collective trauma have been determinative in the
Georgian media since the 1990s, which was related to the dissolution of the Soviet Union on the one
hand, and the dif icult political or social situation caused by the events of April 9, Georgian-Abkhazian
and Georgian-Ossetian con licts and civil war.
Here we also would like to note that the Georgian media has become a source of inspiration for
those creators, in the literary narrative of which so-called war literature was formed and acquired
different perspectives.
At this stage, the subject of our interest is to comprehend the Georgian media space in the context
of theories of traumatic memory, we will focus on the material of the 90s, which presents the narra-
tive of the Georgian-Abkhazian con lict, also on the modern discourse of the Russian-Ukrainian war,
which will allow us to study by the method of comparative analysis and determine, how the concepts
of collective trauma are re lected in the media space.
Kyewords: Collective trauma, traumatic memory, narrative, Georgian media.

REFERENCES: lelujah» collection, ideological-artistic perspectives,

Tbilisi, materials of the conference «Georgian-Ossetian
1. Bregadze, L. (2013). Questionnaire - modern relations development perspectives». (in Georgian)
Georgian prose. Tbilisi, publishing house «Saunje». 4. https://www.youtube.com/@TVIMEDI.
(in Georgian) 5. Sztompka, Cultural Trauma, pp. (155-195) Uni-
2. Kvatchantiradze, M. (2009). Traumatic memory, versity of California Res, 2004. (in Georgian)
the post-Soviet Georgian narrative, http://www.nplg. 6. Tsifuria B., Georgian Text in the Post-Soviet Post-
gov.ge (in Georgian) modern Context, Tbilisi: Ilia State University, 2016. (in
3. Mindiashvili, N. Gogilashvili A. (2019), «Hal- Georgian)

64 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
კოლექტიური ტრავმის ნარატივი ქართულ მედიაში
ლიანა სიგუა
სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტი,
ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის დოქტორანტი
ORCID iD: https://orcid.org/0009-0007-6344-4935
ელ.ფოსტა:[email protected]
ტელ:(+995) 555 51 82 51

აბსტრაქტი
ტრავმის თეორია მე-20 საუკუნის 90-იანი წლებიდან სამეცნიერო დისკურსში ერთ-ერთი აქტუალური
მიმართულებაა, რომლის შესწავლასაც ამერიკულ ჰუმანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებებში ჩაეყარა
საფუძველი, შემდგომ კი სხვადასხვა დარგისა და პროფილის მკვლევართა შესწავლის ობიექტი გახდა.
კოლექტიური ტრავმისა თუ ტრავმული მეხსიერების მიმართ გაცხოველებული ინტერესი განაპირობა
ომებმა თუ კონფლიქტების შემდგომმა რთულმა ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ ადამიანებში, რომლე-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ბსაც უწევდათ, როგორც ტრავმის შემცველ მოგონებებთან გამკლავება, ასევე მათ წინააღმდეგ ბრძოლა.
აღსანიშნავია, რომ ქართულ მედიასივრცეში სწორედ მე-20 საუკუნის 90-იანი წლებიდან აქტიურდება
კოლექტიური ტრავმის განმსაზღვრელი პარადიგმები, რაც დაკავშირებული იყო ერთი მხრივ, საბჭოთა
კავშირის რღვევასთან, ხოლო მეორე მხრივ, იმ რთულ პოლიტიკურ თუ სოციალურ ვითარებასთან, რაც
გამოიწვია 9 აპრილის მოვლენებმა, ქართულ-აფხაზურმა, ქართულ-ოსურმა კონფლიქტებმა და სამოქა-
ლაქო ომმა.
აქვე აღვნიშნავთ, რომ სწორედ ქართული მედია გახდა ინსპირაციის წყარო იმ შემოქმედთათვის,
რომელთა ლიტერატურულ ნარატივში ჩამოყალიბდა და განსხვავებული რაკურსები შეიძინა ე. წ. ომის
ლიტერატურამ.
ამ ეტაპზე ჩვენი ინტერესის საგანია ტრავმული მეხსიერების თეორიების კონტექსტში გავიაზროთ
ქართული მედიასივრცე, ყურადღებას გავამახვილებთ 90-იანი წლების იმ მასალაზე, რომელშიც წარმო-
ჩენილია ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ნარატივს , ომის თანამედროვე დისკურსზე, რაც საშუალებას
მოგვცემს შედარებითი ანალიზის მეთოდით ვიკვლიოთ და განვსაზღვროთ, თუ როგორ ისახება მედიასი-
ვრცეში კოლექტიური ტრავმის კონცეპტები.
საკვანძო სიტყვები: კოლექტიური ტრავმა, ტრავმული მეხსიერება, ნარატივი, ქართული მედია.

ტრავმის ფენომენი მეცნიერების სხვადასხვა მთავარი წინაპირობაა.წარმოადგენს კოლექტიური

სფეროს წარმომადგენელთა ინტერესის საგანია. ტრავმის თეორია, რომლის თანახმადაც, დროში
ეს საზოგადოების ან მისი ნაწილის მტკივნეული შეზღუდულმა, შოკისმომგვრელმა მოვლენამ, შე-
გამოცდილება იწვევს იდენტობის კრიზისს. ტრა- საძლოა განმსაზღვრელი ეფექტი იქონიოს საზო-
ვმა ქმნის სტრესულ გამოცდილებას, რომელმაც გადოების ცხოვრების მრავალ მხარეზე. ეს ეხება
შესაძლოა, ახალი ღირებულებები წარმოშვას. საკი- საზოგადოების ყველა წევრს და არღვევს ჩვეულ
თხის კვლევის მნიშვნელობა განპირობებულია იმ რიტმს, იგი იწვევს დეპრესიასა და მელანქოლიას.
ეფექტით, რომელსაც კოლექტიური ტრავმა საზო- ტრავმირებული საზოგადოება ცდილობს, დაძლიოს
გადოებაზე ახდენს. საზოგადოებისთვის უმთავრესი პოსტტრავმული სტრესი მრავალი სხვადასხვა
ხდება, ტრავმის შემდგომი სტრესული გამოცდილე- ხერხით. ტრავმა ილექება მეხსიერების არხებში,
ბის დაძლევა და მასზე პასუხი. სტრესი დაძლევადია ინახება და სიმბოლიზდება საზოგადოების მიერ.
და მსხვერპლს შეუძლია სრულფასოვანი ცხოვრე- მეოცე საუკუნე ,,ტრავმების საუკუნედ’’ იწოდება.
ბის გაგრძელება. რასაკვირველია, ეს ურთულესი კულტურული ტრამვა თავს იჩენს მაშინ, როდესაც
პროცესია,თუმცა შესაძლებელი, თუ გვეცოდინება რამე საშინელი მოვლენა წარუშლელ კვალს ტოვებს
ამ ფენომენის ბუნება და მისი მახასიათებლები. კოლექტივის წევრების ჯგუფურ ცნობიერებაზე,
კოლექტიური ტრავმის გაანალიზება და დაძლევა სამუდამოდ ასვამს დაღს მეხსიერებასა და ფუ-
საზოგადოების განვითარებისა და თვითშესწავლის ნდამენტურად ცვლის მათ მომავალ იდენტობას .

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 65

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
ტრავმის თეორია მე-20 საუკუნის 90-იანი წლებიდან ბულ მოვლენებზე. 1993წელი 27 სექტემბერ-ოქტო-
სამეცნიერო დისკურსში ერთ-ერთი აქტუალური მი- მბერი,ეს პერიოდი საგანგებოდ შეირჩა ,რადგან ეს
მართულებაა, რომლის შესწავლასაც ამერიკულ ჰუ- ეხება აფხაზეთის ტერიტორიაზე განვითარებულ
მანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებებში ჩაეყარა მოვლენებს.
საფუძველი, შემდგომ კი სხვადასხვა დარგისა და საინფორმაციო ეპოქაში, ტელევიზია და სოცი-
პროფილის მკვლევართა შესწავლის ობიექტი გახდა. ალური მედია 24 საათიან საინფორმაციო გარემოს
კოლექტიური ტრავმისა თუ ტრავმული მეხსიე- ქმნიან. სადაც ადამიანისთვის იმაზე მეტი ინფორმა-
რების მიმართ გაცხოველებული ინტერესი განაპი- ცია არის ხელმისაწვდომი, ვიდრე ოდესმე. დღეს ყვე-
რობა ომებმა თუ კონფლიქტების შემდგომმა რთუ- ლას მიუწვდება ხელი ინტერნეტთან და თითოეული
ლმა ფსიქოლოგიურმა მდგომარეობამ ადამიანებში, ჩვენგანი განურჩევლად განათლებისა, სტატუსისა,
რომლებსაც უწევდათ, როგორც ტრავმის შემცველ ჩართულია ამ საინფორმაციო გარემოში.
მოგონებებთან გამკლავება, ასევე მათ წინააღმდეგ საგანგებოდ შეირჩა საზოგადოებრივი მაუწყებ-
ბრძოლა. ლის პირველი არხი, მეორე არხი, ტაბულა .
აღსანიშნავია, რომ ქართულ მედიასივრცეში ბეჭვდითი მედიიდან დაკვირვება განხორციელდა
სწორედ მე-20 საუკუნის 90-იანი წლებიდან აქტი- ,,ასავალ-დასავალი’’,,ქრონიკა’’,,კვირის პალიტრა.’’
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ურდება კოლექტიური ტრავმის განმსაზღვრელი ომზე ისტორიები მხოლოდ მოსასმენად არის

პარადიგმები, რაც დაკავშირებული იყო ერთი მხრივ, ამაღლებული, განსაცდელად და მოსაყოლად -არა.
საბჭოთა კავშირის რღვევასთან, ხოლო მეორე ძნელია ისაუბრო იმაზე, რასაც სიამოვნებით დაივი-
მხრივ, იმ რთულ პოლიტიკურ თუ სოციალურ ვითა- წყებდი და ალბათ ,კიდე უფრო ძნელია დამარცხების
რებასთან, რაც გამოიწვია 9 აპრილის მოვლენებმა, განცდის ხელახლა ,,გადაყლაპვა’.’
ქართულ-აფხაზურმა, ქართულ-ოსურმა კონფლიქ- საინტერესოა, როგორ იბრძოდა მასმედია, პირ-
ტებმა და სამოქალაქო ომმა. ველი არხის გადაცემა ,,საზოგადოებრივი მაუწყე-
აქვე აღვნიშნავთ, რომ სწორედ ქართული მედია ბელი ‘’მთელი შემოქმედი ჯგუფი ომგამოვლილია
გახდა ინსპირაციის წყარო იმ შემოქმედთათვის, რო- ,ისინი რიგითი ჯარისკაცები იყვნენ. რასაც შეეწირა
მელთა ლიტერატურულ ნარატივში ჩამოყალიბდა ბევრი ჟურნალისტის სიცოცხლე ,რადგან ომი არ
და განსხვავებული რაკურსები შეიძინა ე. წ. ომის ინდობს არავის.( დათო ბოლქვაძე, პაატა ქიტუა-
ლიტერატურამ. შვილი , გოგა პოპიაშვილი.) ისინი იდგნენ იქ და ასრუ-
ამ ეტაპზე ჩვენი ინტერესის საგანია ტრავმული ლებდნენ თავიანთ მოვალეობას და არ ტოვებდნენ
მეხსიერების თეორიების კონტექსტში გავიაზროთ გაყიდულ სოხუმს.
ქართული მედიასივრცე, ყურადღებას გავამახვი- ერთთვიანი დაკვირვების შედეგად გამოიკვეთა,
ლებთ 90-იანი წლების იმ მასალაზე, რომელშიც რომ ტელევიზიები თავიანთ მთავარ საინფორმა-
წარმოჩენილია ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის ციო გამოშვებებში ნაკლებ ყურადღებას უთმობენ
ნარატივი, ასევე, რუსულ-უკრაინული ომის თანა- კონფლიქტური რეგიონებისა და მათ ირგვლივ გა-
მედროვე დისკურსზე, რაც საშუალებას მოგვცემს ნვითარებული მოვლენების გაშუქებას .
შედარებითი ანალიზის მეთოდით ვიკვლიოთ და პირველ არხს აფხაზეთის თემასთან დაკავშირე-
განვსაზღვროთ, თუ როგორ ისახება მედიასივრცეში ბით აქვს (14 )სიუჟეტი, ახალი ამბები,(6) მოამბე (11)
კოლექტიური ტრავმის საინფორმაციო ომი , ,,ფეიკ თუ დავაკვირდებით ყველაზე მეტად პირველი არხი
ნიუსები’’, დეზინფორმაცია ,ეს ის ტერმინებია, აშუქებს მოვლენებს.
რომელიც ჩვენი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად ,,პირველი არხი ‘’1993 წელი 27 სექტემბერი .ყვე-
იქცა. ექსპერტები და ანალიტიკოსები აქტიურად ლაზე მძიმე დღე სოხუმელებისთვის ,,ბოევიკების’’
მუშაობენ ,საინფორმაციო ომის გამოწვევებთან ’მეშვეობით, აფხაზი სეპარატისტების მიერ აღებულ
გასამკლავებლად, მაგრამ მნიშვნელოვანია გავით- იქნა ქ. სოხუმი.
ვალისწინოთ არამარტო დღევანდელი გარემოებები 1993წ-27 სექტემბერ-ოქტომბერი დაიწყო წარმო-
, არამედ წარსული. ჯორჯ სანტაიანა ბრძანებს :,, უდგენელი სისასტიკე.
ისინი ვისაც არ ახსოვს წარსული, განწირული არიან . ქართველი მოსახლეობის მასობრივი ხოცვა
მისი გამეორებისთვის’’ ზუსტად ამიტომ ,მნიშვნე- -ჟლეტა
ლოვანია შევისწავლოთ საინფორმაციო ომის რო- . 350- ათასზე მეტი ადამიანი საკუთარ სამშო-
გორც წარსული, ასევე აწმყო. ბლოში დევნილად იქცა.
კვლევის მიზანია; დაკვირვება საქართველოს დაიწყო ქართული მოსახლეობის ეთნიკური
სეპარატისტული რეგიონის ირგვლივ განვითარე- წმენდა ,რაც დადასტურებულია ეუთო-ს 1994წ,ბუ-

66 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
დაპეშტის ,1996წ,ლისაბონისა და 1999წ სტამბულის პირველი უნდა ვიცოდეთ მიზნები ,ვინ იყო საინფორ-
სამიტების რეზოლუციებში. მაციო ომის ძირითადი სამიზნე? როგორი ნარატივის
მე-2 არხი -საზოგადოებრივი მაუწყებლობა( გავრცელებას ცდილობდა მათ წინააღმდეგ? რა იყო
1993 წ 27 სექტემბერი) ამ კონფლიქტს განიხილავ- ის ზოგადი მიზეზები, რის მიღწევასაც საინფორმა-
დნენ როგორს რუსეთ-საქართველოს ომს. აფხაზი ციო ომით ცდილობდნენ. საინფორმაციო ომისათვის
სეპარატისტების მხარეს ასევე იბრძოდნენ ადგი- საჭიროა არხები ( საზოგადოებრივი მაუწყებელი
ლობრივი სომხები, კაზაკები .საზოგადოებრივი მე-2 არხი, მოამბე.)
მაუწყებელი მეორე არხი ეთერში იყო ყოველდღე პირველი არხი( რეპორტაჟი მოამზადა გურამ
(10:00, 12:00,15:00,18:00,21:00) როგავამ 21:10)14 აგვისტოს სოხუმის მთავარმა
დაკვირვების ფარგლებში გამოვლინდა, კონ- ვლადიმერ არძიმბამ საყოველთაო მობილიზება გა-
ფლიქტის გაშუქების კუთხით ყველაზე ობიექტური მოაცხადა. დადეგით აფხაზების გვერდით. სოხუმი
იყო საზოგადოებრივი მაუწყებლობა. ,,პირველი პანიკამ მოიცვა 16 აგვისტოს, ქართველთა შენაე-
არხის’’ მიერ განხილულია 11 სტატია , სადაც არ რთებმა ქალაქში შესვლა დაიწყეს. სეპარატისტების
არის სიღმისეული ანალიზი ძირითადათ ინტერვი- ხემძღვანელები გუდაუთაში გაიქცა. მაგრამ რუსეთი
უების ფორმითაა დაბეჭდილი ,რომელიც ეხება მათ ახალისებდა, ამარაგებდა იარაღითა და ცო-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

კონფლიქტის განვლილ ქრონიკებს და არარსებულ ცხალი ძალით. აფხაზეთში ჩადიოდნენ დაქირავე-
მდგომარეობას ან მოგვარების გზებს. ყველაზე ბული მეომრები.ესენი იყვნენ კაზაკები, სომხები.
ობიექტურად მოვლენებს აშუქებს ,,კვირის პალი- ქართველების ავიაციის დაბომბა დაიწყო. ქართული
ტრა’’სულ 4 პუბლიკაცია მიუძღვნა კონფლიქტის შენაერთი არ იხევდა უკან. მაგრამ რუსეთმა დი-
გამომწვევ მიზეზებს. ლის ხუთ საათზე 600 კაციანი დესანტი გადმოსხა.
„ქრონიკის“ ( 9 საათიანი გამოშვება)რეპორტაჟი აფხაზები გააქტიურდნენ, რუსეთის დახმარებით
ეძღვნება 90-იან წლებში აფხაზეთის ომის ამბებს, იბომბებოდა სოხუმი. 27 ივლისს სოჭში მორიგი ხე-
რომლებსაც ყოფილი მხედრიონელი დოდო გუგე- შეკრულება გაფორმდა და ეს მოჩვენებითი სიმშვიდე
შაშვილი საქართველოს პრეზიდენტის ზვიად გამსა- ომზე უარესი აღმოჩნდა.
ხურდიასა და მისი მომხრეების საწინააღმდეგო კო- პირველი არხი( 15:13 წთ ) სიუჟეტი მოამზადა
ნტექსტში ყვება. განსაკუთრებულად მძაფრია მისი ( ანა ნადიამ)ბაბუშერაში აფეთქდა თვითფრინავი.
სიტყვები სტატიის დასასრულს, სადაც რესპოდენტი თბილისიდან საომრად წასული ხუთი მეგობარი ,მა-
ამბობს, რომ სეპარატისტები და „ბოევიკები“ ჩრდი- თგან დაიღუპა ოთხი ( ვალიკო ივანიშვილი ,ირაკლი
ლოეთ კავკასიიდან „საქართველოსთვის ნასროლი ქადეიშვილი ,ზურაბ ოქრუაშვილი ,მერაბ კასრაძე
ტყვიით მკერდშენგრეულ ბიჭებს ჰალსტუხებად ) სასწაულად გადარჩა მეხუთე მეგობარი გიორგი
უკეთებდნენ საკუთარ ენას, მკერდს აგლეჯდნენ სტურუა.
ქალებსა და ორსულებს მუცლებს უფატრავდნენ... საინფორმაციო ომს დღეს პოპულარობა მოუ-
ჩექმის ქუსლით სრესდნენ ჩვილებს“. უდავოა, რომ ტანა ინტერნეტმა ინფორმაციის მიწოდება არ არის
ასეთი ლექსიკა შეიარაღებული კონფლიქტის მოგო- რთული. ის რაც ხდებოდა 1992-1993 წლებში იყო
ნებებს უარყოფით კონტექსტში ამძაფრებს და მას ინფორმაციულობის სიმცირე ,თავად ჩვენ ხალხთან
მხოლოდ კონტრპროდუქტიული ეფექტი შეიძლება გვიწევდა ახსნა -განმარტება თუ რატომ მოხდა ომი,
ჰქონდეს. ასეთი უმძიმესი იყო სოხუმელი ხალხის რატომ ვიქეცით ,,დევნილებად’ ’ჩვენს ქვეყანაში.
ცხოვრება, რომლებმაც ყველაფერი დაკარგეს, მა- საინფორმაციო ომი ეს არ არის ერთჯერადი
ტერიალური დანაკარგი ეს არაფერი იყო, იმ შეურა- მოვლენა. ის ჩვენი ცხოვრების ყოველდღიურობაა
ცხყოფასთან, რასაც სეპარატისტები სჩადიოდნენ: .შეუძლებელია წინასწარ განსაზღვრო მოწინააღ-
ანადგურებდნენ ყველაფერს, კლავდნენ მშვიდობიან მდეგე რა ტაქტიკას, მიდგომებსა და საინფორმაციო
მოსახლეობას. ,,იყიდება ქართული ხორცი’’ - ასეთი არხებს გამოიყენებს იმისთვის, რომ ჩვენზე და ჩვენს
წარწერებით ამახინჯებდნენ გვამებს. განა შეიძლება გარშემომყოფებზე გავლენა იქონიოს. ავტორიტა-
ეს ტრამვა არ გაგყვეს მთელი ცხოვრების მანძილზე, რული რეჟიმი მუდმივად ცდილობს ინფორმაციის
სვანეთის გზა ბევრი დევნილისთვის გოლგოთის ცენზურას, თუმცა, თანამედროვე ქვეყანაში ინფო-
გზის ფასად იქცა. სანამ ქართველებს გვიყვარს რმაციის გავრცელება გარდაუვალია. თანამედროვე
სამშობლო და ხალხთა თავისუფლება, რუსეთის საინფორმაციო გარემოში ცხოვრება ,სანდო ინფო-
იმპერიის იდეოლოგია ვერ გაიმარჯვებს. რმაციის მოძიება და გადამოწმება აუცილებლად
იმისათვის, რომ კარგად გავიაზროთ საინფორ- უნდა გახდეს თითოეული მოქალაქის ცოდნის
მაციო ომი ,საჭიროა ვიცოდეთ მისი ელემენტები: არსენალის ნაწილი.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 67

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
კოლექტიური ტრავმა ფსიქოლოგიური პრობლე- ყოვნებელია და არარეფლექტირებული. ამ თეორიის
მაა და მას ხალხის გარკვეული ნაწილი განიცდის. შესაბამისად,ტრავმული გამოცდილება თავს იჩენს
ტრავმის ეს ტიპი შესაძლოა, შეეხოს ადამიანთა ნე- მაშინ,როდესაც ტრავმული მოვლენები უშუალოდ
ბისმიერ ჯგუფს. ძირითადად, ტრავმა უყალიბდება ურთიერთქმედებაშია ადამიანურ ბუნებასთან.
ტრაგიკული მოვლენების თვითმხილველებსა და ადამიანები საჭიროებენ უსაფრთხოებას,წესრიგს
უშუალოდ მონაწილეებს. 21-ე საუკუნე, მსგავსად და სიყვარულს. იმ შემთხვევაში თუ მათ რაიმე მო-
მე-20 საუკუნისა, ტრავმების საუკუნედ იქცა ამ ვლენა საფრთხეს უქმნის,არ არის გასაკვირი,რომ
თვალსაზრისით აღსანიშნავია 2021 წლის 24 თე- ადამიანები ტრავმირებულები დარჩნენ.
ბერვალი, ტრაგიკული თარიღი რუსეთ-უკრაინის გასაანალიზებელი ტექსტის მოკლე მიმოხილვა.
ომის დასაწყისისა.ტრავმული მეხსიერების მიმართ „ტრავმის პროცესი შესაძლოა როგორც განხე-
ინტერესი განაპირობა ომებისა და კონფლიქტების თქილება მოვლენასა და რეპრეზენტაციას შორის.
ფსიქოლოგიურმა შედეგებმა, რაც გულისხმობს საზოგადოება გადაწყვეტილებებს არ ღებულობ-
ტრავმის შემცველი მოგონებების გაააზრებასა და ს,მას უფრო მოქმედი აგენტები იღებენ [Szhtomka
ასევე მათ წინააღმდეგ ბრძოლას. 1991,1993,Aalexander 1987,Alexander Giesen, Smelser
ცნობილი ამერიკელი მკვლევარი, ჯეფრი ალექ- 1987,Munch].
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

სანდერი, თავის კონცეფციაში აღნიშნავს, რომ დროში შეზღუდულმა ,შოკისმომგვრელმა მო-

„კულტურული ტრავმა წარმოიშობა მას შემდეგ, ვლენამ, შესაძლოა, განმსაზღვრელი ეფექტი იქო-
როდესაც საზოგადოების წევრები იაზრებენ, რომ ნიოს საზოგადოების ცხოვრების მრავალ მხარეზე.
იძულბით გადაიტანეს საშინელი მოვლენები, რო- კოლექტიური ტრავმა საზოგადოების ყველა წევრს
მელთა მეხსიერებაში ჩაბეჭდვამ სამუდამოდ და ძირ- ეხება და ცხოვრების ჩვეულ რიტმს არღვევს, იწვევს
ფესვიანად შეცვალა მათი ცხოვრება“. [Alexander, სტრესს, მელანქოლიას,დეპრესიას, ტრავმირებული
2004:79]. საზოგადოება პოსტტრავმული სტრესის დაძლევას
პიეტრ შტომპკას თვალსაზრისით ტერმინი „ტრა- სხვადასხვა გზით ცდილობს. წმინდა მეცნიერული
ვმა“ სოციალურ სფეროს უკავშირდება, რომელსაც თვალსაზრისით, საინტერესოა ტრავმული გამოც-
გააჩნია დესტრუქციული ზემოქმედების ძალა სო- დილების დაძლევის ხერხების დადგენას.
ციალურ სხეულზე.“ [штомпка, 2001;7]. კოლექტიური ტრავმის საკითხი ძალიან აქტუ-
როგორ მოქმედებს ომი ადამიანების ცხოვრე- ალურია თანამედროვე მეცნიერებაში. მას საინტე-
ბაზე? ეს კითხვა დიდი ხანია აწუხებს საზოგადო- რესო კვლევები მიუძღვნეს ჯერფი ალექსენდერ-
ებას. 21-ე საუკუნეში თითქმის არ არის ოჯახი, მა,დომინიკ ლაკაპრამ, პიოტრ შტომპკამ და სხვებმა.
რომელსაც ომი არ შეეხო. თითოეული მათგანი აღნიშნულ საკითხს სხვადასხვა
ტელევიზია წარმოადგენს ფართო მასებზე კუთხით იკვლევს ალექსანდრე. მისთვის მეტად საი-
ზემოქმედების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სეგმე- ნტერესოა კოლექტიური ტრავმის კონკრეტული გა-
ნტს. კვლევიდან კარგად ჩანს, თუ როგორ იზრდება მოხატულება,კერძოდ, ომები,ხოლო ლაკაპრისთვის
ხალხის მასების დამოკიდებულება საინფორმაციო მნიშვნელოვანია თავად კოლექტიური ტრავმის
საშუალებებზე. მიუხედავად იმისა, მთელი სამყარო ბუნების კვლევა.
ჩაერთო ომის მსვლელობაში. კოლექტიური ტრავმის ფსიქოანალიზის ფუძემდებელ ზიგმუნდ ფრო-
თეორიის თანახმად კი დროში შეზღუდულმა მოვლე- იდს ეკუთვნის რამდენიმე საინტერესო დებულება
ნამ განმსაზღვრელი ეფექტი იქონიოს საზოგადოე- კოლექტიურ ტრავმასთან დაკავშირებით. მის
ბის ცხოვრების მრავალ მხარეზე. ომის თემა შეეხო თეორიაზე დაყრდნობით შესაძლებელი გახდა პო-
საზოგადოების ყველა წევრს და დაარღვია ჩვეული სტ-ტრავმული სტრესის მაჩვენებელი ნარატივების
რიტმი. ეს აისახა ქრონიკის ეთერების დინამიკაში. გამოყოფა და მათი დაჯგუფება.
საეთერო დროის ერთი მესამედი დათმობილია ომის ზიგმუნდ ფროიდმა ტრავმის კვლევა ინდივიდუ-
თემატიკაზე. რასაკვირველის, ეს გამომდინარეობს ალური დონიდან დაიწყო. მისი აზრით,ტრავმაზე
საზოგადოების დიდი ინტერესიდან. პასუხის გაცემა ყველა ინდივიდს ძალუძს, თუმცა
ტრავმა ბუნებრივად განვითარებული მოვლენე- ტრავმული მოვლენა იწვევს ემოციების გადაჭარ-
ბის შედეგია,რომელიც ამსხვრევს ინდივიდუალური ბებულად გამოხატვას. თავდაპირველად ინდივიდი
თუ კოლექტიური ავტორების კეთილდღეობის გან- ტრავმის საწინააღმდეგოდ ფსიქოლოგიურ ფარს
ცდას. დამანგრეველი ენერგია-„ტრავმა“-მომდინა- აღმართავს. ამ დროს იგი ყურადღებას სხვა რამეზე
რეობს უშუალოდ მოვლენებიდან. ამგვარ დამანგრე- მიმართავს. ამ პროცესში ყალიბდება პათოლოგი-
ველ მოვლენებზე რეაქცია-„ტრავმის განცდა“-დაუ- ური დაცვის ინსტიქტი. ეს შეიძლება გადაიზარდოს

68 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
დეპრესიაში. თუ ინდივიდი გადაწყვეტს ემოციის კოლექტიურ ტრავმას სხვაგვარად მასობრივ
ჩახშობას,ის განწირულია ტრავმასთან დასაბრუნებ- ტრავმადაც მოიხსენიებენ. 1980 წლიდან,როცა
ლად. ფროიდი აღნიშნავს,რომ ტრავმული მოვლენა პოსტ-ტრავმული სტრესი ფსიქიკურ დაავადებათა
სამუდამოდ ილექება და ემოციური რეფლექსების კლასიფიკაციაში შევიდა, ტრავმულ მოვლენებად
დათრგუნვით ადამიანი მუდმივად უბრუნდება მო- დასახელდა ომი,კატასტროფა ან რაიმე სტიქიური
მხდარ მოვლენას. მეხსიერება ტრავმულ მოვლენას უბედურება. ტრავმული მოვლენა არაორდინალური
გონებაში მუდამ იბეჭდავს და ჩნდება შიში და სხვა- და ადამიანთა ყოფისთვის არადამახასიათებელია
დასხვა ტიპის ფობია. [Lacapra 2001:9]. იგი რადიკალური და შოკისმომ-
ჯეფრი ალექსენდერი ნაშრომში “Cultural trauma გვრელია.
and collective identity” [London 2004]. განსაზღვრავს მკვლევართა ნაწილი ხაზს უსვამს ერთ საინტე-
ტრავმისადმი მიძღვნილ ნარატივების მახასიათებ- რესო გარემოებას. მათი აზრით, კოლექტიურ ტრა-
ლებს. ასევე კოლექტიურ იდენტობის ჩამოყალიბე- ვმაზე პასუხი არაერთგვაროვანია აღმოსავლურსა
ბაზე შესწავლილია პიოტრ შტომპკას მიერ ნაშრომში და დასავლურ კულტურებში. მაგალითად, რიჩარდ
„Society in action;The theory of social becoming”. [ ლებოუს აზრით, აღმოსავლური და დასავლური
Chicago 1991]. კულტურები,სხვა მახასიათებლებთან ერთად

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

რა მახასიათებლები აქვს ტრავმას? პოლონელმა ,ტრავმაზე პასუხითაც განსხვავდებიან. აღმოსა-
მეცნიერმა პიოტრ შტომპკამ გამოყო 4 ძირითადი ვლური კულტურები ცდილობენ ფორმალურად
კრიტერიუმი,რომლითაც მოვლენის კოლეტ- შემოსაზღვრონ „ბნელი წლები“ ან წარმოაჩინონ
ქიურ ტრავმად კლასიფიცირება ხდება [Sztompka ისინი გააზრებული ნაციონალური ისტორიისთვის
2004:158]. ანომალურ მოვლენებად.
1.ტრავმული მოვლენა დროში შეზღუდულია,ის თანამედროვე ლიტერატურაში ტრავმულ და
მოულოდნელად და სწრაფად ხდება. პოსტტრავმულ მოვლენებზე წერა მნიშვნელოვან
2.ტრავმა მრავალი ადამიანის ცხოვრებას ეხება ნაკადს ქმნის. ტრავმა ნარატივებში საკრალიზდება
და ბევრ ადამიანზე ტოვებს კვალს. ტრავმული და ერთგვარ მითოლოგიურ იერს იძენს. ბამბერგისა
მოვლენა ყველასთვის გასაგებია: მაგალითად,ომი და მაკაბის [Michael Bamberg,Allyssa McCabe]. მიხედ-
მთელ საზოგადოებას ეხება და ის ყველასთვის გა- ვით ნარატივისადმი დამოკიდებულებაც ძალიან
საგები მოვლენაა. მნიშვნელოვანია. ადამიანები ქმნიან გარემოსა და
3.ტრავმულ მოვლენას ახლავს რადიკალუ- სივრცეს,ამჟღავნებენ ავტორთა იდენტობასა და
რი,ღრმა და ფუნდამენტური ცვლილებები. ისინი ქმედებათა ფარდობითობას სცენათა მიხედვით.
საზოგადოების ყველა ფენას მოიცავს ძირითადად, ნარატივებში ინდივიდი საკუთარი თავის ლოკალი-
დეზორიენტაციისა და ღირებულებათა აღრევის ზებას ახდენს სცენათა და ქმედებათა მიხედვით.
სახით ვლინდება. [Bamberg 1998:3-5]
4.ტრავმული მოვლენა ქმნის შოკურ განწყობა- XX საუკუნეში,თავდაპირველად დასავლურ
ს;ის მოულოდნელი,წარმოუდგენელი და დაუჯე- საზოგადოებაში,ხოლო შემდეგ უკვე მთელ მსო-
რებელია. ფლიოში ხალხი მუდმივად საუბრობდა,რომ ისინი
ტრავმული მოვლენა, როგორც წესი, მოულოდ- ტრავმირებულნი იყვნენ რომელიმე მოვლენით
ნელი და არასასიამოვნოა. მისი მონაწილეები თავს ძალადობის ან დაშინების აქტით. ხალხი მუდმივად
მსხვერპლად მიიჩნევენ. ტრავმული მეხსიერება საუბრობს ტრავმაზე მაშინ,როდესაც აღწერენ არა
უკავშირდება ინდივიდის პასუხს ტრავმაზე [Hunt მხოლოდ პირად, არამედ იმ საზოგადოების მიერ გა-
2010;7].აგრესიას ტრავმისა და ტრავმირებულთა ნცდილ მოვლენას რომელსაც ისინი მიეკუთვნებიან.
ღალატი იწვევს,რაც ცხოვრების ჩვეულებრივ კულტურული ტრავმა თავს იჩენს მაშინ,როდე-
გაგრძელებას გულისხმობს. არსებობს ასევე გა- საც რაიმე საშინელი მოვლენა წარუშლელ კვალს
მარჯვების ტრავმაც: ცვლილებებს უკეთესისკენ, ტოვებს კოლექტივის წევრების ჯგუფურ ცნობიე-
შესაძლოა მოჰყვეს არასასურველი შედეგი. პიოტრ რებებზე. ასვამს მეცნიერებას დაღს და ფუნდამე-
შტომპკა თავის ნაშრომში „trauma of social change; a ნტურად ცვლის მათ მომავალ იდენტობას. ტრავმა
case of post-communist societies” ამტკიცებს,რომ რო- ბუნებრივად განვითარებული მოვლენების შედეგი-
დესაც საზოგადოება აცნობიერებს,რომ რაც კარგია ა,რომელიც ამსხვრევს კეთილდღეობის განცდას.
ერთისთვის,შესაძლოა აღმოჩნდეს ცუდი სხვისთვის. დამანგრეველი ენერგია-„ტრავმა“-მომდინარეობს
თავს იჩენს „გამარჯვების ტრავმა“. ამის ნათელი უშუალოდ მოვლენებიდან. ტრავმული გამოც-
მაგალითია საბჭოთა კავშირის დაშლა. დილება თავს იჩენს მაშინ, როდესაც ტრავმული

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 69

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
მოვლენები უშუალოდ ურთიერთქმედებაშია ადამი- შესაძლოა მძიმე შედეგები გამოიწვიოს. დაკვირვე-
ანურ ბუნებასთან. ადამიანები საჭიროებენ უსაფრ- ბები ცხადყოფს, რომ პროგრესული პროცესი არ
თხოებას,წესრიგსა და სიყვარულს. იმ შემთხვევაში, მიმდინარეობს რბილად და სწორაზოვნად არამედ
თუ მათ რაიმე მოვლენა საფრთხეს უქმნის,არ არის მეტაფორულად, რომ ვთქვათ, ის მოითხოვს „სისხლს
გასაკვირი,რომ ადამიანები ტრავმირებულები და- ოფლს და ცრემლებს. ამასთან პროგრესი არ აღწევს
რჩნენ. სოციალური ცხოვრების ყველა სფეროში და მას
არსებობს ტრავმის თეორიის ორი ძირითადი ნა- შეიძლება მრავალი გვერდითი ეფექტი ჰქონდეს.
ირსახეობა: „განათლების ფილოსოფია“ და „ფსიქო- ამიტომ როგორც ფერდინანდ ტონისი აღნიშნავდა
ანალიზი“. განათლების ფილოსოფიის განმარტებით წინ იწევს ისეთი თემები როგორიცაა დაკარგული
ტრავმა არის ინდივიდისა და თუ საზოგადოების თაობა დაქსაქსული საზოგადოება ან ემილ დიურკ
რაციონალური ჰაიმისეულიანომია თუ მორალური ქაოსი. [Cultural
რეაქცია მკვეთრ ცვლილებებზე. ტრავმის წარმო- trauma and collective identity. University of California
მშობი ობიექტები თუ მოვლენები მკაფიოდ აღიქმება Press,2004].
ავტორიების მიერ. ეს ყოველივე ცხადყოფს რომ პროგრესი არ შეი-
ტრავმის ასეთი დამკვიდრება ყოველდღიურ ძლება საზოგადოების ყველა წევრისთვის ცალსახად
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ცხოვრებაში,მისი განსხვავებული კუთხით გა- დადებითად განვიხილოთ: ის რაც კარგია ერთი

ნხილვს,რაც ასე მნიშვნელოვანია თავდაპირველი ნაწილისთვის შესაძლოა, ცუდი იყოს სხვებისთვის.
ინტუიციური შემეცნებისთვის, გარკვეულ სირთუ- შესაბამისად დაისმის კითხვა: „პროგრესი ვისთვის“?
ლეს წარმოადგენს,რომლის დაძლევაც აუცილებე- ან ვინ იხდის პროგრესის საფასურს?;ველაზე
ლია. ტრავმის კვლევითი კუთხით განხილვას აქამდე პარადოქსულია ფაქტი რომ ის ცვლილებებიც კი
ხშირად ხელს უშლიდა ტრავმის საყოველთაოდ რომლებიც ნამდვილად კეთილდღეობის მომტანია
დამკვიდრებული განმარტება . ეს განმარტება წა- და რომელზეც ხალხი ოცნებობდა რომლისთვისაც
რმოადგენს ტრავმის პოპულარულ თეორიას: იბრძოდა და რომელსაც მიესალმება შეიძლება ტკი-
ტრავმის პოპულარული თეორიის მიხედვით, ვილის მომტანი იყოს.
იგი ბუნებრივად განვითარებული მოვლენების შე- არსებობენ გარკვეული მიზნობრივი ჯგუფები,
დეგია,რომელიც ამსხვილებს ინდივიდუალური თუ რომლებიც, სავარაუდოდ, ტრავმულ გამოცდილებას
კოლექტიური ავტორების კეთილდღეობის განცდას. მძაფრად აღიქვამენ და პერიფერიული ჯგუფები,
დამანგრეველი ენერგია-ტრავმა-მომდინარეობს რომელთათვისაც მსგავსი გამოცდილება ირელევა-
მოვლენებიდან. რეაქცია დამანგრეველ მოვლე- ნტური თუ მარგინალურია. ზოგიერთი ჯგუფი მისი
ნებზე-„ტრავმის განცდა“-დაუყოვნებელი და არა- სტრუქტურული და კულტურული პოზიციის გამო
რეფლექტირებულია. ამ პოპულარული თეორიის უფრო ჩაკეტილი და იზოლირებულია, ხოლო ზოგი
შესაბამისად,ტრავმული გამოცდილება თავს იჩენს უფრო მეტად მგრძნობიარეა ტრავმული ცვლილებე-
მაშინ,როდესაც ტრავმული მოვლენები უფრო ბის გავლენის მიმართ. ვცადოთ ვუპასუხოთ კითხვას
ურთიერთქმედებაშია ადამიანურ ბუნებასთან. - „ტრავმა ვისთვის?“
ცვლილება სოციალური ცხოვრების უნივერ- ჩვენ ვსაუბრობთ იმ მიზეზებზე, რომლებიც გა-
სალური და ყველაზე გავრცელებული ისტორია. ნსხვავებულ ჯგუფებში ტრავმის მიმართ მგრძნო-
არ არსებობს საზოგადოება ცვლილების გარეშე. ბელობის ხარისხს განაპირობებენ. როგორც ჩანს,
სოციოლოგიის კლასიკურ ეპოქაში მე-19 საუ- აქ, ძალზე მნიშვნელოვანია რესურსების არსებობა,
კუნეში სოციალური ცვლილებები პროგრესად სოციალური და კულტურული კაპიტალი, რაც ტრა-
განილებოდა. ის საზოგადოების მდგომარეობის ვმის გაცნობიერების განსაზღვრასა და აქტიურ
გამოსწორებასთან გაუმჯობესებასთან კეთილდღე- წინააღმდეგობაში გვეხმარება. კულტურულად
ობასთან ასოცირდებოდა და მუდმივად დადებით ცენტრალურ ფაქტორს განათლება წარმოადგენს.
მოვლენად მიაჩნდათ. თუმცა უკვე მე-19 საუკუ- ერთი მხრივ, რაც უფრო მაღალია ხალხის განათლე-
ნეშივე გაჩნდა პირველი ეჭვები რომლებიც მე-20 ბის დონე, მით უფრო მიმღები და მგრძნობიარენი
საუკუნეში უფრო მეტად გამყარდა.ცვლილების ხდებიან ისინი კულტურული ტრავმის მიმართ,
პროგრესულად განხილვა ნელ-ნელა ჩაანაცვლა თუმცა, მეორე მხრივ, ეს სეგმენტი უკეთესადაა
შეხედულებამ ცვლილებაზე როგორც კრიზისზე. აღჭურვილი მასთან საბრძოლველად. ჩვეულებრივ
მრავალი ავტორი აღნიშნავს რომ მნიშვნელოვანმა უფრო მეტად განათლებულ ჯგუფებს აქვთ უკეთესი
სოციალურმა ცვლილებამ რომელიც გარკვეულ- უნარ-ჩვევები, აქტიურად გამოხატონ და გაუმკლავ-
წილად პროგრესული და განვითარების მომტანია დნენ კულტურულ ტრავმას. გასაკვირი არ არის, რომ

70 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
გარკვეული ფარული ტრავმები პირველად გააცნო- ბით პასუხისმგებლობას. კოლექტივის (ერთობის)
ბიერეს და აღწერეს ინტელექტუალებმა, ფილოსო- წევრები ადგენენ ტრავმის წარმოშობის მიზეზებსა
ფოსებმა და სოციოლოგებმა. მოგვაწოდეს რა მზა და ამით საკუთარ თავზე იღებენ მორალურ პასუხის-
განსაზღვრებები და სიმბოლური გამოხატულებები. მგებლობას. ეს მათ საშუალებას აძლევს, გაიზიარონ
მრავალმხრივი ფართო განათლება, ალბათ, უფრო სხვათა ტანჯვა. შეიძლება თუ არა, რომ „სხვების“
მნიშვნელოვანია, ვიდრე ვიწრო სპეციალიზაცია, ტანჯვა საკუთარ ტანჯვად აღვიქვათ? რამდენა-
რადგან კულტურული ტრავმა ხშირად ხელახალი დაც ეს ნამდვილად შესაძლებელია, საზოგადოება
შესწავლის ახალ უნარ-ჩვევებსა და სოციალურ აფართოებს „ჩვენ“ ჯგუფის საზღვრებს. თუმცა
ადაპტაციას მოითხოვს და ამგვარი მოქნილობა, ამასთანავე, სოციალურ ჯგუფს შეუძლია, უარი
უფრო მეტად, სწორედ მრავალი მიმართულების თქვას და ხშირად უარყოს კიდეც „სხვების“ ტრავმა.
განათლებისთვისაა დამახასიათებელი. მაგალითად, ამის გამო მათ არ შეუძლიათ მორალური კუთხით
კომუნიზმის კრახი აღმოსავლეთ ევროპაში, დასა- განიხილონ და აღიქვან ეს პრობლემა. „სხვების“
ვლეთისკენ გზის გახსნა, კონკურენცია, ბაზარი, დე- ტანჯვის რეალურობის უარყოფით ჯგუფი არა მხო-
მოკრატიული პოლიტიკა, როგორც ჩანს ნაკლებად ლოდ ამცირებს თავის პასუხისმგებლობას, არამედ
ტრავმული იყო განათლებული ხალხისთვის, ვიდრე საკუთარ ტანჯვაშიც ხშირად სწორედ ამ „სხვებს“

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

გაუნათლებელისთვის. უცხო ენების ცოდნისას პრო- ადანაშაულებს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეს სოცი-
ცესიული უნარ-ჩვევებისა და კოსმოპოლიტური ხედ- ალური ჯგუფები უარს აცხადებენ, მონაწილეობა
ვისას გარდამავალ პერიოდში ნაკლები პრობლემა მიიღონ ქვემოთ აღწერილი ტრავმის ფორმირების
იქმნება. ასევე აღსანიშნავია „სოციალური თანადგო- პროცესში, ზღუდავენ სოლიდარულ თანაგანცდას
მის“ ფაქტორი თუ ფართო პიროვნული კონტაქტები. და მარტო ტოვებენ „სხვებს“ განსაცდელში.[Cultural
მაგალითად, პოსტკომუნისტური საზოგადოებების Trauma and Collective Identity. University of California
კვლევების შედეგად გამოვლინდა, რომ ისინი, ვისაც Press, 2004, გვ. 1-30).
მდიდარი სოციალური კონტაქტები აქვთ, ჰყავთ მრა- ამ ახალი თეორიული კონცეფციის უდიდესი
ვალი მეგობარი და აქვთ მტკიცე ოჯახური მხარდა- უპირატესობა იმაში მდგომარეობს, რომ ის მყარადაა
ჭერა, უკეთესად არიან მომზადებულნი ტრავმასთან ფესვგადგმული ყოველდღიურ ცხოვრებაში. მეოცე
გასამკლავებლად. მრავალი ტიპის ტრავმის დროს საუკუნეში, თავდაპირველად დასავლურ საზოგა-
სიმდიდრესა და ძალაუფლებას შემარბილებელი დოებებში, ხოლო შემდეგ უკვე მთელ მსოფლიოში
ფაქტორების როლი აქვთ. ამ დროს ხდება ტრავმის ხალხი მუდმივად საუბრობდა, რომ ისინი ტრავმი-
იზოლირება და არსებობს შესაბამისი საშუალებები რებულნი იყვნენ რომელიმე მოვლენით, ძალადობის
მასთან გასამკლავებლად. ან დაშინების აქტით, გამოცდილებით, ან ხშირად
კულტურული ტრავმა მკვეთრი და მოულოდნელი სოციალური ტრანს-
კულტურული ტრავმა თავს იჩენს მაშინ, როდე- ფორმაციითა თუ ცვლილებებით. ხალხი მუდმივად
საც რამე საშინელი მოვლენა წარუშლელ კვალს საუბრობს ტრავმაზე მაშინ, როდესაც აღწერენ არა
ტოვებს კოლექტივის წევრების ჯგუფურ ცნობიე- მხოლოდ პირად, არამედ იმ საზოგადოების მიერ
რებაზე, სამუდამოდ ასვამს დაღს მეხსიერებას და გადატანილ (განცდილ) მოვლენას, რომელსაც ისინი
ფუნდამენტურად ცვლის მათ მომავალ იდენტობას. მიეკუთვნებიან. ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ ტრავმი-
კულტურულ ტრავმას ჩვენ განვიხილავთ, პირველ რებულ ორგანიზებულ ჯგუფზე, მათი ლიდერის
რიგში, როგორც სამეცნიერო კონცეფციას და გთა- გადადგომისა თუ გარდაცვალების, მმართველი
ვაზობთ მრავალმნიშვნელოვან არსობრივ და მიზე- რეჟიმის დაცემისა თუ მოულოდნელად მომხდარი
ზობრივ დამოკიდებულებას ერთმანეთთან კავშირის ცვლილებისას. ავტორები ხშირად საუბრობენ
არმქონე მოვლენებს, სტურქტურებს, წარმოდგე- გადატანილ ტრავმაზე, როდესაც მათი ინდივიდუ-
ნებსა და ქმედებებს შორის. ეს ახალი მეცნიერული ალური თუ საზოგადო გარემო მოულოდნელად
კონცეფცია შუქს ფენს პოლიტიკური მოღვაწეობისა იცვლება არასასურველი და გაუთვალისწინებელი
და სოციალური პასუხისმგებლობის სფეროებსაც. გზით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ყოველდღიური
სოციალური ჯგუფები, ნაციონალური ერთობები, კომუნიკაციიდან გამომდინარე, ვიცით, რომ საუ-
ზოგჯერ კი მთელი ცივილიზაციები, სწორედ კულ- ბარია ინტუიციურად გასაგებ და ხშირად განცდილ
ტურული ტრავმის კონსტრუირებით არა მხოლოდ საკითხზე. ყოველდღიურ ცხოვრებაში ამ საკითხის
ადგენენ კოგნიტურ დონეზე ადამიანური ტანჯვის ამგვარი აქტუალურობა ნაყოფიერი ნიადაგია სო-
არსებობისა და წარმოშობის წყაროს, არამედ, ყო- ციალური მეცნიერული კონცეფციისთვის. ეს ერ-
ველივე ამის გამო, საკუთარ თავზე იღებენ არსე- თგვარი ხრიკია რეფლექსიისთვის, რათა საზოგადო

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 71

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
(საერთო) განცდიდან რაღაც უცნობ განცდაზე შეგრძნებას ტოვებს; სტიქიურ უბედურებებს პა-
გადავინაცვლოთ, რაც ჩვენ საშუალებას მოგვცემს, ნიკამდე მივყავართ; ფიზიკური ძალადობა ძლიერ
ვიფიქროთ სოციოლოგიურ ჭრილში, რადგან ტრა- შფოთვას იწვევს, ტექნოლოგიურ კატასტროფებს
ვმა არ არის ბუნებრივად არსებული მოვლენა; მას მსგავსი რისკების მიმართ ფობიაც კი მოსდევს.
ქმნის საზოგადოება. ტრავმის ასეთი დამკვიდრება ასეთი ტიპის ტრავმების მიმართ საპასუხო რეაქცია
ყოველდღიურ ცხოვრებაში, მისი განსხვავებული მდგომარეობს იმ მიზეზების გამოსწორებაში, რო-
კუთხით განხილვა, რაც ასე მნიშველოვანია თავდა- მელთაც ტრავმა გამოიწვიეს. წარსულის მეხსიერება
პირველი ინტუიციური შემეცნებისთვის, გარკვეულ მომავალზე ფიქრს განსაზღვრავს. შეიმუშავებენ
სირთულეს წარმოადგენს, რომლის დაძლევაც აუცი- სამოქმედო პროგრამებს, აღადგენენ ინდივიდე-
ლებელია. ტრავმის კვლევითი კუთხით განხილვას ბისა თუ კოლექტივის ჩვეულ გარემოს და ტრავმის
აქამდე ხშირად ხელს უშლიდა ტრავმის საყოველ- შეგრძნება თანდათანობით გაუფერულდება. სულ
თაოდ დამკვიდრებული განმარტება. მართლაც, შე- მცირე ხნის წინ, არტურ ნილმა თავის ნაშრომში „ნა-
იძლება ითქვას, რომ ეს საყოველთაოდ აღიარებული ციონალური ტრავმა და კოლექტიური მეხსიერება“
განმარტება წარმოადგენს „ტრავმის პოპულარულ (National Trauma and Collective Memory), მოახდინა
თეორიას“ (“Lay trauma theory”), რომელსაც აუცი- ტრავმის პოპულარული თეორიის ილუსტრირება
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

ლებლად უნდა დავუპირისპიროთ ტრავმის კვლევის განათლების ფილოსოფიის პერსპექტივიდან. იმის

უფრო თეორიული, რეფლექსიური მიდგომა. დასადგენად, ტრავმირებულია თუ არა ესა თუ ის
ტრავმის პოპულარული თეორიის მიხედვით, საზოგადოება, ნილი ყურადღებას ამახვილებს
ტრავმა ბუნებრივად განვითარებული მოვლენების თავად მოვლენის თავისებურებებზე. ის ამტკი-
შედეგია, რომელიც ამსხვრევს ინდივიდუალური ცებს, რომ ნაციონალურ ტრავმას ადგილი ჰქონდა
თუ კოლექტიური ავტორების კეთილდღეობის გა- მაშინ, როცა „ინდივიდუალური თუ კოლექტიური
ნცდას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დამანგრეველი რეაქციები ვულკანის ამოფრქვევის მსგავს მო-
ენერგია - „ტრავმა“- მომდინარეობს უშუალოდ ვლენებზე იმდენად მძაფრი იყო, რომ ამან შეარყია
მოვლენებიდან. ამგვარ დამანგრეველ მოვლენებზე სოციალური სამყაროს საძირკველი“ (Neal 1998, ix).
რეაქცია - „ტრავმის განცდა“ - დაუყოვნებელია და მოვლენა ტრავმულია საზოგადოებისთვის, როცა ის
არარეფლექტირებული. ამ პოპულარული თეორიის „განსაკუთრებულია“, მოვლენა, რომელსაც ისეთი
შესაბამისად, ტრავმული გამოცდილება თავს იჩენს „ფეთქებადი ძალა“ აქვს, რომ ის იწვევს „ნგრევას“
მაშინ, როდესაც ტრავმული მოვლენები უშუალო და „რადიკალურ ცვლილებებს ... დროის მოკლე
ურთიერთქმედებაშია ადამიანურ ბუნებასთან. ისინი მონაკვეთში“ (Neal 1998, 3, 9-10). მოვლენების ეს
საჭიროებენ უსაფრთხოებას, წესრიგს, სიყვარულსა ობიექტური, ემპირიული მახასიათებლები „იპყრობს
და ურთიერთობას. თუ რამე მოვლენა საფრთხეს მოსახლეობის ყველა მთავარი ქვეჯგუფის ყურა-
უქმნის ამ მოთხოვნილებებს, მაშინ, პოპულარული დღებას“, იწვევს საზოგადოების ემოციურ რეაქცი-
თეორიის მიხედვით, სულაც არ არის გასაკვირი, რომ ასა და ყურადღებას, რადგან რაციონალურ ხალხს
შედაგად ხალხი ტრავმირებული რჩება. სხვაგვარი რეაქცია, უბრალოდ, არ ძალუძს (Neal
არსებობს ტრავმის პოპულარული თეორიის ორი 1998, 9-10). „ტრავმული გამოცდილების უარყოფა ან
ძირითადი ნაირსახეობა: „განათლების ფილოსოფია“ იგნორირება, ისევე როგორც „განზრახ უყურადღე-
და „ფსიქოანალიზი“. განათლების ფილოსოფიის გან- ბობა“ თუ „ცინიკური ინდიფერენტულობა“ - არაგო-
მარტებით, ტრავმა არის ინდივიდისა თუ საზოგადო- ნივრული არჩევანია“ (Neal 1998, 4, 9-10). იმდენად,
ების რაციონალური რეაქცია მკვეთრ ცვლილებაზე. რამდენადაც ავტორები გონიერები არიან, ტრავმულ
ტრავმის წარმომშობი ობიექტები თუ მოვლენები მოვლენებს საბოლოოდ პროგრესამდე მივყავართ:
მკაფიოდ აღიქმება ავტორების მიერ, მათი რეაქცია „თავად ის ფაქტი, რომ დამანგრეველი მოვლენა
ნათელია, ამ რეაქციის შედეგები კი პრობლემის მოხდა“, ნიშნავს, რომ „ეს ახალი შესაძლებლობაა
გადაჭრისა და წინსვლისკენაა მიმართული. როდე- ინოვაციისთვის და ცვლილებებისთვის“ (Neal 1998,
საც კარგ ადამიანებს ცუდი რამ ემართებათ, ისინი 18). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სრულიადაც არ არის
განიცდიან შოკს, აღშფოთებას, გულისწყრომას. გასაკვირი, რომ „სამოქალაქო ომის, დიდი დეპრე-
განათლების ფილოსოფიის პერსპექტივიდან, სიისა და მეორე მსოფლიო ომის ტრავმის შედეგად,
ცხადია, ჩვეულებრივად აღიქმება ის ფაქტი, რომ (ამერიკელი) ხალხის ცხოვრებაში გრძელვადიანი
პოლიტიკური სკანდალები აღშფოთების მთავარი ცვლილებები განხორციელდა“ (Neal 1998, 5).
მიზეზია; ეკონომიკური დეპრესია - სასოწარკვეთის, მიუხედავად იმისა, რომ ქვემოთ განვიხილავთ
წაგებული ომები კი სიბრაზისა და დაუცველობის ტრავმის ნატურალისტურ განსაზღვრებას განათ-

72 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 SCIENCE/mecniereba
SCIENCE/
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
mecniereba
ae
ლების ფილოსოფიის კუთხით, ძალზედ საყურადღე- როგორ გავლენას ახდენს ინდივიდუალურ იდენტო-
ბოა ნილის პოზიცია. ის ყურადღებას ამახვილებს ბაზე მეოცე საუკუნის სოციალური კატაკლიზმების
კოლექტივზე და არა ინდივიდზე, ამდენად, გვერდს კოჰორტული (ერთმანეთის თანამდევი) ეფექტები,
უვლის ინდივიდზე ფოკუსირებულ ფსიქოანალიტი- ის და მისი მოწაფეები ეყრდნობოდნენ განათლების
კურ მოსაზრებებს, რომელიც ქვემოთაა განხილული. ფილოსოფიის პოზიციიდან ტრავმის საწყის განმა-
ნილი გამოყოფს არა ინდივიდუალურ იდენტობებს, რტებას (Elder 1974). მსგავს განმარტებებს ხშირად
არამედ კოლექტიური ტრავმის გამომწვევ მოვლე- ვაწყდებით სხვა დისციპლინებთან მიმართებაშიც,
ნებს. იგი ხელმძღვანელობს ნოვატორული სოციო- მაგალითად, მრავალრიცხოვან კვლევებში, რომლე-
ლოგიური მოდელით, რომელიც განხილულია კაი ბიც ეხება მე-19 საუკუნის ევროპასა და შეერთებულ
ერიკსონის მეტად გავლენიან წიგნში „Everything in შტატებში ფრანგული რევოლუციის „ტრავმის“
its Path”. აპაჩების პატარა თემს თავსდამტყდარი გრძელვადიან შედეგებს. ტრავმის პოპულარული
გამანდაგურებელი წყალდიდობის ეს სულისშემძვ- თეორიის ვერსიების ცალკეულმა ელემენტებმა,
რელი მიმოხილვა ასევე ნატურალისტური ხედვის რომლებიც დაკავშირებულია განათლების ფილო-
ჩარჩოებშია მოქცეული, თუმცა ამან საფუძველი სოფიასთან, გავლენა მოახდინა ჰოლოკოსტის და
ჩაუყარა მოცემულ წიგნში განხილულ სპეციფიკურ ასევე მეოცე საუკუნეში მომხდარ მასობრივი მკვლე-

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

სოციოლოგიურ მიდგომას. ერიკსონის თეორიული ლობების თანამედროვე გააზრებაზე.
ინოვაცია მდგომარეობს იმაში, რომ მან კონცეპ-
ტუალურად განასხვავა კოლექტიური და ინდი-
ვიდუალური ტრავმა. ქვემოთ მოყვანილ აბზაცში დასკვნა
კარგად ჩანს, ის თავისებურებები და ნატურალიზმი, ჩვენ მიერ გაანალიზებული მკვლევარების შეხე-
რომლებიც დამახასიათებელია კოლექტიური ტრა- დულებები პოსტტრავმული სტრესის ნარატივებია.
ვმისთვის: „ინდივიდუალურ ტრავმად მე განვიხლავ სამეცნიერო ლიტერატურაში განასხვავებენ დო-
დარტყმას ფსიქიკაზე, რომელიც ადამიანის დამცავ მინანტ და არადომინანტ ნარატივებს. დომინანტი
მექნიზმში აღწევს იმდენად მოულოდნელად და ნარატივის მიზანი მომხდარი ისტორიული მოვლე-
უხეში ძალით, რომ მასზე შეუძლებელია ქმედითი ნის შესახებ გაბატონებული და საყოველთაოდ
რეაქცია..... მეორე მხრივ, კოლექტიური ტრავმის მიღებული აზრის შექმნაა. ჯეფრი ალექსანდერის
შემთხვევაში, მე ვგულისხმობ დარტყმას სოცია- აზრით, „კულტურული ტრავმა თავს იჩენს მაშინ,
ლური ცხოვრების საბაზისო ნაწილზე, რომელიც როდესაც რამე საშინელი მოვლენა წარუშლელ
არღვევს ხალხის ურთიერთკავშირსა და ზღუდავს კვალს ტოვებს კოლექტივის წევრების ჯგუფურ
საზოგადოების ერთიანობის განცდას. კოლექტი- ცნობიერებაზე, სამუდამოდ ასვამს დაღს მეხსიე-
ური ტრავმა ხალხის ცნობიერებაში აღწევს ნელა რებასა და ფუნდამენტურად ცვლის მათ მომავალ
და ვერაგულადაც კი, ამიტომ მას არ ახასიათებს იდენტობას“ [Alexander, 2004: 1]. კულტურულ
მოულოდნელობა, რომელიც, ჩვეულებრივ, „ტრავ- ტრავმას ჯეფრი ალექსანდერი განიხილავს, რო-
მასთან“ ასოცირდება, მაგრამ ეს მაინც შოკის ნაირ- გორც სამეცნიერო კონცეფციასა და გვთავაზობს
სახეობაა, თანდათანობით გაცნობიერება იმისა, რომ მრავალმნიშვნელოვან არსობრივ და მიზეზობრივ
საზოგადოება აღარ არსებობს, როგორც თანადგო- დამოკიდებულებას ერთმანეთთან კავშირის არმ-
მის ეფექტური წყარო, რომ „მე“- ს მნიშვნელოვანი ქონე მოვლენებს, სტურქტურებს, წარმოდგენებსა
ნაწილი გაქრა ... „ჩვენ“ აღარ არსებობს როგორც და ქმედებებს შორის. მისი აზრით, კოლექტივის
ერთმანეთთან დაკავშირებული წყვილი ან როგორც (ერთობის) წევრები ადგენენ ტრავმის წარმოშობის
ურთიერთდაკავშირებული უჯრედები საზოგადო- მიზეზებს და ამით საკუთარ თავზე იღებენ მორა-
ების ერთიან სხეულში (Erikson 1976, 153-54). რო- ლურ პასუხისმგებლობას. „შეიძლება თუ არა, რომ
გორც მეორე თავში სმელზერი ამტკიცებს, ტრავმის „სხვების“ ტანჯვა საკუთარ ტანჯვად აღვიქვათ?
პოპულარულმა თეორიამ ყოველდღიურ ენასა და რამდენადაც ეს ნამდვილად შესაძლებელია, საზო-
სამეცნიერო დისკუსიაში დამკვიდრება „ომის შო- გადოება აფართოებს „ჩვენ“ ჯგუფის საზღვრებს“
კის“ (shell shock) გააზრების მცდელობისას დაიწყო. [ალექსანდერი, 2015: 96]. მკვლევრის აზრით, ამ
პირველი მსოფლიო ომის დროს უამრავი ჯარისკაცი ახალი თეორიული კონცეფციის უდიდესი უპირა-
იტანჯებოდა ამ შოკით, რომელიც მეოცე საუკუნის ტესობა იმაში მდგომარეობს, რომ ის მყარადაა
სხვა ომების შედეგად კიდევ უფრო გაფართოვდა და ფესვგადგმული ყოველდღიურ ცხოვრებაში. მეოცე
გართულდა. როდესაც გლენ ელდერმა შეიმუშავა საუკუნეში, მთელ მსოფლიოში, ხალხი მუდმივად
„ცხოვრებისეული გზის ანალიზი“, რათა დაედგინა, საუბრობდა, რომ ისინი ტრავმირებულნი იყვნენ

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 73

 ISSN 1512-4649(Print)
ae SCIENCE/
SCIENCE/mecniereba
mecniereba
ISSN 2667-9752(Online)
რომელიმე მოვლენით. „ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ ვლენამ არა მხოლოდ ერთ ჯგუფზე, არამედ მთელ
ტრავმირებულ ორგანიზებულ ჯგუფზე მათი ლიდე- საზოგადოებაზე მოახდინა გავლენა, ნარატივმა
რის გადადგომისა თუ გარდაცვალების, მმართველი უნდა წარმოადგინოს, ვინ არის დამნაშავე, ვინ უნდა
რეჟიმის დაცემისა თუ მოულოდნელად მომხდარი აგოს პასუხი მომხდარის გამო (Alexander, 2004).
ცვლილებისას. ავტორები ხშირად საუბრობენ პიოტრ შტომპკა კულტურული ტრავმის კონ-
გადატანილ ტრავმაზე, როდესაც მათი ინდივიდუ- ცეფციას სოციალური ცვლილების კონცეფციასთან
ალური თუ საზოგადო გარემო მოულოდნელად აკავშირებს. მისი აზრით, ყველაზე პარადოქსული
იცვლება არასასურველი და გაუთვალისწინებელი ფაქტი ის არის, რომ ცვლილებებიც კი, რომლებიც
გზით“ [ალექსანდერი, 2015:96]. მისი აზრით, ტრა- ნამდვილად კეთილდღეობის მომტანია და, რომელ-
ვმა არ არის ბუნებრივად არსებული მოვლენა; მას ზეც ხალხი ოცნებობდა, რომლისთვისაც იბრძოდა
ქმნის საზოგადოება. შესაძლებელია, კონკრეტულ და რომელსაც მიესალმება, შეიძლება ტკივილის
საზოგადოებაში მოხდეს უამრავი მძიმე მოვლენა, მომტანი იყოს.
რომლებმაც თითქოს უნდა შექმნას კულტურული ალექსანდერის მსგავსად, შტომპკაც მიიჩნევს,
ტრავმის ეფექტი – შეიცვალოს მთავრობა, ჩამოი- რომ ნებისმიერი სახის ცვლილება არ არის ტრა-
შალოს ინსტიტუციები, მთავრობამ ვერ იმუშაოს ვმული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, გამოვიდოდა,
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

შესაბამისად და ა.შ. - მაგრამ, ალექსანდერის აზრით, რომ მთელი საზოგადოება პერმანენტულად და

„ტრავმამ რომ საზოგადოებრივი სახე მიიღოს, სო- მუდმივად ტრავმირებული იქნებოდა. იგი თვლის,
ციალური კრიზისი კულტურულ კრიზისად უნდა რომ მხოლოდ გარკვეული ტიპის ცვლილებებია ტრა-
გარდაიქმნას. მოვლენა – ეს ერთი მხარეა, ხოლო მისი ვმული და მხოლოდ გარკვეული საზოგადოებები,
რეპრეზენტაცია – სულ სხვა საქმეა“ [ალექსანდერი, თავიანთი ისტორიის კონკრეტულ პერიოდში არიან
2015: 103]. ალექსანდერის აზრით, მოვლენებმა ტრავმირებულნი. შტომპკას აზრით, „მხოლოდ ისეთ
და ფაქტებმა კულტურული ტრავმის ეფექტი რომ მოვლენებს განვიხილავთ ტრავმულად, რომლებიც
შეიძინოს, უნდა გაჩნდეს ტრავმის მატარებელი უცაბედი, მასშტაბური, ფუნდამენტური და მოუ-
ჯგუფები, რომელიც უნდა ჩამოყალიბდეს მასტერ ლოდნელია“ [Sztompka, 2004: 157-158].
ნარატივის სახით. თავის მხრივ, ნარატივის წარმა- რაც შეეხება თეორიულ ჩარჩოს, რომლის ფა-
ტებით დამკვიდრებისთვის იგი უნდა განიხილავდეს: რგლებში შესაძლებელია კოლექტიური ტრავმისა
ტკივილის ბუნებას, მსხვერპლის ბუნებას, ტრავმის და მისი თანმდევი პოსტტრავმული მდგომარეობის
მსხვერპლთა კავშირს უფრო ფართო აუდიტორია- კვლევა, ეს გახლავთ კოლექტიური ტრავმის თეორია,
სთან, პასუხისმგებლობის გადანაწილების საკითხს, რომლის თანახმადაც დროში შეზღუდულმა, შო-
რადგან კოლექტიური ტრავმის ამსახველი ნარა- კისმომგვრელმა მოვლენამ შეძლება დამღუპველი
ტივმა უნდა ასახოს მოვლენა, აჩვენოს, რა მოხდა, ეფექტი იქონიოს ცხოვრების მრავალ მხარეზე.
მკაფიოდ უნდა ასახოს დაზარალებული ჯგუფი, კოლექტიური ტრავმა კი იწვევს პოსსტრავმულ
ნარატივმა უნდა გვაჩვენოს, რომ ტრავმულმა მო- სტრესს, მელანქოლიასა და დეპრესიას.

74 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.

 interviu//INTERVIEW
ISSN 1512-4649(Print)
ISSN 2667-9752(Online)
interviu
ae

International Precise and Review Scientiϐic-Practical Magazine

Continues taking articles according to this requests:

1. Text must be gathered in Word, size of Sylfaen font 12, interval between lines - 1.5, borders in right and left
side- 3 and 2sm. Also, up and down borders- 2.5 and 2.5sm. Text must be picked up without transferring. Tables
should be in JPEC. The minimal size of article is 5pages of A4 format.
2. The irst name of author, last name, scienti ic rank and post, coordinates (telephone number, e-mail), elec-
tronic version of photo in JPEG.
3. The article must have abstract in Georgian and English languages. The size should be 120-150 words, it
must be picked up in Sylfaen and in Times New Roman, size of font-12. Scienti ic article must have list of used

THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti

literature.
4. The article will published in English, Russian, German and France languages. So, it is also our request to
prepare reziume in Georgian, Egnlish and Raussian languages too.
The price of article’s publication is- one page of journal 10 GEL (Lari) or 5 USD. And auhor will pay this price
after getting positive respond. Also, the price of journal is 10 GEL (Lari) or 5 USD.
5. The price of publication article, buying journal and subscription fee could be payed in Ltd. LOI’s account:
identi ication code – 204439296, the account number- GE33LB0113168905809000,, “liberty bank”, central of-
ice, bank code LERTGE22.
Our coordinates:

e-mail: [email protected]; www.neweconomist.com.ge; www.loi.com.ge

Tel: 299 05 76; 555 277 554; 558 944 800.
PS. Giving articles with papres or CD-s, is not necessary.

saerTaSoriso referirebadi da recenzirebadi

samecniero-praqtikuli Jurnali

statiebis miiReba Semdegi moTxovnebis gaTvaliswinebiT:

1. teqsti akrefili unda iyos Word-Si, Sylfaen-Si, Sriftis zoma 12, intervali striqonebs
Soris - 1,5, velebis daSoreba marjvena-marcxena mxares 2 da 3 sm. Sesabamisad, zeda da qveda –
2,5 da 2,5sm. teqsti unda aikrifos gadatanebis gareSe. cxrilebi gadayvanili JPEG-Si. statiis
minimaluri moculoba unda iyos 5 gverdi A4 formatis.
2. avtoris saxeli, gvari, samecniero wodeba da Tanamdeboba, sakontaqto kordinatebi,
(telefonebi, el.fosta), suraTis eleqtronuli versia JPEG-Si;
3. statias unda axldes anotacia qarTul da inglisur enebze, moculobiT 120-150 sityva,
akrefili Sesabamisad Sylfaen-Si da Times New Roman-Si, Sriftis zoma 12. samecniero statias
unda daerTos gamoyenebuli literaturis sia.
4. statia ibeWdeba inglisur, rusul, germanul da frangul enebzec. nebismier SemTxvevaSi,
aucilebeli moTxovnaa, reziume mogvawodoT qarTul, inglisur da rusul enebze.
statiis gamoqveynebis Rirebuleba Seadgens _ Jurnalis erTi gverdi 10 lari, romelsac av-
tori gadaixdis dadebiTi recenziis miRebis Semdeg, xolo Jurnalis Rirebuleba – 10 lari.
5. statiis gamoqveynebis, Jurnalis SeZenisa da/an gamoweris Rirebulebis gadaxda
SesaZlebelia Sps “loi”-s angariSze: saidentifikacio kodi 204439296, angariSis nomeri
GE33LB0113168905809000, ss `liberTi banki”, bankis kodia LERTGE22.

eleqtronuli fosta: [email protected]; www.neweconomist.com.ge; www.loi.com.ge

tel: 299-05-76; 555 277 554; 558 944 800.
PS. statiebis mowodeba furclebiT an CD-T aucilebeli ar aris.

N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1. 75

 interviu//INTERVIEW ISSN 1512-4649(Print)
ae interviu
THE NEW ECONOMIST / axali ekonomisti
ISSN 2667-9752(Online)

76 N1 (68) 2023, Vol. 18, Issue 1.