သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းပုၼ်ႈတႃႇတၢင်းလူင်
သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းပုၼ်ႈတႃႇတၢင်းလူင်
(ruf;cmef;)
vrf;efg;
u/ ugmrf;erf; -- 2
c/ zO efg;qkdifjrdlif;rfgbvkufjekdifj/ rfg;awvdlufj okefbvBjqdlOf;vfg -- 4
i/ vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfj -- 5
q/ vmB;qFufbqefh okefbvBjulef; tvj ykefjz.ef; -- 11
o/ qfgUwdkOf; okefbvBjulef; nefvBj[Aef;,Ofh -- 18
w.efjo.BUq.rf;vif
u/ vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfj (acMj[kyfj) -- 141
c/ vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfj (1948) -- 143
1uef
okefbvBjulef;eBh yAefqdlOf;vfg
u ugmrf;erf;
acMjnAef;nmef; c.ifyyfheBjqrfh yAefwMb[Awf;{j ulef;ul@auMU =Uxdkifv.ifj okefbvBj
ulef; eefh,Ofh/ ulef;[Of;eBh q.ifbrD;okefbvBj nefvkufhwDj ]ozMbOYwM;} ao
yefOBhwMbauMUvfgauMUeefh eefh[dkOf/ ayM;rD;eB yAefqldOf;vfg/ ,.efhoif [Of;[M;orfhrD;
okefbvBjqldOf;eefh/ urfjerferf uBhtvbOMj ulef;ul@auMUeBh xkufbvBjv.wfjvFOf;
ndlOfj eB,Ofh/ v.ifjv.ifjvFOf;eBh yAefokefbvBjulef;,Ofh[MU/ ayM;rfg;w.yfbOMj qfgjnldOfj
eB rfg;cfgjOMjwDjy.ifbqldifh[dkOf/ ulefhekdifjauMUeBh ckdif[Awf;vBj eifbumifqfgref;rD; eefh,lb
[MU/ eBhy.ifbOMj v.ifjv.wfjvFOf;,Ofh[MU/
yuf;ydlif neft[huifjyef ulef;[Of; tvj urfhuFrfyef wMbwlifbOlif;ulef;[Of;
edrfoOf;eBh rmifzOfb vBjxkufb[efyAef nefcmwfjc.yfbwMb v.ifjv.wfjvFOf;ulef;[Of;
eAefymB;Olefh ,Ofh/ wlOf,mifbqrfh- =rfjOMj yAefulef;auMbumef[kuf;[mBhcOf nefqmif@[Awf;[mBhvBj
yuf;yldif neft[huifjyef wDjwmifbauMUeefh aowMUauMj ayM;xkdifwDjOMj yAefnefcmwfjc.yfbawMb v.ifj
ulef;[Of; tvj urfhuFrfyef v.wfjvFOf;cOfeBqdkif wMbawwFyf;wwf; q.ifbxkufbcmwfjc.yfb[dkOf nrfbxkufbeefhvfg?
wMbwlifbOlif;ulef;[Of;
edrfoOf;eBh rmifzOfb
q.rf;vlpfj [Of;yAefvkufjulef;tvj xkufbrD;okefbvBjqldifheifb[dkOfeB wMbaw=Uxdkif
vBjxkufb[efyAef eefhvfg cOfjyM;OBh,Ofh/
nefcmwfjc.yfbawMb acMj,ldif;nmef;ydliv f lif c.ifyyfheBjuefedkifjqrfh yAefwMbq.BjxFrf qdlOf;vAyfj
v.ifjv.wfjvFOf;ulef;[Of; [Aef;okefbvBjulef;eefh vlpfjwif; v.ifjnkyfbvmwfjw.yfbcmefawMbcOf urf;auMU
eefh,Ofh/ wMbaw[Awf;yAefvBjqrfh okefbvBjulef;eBh y.ifbOMjnefvfgeB ulef;[Of;
u.pf;ukrfbvmrf;xmifbnOfnrfbvBj? uMjwuf;awvBj vmwfjn.ufbr.ufbte wmif;[yfh[ef
acMjugmrf; wMb=U
Ú ymifukrfvlif Ú okefbvBjulef;
yefpj ekdif;
acMjxmrfedlOf okefbvBjulef;eefh urfjz.ifj
(1) okefbvBjulef;eBh y.ifbOMjoif/
zO efg;qkdifjrdlif;rfgb vkufjekdifj/
c rfg;awvldufjokefbvBjqdlOf;vfg/
rfg;wFyf;wwf; wMbykdefhy.Bb qkdifjrldif;nef,lboOf;OBheBhao awq.rf;ydlefjugMb,lb wDj
qkdifjrldif;rfgb nefzfgyBbw.efh,lbaoy.ufjeefh eB,Ofh/ eifb[dkOf awqmif@yluf;wifjvBj
rkufhzkifulef; nefvDokwf;eefh rfg; tvj qkrf;rfg; wFyf;wwf;wMb[Awf;oAefjrmB
okefbvBj {jayM;[email protected];yefvBj ulef;ul@auMU wDjefg;rldif;rfgbeefh,Ofh/
Okef,vh;ulef:eh¤ yAefqldof:vfG 5
yefpj Ogif
vldufj[MokefbvBj ydlOfjwMb qkdifjrdlif;rfgb
(1) cBjqfgwlpf;ao [Awf;ae oAefjrmBokefbvBjomrf,mifb nefrfg;xmifbOMj xkufb
vyfhv.if;yefeefhtvj/
vdufjydkefzmOfb v.if;okefbvBjulef;
i nefuAOfbwif;vkrfj
okefbvBjulef;qldOf;eBh nrfbqfgjnefrfgb/ v.ifjokefbvBjulef;eBh ulef;[Of;cBjqfgrM; rD;
yAefvmBymufbyD@,OfheB aeOBhefg;ydkef;,lb/ iOfj[mufjc.ifokefbvBjulef;eBh wlpf;[efvBj
wDjqmOf;udlOf;ydkifj c.ifjvkrfjZMUvlif tvj ZdifjwFufjymB;[efcOfeefh,lb/ efg;Zdifj
wFufjymB;[ef c.ifrkufhzkifulef;vkrfjZMU nefuAOfbwif;okefbvBjulef;eBh rD;rM; acMj
yFufbydlifjuef nefvrfbv.ifjeefh qArfrdlOfjn.ef,Ofh/ efg;,Aefbtijurfjz.ifj [efxdkif
OMj ulef;a,jauMUvfgeBh yAef,l@edwfhydlif,fgb c.ifrlbrkufhzkifulef; eBao? efg;,Aefb
tijurfjz.ifjorfh[efxkdifOMj qkrf;cdlOf;=def;? qkrf;qmOf;cdlOf; [dkOf rlbwlifbOlif;ulef;eBh
qifbyAef,l@edwfhydlif,fgb eB,Ofh/
6 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
yefpj Omrf
acMjxmrfedlOf vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef;
uefuAOfbwif;vkrfjeefh urfjz.ifj
(1) ayM;rfg;yBbvBjvleB u.uf;zdkefhwlpf; acMj[kyfj vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef;
nefuAOfbwif;vkrfj wDjw.efjo.BUq.rf;vifeefhtvj/
vmB;qFufbqefh
q okefbvBjulef; tvj ykefjz.ef;
rldOfjw.yfbaujyef[Mo.ifeefh uAOfbvlpfj okefbvBjvmBvmB,mifb tvj v.ifjOMj
okefbvBj,mifbvfg yAefnefvrfbv.ifjokwf;eefhao rfg;wif;ulef;qkrf;rfg;eBh aw
qmif@[yfh[efyldifjuef,lb/ vmB;qFufbqefhokefbvBjulef;eBh rD;wif;erf,Ofh/ vmB;nef
ekdifjqrfh qFufb[Awf;yAef okefbvBjZmBbyuf;ydlif? ZmBbwdkOf;urf tvj okefbvBjulef; eB
,Ofh/
wD;rlid :f bl<tSwO¤f e
f ef¤ uhs¤ v,qf.G wdok :f vgi;f ule:f yde
k r¤f ild :f cgr;f cwf: tefye
A v
f ig ;f
f eftrf,qgr:f ylid Tf wj:eefr¤ j: rdol ;f yD< 1950 sv; 1960 yke¤f
cwf:cGmiaf wj, yuf:ylid t
bof/¤ ef:G pmi<f eh¤ vh;pefye l y¤f e
S af wj, Oke,f vh;'m,h wdok :f urftefv/Gf
yefpj OD,
acMjxmrfeldOf okefbvBjZmBbyuf;ydlif tvj
ZmBbZdifjwdkOf;urfeefh urfjz.ifj
(1) okefbvBj ZmBbyuf;ydlif tvj ZmBbZdifjwdkOf;urfeBh yFufbydlifjuefnefvfg/
okefbvBjomrfoFef;
okefbvBjeBh qFufbvBjomrfoFef;,Ofh/ eBhqrfh okefbvBjulef;ydkefhrdlif; tvj ZmBbymB;rldif;?
ZmBbuefulef; tvj ZmBbrmufjrD; ndufbwif; ZmBbodifbOFwfhv.rfh tvj ZmBbcdkefj,fgbrkef;
vFif; qdlOf;eBh,Ofh/
qdlOf;eBjqrhf vBjxkufb+ifhOMj okefbvBjoFef;xDjekdifj? xDjo.if tvj xDj
omrfeBao rmify.ufjrM; nefekdifjwif;nefekdifj [email protected],Ofh/
yefpj pj;
acMjxmrfeldOf
v.ifjqFufbqefhokefbvBjulef;eefh urfjz.ifj
(1) okefbvBjqldOf;nefrlbqkrf;ol =rfj[kyfjwkrfrM; wDjyef[Mo.ifeefh qFufbyAef
okefbvBj ulef;ykdefhrldif; tvj ZmBbymB;rldif; nrfbeef ZmBbodifbOFwfhv.rfh tvj
ZmBbcdkefj,fgbrkef;vFif;aotvj/
(3) urfjz.ijf vmwfjOMj ayM;[yfn h Ofoe k bf vBjule;f auMj uMjwuf;vBj[yfyh M;ykejf z.e;f
eB,Ofh/ v.ifjeBj rfg;y.ifbqfgqldifh[dkOf? q.ifbz.rfhqfg[dkOf/ ayM;z.rfheB [Awf;wlpf;
oAejf rmBye
k jf z.e;f nef[efxidk Of Mj ule;f ul@auMU xkubf vBj[yf[h myfbnOfeefth vj/
q.ifbxkufbrD; vdufjydkefzmOfbv.ifjykefjz.ef; nefuAOfbul@rldif;rldif; (International
Declaration of Human Responsibilities) eefh[dkOf/ oyf;vFif;tvj/
(4) q.ibf rf;g xmifbOMj okebf vBjule;f eBh uAObf wif;wmif;[Aw;f omifjvliyf i. q f idk jf cOfup. ;f
eB[Okd /f ule;f yde
k rhf ild ;f qdOl ;f nefvjB xkubf ule;f yde
k rhf idl ;f wmifbauMUcOf yleyhf e F af wMb
okebf vBjeefh q.ibf cOfxuk bf rD;okebf wFrjf ofbg acMjvOfjwlid bf v.ijf okebf vBjule;f
,lb[dOk /f ayM;xkubf eB aewlO, f mifb acMjvOfjwlid bf v.ijf okebf vBjule;f eefh omrf
neftvj/
18 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
o qfgUwdkOf;okefbvBjulef; nefvBj[Aef;,Ofh
vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbul@rdlif;rldif; tvj vdufj=rfjrmB (acMj
z.rfhqfg) cOfeBh teherf;yef vuf;qAif tvj acMjaewmif; nefvrfbv.ifjeefh
,Ofh/ ulpf;auMj okefbvBjqldOf;eBjeBh ulef;[email protected] [yfh[Awf;q.rf;
efg;zOwlOfuOfbzfgref;eefh,Ofh/ ayM;OMjwDjeBj ,if;nrfbxdkifwDjeB okefbvBjulef;
eBh wmifbwDjoDbvFef@auMj awnrfbxkdifwDjvBjtoj/ cBjqfgOlefhq.rf; wlOf,mifbnef
qmif@udlwfbyAefrM; efg;zOymefyAeful@rkdOfhOef;cOf nefaeOBh wDjyef[M =uf; eefh
tvj/
yefpj Nuf:
okefbvBjulef;qdlOf;vfg nefvBjxkufbylefhyFef
yefpj qAwf:
vlify.ifqkdifj xkufbcmwfjc.yfb
v.ifjn.ufbcmOf;wmif;eBh ,mrf;vfg
vkrf;z.if;wFef; c.ifqkdifjrldif;rfgbvkufjekdifj wrf;ymB;yuf;ydlif nef[mrfjwyfh ulef;qdlOf;
nrfbvBjcgmifhao n.ufbrldif;ugMbeefh? qdlOf;cwf;qfgcdkifn.ufbymB@eBh awvBjcrfc.ufj 10
yD@ OMjeB/ v.ifjeBh yAefnef ckefz.if;wFef;urfjyMjerfcOf ckdifomifj,Ofh/ u.yfjydlOfj
cOfwdkefbzmefjq.rf; v.ifjOMj efg;cmOf;wmif; 5 yD@eBh =Ofeyfhulef;uwfhqmif@
ypfbpMbcOf [email protected];ugMbeefh erfvdlOfwdlOf;rM;tvj,Ofh/
u.efbyBbwrf;ylifyuf;ydlifnefeBjeBh ulef;ydkefhrdlif;cOf vBjidkef;urfhq.BjrM; wDj
(4) q.ibf rf;g [efxidk Of Mj okebf vBjnefejB eBh xkubf qFubf yAef okebf vBjule;f yde
k rhf ild ;f ?
ZmBbymB;rlid ;f [dOk f ZmBbrmufjrD; eBteb/ oyf;vFi;f ae wmif;[efr;gf tvj/
u wMbcOfj=rfjyM; efg;v.ifjymefby.ifrldif;eBh
vrfbv.ifj[MU/
OmB;vif vluefeBj,Ofh rfg;xkufbcwf;qfgwMb-
(1) ulwfbxwf;wlpf; z.ef;vD tvj z.ef;qMU c.if
v.ifjcOfj=rfjq.rf; efg;v.ifjymefby.ifrldif;/
efg;v.ifjymefby.ifvmB;[email protected]@ca'@qD@eefh (2) rmBw.if;OBh v.ifjOMj vmB;cOfj=rfjq.rf;eefh qfgUwdkOf;
c ulef;rldif;cOfj=rfjyM;vBjqldifh[dkOf/ vBj yldif[mif@wif;erf/
(3) qFifjte v.ifjxmifb[[email protected]
v.ifjxmifb[mif@wFrfjydkwfb/ OlefhcBjwlpf; v.ifjOMj xkufbOBhacMjruf;wwf;nefvfg
i eBh yAefnefvfg? eBh xkufbruf;wwf;[MU/ wDjedlOfokefbvBjulef;nefeBj/
(4) xwf;vldufjn.ufbae v.ifjrmyfbqfgUnMbeMbeefhao
q c.wfbz.wfjvlify.ifqkdifj [email protected]@ca'@qD@
wMbvlwf;,.rf; v.ifjrmyfbqfgUnMbeMb/
OlefhcBjwlpf; v.ifjOMj awvBjqfgUvmB;vfg wMba[huifj
,Mb{jayM;vBjyAef/
(5) nkyfbvmwfjcmefxAifuef ydlOfjwMbomefcwf; v.ifj
yAefvkvlifvmif efg;v.uf;ydlifyMbwDberfvmB/
(6) OlefhcBjwlpf; nefvlOfbwMba[huifjyef okefbvBj
qmOf;cdlOf;ulef;anbcOf? [M+rfwlpf; okefbvBjcOf
nefyFufbyldifjuef nefyAefc.ifulef;rdlif; qdlOf;vBj
,lbwfgjymefby.if qmOf;cdlOf;ulef;erfcOf/
22 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
wMbcOfj=rfjq.rf; efg;v.ifjymefby.ifrldif;eBh
u vrfbv.ifj[MU
eAefymB;Olefh
wMbcOfj=rfjyM; efg;wlifbOlif;ulef;rfg;eBh rD;yldif[mif@vmBvmB,mifb,Ofh/ v.ifjcOfj=rfjyM;
v.ifjcOfj=rfjq.rf;eBh ydkwfbwDjy.ifb
OMj yAefnefcOfjyM;efg;zO
eBh [Of;ydkwfbwDjy.ifbOMj v.ifjcOfjyM;efg;zOwlifbOlif; tvj rkufhzkifulef;rfg; eB,Ofh/
wlifbOlif; tvj rkufhzkifulef;rfg; wMbcOfj=rfjyM;eBh ulef;urfjz.ifj[efxkdifOMj vrfbv.ifj eBaowMU wmifbqdlOf;orfh
eefh,Ofh/ nrfbOMjeef/
yefpj ekdif;
ulef;udkuf;rldif;cOf aw[Awf;[dkOfcOfj=rfjq.rf;
efg;zOulef;rldif;
OBhOMj olcOfwkdufhzFOfrM; efg;qkdifjrldif; nefqifbyluf;wifjrfgbeefheBvMj/ rfg;eBh wlOfj
wef;OBh wMbtwbyluf;wifj wlifbOlif;ulef;nefrfgbnefedkifj/ wMbyluf;wifj v.uf;ydlif
ymefby.if nefvDimrf;eefh rD;omBimBvmBqdlOfhvmBydlif nefOMjeefh rfg;=UxdkifOBh,Ofh/
(2) uAObf vlpjf v.ijf cOfj=rfjq.r;f ef;g v.ijf ymefby.irf ild ;f ao ule;f ydek rhf ild ;f oDbauMUeefh
[efxidk qf Old ;f vfg yAe,
f bfg / q.ibf rf;g z.r[hf Okd /f ,.eo
hf iftvj z.rhf [dOk f nrfbz.r/hf
acMjugmrf; wMb=U
Ú yldif,kuf;,mifbv.ifjokefbvBj Ú v.ifjydefbyFifjZdifjYwM;
Ú c.rfjcwf; Ú ruf;wwf;nMbeMbvlify.ifqkdifj
Ú okefbvBjnef[kyfjw.rfuefOBh Ú v.uf;yldifyMbwDberfvmB
Ú ydlifiOfjydkif;rldif; Ú ulef;vlifZmBbxwf;umef
Ú [email protected]@ca'@qD@ Ú v.ifjcOfj=rfjq.rf;
Ú xmifb[mif@wFrfjydkwfb Ú v.ifjyuf;yldif=rfbirf;
Ú qkrf;ulef;anb Ú v.ifjqFufbqfgUnMbeMb
Ú qkrf;ulef;erfol@yM@
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 23
ule:f yke
d r¤f idl :f cof tky,f vmw;f cmew f yg ,f uef vlid ;f umerf idl :f eh¤ ygi,f oj; cof;Nrf;ef:G vgi;f
yme,f ygirf idl :f sv; rkuz ¤f ik uf e
l :f bof/¤ vln;f trf,cof;Nrf;qgr:f eh¤ Okr:f erfw ¤ e g :f zge:f
vDtefv/Gf
u/ ulef;rldif;zM;uMb awvBjofgbc.efbuM@[dkOf/
yefpj Ogif
v.if;[Awf;omifjvlify.ifqkdifj
wkrfh,.efjawMbzOol qldifh[dkOf
(1) vmwfjae ydil yf e
A e
f ;gf zOrf;g nefye
l rhf M;yBb[dik e
f efth vj/ nOfqrA f ugMbvf?g ekijf
oif? udefoif? [efoif? vmwfjoif? =Uoif? [Awf;oifrM; qldOf;eBh,Ofh/ yFifjeifb
ekifjrM;? [efrM;? udefrM;? vmwfjrM;? =UrM;? [Awf;rM;eefh [Awf;wlpf;oAefjrmB
nefnrfbumif;,mefwif; vliyf i. q f idk jf eefah o? orfuh OA bf uefqefv
h egf efth vj/
efg;v.ifjymefby.if vmB;[email protected]@ca'@qD@
c eefh ulef;rldif;cOfj=rfjq.rf;vBjqldifh[dkOf
wdkOfhwmif;,fgbvlifokwf; nefcOfj=rfjq.rf;vBj efg;v.ifjymefby.ifrldif;eefh ulef;wif;
erf,krfb,rfOMj qmif@qlyf;vBj wDjv.uf;[email protected]@ca'@qD@ nefv.wfjvFOf;
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 25
yefpj Omrf
vmB;cOfj=rfjq.rf; efg;[email protected]@ca'@qD@
(6) cOfj=rfjymifurk Z
f mBbymB;rlid ;f [dOk f ymifurk e
f ;gf yde
k w
hf jD /
(13) cOfj[myfbumefoudk ;f /
(14) qfUg wkOd ;f vmB;yuf;ydil f nefwifjoOf;rD;OBe h ef?h rled ef ifb uyf;okyd bf wif; zljrD;
qefZ h mBbvliyf i. q
f idk jf eefv
h ?gf nOfvi. jf vlid jf wmifbxkid v
f rk ;f YwM;eefv
h /gf
yefpj OD,
v.ifjcOfj=rfjq.rf; ZmBbymB;rldif; tvj okefbvBjulef;
(3) qkid jf rlid ;f olcOfehB q.ibf xkubf ruf;wrf;OMj nrfbw.wjf cFy;f umifqn gf rfbql;? ayM;
nrfbw.wjf awpM;wmrfbide k ;f eB[Okd /f oyf;vFi;f ae acMjw.ybf rf;g tvj/
yefpj pj;
c.rfjcwf;awMb =if;[Aef;
(1) ,.eo
hf if vkujf [Ae;f urfjz.ijf cfjg c.rjf cwf;awMb =if;[Ae;f cOf/
(2) ,.eo hf if vkujf [Ae;f urfjz.ijf cfjg omefcwf;awMb v.ijf c.rjf cwf;/ nefcOf
nrfbcfjg cOfj=rfjq.r;f ef;g v.ijf c.rjf cwf;eefh q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e
F af wMb okebf
vBjc.iv f uk jf [Ae;f qdOl ;f cfjg c.rjf cwf;eef[h Okd /f
(3) vmB;wmif;nefoe l ;f =pf; {jvkujf [Ae;f cOfcr. jf cwf;eBh q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e
F f
awMb okebf vBjcOf[Okd /f ayM;qfjg eB q.ibf [efxidk Of Mj rD;xFijf vmB;wmif; nefvD
vdOl e
f [hB Okd /f wFrjf ydw
k bf aetvj/
(5) vkujf [Ae;f qlOd ;f omefcwf;awMb v.ijf c.rjf cwf;eefh OBOh Mj cOfcjgf =pf;qefnOf
vkujf [Ae;f wmifbauMU ydOl jf wMbnrfbc.rjf cwf; eBvMj/ ayM;OMj vkujf [Ae;f qdOl ;f
c.rjf cwf;,lbeefo h rfh nrfbyefcOfvmwfjawMb wif;vkujf [Ae;f wmifbauMUqdOl ;f
eefe h B q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e
F af wMb okebf vBjule;f cOf[Okd /f ayM;OMjqfjg eB qfjg
qlid [hf Okd /f
acMjzg.rfhqfg v.ifjokefbvBj
tvj v.ifjcOfj=rfjq.rf;ZmBbymB;rldif;
ulef;rldif;zM;uMbeBh rD;okefbcOfj=rfjq.rf; ZmBbymB;rldif;ndlOfj eB ydkwfbaeOBh efg;vdufjydkef
zmOfbv.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfjeefh tvj acMjz.rfhqfgv.ifjokefbvBj eAefymB;Olefh
ulef;wmifbnefcOf nefuAOfbul@rldif;rldif; ndufb wlifbwmifbeefh,lb,Ofh/ ]ulef;ydkefh
vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef;
rldif;eBh wmrfwlOfcOfj=rfjq.rf; efg;qkrf;vlify.ifqkdifjaotvjoif? vldufjwifjulef;ymB;
nefuAOfbwif;vkrfj w.efj 21 ?
rldif; auMUnefwmif;[efrldefuefeefhaotvjoif cOfj=rfjq.rf;vBj efg;umefymB;rldif; rfg;rD;okefb wMbcOfjwlifhq.rf;
c.ifqkdifjrldif;qOfjuOfb,lb/ vlify.ifqkdifjeBh vDvBjxkufbvldufjwifjydlifrFefj,lb? ulef; efg;umefymB;rldif;c.ifqkdifjrldif;rfg;,lb/
rldif;eBh xkufbrD;okefbw.wfjcFyf;umifqfg,lb? cFyf;umifqfgwif;oAifjeBh xkufbzAifbyAif;uef
,lb} eB ydkwfbaeOBh efg;vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfj wDj
w.efj 21 eefh,lb,Ofh/
efg;vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef;nefuAOfbwif;vkrfjeefh ykdwfbyM;OBh
okefbvBjnef,kufhrkef;yef[Fif;awMb v.ifjrD;okefbcOfj=rfjq.rf;ZmBbymB;rldif;eefh
wif;erf,Ofh/ efg;eefh cOfjyM;OBhokefbvBj wMbxmifb[mif@OlefhcBj[yfh[ef tvj wMb
xmifb[mif@vmwfjqM wFrfjydkwfb (w.efj 19) ndufbwif; wMbxmifb[[email protected]
uwf;uwf;,Aef,Aef tvj wMbxmifb[[email protected];awMbuef (w.efj 20)
qdlOf;eBh,Ofh/ okefbvBjwMbxmifb[mif@vmwfjqMwFrfjydkwfb tvj OlefhcBj[yfh[ef
(w.efj 19)? wMbxmifb[[email protected] uwf;uwf;,Aef,Aef (w.efj 24) ? wMbcOfj
=rfjq.rf;vBj efg;umefulef;Omefjulef;rldif; tvj wMbcOfj[myfbvBj eMjumefqkdifjrldif;
ndufbwif; wMbw.wfjcFyf;umifqfg wDjymifvldufjwifjqFwfjqmifb (w.efj 25) qdlOf;eBh
eB wrfjwDjacMjz.efhqfg okefbvBjulef;ydkefhrldif; tvj ZmBbymB;rldif; (Covenant on
Civil and Political Rights) eefhauMj uFwfbtcba[huifjyefOBh,lb,Ofh/
30 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
yefpj Nuf:
wMbawvBj okefbvBjulef;wFwfjawM;eefh
vlOfbrD;okefbw.wfjcFyf;umifqfg zAifbyAif;uef[dkOf
OBOh Mj ef;g rlid ;f edik jf eefh ule;f rlid ;f urfjyMj,fbg (wlO,f mifb-75 Omufj) eBh yAeq f mOf;cdOl ;f
nefeidk jf ao ule;f urfjyMjanb (wlO, f mifb- 25 Omufj) eBh orhyf e A f qmOf;cdOl ;f wmifb
nef eBvMj/ cOfwrf;yliyf uf;ydil f nefaweyfn h mefbcFy;f umifqagf uMUvfag uMUeefuh Mg b
zAibf zAibf yAi;f yAi;f uef ul@ymifvudl jf wifj eB,Of/h
(3) qmOf;cdOl ;f ule;f anbcOf acM,.e;f OMj vkr;f z.i;f wFe;f eBh {jc.wbf z.wjf vlpjf
ckez f i. ;f wFe;f ekid jf eMjwDjvfg 20 auMU nef=rfjrD;,lb 5 eMjwDjeefe h ,
B Of/h
ef;g eefh wMbo.ie f MjwDjeBh yAew f jD ,lb c.iq
f mOf;cdOl ;f ule;f anbcOfao ayM;
aw[Aw;f ymifvudl jf wifj cOfawukr;f u.e;f OMjeB,Of/h ayM;aw,.r;f [yfrh uf;refj
acMjacM,.e;f nefejB eB q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e F af wMb okebf vBjule;f aoauMU
auMUeef[h Okd /f
v.ifjxmifb[mif@wFrfjykdwfb?
i eBh yAefnefvfg? eBh xkufbruf;wwf;[MU
v.ifjrD;okefbvBj wMbxmifb[mif@wFrfjydkwfbeBh nrfbrD;nrfbyAef wMbcOfj=rfjq.rf;
efg;ydlifumefrldif; [email protected]@ca'@qD@eefh ,mifbekdifj,Ofh/ efg;v.ifjxmifb[mif@wFrfj
ydkwfbeBh cOfjyM;qArf v.ifjwFrfjydkwfbefg; zdkefcmOfb? usM@te@ tvj odkOfbcmOfbwmifbnef
eAefymB;Olefh cOfeefh,Ofh/ okefbvBjeBjqrfh yAefnefa[huifjyef ulef;rldif;zM;uMb {jayM;[yfhnOf
vBj ymB;Olefhwmif;[efwif;erfeefh,Ofh/ wmif;cBjqfg tvj ymB;[yfh[efqOfjuOfbeBh
v.ifjxmifb[[email protected]
yAefnefa[huifjyefulef;rldif;
vlpfjwif; vmB;wmif;vmBvmB,mifbao ydkwfbymB;cmB;aevBj,Ofh/ rmifzOfb ,if;nrfb
{jayM;[yfhnOfvBj wmyfjwFrjf ydwk bf vmwfjn.ubf u.ebf / wlO, f mifbqrf-h oifOMj qkid jf rlid ;f qOfjuOfb cOfjyM;
ymB;Olefhwmif;[efwif;erf OBhefg; v.ifjyAefokduf;odlOfeefheB ekifjrBwif;clOf;vAif; cdlifjrmBv.ifjirf;,Aefao ydkwfb
eefh,Ofh/ aevBj v.ifjomefcwf;awMbokduf;odlOf,lb/ wlOf,mifbwmifbnefqrfh- OufhOD;ae
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 31
cDw
h ik ;f v.ijf irf;,Aev f ?gf rwf=h Ofce F ?f qlw;f rmufbwkrbf ? ekijf wD@osmwfah evge f ef,
h Of/h
]ulef;ydkehfrldif;ekdifjauMUeBh rD;okefbcBjqfgvmwfjqMxmifb[mif@ao zljvfg
auMj nrfbxkufbvBj[mrfjwyfh? eifbqOfjuOfb[yfh[efxkdifeefh rD;okefbvBjqFufbtz
rFifbuefwif; ulef;wmifbauMUwmifbrldif;eefh,lb} eBh wFrfjyM;OBjefg;vdufjydkefzmOfb
v.ifjokefbvBjulef;nefuAOfbwif;vkrfj w.efj 19 eefh,Ofh/ wDjefg;acMjz.rfhqfg
v.ifjokefbvBjulef;nefuAOfbul@rldif;rldif; ndufbwlifbwmifbcOfeefh urfjerferfauMj
ydkwfbyM;OBh rdlefeBeifbuOfb,Ofh/
okefbvBj wMbxmifb[[email protected] nrfbrD;nrfbyAef
[email protected]@ca'@qD@ eB ulef;wif;erf,.rf;[yfh,lbaowMU? v.ifjOMj xkufba[h
uifjokefbvBjeBjqldifh[dkOf? ,lbwDjvlify.iq f kdifjorfh xkufbcmwfjc.yfbqldifh[dkOf eefhtwh
wmif;[efnrfbrdlefueftoj/ v.ifjvlwf;y.Bb {jqfgUwdkOf;okefbvBjurfjz.ifj v.wfj
vFOf;wif;ydkuf;eBh rmifzOfb qmif@ugMbyAef v.ifjcmwfjc.yfbawMb okefbvBjc.ifwmifbauMU
eefh,Ofh/ wlOf,mifbqrfh- oifqdlOfhOMj efg;=if;iOf;wlifh nefulef;wArfyduf;eefh
aoauMUauMUorfh vMjvDj+ifhoFefbOMj ]ZB;? ZB;} eBvMj/ =rfjOMj yAefwDjrldif; nef
rD;okefbvBj wMbxmifb[mif@vmwfjqMeefhauMj,Mb ,.efhref;[Awf;{julef;erfwluf;
qfgwkdefbtvj [email protected];,lb,Ofh/ ayM;yAefrM;qdkif okefbvBj,mifbekdifj
nrfbeef ykefjymifjz.ef;vD,mifbekdifjeBh ,lbwDjvkrf;YwM;cOf awvBj[dOfjqifjvlpfj
wif; v.ifjyAefaz;wDjulef;rldif;wif;vmBeefh,lb,Ofh/ wDjeBj awn.ef[efxkdifOMj
v.ifja[huifjyefulef;rldif;wif;vmBeBh vrfbv.ifjwdlOf;ao okefbvBjwMbxmifb[mif@
vmwfjqM c.ifauMUulef;vAOfeefh,lb eB,Ofh/
uAOfbvlpfj wmif;vrfbv.ifj c.ifokefbvBjwMbxmifb[mif@vmwfjqM nefOBhyAef
okefbvBjulef;,mifbekdifjeBjao ulef;[Of;cmefxAifugmrf;uef,lb,Ofh/ urfjerf ,krfb
,rfOMj eBhyAefrmufb=Ofqfg c.ifwlifbOlif;ulef; [email protected]@ca'@qD@cOftvj =rfjOMj
yAefwmif;[yfh[ef nefulef;erf nrfb,.rf;[yfhvBjeefhauMj,Mb wuf;vBjvlwf;Omif;
yef,lb eB,Ofh/ wmif;[efxkdifwif;oAifjeBh awvBjnOfydkwfbymB;ae ydlOfjwMbulef;
rldif;wif;vmB nkyfbukrfq.rf;ao nefvfgvDvdlOfokwf;auMj ulef;rldif;awvldufjnOf,lb
OMjeB,Ofh/ rmifqdlOf;twhOMj ayM;[Fifhy.BbvmwfjqMxmifb[mif@eMbauMj qmif@yAefaz;
eB,Ofh/ v.ifjvmwfjqMeBh olef;,lif;awMb v.ifjnlefnmefarM;tr;ao ayM;orfh
[Awf;{jyAefrM; v.ifj[kuf;[mBheB wuf;vBjukrf;urf,lb? v.ifjolef;,lif; {julef;rldif;vkufh
zde k ehf ahB uMj [Aw;f {jvliyf i. q f idk jf [Fi;f anbndOl jf eBauMj cOf,rk bf ,rf[efxidk yf M;,Of/h
ywdufjcmwfj nefuAOfbc.ifjwif; v.ifjxmifb[[email protected] cOfjyM;efg;
oAefjrmB nefaujvdwfj,myfbvdlOfokwf;eefh ,mifbekdifj,Ofh/ yef[Mj v.ifjxmifb eAefymB;Olefh
[mif@wFrfjydkwfbeBh uBhtvbyAefnefomefcwf;wif; uM@cefiOfjykdefhcOfOBh,Ofh/ rmif
v.ifjvmwfjqMeBh olef;,lif;awMb
y.ufjeBh v.ifj,krfb,rfZmBbymB;rldif;? ZmBbudlOf;ydkifj tvj ymB;[yfh[efokefbwlOfzfgref;eBh v.ifjnlefnmefarM;tr;ao
qmif@ugMbyAefywdufjcmwfjuef wif;ymB;[yfh[ef c.ifydlefjwmifbauMUeefhu.efb,Ofh/ ayM;orfh[Awf;{jyAefrM;
rmifzOfborfh ymB;[yfh[efc.ifulef;rldif;wif;vmBeBh ugMbcwf;cgmif,dkOfjofgbuefwif; wmif; v.ifj[kuf;[mBheB wuf;vBjukrf;urf,Ofh/
[ef tvj wmif;vlOfb c.ifvlify.ifqkdifjcOfauMj rD;,Ofh/
32 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
yefpj qAwf:
q.ifbxkufby.Bb{jvlify.ifqkdifj ruf;wwf;awMb
v.ifjxmifb[[email protected][dkOf
cBjqfqg r. ;f iOf;vmB;qdOl ;f wfjg eBjtvj/ wlO, f mifbekid jf nefve
gf hB ydw
k bf aeOBh v.ijf oif/
q.r;f vlpjf iOf;vmB;nefvn gf efeefah o q.ibf xkubf y.bB {jvliyf i. q f ikd jf ruf;wwf;
awMb v.ijf xmifb[mif@ydw k bf n.ubf eef[h Okd /f
(3) ule;f ekrbf auMUomefcwf;awMb vliyf i. qf idk jf cOfcOfj=rfjef;g okud ;f eefh vmwfjOMj-
]zljvfag uMj nrfbxkubf cOfjef;g wyfah o wkud ;f q.r;f oduk ;f yleyhf e
F af wMb Zdijf wdOk ;f
urfue l ;f eBj} eB,Of/h
rmiz
f of, ef:G su;Oke,f vh;cofe¤h qmi<f rD:ywdu;f cmw;f bof/¤ yvdu;f cofe¤h xku,f ap¤uif;
yef vgi;f tef ej<qD<cofbmi;f cde k ;f ej; aeumiq
f eGf efp¤ j.? trf,eef xku,f ap¤uif;
yefuel :f yde
k r¤f ild :f eif,pdok f awtrf,vh;xku,f vlvme
h efp¤ j./
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 33
(4) vliyf i. q
f idk jf ndw
k ;f yFwjf vdujf zde
k cf mOfb nefwuk ;f ,.e;f {jqOfjq.rq
f idk jf x.ef
wlOn f u. bf eef, h Of/h
(6) emif;,di;f n.ebf auMUekid jf eBh +B;OMj ref;yAev f uk jf qkr;f ef;g oMboeMb nef[ef
zdw;f awMb v.ijf uMjOFee f efeh B arMo.ee f ;gf =if;[Ae;f vliyf i. q f idk jf auMUekid jf =U
xkid Of ,
hB Of/h ref;qifbvmwfjwDjvkujf [Ae;f eefh v.ijf OMj oMboeMbref;emif;
zdw;f ydil jf OBah o orfx
h uk bf cOfj=rfjef;g ymifuMjwDj=if;[Ae;f ,lb eB,Of/h
yefpj ySwf,
q.ifbxkufbruf;wwf;awMb
v.ifjvmwfjqMqFufbtzqdlOfhcldOf;uef eefh[dkOf
vkujf qkr;f c.irf bl qkr;f nefvjB xkubf ule;f erf[efxidk Of Mj cOf,yd ;f wdOk ;f ymB;qFubf tz
qdOl chf Old ;f uef eBeefh vBjxkubf zdwjf r.ubf wMba[M;vmwfj wDjqefq h r. nf efeikd jf ,Of/h
vkujf [Ae;f wif;erfqv gf rftvj aeumifq, gf bgf ,fbg ugmifjugmifjao orfuh Of;{jymifvmwfj
ugmrf;eefh udw k ;f ,mBjyFwjf ,Of/h wDjqefq h r. yf il e
f uf;OMj nrfbyefue l ;f [Ae;f qdOl ;f ae
umifqe gf efh cde
k jf [Ae;f wMb 10 Oef; eB,Of/h
yefpj uof;
vldifjnefudlwfb,.efh zkdefcmOfbcOf xwf;omif
qkid jf rlid ;f nefwudk chf e kd jf ,fbg rlid ;f ekid jf eBh rD;OBo h mByekd ;f v.ijf auMbumef[uk ;f [mBh ef;g tuj
qkr;f ymB;rlid ;f eifbuefeef, h Of/h vliyf i. q f idk jf eBh =pf;w.ruf e l ;f ul@auMUao cwf;qfg
wMbylu;f y.if {jcke d jf ,fbg eifbuefwif;rlid ;f ,lb,Of/h qkr;f vkuz hf e dk uhf rfjz.ijf orfv h mwfj
OMj vliyf i. q f idk jf eBh nrfbq.r;f ydil w f @D r.u@f ca'@qD@ eBao twbole;f wkrf wMb[mifj
oduk ;f rkw;f avMbofbg ,lb,Of/h erfih e kd ;f wlu;f eMbnM;vM;ao ule;f zmefwjD OAi;f ndubf
wDje.ujf cOfehB nrfbrD;umefimef;tvj u.jB ,lbu.jB nrfb[mefq h agf wMb vliyf i. q f idk jf cOf
,Of/h zde k cf mOfburfjz.ijf eBh xwf;omifawMb rlbylid cf i. v f il yf i. qf idk jf ,lb,Of/h
vliyf i. q f idk jf wFy;f wwf;OMj qkid jf rlid ;f eBh vBjawMboljwif;yef[MrmufjrD;,lb
tvj awvBjndw k ;f yFw;f zde k cf mOfbZmBbomefcwf;cOfurfjz.ijf qifbwlu;f xkubf eB
,Of/h yde k zf mOfbOMj zde k cf mOfbcOfehB ydw k bf n.ubf v.ijf iOf;vmB;ef;g rlid ;f nefnrfbqdOk jf
nrfbqfjg ao ole;f ,li;f {jule;f rlid ;f zM;uMb omefcwf;awMbvliyf i. q f idk jf ,lbtvj
qifbvBjndw k ;f yFwjf qlOjf uFyhf eB,Of/h OmB;vifurk ;f urfvjB v.ijf vkuz hf e
dk ,hf Ofah o r.i;f
{jyef[MrmufjrD;omifbxkubf rM;auMj awvlw;f Omif;wMbzde k cf mOfbcOf ndwbf n.ubf cde k ;f
,lb/ v.ijf ruf;wwf;cmOfbimOf;eefah uMj aw,kw d ;f cdek ;f ,lb OMjeB,Of/h
vliyf i. q f idk jf vmwfjOMj cOfcjgf ,kurhf e k ;f yef wMbule;f rlid ;f qly;f vBj okebf vBj
nefr;D ef;g rlid ;f [email protected]@f ca'@qD@ qFwjf qmifbeefw h if;oAijf aotvj v.ijf eBj aw
yAerf M; ef;g cmOf;,mrf;rdOl ;f eMj,lb eB,Of/h ulp;f uMj Oef;rlOd jf vAOe f hB ule;f rlid ;f vlObf OBh
erfn h efrw l ;f of?g cOfjerfw h mif;udef nefurk bf xlejf tvj v.ijf wlp;f xkid yf mB;,lbvD
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 35
nefomifbxkubf eef, h Of/h wMbnOfvjB qlOd ;f eBjorhf qkid jf rlid ;f eBh wuf;vBjn.rbf v.rjf
uef,bl ? u.yjf eB qifbOMj vlObf vBjzAOjf ,Aeyf w F jf wmif;[Aw;f c.iuf e l ;f uOf;,MU v.ijf
z.r=hf rfjqkid jf rlid ;f ao v.ubf idw
l jf awMb v.ijf =rfbvlrjf qkid jf rlid ;f eefh eB,Of/h
okefbvBjqdlOf;vfg nefvBjxkufbvlify.ifqkdifjylefhyFef
(1) wmif;[Aw;f vliyf i. qf idk jf eBh q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e
F f nrfbeef v.ijf c.rjf cwf;awMb
okebf vBjule;f nefyM;ef;g vdujf yde k zf mOfbv.ijf okebf vBjule;f nefuOA bf wif;
vkrjf eef[h Okd /f ayM;qfjg eB yAen f efv/gf
(2) q.r;f vlpjf vdujf yde k z f mOfbv.ijf okebf vBjule;f nefuOA bf wif;vkrjf eefah o
vliyf i. q
f idk jf ndw
k ;f yFwjf zked cf mOfbcOf wMba[huifjokebf vBjule;f nefOMjeBh
q.ibf rFejf [dOk /f
ule:f erfbrk ,f brfoj; vgi;f xmi,f pmi<f vmw;f qje¤h yAeif of;yde k O
¤f ek ,f vh; bmi,f ekid ;f
ehbof/¤ rdol ;f bmr:f vf?G bl,wD;vliyf ig q
f idk ;f xku,f vlw:f omi:f wj,tdwk :f ySw;f zde
k cf mo,f
tefeidk ;f /
36 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
c.wfbz.wfjvlify.ifqdkifj
q [email protected]@ca'@qD@
wMbvlwf;,.rf; v.ifjrmyfbqfgUnMbeMb
vmB;wmif;nefvDokwf; wMbidlifhtOj v.ifjylefhyFefawMbokefbvBjulef;eBh yAefv.ifj
a[huifj,OfheB ulef;vmBvmBqkdifjrldif; n.ef=UxdkifuefrM; yBbayM;[kdiftoj/ eifb[dkOf
ulef;rldif;zM;uMb awcOfj=rfjwdlOf;vdlOfvBj efg;umefymefby.ifqdkifjrldif;eefh ulef;wif;
erfn.efurfhxFrfOMj vlOfbvBjvFufjvmBj vmB;c.wfbz.wfjvlify.ifqkdifjcOfao? vlObf vBj
rD;ymifvldufjwifj nefv.wfjvFOf;eefh eB,Ofh/ aowMUauMj u.rfhuM@ cdkif[Awf;ymif
vldufjwifj nefv.wfjvFOf;eefhu.pf;twh awa[huifjvBj v.ifjzljn.ef=OfcOf rmyfb
qfgUnMbeMbeefh nrfbqfgjtoj/
zljn.e=f Of qlOd ;f vBjxkubf vlud jf wifjeBh vlpjf wif;vmB;wmif;vmBvmB,mifbao
uBhtvbrmyfbqfgUnMbeMbcOf,Ofh/ efg;eefh yM;qArf v.ifjnOfwef;[Aif;wMjckefnef
vrfbv.ifjeefh ,dkefjrFifbnlpf;aojcOfvfg? v.ifjqfgUwdkOf;wef;[Aif;wMjckefao cdkif
[MrmufjrD;vfgeefh,Ofh/
wMba[huifj v.ifjvlify.ifqkdifjcOfrmyfbqfgUnMbeMbeefh ulef;rldif;vfgrldif;eefh
n.efqfgUwdkOf;vmB;wmif; vmBvmB,mifb,lb,Ofh/ v.ifjeBh rmifzOfb teherf;OMj v.ifj
ruf;wwf;nMbeMbvlify.iq f kdifj eB,Ofh/ eifb[dkOf zljn.ef=OfauMUekdifj nrfbeef
qkrf;zljn.ef=OfvAufhvAufhn.efbnefekdifj awnrfbqmif@OufhvBjnMbeMbugMbylefhvdlOf
eefh vmB;wmif;a[huifjref; qmif@ofgbyM;vBjefg; ydlifiOfjydkif;rldif; eefh,lb,Ofh/ efg;
eef cOfjyM;qArf v.ifjqfgUwdkOf;v.uf;ydlifw.wfjcFyf;umifqfgvyfhvyfhao urf;urf;vdlufj
wifj vkufjqkrf;vlifyi. fqkdifjeefhvfg? ylwf;x.efyFwfj ulef;vlifnefrmyfbqfgUnMbeMb
eefhvfg,Ofh/
v.ifjqFufbwwf;nMbeMb
ulef;efg;qdkifjrldif;urfjz.ifjeBh qfgUwdkOf;v.uf;yldif v.ifjqFufbqwf;nMbeMbao [Awf;
{jqkrf;vlify.ifqkdifj rFifbyAefomrfudifbugMb,Ofh/
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 37
yefpj Odyf:
aw[Awf;[dkOfvlwf;,.rf;yFwfj v.ifjrmyfbqfgUnMbeMb
(1) xwf;x.iw f p
l ;f iOf;vmB;qdOl ;f wfjg eBjao wFy;f wwf;OMj qfUg wdOk ;f vmB;wmif;
nefvgf qifbvlw;f ,.r;f yFwjf vBj v.ijf rmyfbqfUg nMbeMbeefh eBvMj/
Ú v.ifjqFufbwwf;nMbeMb (separation of powers)
Ú v.ifjydefbyBbukrf;u.ef;uef (checks and balances)
Ú v.ifjydefbyFifjZdifjYwM; (judicial review)
Ú ydlif,kuf;,mifbv.ifjokefbvBj (bill of rights)
Ú c.rf@rosdef@nefxmifb[[email protected] (independent commissions)
40 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(2) [Aw;f oAejf rmBvtl vj? ayM;rf;g ,krbf ,rfOMj v.ijf auMbumef[uk ;f [mBe
h hB yAev
f mB;wmif;
nefvo D wk ;f wMbvlw;f ,.r;f yFwjf v.ijf rmyfbqfUg nMbeMbeefe h B xkubf qfUg wdOk ;f
rdOl jf ,mrf;vf/g
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 41
vldifjumef yMbwDbymB;rldif;
ulef;urfjerferf,krfb,rfOMj vmB;wmif;nefvrfbv.ifj wMba[h[mrfjv.ifjrmyfbqfgU eAefymB;Olefh
nMbeMbeBhqrfh awvBjrD; v.uf;ydlifyMbwDberfvmB eB,Ofh/ y.ifbOMj zdlOfbawy.BbyMbwDb
nefvAOf cOfjymifvldufjwifjao z.wfjqkrf;vlify.ifqkdifjeefh wMUOBhyef yMbwDbo.if vmB;wmif;nefvrfbv.ifj
wMba[h[mrfj v.ifjrmyfbqgfUnMbeMb
nef nrfbeef erfvdlOfeefh eB,Ofh/ qdlOf;cOfeBj aev.ifjwmif;OMj y.Bb{jzljwFef;
eBhqrfh awvBjrD;
ZmBbawMboljcOf vBjcOfjvldufjwifjao xwf;omifawMb nMbeMbvlify.ifqkdifjvBj v.uf;ydlifyMbwDberfvmB eefh,Ofh/
v.wfjvFOf;qdkif ulef;rldif;zM;uMbeBh ,difjcFef;awxmifb[mif@ vmwfjqM wFrfjydkwfbvBj
v.wfjvFOf;wdlOf;vdlOfu.efb eB,Ofh/ ,lbwDjzljn.ef=Of qdlOf;vBjOBhnMbeMbeefhauMj
ayM;cOf=UxkdifugMb v.ifjOMj ulef;wmifbauMUcOfauMj rD;okefbvBjwMbnkyfhyldifbymefby.if
qdkifjrldif;,lbeBqdkif v.ifjcOfrmyfbqfgUnMbeMbeefh awvlwf;,.rf;ugMb,lb eB,Ofh/
ulef;wmifbqdlOf;orfhcmefw.yfbOMj v.uf;ydlifyMbwDberfvmBeBh ydlifckdufhqrfh ayM;
yAefnefqfgUefg; qkdifjrldif;c.ifqkrf;vlify.ifqkdifjrfgbrfgbcOfeefheB [Awf;{jv.ifj[yfh[ef
yFufbydlifjuefao [email protected];ymufbuefvBj? awnrfbqmif@uwf;,Aef
edrfoOf;vBj eB,Ofh/ ulef;qldOf;eBj,krfb,rfOMj ayM;qfgUwdkOf;v.uf;ydlifyMbwDberfvmB
qkdif ymifwkduf;nef,ifb[mufjeldOf v.ifjqFufbtzqdlOfhcdlOf;uefeBh awokdyfbyAefrD;ao
qkdifjrldif;aw,kifj,mifjnlefuOf;ndlOfj eB,Ofh/ cOfvmwfjOM v.uf;ydlifyMbwDbvAOfeBh
qifbqmif@,kufhrkef;yef wMbumefrmufjrD;qkdifjrldif; cdkefj,fgbOB;vdlOf? n.ifbrmefwdlOf;
vdlOfvBjtvj zldOfb[yfhqfgUv.uf;ydlifyMbwDberfvmB wMU,if;xkufbvDqfgUwdkOf; v.u;f ydlif
yMbwDbvAOfukrf;urfeefhu.efb eB,Ofh/
yefpj Odyf:tAwf:
v.uf;ydlifnefvfgeBh vDokwf;
(1) z.e;f vD tvj z.e;f qMU c.iv
f u. ;f ydil yf MbwDberfvmBehB yAeq
f Old ;f vf/g
(3) OBOh Mj wrf;yliyf uf;ydil f nef[mrfjwyfw h yF jf v.ijf c.wbf z.wjf yMbwDbymB;rlid ;f nef
u.p;f ,kurhf e k ;f yef ule;f ekid jf cdOl ;f ? clid jf z.ubf ekid jf ,mifb nrfbeef qkr;f qmOf;
cdOl ;f ekid jf qkr;f eefah otvj orfq h uF bf tzawMb ule;f wmifbqdOl ;f eefh eBvMj/
yuf;ydil n f efejB q.ibf yleyhf e F af wMb okebf vBjule;f c.iuf e l ;f yde
k rhf ild ;f eef[h Okd /f
oyf;vFi;f tvj/
yefpj Odyf:Ogif
vldifjumef okefbvBjqmOf;ulef;anb
qkrf;qmOf;cdlOf;nefekdifjeBh =Ofulef;cOf rD; 80 Omufjc.ifqkdifjrldif;ao? qmOf;cdlOf;xFifj
qkrf;ekdifjorfh rD; 20 Omufj,Ofh/ rdlOfj,mrf; ulef;rldif;wif;vlif rD;okefbw.wfjcFyf;umif
qfgao qmOf;cdlOf;ulef;erfcOf qlyf;vBjnMbeMbugMbeefh qmOf;cldOf;ulef;anbcOforfh
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 43
q.ifbrfg;awa[huifjyef okefbvBjqmOf;ulef;anbcOf[dkOf
(1) OBOh Mj rf;g eByh e
A v
f uk jf qkr;f c.iq
f mOf;ule;f anbcOf ef;g rlid ;f eBj eBvMj/ acMjvOfj
vmwfj (proposal) nefne A ;f nmef; wMba[huifjyef qmOf;ule;f anbcOf qdOl ;f
vBj,lbyMjwfjg qkr;f ule;f erfumg ef;y.ie f hB q.ibf rf;g aw,.r;f [yfh [dOk f omefcwf; eB
wFy;f wwf;tvj/ oyf;vFi;f ae wmif;[efr;gf tvj/
q/ wmifbae wMbqfUg wdOk ;f ydil , f uk ;f ,mifbv.ijf okebf vBj tvj v.ijf ydebf yFijf
Zdijf YwM;/ eBh ukrbf xlejf wMbvyfv h i. ;f yef okebf vBjqkr;f ule;f anbcOfeB
,Of/h y.ibf OMj okebf vBjZmBb[Ae;f o.e?f ZmBbydil bf irf;clO;f c.i?f ZmBbugmrf;vmwfj
tvj okebf vBjwmifbydil w f if;oAijf wif;vlif nefye A cf i. uf e
l ;f okebf auMU
cOfv?gf nefuOA bf c.iq f rk ;f ule;f anbcOf tvj qkr;f ule;f erfcOfve gf efh
,lbwDjylid ,f uk ;f ,mifbv.ijf okebf vBj qdOl ;f vmwfjrM;eBjeB vlpjf wif;v.ijf
ydebf yFijf Zdijf YwM;ao ulwbf xwf;ymufjyFwjf vBj,lbeef, h Of/h
(2) q.ibf rD;vmB;wmif;wmifbydil f wMba[huifjyef qkr;f ule;f anbcOf nefr;D wfjg ugmef;
y.if c.iqf rk ;f ule;f erfcOfeef[h Okd /f ayM;rD;eB yAeq
f Old ;f vf/g
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 45
yefpj Odyf:Omrf
yuf;ydlifeBh q.ifbxkufbydlif;yef
v.ifjrFwfjw.ef; c.ifqmOf;ulef;erfcOf[dkOf
OBhOMj qkdifjrldif;edkifjeBh auMbwifjOBhwif; qkrf;qmOf;cdlOf;o.ifqkrf; nefudlOf;ydkifjoMb
oeMbyFufbuefOBh o.if,mifbeefh eBvMj/ ulef;urfjerfeBh udlOf;ydkifjoMboeMb rM@usM@
(Maja) nef,krfb,rfOMj ulef;qmB;cOfu.pf; rD;okefbn.ufb[Awf;umefwmif;e.ufj?
qefhulef;,dif;cOfeBh yAefwMb[Awf;umefefg;=def;a,;ao vkrf;vM;vkufjvmif;u.pf;
eBeefh,Ofh/
qkrf;ulef;anbcOforfh udlOf;ydkifjoMboeMb nlOf@rM@'D@ (Omari) nefrD;
zlj,dif; n.ef=OfZmBboMboeMbao ,krfb,rfOMj ulef;,dif; wif;ulef;qmB;eBh qefh
xmefjzAifbyAif;uef,lbeefh,Ofh/
zdlOfbyAefymifvldufjwifj vmB;[email protected]@ca'@qD@eB qOfjcFyf;umifqfgcOf 70
OmufjeBh n.efvldufjwifj zljn.ef=OfymB;rldif; nefqdlOf;udlOf;ydkifj oMboeMbrM@usM@
eef, h Of/h qkyjf eBj qkr;f vliyf i. q
f idk jf rfbg cOf wrfyil yf uf;ylid f nef[mrfjwyfah wMb v.ijf
ulef;,dif;cOf n.ufb[M[Awf;umefwmif;e.ufj=def;eefh,Ofh/
(2) oifOMj cde k ;f tr;vFujf yuf;ydil f wMby.bB {j ar;emif; tvj vkujf ,di;f cOf vBjn.ubf
[M[Aw;f umefwmif;e.ujf =de;f eB q.ibf qfjg v.ijf yleyhf e F af wMb okebf vBjule;f qmB;
qdOl ;f udOl ;f ydik jf oMboeMbrM@usM@eef[h Okd /f
(3) qkr;f vliyf i. q f idk jf rM@usM@eBh ,.evhf jB xkubf qkr;f ule;f erfcOf vlud jf wifjcde
k jf rM;
q.r;f vmB;[email protected]@f ca'@qD@zAibf zAejf tvj q.ibf ref;rD;okebf vBj wMbwrf;ymB;
yuf;ylid uf Mg b eifburfjqfrg ef;[dOk /f
yefpj Odyf:OD,
acMjxmrfeldOf
okefbvBjnef=rfjvkrf;OBheefh urfjz.ifj
(1) ydOl jf wMb ule;f cdOl ;f ekid jf nrfbeef ,Aebf tijnefeidk jf eBh q.ibf xkubf rD;okebf
vBjnef=rfjvkr;f OBe h efh [dOk f nrfbxkubf nefOMjeefh acMjcmefwy. bf ylid ,
f bgf ref;
yAen f efv/gf
48 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(3) q.ibf rf;g ,krbf ,rf nefOMj ef;g qkid jf rlid ;f olehB vlObf vBjnOfyuf;ydil af [huifjyef
wMbokebf vBj c.iuf e l ;f cdOl ;f ekid jf eB[Okd /f
yefpj Odyf:pj;
rldOfj,mrf; okefbvBjcOfudlwfbyAef
ywdufjcmwfjeefh xkufby.ifyefqldifh[dkOf
cdlOf;nD@rMUof (Imas) eBh ,lboOf;efg;rldif;cOfrM; vmBvmBodkyfb? vmBvmByD@ qArfrdlOfj
ulef;wmifbrldif;cOf yBbcmBhrM;xifoOf;eefh,Ofh/ =rfjOMj yAefrdlif;qMbwdcOfaowMU
nD@rMUofcOfeBh yAefqkrf;ulef;anbu.pf;/ vmB;omifjymefcOftwh q.rf;eifbZdifjydlif
ymefuOfbao y.Bb{j[dkifrM;[email protected];auMj wDbxldefbndwf;n.wf;ao clj[Awf;[B@
eM;vfg? [Myl[MyMvfgaotvj ,lbudefuefrM; [mifb[Dj[mifb[mB; q.wfbwDjugMbeefh,Ofh/
wMbzOymefcOfcD;qdkefjugMbeefh v.ifjukrf;u.ef;vkrf;vM;odifbOFwfhv.rfheBh yAefnef
vlOfbeMbawheefh,Ofh/
qlOfjylefhrM;yBb[dkifeefheB q.rf;eifb umefx.if@wAOf; tvj umefwFyf;rBhvdlOfj
rBheBh cdkefj,fgbugmifjcgmifrM;ao odifbOFwfhv.rfhcOfauMj vFufjvmBjq.rf;rM;,Ofh/ v.ifj
wmif;nef vBjxAifarM;uefvdlOfokwf;qrfh yAefvi. fjvlify.ifqdkifjwFyf;wwf;OMj
awwAifzmBedlOftrjerfhcOfao [Awf;{jvBj[Fif;ZB;ZMU wMbzldrfhxFrfyef ulef;qdlOf;
,lbefg;OAif;vlif wDjwmif;y.wf;qmef; eBeefh,Ofh/ ,.efhzmBqdlOf;eBjao eMjwDjc.if
nD@rMUofcOfwif;erf vBjxkufberfhvkyfbvlrfjyFwfj,Ofh/ v.ifjzkufb[[email protected];vfg?
Okef,vh;'mh,ymh:rldif: efG:wD<rguf<caI<qD<bmif,ekdif; 49
ruf;wwf;okefbvBjulef;
u ,.efhv.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif;
efg;uefeBj [Of;[M;awcBjqfgwlpf; v.ifjOMj okefbvBjulef;eBh xkufbvBjruf;wwf;
rdlOfj,mrf;vfgeefh,Ofh/ efg;vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef;nefuAOfbwif;vkrfj
eefh nrfbwlufbvmwfjOBh wMbruf;wwf; v.ifjokefbvBjulef;eefhtoj/ ulpf;uMj efg;
eAefymB;Olefh acMjz.rhfqfg v.ifjokefbvBjulef;ydkefhrdlif; tvj ZmBbymB;rldif; nefuAOfbul@rldif;rldif;
,mrf;cduk chf mufv
h rfbv.ijf wMbule;f rlid ;f (International Covenant on Civil and Political Rights) w.efj 4 eefh tvj efg;
eefh acMjz.rq hf gf v.ijf okebf vBj vdufj=rfjrmB v.ifjokefbvBjulef;cOfwmifbydlifeefhvfg? efg;ydlifiOfjydkif;rldif;cOfeefhvfg
ule;f urfjerf n.ev f wl ;f ,.r;f twh ydkwfbaeOBhOMj- ]ayM;yAef,mrf;cdkufhcmufh wMbulef;rldif;wif;vmBcOf nefv.ufb
wMbruf;wwf;awMbokebf vBjule;f idlwfjawMb v.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif;eefhqkdif} okefbvBjulef;eBh xkufbvBjruf;wwf;
urfjz.ijf ,Of/h
urfjz.ifj,lb eB,Ofh/ ,mrf;nef vlify.ifqkdifjwFyf;wwf;OMj qfgj,mrf;udlwfbyAefvdlifj
v.ufbidlwfjawMb v.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif; (National Security) nrfbeef qfgj,mrf;
cdkufhcmufhvrfbv.ifj wMbulef;rldif;wif;vmB,Ofheefh cOfawydkefzmOfb ]iOf;vmB;cdkufhcmufh
vrfbv.ifj} eefh,lb,Ofh/ rmifzmOfb qmif@ydkefzmOfb rmBrD;ZmBbnkyfhydlifbvmB;odkuf;
(Martial Law) ,lb/ vifeefh cOfawckdifwMb ruf;wwf;okefbvBjulef;,Ofh/
acMjugmrf; wMb=U
Ú v.ifj,.rf;,dkef Ú v.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif;
Ú acMjylifuM@ZdOf; Ú v.ifjurfudef;ZmBbqfg
Ú wmrfbwmB Ú iOf;vmB;ckdufhcmufhvrfbv.ifj
Ú v.ifj[mBv.ufb[mBvmB wMbulef;rldif;
Ú v.ifjq.yfbo.ufjxmrfxkdif Ú v.ifj,Awfjcifndkwf;wef
Ú rmBrDjZmBbnkyfhyldifbvmB;odkuf; Ú v.ifjcMwlOfcMqfg
vgif;Nrf,vlrf;qkdif;rdlif: sv; yldifymh:vmh:pAwf: tefzAif,zAef; omh:vifwD¤ngyf: 53
bmrf:ulef:rldif:bkif;bmif;tlefarj:eef¤ vlifygifqkdif;awqmif<pAwf:vldif;qldif¤pkdof/
54 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
yefpj ekdif;
q.ifbrfg;awruf;wwf;awMb okefbvBjulef;[dkOf
c/ udw
l bf yAef v.ijf aeumifqe gf efv
h il v
f mifao ule;f a[M;vmwfjcOfurfjz.ijf
,dek jf ,.e;f ydOl jf wMbylw;f yFwjf qkr;f vliyf i. q
f idk jf olcOf/
yef[M ckdufhcmufhvrfbv.ifjwMbulef;rldif;eBh
v.ufbidlwfjawMbqkdifjrldif;rdlOfj,mrf;vfg
yef[Mcduk chf mufv
h rfbv.ijf wMbule;f rlid ;f wif;vlicf Of,mifbedik jf nefvu. bf idw l jf awMb
v.ijf =rfjvlrjf qkid jf rdil ;f eBh {jayM;udik bf wif; vliyf i. q f idk jf ruf;wwf;awMbokebf vBjule;f
nefyuf;ylid af [huifjOBe h efe h B zFOx f ikd ,
f mrf;vfg qifbvBjOMj qfjg iOf;vmB;xkubf vBjrBjqfg
eBvMb? wMbawwFy;f wwf;v.ijf eBj ,myfb,Ae;f awh,Of/h uAObf vlpjf v.ijf vlid jf okebf
vBjule;f nefvOkd ;f vifvil v f i. jf ekid jf eefah o vkr;f YwM;,l@\lyhf ZmBbokebf vBjule;f
(The European Court of Human Rights) wFy;f wwf;OBq h rf-h yef[Mckud chf mufv
h rfb
v.ijf wMbule;f rlid ;f wif;vlicf Of,mifbekid jf eBh wMbwvBjxkubf ruf;refjyAef vlid jf v.ubf
idw
l jf awMb v.ijf cD;qde k jf qkid jf rlid ;f eefh ,lbwDjvliyf i. q f idk jf vlObf aevBjvuf;xmef
v.ijf OMj qdOk jf qfjg q.r;f eifbwDjwfjg eBj wif;rlw;f u.ebf eB,Of/h
yldifymB;vmB;[Awf;nefzAifbzAefj?
c ,mrf;aoauMUauMU vBjxkufb
ukrf;cif [dkOf wDhp.yf;
ayM;[dOfjqifjwlpf; v.ifjvlOfbvBja[huifjyef okefbvBjulef; tvj v.ifjvlOfbvBja[h
uifjyef v.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif; eefheB udlwfbn.ufbrM;acMjxmrf nefw.yfb,myfb eAefymB;Olefh
okwf;,mifbekdifj? ydufhorfhOMj v.ufbidlwfjawMbv.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif;OBhwmefbvfgauMj awMjOMj rD;v.ijf v.ubf idw
l jf awMb
okefbvBjulef; nefwdkef;vlOfbvBjvyfhv.if;yefeBh yAefqdlOf;vfgvmBvmB nefOMjeefh v.ijf qifjrefjedro f Of;qkid jf rlid ;f
,Ofh/ rdlOfjw.yfbaujrM; yef[Mekdifj acMjxmrfrmB-3 eefheB rfg;ydkwfbaerM; oAefjrmB ,lbauMj vlObf vBjvyfv h i. ;f yef
okefbvBjulef; nefwluf;xdkifiOf;vmB;vfgauMj nrfbxkufbruf;wwf;eefh,Ofhvl;/ okebf vBjule;f ,Of/h
56 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
yefpj Ogif
ulef;qdlOf;vBjxkufbukrf;cifeBh
xkufbvBjrfgxkdif [dkOf y.Bbv.wfj
(1) ule;f vBjxkubf ukr;f cifwif;oAijf eefh ayM;OMj nrfbrD;v.ijf vBjxkubf rfx g idk f vlpjf
vlid jf zdw;f ydil jf eB qkid jf rlid ;f ul@nefehB q.ibf xkubf rD;yuf;ydil f nefvw l ;f {jcOf
rD;okebf ,.e;f nOf acMjyliv f rk ;f YwM; nefybB. v.wjf yefcOfeef[h Okd /f ,.eo hf if
tvj xkubf [dOk f nrfbxkubf /
yefpj Omrf
z.if;yAefodkuf;eefh q.ifbxkufb,ifhOBh
okefbvBj[dkOf
(2) ,.ew
hf mif;[Aw;f qdOl ;f eBjao qmif@udw
l bf yAerf M; qlid [hf Okd /f
(3) z.i;f yAeo f udk ;f eefh qOfjq.rqf idk jf auMUekid jf qmif@cBjqfg wMb,if,
h w
kd ;f OBh okebf
vBjqdOl ;f vf/g ,ifOh n
hB efve gf hB awwlu;f xkubf vdOl o f wk ;f /
(3) ule;f eBh q.ibf wkud chf ;D qfag o v.wjf v.ijf cMwlOcf Mqf,
g bl [dOk f
oifOMj pM;urf;ckdufhcmufhvrfbv.ifjeB wMbaw=UvBj v.ifjOMj auMUvBjxkufbukrf;cifeBh
q.ifbwkdufhcD;qfgao v.wfjv.ifjcMwlOfcMqfg [dkOf nrfbv.wfj eBeefh vlOfbvBjrD;zdkef
acMjylifvkrf;YwM;,Ofh/ eifbvBj=yfh[efrM;twh y.Bb{jrD;rM; v.ifjnrfbnOfrdlOf;xwf;
xdefwDjvkrf;YwM;eefh,mrf;vfgauMj auMUvBjxkufbukrf;cifeBh vBjxkufbv.ufbidlwfjawMb
v.ifjcD;qfg tvj v.ifjeyfh,rfeifbulef;auMUekdifjeefh urf;vAOf,Ofh/
yefpj OD,
acMjxmrfedlOf okefbvBj
wMbvBjxkufbolifbxkdifvkrf;YwM;
(1) ydOl jf wMb vkr;f YwM;rlid ;f ntrb'duef@cOf nefuOA bf wif;okebf vBjule;f eefh aw
wFy;f wwf;OMj wMbnOfue l ;f nefvjB xkubf ukr;f cifauMUekid jf olibf rdOl ;f qFwjf xmrf
wDjvkr;f YwM;eBh nrfbxkubf ,ifyh w F jf okebf [yfv
h jB zde
k af cMjyliv
f rk ;f YwM;ref;
eBeefh cOfyefacMj,.eq hf idl [hf Okd /f
vgif;Nrf,vlrf;qkdif;rdlif: sv; yldifymh:vmh:pAwf: tefzAif,zAef; omh:vifwD¤ngyf: 59
ydlifymB;vmB;[Awf; nefzAifbzAefj?
i ,mrf;aoauMUauMU vBjxkufbwmifbxkdif
vkrf;YwM;
y.Bb{j vkrf;YwM;wFyf;wwf;OMj rD;OBhvuf;xmefukrfbxlefj wMb+ifhaoauMUauMUqFwfj
xmrf eBao ulef;auMUeefhorfh vBjxkufbrfgxkdifvlpfjwif;vldifjzdwf;eBqkdif xkdifwDj
qmif@wmifbvkrf;qFwfjxmrfw.efbYwM;ref;vBj,lb,Ofh/ efg;acMjz.rfhqfg v.ifjokefb
vBjulef; c.ifrldif;vkrfjZMUurfjerferfeBh ydkwfbaeyM;OBh ydlifymB;vmB;[Awf; nefvlif
y.ifqkdifja[huifjyef okefbvBjc.ifulef;auMUvBjxkufbrmyfbrfgeefh,lb? ulpf; okefbvBj
qdlOf;eBjeBh rmifzOfb nrfbvBjxkufbvlify.ifqkdifjcOf eyfh,rftoj/ cOfuBhtvbvmwfj
OMj- ]auMUvBjxkufbrmyfbrfgeBh v.ufbidlwfjawMb v.ifj=rfbvlrfjqkdifjrldif;ndlOfj}? nrfb eAefymB;Olefh
eefauMj- ]wmif;[Awf;ref;eBh [FifhylefhyFefvlvmB[mBhqMUeMbtvj nrfbudkifbxdlufjwif; okebf vBj c.iaf uMUzljvBjxkubf
ydlifymB;vmB;[Awf; nefoAifjidkef;w.if; cmOf;,mrf;erf nrfbeef nrfbudkifbwif;nOf rmyfbrfag e;xkid e
f hB rmifzOfb
rdlOf;qFwfjxmrf wDjvkrf;YwM;} eB,Ofh/ q.rf;eifb vBjvlnmefb v.ifjvldifjwDjwfjg eBj nrfbvBjxkubf vliyf i. q f idk jf cOf
ao cBjqfw g p
l ;f tvj? oFr@f eBh okebf vBjref;qlOd ;f vfg vBjxkubf yleyhf e
F Of /hB eyf,h rftoj/
yefpj pj;
zdkefvOfj,.ef; nefoFrf@wFrfjwmifb
tvj q.ifjqFwfjxmrfw.efbYwM;
oFrf@ wkdufhvmwfjaewmif;cBjqfgref;,lb wDjzmBbeMjulef;efg;y.ufhcOf 250 auMU nef
,def;xdkifqfgvlifvmif ,.efhc.efb=def;cefokifeMbao rM;ukrfu.ifuef efg;OwfhOBjYzM;
cOf,lb uwf;uwf;,Aef,Aefeefh,Ofh/
60 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
zljwwf;odef - ]rfg;cfgjw.yfbcdkefqldifh[dkOf}
(5) auMUvBjxkubf rmyfbae;eBh ayM;OMj yAeuf e l ;f cMjqfyg eld jf wmB nrfbeef yAeq f Ofj
nMbeMb auMUyde l jf qif;qmefjeefe h B q.ibf awrD;v.ijf yFubf ydil jf [dOk /f ule;f qlid hf
cOfehB q.ibf xkubf vBjckp[hf ef okebf vBjule;f ,lb[dOk /f
(6) ayM;OMj ule;f ef;g [dr;f +rf;cOf cfjg wifjvkr;f YwM; wMbaujvdwjf yef[M ef;g eMjwDj
eB xkubf vD[wA ;f q.r;f ydil yf mB;vmB;[Aw;f vkr;f YwM;nefv/gf
(4) eifb[dOk f awy.ibf qfag wMb ydil yf mB;vmB;[Aw;f vkr;f YwM;eefh rD;okebf ydOl jf wMbvBj
zljydebf vmwfjcB@yef auMUekid jf /
yefpj Nuf:
v.ifjcMwlOfcMqfgeBh
q.ifbrD;urf;wluf;xkufb,lb[MU
i/ c.wbf z.wjf OBh qkr;f ulwbf xwf;okebf vBjule;f nrfbeef qkr;f orMbxdcOf nef
xmifb[mif@[Aw;f omifjvBj wMb[yfuh w l bf xwf;yef acMjwlid bf xdik cf Ofao nOf
ykejf z.e;f ugMbvBj nrfbeef wMbyef[iF ;f nD; {jvliyf i. q
f idk jf nOfye k jf z.e;f y.if
omifjugMbeef/h
yefpj qAwf:
rfg;aw[Awf;[ddkOfa[huifj v.ifjyvdufjcOf
cMwlOfcMqfg [dkOf ylefhyFefvlvmB
(1) ,.eo hf iftvj rf;g xmifbOMj v.ijf vlw;f Omif;yef wMbule;f vBjxkubf ukr;f cifcOf
urf;urf;vBjxly;f wif; zljwmifeMj tvj cl;arM,McOfehB yAeuf mefvrfbv.ijf /
(2) ydOl jf wMb ule;f qdOl ;f vBjxkubf cMwlOcf Mqfcg Of [dOk f vBjxkubf vlvmBye
l yhf e
F cf Of rD;
vmB;wmif;wlid bf xkid vf jB ao orfq h [email protected] q.jB xFre f efh cAebf wFrjf yuf;ydil f
,mifbekid jf tvj/
(3) ydw
k bf ae z.e;f vD ndubf z.e;f qMU c.iv
f mB;wmif;nefwy. bf rM; wDjacMjxmrfrmB
o.ief efth vj/
o iOf;vmB;efg;c.ufj
yefpj ySwf,
okefbvBjulef; c.ifzljwluf;c.ufjcOf
q.ifbvBjxkufbylefhyFef[dkOf
(1) rM@,M@eBh ,.echf yf;zFeaf uMbumef[uk ;f [mBah wMb vliyf i. q f ikd jf ao vBjxkubf ukr;f
cifO?hB ref;emif;vBjxly;f wif; iOf;vmB;qdOl jf wfjg eB,
h bl /
yefpj uof;
v.ifjilyfhiDhedlOf iOf;vmB;efg;c.ufj
OBOh Mj rf;g tvjule;f o.iaf uMUeBh nrfb,de l v hf jB ao [Frp f M;ule;f auMUnef ymB;[efZmBb
umefridl ;f yFubf uefwif;olcOfeefah o nOfye l whf e
d yf e
l rhf Okd ;f ugMbtvj vBjxkubf yliw f mrfb
c.ujf [MjyD@ eBvMj/ rf;g tvj ule;f wlu;f c.ujf wmifbauMUcOf =yfx h yl ;f uefwif; zlj,fbg
ZmBbukr;f c.ujf cOf wMbwmifbvmwfjae iOf;vmB;ef;g c.ujf eB,Of/h
ule;f qkr;f olehB urfjz.ijf [Aw;f eifbule;f wlu;f c.ujf cOf? urfjz.i. jf orfh [Aw;f
eifbzlj,fbg ZmBbukr;f c.ujf cOfao wli[hf mif@rde l ef ifb =yfx h yl ;f uefawheefth vj/ wif;
o.iZ f mBb awvBjaeacMj,.ehf wMbv.ijf qku;f refjzfrg ef;/
iOf;vmB;ef;g c.ujf nefov l jB xly;f qrfh cOfjyM;qArq f Old ;f wfjg eBj-
(1) qFubf uefwif;ule;f wlu;f c.ujf cOf nefqOld ;f yAev f uk jf qkr;f yMbwDb c.iaf uMUolxyk hf
[Fre
f efah o nOfr;gf cifOwhB jD ekid jf ulp;f acMacM/
(4) nrfbyefvmwfjZle;f awMbzfv g /gf olibf vdujf vBj,lbaowMU u.ebf yBbolibf eefh
vBjxkubf u.u;f vlwp
l ;f n.ew
f mif;/
(6) ayM;yleyhf e
F rf mBrjD vBjxkubf cifnw kd ;f wef[MjOef;ao yefue d e f rfw
h if;cOfjrke;f
ymwfb (bread) ,mifbvAOuf p . ;f / wMbyefwmrfbeBj zljyfUg c.ujf auMUekid jf vBjwFrjf
wmifbZ.r@f zde k ef idk jf ao? zljukr;f c.ujf orfh vBjvli;f vmB;rdOk ;f yef/
(7) z.i;f rD;ef;g c.ujf eefh zljwlu;f c.ujf cOf nrfbrD;okebf w.wjf cFy;f umifqgf wMbymif
vlud jf [email protected] v.ijf /
p wmrfbwmB-
nAef;nmef; tvj z.ef;,.efj
vlify.ifqkdifjcOfqfgUwdkOf;wmrfbwmBeBh q.ifbqfgjv.ifjylefhyFefawMb okefbvBjulef;[dkOf
nrfbqfgjeB ulef;wif;erf [yfh[efydlifjuefOBh,Ofh/ urfjz.ifjcmefw.yfbOMj wMbawyef
wmrfbwDjulef;eBh wdkef;vlOfbrD;,lb? u.pf;orfhvlOfba[hwyfhyFwfj v.ifjcMjwmBeefh eB
eAefymB;Olefh ,Ofh/ urfjz.ifjtwhOMj wmrfbwmBeBh yAefv.ifjwmif; nefulef;[Of;nrfbrD;qfgn.rfjyFif;
uAObf vlpjf v.ijf yefwmrfbwmBao wDjuefao orfhyAefnefnrfba[huifjvBj v.ifjzdwf;Zdifjckefeefhu.efb eB,Ofh/
qkid jf rlid ;f cOf qfUg wdOk ;f yuf;ydil f tvj nOfqArf 1995 vdlefqef@egM@'D@ uAOfbvlpfjv.ifjyefwmrfbwmBao qkdifjrldif;cOf
vmB;wmif;vmBvmB,mifb,Of/h n.efcdkify.ifrM; eifbwfgjeBj,Ofh/
Ú 56 qkid jf rlid ;f eBh r.wbf ,MbyFwjf v.ijf yefwmrfbwmB ydOl jf wMbv.ijf zdw;f Zdijf ckef
eefh wif;oAijf wif;vli/f
Ú 15 qki d jf rlid ;f eBh OAeOhf vhB i. jf zdw;f Zdijf ckef nefr;D wfjg yuf;ydil of udk ;f eefh nrfb
eef nefye l yhf e
F p
f M; z.i;f yAeo f ukd ;f eefah o r.wbf ,MUyFwjf v.ijf yefwmrfb
wmB ydOl jf wMbvlid jf zdw;f qdOl ;f udw k ;f eefw h if;oAijf /
Ú 27 qki d jf rlid ;f eBh vlw;f y.bB yefqUgf v.ijf yefwmrfbwmB ydOl jf wMbvlid jf zdw;f Zdijf
ckeyf ild z f iA jf (ordinary crimes) eef, h bl aowMU nrfbqfUg wdOk ;f rM;[dik f 10 yD@
[dOk f vdOl e f efj,Of/h
Ú 97 qki d jf rlid ;f eBh wkud Ohf ufq
h Ugf v.ijf yefwmrfbwmB,bl /
yefpj Odyf:
ymB;[efedlOf v.ifjyefwmrfbwmB
(1) v.u;f qku;f ymB;[ef/ elOd v f i. jf yefwmrfbwmBehB v.u;f qku;f ymB;[efr;fg rD;qdil [hf Okd /f
q.ibf rf;g ,.r;f [yfv
h jB v.ijf yefwmrfbwmB ydOl jf wMb vlid jf cMjqfug el ;f wmB tvj vlid jf
zdw;f Zdijf ckew f mifbylid cf Of nefcudk chf mB;eef[h Okd /f ayM;nOfvu. ;f qku;f wDjwfjg eBh
OMj rf;g awcOfjyM;ef;g vf/g
(2) cBjqfw
g p
l ;f acMj,.ew hf Mbwif;o.iz
f mBbtvj/ vmwfjwlp;f acMj,.eo hf i. f
acMj nefawurf, h efyef v.u;f qku;f ymB;[efr;gf eefth vj/ nOfacMj,.erhf ;gf
eefh wFrjf ofbg wDjwfjg =OfacMj nefyefOe hB ;gf v.u;f xFOe
f efth vj/
(3) qFijf aeymB;[efr;gf wFubf wFubf vFi;f vFi;f tvj/ ayM;OMj rD;v.ijf uAObf c.ijf uef
wif; ule;f [dOk f iOf;vmB;wDjwfjg eBjeB v.u;f qku;f ymB;[efr;gf nefwy. bf rM;wDjacMj
xmrfrmBeidk jf eefh q.ibf awvFujf vmBjugMb[dOk e
f B wFy;f wwf;tvj/
acMjugmrf; wMb=U
Ú v.ifj[Awf;omifjrmifbudlOf;vD Ú ,dkwf;odrf;yAefc.ifqkdifjrldif;
Ú v.ifjqFufbtzwdwf;awMbuef Ú clOf;c.if
Ú ZmBbrmufjrD; Ú ZmBbuefulef;
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 75
yefpj ekdif;
ydefbyBbcmefw.yfbuef v.ifjokefbvBjulef;
[Of;OBOh Mj rf;g ,lboOf;ef;g qkid jf rlid ;f nefue l ;f rlid ;f cOf cfjg wFy;f wwf; wMbnOfvi. jf
okebf vBjule;f cAebf wFrjf ofbg ef;g ydil if Ofjydik ;f rdil ;f rfbg eefh eBvMj/ vlnmefb acMjcmef
w.ybf wDjwfjg eBjao okebf vBjnefvo gf rfh vrfbv.ijf wdOl ;f eB wFy;f wwf;eifbrf;g vBj
qfv
g Mj/
auMUwmifbvmwfj 1 - ]xkubf ofbg okebf vBjZmBbymB;rlid ;f tvj ule;f yde k rhf idl ;f cOf rle
d f
qlid e
hf ifb v.ijf vmwfjqMvBjxmifb[mif@? v.ijf wFrjf ydw k bf vBj
ef;g zdek cf mOfb tvj v.ijf w.wjf cFy;f umifqvgf jB xmifb[mif@cOf
eefuh p . ;f / wMbOMj {jvBjo.e[f e A ;f ypfbpMbul@auMUOMb?
v.ijf [Aw;f umefOMb? v.ijf ,lbvDOMb nefye A o
f e k bf vBj ZmBb
76 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(1) ef;g v.ijf ydebf yBbw.ybf cmefuefehB v.u;f qku;f ymB;[efyuF bf uefOv hB mif,mifb/ wlihf
[mif@rdel f eifbcOfwy. bf cmefuMg beefah o cde k ;f nOfacMjugmrf;qOfjuOfb cB@ae
wlp;f eifbrf;g [efxikd yf e A f acMjw.ybf cmefcudk chf mB;ydil ,
f bgf ydOl jf wMbymB;[efnefvgf
nefeefth vj/
c okefbvBjomefcwf;
v.ifjqFufbtzwdwf;awMbuef
wmif;=yfh[efuM@ylefhrM; ndufbrdlOfjvAOf qFifjaeqrfh vldifjulef;auMUvfgauMUeefhcOf
ylefhyAefawMb okefbvBjulef; tvj rmufjrD;eefhwif;erfeBh udlwfbrD;rM; ,.efhydlOfj[ef
xdkifOMj qkrf;ekdifjeBh wdlOf;vBjvDvBjyAefckdufhw.ef;aowmifbqkrf; eBeefh,Ofh/ wmif;
78 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
xkid wf jD yleyhf e
F af wMbokebf vBjule;f eifbuOfb/ wlO, f mifbqrf-h ayM;nOfymB;erfOMjqkid f
vkufjn.efb cOfeBh yBbarMOlefhqifjnOfykefjz.ef;vBj wMba[MjuM;tvj wMbawvBj
vmB@odef@a[MjuM;eefh qkdifjrldif;urfjerferf qifbruf;wwf;OMj nMb,kwuf;vBj eAefymB;Olefh
wArfxlefju.efb eB,Ofh/ v.ifjqFufbqefhqdil fheBtwhauMj urfjerf[efxkdifOMj wluf;
xkufbq.rf;,.efhw.ef;,lb eB,Ofh/ v.ijf qFubf qefx h mefj [dOk f
v.ijf ruf;wwf;cufw h e. jf eefh
ulpf;uMj oifOMj efg;yuf;ydlifwrf;ylifOBh wMbvBjvmB@odef@eefh awvBjyAef
ayM;ref;wlu;f xkubf q.r;f ,.ehf
ulef;qmB; nrfbeef ulef;zdOfcmOf eBvl; awyAef[dkOf/ v.ifjqFufbtz nefnrfbwluf; w.e;f eB v.ijf qFubf tzuefehB
xkufbq.rf;,.efhw.ef;eBh [email protected]; rdlOfjqFufbqefhxmefjuef ,.efhvlpfj nrfbxkid wf jD yleyhf e
F af wMb
cldifjz.ufb? zdOe f if? ugmrf;vmwfj? v.ifjudlOf;ydkifj? v.ifjyefymBbqM;q.rf;cdlifjz.ufb [dkOf okebf vBjule;f toj/
v.ifjOBhZdifj,mrfjckdufhw.ef;vdlOfaov.ifjvDwmif;usMUulef;[Of; qdlOf;eBh,Ofh/
yefpj Ogif
v.ifjqFufbtzwdwf;awMbuefeefh
q.ifbwluf;xkufbq.rf; ,.efhw.ef;[dkOf
iOf;vmB;wDjwfjg qdOl ;f eBh qfjg v.ijf qFubf tzwdw;f awMbuef nefwul ;f xkubf q.r;f ,.ehf
w.e;f tvj nefxuk bf vlw;f Omif;yef[MU? nrfbeef nrfbqfjg nefwul ;f xkubf tvj
80 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(2) qdOl ;f vmwfjugmrf;ule;f qkr;f anbcOfe;gf rlid ;f eBh ayM;cfjg vBjumef wDj=if;umefx;D
OD;qkid jf rdil ;f eefe
h B awvBjo.evf mwfjugmrf;ule;f qkr;f erfcOfue . bf /
yefpj Omrf
umef,kufhrkef;yef v.ifjzAifbyAif;eBh
q.ifbyefz.ef;vDwDjrkufhzkifulef;
otw@vM@ eBh nMb,kr;D 32 yD@ao yAetf rjwDjvkujf n.ebf 4 auMU? vBj,lbef;g
qkid jf rlid ;f u.w;f zmef nefwmif[h mrf;umefoik e f efah o xkubf eDjrlid ;f e.ujf OBe h rfvmBeefh
aowMU ref;emif;[yf[h efOMj qOfjuOfbyAeuf e l ;f urf@vDeMb eB,Of/h ylerhf M; 5 yD@
eefh ref;emif;vBjumefzjl emrf;ef;g wDjekid jf ao ide k ;f cOfjorfn h rfbayM;erf? u.yjf eB
ayM;rD;,mrf;wef;eB ref;emif;qifb,Aychf Ol ;f yefye ld jf rde l qf idl hf refjzFebf oDaq;
vf?g clO;f ekijf wkpbf (,l@[email protected];f ) vf, g Of/h umef,yA chf Ol ;f eBh vD[mefq h w
gf Mbref;emif;
ao ide k ;f cOfjauMj vBjerfvOld f umefeMjeFejf eefuh e . bf ,Of/h u.yjf eB qOfjzlOrf ef;
emif; qifbyefacMjpmefbOMj v.ijf ,Aychf Ol ;f eBh {jOByh e A uf mefeMjeFejf ugMb eB,Of/h
zdOl bf xFijf [MjyD@eB ref;emif;yAerf M; qOfjc.iuf mefimef;refjzFebf tvj
clO;f c.in f efvjB erfw h e . ;f vD eef, h Ofth vj rD;yM;qAruf e l ;f wFrjf ule;f rmB? ule;f cli@f
n.ubf wD@qmB; tvj ule;f ,Ayuhf e l ;f o.cB Ofv, gf Of/h nefejB eBh ref;emif;[Aw;f omifjrM;
wDjqkid jf rlid ;f nefie kd ;f cOfjeyfz
h wfz h iA bf wFrbf eMbeef, h Of/h rdOl jf w.ijf xmrfwp l ;f
v.ijf n.ibf rmefref;emif;eefh w.ybf cmefuMg beifbeB,Of-h
(2) otw@vM@ eBh [Aw;f qlid [hf Okd tf vjn.ibf rmefrM;? e.ujf aoref;emif; rD;z.e;f
vDxiF jf wDjzfv
g /gf
(3) OBOh Mj ef;g qkid jf rlid ;f eBj nrfbrD;Zdijf xki;f ydOl jf wMbemif;,di;f cOf ylu;f omifjeMj
umefci. of e k bf wlOuf p l ;f eBvMj/ ayM;OMj rD;rM;yuf;ylid f nefa[h[mrfjxkid e f mif;
,di;f cOf rde l q f idl e hf ifbOMj ayM;qOfjzlOn f rfbvlw;f Omif; auMUyAeaf r;emif;eBh
nrfbrD;okebf ydil bf irf;vBjumefrmufjrD; eBqidk f yuf;ydil n f efeefh q.ibf xdik wf jD ylehf
yFeaf wMbokebf vBjule;f [dOk /f aewlp;f acMj,.erhf ef;tvj/
ayM;OMj ule;f qdik jf rlid ;f wif;oAijf qly;f vBjwdOk w hf mif;ymB;ypfbpMb? v.ijf zkud ;f z.ehf
tvj v.ijf eMjumefwMimef;qdOl ;f eBh zAibf yAi;f rde l uf efeq B ikd f ule;f okebf auMUcOf
tvj qkid jf rlid ;f cOfehB awvBjckp[hf eferfw h e . ;f z.e;f vD wFwjf awM;qFijf vFi;f vDimrf;/
ulp;f uMj ayM;OMj ule;f auMUnef clid jf z.ubf ? zdOe f if? ugmrf;vmwfj [dOk f v.ijf udOl ;f ydik jf
yFubf ylid jf uefeefh rD;okebf qly;f vBjyAi;f rde l uf efeB ule;f urfjz.ijf orfh v.rrf jB qfOg Mj
ulOcf OfvjB vkork ;f ugMbeB,Of/h wmif;rBjqfcg OfehB qmif@,kw d jf ,fbg wdOl ;f rM; rdOl jf ,mrf;ydil f
rDjuOfburfjz.ijf [dOk f Zdijf ylid v f i. jf qFubf qefch Of twbvFujf vmBjeef, h Of/h ule;f urfj
z.ijf eBh ,.euhf Ol v f jB qkeyhf bB. yFwjf ydil yf e A yf ild rf ;D ckud w hf e . ;f okebf wlOcf Ofao nrfbcfjg {j
yde
l jf ,de k jf ,.e;f wMbn.ijf wDjqefq h r. f nefwOld ;f vDwOld ;f cFr?hf =de;f a,;nefvx D jD
okw;f ? v.ijf wdOl ;f qfUg qmBb? wMbwlp;f xdik yf mB;,lbvD nrfbeef eMjumefwMimef; nef
wdOl ;f vDeefth oj/ eBao rmifzOfb ule;f eBh qifbn.eyf mBbymufjyFwjf ydil rf jD nefwrf;
yliqf Ugf wdOk ;f wMbudw k ;f ,dwk ;f v.ijf qFubf tzwdw;f awMbuefeef, h Of/h
ayM;OMj ule;f ef;g qkr;f ekid jf nefehB vBjxkubf qFubf tzwdw;f awMbuef [dik [f ;D
eAefymB;Olefh eMbylew hf jD eB aw[Aw;f [dOk af ujvdwjf ugMb nefOMjeefh rkuz hf ik uf e l ;f [Of; wuf;vBj
ule;f urfjz.ijf rBjqfOg Mj
cBjqf, g bl ,Of/h ,lid ;f nmef;,kurhf e k ;f {jule;f ul@auMU qly;f vBjwkOd w hf mif;zAibf yAi;f rde
l f
ayM;v.ijf qFubf tzwdw;f awMbuef uefeefah o qmif@wrf;yliyf uf;ydil uf Mg b eifb[dOk f rdOl ;f eMjawnrfbudw l bf rD;rM; v.ijf
eefh vBxuk bf vFujf vmBjugMbeB qFubf tzwdw;f awMbuefeef, h bl eifbuOfb/ ulp;f uMj ,.eq hf qgf yf;yFe;f ao awvFujf
,lOyf ild yf e
A yf ild rf ;D (wef;[Ai;f ) cOf vmBj,myfb,lb/ vlwp l ;f v.ijf vlid jf wDjwfjg eBjao [efxidk Of Mj xkubf vBj[Aw;f qlid [hf Okd f
vBjy.bB okr;f yFwjf [dOk f eB,Of/h eB wFy;f wwf;tvj/
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 83
yefpj OD,
qfgqyf;yFef;eBh q.ifbqmif@vFufjvmBj[dkOf
[email protected]@f eBh yAeuf e l ;f qmOf;cdOl ;f qD@elO@f nefvjB xkubf qFubf tzwdw;f awMbuef
rM; ymufbyD@vdOl e f ef,
h Of/h ref;yAeuf e l ;f [Aw;f umef wDjef;g =if;qmufj nefqmOf;cdOl ;f
wM@rofch Ofyild bf irf;eefrh M; omOf;yD@,Of/h ef;g rlid ;f cOfeefh wM@rofe h hB yAeq
f mOf;
ule;f erfao zljukr;f umefe;gf =if;qmufj nefref;[myfbumefeefah uMj yAerf M;ule;f
qmOf;wM@rofw h Mbaob,Of/h
ayM;nOfyuf;ydil rf bgf OMjqdik f v.ijf qFubf tzwdw;f awMbuefehB omefcwf;wif;
yuf;ylid ,
f bl ,Ofth vj [email protected]@f auMj q.r;f vlpjf v.ijf uwfv h e
F bf umefref;ao qifb
vOfjwmifbwMbwef;[Ai;f ukr;f umef wDjekid jf ? yAew f ef;[Ai;f nefawvBjukr;f ugmef;
qkr;f ule;f oDbauMU nefye A uf el ;f cdOl ;f wM@rofuh p . ;f u.p;f eef,h Of/h [email protected]@f yAef
qD@elO@f auMUekid jf tvj ule;f umefobD auMUeefh nrfb,.r;f [yfrh ef;[Aw;f zljukr;f umef
cOf/
vliyf i. q f idk jf nrfbeef qkr;f okebf vAOcf Of {jayM;qmif@rlethf r; v.ijf qFubf tzuef
wDjymB;ypfbpMb? wDjeMjumefwMimef; tvj v.ijf ,kuchf e kd jf wM@ckew f ef;[Ai;f qdOl ;f
eAefymB;Olefh eBuh e. bf ,Of/h wlO, f mifbnefeikd jf qrf-h v.ijf cwf;qfcg udk w hf e . ;f wMbyefumef wDjule;f
zFeuf mef v.ijf [Aw;f omifj ,di;f ? ule;f qmB; nefvjB xkubf cmwfjc.ybf vlpjf qdOl chf Old ;f ? qmOf;ide l jf ? Zdijf udOl ;f ykid jf
rmifbudOl ;f vDehB yAe,f mifjwdef eefth vj ule;f qdOl ;f cdil jf wlOn f rfbcFi[f iF ;f eef, h Of/h xFijf nefeidk jf twh yefo;l
wMbcwf;qfrg e l thf r; o.e[f e A ;f wMbule;f ef;g qkr;f nefnrfbvBjckp[hf eferfw h e . ;f z.e;f vD eef, h Of/h
v.ijf qFubf tzuefwjD ymB;ypfbpMb? zFeuf mefwmif;[Aw;f omifjrmifbudOl ;f vDehB rmifzOfb [Aw;f {jvBjyAef v.ijf xAif
eMjumef tvj v.ijf ,kuchf e kd jf arM;uef,bl ,Of/h zmBburf, h efcOftwh vmwfjOMj- cyfrh mBqild e hf e
B hB vlObf vBjymBbymufj
wef;[Ai;f eef, h Of/h
yFwjf z.e;f qMUc.iv f i. jf qFubf tzwdw;f awMbuef nefye l rhf M;eefn h Old jf ? wmif;[Aw;f
omifj nefee F jf uFebf eefuh p . ;f qifbqmif@udw l bf n.ubf vBj v.ijf wmif;nefvOl bf vFujf
vmBjeef?h cyfrh mBqidl e hf e B hB qmif@yAev f jB wdOk whf mif; wMbrlethf r;v.ijf qFubf tzuef
nefye l rhf M;qdOl ;f eefn h Old jf eB,Of/h ,Ofah uMj cyfrh mBqidl e hf eB hB qmif@,kurhf e k ;f ylu;f
y.iyf ef ule;f qdOl ;f qkwjf [mrf;wdOk w hf mif; ZmBbymB;ypfbpMb tvj v.ijf zduk ;f z.eyhf il f
o.eyf efeefah o orfyh efvjB v.ijf rkijf r.i;f ydOl jf wMbcOfue . bf ndOl jf OMjeB,Of/h
zmBbomefcwf;cOforfOh Mj- eBh yAev f i. jf qFubf tzwdw;f awMbuef nefye d jf
zleOf e hB efh ,mifbekid jf u.p;f / v.ijf yefoe k bf ckud w
hf e. ;f ydOl jf wMbule;f urfjz.ijf eefh
y.ibf OMj qFubf tzwdw;f awMb ule;f wmifbqdOl ;f cOf,Ofth vj clid jf z.ubf ? zdOe f if? ugmrf;
vmwfj [dOk f Zdijf ulOd ;f ydik jf qdOl ;f eBh nrfbxkubf yAeif Ofjyde k hf wMbqFubf tzwdw;f awMb
uefe, B Of/h vdOl e f efh cOf,rk bf ,rfOMj- oifOMj ule;f ul@auMU rD;wdOk w hf mif;zAibf yAi;f
uef,bl twh v.ijf [Aw;f omifjrmifbudOl ;f vDehB nrfbwmyfjvlObf ? ,.ev hf i. jf eBjao qmif@
[Aw;f {jule;f qdOl ;f erfh uwfch Ofqw k jf ,.r;f eefh vBjwMjckew f ef;[Ai;f ugMbndOl jf eB
,Of/h urfjz.ijf auMjorfOh Mj qdOl ;f vBjcde k jf [Ae;f [dOk f vBjumefuMg b ,.ev hf i. jf [Aw;f omifj
rmifbudOl ;f vDehB u.yjf cOf qmif@vBjckp[hf efaqMjqfOg Mj nrfbudik bf xlud jf wif;cOf eBtvj
,dijf cFe;f qmif@yAez f e . ;f qMUawhue . bf eB,Of/h
yefpj pj;
v.ifj[Awf;omifjrmifbudlOf;vDeBh q.ifbxkufbqfgU
(3) ef;g v.ijf vlid jf nefejB uM@cefqOld ;f vfeg efh yAeyf wdujf cmwfjOB?h uM@cefnef
ekid jf eBh q.ibf ref;vrfbv.ijf wdOl ;f aowmifbnef[Okd /f
(4) ayM;OMjrf;g yAerf M; zljwwf;odef nefvjB wFy;f wwf; v.ijf vlid jf y'mB@,ef@eBj
qkid f q.ibf rf;g awwrf;yliOf Mj y'mB@,ef@ yAeaf uMUvBjxkubf yleyhf e
F af wMb okebf
vBjule;f eB[Okd /f
(5) nAe;f nmef;c.icf yfrh mB v.ijf [Aw;f omifjrmifbudOl ;f vDehB yAen f efv/gf [efxidk Of Mj
cyfrh mBnefejB yefze . ;f vD [dOk f z.e;f qMU wDjrkuz hf ik uf e
l ;f /
i okefbvBj eMja[M=def;
tvj v.ifjuFwfbtca[huifj
q.rf;vlpfj Zdifj,Aefbtij vmBqldOfhvmBydlifao wmif;[efxkdifedlOfeMja[M=def;eBh rD;
yAefvmBqldOfhvmBZef;,Ofh/ efg;rkufhzkifulef; qkdifjrldif;ymB;qmufjzmBbwluf;ykefhtwh ayM;
OMj eMja[M=def;eB urfjz.ifjuBhtvbxmifbOMj ydlifvlifeBh u.pf;cOfjyM; ayMjtrj tvj
vkufjvmif;cOf (n.ef=UuefOMj yAefeMja[M=def; edOf;uvD;,fg;) eB,Ofh/ wlifbOlif;
wmifbnefqrfh ydlifvlifeBh ayM;yAefwDjOmefje.ufjeB [efxkdifOMj nrfbuM;u.pf; ayMj
trj tvj vkufjvmif;/ nOfqArf ylbcdif; emB;n.ufb eMUnmOf awMbxkdif yDjnmBjwmBj=Of
tvj cFefjw.ifhuef cOfjyM;rlwf; eB,Ofh/ qefhxmefj zlj,dif; tvj zljqmB; efg;
eMja[M=def;eBh q.rf;vlpfjwlifbOlif;ulef;vmBvmB,mifbao yFufbydlifjuefOBh,lb/ efg;qkdifj
rldif;wif;erfeBh vBj[ef eMja[M=def;nefu.pf;rD; ayMjtrjydlifvAOfcOf (single-
86 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(4) okebf vBjwMbzAibf yAi;f uef qArzf Ol q f rA af r; ydOl jf wMbvdul jf eMjumef? ydOl jf wMbylid bf
irf; tvj cmBnu. bf clO;f c.in
f efr;D OB/h
yefpj Nuf:
wmif;,mrfjZdifjxkif;eBh
q.ifbqfgjv.ifjylefhyFefawMb okefbvBjulef;
(1) ef;g Omefje.ujf wDjrlid ;f ekid jf eefh v.ijf ulyuhf jl uefehB u.p;f yAeaf yMjtrjcOfcikd uf mef
ao? o.iaf uMUnefawulyuhf yl jf eBh nrfbrD;okebf vmwfj wMbOMj awvlud jf auMU
vf?g awulyuhf jl qlid [hf Okd e
f /B
(3) xFijf wDjrlid ;f ekid jf qrfh q.r;f vlpjf Zdijf xki;f ao vkujf n.ebf qmB;cOfehB wdOl ;f vBj
[Ae;f o.ev f ud jf w.e;f aovkujf n.ebf ,di;f cOf [mefah wMbokw;f qef, h Of/h u.yjf
eB vliyf i. q f idk jf eBh wdOl ;f qfUg qmBbide
k ;f ydOl jf wMb=if;[Ae;f n.ebf qmB;cOf,Of/h vlOd f
eefq h rfh ayMjtrjnefqOld ;f qfUg qmBbvBj wMbvkujf cOf nefup . ;f rD;auMUvAOe f efh
auMj u.p;f o.eyf efvuk jf qmB;ao nrfboljo.eyf efvuk jf ,di;f /
(4) ef;g rlid ;f edik jf eefh zlj,di;f wif;erfehB vBjxkubf qOfjzlOcf Ofyefwmrfb yM;wdef
yM;rdOk ;f ,Of/h urfjz.ijf vBxuk bf ayMU[Fruf e . bf / zlj,di;f eBh ayM;wif;OMj ykejf
z.e;f nrfbukrbf xlejf twh q.r;f eifbZdijf xki;f nefue l ;f erf,r. ;f [yfe
h efah o
awvBjayMU[Fro f ifbo.ecf OfnOld jf eB qlOd ;f yAeqf OfjzlOcf Of uBth vbvmwfjrefj
qfrg efjacM;,lb,Of/h
(5) ef;g rlid ;f wmifbvkujf qrfh q.r;f vlpjf Zdijf ,Aebf tijao ule;f ,di;f cOfehB nrfbvBj
n.ubf [Aw;f umefwjD e.ujf =de;f u.p;f nrfbuM; uM;auMjnrfbvBja[Mju.ebf / awnrfb
vBj[Aw;f yefOagf [MjuM;cOfeB ef;g yuf;ydil [f mrfjwyfOh ,hB Of/h
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 89
(7) q.r;f eifb,Aebf tij tvj Zdijf xki;f qmOf;ule;f erfcOf ef;g qkid jf rlid ;f vkujf ekid jf
eefah o y.bB {jauMUyAen f jl vkwmBuMg bauMj vkujf qmB;auMUiOfjeBh rD;okebf qmrfb
ylpjf nOf vdeo f e l [f @B eM;wif;oAijf ,Of/h ef;g iOf;vmB;eifbeef auMUvkujf
tvj eMUnmOfcOfeefh awvBjnOfye k jf z.e;f wlp;f xkid yf ef ar;emif; nef
udw
k ;f OBe
h ef,
h bl ,Of/h ulp;f uMj ref;emif;eefh awMUtwhvjB c.iyf p l jf ndw;f nDj
u.p;f /
q okefbvBj wMbukrfbxlefjZmBb[Aef;o.ef
yefpj qAwf:
ydefbyBbcmefw.yfbuef v.ifjo.ef[Aef;
{jukrfbxlefjydlOfjwMbwif;vlif
nljtrj 1 - ]nefxuk bf [Aw;f n.ee f Mjokw;f ef;g qkid jf rlid ;f rfbg [Of;eBh aw
vBj,MUyFwjf =if;[Ae;f ulp;f acM nefquF bf q.r;f cdOl ;f eefh
ndOl jf / eBh oAijf ike
d ;f vmBvmBup
. ;f ? ide
k ;f qdOl ;f eBw h if;oAijf
ayM;[Of;[kyjf =rfjofbg wDj=if;[Ae;f vifvOA f ydOl jf wMbvkujf [Ae;f
wif;oAijf eB awwdOl ;f vDwMbul@auMUnlOd jf /}
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 91
nljtrj 2 - ]cdOl v f rdk ;f OBh v.ijf OMj ayM;[Aw;f eBuMg b vkujf [Ae;f qdOl ;f vBjokebf
cduk whf e . ;f OBeh efh tvj ayMjtrjcOf aw[efrM;qlid [hf Okd e f efh
,lO/hf =if;[Ae;f cOf nefvw D Old ;f cFrw
hf Odl ;f eefh q.ibf cOfaw
cfjg y.bB yef ule;f qlOd ;f qkwjf ,.r;f vdOl cf Ofeef, h bl [MU? eBh [Of;
vlObf cBjqfv g v D nD Old jf / qdOl ;f nljtrjcOfeefv h ;l q.ibf awcfjg
nOfvuk jf vmif;cOf ugMbokyd bf OBw h jD =if;[Ae;f vliyf i. q f ikd jf nef
ule;f avM;tv;oleo f mefuefao ckpjf wrfbvdOl n f efcOf
wkud chf e kd jf OBe
h ef, h bl [MU/}
auMUnrfbqfjg nljtrj - ]u.yjf OMj [Of;nkybf uef v.ijf ymB;ypfbpMbeBtvj v.ijf ymB;
ypfbpMbqefo h ik e
f efvh ;l awOMj[dOk ?f wMbawurfq h jB. yef
ZmBbo.e[f e A ;f tvj wMb,de k jf ol;o.e[f e A ;f vBjerferf
ydOl jf wMbvkujf [Ae;f nefawcde k jf qefq h r. cf Of nefnrfbrD;
wdOk w hf mif;awy.iyf e A v
f jB eefeh B vlObf ide k ;f wif;erfavMb?
eBh zfo g rfah wyef/}
ayM;[Of;[M;nrfb[MvBjide
k ;f eB cmOf;wmif;rdOl ;f eMjnefOMj
eefah uMj [Of;nrfbrD;,Ofuh p
l ;f /}
(3) q.ibf rf;g rD;wmif;[ef nefybB yM;ef;g cOfnyk bf uefeef[h Okd /f ayM;rD;eB yAeq
f Old ;f vf/g
ydefbyBbcmefw.yfbuef
v.ifjugmrf;vmwfj wMbqfgUefg;=if;[Aef;
uAObf vlpjf ymB;ypfbpMbao nefue l ;f [Of; nrfbolj[yf[h efre dl uf efvjB xFijf ,mifb
eAefymB;Olefh ekid jf qrfh ef;g =if;[Ae;f eBh awqfUg wdOk ;f ugmrf;vmwfjoif nefOMjeef, h Of/h wDjqkid jf
=rfjOMj yAe=f if;[Ae;f vliyf i. q f ikd jf rlid ;f nefqUfg wdOk ;f ugmrf;vmwfjvmBvmBZef;eefh ef;g =if;[Ae;f vliyf i. q f idk jf wif;oAijf eBh
auMj,Mb wMbawqfUg wdOk ;f ugmrf; q.ibf xkubf qfUg wdOk ;f ugmrf;vmwfjc.iq f mOf;ule;f erfcOf[Okd f nrfbxkubf eB n.e[f efyild jf
vmwfj c.iqf mOf;ule;f erfcOfuMg b uefO, hB Of/h
eefh n.e[f yf[h efyuF bf ylid jf uefOhB
urfjz.ijf rBjqfOg Mj wDjqkid jf rlid ;f nefvmwfjugmrf;vmBvmBZef;eefe h B ayM;y.bB
ndOl jf /
{jqmOf;ule;f anbcOf qfUg wdOk ;f ugmrf;vmwfjzfrg ef;ao vmwfjqMylio f e . uf Mg bqdik f ulOf
rD;v.ijf qFubf tzqdOl chf Old ;f uefaotvj nOfvi. jf z.r=hf rfjwFubf ,mBj eB,Of/h ule;f iOfj
rlid ;f eifbuef aw[Aw;f [dOk uf yf;omefuefuMg beBauMj cOfrjB qfyg M;,Of/h cmOf;wmif;rlOd ;f
eMj wMbule;f vmwfjugmrf;c.iq f mOf;ule;f anbcOfeefh awyAe[f Okd ?f ayM;OMj cOfnrfb
arMugmrf;vmwfj nefwif;erf=rfjqfUg eefe h B cOfawqmif@[Aw;f [dOk v f jB eMjumefv?D
urfjz.ijf eBauMj n.erf jB qfOg Mj ule;f qdOl ;f vmwfjugmrf; c.iq f mOf;ule;f anbcOfehB ,lOf
[email protected] cFy;f umifqv gf jB wif;qf=g Uquf;ykejf z.e;f eef[h Okd ?f acMjrke;f cmOfb
imOf; nefuOA bf wif;ymifvudl jf wifjeefah uMj awnrfby.ibf qfv g jB [dOk f eB,Of/h
rmifqOld ;f cde
k ;f w.ybf OMj vlid jf qdOl ;f eBh qmif@yAeyf ef[M,lbaowMU qmOf;ule;f
anbnefeidk jf eBh Zdijf xki;f ydil uf OfbcOf tvj ugmrf;vmwfjcOfeefh ayM;wif;OMj nrfb
vBjokyd bf ,ke d jf uefuMg bwDj=if;[Ae;f eBqidk f ,dijf cFe;f awudw l bf rD;rM; v.ijf vBjcDqgf
wdOl ;f vlOd [f Okd f eB,Of/h cOfqifbqDah eOMj ,.ew hf uA ;f qfUg vmwfjugmrf;c.iw f mifbqmOf;eefh
eBh [Aw;f {jqfv g rfuefao qmif@udw l bf yAef v.ijf vkuz hf e kd rhf M;ndOl jf eBOMb/ cOfymBvmwfj
OMj ayM;wif;nljtrjcOf nrfbokyd bf ,de k jf rFibf yefvuk jf vmif;cOfvjB vmBvmBqyk jf oFe;f
okyd bf uefuMg bqkid f Zdijf xki;f tvj ugmrf;vmwfjeBuh p . ;f nrfbuM; qdOl chf Old ;f auMj ,if;
qmif@OmB;[mBuMg bu.ebf eB,Of/h
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 93
yefpj ySwf,
acMjxmrfeldOf okefbvBjulef; tvj
ugmrf;vmwfjefg;=if;[Aef;eefh urfjz.ifj
(3) v.ijf vlud jf ugmrf;vmwfj wMbqfUg wdOk ;f ef;g =if;[Ae;f eBh wkr,
hf e
. jf awMb okebf vBj
ule;f c.ivf uk jf [Ae;f ndubf nljtrjcOfqidl [hf Okd /f
okefbvBjwMbukrfbxlefjwif;
o cOfjerfhwmif;udef? =def;a,;
tvj v.ifjwlpf;xdkifymB;,lbvD
cOfjerfhwmif;udef? =def;a,; tvj v.ifjwlpf;xdkifymB;,lbvDeBh yAefokefbvBjulef;
nefuAOfbwif; ydkefhiOfjZmBbcD;qfg,Ofh/ eifbefg;vdufjydkefzmOfb v.ifjokefbvBjulef;nef
eAefymB;Olefh uAOfbwif;vkrfj w.efj 25 eefhao ]rfg; tvj eMja[M=def;rfg;eBh eifb[dkOfawnrfbcBj
vdujf yde
k z f mOfbv.ijf okebf vBjule;f nrfbemOf? eifb[dkOfawnrfbnkdyf;,mufj? eifb[dkOfawvBjclOf;ekifjwmif;rB tvj =def;
nefuOA bf wif;vkrjf w.ejf 25 a,;wDj,lbyFijf olvOl bf (qefo h mifjoOf;zOule;f eef)h rD;okebf vBjwMbqly;f vBj,lb}
]rf;g tvj eMja[M=de;f rf;g eBh ,Ofh/ vdufj=rfjrmB v.ifjokefbvBjZmBbrmufjrD;? ZmBbuefulef; tvj ZmBb,AefbtijcOf
eifb[dOk af wnrfbcBjnrfbemOf? nefuAOfbul@rldif;rldif; qldOf;eefhauMj ,kufhrkef;yef wMbqkdifjrldif;vkufjqkrf;cOf z.rfh
eifb[dOk af wnrfbnkyd ;f ,mufj?
=rfj[Awf;omifjugMb wif;vlufjvkrfjZMU tvj wMb[Awf;{jqlyf;vBjqdlOf;eBjugMb vyfh
eifb[kOd af wvBjclO;f ekijf wmif;rB
tvj =de;f a,;wDj,lbyFijf vlObf v.if;wFwfjeFwfjeefh,lb/ efg;vdufj=rfjrmBeefheB ydlifcdkufhqrfh cOfjyM;OBh wMbulef;ul@
eefh rD;okebf vBjwMbqly;f vBj,lb/ auMUqlyf;vBjokefbydkefhiOfj nefv.wfjumif;wif; v.ifjndkyf;,mufjeefhao? qkdifj
rdli;f qdlOf;eBh {jvBjydefbyBbtzrFifb ydkefh=UymB;[efuefugMb wMbv.ifjckdefj,fgbrkef;vFif;
eefhvfg,Ofh/
vdufj=rfjrmB v.ifjokefbvBjulef;wmifbnefcOfurfjerfeBh ymB;,lbvD wif;
qefhomifjoOf;zOeefh nOfqFufbuefOBh[if;zgfref;,Ofh/ efg;vdufj=rfjrmB v.ifjokefb
vBjZmBbrmufjrD;? ZmBbuefulef; tvj ZmBb,AefbtijcOf nefuAOfbul@rldif;rldif; w.efj 12
eefh ydkwfbaeOBhOMj ulef;ul@auMUeBh rD;okefbvBjwMbqlyf;vBj qefhxmefjymB;,lbvD
w.efjwlOf ndufb w.efjqfg nefokifokwf;eefh,lb eB,Ofh/ ulpf;uMj efg;vdufjydkef
zmOfb v.ifjokefbvBjulef;cOfwif;oAifjtwh n.ef[yfhz.rfhOMj v.ifja[huifjyef ymB;,lb
vDulef;[Of;eBh yAefokefbvBjnefcOfjv.ifjeefh,mifbekdifj eB,Ofh/ ulef;wif;erf rmB
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 95
eAefymB;Olefh
ule;f erfne . v
f jB qfg wMbzlrd x hf rF f
yefwmif;vlObf yde k ihf Ofjc.iuf e
l ;f [Of;
,lbauMj uAObf vlpjf v.ijf OMj
awzdrl yhf efqidl [hf Okd e f efth wh
wduk [hf efyild jf uef,bl /
yefpj uof;
q.ifbylefhyFefawMb acMjz.rfhqfgul@rldif;rdlif;
(1) ,.eo hf iftvj qkid jf rlid ;f eBj nrfb[Aw;f q.r;f eifb ugmrf;refjwDjvdujf =rfjrmBu@l
rlid ;f rlid ;f eef/h rf;g [efxidk Of Mj acMjwFy;f wwf;cOfehB wlu;f xkubf ,lb[MU? ,.eo
hf if
tvj wlu;f xkubf [dOk f nrfbxkubf /
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 97
(2) v.ijf urfq h jB. cOfjerfw h mif;ude?f =de;f oOf;wDj,lb tvj v.ijf wlp;f xkid yf mB;,lbvD
wDjule;f rlid ;f eBh q.ibf qfjg umefvil yf i. q f idk jf [dOk /f ayM;OMjnrfbqfjg eB wmif;vlObf
qdOl ;f eBjeBh rdOl jf iOf;vmB;qlid e
hf ifb[dOk f qifbxkubf urfq h jB. yefurf;odOk jf ? oyf;vFi;f
wmif;[efr;gf tvj/
(3) qdik jf rlid ;f eBh awurfq h jB. cOfjerfw h mif;ude?f =de;f a,;wDj,lb tvj v.ijf wlp;f
xdik yf mB;,lbvDue l ;f rlid ;f {jukrbf xlejf eB vli;f vmB;rdOk ;f edOl f vdujf =rfjrmBnefuOA bf
ul@rlid ;f rlid ;f eefrh M;,Ofth vj ref;q.ibf xkid w f jD yleyhf e
F af wMb acMjz.eq hf e
gf efh
,lb[MU/ ayM;OMjyleyhf e F e f B q.ibf awqmif@[Aw;f {j qkid jf rlid ;f wmifbnefcOf eyfh
,rfxikd f acMjz.rq hf e gf jB ,lb[dOk /f
yefpj Odyf:
okefbvBj ZmBbuefulef; tvj
ZmBbrmufjrD; qdlOf;eBh q.ifbvBjxkufbylefhyFef
iOf;vmB;wDjwfgjqdlOf;eBj rfg;xmifbOMj acMjvfgeBh yAefv.ifjylefhyFefawMb okefbvBjulef;
,mifbvfg/ u.yfjoif/ eifb[dkOfawa[huifjvBj v.ifhylefhyFefeefh ulef;[Of;qmif@[Awf;
omifjvBjvmB;vfg/
(3) vliyf i. q
f idk jf c.irf idl ;f rmufjrD;vkujf ekid jf eBh qfUg wdOk ;f rlbydil f v.ijf urfih e
kd ;f yef eMj
umef[w A ;f n.ubf vFe;f ,Mjeefrh M;wif;[dik , f Of/h ule;f urfjz.ijf vmwfjOMj umef
nefejB eBh yefvjB umefqyf;wdeq f yf;rdOk ;f ao vBjerfw h e
. ;f erfup . ;f nrfbuM;
vBjyM;ide k ;f c.ebf ,fbg ,fbg vliv f il uf e
. bf eB,Of/h wmifbqdOl ;f orfch e kd ;f xAiOf Mj umef
nefejB eBh wDjawhauMj [Aw;f {jyAeaf z;,fbg vliv f mif wMbymB;,lbvDci. uf e l ;f
vkwbf ,MjcOf tvj ule;f nefow k bf pM;uge;f ,MjcOfeefh eB,Of/h
(4) q'dujf nefvjB qfUg qmBb wMbv.ijf wlp;f xkid yf mB;,lbvD? cl;arM,M? =if;,M tvj
,Mj,M qdOl ;f eBjeBh cefoik x f idk w f jD ule;f [Of;ayM;nrfby.iyf e A vf jB eef, h Of/h
,.eyhf Old jf v.u;f ylid Zf mBbwlp;f xkid yf mB;,lbvDci. qf idk jf rlid ;f eBh [Fio
hf iA jf q'dujf erfeMb
tvj vliyf i. q f idk jf qifbxAiyf mufjyFwjf wMbtwbcdik q f r. ;f v.u;f ydil e f ef,
h Of/h erfh
uwfZ
h mBbwlp;f xdik yf mB;,lbvDauMj awwlu;f ugMbu.ebf OMjeB,Of/h
p v.ifjydlifbirf;clOf;c.if? okefbvBj
auMUvfgzfgref; tvj wmif;vlOfbulef;rldif;
okefbvBjwMbydlifbirf;clOf;c.ifeBh ulef;wif;erf[efxkdifOMj yAefokefbvBjulef; nef
cOfjv.ifjeefh,mifbekdifj eB,Ofh/ qdlOf;cOfcmefw.yfbqrfh ayM;wif;OMj nrfbrD;v.ifj
a[huifjyef okefbvBjwMbydlifbirf;eBjtwh ulef;[Of;eBh awnrfbqmif@qlyf;vBj okefb
vBjZmBbumefulef; tvj ZmBbrmufjrD;cOfqdlOf;eefh eB,Ofh/ clOf;c.if (property) eBh
y.ifbOMj cOfjyM;qArf clOf;c.ifnefnrfbcmBhwDjvBj (vdef? =if;auMbumBb? rmufbcOfjwOfj
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 99
yefpj Odyf:tAwf:
v.ifjawukrf;urf [dkOf [kyfj,dkwf;clOf;c.ifeBh
q.ifbwluf;xkufb ydlOfjwMbvlify.ifqkdifj
,.efhyldOfj wmif;vlOfbulef;rldif;wif;vmB [dkOf rmufjrD;z.ef;vDc.ifwlifbOlif;uefulef;ao
efg;eifbiOf;vmB;wDjwfgjeBj ayM;OMj ukrf;urf [dkOf [kyfj,dkwf;clOf;c.ifaoauMUauMUqkdif
q.ifbawwluf;xkufb[MUeB wFyf;wwf;tvj/ ayM;nrfbwluf;xkufbeB ,.efhoif? wmif;
[Awf;omifj [dkOf yuf;ydlif c.ifvlify.ifqkdifj efg;iOf;vmB;wDjwfgjqdlOf;eBj nefvgn
f efeefh
eBh q.ifbylefhyFefawMbokefbvBjulef;[dkOf/
(2) ef;g rlid ;f wmifbvkujf qrfh vliyf i. q f idk jf eBh vlObf odOl bf wmif;vlif nefawuyf;awMb
yef Omefje.ujf eM;ymifbcOf tvj wMj=dO;f vliZ f mBbuMUcmBeef/h eBtvj qifb
wrf;yliyf uf;ydil , f mifbekid jf nefOMj {jqOfjvdecf OfcmByefwjD vdef wMbcl@
[Aw;f wmif;eB,Of/h vliyf i. q f idk jf eBh nmef;[kyjf ,dw k ;f nOfwjD vdef c.io
f e
k bf wlOf
eefh qfUg wdOk ;f wMbule;f rlid ;f wif;vmBao yefuM@aoref;ugMb eB,Of/h
(3) xFijf rdil ;f ekid jf qrfh qOfjeM;ule;f zmefcOf tvj ule;f wmifbqdOl ;f cOfehB n.ubf ae
umifqgf ole;f {jvliyf i. q f idk jf rlethf r;cde
k ;f yuf;ylid f ZmBbvde[f @B eM;eef, h Of/h
q.r;f eifbyuf;ydil e f jB ao qOfjeM;cOf nefup . ;f rD;,.y;f ekid jf ao ydil bf irf;OBw
h jD
vdeuf rfjerfeefh wuf;vBjvkuw hf jD v.u;f ydil f nefybB. {jule;f [Aw;f eM;cOf vBj
rmufbcOfjwOfjerfyh idl v f OA uf p. ;f eefah o ,.r;f [yfv h uF jf vmBjcmBqh ;l wDjv.u;f ydil f
nefybB. {jrD;yM;okebf vBj wMbydil bf irf;wDjvdee f ef, h Of/h
(4) ef;g qkid jf rlid ;f nefue l ;f ndw;f n.ebf ekid jf ukr;f urfOhB v.ijf rmufjrD;vDye
A cf Ofeefh
eBh ,.eq hf idk jf rlid ;f wmifbnefcOf tvj ule;f zmefcOfwif;erfwif;vmB yef[iF ;f
nD;tvj urf;vke d ;f okw;f vBjvFujf vmBjugMb,lb,Of/h
okefbvBjwMb[Awf;umef- iOf;vmB;umef?
w idkef;vldef tvj v.ifjylefhyFefvlvmB
efg;acMjz.rfhqfg v.ifjokefbvBjulef;eefhwif;erfeBh ofgbyM;OBh uefw.efjnefuFwfbtc
yef okefbvBjwMbulef;ul@auMUvBj[Awf;umef? wMbqlyf;vBjidkef;vdlef tvj iOf;vmB;
eMjumefnefwluf;xkufb ndufbyM; wMbawnrfbvBjxkufbqfgU[Awf;eifbcMjqfgU eefh
,Ofh/ okefbvBjqldOf;eBjeBh ruf;refjyAefiOfjydkefhokefbvBjulef;ao ayM;wif;OMj
nrfbqlyf;vBjqdlOf;eBhauMj okefbvBjwmifbydlifcOfwif;erf nefvmwfjrM;efg;uefvdufj
eBjqrfh qmif@rD;az;cAefOBh,Ofh/ eMja[M=def;nefOMjeBh wMbawurfhq.Bjvkufjvmif;
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 101
yefpj Odyf:Ogif
ulef;[Awf;umefcOf
q.ifbvBjxkufbylefhyFefawMb okefbvBjulef;
iOf;vmB;wDjwfgjqdlOf;eBj q.ifbqfgjv.ifjvBjxkufbylefhyFefawMb okefbvBjulef;[dkOfeB
wFyf;wwf;tvj/ ,.efhoiftvj qfgj [dkOf nrfbqfgj/ ayM;qfgjv.ifjylefhyFefawMb
okefbvBjulef;eB xkufb[Awf;qldifh[dkOf/
(1) ule;f [Aw;f umef,bl vlpjf eefh urfjerfehB ,lbuBuefwif;=de;f a,; c.iuf e l ;f xmefj
umifcOf nefye A w
f jD [Aw;f umefeefth vj umifev gf jB vkuq hf rA q
f Ofah o xkid , f mrf;
vyf;odibf qifbzFOcf e kd ;f =de;f ul@Oef;,Of/h idek ;f vle d af uMj anbeMbnM;vM;
ao nrfbukrbf qfUg wMbudee f ik jf ,lboOf;cOf nefye A wf mif;vlObf ydek ihf Ofjeefh
toj/
(2) vliyf i. q
f idk jf yde
k yf mufbOMj v.ijf ule;f umefcOf urf;urf;c.rjf cwf;eBh [Aw;f {jwdOl hf
omif@ofbg umefrmufjrD;eefh ,fbg ,fbg vliv f il f eB,Of/h cOfqifb[mrfjwwf;v.ijf eBj
ao c.wbf z.wjf c.i@f oD@ZmBbumefqmufjqkr;f ekid jf nef=rfjyM;vlpjf zljn.ef
=Of ZmBbumefrmufjrD;? ZmBbvliyf i. q f idk jf tvj ZmBbqkr;f qmOf;ule;f umefcOf qdOl ;f
eBh {jvBjwki;f x.rbf wFy;f wwf;yef vlid jf ywdujf cmwfjule;f umefcOf eB,Of/h
(3) qArz
f jl qmB;tvjzlj,di;f cOfehB =rfjyM;ef;g eMjumeftr;ukr;f vkr;f vM;eefh eifb
uef,Of/h zljqmB;cOf vBj,.ijf euf;wdOl ;f vdOl z f jl ,di;f cOf,Of/h zlj,di;f cOfehB
vBjide
k ;f vle
d f ,.r;f anbvdOl z
f jl qmB;cOf ekid jf qlOjf rli;f vfg =Ofymufb 20 Omufj
,Of/h
(5) ule;f ckw;f t[jcOf nefvjB y.bB rmufbwFubf ef;g arMbt[jeefh wku;f ,.e;f wDjqOfjarMb
t[j wMbodOk yhf efcidl jf qfUg ZmBb=rfbvlrjf nefuM@,fbg eMbeefh eB,Of/h qOfjarMb
t[jeefh nrfb,.r;f [yf?h ref;OMj clid jf eefuh M@,fbg eMbtvj qmif@[Aw;f {jeMj
umefref;okr;f ? xFijf vlid jf ekid jf qrfh ,.eyhf Old jf yAee
f Mjumefnefr;D az;tvj
ide
k ;f vle
d wf jD ule;f umefauMj ayM;yefOe hB rf,Ofh eBOMb/
(6) vliyf i. qf idk jf wrf;yliyf uf;ydil f nef[mrfjwwf;yFwjf v.ijf [Aw;f omifjule;f umefcOf
rde
l qf idl hf c.rjf cwf;awMbvliyf i. q f ikd jf urf;odOk jf eefv h , gf Of/h qlOd ;f n.e=f Ofcidk f
y.ivf i. jf eBjauMj vBjxkubf wDp h y. ;f ao rmyfbrfw g mifbvkr;f ,Of/h
(7) qOfjc.iv
f mefah uMUekid jf ymufjyFwjf emif;,di;f auMUrdOk ;f nrfbcFi[f iF ;f eefh wMbyef
wef;[Ai;f zljrmBZmBbcmBue k bf eB,Of/h ref;rmBxidk Of Mj v.ijf nrfbcFi[f iF ;f eBh awyef
wmif;zdwk bf qfg wDjule;f odOk q
hf mBbcOf eB,Of/h
5 uef
rdlOfjudlwfbyAef v.ifjylefhyFefawMb
okefbvBjulef;eefh awvBj[Awf;nefvfg
aujvdwfjywdufjcmwfj nrfbwdkOf;vmB;[mBh?
u ukrfu.ifilyfhiduef? OBhulef;umifwFyf;wwf;
tvj vmB;vkyfjv.BjaujomBb
ywdufjcmwfj nefOMjeBh ref;yAefyldifozMbOnefzAifj wMbulef;[Of;,Ofh/ ndifedlOf
vmB;,dyf;urfedlOfref;ao [email protected];v.ifjvD [dkOf v.ifjvkugMb,lb,Ofh/ efg;v.ifja[h
uifjyefokefbvBjulef;eefh cOfjyM;qArf v.ifjvBjaujvdwfjywdufjcmwfj efg;tujumif
ulef;[Of;eifbuef [dkOf efg;tujauMUawMbauMU tvj vlify.ifqkdifjcOfvfg,Ofh/ rmify.ufj
eB ,.efhywdufjcmwfjcOfao qmif@udlwfbyAefrM; v.ifj[kuf;[mBhvfgu.efb/ ulpf;uMj urfj
erftwh ulef;[Of;eBh uBhtvbaujvdwfjugMbvBj[if;ulpf;qOfjuOfb,lb? nrfbeefauMj
nOfwmif;q.BjwmifbauMUao aujvdwfjugMbvBj uwf;uwf;,Aef,Aef,lbeefh,Ofh/
acMjugmrf; wMb=U
Ú v.ifjOBhulef;umifwFyf;wwf; Ú v.ifjukrfu.ifilyfhiduef
Ú v.ifjvkyfjv.BjaujomBb Ú nMbeMbiOfjqkdifjrldif;
rldof;uldwf,yAef vgif;ylef¤ySefawj,Okef,vh;ulef:eef¤ awvh;pAwf:tefvfG 107
i/ v.ifjc.ifjcrf efg;tujulef;=rfj=def;cOf/
yefpj ekdif;
ydlOfjwMbukrfu.ifilyfhiduefeBh
rfg;awqfgUvmB;vfg
(1) ayM;OMj rf;g vBjcOfj=rfjq.r;f ef;g v.ijf ukruf i. if yl ihf ud efeB [email protected] xFrf
{jvBjz.e;f umef nefwif;o.iyf Mjo.iz f mBb aw,.r;f z.rv hf jB eefh xmifbaw
yAev
f mB;vf/g
108 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(2) vmB;nefnrfbqmif@yAeuf mefao nrfbxkubf qfUg wdOk ;f rdOl jf ukruf i. if yl ihf ud efeefh
qrfh yAeq
f Odl ;f vf/g
(3) ymB;Olerhf bgf eefh nOf[Od jf wFujf wlp;f wif;acMjteherf; v.ijf ukruf i. if yl ihf ud ef
wDjwfjg eBjtvj/
acMjteherf; v.ifjukrfu.ifilyfhiduef
1. [mifj[Fef; ydlOfjwMbukrfu.ifilyfhiduef
v.ifj[mifj[Fef;eBh yAefvmB;wFef; c.ifv.ifjukrfu.ifilyfhid nefn.ifbrmefeefh,Ofh/ ref;[Awf;
{j y.ifbqFifjvFif;qfgedlOfyuf;ydlif nefqdlOf;uAOfbvlpfjv.ifjvldifj nefyAefylefhrM;wif;oAifj
eefh,Ofh/ wFrfbokwf;eBh rfg;aw,.efb,mef;vBjuM@[dkOfeB wFyf;wwf;tvj/ v.ifjwmif;
nefrfg;awnrfb,.rf;ukrfu.ifilyfhidvBjeefh yAefnefvfg/ ,lbwlpf;wDjn.ifjzmBbykefhao
awqmif@rdlef[dkOfeB cBjqfgwlpf;tvj/ v.ifjwmif;nefcOfawndlOfvdlOf (care) okwf;
oefeBh awyAefnefvfg/
2. v.ifjukrfu.ifilyfhiduef
cwf;qfgyluf;wifj vmB;umefwdwf;awMbvDuefwif; ulef;qdlOf;nefrfg;awukrfu.ifilyfhideefh
tvj/ zmBbykefh [efxkdifeldOfyef[Mqldifh[dkOfeB cwf;qfgvAyfj[Aef;tvj/ yuf;qfgwkif;x.rfb
nefcOfvmwfjeefhao ayM;nrfby.ifbqfgeB cdkef;w.ifjxmrftvj/
3. okwfhql;wDj acMjz.rfhqfg
yuf;qfgawMb v.ifjOMj zmBbvfgcfgjyAefoifawhawheefhtvj/ ayyuf;qfgawMb v.ifjwkuf;
,.ef;zmBbvfgzmBbeefh/ [Of;[M;wif;oAifjeBh vlOfb{jvBjckpfh[ef v.ifj=rfbvlrfjwrf;qfgeefh?
vlOfb{jvBj v.ifjydlefjeyfhxdkOf tvj v.ifjydlefjOBhuM@cefeefh,lb,Ofh/ udkwfhqdkefbcBjqfg
wlpf; z.ef;umefnefawqmif@yAefvBjcOf [dkOf vmB;wmif;vldufjrfgbcOfwif;oAifj ydlOfjwMb
aujvdwfjyef[Meefhtvj/ ayu.pf;o.ufj[M z.ef;umef,mifbvAOf? Olefhcyfhclifomifjtvj/
acMjz.rhfqfgeBh [email protected] awvBjwluf;xkufbzAifbyAif; wMbwif;o.ifyMjo.if
zmBb? wif;o.ifyMjo.ifzmBb aw{jvBjckpfh[efOMj cOfvBjugMbaoqdlOfhaoydlif eB,Ofh/ qfgU
wdkOf;vmB;wmif; v.ifjckdyfjwFufj nefwif;o.ifyMjzmBb,.rf;[yfhOMj yAefv.ifjwluf;xkubf
q.rf;YwM;zAifbyAif; eBeefhtvj/
rldof;uldwf,yAef vgif;ylef¤ySefawj,Okef,vh;ulef:eef¤ awvh;pAwf:tefvfG 109
yefpj Ogif
v.ifjukrfu.ifilyfhid
efg;tuj yvdufj tvj ulef;rldif;
eyfho.efbOMj rfg;,lboOf;efg;qkdifjrldif; nefvkufhwDjv.uf;ydlif nrfbq.rf;[email protected]@c
a'@qD@ao cmBhvmBjql;wDj v.uf;[email protected]@ca'@qD@ tvj ZmBbyuf;ydlif=rfbirf;
eefh eBvMj/ wDjwfgjv.uf;ydlifuOfbeefheB v.ifjvlify.ifqkdifjukrf;urfedlOfyvdufjcOfeBh
[FifhvlrfvmrfeMbtvj ulef;rldif;vBjxkufbrmyfbqfgUnMbeMbao vlvmBayhudefrM; ugmifj
ugmifjcgmifcgmif,Ofh/ efg;eef cOfjyM;qArfv.ifjcMqfg tvj v.ifjukrf;cifvkufjn.efbcOf
eefh,Ofh/ ,.efhrD;rM;omBydkef;eifbeBtvj wMba[huifj v.ifjvlvmBayhudefcOfugMbcmOf;
wmif;rdlOf;eMjeefh tvj =rfjOMjudlwfbyAefrM;auMj wMbyefwlwfjwmrfbvBjeefh ulef;
rldif;cOfcfgj{jwrf;ylifOBhzFefnefekdifj/ vmB;wmif;vDxDjokwf; wMba[huifj v.ifjvlvmB
ayhudefawMbcOfeBhqrfh ,lbwDjulef;rldif; awvBjrD;nrf;emwfj nefyefumefvBj?
ylwf;yFwfjumefvBj tvj wrf;ylifrmBrDjvBj wDjyvdufjcOfeefhu.efb? ,.efhnrfbrD;
v.ifjeBjtvj qkrf;yvdufj,krfb,rfOMj awnrfbqmif@[Awf;wDjcOfvBj eB,Ofh/ qkrf;
cOfvmwfjOMj v.ifjvBjawMboljwif;wmif;[kuf;[mBh,lb cdlOf;cldOf;,fg;,fg;eBh yAefqldifh[dkOf
eB ayM;wif;OMj ulef;rldif;nrfb=Uy.ifbqkdif v.ifjOMj awvBjqfgUwdkOf;rMb[Fif;awMb
auMUvBjxkufbirf;iOf;eefh r.uf@uM@[dkOfnefOMjeefhauMj awnrfb=UvBjimBjiFrfjwMb
(1) ule;f qkr;f rf;g wMbcdik jf ekid jf eBh awvBjwli[hf mif@rde l z f jl wFe;f ule;f rlid ;f ao? udw
k ;f
wMbcdik jf ekid jf qrfh awvBjwli[hf mif@rde l yf vdujf cOf/ qkr;f vfq g rk ;f eefh awvBj
[Aw;f q.r;f eifbv.ijf ukruf i. if yl ihf zd rgf ef;/ cde k ;f vlwp l ;f v.ijf w.ybf xAiuf ef
nefye A , f bl ef;g tuj yvdujf tvj ule;f rlid ;f cOf wDjedOl e f jB tvj/ acMjteherf;
v.ijf ukruf i. f ilyihf ud efeefah uMj [Aw;f {jy.ibf qgOf v hB yfv
h i. ;f tvj/
u/ vlud jf nOf ule;f awvAyjf [Ae;f q.r;f v.ijf ukruf i. if yl ihf ud efeefh auMUekid jf
[dOk f o.iaf uMUtvj/ cOfehB awvBj[kyjf [mB;imef;wmifbxkid f acMjukruf i. if yl ihf d
vly;f vifeefh wif;oAijf ,Of/h
c/ zljwFe;f yvdujf tvj zljwFe;f ule;f rlid ;f cOfehB xkubf qFubf ao=yfuh efqrk ;f
zfrg ef;acMacMao [mifj[Fe;f vmB;qlid ;f ydOl jf wMb ukruf i. if yl ihf ud efeef/h ef;g
iOf;vmB;nefye A rf ;D ,lbeBh qkr;f qOfjuOfb cfjg vBjcfjg yAen f efve gf B [Aw;f
oAejf rmBOthB vj/ ef;g cmOf;wmif;rdOl ;f eMjeefh qkr;f olcOf cfjg {jyAe[f Okd e f B
wFy;f wwf;tvj/
i/ OmB;eefq h ifb zljwFe;f yvdujf tvj zljwFe;f ule;f rlid ;f cOf xkubf vD=yfuh ef
wMbukruf i. if yl ihf ,
d Of/h wif;o.iz
f mBb xkubf vDyw
kd bf ymB;ae wmif;[efzrgf ef;
,lb/ cBjqfOg e l o hf mef [email protected] e A v f jB eefh ul@ylid yf ild af o
ilyihf ud eftvj/ ,Ofah uMj cwf;qf{g jvBjacMjz.rq hf ugf ef nefnid e f Old v f mB;
wmif;vDxjD okw;f eefth vj/ (acMjteherf;eefh nOfurF ;f ofbg OBh ef;g qfg
tvj)/
q/ zljvAyjf [Ae;f cOfehB uAObf vlpjf ylid yf e A f v.ijf ukruf i. if yl ihf ud efao uM@eifb
vBjwFrjf rmBZmifx h idk e
f efh awvBj[mB;imef;wmifbxkid f wDjrkuq hf rk ;f wif;vli/f
rde
l e
f ifb nefvygf e A uf mef? nefvn gf rfbyAeuf mef? z.e;f umefcOforfh
qkr;f ekid jf wif;qkr;f ekid jf yFubf ylid jf uefqidl [hf Okd f eef,h Of/h
o/ eyfo h e
. bf OMj wMbawukruf i. if yl ihf ud efehB zmBbyvdujf cOf xAiyf mufjyFwjf eB
vMj/ ,lbwDjzljwFe;f ule;f rlid ;f cOf qwf;[Aw;f ymifurk af o w.ybf cmefuef
v.ijf OMj xkubf c.rjf cwf;awMb qkr;f yvdujf [dOk f nrfbxkubf eefh wli[hf mif@
rde
l w
f p l ;f tvj/ wMbawqyf;eifbumifqugf e l ;f rlid ;f eefh xkubf qfUg vmB;wmif;
wmifbqdOl w hf mifbydil f eifb[dOk /f
rldof;uldwf,yAef vgif;ylef¤ySefawj,Okef,vh;ulef:eef¤ awvh;pAwf:tefvfG 111
acMjteherf; v.ifjOBhulef;umifwFyf;wwf;
1. vM@[Fef;wif;o.ifzmBbtvj
zljwFef;cOfwif;o.ifzmBbeBh xkufbvDcB@ae iOf;vmB;ymB;[ef efg;v.uf;qkuf;zfgref;ao
xkufbvDvM@[Fef;OBh wMbw.ifjxmrfq.rf;iOf;vmB;zmBbydlefj/
2. zmBbwldifbvmwfj cB@aeiOf;vmB;cOf
orMbxdxmrfxkdif zljwFef;c.ifqkrf;ekdifjeefh,Ofh zmBbcOfqifbtwbwldifbvmwfj v.ifjvBj
xkufbqFufbtzwdwf;awMbuefeefhao cB@aeiOf;vmB;ymB;[ef efg;v.uf;qkuf;qkrf;cOf/
,OfhauMj orMbxdeBh cdkef;w.ifjxmrf wMb{jwFwfjeFwfj wFufbvFif;ukrfbxlefj,Ofh/ OmB;
eefh zljwFef;c.ifqkrf;o.if qifbw.ifjxmrfvBj wDjzljwFef;c.iq f krf;ekdifj/
3. qkrf;zmBbykefh cB@aeiOf;vmB;cOf
orMbxdxmrfxkdif zljwFef;c.ifqkrf;o.iftvj ref;qifbcB@ae iOf;vmB;ymB;[efefg;v.uf;
qkuf;zmBbcOf/ OmB;eefh orMbxdcdkef;w.ifjxmrf {jwFufbvFif;/ ,OfhauMj zljwFef;c.ifqkrf;
o.if qifbw.ifjxmrfvBj wDjzljwFef;c.ifqkrf;ekdifjeefh vlpfjv.ifjiOf;vmB;yldifyAefvfg/
okdyfbxFifj
112 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
4. orMbxd n.ufbacMjwFyf;wwf;
OmB;aowkif;x.rfbwif;o.ifzmBb,Ofheefh orMbxdeBh cdkef;xwf;x.ifwlpf; acMjrkef;yldif
yAef tvj ydlifrDjnefawqmif@qfgUwdkOf;eefh/ ,Ofhqifb cBjqfgwFyf;wwf; v.ifjOMj rdlOfj
yefumefeefh q.ifbrD; v.ifjqFufbtzwdwf;awMbuef[dkOf nrfbrD;/
yefpj Omrf
v.ifjOBhulef;umif (orMbxd)
efg;tuj ulef;ckwf;t[j tvj qOfjumef
ulef;vrfcOf qdlOf;[Awf;umefckwf;t[jeefh wldifbvmwfjOMj rdlOfjolifbcOfckdefjeldOfeif
vdefeBh qldifhemef;eMbtvj cOfvBj,lbefg;arMbt[j [dkifvldOfulef;cmOfcOf qdlOf;ukrf;umef
eefh ekdifjOef;vfg o.ifawMbomrfrlif; eB,Ofh/ acMjwFyf;wwf; nefOMj OmB;,Ofhumef
awolifbzfgcdkefjrdlOf;n.efwmif;eBhqrfh ndifeldOfv.ifjOMj ref;qfgjzljukrf;umef [dkOf
nrfbqfgj eefh,Ofh/ ulef;umefcOf[efxkdifOMj vmB;wFyf;wwf;nefeBj yAefv.ifjqFufb
tzwdwf;awMbuef eB,Ofh/ qkrf;qwf;umefcOfcdkef;w.yfbOMj zljukrf;umefcOfeBh
ayM;zFOfugMb eldOfeMjvdef awvBjodkyfb[Awf;umefvkrf;xFifjtvj wFyf;wwf;qldifheBeBj
wluf;xkufb,lb eB,Ofh/
ulwf;ckwf;t[jcOfurfjerfeBh yAefulef;vrfao? ulef;ukrf;umefcOfurfjerf
qrhf yAeuf lef;cmOf/ awMbrldOfjylefhrM;yBbayM;[dkifeefheB wef;[Aif;zljukrf;umefwif;
oAifjeBh u.pf;ruf;wwf;OBhyAef ykefjulef;cmOfcOf,Ofh/ ulef;umefzdOfvrfcOfeBh twb
nOfrldOfjylefhrM;yBbayM;[dkifeefh vBjxkufb,kufhwef;[Aif;cdkefj,lb,OfhaowMU ,.efhnMb
,k[myfbumefcOfwkdufhanbtvj cOfeBh wdkufhyAefzljukrf;umef nefvBjxkufbolifbcdkefj
edlOfvdef wluf;vdkef;eefh,lbul@Oef;,Ofh/ qkdifjrldif;nefudlwfbyAef iOf;vmB;nefeBj
,lbeBh ,.efhyAefrldif;nefvFufjvmBjql; v.uf;[email protected]@ca'@qD@,lbtvj cOfqifb
wrf;ylifyuf;yldifrfgb nefOMj rldOfjcmef;wrf;yefumefeefh ayM;nrfbrD;v.ifjwmif;cldifb
crfhaoqdlOfhaoyldif awnrfbvBjqFufbtzwdwf;awMbuef eBeefh,Ofh/
(1) ef;g ul@qkr;f eefh OB{h jrD;ule;f umif (orMbxd) zfrg ef; ekid jf auMUtvj/ ef;g ul@
qkr;f eefe h ifbuOfb wMbcdik jf ekid jf eBh awvBj[Aw;f yAef zljwFe;f c.iuf e l ;f umef
zdOv f rfcOf tvj ule;f umefzOd v f rfcOf,Of/h nefuw kd ;f ,lbckid jf ekid jf qrhf aw
vBj[Aw;f yAef qOfjc.iuf mefcw k ;f t[jcOf/ qkr;f ule;f umef tvj qkr;f qOfjumef
cOfehB eyfo h mifjwlp;f iOf;vmB;ul@ydil yf ild af o awvBjvM@[Fe;f OBh acMjcmefwy. bf
zfrg ef;,Of/h
rldof;uldwf,yAef vgif;ylef¤ySefawj,Okef,vh;ulef:eef¤ awvh;pAwf:tefvfG 113
(2) qkr;f ule;f umef tvj qkr;f qOfjumefcOfu@l nefehB awvBjvlud jf zljwFe;f o.if
auMUvfg wMbyM;q.r;f ef;g v.ijf OBuh e
l ;f umif (orMbxd) wFy;f wwf;eef/h
acMjteherf; v.ifjvkyfjv.BjaujomBb
1. ugmrf;erf;
auMUaujomBbeBh [Awf;{jrkufhqkrf;wif;o.ifzmBb ,lbimBjvlrfqfgao oyf;vFif;ae yldifydkef;
ref;,Ofh/ eMjumefzljaujomBbeBh nrfbqfgjwMbwrf;Omif;acMjwFyf;wwf;? u.pf;awvBj
q.Bj {jn.ufbrM;vBjacMjz.rfhqfg nefwif;o.ifyMjzmBb=rfj[yfheefh,Ofh/ zljaujomBbeBh aw
oyf;vFif; v.ifjOMj ref;nrfbq.rf;yMjzmBbvfgeefh,lb/
2. cB@aeydlifyAef
cB@aeyldifyAef c.ifyMjzmBbzfgref;,Ofh/ zmBbwldifbvmwfjeefh [email protected];? awnrfbvBj
qdrfvmwfjwwf;ugmrf;/ ,Ofhqifb zmBbykefhawvBjokdyfbcB@vmwfj iOf;vmB;ymB;[efcOf/
4. cBjqfgo.ufj[M vmB;aujvdwfjwmifbyldif
uAOfbvlpfjyef[Mao zfgvfgauMjn.efOlefhomefcBjqfgvmB;aujvdwfj nefqmif@yAefvBj
eefh,lb/ zljaujomBbeBh [Awf;OBhoAefjrmBao w.ifjxmrf {jzmBbvfgzmBbeefh oyf;vFif;ymB;ae
wmif;[efcOf nefuAOfbvlpfj vmB;aujnefvfgnefeefh,Ofh/
5. eyfhomifjnkyfbnlOf;cdkef; vmB;aujvdwfj
ndifedlOf acMjydkwfbymB;cmB;aecOfao zljaujomBbqifbcdkef;eyfhomifjxwf;wlpf;aotvj
cwf;qfg[Awf;{jvBjrM; vmB;wmif;nefwif;o.ifyMjzmBb aw,.rf;[yfhvBjeefh,Ofh/
6. vBjacMjz.rfhqfg
zljaujomBbeBh q.BjxFrfwMbvBjrM;acMjz.rfhqfg nefwif;o.ifyMjzmBb ,.rf;[yfhvBjeefh,Ofh/
acMjz.rfhqfgeefh awvBjwFrfjrmBOBh? ayM;OMj aoyMjaozmBbylefhyFef,MUvlUyFwfj acMjz.rfh
qfgeefheB qmif@yAefqldifh[dkOfrM; nefOMjeefhauMj wif;o.ifyMjzmBb awvBjnkyfbukrfuef
OBh,Ofh/
rldof;uldwf,yAef vgif;ylef¤ySefawj,Okef,vh;ulef:eef¤ awvh;pAwf:tefvfG 115
yefpj OD,
aujcmB ywdufjcmwfjeMja[M=def;nefekdifj
(3) ,.eahf ujomBbyefao q.ibf vBjacMjz.rqhf rgf M;nefeidk jf [dOk /f ayM;vBjeB yAef
nefv/gf ayM;nrfbvBjeB ,.eo hf iftvj nrfbvBj/
v.uf;xFOf 1
qkrf;ulef;umefcOf Ú cl;arM,McOf
qkrf;umefuMUcmBcOf Ú arMvkrf;vM;cOf
Ú qOfjymB;r.ef;cOf
vmB;umef
okdyfbxFifj
118 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
z.ef;vD
Ú rlbqkrf;tvj rkufhauMcOfeBh ayM; zljcOfjqkrf;cOfeBh qmif@=Uq.rf;vBj
rD;OBh efg;wlifbOlif;ulef; wif;erf v.ifjwmif;[Awf;omifj c.ifwlifbOlif;ulef;
,Ofh/ cOfeBh qrfqfguefao efg;ydkefhwDjcOf rdlefqdlifh-
cOfjn.ubf awMbule;f qdOl ;f eefih mBj/
Ú [Fif;odkOfhcmB
Ú zljcOfjqkrf;cOfeBh auMUekdifj Ú n.ifjwDjvDxDjokwf;
wif;auMUekdifj qmif@=Uquf; ydlOfjwMbaeumifqfg
,krfb,rfuefao? ugmrf;vmwfj
tvj v.ifjolefqfgauMj Ú efg;ydkefhwDjcOf zfgrD;nMbeMb
qmif@rdlefuef/ qldifh[dkOf/
z.ef;qMU
Ú eMja[M=def;? nlpf;auMU tvj wmif;[Awf;vlify.ifqkdifjeBh qmif@cOfjyM;
rkufhqkrf; qOfjeMjwDjcOfeBh
qmif@vBjxkufb vlify.ifqkdifj Ú ndkwf;[mrfj ZmBbu.ifhomefwif;
nefwifjtwbylefhyFefvlvmB odkOfbcmOfb
awMb okefbvBjulef;eefh Ú v.ufbidlwfjao nrfbeef
rmyfbqfgUnMbeMb[Awf;wDjcOf/ qfgUwdkOf;vmB;[mBhao ndkwf;[mrfj
ymifukrfulef;rldif; tvj
ymifukrfokefbvAOfcOf ndufbwif;
v.ifjaeumifqfg qldOf;eBh/
Ú ,dyf;OufhOBhumefrmufjrD; rldefqldifh
v.ufbidlwfjOMj awylwf;umef?
awodrf;=def; qldOf;eBh/
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 119
v.uf;xFOf 2
rkufhqkrf; nrfbqfgjZmBbvlify.ifqkdifj (nFef@usD@nlOf@cOf)
(qefhZmBbwlifbwmifb tvj ZmBbul@rldif;rldif;)
vmB;umef
(1) qkrf;v.wfjvFOf;uwf;,Aef ZmBbzkdefcmOfbcOf n.efwFrfjydkwfb
ZmBbul@rldif;rldif; yef wmefbwmefb,Ofh/ ,.efhnrfb
qfgUwdkOf; rlbqkrf;efg;ydkefhwDj r.ufj rD; v.ifjqyf;zmBbvlpfjymB;rldif;
4,000 ao cdkifyef wMbulef;wluf; tvj vBjxkufbeyfhxkdOfawh,Ofh/
c.ufj ZmBbymB;rldif;cOf nefnrfb efg;yD@1988 eefh vBj[Awf;{j
w.efhqfgUwdkOf; [dkOf nrfbyef[Fif; ulef;wluf;c.ufj 1,566 auMU
awMb vmB;[Awf;[mBheefh v.wfjn.ufbrM;,Ofh/
{jvBjylefhv.wfjurf;vAOf/
(2) qkrf;zljvlifhvFefbyuf;ydlifcOf
[Awf;umefwMbulef;wluf;c.ufj ZmBbul@rldif;rldif;
ZmBbymB;rldif;cOf awvBjxkufbulwfb y.Bbzljwwf;odef tvj zljwmif
xwf; q.r;f eifbvmB;umefvrk ;f YwM; eMjcOf wDjrldif;e.ufj nefrD;
eefhzAifbyAif;ao orfhnrfbrD; oqfq h Mbodex f rf;eefh vAyjf [Ae;f
v.ifj,dkOfj,dkwf;eefh/ v.ifjulef;qdlOf;vBjxkufbrmyfbrfg
vlpfjvldifjymB;rdlif;cOfao {jvBj
vrf;wkdef;clefhcgMUao wFrfjvdufj [Awf;q.rf;vmB;umefvkrf;YwM;
xkdifwDj ulef;wluf;c.ufjcOf? vDimrf;/
zljukrf;c.ufjcOf? vlify.ifqkdifjcOf
tvj zdkefcmOfbcOf/ odkyfbxFifj
120 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(3) qkr;f omefcwf; v.ijf wAu;f [Aw;f cMjqfUg q.rf;? v.ifjwdwf;awMbwif; [mB;okduf;
[Awf;umefwMb v.ifjwAuf;[Awf;cMjqfgU cOf tvj ulef;wluf;c.ufjZmBbymB;rldif;
eefOh mB;[mB tvj a[huifjyefoe k bf vBj cOfeefh q.ifbrFefjwif;vuf;qAif[dkOf
c.ifqldOfhqmwfjcdlOf;ulef;,Ofh/ v.ifj eefh,Ofh/ eifb[dkOf awukrf;cifvD
q.ybf o.ujf ulwbf xwf;auMj [Aw;f u.ebf / imrf;eefh ulwfbxwf;wDjc.ufj tvj
ymifoOf;ZmBbukrf;cifeefh,Ofh/
(4) Helsinki Watch, Asia Watch,
American Watch, Africa Watch (6) qkrf;okefbvBj qmOf;ulef;anb
yuf;wMwlp;f awMb okebf vBjule;f =rfjwif;qmOf;ulef;anbcOf nefvBj
nefuOA bf vlpjf ydek whf jD eef, h Of/h xkufbwAuf;wAifeefh tvj qmOf;ulef;
v.ijf yleyhf e
F af wMb okebf vBjule;f erfcOfao ckdify.ifwMbn.ufbvdufj[mB;
eefh [Aw;f {jule;f rlid ;f =Uide;f ugmifjulif imef; v.ifj,lbqAifbvAOfzmBbvAOfao
ao? yef[iF ;f v.ijf ul@rlid ;f rlid ;f omef wlpf;[efeefhvfg? v.ifjwrf;Omif;ydlif
cwf;awMbvliyf i. q f idk jf nefye l yhf e
F f wmBaoruf;refjuefeefhvfgao? ydlif
awMbokebf vBjule;f eef/h ckdufheBh wMbwkduf;,MUyFwfj,Ofh/ q.rf;
=if;[Aef; tvj auM;vAufhqdlOf;eBhauMj
(5) qkrf;cgBbcMtyvFif ZmBbul@rldif;rldif; [Awf;yefv.ijf yefydkefh=UymB;[ef
wlpf;,Arfj v.ifjOMj q.ifb[Awf;q.rf; vfg,Ofh/
yuf;ydlifZmBbodkuf;odlOf [dkOf nrfb[Awf;
z.ef;vD
Ú nFef@usD@nlOf@cOf [Awf;vBjerfvdlOf wmifb tvj qkrf;,l@nFef@cOfao
ulef;okefbauMUqrfh v.ifjuAyf;w.rf yuf;wMwlpf;vBj v.ifjylefhyFefawMb
cmOfbimOf; nefvBjwrf;qfgtvj okefbvBjulef; nefwFwfjawM;eefh/
v.ifj[mifj[Fef; zdkefvdufjrmifvmB;
ZmBbyuf;ydlif qldOf;eBh,Ofh/ Ú acMjvmB;[mef;c.ifqkdifjrldif;cOf nef
vBj[Awf;q.rf; acMjz.rfhqfgul@rldif;rldif;
Ú cmOfbimOf;nefnrfbydkwfbn.ufbvBj eefheBh eifb[dkOfawcldifbudkrf;eB
wDjvdufjvmB;[mef;vlify.ifqkdifjeefh nFe@f us@D nlO@f cOf rD;[Fi;f [Aw;f omifj/
nFef@usD@nlOf@cOfqmif@vBj? eBh
cOfjwmif;wdkOf; wMbwdwf;awMbwif; Ú wMbawukrf;urfwlpf;q.rf; v.ifjOMj
qkdifjrldif; nef,lbulpf;acMeefh/ vlify.ifqkdifjrldif;cOf q.ifb[Awf;q.rf;
eifb efg;yuf;yldiful@rldif;rldif;rD;OBheefh
Ú nFef@usD@nlOf@cOfeBh nrfbayM;vBj [dkOf? ,OfhauMj wMbnOfacMjxwf;[ef
pM;[Fif;nD;ymB;rldif; rldefqldifh rkufhqkrf; cOf olifbql;wDj qkrf;,dyf;ukrf;ydkwfb
vlify.ifqkdifj/ wDjy.ifb wMb[yfh,dkef[Awf;q.rf;yuf;
ydlifeefheB nFef@usD@nlOf@cOfeBh
Ú nFef@usD@nlOf@cOf nefckdufhvkdufh yAefwDjomifbxkufbvldOfydlefj/
eefhwif;oAifjeBh yAefwDjudlOf;ukrf
c.ifrkufhqkrf;vlify.ifqkdifj efg;wlifb odkyfbxFifj
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 121
z.ef;qMU
qkrf;nFef@usD@nlOf@cOfeBh OBhOMj cOfjnrfbrD;nMbeMb wMbqfgU{j[Awf;
[Awf;omifjvBj eMjumefvrfbv.ifjvlif q.rf; yuf;yldifnefa[huifjyef
nefvlOfbeMb wMbulef;rldif;yuf;wM okefbvBjulef; q.rf;eifbyuf;ydliful@
olefqfgq.rf; v.ifjylefhyFefvlvmBawMb rldif;rldif;rD;OBheefhtoj/
okefbvBjulef;eefh,lbaowMUauMj
v.uf;xFOf 3
rkufhqkrf;efg;tuj [email protected] (nmB@usD@nlOf@cOf)
u.if@oD@,l;\lyfh rkufhqkrf; rkufhqkrf;
(Council of Europe - COE) qkdifjrldif;ntr@'duef@cOf nFyf@Z'duz.rfh=rfj
(Organization of (Organization of
American States - OAS) African Unity - OAU)
vmB;umef
omrfqkrf;eBh rD;v.ifjrldefuef v.ifjyFufbyldifj efg;tujomrfqkrf;-
qldifh[dkOf-
COE: yuf;wMawMb okefbvBjulef;
Ú ulef;ekdifjauMU [dkOf qkrf;ekdifjqkrf; yde
k rhf ild ;f tvj ZmBbymB;rdil ;f eef/h
nrfb[mefq h agf o wdil bf xkid rf uk q
hf rk ;f wDjc.rf@rosdef@ tvj vkrf;
wif;oAifjeefheBh awvBjqfgUwdkOf; YwM;nefeBjeBh ,lbwDjauMUvfg
vmB;wmif; nefrD;efg;eMjwDj zfgref;aowldifbxkdifvBj v.ifj
qOfjuOfbeefhwif;oAifjao cwf; qkdifjrldif;ref;ylefhyFefawMb
qfag ujvdwjf wlp;f n.ew f mif;u.ebf / okefbvBjulef;eefh/
z.ef;vD
nefrdlefuef nefyldifjuef
OAU: wmifbxkdifvkrf;YwM;u.pf;
nrfbuM; qfgUyM;vmB;ukrfu.if
ilyfhiduef tvj vmB;vkyfjv.Bj
aujomBbeefhu.efb/
z.ef;qMU
nefrdlefuef nefyldifjuef
v.uf;xFOf 4 u
rkufhqkrf;ZmBbvlify.ifqkdifjcOf nefuAOfbul@rldif;rldif;
qkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMU (,l@nFef@)
u/ c.rf@rosdef@ ZmBbokefbvBjulef; (CHR)
Ú vkufjqkrf; rD; 43 rldif;ao zlj Ú ydlifvmB;cOfj=rfjwFef;wmifqrfh
wFef;c.ifvlify.ifqkdifjzfgref;eBh ndifeldOfvdefwDjyxODbao
yAefvkufjqkrf;c.rf@rosdef@,Ofh/ qFufbtzyefOBh zAifbzAifbyAif;yAif;
nrfb[Awf;omifjauMUvAOfulpf;zfg ,Ofh/
ref;/
Ú ,lbwDj u.if@oD@ZmBbrmufjrD; tvj
ZmBbuefulef;qmwfjqkdifjvkrfjZMU
ao yluf;wifjOBh/
vmB;umef
Ú qkuf;qifjeldOf vdufj=rfjrmB Ú cAefbwFrfjrM; vdufjydkefzmOfbv.ifj
,l@nFef@ nefyAefqkrf;iOfj okefbvBjulef; nefuAOfbwif;vkrfj
ike;f ZmBbayM@voD@okebf vBjule;f tvj acMjz.rfhqfg nefuAOfbvlpfj
c.if,l@nFef@/
odkyfbxFifj
124 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
z.ef;vD
z.ef;qMU
v.uf;xFOf 4 c
rkufhqkrf;ZmBbvlify.ifqkdifjcOf nefuAOfbul@rldif;rldif;
qkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMU (,l@nFef@)
c/ c.rf@rD@wD@okefbvBjulef; (HRC)
Ú wMbawaujvdwfj v.ifjnefuAOfb (rkufhqkrf;c.if,l@nFef@eBh wmifbnef
vlpfj okefbvBjulef;eefh c.wfb auMj ,dyf;urfv.ifjnefuAOfbvlpfj
z.wfjOBhwif; zljvlifhvFefbcOf 18 okefbvBjulef;eefh,lb? rdlefqldifh-
auMU/ cOfeBh nrfbqfgj zljwFef;
c.ifvlify.ifqkdifjzfgref;/ ,l@eFofhulOf@
z.ef;vD
Ú HRC eBh ,.efhvkufjqkrf;ref; Ú HRC eBh wldOf;aocdkOf;,rfrM;
nrfbqfgjzljwFef; c.ifvlify.ifqkdifj ydlOfjwMbul@rldif;rldif; yluf;wifj
tvj vFyfjnrfbayM;vBjpM; vuf;qAif nefuAOfbvlpfjokefb
[Fif;nD;ymB;rldif; {jayM;wmefb CHR / vBjulef;/
z.ef;qMU
Ú HRC eBh nrfbrD;nMbeMb wMbqfgU Ú =rfjOMj ,.rf;[yfhaujcmByef
qkdifjrldif;nefekdifj ,.rf;[yfh[Awf; acMjwldifbxkdif c.ifauMUvfgzfgref;
q.rf; acMjwFyf;wwf;ref;/ ,lbaowMU ulef;efg;vkrfjZMUeBh
nmefbOmufj ref;urfjanbu.pf;
qmif@wldifbxkdifvBj/
126 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
v.uf;xFOf 4 i
rkufhqkrf;ZmBbvlify.ifqkdifjcOf nefuAOfbul@rldif;rldif;
qkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMU (,l@nFef@)
c/ ckefvlif ZmBbokefbvBjulef; (High Commissioner for HR)
Ú wef;[Aif;nefeBj vBjxkufbclif ao nMb,kekdifjqkyfj rD; 4 clyfb?
wrf;rM; ,[email protected] cmef;wrf;vBj vdlOfaoekdifjqkyfj/
v.ifj rdlOfj 1983 eefhao?
twbcmef;wrf;umef efg;vldef Ú ckefvlifeBh rD;okefb[Awf; wMba[h
an@yt'@ 1994 / uifj tvj ,kufhrkef;okefbvBjulef;
wif;oAifjao? cOfjyM;qArf okefb
Ú zljemrf;efg;[email protected] vBjulef;ydkefhrdlif;? ZmBb,Aefbtij?
qkrf;,l@nFef@ cmef;wrf;ulef; ZmBbrmufjrD;? ZmBbymB;rldif; tvj
auMUekdifjao vBjnOfacMjz.rfhqfg ZmBbuefulef; qdlOf;eBh/
[email protected]/
wef;[Aif;eBj yAif;uefwif; Ú rD;ykefjz.ef; ydlOfjwMbilyfhiduef
qefhuFrfzljemrf;efg;[email protected] wif; qkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMU
ao wlifhedkifv.ifjumefuAOfbvlpfj
okefbvBjulef;/
vmB;umef
Ú uAOfbvlpfjokefbvBjulef;ao Ú urfhuFrfyefacMjpmefb tvj v.uf;
nkyfbnlOf;ukrfu.ifuefwif; vlify.if vmB;ymB;qmif@ wDjrkufhqkrf;okefb
qkdifjcOf/ vBjulef;cOfwmifbqdlOf; nefrD;efg;
qmwfjqkdifjvkrfjZMU/
Ú ilyfhidy.ifomifj eMjumefyef
ydkefh=UymB;[ef ZmBbokefbvBjulef;/ Ú y.ifomifj wMbomBumefc.ifqmwfj
qkdifjvkrfjZMU nefa[huifjyef
Ú wMbaww.yfbaujvBj v.ifjokefb okefbvBjulef;eefh udkrf;cldifbvdlOf
vBjulef; nefckdufhcmufhyAefeefh rM;/
wrf;OBhomBZlef;ckdufhcmufh ZFufhokefb
vBjulef;/ ayM;rD;v.ifjwmif;cdkufh Ú uAOfbvlpfjokefbvBjulef;ao yef
cmufh qifbawvBjqfgUZFufheBjao acMjurfh,ef wDjc.rf@rosdef@ZmBb
olifbacMjrkef;nefuAOfbvlpfj okefbvBjulef; tvj rkufhqkrf;
v.ifjylefhyFefawMb okefbvBjulef; wmifbqdlOf; nefrD;efg;qmwfjqkdifj
eefh/ vkrfjZMUeefh/
Ú v.ifjwlifhedkif wMbyD@vfgyD@eefheBh
vmB;[mef;wmifbxkdifwDj ymifukrf
[email protected]/
odkyfbxFifj
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 127
z.ef;vD
Ú q.rf;eifb yAefauMUzljnkyfbnlOf; wDjqmwfjqkdifjvkrfjZMUeefh
uldOf;ukrfvBj wif;vlify.ifqkdifjcOf wif;oAifj/
tvj ckefvlifeBh qmif@,.efb
,mef;wkrfhawMb yef[MokefbvBj Ú ,.efhwef;[Aif;,fgbokiftvj [Awf;
ulef;eefhvBj OB;OB;cefcef/ {j v.ifjumefokefbvBjulef;eBh
xmifbqFifjzkwf;uDjrM; wDjefg;
Ú eBh yAefwef;[Aif;,fgbokif v.uf;ydlif qmwfjqkdifjvkrfjZMU
nef,dyf;ukrf;ilyfhidyefvBj eefh/
umefwlifhekdif v.ifjokefbvBjulef;
z.ef;qMU
Ú wef;[Aif;eBj okefb[Awf;ref; {judkwf;,ifh v.ifjylefhyFefawMb
yBbrD;v.ifjykwf;cmwfb? acMjwFyf; okefbvBjulef;eefh q.ifbckefvlif
wwf; nefclifwrf; wef;[Aif; eBh yef[Fif;nD;vBj wDjvlify.if
nefeBjeBh nrfbydkwfbymifbqFifj qkdifjcOf urf;odkOfj,lb[dkOfeB nrfb
vFif;tvj [email protected] qFifjvFif;/
vmBvmB,mifb/ ref;qmif@cmwfj
c.yfbvBj[Fif;y.if nef[mrfjwyfhvBj Ú ckefvlifZmBbokefbvBjulef;eefh
nrfbeef nefudkwf;,kdwf;yFwfj v.ifjc.wfbomifj[mifjy.ifref;
vBj v.ifjumefckdufhcmufh ZmBbokefb q.ifbxkdifwDj [dkOf nrfbxkdifwDj
vBjulef;eefh/ wlOf,mifbqrfh- nefOMjeefh ndifedlOf auMUzlj
wMbawqfgUtwbumefq.yfbo.ufj vBjxkufbcmef;wrf;yefumefeefh
ulwfbxwf;eldOf v.ifjylefhyFef tvj idkef;nefruf;cmef;{jref;
awMbokefbvBjulef;ao qDhoifb qfgUqmBbeefhOBh/
yefpj pj;
rfg;awqfgUwkdOf; rkufhqkrf;okefbvBjulef; qdlOf;vfg
(1) wDjqefOh mefjolef tvj qkid jf rlid ;f eefh wMbawaujvdw d jf v.ijf yleyhf e
F af wMb
okebf vBjule;f eBh rD;rkuq
hf rk ;f qdOl ;f vfg [email protected] xFrrf ;gf / vmB;wmif;qdOl ;f
nefaerM;eefh vmB;vfag wqmif@yAev f jB nefni. bf rmefxjD okw;f /
(2) ef;g wlibf wmifb tvj qefuh @l rlid ;f rlid ;f eefh rkuq
hf rk ;f nefnrfbqfjg ZmBbvliyf i. f
qkid jf cOf (nFe@f us@D nlO@f cOf) urfjz.ijf eBh [Aw;f omifjqlid [hf Okd f {jayM;xkid w
f jD
128 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
,lid ;f nmef;/ ef;g qkid jf rlid ;f oleefh vmrf;xmifbOMj qfUg wdOk ;f vmB;umefnefvgf erf
vlOd o f w
k ;f /
(4) rkuq
hf rk ;f vlio
f i. n
f ef wDjef;g qmwfjqkid jf vkrjf ZMU nefvjB wlid bf xkid f v.ijf ylehf
yFeaf wMbokebf vBjule;f eBh yAen f efv/gf v.ijf cFi[f iF ;f tvj v.ijf qkwjf ,.r;f cOf
urfjz.ijf qrfh yAeq f Odl ;f vf/g
ylid yf e
A w
f jD wfjg eBjqrfh qfjg wlO,f mifb nefue
l ;f erf=rfjuefaujvdwjf v.ijf
yleyhf e
F af wMb okebf vBjule;f eefh ,mifbekid jf ,Of/h acMjrke;f nefyM;ef;g ydil yf eA f
nefejB eBh nOfrM;wDjylid yf e A af wheef, h Of/h
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 129
yefpj Nuf:
v.ifj=ifj[mBeBh
ylefhyFefawMb okefbvBjulef;qldifh[dkOf
rdOl jf =ifj[mBuMg beefh [email protected] hf hB wkud q
hf jB. xFrf wMbiOf;vmB;eMjumefue l ;f [Aw;f eM;cOf
nefie kd ;f cOfjanbao orfv h jB [Aw;f umefcmOf;,mOf;eefh {jayM;cke d jf ,fbg rM;,lb/
v.ijf eBh ref;wFrjf ofbg ef;g zde k cf mOfbvliyf i. q f idk jf cOftvj vliyf i. q f idk jf cOf nefvjB
v.ijf urfq h jB. wDjqOfjvdee f M;vlicf Ofeefh [efxidk Of Mj wmif;[Aw;f ref;eBh yAen f ef
wdOl o hf mif@ofbg rmufjrD;qkid jf rlid ;f eB,Of/h OmB;eefah uMj uM;v.oe hf hB [mBvmBuMg b,lb,Of/h
ref;eBh pM;v.ijf p.y;f cifqUgf xkwbf ,Ofe h B ule;f [efw f jgf wMauMUekid jf qifbvmwfjae
wDj e.i, hf id ;f uM;v.o?hf rdOl jf wmrf;crfj ef;g tuj 4:30 rli;f tvj 5:00 rli;f eefh ule;f
,dy;f u.ijf qkr;f ekid jf p.y;f nOfuM;v.ouhf Mg b wDj[dr;f wMjuM;uFeuf mifOiA ;f eefh OMjeB/
cOfehB ekijf OBo h Old jf clO;f ule;f =de;f xrf;rwM;ao qfUg wdOk ;f uM;Zlwo hf cD mOf nefnrfbrD;
cFy;f vmB@ode@f ao orfuh ifjOBrh mefbvrfeef, h Of/h cOfehB wlr;f wMuM;v.oahf o +ifh
nOfref;ugMb wDjnrfbqmif@vmrf;=Ueef, h Of/h cmOfbimOf;eBh vBjrM;xFijf wDjule;f qdOl ;f
,lbqrfuefwif;uM;v.ohf wDjef;g c.ujf ao OmB;vifce kd ;f v.wjf n.ubf rM;eef, h Of/h cOf
OMjtwh uM;v.oe hf hB vBjxkubf cMqf, g Ofh cMjwmByw F jf vyfv h yfah o qifbzifve d f eB
,Of/h
(2) =rfjOMj acMjugmrf; ]v.ijf =ifj[mB} eBh nrfbyM;ef;g vdujf yde k z f mOfb v.ijf okebf vBj
ule;f nefuOA bf wif;vkrjf eefh eBauMj q.ibf rf;g xmifbOMj uM;v.oe hf hB vBxuk bf ylehf
yFeaf wMb okebf vBjule;f ,lb[dOk /f teherf; wDjw.ejf =Ofow k ;f 11- vdujf yde k f
zmOfb v.ijf okebf vBjule;f (rlbrfbg ) nefwrF jf OBh odOk jf odOk jf ,lO;f ,lO;f qFijf qFijf
vFi;f vFi;f wrfjwDj w.ejf o.UB q.r;f vif (2) eefah o [Aw;f aeoAejf rmBoe k bf vBj
ule;f nefr;gf [efxidk Of Mj vBjxkubf yleyhf e
F f eBeefth vj/
yefpj qAwf:
efg;qkdifjrldif;ekdifjvkufjeBh
awqmif@[Awf;vldifjrfgxdkif qldifh[dkOf
ef;g v.ijf vlid jf uM;v.oe hf hB eifb[dOk af wa[huifjvBj okebf vBjref;eefh zljwmifeMjcOf
wmifbxkid v f rk ;f YwM;ao wku;f ,.e;f {jvliyf i. q f idk jf oyf;vFi;f aujcmByef v.ijf ref;
vBjyAev f jB xly;f rM;eef, h Of/h ulp;f uMj ZmBbvliyf i. q f idk jf nrfbwkrw hf y. bf cde k ;f eifbcOf
cfjg vBjcfjg yAe?f awMUtwhye kd zf mOfbn.ubf OMj ]vFyjf vkwmB,Of}h eBup . ;f / vliyf i. q f idk jf
eBh awMjeifbcOf[yf[h efOMj uM;v.oe hf w
hB mB,Ofh eBaowMU ref;wmBuMg b,.eq hf idl [hf Okd f
eBtwh nrfbydw k nf u. bf =Of,jB. toj/
eMja[M=de;f uM;v.ochf Of qifb=rfjwif;eMja[M=de;f wmifbqdOl ;f cOf nef,mrfj
vBj=ifj[mBrM;eefah o n.ubf [MuAy;f w.raf cMjrke;f cmOfbiOf; v.ijf =ifj[mBeef, h Of/h vkuhf
wDjeBjao cOfehB vBjrM;omufjaobvuf;xmef wDjzlj=Uide;f q.r;f cOfao [mifj[Fe;f
vBj zde k v f ud jf zke d vf mB; nefuOA bf wif;v.ijf =ifj[mBeefah otvj xkid w f jD yef[iF ;f nD;
vBj wDjvliyf i. q f idk jf cOf,bl ,Of/h auMUyAetf rj tvj n.ubf emB; c.iuf e l ;f =ifj[mBcOfehB
n.ew f rk w f r. uf efe;gf umifOiA ;f wrfjwDjule;f erf=yfx h yl ;f qfUg wdOk ;f uefeefh ul@Olijf
ode, f Of/h eBh y.ibf OMj cOf[w A ;f {jule;f erf=Uq.r;f v.ijf yef[McOfao orfyh ef[iF ;f nD;
{jvliyf i. q f idk jf q.jB o.ujf [Myef ide l jf yDjcdOl ;f e.ichf Of eB,Of/h v.ijf cOfwrk w f r. uf efyidl f
zAejf eBh oifOMj zde k cf mOfbef;g rlid ;f tvj ul@rlid ;f rlid ;f eefh nrfbyde k tf zjyef v.ijf
[ku;f [mBeh thB whauMj wmif;[Aw;f omifjcOf awnrfbn.ibf rmefvjB uM@eifbxkubf yAee f efh
eifbuOfbtoj/
,mrf;eef ule;f =rfj=de;f uM;v.ochf OfehB wlie hf idk [f w
A ;f omifjqyf;qrfuef
wif; rkuq hf rk ;f okebf vBjule;f nefeidk jf ,Of/h rkuq hf rk ;f eBj q.jB xFryf ef wMbvBjv.ijf
urfq h jB. wDjzljwmifeMjcOfv?gf wMbydw k bf aev.ijf =ifj[mBeefh wDjef;g zde k cf mOfbvf?g wMb
wmifwOl f auMUvBjxkubf yleyhf e F af wMbokebf vBjule;f cOfao uyf;okyd bf wif; rkuq hf rk ;f
Okef,vh; 'mh,uefulef: sv; 'mh,rmuf;rD: 131
(1) [Aw;f aeoAejf rmB nefue l ;f =rfj=de;f uM;v.ochf Of cOfjqfag ujvdwjf yef wMb
vlid jf uM;v.ohf vBjxkubf yleyhf e
F af wMb okebf vBjule;f eefth vj/
yefpj ySwf,
wDjqefhul@rldif;rldif;eefh
awqmif@[Awf;vldifjrfgxkdif qldifh[dkOf
eMja[M=de;f tvj rkuq hf rk ;f ef;g eMjwDjcOfehB qmif@nOfcmOfbimOf; nefcOfvjB OBe h efh
nle;f olibf yef wrfjwDjnFe@f us@D nlO@f cOf nef[w A ;f omifj wMbokebf vBjule;f eefh
,Of/h nFe@f us@D nlO@f ul@rlid ;f rlid ;f cOfehB [email protected] o.ujf yefvjB ydil yf e A f tvj v.ijf
vlid jf eifbuM;v.o[hf mBvmBuMg b qdOl ;f eefv h , gf Of/h cOfehB [Aw;f omifjyefvjB v.ijf vrf;
wde k ;f clechf Mg UawMbacMjxmrf nefuOA bf wif;yuf;ydil uf @l rlid ;f rlid ;f eefv h ?gf v.ijf [Aw;f {j
rkuz hf ik uf efue l ;f ul@rlid ;f rlid ;f =U[efqr. ;f eefv h gf tvj v.ijf yef[iF ;f nD;xkid v f il yf i. f
qkid jf nefye l yhf e F af wMbokebf vBjule;f eefv h , gf Of/h v.ijf vlid jf uM;v.oe hf hB ,lbwDjrkuhf
qkr;f okebf vBjule;f xmefjqkid jf rlid ;f nefeikd jf [Aw;f omifjyeftvj rkuq hf rk ;f ul@rlid ;f
rlid ;f vlio f i. n f ef - rkuq hf rk ;f yfUg yM;uFwbf tc qkid jf rlid ;f ntr@'ducOf (Americas
Watch) tvj rkuq hf rk ;f ul@rlid ;f rlid ;f ZmBbv.wjf vFO;f uwf;,Aef (Amnesty International)
qifbvBj=Uxdik uf Mg b acMjrke;f ,.jB ,Fr;f ref;,Of/h rkuq hf rk ;f qdOl ;f eBj qifbnOfwmifbxkid f
wDjvkr;f YwM;nefr;D ef;g rkuq hf rk ;f qkid jf rlid ;f ntr@'duef@cOf (Organization of
American States- OAS) nefye A f rkuq hf rk ;f ef;g tujumif vliyf i. q f idk jf wlibf wmifbcOf
eef, h Of/h [Aw;f eBao vkr;f YwM;nefvmwfjrM;eBj qmif@[yfw h ik ;f x.rbf v.ijf vlid jf
uM;v.o, hf Of/h
OmB;ao uM;v.ohf [mBvmB,Ofh 8 yD@ vkr;f YwM;nefuOA bf vlpjf okebf vBjule;f
c.irf uk q hf rk ;f qkid jf rdil ;f ntr@'duef@cOf qifb[yfw h ik ;f x.rbf acMjn.ubf ymufbc.iz f jl wFibf
vuf;xmefcOf,Of/h qArrf Old jf v.ijf vlid jf eBj yBbvBjwmifbxkid w f jD vkr;f YwM;eefh zlj
vuf;xmefurfjz.ijf ayM;vBjxkubf cMjqfw g mByw F jf rM;u.ebf ,Of/h ,dil ;f nmef; c.iyf uf;
ydil Z f mBbokebf vBjule;f ul@rlid ;f rlid ;f eefq h rfh nrfbqfjg wMbyefww l jf wmrfb wDjzljylehf
yFeaf wMbokebf vBjule;f cOf? yAew f MbuFwbf tca[huifjyef ule;f qlOd ;f vBjxkubf yleyhf e F v f l
vmBeefh tvj wMbvBjide k ;f aowDjvliyf i. q f ikd jf cOf eef, h Of/h wDjvlid jf uM;v.oe hf hB
132 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(4) v.ijf [Aw;f omifj {jayM;n.ubf rM; z.e;f umefnefejB eBh q.ibf udik bf wif;[Aw;f ,lb
[dOk /f oyf;vFi;f ae wmif;[efr;gf tvj/
qkdifjrldif;wmifbnefcOf cOfjqdrfq.rf;
i v.ifjuAOfbvlpfjokefbvBjulef;
v.ifjwmif; nefvDvBjxAifuefnefekdifj Oef;rldOfjeBjqrfh uAOfbvlpfjokefbvBjulef;
ao rldOfjnefcwf;qfg=rfbirf;awMb vlify.ifqkdifjcOfwmifbrldif;eefh qkdifjrldif;efg;vkrfj
ZMUeBh xkufbvDcOfjyM;efg;uefw.efjvfg nefOMjeefh,Ofh/ rdlOfj,mrf;cwf;qfgeefh
qkdifjrldif;cOfeBh [Awf;omifjnOf[if;ulpf;qOfjuOfbauMjvBj? =rfjwif;qkdifjrldif;wmifb
nefcOf rldefqldifh qkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMU (,l@nFef@) nrfbeef rkufhqkrf;efg;
wlifbwmifb rdlefqldifh ae@wlOf@ (qkrf;vdufj=rfjrmB nwfhvFef@wdufh+ifb)? qkrf;nlpf;
vDydlOfjwMbuwf;,Aef? qkrf;qkdifjrldif;ntr@'duef@cOf (OAS) nrfbeef qkrf;z.rfh
=rfj c.ifnFyf@Z'duef@ (OAU) qdlOf;eBhauMj [Awf;omifjvBj,lb/ nefqkdifjrldif;cOf
[Awf;omifjvBjeefh yM;qdlOf;wfgjeBj-
q/ wrf;ylif acMjndkwf;[mrfjZmBbrmufjrD;/
yefpj uof;
v.ifjcOfjqdrfaujomBb,mifbvfgeBh wluf;xkufb
OBOh Mj nM@au;wD;,f;g eBh yAerf idl ;f rMb[Fi;f ,fbg qArZ f mBbrmufjrD; tvj ZmBboduk ;f ef;g vkrjf
ZMUeBjeBvMj/ ayM;yAee f ifbiOf;vmB;wDjwfjg eBjeB awyefwmif;cBjqfq g idl [hf Okd /f ef;g
v.ijf wmif;ekid jf nefeidk jf nefehB uAObf c.ijf uefOw hB if; okebf vBjule;f ylid v
f /gf oifOMj
qkid jf rlid ;f eBh nrfbxkubf [Aw;f vlid jf rfx
g idk e
f q
B idk f ,lbwDjqkr;f ,l@nFe@f ao xkubf [Aw;f
vlid jf rfx
g ikd ,f bl [MU/ ayM;OMjxkubf eB aw[Aw;f vlid jf rfx g ikd n
f efv/gf
qrfref;eef?h wyfn h efcOfjwkud ;f eBh wAu;f qfUg ule;f zM;uMb qdOl ;f ,lbq.r;f vFef
vdeef efh cmBuh Mg b,lbwDjrfbg OMjeB/
(3) vliyf i. q
f idk jf eBh OBch mOf;,mrf;omrfOef;ao y.bB {jule;f rlid ;f wmifbqkid jf rlid ;f cOf
n.ubf ,mefve F vf e
d cf OfuMg b? cOfnrfbcfjg {j ule;f rlid ;f e.ujf tvj qkid jf rdil ;f wmif;
e.ujf =rfbirf;edOl q f ikd jf rlid ;f cOftvj,Of/h yM;qAruf e l ;f rlid ;f nM@au;wD;,f;g cOf
ao qdOl ;f nrfb,.r;f ymB@ugMbeefh awnOf,w A jf c.ujf wif;oAijf eB,Of/h
(4) vkujf qkr;f yMbwDb nefumefo h rk ;f wDjymifvudl jf wifjcOf ylw;f ymufjyFwjf vliyf i. f
qkid jf nefvjB xkubf vlud jf wifjrM; wif;vmB;[email protected]@f ca'@qD@eef/h zlj,dw k ;f
odr;f nMbeMbcOfvmwfjOMj ayM@[email protected] f il yf i. qf idk jf nefvjB xkubf vlud jf wifj
rM;eBh aw[Aw;f {jrmufjrD;,lw;f ,.r;f ao urf;vke d ;f awnOfue l ;f rlid ;f nkyd ;f ,mufj
zmefue d ;f tvj qifbvBj[Aw;f vlid jf wDjcOfqidl e hf B eB,Of/h
(5) vliyf i. q f idk jf rlid ;f yM@yofh (Barbas) nefvjB xkubf vlud jf wifjOBh wif;vmB;wmif;
[email protected]@f ca'@qD@eBh qfUg wdOk ;f ayM@voD@ nefybB. {jule;f qmOf;cdOl ;f vAOf Oufh
nOfwef;[Ai;f vliyf i. q f ikd jf wif;oAijf eef,
h Of/h qmOf;clOd ;f eBh =Ofue
l ;f rD; 85%
c.iq
f idk jf rlid ;f ao nefuw kd ;f ,lb 15% eefo h rfh yAeif e
ld jf omBqmOf;clOd ;f nM@au;
wD;,f;g cOf,Of/h
(7) yAeof udk ;f umifridl ;f ,lb ef;g tuj qkr;f qmOf;ZmBboMboeMbvlif o.iq f mOf; wDjrdil ;f
ZM@'do;gf (faricia) eef, h Of/h ule;f erfvmB vBjxkubf ,Awjf c.ujf OBah o? uM@yAef
wyfo h ukd ;f nefcOfjqdraf ujomBbq.r;f eefah uMj vFyjf awrmwfbqAy;f ,lbwif;
erf,Of/h ule;f rlid ;f ZM@'do;gf cOfehB ndyk ;f ,mufjOB, h Of/h ,.eyhf e
A o f ukd ;f ,lbtvj
wMbawvBjcOfjerfw h mif;udee f hB wde
k ;f nrfbqmif@? ZM@'do;gf eBh ndrl jf vFeuf ef
OBw
h if;nM@au;wD;,f;g ,Of/h
136 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
(8) z.i;f yAeo f udk ;f umifridl ;f ,lb wDjyef@eM@oD;,f;g eefh ule;f umefvrk ;f z.i;f wmif
rlid ;f nM@au;wD;,f;g cOf 10 auMU vBjxkubf vliyf i. q f idk jf yef@eM@oD;,f;g cOf
p.y;f [Aw;f crf;wmBwmif,Of/h cOfae;OMj rlid ;f nM@au;wD;,f;g eBh urfq h jB. yefcidl jf
vmufjemufj tvj cOfjerfw h mif;udew
f Mb \lO@f eM@ nefye A q
f rk ;f cfjg zmwfb
n.ubf wD@yef@eM@oD;,f;g ao nmef;ylu;f wifjrdil ;f ulp;f acMeefh eB,Of/h
yefpj Odyf:
xkufb[Awf;vldifjrfgxdkif qldifh[dkOf
ndie f Old f acMjwFy;f wwf;vkr;f YwM;wDjedOl e f hB tvj w.ejf vdujf ef;g vdujf =rfjrmB,@l
nFe@f nefaerM;wDjedOl e f ahB o rdOl jf xly;f pM;iOf;vmB;rde
l w
f jgf eBe
h B ayM;xkubf [Aw;f
vlid jf rfx
g ikd q
f ikd f ,lbwDjqkr;f ,l@nFe@f nrfbeef rdil ;f orf@rM;wD;,f;g eefh xkubf
[Aw;f vlid jf rfxg idk qf ild [hf Okd /f
(1) q.r;f eifb yuf;ylid rf idl ;f ae@wM;udO;f cOf,mifbekid jf ao auMUvufn h OfcOl ;f c.if
yde l jf eBh awvBjpM;wmrfbomBzw . jf zwf[h rF [f Mjurf; wfjg eMjwfjg wMarM,Mae@
wM;udO;f auMUekid jf / rdil ;f ae@wM;udO;f tvj orf@rM;wD;,f;g eBh =rfjvli;f vmB;
hf gf w.ejf 1 nef[mrfjoD;awMb v.ijf cMqfe
rdOk ;f OBh edOl af cMjz.rq g ef, h Of/h orf@
rM;wD;,f;g vmwfjqrfh v.ijf cMqfe g hB y.ibf OMj yAevf i. jf wifjqfg [Aw;f {jwkrw hf Odl hf
qAy;f oFybf wDjwlOcf id ;f eefv h ?gf [Aw;f {jw.ejf qfg vBj,de;f zmefomif@[Fi;f eMb
eefv h gf eB,Of/h vD@,lO@f nefr;D 16 clybf eBh ,.ev hf idl jf vufv
h iF vf w
l x hf yd bf
vrf;ekid jf ao vBjxkubf yliw f mrfbOMj awvBjpM;omBzw . jf [Fr[f Mjurf; eB,Of/h
(2) wDjqkid jf rlid ;f ulO@f vM@wD;,f;g eefh [Aw;f ymifvudl jf wifj q.r;f vmB;[email protected]@f c
a'@qD@ao qOfjq.rq f idk jf rfbg eBh n.e=f Ofyi. rf ild ;f OB,
h Of/h wyfo
h udk ;f nefurfx
h rF f
ckez f i. ;f wFe;f wmifbauMUeefe h hB xwf;omifawMb wmif;[Aw;f omifjqOfjq.rf
qkid jf [mOf[h iF ;f vlivf mif,bl ,Of/h wyfo h ukd ;f [efxidk Of Mj v.ijf [Aw;f omifjref;eBh
wlOd o hf mif@ofbg umefrmufjrD;ule;f rlid ;f ao orfuh w ld bf yef v.ijf ydek yhf mufjyFwjf yuf;
138 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
ydil cf e
k rf idl ;f eB,Of/h ulO@f vM@wD;,f;g eBh yAerf idl ;f ef;g uken
f e
. bf nefqyf;OB[h rd ;f
rlid ;f orf@rM;wD;,f;g eef, h Of/h
(3) cFe@f wM@yM@eBh yAeq f idk jf rlid ;f ,fbg vlif nef=Ofue l ;f vlid bf rmufjeef,
h Of/h rdOl jf
ylerhf M;yBbayM;[dik e f efh rmufjrD;cOfce kd ;f wifjwlOv f jB rM;,Of/h vliyf i. q f idk jf eBh
nrfby.bB {jule;f rlid ;f vBjvmwfjqMxmifb[mif@ao wMbawxwf;omifawMb v.ijf
[Aw;f omifjref;auMj nrfby.bB yef[w A ;f toj/ vliyf i. q f ikd jf orf@rM;wD;,f;g eBh y.ihf
ae; v.ijf cFe@f wM@yM@yleyhf e F af wMbokebf vBjule;f eefah o v.ubf idw l jf wMb
ndw k ;f [mrfjyFwjf umefrmufjrD;,lb,Of/h uAObf vlpjf v.ijf vBjxkubf xwf;omifyi. hf
ae;eefah o rD;v.ijf rlethf r;ndw;f nDj,lbaowMU qkid jf rdil ;f cFe@f wM@yM@eBh
wkud ohf ydk bf yleyhf e
F af wMbokebf vBjule;f ,lb vliv f il vf mifvmif,Of/h
yefpj Odyf:tAwf:
ydlOfjwMbwif;oAifj [yfhvBjokefbvBjulef;
OBOh Mj rf;g vBj[yf[h myfbumef [email protected]@f rose d @f ZmBbokebf vBjule;f nefuOA bf wif;vkrjf
nefqifbc.wbf z.wjf rfbg eefh eBvMj/ ykejf z.e;f rf;g qrfh awvBjyefwmif;cBjqfw g Mb
a[huifj okebf vBjule;f c.iuf e l ;f rlid ;f wif;vkrjf ZMUeef,h Of/h c.r@f rose
d @f qrfh awvBj
[Aw;f eifbcyfrh mB wDjwfjg eBj-
(1) wFrjf [mif@ymBh (poster) omBwmif; wMb[yfvh jB okebf vBjule;f eefh nefeidk jf tvj/
q.r;f wmif;eefh wFrjf yM;vuf;teherf; nefaeOMj qyf;qrfuefwif; v.ijf
aw[yfv h jB okebf vBjule;f wMbwif;oAijf ,Ofe h efth vj/
yFwjf v.ijf a[h[mrfjao orfah wvBj[Aw;f omifjqlid [hf Okd f {jayM;vBjokebf vBjule;f
ydOl jf wMbwif;oAijf / wmif;cBjqfn
g efve
gf hB yAen
f efvrfbv.ijf xDjokw;f ? ,.ehf
oif/
(4) v.ijf OMj awqmif@vBjokebf vBjule;f ydOl jf wMbwif;oAijf ,lbeefh q.ibf rlbqkr;f ol
,krbf ,rf[Okd /f ayM;OMj nrfb,krbf eB nefup . ;f qmif@yAev
f jB awhawhehB rD;r.ujf
uM@[dOk /f
w.efjo.BUq.rf;vif 2
vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef;
nefuAOfbwif;vkrfj (acMj[kyfj)
vdufjydkefzmOfbv.ifjokefbvBjulef;
nefuAOfbwif;vkrfj (1948)
w.ejf 1 w.ejf 4
ule;f ul@auMUeBh yAen f efuw dl bf rM;vlpjf ukibf uke;f awnrfbvBjwAu;f {jzljvf[g w A ;f cMjqfUg nrfbeef
rkenf efvw . jf vFO;f zAibf yAi;f uef tvj okebf vBjnef wAu;f [Aw;f eifbcMjqfUg / uM@yAevf i. jf wAu;f {j[Aw;f cMjqfUg
v.wjf vFO;f zAibf yAi;f uef/ cOfehB rD;pmefbnefarMxwf; tvj v.ijf uMUcmBcMjqfUg eBh awvBjndw k ;f [mrfjyFwjf {jyM;
omif tvj qfn g ef=Uquf;Zdijf wkOd ;f urfeefth vj xkubf qArf eMjumefnefimB;rde l e
f /B
OBq
h ygf jD n.ubf e.iyhf e
A uf efao wdw;f awMbuef/
w.ejf 5
w.ejf 2 awnrfbvBjcMqfg nrfbeef wdw;f awMb[mOf[h mOf[h iF ;f
ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMbckp[hf efyidl bf irf; [Fi;f xmefjayM;nrfbrled uf e
l ;f ao [Aw;f {jwkrw hf Old o
hf a'b
okebf vBj tvj v.ijf v.wjf vFO;f wif;oAijf nefyw kd bf ae eMjwM nrfbeef awnrfbvBjyefww l jf wmrfbrle d e
f B
OBh ef;g vdujf yde k z f mOfbeBjao awnrfbvBjrD;v.ijf qFubf wDjzljvfzg agf oauMU/
tzvlpjf qmOf;cdOl ;f ? oDzOd ?f clid jf z.ubf ? ugmrf;vmwfj?
qmOf;udOl ;f ydik jf ? ymB;[yf[h efumefridl ;f ndubf wmifbv.ijf ? w.ejf 6
iOfj[mufjnefuOA bf vlpjf qkid jf rlid ;f [dOk f qefx h mefjuef wDjyuf;ylid e
f efh ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj xkubf
ule;f ? v.ijf rmufjrD;vDye A ?f v.ijf cdOl ;f =de;f tvj qefh ruf;refjeifbule;f auMUekid jf [email protected] /
xmefjwmifbqdOl w hf mifbylid f qlOd ;f eB/h
vlOd e
f efh ndie f Old f ZmBbymB;rlid ;f ? ZmBbwwf;odew f e . bf w.ejf 7
Zdijf nrfbeef ZmBbcOfjn.ubf awMbul@rlid ;f rlid ;f c.iq f idk jf ule;f wif;oAijf eBh wDjyuf;ydil e f efh zAibf yAi;f uefao
rlid ;f [dOk f eMjwDjnefue l ;f auMUekid jf ,lboOf;eefah o nrfbuM; v.ijf nefyuf;ydil uf w F bf tcyefeefah uMj nrfbrD;
awnrfbvBjrD;v.ijf qFubf tzuef/ OBOh Mj eMjwDjeefh v.ijf yFubf ylid jf uefao rD;okebf vBjwMbckp[hf efziA bf yAi;f
yAen f efvw . jf vFO;f oOf;acMauMjvD? yAen f efr;D nMbeMb uef/ ule;f wif;oAijf eBh rD;okebf vBjzAibf zAibf yAi;f yAi;f
wMbnkyyhf idl bf urfjz.ijf u.p;f [dOk f yAee f MjwDjnefqrk ;f wMbckp[hf ef nefuw F bf tcyef v.ijf yleyhf e
F af wMbvdujf
qmwfjqkid jf vkrjf ZMU ukr;f ugmef;wlp;f xdik Of e hB efah uMj,Mb yde
k z
f mOfbeBjao qFubf tzuefv?gf v.ijf ole;f =pf; {j
wMbawndie f Old v f i. jf OMj qfjg nrfbqfjg eMjwDjqlOd ;f eefh qFubf tzuefvgf eef, h bl /
ao qFubf tzuefehB wde k ;f awnrfbvBjrD;/
w.ejf 8
w.ejf 3 oifOMj vBjxkubf yleyhf e F af wMb okebf vBjyde k ihf Ofj
wMbule;f ul@auMU cD;qde
k jf ugMbeefh rD;okebf vBj wMb nefyild if Ofjydik ;f rlid ;f nrfbeef yuf;ylid f vyfv
h i. ;f yefOhB
v.wjf vFO;f tvj wMb=rfbvlrjf / eefq
h idk f ule;f ul@auMUeBh wuf;rD;okebf vBjwMb[yfn h Of
144 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
wdek ;f rD;okebf vBj wMbulyuhf @l tvj wMbwifjeMja[M awMb vFev f ed cf efjrlid ;f ao o.ujf [M? wki;f [yf?h yde
k tf z
awM=de;f ,lb/ cOfehB rdOl jf ,mrf; yAeyf bl n.ubf zlOaf r; vBj cmOfbimOf; ndubf ymB;Olechf Of v.wjf v.wjf vFO;f vFO;f
uefeefth vjoif? rdOl jf ,mrf;zmwfb,mef yde k yhf w
F jf eef,h bl /
uefeefth vjoif rD;okebf vBj wMbckp[hf efziA bf yAi;f
uef eifbrdOl jf ulyuhf jl eef, h bl / w.ejf 20
(2) v.ijf ulyuhf jl yAe=f e d ;f eBh vkujf clprf bgf tvj vkujf yfUg rfbg (1) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMbwkrw
f r. uf efuwf;
wif;o.iyf Mj z.r=hf rfjvBjqfug ef v.wjf v.wjf vFO;f uwf;,Ae, f e
A f tvj wMbc.wbf z.wjf v.wjf v.wjf
vFO;f qifb awvBj[Aw;f / vFO;f vFO;f ,lb/
(3) eMja[MawM=de;f nefOMjeBh yAerf bl u.ejf yde k ihf Ofj (2) awnrfbvBjwAu;f qfUg zljvfg cOfjyM;ef;g rkuqhf rk ;f ao
c.irf uk zhf ik uf e
l ;f tvj yAen f efwul ;f xkubf q.r;f o nefnef/
zMbOao orfrh ;D okebf vBj wMbwki;f [yfn h Of nef
rkuz hf ik uf el ;f tvj vliyf i. q f idk jf uFwbf tca[huifjyef w.ejf 21
eef, h bl / (1) ule;f ul@auMUeBh wmrfwOl rf ef;urf;odOk jf tvjoif?
vkuw hf jD zljwFe;f nefvudl jf wifjrM; v.wjf v.wjf
w.ejf 17 vFO;f vFO;f eefth vjoif rD;okebf vBj wMbcOfj=rfj
(1) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBjwMbydi l bf irf;clO;f c.if [if; [Aw;f omifj ef;g v.ijf nkyyhf ild bf qkid jf rlid ;f eef,
h bl /
ulp;f qOfjuOfb tvj =rfjvlpjf wif;yde l jf ,lb/
(2) ayM;nrfbqfjg ,.ev hf pl jf yuf;ydil e
f B zfag onrfbOMj (2) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMbcOfj=rfj[Aw;f zlj
awnrfbvBjxkubf ndw k ;f [mrfjyFwjf v.ijf ydil bf irf;clO;f [myfbumefqidk jf rlid ;f eefh zAibf yAi;f uef,bl /
c.irf ef;/
(3) umifqugf e l ;f rlid ;f eBh awvBjyAeif Ofjyde k hf nMbeMbvlif
w.ejf 18 y.iq f idk jf / umifqugf e l ;f rlid ;f eBh awvBjruf;wwf;cmOf;
ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMbOlechf jB ? [yf[h ef? ,mrf;ao [Aw;f {jxmifbqFijf vlpjf wif; ymifvudl jf
udOl ;f ydik jf v.wjf v.wjf vFO;f vFO;f ao ef;g eef yM;OBo h e k bf wifjnefqw F jf qmifb/ ymifvudl jf wifjeBauMj ule;f
vBj wMbvFujf vmBj qmOf;udOl ;f ydik jf tvj ymB;,krbf ,rfqOfj ul@auMU awvBjrD;okebf vBj wMbw.wjf cFy;f umifqgf
uOfbeefh v.wjf v.wjf vFO;f vFO;f ,lb/ vlOd e f efh ,lbwDj zAibf zAejf uefaonrfbuM; awvBj[Aw;f q.r;f v.u;f
auMUvfz g rgf ef;tvjoif? =rfjvlpjf wif; wmifbauMUao ydil w
f w . jf cFy;f vyfo h idl bf nrfbeef v.u;f ydil f nef
tvjoif q.r;f eifbqOfjuOfbudOl ;f ydik jf nrfbeef ,krbf v.wjf vFO;f rle d e f eB ef/h
,rfeefh ylio f e. v
f jB ? zkud ;f urfvjB ? udOl ;f ydik jf eyfx
h Odk v
f jB
wDjzmBbeMjule;f rlid ;f wif;vmB tvj wDjvyfv h ifcOfeefh w.ejf 22
v.wjf v.wjf vFO;f vFO;f ,lb/ ule;f ul@auMUeBh eifbcOfjyAev f uk jf qkr;f c.irf uk z
hf ik f
ule;f auMUekid jf ao rD;okebf vBj wMbOufn h Of v.ijf =rfb
w.ejf 19 vlrjf ZmBbuefue l ;f aonrfbuM;? [mefah wMbxdik f wmif;
ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMb[yf[h ef tvj ydw k bf cwf;omifj[mifjy.iZ f mBbymB;rlid ;f tvj wmif;=rfjomifjq.r;f
ae v.wjf v.wjf vFO;f vFO;f ,lb? ef;g eef yM;OBqh rA of e k bf ZmBbul@rlid ;f rlid ;f qdOl ;f eBh y.bB {judik bf irfbuefwif; ydil cf w . bf
vBj nefnrfbrD;v.ijf udwbf c.ijf oifao [yf[h efvjB v.wjf z.wjf tvj rMb[Fi;f clO;f t[j c.iq f idk jf rlid ;f zfrg ef;ao rD;
v.wjf vFO;f vFO;f eefh tvj nefnrfbwmyfjeyfo h e . bf okebf vBj wMbqfUg wdOk ;f okebf vBjZmBbrmufjrD;? ZmBbuefue l ;f
146 Okef,vh;ulef: yldof;wj,wif:vlif
tvj ZmBb,Aebf tij nefnrfbrD;nrfbyAef ydOl jf wMb ukibf wDj,lb? ,Mj,M ydOl jf wMbqOfjuOfb tvj eMja[M
uke;f rkef tvj ydil Z
f mifoe k bf wlOrf ef; cde
k jf ,fbg v.wjf =de;f qOfjuOfb vBj,lbvD uwf;,Aeq f rA w
f Ol qf rA q f gf
v.wjf vFO;f vFO;f eef,
h bl / eefv h , gf bl / vlOd e f efq h rfh rdOl jf nrfbrD;eMjumef?
rlOd jf nrfb,lbvD? rdOl jf nrfbayhwOl af yhcid ;f ? rlOd jf yAef
w.ejf 23 trjrmBj? rdOl jf xOfjtub nrfbeef ,.eq hf OfjuOfb
(1) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBjwMb[Aw;f omifj? wMbvlu d jf nrfby.iyf e A v f jB tvj rdOl jf nrfbqmif@[MvAiw hf i. hf
umef? wMbqly;f vBjeMjumef nefwul ;f xkubf ao vD eefe h B eifb[dOk af wvBjvdrk ;f qfg wMbv.ijf ude, f rF hf
rlejf qf[g wA ;f eefh tvj wMbuFwbf tca[huifjyef ,lboOf;eBauMj rD;okebf vBjwMbqly;f ,lb/
v.ijf nkyd ;f [mrf;umefeef, h bl / (2) trjvkujf n.ebf tvj vkujf n.ebf cOfehB rD;okebf vBj
(2) ule;f ul@auMUeBh nrfb{jvBjrD;v.ijf qFubf tzwdw;f wMbqly;f nOf v.ijf wlp;f xkid yf efcudk w hf e. ;f tvj
awMbuefao rD;okebf vBj wMbqly;f uM@[Fi;f umef v.ijf urfq h jB. yefeef, h bl / vkujf n.ebf wif;oAijf eBh
rdel uf ef ydOl jf wMbeMjumefre dl uf efeef, h bl / udw l bf rM;vlpjf v.ijf ulyuhf jl nefcOfjwmif;umefyuf;
(3) ule;f [Aw;f umefu@ l auMUeBh rD;okebf vBj wMbqly;f nOf ydil Yf wM;auMjvD? nrfbcOfjauMj,Mb rD;okebf vBj wMb
ide
k ;f vle
d f nef[w A ;f {jvdrk ;f qfv g jB ydOl jf wMbwlOuf Ofb qly;f v.ijf wlp;f xkid yf efZmBbuefue l ;f eefh yAi;f rde l f
ref; tvj eMja[M=de;f ref; ,lbomifjudeo f Of;ugMb uef,bl /
{jayM;zAibf irfbuefwif; ukibf uke;f rkeuf e l ;f eefh
u.p;f nrfbuM; orfah wvBjwlu;f xkubf ao vDre l jf qfg w.ejf 26
[Aw;f omifjeefuh e . bf / ayM;vlObf eB vkuw hf jD vmB;wmif; (1) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMb[Ae;f nOfymB;ypfbpMb
wmifbylid af o q.jB yefwMbuefue l ;f eefah uMj rD;okebf ,lb? v.ijf o.e[f e A ;f eBh wDjaubokw;f awMbxkid q f efh
vBjwMbqly;f ,lb/ iOfjeefh awvBjyAeyf il o f e . yf efvmB/ uefoe . [f e A ;f
eBh awvBjyAen f efruf;cmef;OMj wuf;vBj[yf[h e A ;f
(4) ule;f ul@auMUeBh ydOl jf wMbuFwbf tcz.e;f ymifjqOfjuOfb nOfnrfb[mife h ef/h ypfbpMbZmBbymB;qmif@ tvj ZmBb
eefh rD;okebf vBj wMbc.wbf z.wjf tvj uyf;omef vAiw hf i. e hf hB awvBjyAen f efymB;erf[yf[h e A ;f nOfvjB
awMb qkr;f qmOf;ule;f umefcOf,bl / eefah o? awvBjrD;okebf vBjzAibf yAi;f uef nef,ifb
[mufjedOl w f mif;uwfch e F bf wMbymB;ypfbpMbqefo h ik f
w.ejf 24 eef/h
ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBj wMb,.e;f vkOd jf tvj (2) ymB;ypfbpMbeBh awvBj,li d ;f ,dOk jf wMbv.ijf qkrbf ulj
wMbqly;f cmOf;,ifuh mef nefcOfjyM; ,mrf;[Aw;f umef wArw f ef;c.iv f uk jf ule;f cde k jf ,fbg rke;f vFi;f tvj
nefruf;wwf;OBh wlu;f xkubf vDimrf;eefvh ?gf Oef;vdOk jf wMbv.ijf arMeyf, h rfawMb okebf vBjule;f ndubf wif;
umef nefruf;cmef;q.r;f vlpjf iOf;vmB;eefv h ?gf qArf v.ijf v.wjf vFO;f yde k ihf Ofjeefh cFi[f iF ;f wlOd ;f rM;ao
wif;ide
k ;f vle
d e
f efvh ,
gf Of/h ylio f e . yf ef/ ymB;ylio f e . e f hB awvBj,kurhf e k ;f yef[iF ;f
awMb v.ijf arMydebf yBby.ibf qfug ef? v.ijf arM,de l uhf efj
w.ejf 25 awMbuef tvj v.ijf arMrdw k jf udOk ;f qrfqugf ef wDj
(1) ule;f ul@auMUeBh rD;okebf vBjwMbqly;f nOf qefh ef;g qkid jf rlid ;f wif;oAijf vf?g ule;f qmOf;cdOl ;f cOfv?gf rkuhf
xmefjuefue l ;f nefomifbxkubf ao cOfjyM;v.ijf qkr;f ZmBboMboeMbcOfve gf ef/h vlOd e f jB qrfh ydOl jf wMb
urfq h jB. uefuel ;f yFijf nefvOl bf eefh tvj v.ijf urfh ukr;f u.e;f v.ijf irf;,Aeuf Mg beBh awvBjyef[iF ;f awMb
q.jB cOfjerfw h mif;ude?f clO;f ekijf wmif;rB? =de;f a,; v.ifj[Awf;omifjc.ifqkrf;qmwfjqkdifjvkrfjZMUeefh
vduf;ydkefzmof,vgif;Okef,vh;ulef: tefuAof,wif:vkrf; 147
w.ejf 29
(1) ule;f ul@auMUeBh rD;ykejf z.e;f wMbwlibf Oli;f ule;f
ref; nefup . ;f rD;,mifbvAOf nefvOl bf [Aw;f {j ydil f
ZmifqOfjuOfb cke d jf ,fbg qkrbf uljvBj v.wjf v.wjf vFO;f
vFO;f eef, h bl /
(2) rdO
l jf qfUg wdOk ;f okebf vBj tvj v.ijf v.wjf vFO;f ref;
eefh ule;f ul@auMUeBh wMbawruf;refjeyfx h Odk af wMb
okebf vBj v.ijf v.wjf vFO;f yde l jf wmifbauMUeefth vj
oif? wMbawzkud ;f urfqr. ;f ylid Yf wM; zAibf zAibf yAi;f yAi;f
ao [Aw;f {julw d bf yAef Zdijf ukr;f wlOuf p . ;f nrfbuM;
yM;qArv f i. jf cde
k jf ,fbg uwf;,Aef c.ie f MjOmefj ndubf
z.e;f ymifjule;f rlid ;f eefth vjoif ulp;f awvBjxkubf
cmwfjc.ybf eifbef;g yuf;ylid Yf wM;wrf;yliOf e hB efuh p . ;f /
(3) okebf vBj tvj v.ijf v.wjf vFO;f qlO d ;f eBjeBh wDjv.ijf
vdil jf nefvagf onrfbOMj wde k ;f awnrfbvBjnOfqUgf
wdOk ;f omefcwf;awMb acMj,lid ;f nmef; tvj vuf;
erf; c.iq f rk ;f qmwfjqkid jf vkrjf ZMU/