>i>i

ri.

'';<

Jif T*' '

- I
'" i' ^ '. 1 '» ^ ' ',
- "-'^J» -. ' *

?r;:.i^M:;:>;,--'-:^-^:'n:^:rv?iv':^:v -

-V:: V ^-VN V:.?vV V^^:!,V' ^'^•^^.'iH'.^'/; J,'^-:'

•
,

,
*J;.':

i-
'

'^l^'i!:'.%4'v:::4:^;JUi^:?'V

'"
^^-'"^v^
j^-;^^:'
;fv: •: '
,U;<J»-':.,:r;,,'!
;.'"'.

':t-i1*i^?'A:il$V'
:^:'::*&;5:^-'"
 THE LIBRAEY
THE INSTITUTE OF MEDIAEVAL STUDIES
TORONTO
PRESENTED BY

S.t..*.....D.una.ta.ri.,'..s.....C.Q.IX.eg.ft
i\

51« VVNSTAN's
^ COLLEGE
 Digitized by tiie Internet Arciiive
in 2011 with funding from
University of Toronto

Iittp://www.arcliive.org/details/operaomnia05isid
 S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
OPERA OMNIA.
T MVS V,
LIBRI DIFFERENTIARVM.
Et opera Biblica.
 .

S I
S. I RI DO
HISPALENSIS EPISCOPI
HISPANIARVM DOCTORIS
P E RA MN I A
DENVO CORRECTA ET AVCTA
RECENSENTE FAVSTINO AREVALO
Qui Isidoriana praemisit , variorum praefationes , notas , collationcs «

qua editas,qua nunc prinium edendas,colIegit,veteres editiones,

et codices mss. Romanos contulit

AVCTORITATE ET IMPENSA
EMINENTI SS. PRINCIPIS D. DOMINI

FRANCISCI LORENZANAE
S. R. E. PRESBYTERI CARDINALIS
TIT, SS. XII. APOSTOLORVM

ROMAE ANNO MDCCCII.

APVD ANTONIVM FVLGONIVM.
Faculiate praesidum
 '
'f ^-

14771
 . . . ... .

( V )

INDEX EORVM
QVAE m HOC VOLVMINE CONTINENTVR.
Llber prinius . Dff Differentih Verborum . psg»!
Liher secu/tdus . Siue de Differentiis Rerum . 77
/4ltegoriae S. Scripturae . Ex "jeteri Yestamento . 116
Ex Alovo Testamento . 156
De ortu , et obitu Patrum , qui in Scriptura laudibus efferuntur . i j£
In liaros i;eteris,ac noui Testamenti Prooemia . 190

LIBER NVMERORVM
^lui in Sanctis Scripturis occurrunt

c
Cap.il.
iput I.

De Vnitate.
Quid
22
sit Numerus . 220
i
mero .

Cap. XVII. De Denario Senario

3^9

Cap.lll. De Binario Numero 222 . Numero '

240
Cap.IV. De Ternario Numero. 223 Cap. XVIII. De Duodeuiccsimo
Cap.V. De Qiiaternario Numc- Numero . 241
ro. 224 Cap. XIX. De Vndeuicesimo Nu-
Cap.VI. De Quinario Numero . 226 mero ibid.
Cap.VII. De Senario Numero. ibid. Cap. XX. De Vicenario . 242
Cap.VlII. De SeptenarioNume- Cap. XXI. De Vicesimo quarto
ro 228 Numero . ibid.
Cap.lX. De Octonario Numero. 2^2 Cap. XXII. De Tricenario Nu-
Cap.X. De Nouenario Numero. 2^.? mero .
245
Cap.Xl. De Denario Numero . 254 Cap. XXIII. De Quadragenario
Cap. Xll. De Vndenario Nume- Numero 244
ro . 2g5: Cap.XXIV.De quadragesimo sex-
Cap. XIII. De Duodenario Nu- Numero
to .
245;
mero . 256 Cap. XXV. De Quinquagenario
Cap. XIV. De Denario Ternario Numero 246
Numero 258 Cap. XXVI. De Sexagenario Nu-
Cap. XV. De DenarioQuaterna- mero . . ibid.
rio Numero. ibid. Cap. XXVII. Ratio de Sancto
Cap, XVI. De Quindcnario Nu- Pentecoste 247

33
 . . , . . . . ,

•^

( VI )

OyAESTlONES DE VETERI , ET NOVO TESTAMENTO

I N G E N E S I N.

Cap. Praemissio operis vsque

1. et fiJiabus eius. 305
ad expulsionem hominis de Cap. XVI. De Abimelech , ct Sa-
Paradiso 261 ra . ?G7
Cap. II. De operibus sex die- Cap. XVII. De Isaac , et Agar .
rum. 265; Cap. XVIII. De eo, quod obtu-
Cap. III. De Paradisi conditio- Jit Abraham filium suum .

ne 5 vel hominis. 269 Cap. XIX. De Isaac , et Rebec-

Cap. IV. De praeceptis Dei , et ca .
314
consensione serpentis 272 . Cap. XX. De Cethura , siue de
Cap-- V-. De peccato priraorum morte Abrahae .

hominum , siue supplicio . 274 Cap. XXI. Quod Isaac cum Re-
Cap. VI. De Cain , et Abel , eo- becca Jusit . 316
rumque progenie . 277 Cap. XXIi. De puteis, quos fo-
Cap. VII. De Arca Noe , et diUi- dit Isaac Ibid.
uioniundi. 28 J Cap. XXIIl. De Esau,et lacob . 518
Cap. Vill. De Noc,et benedi- Cap. XXIV. De scaia , quam in
ctionibus cius, maximo, mi- visionc vidit lacob 322 .

nimoquc colJatis filiis . 292 Cap. XKV. i:>e Lia , et Rachel

C;\p. IX. De Nemrod
gigante, et duabus famulabus . S2Z
et confusione linguarum 295 . Cap. XXVI. De fuga lacob , et
Cap. X. De egressu Abrahae a Rachel , quae furata est deos
chaldaeis . 296 patris sui .
350
Cap. XI. De victoria Abrahae, Cap.XXVil. De lucta lacob cum
et Melchisedech .
297 Angelo .
3^2
Cap. XII. De sacrificioAbrahae, Cap. XXViil. De Dina , et par-
et promissione Dei . 299 tu R«chei, et inccstu Ruben .
Cap. XIll. De Agar, et circum- Cap. XXIX. De luda , quando
cisione Abrahae . joi dormiuit cum nuru sua . 33S
Cap. XIV. De tribus viris, qui Cap. XXX. De historia loseph IS9 .

. venerunt ad ilicem Mambre .

J02 Cap. XXXL De benedictionibus
Cap.XV. Ds Sodomis , et Lot Patriarcharum S4S

I N E X O D V M .

Cap.-I. De septuaginta anima- Cap. VI. De occiso aegyptio 362 .

bus 55:9 Cap.V^II.De igne in rubo ibid.

Cap. II. De morte loseph . 560 Cap. Vill. De virga in scrpcn-
Cap. III. De afflictione populi . ibid. tcm vcrsa
Cap. IV, De masculorum ncce . ibid. Cap. iX. De manu Moysis lepro-
Cap. V. De inuentione Moysi . 361 sa .
5 ^'4
 . . . .. J , . . . . .

( VII )

Cap. X. De aqr.is corruersis in mitiis offerendis . ibid.

sanguinem j6j Cap. XXXVllf. De vitulo com-
Cap. X[. Deingressu Moysis ad busto igni .
38^
Pharaonern . ibid. Cap. XXXIX. De interfectis tri-
Cap. XII. De virga in draconem bus milibus 383
versa . ^66 Cap. XL. De confractione tabu-
Cap.XllI. De obduratione Pha- Jarum . ibid.
raonis. ibid. Cap. XLI. De quadraginta die-
Cap. IV. De decem plagis . bus j quos ieiunauit Moyses . ih
Cap. XV. De Pascha . Cap. XLil. QuodDominus Deus
Cap. XVI. De thesauris aegy- dixit ad Moysem , Posteriora
ptiorum . ibid. mea videbis. ibid.
Cap. XVil. De azymis. 371 Cap. XLUI. De glorificatione
Cap.XVlII. De columna ignis , Moysis
et nube . ibid. Cap. XLIV. Deaedificatione Ar-
Cap.XIX. De diuisione maris . cae .
?92
Cap. XX. De Cantico ibid. . Cap. XLV. De vrna aurea , et
Cap.XXI. De aquis amaris . tabulis j et virga .
595
Cap.XXII. De duodecim fonti- Cap. XLVI. De propitiatorio,
bus ibid. et Cherubim .
594
Cap. XXIII. De cibisalitum, ct Cap. XLVII. De altari .595
Manna 574 Cap. XLVIII. De mensa . ibid.
Cap. XXIV. De petrajvirga per- Cap. XLiX. De candelabro, et
cussa 57^ oleo . ibid.
Cap.XXV. De pugna Amalech. ibid. Cap. L. De tabernaculo 596
Cap.XXVI. De cognatoMoysis. 377 Cap. LI. De columnis, etearum
Cap. XXVII. De ascensione Moy- basibus . ibid.
sis in montem ibid. . Cap. LII. De tabulis deauratis . 597
Cap.XXVlII. De tonitruis , et Cap. LIII. De decem cortinib. 59S
fuiguribus ^78 Cap. LIV. Devndecim veJis cili-
Cap. XXIX. De decem verbis .
379 cinis . ibid.
Cap. XXX. De duabus tabulis . gSa Cap. LV. De oppanso velo in
Cap. XXXI. De lapiJeis tabulis . ibid. m^dio tabernaculi 599
Cip. XXXIl. Dealtari de terra 383 . Cap. LVI. De diuersis donariis
Cap. XXXllI. De non sectis Ja- ad constructionem tabernacu-
pi jibus faciendo . ibid. li. 400
Cap.XXXIV^ De n6n ascendendo Cap.LVII. De vnguentOjquo per-
ad gradus .
id per 384 ungitur tabernaculum 402 .

Cap.XXXV. De hebraeo sex an- Cap. LVIII. De incenso compo-

nis seruiente . ibid. sito.
Cap. XXXVI. De talione .
38 Cap. LIX. De veste Pontificis 404
Cap.XXXVII. De decimis;, et pri-

Q090
 . .. . . .

( VIII )

I N L E V I T I C V^ M .

Cap. I.De figuris hostiarum 408 . Cap. IX. De discretione ciborum. ib.
Cap. II. De ignc sacrificii 409 Cap. X. De immunditia partuum. 416
Cap. ill. Quod mel inDei sacri- Cap.XI. De lepris . ibid.
ficio non offertur . ibi J. Cap. XII. De sacerdote magno ,
Cap. IV. Quod sal in omnibus ct cultu eius .
419
sacrificiis admiscetur 410 Cap XIII. Desacerdotibus, qui
Cap. V. QiLiod in sacrificium o- non offerunt sacrificium . 42 J
Jeum offertur . ibid. Cap.XIV. De ablutione Aaron ,

Cap. VI. De quatuor generibus et filiorum eius . 414

principalium oblationum . ibid» Cap.XV. De oblatjonc pro sacer-
Cap. VII. De sacrificio eius, qui dotis delicto . ibid.
sacramentum protulit , et o- Cap. XVI. De pecoribus, quae
bliuione transcendit 411 non offeruntur in sacrificio 426 .

Cap. VIII. Dc filiis Aaron extin- Cap.XVIi. De ceteris ceremo-

ctis . niis. 427

^aestiones hi Itbrum Numerorum .

4J2

IN DEVTERONOMIVM.
Cap. I. Cur Deuteronomium vn- gyptio . 466
decim diebus scriptum 4^0 . Cap. XII. De non
habendis di-
Cap. II. De quadraginta annis de- uersis ponderibus ibid.
serti , et vestibus non attritis. ib. Cap. XIII. De testibus . 467
Cap. III. De non plantando ligno Cap. XIV. De vxorc fratris acci-
iuxta altare . 461 pienda 46S
Cap. IV. De auferendopraeputio Cap.XV. Deformidoloso, et pa-
ligni pomiferi 462 uido . ibid.
Cap. V, De non operando in bo- Cap. XVI. De septem gentium
uis primogenito ibid.
. interemptionc 469 .

Cap.Vl. De non arando in bouc, Cap.XVII. Cur Abrahae loquens,

et asino .
46^ decem gentes, non septem di-
Cap. Vli. De non alJigando ore numerauerit Deus. 471
bouis triturantis . ibid. Cap. XVIII. De muliere decora
Cap.VUI.De non coquendohoe- capta in bello . 472
do in lacte matris 464 . Cap. XIX. Desecuri manum fu-
Cap. IX. De non induenda veste gienti .
475
ex Lna, et lino. ibid. Cap. XX. De pollutione somnii
Cap. X. Do non accipienda loco nocturni .
474
pignoris superiore, et inferio- Cap. XXI. De paxillo cgredien-
re mola . tis ad rcquisita
46J .
47S
Cap. XI. De non abominando ae- Cap.XXll.De quadragintaflagellis. ib.
 . . . . . . . .

( IX )

I N I O S V E.

Cap.I. De morte Moysi,et prin- Cap. X. De benedictionibus, ct

cipatu lesu Naue .
477 maledictionibus 484
Cap. II. De duobus exploratori- Cap.XI. De gabaonitis . 485?
bus,et Raab meretrice . ibid. Cap.XII. De proelio in Gabaon . ibid.
Cap.lII. De transitu Arcae 5 ct Cap.XIII. Dc extinctis gentibus,
diuisione lordanis . 47S et terrae diuisione . 486
Cap.IV. De duabus semis tribu- Cap.XIV. De diuisione terrae . ib.
bus praeccdentibus 479 . Cap. XV. Quod leuitae non ac-
Cap.V. De duodecim lapidibus 480 . ceperint hereditatem . 487
Cap.VI. De circumcisione secun- Cap.XVI. Quod habitacula leui-
da • ibid. tarum pcr omnes tribus decer-
Cap.VII. De cxcidio lericho , et nuntur 488
Raab saJuatione . 481 Cap. XVII. Quod quadraginta
Cap.VIII. De furto Achan . 482 duas vrbcs accipiunt leuitae ib. .

Cap. IX. De constructionealta- Cap. XVIII. De Chananaeo po-

ris .
485 pulo non extincto 489 .

IN LIBRVM IVDICVM.
Cap. I. De scruitute populi, ct Cap. V. De proelio Gedeon cum
liberatione 490 trecentis 494
Cap. II. De Debbora, et lahel 491 . Cap. VI. De Abimelech . 493
Cap. III. De Gedeon, et eius sa- Cap. V^II. De lephte , et filia . 501
crificio 492 Cap. VIII. De Samson . 502
Cap. IV. De vellere , et area . 493 Cap. IX. De Ruth . 5^4

IN PRIMVM LIBRVM
R E G V M .

Cap.I. De natiuitate Samuelis 506 . Cap. IX. De vnctione Dauid . 5: 1 ^

Cap. II. De Propheta ad Heli de- Cap.X. Decertamine Dauidcum
stinato . 508 Goliath . 516
Cap. III. De arcae captiuitate . 510 Cap. XI. De connubio Michol fi-

Cap. IV. De sacrificio SamueJis ,

liae Saul . 5:17
et lapide adiutorii . 5; 1 2 Cap. XII. De Dauid repellente
Cap.V. De vnctione Saul . ibid. cithara spiritum . 518
Cap. Vi. De ieiunio indicto a Cap. XIII. De insidiis Saul con-
Saule 51 j tra Dauid ibid,
Cap. VII. De Agag rege seruato, 5 14 Cap. XIV. De insidiatoribus pro-
Cup. VIII. De ^breptione Saulis phctantibus 520
ab spiritu nequam . ibid. Cap. XV. De Dauid , et Abime-
 . ..

( X )

iech . 521 Cap. XIX. De pugna Daiiid cum

Cap. XVI. Dc Dauidj et Regc Amalechitis ibid.
.

Achis . ibid. Cap. XX. Dc Saule pythonissam

Cap. XVIf. De chlamyde Saiilis consulente . 526
praeci a a Dauid ^2^
. Cap. XXI. De morte Saulis , et
Cap. XVIII. Dw hasta ablataSau- lonathae 5^0
liaDauid. S^S

IN SHCVNDVM LIBRVM
R E G V M .

Cap. I. Ne Dauid templum aedi- luit bibere de aqua cisternae

ficct. 5JI Bethlehem .5^4
Cap. II. De peccato Dauid in Cap.V. De Psalmo xvii. 535
Bethsabee . ibid. Cap. VI. Dc catalogo virornm
Cap. III. De Absalom 55^ . fortium . 556
Cap. IV. Quod Dauid sitiens no-

IN TERTIVM LIBRVM
R E G V M .

Cap. I. DeSalomone. 5^7 Jomonis. Ui

Cap.II. De templi aedificatione. ib. Cap. VII. De diuisione deccm
Cap.ill. Desapientia Salomonis. 5:39 tribuum .
54*
Cap.iV. De iudicio Salomonis. 5:40 Cap.VlII. De Elia, et virtutibus
Cap.V. De regina Austri. ibid. eius. ib.
Cap. VI. De cetcris operibus Sa-

IN Q^VARTVM LIBRVM
R E G V M,

Cap.I. I)c duobus Quinquagena- ne ibid.

riis combustis .
544 Cap«VI. De additione XV. anno-
Cap.II. De Eliseo , et aquis sana- rumEzechiae. ibid.
tis. US Cap. VII. De diuitiis chaldaeis
Cap.III.De paruulis maledictis ibitl. . ostensis 54^?
Cap.IV. De mortuo resuscitato 546 . Cap. V^III. De transmigratione-
Cap.V.De ferro exiliente e fiumi- Isracl in Babyloniam . ibid.
 .

( XI )

INESDRAM.
Cap.I. De Lxx. annis captiuita- byloniam deportatis . Jb.
tis . 550 Cap.lll. De rcditu popiiJi in le-
Cap. II. De vasis Domini inBa- rusalem ^^2

De Machabeis ,
552

APPENDIX Ad libros Regum . T)e imtate fidei , et charitate , quae

ple^itudo legis est » e^^
 C
XII )

IMPRIMATVR
Si videbitur Reuerendissimo Patri Magistro Sac. Palatii Apostolici •

Bejjedictus Fenaia Archiep, Fhilipp, Vicesgerens ,

APPROBATIO,
Quoddequatiior praecedentibusvoIuminibuSjidem de hoc quin-
to iudicium nostrum esto . Romae Idibus lan. anni MDCCCIL
loseph Canon, Reggi .

Vitus Maria Giouenazzius .

IMPRIMATVR
Fr*Thomas Vincentius Panl Sacrt Palatii ApostoUci Magister^

S. ISI-
 , .

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
DOCTORIS HISPANIARVM
LIBRI DIFFERENTIARVM
Siue de proprietate sermonutn.
. LIBER PRIMVS
De Dlffereiidis Verborum
PRAEFATIO.
Isldorus Lectori Salutem

R lerlqiie veteruin
subtilius inter verba, et verba
sermonum differentias dlstinguere
aliquid indagantes .
studuerunt,
Poetae autem
gentiles necessitate metrica confuderunt sermonum proprietates
Sicque ex consuetudo obtinuit , pleraque ab auctoribus indif-
his

ferenter accipi , quae quidem quamuis similia videantur , quadam

tamen propria inter se origine distinguuntur De his apud latinos .

Cato primus scripsltjad cuius exemplum ipse paucissimas partim

cdidi 3 partim ex auctorum libris deprompsi tibique , Lector , pro :

delectatione subnotaui .

PRAEF. Seruius ad Aeneid. ne-

ill. i. ces tamquani dubium reilcietur . Panti-
mora inter frondea . Alias Gentilium . ni notas , ac varias lectiones saepe ob-
AL proprietatem . Al. auctoritatibus . scure collocatas in meliorem ordinem ,
Al. pro delectatione legentium . PAN- vt potui , redegi . Barthius lib. 39. Ad-
TINVS . uersar. cap. 6. praefatlonem ex quodam
Ib. De libris DlfFerentiarum Verbo- suo ms. codice protulit cum nonnulla
rum , et Rerum fuse disputatum fuit in scripturae discrepantia , vt Poetae neceS'
Isidorianis cap. 56. Quum
duo sint ex- sitate confuderunt .... tibique lecturo .
cmpla libri de differentiis verborum j Alias coniecturas addit , quae infra suis
aliud ordine alphabetico , quod Grialius locis indicabuntur In ms. codice Vati-
.

primo loco cum notis P. Pantini posuit , cano 5321., quem identidem allegabo ,
aliud sine eo ordine , quod idem Gria- hae sunt variae lectiones plerumque ve- :

lius ex editione Bignaeana sumpsit,pri- teres . . . origine distinguantur . . . ipss

mum exemplum a nobis tamquam ge- paucissima . . deprompsi , et pro delecta-
.

nuinum profertur j alterum ad Appendi- tione legentium subnotaui . AR£V.

A
 . . . ;.. . . ,:

i DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

De litera A,

t.
T
X nter Aptum et Vtile aptum ad tempus vtile ad perpetuum
, : : .

2. Inter Amicum^ et Socium amicus constaz aftectu socius re i ; :

quia consortio constat

3 . Inter Arrogantem , et Abrogantem arrogans 3 superbus : : ^^;*^-

gans ^ humiiis. Arrogans assumit sibi fiduciam : abrogans demit, id

est 5 negans
4. Inter Auarum^ et Cupidum : auarus est, qui suo non vtitur
eupidus 3 qui aliena desiderat
5. Inter Amorem :) et Cupidinem ; ^4//«<^ fj/, inquit Cato , Philippe^
amor longe ^aliudque cupido . Accessit illico alter ^ vbi alter reces-
sitxalter bonus amorem et bonum dixe-
^ alter malus . Alii verius
runt^et irnlum cupidinem semper malum Amoris quadripartita
: .

differentia est Est enim iustus amor , pius , crudelis obscoenus

. , .

lustus amor est vxorum pius filiorum crudelis contra naturam, , ,

vt Pasiphae, obscoenus meretricum .

6. Auguria auspicia sunt , quae inchoantur

Inrer Auspicia , et :
,

et vltro veniunt ^^^^«r/^ 3 quae consuluntur , et consequuntur

:

7. Inter Argumentum tt Argumentationem argumentum est ^ :

3

quod in principio libri breuiter causam pandit : argumentatio est

quae in disputatione fidem assertionibus £icit

I. C. Fronto . Aptum loco venit , et nam vbi ciipido intrar , exit amor ho-
tempori : vtile vsus fecit . PANTINVS . nestus , et Socraticus . Legit vero Phi-
Ib. Vat. et vtile quid interest ? Et ita ^ippi > ^t suspicatur , denotari aliquam Ca-
in singulis differentiis addit quid inter- tonis inuectiuam in Philippum , seu Phi-
est . AREV. lippicam In codice Barthii erat obscoe-
.

3. Abrogans pro humili fortasse apud nus in eternum et quamuis Barthius cor- :

alios non reperitur sed non inuenu- : rigebat ohscoenus meretricum , tamen du-
stum est , ait Barthius pleraque enim : bitabat , an legi posset obscoenus in te~
latina , quae ad in adiectione, ea ab in »fr«w , quasi sermo sit de venere auer-
detractione admittere , obseruari potcst sa , vt in differentia impuri y ct impudi-'
AREVALVS. ci . Melius esset Pasiphaes AREV. .

4. Etymolog. lib. lo. litera A. et C. 6. Malim quae inchoanti quid vltro

:

«/. qui sua . PANTIN. ven. ibid. Consolantur . al. ms. consu-
Ib. Vat. omittit desiderat . AREV, lantur . «/. consultantur PANT. .

5. Vid. Non. in voce Cupido . al. 7. Al. assertionemque PANT. .

iam horum quadripartita PANTIN. . Ib. Vat. pandit

argumentatio , quae :

Ib. Vat. omittit 7;^z post illico alter in disptttatione fidem assertionibuf con-
Idem ms. amor vxoribus . Elegan- est stat , et facit . AREV.
tissima esse verba Catonis , ait Barthius
 . . . . ,
'

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 3
8.Artem , et Artlficium ars est natura liberalis arttfi-
Inter : :

sium vero gestum manibus constat

9. Inter Absco/jditum et Absconsum absconsum cst , cuiuslibet ^ \

arte ctlumn absconditum vero , naturaliter abditum

: Conditum est .

cnim,non consum Inde et consuere dicitur, quando rupta , atque

,

aperta quaeque texuntur Porro occultum ab occulendo , id est 5 .

claudendo , dictum Arcanum vero ab arca , vel ab arcendo . eo :

quod ab eo omnes arceanturjid est, prohibeantur Inde et arces .

dicuntur, a quibus arceantur hostes co quod ar- . Inde et arca ,

ccat furem . Inde et arcus^eo quod arceat aduersarium .

10.Ante^et Antea: ante locum significat,

Inter et personam :

antea tantum tempus

11. Inter Accubuit ^ et Recubuit haec differentia est : accubuit
in triclinio conuiua recubuit in cubiculo dominus decubuit lan-
: :

guidus . Accubare enim est corpore toto accumbere cubito : .

12. Inter Abscedit ^ Qt Discedit : abscedit ^ q\iod a parte quali-

bet se subtrahit . Quod
vero a medio diuiditur, discedit
13. Liter Adulterium ^et Fornicationem quod adulterium est, :

ah'enam vxorem appetere Yomicatio vero non est adulteratio ma- .

trimonii foederis , sed cum ahis solutis moechari

14. Inter Altum^ et Excelsum , Sublime ^ et Arduum altum^ ex :

superiori parte,et inferiori est :excelsum 5 ex superiori tantum su* :

blime ^ excdsum est,cum aHqua dignitate : ^r^««^ , excelsum est

8. AL ges'u,et manib. PANT. non placet . De cubito vero ex more
Ib. Vnt. mensa liberttlis , et mox ma- romano excitat Horatium £? cubito re- ,

nibus constans . AREV. tnanece presso . In codice bibliothecae

9. Al. erupta , atque . ib. al. trahun- veteris vaticanae ^984. , in quo chara-
tur Porro occultatum .-Arcanum . Seyu.
. ctere semigothico describuntur regulae
ad ill. Aeneid. arcana mouebo Ipse ety. . Vjcecancelleriae per loannem XXII. , hi
molog. lib. 2o. cap. p. ~ Inde , et arces , praemittuntur versicaW : Sanus eo cubi-
Etymolog. lib. 15. <:«/>. 3. - Arca Farro . twn^sed Accum-
laesus vado cubatum , -

4. de ling. lat. dict. arca , et ipse lib. bens dormit , disciimbens fercula siimit . .

Etymolog. 20. cap.^. -Arceat Visum est . Concumbit^ violat procutnbit, numen ado- :

in etymolog. - Arc\xs . Etymolog. lib. iZ. rat - Occumbit , moritur

. victus suc- :

cap. 9. PANTIN. cumbere fertur . - Qui cubat , ille iacet

Ib. Cod.Vit. quae exuuntur ^ro quae- vigil excubat ^incubat ales AREV. .

(lue texuntur AREV. . 13. Etymolog. lib. $. c. i6. PANT.

II. Fide Acron. Ode.iy. lib.^-Ho- Ib. Vat. omittit hanc differentiam ,
ratii . PANT. Inter adulterium etc. AREV.
Ib. Al. Inter accubuit , recubuit y et 14. Seruii verba sunt ad ill. 2. Aen.
decubuit . Barthius existimat, vocem ^^- terris iactatus , et alto . Altum tamea
»»:'/;«/ ad </ff«^«// retrahendam esse: quod sciendum est , quod et superiorem , et

A2
 .

4 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
cum aliqiia difficultate Item . altus puteus ^ murus excelsus , Sum-
ma videbis iii excelsosima in alto .

15. Inter Adnisum ^ Imiixum-i Subnixum ^ et Obnixum : adni'^

jwwjconantem ad innixum innitentem in aliquid vt si aliquid : :

quis baculo innitatur, aut columnae Subnixum vero instructum .

aliquo consiiiOjaut suflFultum ex omni ^ane y obnixum autem ob-

stinatum 5 vel perseuerantem .

16. Inter Alloqui ^ Obloqui ^ Eloqui : alloqui^ hortantisjCt iu-

beniis , obloqui ^ obti'Qct3.nus ^ eloqui oratoris
17. Inter Amare ^ et Diligere putat differre Cicero : saepiusque
sic vtitur 5 vt distinguat , atque ^;«^rf ponat pro ardenter amarej
at diligere Brutum Vale ^
pro leuius amare . Sicut in Epistolis ad :

inquit,<f/ nos amaivel ^si id maius est ^dilige Et nusus Sic igi- , :

tur facies me aut amabis , aut quo contentus sum

f,
diliges Item , , .

ad Dolabellam Quis erat^qui putaret ^ad eum amorem quem erga

:
^,

te habebam ^posse aliquid accedere tantum accessit vt mihi nunc : ,

denique amare videar s antea dilexisse Alii dixeruntj ^w<«r^ nobis ,

naturaliter insitum , diligere vero electione .

18. Inter Abiicere 3 et Proiicere distat : quod enim in dcspectio*

ne estjCt neglectum , <i^//V/V«r . Quod vero foris est penitus a sa-
!ute 5 et a beatitudine alienum , hoc proiicitur . Proiicere autem di-
ctum 5 quasi porro abiicere .

19. Inter Arguere , et Coarguere : coarguere ^st coercere , et

compescere : ^r^«fr<f modo accusare, modo aliquid ostendere , et

anfenorem altitudinem signififat . - Su- Ex Agraetio PANT.

16. .

blime . Etymolog. lih. 10. /. /. /. - Ar- Vulpius ad Catullum carm. jS.

Ib.
Juum . Sic Seru. interpretatur illud Ceorg. obseru:it , alloqui aliquando vsurpari pro
2. Ardua palma , aut alta , aut ad quam consolari . AREV.
«lifficile peruenitur . PANT. 17. Fid. Tion. dict. amare , et dili-
15. Adnixum Seruius in vno ms, gere - Maius al. nnnus . - Dilige al.
. . .

tamen , quem Isidorus fere scquitur , al- diliges - Ad Dolabellam

. Famil. lib. 9. .

teram scripturam magis probat ad il- £/7.24. - Diligere vero . Tunc diligentia .
hd I. Aen.
Triton adnixus acuto etc. Etymol. l. 10. lit.D. PANT.
-• Conantem al. conari . - Innitentem
. Ib. Similia Ciceronis verba indicat
in al.
. inniti ad - Obnixum Fetus . . Earthius ex lib. 9. famil, epist. 14. , et
glossarium avricxcvra. Nonius contra . : addit , diligere egregie amare non vno
aduersarium colluctantem - Perseueran- . loco Suetonio valere . AKtV.
tem . al. perseuernns. PANT. 18. Macrob. lib. Saturn. 6. cap. 4.
Ib. Vat. conantem nUquid . . et co- . PANTINVS .

ktmnis , AREV. 19. Ex Agraetio : in quo tnale pro

 . . ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
5

patefacere esi . Virgiliiis, Degeneres anlmos timor arguit , Vnde et

argumenta diciintiir , qiiae causam ostendunc.
20. Intcr Adlidere ^ et Elidere: adliditur quis proximc : eliditur
longe .

21. Inter Aspicere ^et Respicere ^ttc. aspicimus ante nos •, >*<?//>/-

ctmus retro : suspicimus sursum j despicimus deorsum , inspicimus in-

trorsum : prospicimus longe : conspicimus circumquaque . Item aspi-

cimus praesentia : respicimus praeterita :prospicimus futura Qui au- .

tem in dexteram , laeuamque se conuertit, haec atpectat ^uon as-

picit . Notandum sane , quod si et despiciens dixerimus , nonnun-

quam diligenter inquirere significamus . hem circuminspicere ^ qnaQ

nec cernere possis . Nam circuminspicere est quaerere .

22. Inter Attendere ^ et Intendere : attendere aspicere est : in-

tendere vero criminari , aut ad caedem , aut ad iniuriam . Perraro
tamen in bono est

23. Exaudire quod tam boni , quam mali au'

Inter Audire , et :

diuntur exaudiuntur tantum boni

:
v
24. Inter Adolescere , et Inolescere adolescere augmenti est ino» : :

lescere consuescere .

Nunciatur ^Qt Denunciatun annunciatur

25. Inter Annunciatur ^

de futuro nunciatur de longinquo denunciatur de praesenti

: re^ : :

nunciatur de excusando , et repudiando .

cornpescere est compensare , desuntque re . PANTINVS .

illct , modo accusare , modo aliquid , sic- 22. Interpretes Terent, aci.^. scen.i^.
ut in Parisiensi editione , - Virgilius . Eunuch. Proprie intendere est crimen \n
Aeneid. 4. - Quae causSm . Causam aduersarium iacere . - Perraro al. pro .

causae est in Agraet. PANT. raro. PANT.

Jb. Vat. causas ostendunt AR. . Ib. Vat. in bonum est . AREV.
20. lYIs. Vat. quisque proxime . Et Ex Agraetio . Vid, etiam Non. itt
24.
Jnfra , Itsm circumspicit ( forte circum- dict. adolere . Forte legi possit ex Serii.
jpiciens ) ijuaerit cernere . Nam etc. AR. ad ill. 6. Aen. modis inolescere miris
21. Ex Agraetio , in quo maJe est concrescere -^propius tamen z-ero existi-
aspicimus sursum , qui hinc emendandus . mo , vt ex Agraetio legamus inolescere
- Prospicimus . al. perspicimus - No- . coaugmenti , addamusque tertium mem-
tandum . Ex Seru. ad ill. i. Aen. De- hrum exolescere euanescendi , PANT.
:

spiciens mare veliuolum . - Quod si . al. 25. Ex Agraetio . - Nunciatur . al.

quia si . Seruius . -Nonnunquam . Ser- enunciatur . - Et denunciatur . al. de-
uius -Inquirere . Inquirens , Seruius -
. . nunciatur , et renunciatur. -Nunciatur.
Circuminspicere Forr^, circumspicere .- . al. enunciatur . - De praesenti . al. m
Quae nec cernere p. al. quaerit cerne- praesenti . PANT.
^e , - Circuaainspicere . f. circuaispice- Ib. Vat. in praesenti , AREV.
 . . ,

d DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
26. Inter Aduocatur , Inuocatur^ et Euocatur aduocatur ^ datu- :

rus patrocinium : inuocatur ,

praestiturus auxilium cuocatur praebi- :

turus obsequium .

27. Inter Abducitur Deducitur: ahducitur quis

^ Perducitur ^ ct

ad rem inhonestam • perducitur ad studia deducitur ad honorem : .

28. Inter Adficimur^cx Afficimur : adjlcimur \\ono^Q i

afficimur
iniuria .

29. Inter Aduersum te^tt Aduersus te : aduersum /d', aduersa-

rius : aduersus te , imitator .

30. Inter Alterum^ et Alium: alter de duobus dicitur : alius de

multis . Alter enim sine vno esse non potest
31. Inter Apparet^et Paret : apparet ^ qm videtur , paret ^ qui
obsequitur : non regulae ratione ,sed discernendi intellectus gratia.

3 2. Inter Aditum^, et Ostium : aditus^ quibus admittitur : ostium^

quo excluditur.
SS* Inter Arbitrum , et ludicem : arbiter ex voluntate fit : iudex
cx lege
34. Inter Aduenam , et Conuenam : aduenae de vno loco venien-
tes conuenae de diuersis
: .

35. Inter Album^^i Candidum album natura candidum stu- : :

dio 3 siue cura :^/^^^/z ergo capillos , ceram candidam dicimus Itcm .

candidum est quadam nitenti luce perfusum album vero , quod :

aurorae constat esse vicinum .

26. Ascon. Pedian. in Diuinationem , al. adparet apparet - Noa

. - Paret . al. .

- Praebiturus. <i/. praestiturus . PANT. reguLie etc. Haec ab Agraetio abjunt ^

27. Ex Agraetio, in quo pro abdu- et recte , PANT.
citur est adducitur - Ad studium . a/.
. Ib. Ms. vzt. sed discernendo . AREV.
studium . PANT. ^2. Videtur diffcrentiam concinnasse
28. Agraet. afficimus honore , affici- ex pluribus verbis Seruii ad ill.6. Aen.
mus \x\\\ir\z ^ qui hinc forte emendandus . Ostia iamque domus patuere Habes .

- afficimur .Adficimur
al. . - adfici- haec etiam lib. etywolog.^. c. 7. - Ad»
mur. al. Afficimur PANT. . mittitur «/. admittimur . - Excluditur,
.

Ib. Cod. Vat. in honore , * . in iniu- ttl. excludimur . PANT.

ria AREV.
. jb, Vat. ostia quibus excluduntur
29. Ex Agraetio PANT. .
AREVALVS .

30. Ex /zgraet. Vid.Seru,ad ill. II, 33. Varro J^. de Ung. Ut. PANT.
Aen. Harum vnam inueni , et ipse ety- 34. Ex Seru. ad iil. 3. Aen. Tuno
rr^olog. lib.io. litera A. PANT.
manus Ausoniae . Ipse etymolog. lib. lo,
31. Ex Agraetioy et Seru. ad ill. i. litera A. PANT.
Aen, Apparent rari nantes Vid. eiiam .
55. £.v C. tront.^et ipse etymohg.
Fest. dut. ipparet . - /pparet , et pa- lib.\o. litera C - Itero etc. Ex Setu,
rct rt/. adparct , ct apf aret , -Apparct.
ad ill, Cecrg. colqr deierriaius
, 3. al-»
 . .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
f
3 6. Inter Alhentem , et Albescentem : albentem dicimus eum qui
,

iam albatus : albescentem eum, qui incipit

57. Inter Animum , et Animam hoc interest quod animus con- :

sllW est 5 semper eadem est: ille pro arfectu mu-r

anima vitae . Ista

tatur Item mentem antiqui ab animo separauerunt

. mentem , vt :

sciatianimum vero, vt velit^aut possit discere Praeterea nonnun- .

quam et animus pro viribus ponitur ,

^S, Inter Aluum tx. Ventrem^et Vterum aluus intQnus rece-^ ;

ptaculum cibi est, quo sordes defluunt;vt S^llustiils ^ Simulans sibi

aluum purgari Venter est aspectus ipsius partis extrinsecus, vt luue-
.

nalis Montani quoque ^venter adest

: Vterus autem proprie prae- ,

gnantis est Sed et hoc a poetis metri necessitate variatur

.

39. Inter Arma , et T^ela arma sunt , quibus defendimur tela^ : :

quae mittimus Item arma belli sunt armamenta nauium

. : .

40. Inter Ailuuimn ^t Colluuium alluuium consumptio esc ^ :

riparum ex aquis colluuium autem congregatio sordium quae fit

: :

a fluxione multa .

41.Aquatum tt Aquosum aquatam potionem recte dici*

Inter ^ :

mus :aquosum locum^qui ex se aquam fundic Ita et meracam pO' .

tionemj merosum autem vinum appellamus .

bis . Ex quo pro aurorae Ug. pallori , - etymolog. /, 11. f. i. - SalUistlus . Ex

Nitenti . al.ante . PANT. fragmentis incertorum lib. PANT.
Ih. Hispanis adhiic alha auroram no- 39. Etymolog. lib, 18. c. 5. Aliud
tat atquc ita fere italis , quod animad-
, discritnen apudDe- Fest. dict. arma . -
ucrtit Barthius ad verba j Album vero , fendimur defendimus - Tela , quae
. al. . .

quod nurorae ccnstat esse vicinum et : Seru. ad ill, 9. Aen. telorum effundere
plura obseruauerat ad Apuleiurn , qui au- contra - Omne genus - iMitcimus , al. .

rorae album lacertum laudat . AREV. emittimus PANT. .

36. Al. qui iam albus PANT. . Ib. Vat. post hanc differentiam in-
Ib. Vat. qui albus est albescentem , : serit , Inter aquam , et vndam etc, , vt
qui ia?n incipit . AREV. num. 65. AREV.
37. Etymolog, Hb. 11. cap. i. -IPrae- 40, Etymolog. lib. 14. c. 9. PANT.
terea etc. Etymolog. lib. 10. litera A, Ib. riparum : elegan*
Consumptio est
Animosus quod sit animis , et viribus ter,ait Barthius ; perduntur enim , vt
plenus . PANT. non videantur ripae Ita mori fumina .

Jb. Ms. vat. affectu immutatur . In exposuit idem apud Petronium Arbitrum .
ms. Barthii ista semper in essendo : cor- In vat. cod. consummatio est AREV. .

rigit Barthius ista semper in esse vno . 41. Ex Agraetio ^in quo ^amen pro
Eleg;antem vocat huius difierentiae ob- aquatum est aquaticum - Dicimus /. . .

seruationem AREV. . addendum ex Agraetio , quae aquam

38. Ex Seru. ad ill. 2. Ae». vte- aliunde recepit Aquos. PANT. .

rumqu? arnnato milite coropient . Jpse

 .

8 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

42. Inter Apricum :>

et Opacum: aprtcum contv^nwm t^t opaco:
qiiasi apertiim caelo ,vel solijslne horrore frigoris . Et est apricum,
quasi sine flatu, et frigore quidam existi- . Hinc et Africam dici

mant, quasi apricam At contra opacum condensum est , et vm- .

brosum sicut tt Amoerium Amoena mitm dicta eo, quod amentur, ,

w
:

43. Inter Acerbum y et Aceruum aceruus per duas scribi- :

tur^et significat molem ^c-f^^wj" per b scriptus , significat imma- :

turum .-

44. Inter Arbos^et Arbor: arbor intcrdum etsine fructu :^^*^e7j

vero nonnisi fructifera . Similiter S/7«<a! , et Nemus silua interdum :

tst fructuosa nemus vero arbores vmbrosae , et infructuosae in-

:

telli^untur.
45. Acerbum ^tt Immaturum acerbum est longe a ma-
Inter :

turitate positum immaturum vero proximum maturitati

: .

46. Inter Auenam^ et Habenam auena per 1; literam herba est: :

habena per b literam lorum est Habenas autem ab habendo di- .

ctas putant: quod his equos habemus , hoc estjtenemus, vnde et

equi habiles dicti
47. Inter Auem^et Volucrem aues dicimus,quae per aera le- :

uibus volitant \)mn\s volucrem autem non solum aues vocamus, :

sed quadrupedes nimia pernicitate currentes : sed tamen cum ad-

iectione : vt puta volucrem equum , volucrern tigridem . Vt est il-

lud Pacuuii : Volucri currit axe quadriga Nam et . sagittae volucres

dicuntur : quod his pinnae conglutinantur Nam . sine adiectione
tantum alitem sonat. 48. In»
42. Ah £st opacum , quasi opertum 43.Ex Agraet. Ipse etymolog. lib.
caelo . - Sine horrore . al. In horrore . 17. c,6. - Molem . al. mobilem . Agrae-
- Quasi . al. quia . - Sine fiatu Puto , . tius male PANT. .

mendum subesse , scribendumque aviu 44. Ex Agraet. et ipse etymolog.l.iy.

?f»H«? , id est , sine frigore, sic et in c,6. PANT.
Seru. leg. ad ill. 5. Aen. apricis sta- IbK' Vat. et fructuosae . AREV.
tio gratjssima mergis , et 6. Aen. ad ill. 46. Ex Agraet. 46. Ipse etymolog,
terrisimmittit apricis . Vid. Fest. dict. Ub. 20. c. 16. PANT.
apricum Ipse etymolog. lib,'^. cap. iS.
.
47. Al. leuius volitant . - Pinnls . rt/.

- Opacum condensum . Sic Festus dict. pennis . - Volucri currit . al. Volucris
opacum . Amoenum Sic etiam vetus
- . erit ex quad. - Nam et al. sed et . -
Glossar. Amoenum interpretatur <ri/V(rx/oi' Pinnae al. pennae . PANT.
.

TtTTov , - Amoena autem . Ipse etymolog. Jb, Cod. vat. omiuk , nimia pernici-
hb. 14. c, 8. Fest. dut. Amoena , Ser- tate . . . sonat et num. 49. ct 50., et
:

uius ad ilhid. 5, Aeneid. amoena pio- ita alios . Barthius in suo codice legc-
rum , et 6. amoena yircta . PANT. bat Volucri currit citata quadriga : emen-
 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
9
48. h\ter Anguem ^Serpentem Draconem Iii m^n ajigues y ct .
:

iw terra serpentes : in templo dracones. Vt Virgiliiis , Tranquilla

per alta angues ^ et paulo post , serpens amplexus vterque , Item :

Delubra ad summa dracones ,

49. Inter Aureum , Qt Auratum aureum auro hctnm auratum

: :

ex alia materia factiimjet mixtiim auro operitur .

50. Inter Animalia^et Ani mant i a animal iasnwtjQwio: -.
h^ihQWi
animam animantia tantum ad animos pertinent
: .

51. Inter Austrum ^ ec Ostrum austrum ventum : sicrnificat :

ostrum vero purpuram .

52. Inter Annuit^ct Abnuit : annuit consQntk abnuit : d'."nef^at.

53. Inter ylf/, et £/ : aes meuWi materia : fy vero verbum est,

54. Inter Animum , et Animam anima : sine ditferentia : animus
vero varius est quod animo sapimus: anima^ qua viuimus.
:

55. I.iter Ad^tt At ad praeposirio Qst: at vero coniunctio: .

•

5 6. Liter Adiuro , et Abiuro : adiuro ro?o , abiuro necro .

57. Inter Apud , et Penes : quod apud te tunc dico , quam ali-
quam partem omnem significo . Nam /?(?;/(?/ possessionem significat:
apud autem,quasi corpus, et librumj non possessio Dicimus au- .

tem 5 apud te habeo argentum meum , non penes te quae er?o red- :

duntur 5 apud te habeo, quae possidentur , penes te habeo .

58. Inter Amburere^Qt Comburere y Qt Sepelire comburere est '

igni dare amburere ex vtraque adurere vrere est igni adurere pe-
: :

nitus 5 et ad medullam ignem sentire. Sepelire est sepulcro cin^^e-

re , vel corpus humo tegere , et ossa Inde Virgih*us Corpus humo . :

patiare tegi^aut siqua id fortuna vetabit ^ Absenti ferat inferias y

decoretque sepulcrt .

<labat , cita pro citata , vt sit anapae- AREVALVS ,

stus. AREV. 55. Etymolog, t. t. c. 26. PANT,
48. Ex Seruio ad locum . 2. Aen» 57. Vid. Fest. dict. apui . -Posses*
citatum ad verbum . PANT. sio . al. possessionem PANT. .

50. C. fj^^wrc , Animantia animus fa- 58. F. legendum vri est penitus , et
cit,animalia animam habent . PANT. ad meduUam igncm sentire . iV^rw dim-
52. Vid. Non. dict, innuere , et an- ctiones , cst igni adurere , ex illis supe*
nuere . membranae vocum in
Sic veteres rioribus , est dare , sic male irre-
igni
Terentio explicatar abnuo , nego , sub- . pserant . - Sepelire Etymolog. lib. 11,.
.

traho . PANT. c, 22. Corpus humo patiare tegi , lo.

54. No>j, Marc. dict. znimus, et nnl' Aen.-Aat siqua , Aen. 9. PANT.
roa PANT.
. Jb, Fortasse legendum , ex vtraque-
Ib. Vat. anima spiritus , quo viuimus , parte . ARtV, " -

1om,V, B
 . : ,,

iif> DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

59. Inter Audacem ^et Temeratium audax non timet : ; temera^

tius non aestimat periculuin.
60. Inter Ad forum ire et In forum ire ad forum significa- ^ : ,

Cur aliquis locus, in quem hwws in forum ^ii\ ipsum forum : .

61. Inter Afrum ^qz Africum er Africanum afrum dicimus ^ :

cluem africum ventum africanum negotiatorem

: : .

62. Inter Agnoscere^ez Cognoscere :agnoscimus notos: cognosci-

mus ignotos
63. Inter Auferre ^ Adimere ^tx. Eripere : auferimus rem , quam
^Q^hxiVis: adimimus ius : eripimus quod ab aliquo rapimus
,
.

64. Inter Agere causafn , et Dicere quod agit patronus

: : dicit

reus.
65. Inter Aquam ^,
tt Vndam:vnda semper in motu est : ^^«^
vero statiua . Porro imhres nubium sunt : latices fontium . Nam
latex proprie liquor fontis est : ec dictus , quod in venis teirae
iateat .

65. Aequora^ti Maria: aequora ^wow tantum aquae ,

Inter
sed et campi propter aequalitacem dicti mare autem , tantum :

congregatio aquarum .

67. Inter Aeuum , et Seculum aeuum tantum tempus osten- :

dit seculum vero perpetuitatem , et tempus

: Vnde et in secula .

seculorum dicimus .

68. Inter Aequum^

lustum :iustus quippe ex lege esf, quasi et

jus custodiens ^f^««/ autem est , qui secundum naturam iustus •

:

Etenim iustus a iure viuendo, id est , iuxta quod ius est^facien-

do, vocatur ..

6g» Inter Aegrum ^ et Aegrotum : aeger proprie animo moe-

stus : nam corpore aegrotus dicitur . Proindc aeger est , et tristis

59. Ex Agraetii mente , temeritas 66. Ex Scru. ad ill. 2. Aen. quae

sine consilio , audacia post consilium . nie aequora possunt . l^on. dict. aequor,
C.Fronto hinc forte emendaniius , 2ndzx PANTINVS .

»on timet , temerarius non prouidet 67. Seru. ad ill. 6. Aen, qucm tibi
Ttam male alioqui , audax non prouidet, longacuo Aeuum
{inquit) proprie aeter-
,

temerarius non timet . PANT. nitatis est . Vnde

qnis in Isidoro forte
61. Sterii. ad ilhtd 8. Aen. Accipio, legendum censeat Aeuum tantum per- :

agnoscoque libens . PANT. petuitatem ostendit PANT. .

63. Aufert , qui dedit, adl-

C. Frtf;7/(j, 68. Etymolog. Ub. 10. dict. aequus
mit , imperio coactus; eripit , qui plus litera A, PANT.
yalet - lus
. f. lussi , vt
. infra litera 69. Ex C. Fronton. , et Agraeti» Ef .

li. - Ab aliquo . aL alio PANT. . cx Seru, ad ill. i. Aen, curisque ingen-

 , :
.

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. n
et male valens : acgrotus aiitem , siue aegrotans tantummodo male
valens .

70. Incer Aegritudinem ^ et Aegrvtatio7iem : sicut aegrc^tatio in

corpore , sic aegritudo m animo noraen habet non seiunctum
a dolore .Dolor igitur aegritudo , id est, causa efficiens aegritudi-
nem in animo, tamquam aegrotationem ia corpore .

De litera B,

71. X nter Benignitatem ^ et Bonitatem . Stoici ita definiunt : quod

benignitas sit virtus ad benefaciendum exposita, Jenis, blanda, dul-
cis alloquio^ad omnium bonorum familiaritatem inuh^ins : bonitas
auteni bene quidem ficere , et praestare , quod poscitur , parata est
non tamen nouit suauis esse consortio , et sua cunctos inuitare
dulcedine .

72. Inter Beatum ^ tt Felicem : heatus sibi tantum tst ifelix

et aliis. Vt est illud Vk^i\\a.num : Sis felix ^,
nostrumque leues quae-
cumque labore-m , Felix autem dicitutjper quem datur , et accipi-
tur felicitas : vt felix tempus ^felix locus ^felix euentus .

73. InXQ^c Beatus ^Honestus ^Fortunatus : beatus nnimO:,honestus

moribus ^fortunatus substantia .

74. Inter Bibere , et Potare : bibere naturae esc : potare luxuriae

75. Inter Balineum ^ Qt Balneum :in prosa quotidiano sermone
balineum in versu balneum dicimus .
-i

76. Inter Barbam ^ et Barbas : barbam hominum , barbas pecu-

dum 3 vel herbarum dicimns : barbas et hominum : vt apud Vir^^i-
Vaim : Barbas ^incanaque menta-Regis romani
tibus aeger. Interpretes Terentii act.i, Ib, Cod.Vat.felix sequenter et aliis..,
scen. 2. Andr. PANT. et adipiscitur felicitas . AREV.
70. Sicut aegrotatio. AL Vt Cicero 74. In codice Rsgio-Varicano 1838. ,
Tnscul. 2- PANT, _
in quo Differentiae aiiquando copiosio-
_

Ib. NotaPantini quid sibi velit , ne- res sunt, quam in excusis , id ita refer-
9cio . AREV. ^
^
tur : Inter bibere , et potare : bibimur
ji. ^/. itadistingnunt. PANT. necessitate ^potamus vohmtate i alii di~
Jb. Vat. et omnium . AREV. cunt : Bibere naturae est , potare luxu-
72. Hoc sensu st Fr ont : Bcnus -, c^nx riae . AREV.
apud graecos /iaKap/cc . - Et aliis . al. 76. Ex Seru. ad ill. 5. Ceorg. Bar-
sequenter et aliis - Sis . felix . Ex Seru, bas , incanaquc menta, Porro hcus , quem
videtur ad ill.i, Aen. Sisfeiix, et illud Isidorus citat , est ex 6. Aen.,in quc^.
eclog. 5. Sis bonus , o felixq. - Quaecum- pro crines , barbas legisse constat . PANT.'
que . al. quenncumq. PANT.
B 2
 . . . ;

12 DE DIFFERENTIIS VERBOR VM .

77. Inter Buciijam^^QiBucinum bucina est tiiba : , qua slgnum

datur ia hostes bucinus ipse clangor canoris : .

78. indidnu proelium geri-

\nitr Bellum^tiPrGelium-.bellum :

tLir In bello enim non stacim proelium in proelio autem statim

.
:

et bellum Vnde et apud antiquos tuba proelii signum erat , belli

.

bucina Item bellum totum esi , id est^totus conflictus , vt lu-

.

gurthinum, Ciuile, Punicum. Pugna vnius diei Proelium pars pu- :

gnae 5 Hcet et pugna duorum sit aliquando, et sine ferro vnde et :

a pugno dicta est

79. Inter Balsamum , et Opobalsamum balsamum : est arbor ipsa,
opobalsamum succiis collectus ex arbore . Nam opos dicitur suc-

cus . Probatio autem balsami , vt dicit Plinius^haec est : quod si

contrasolem feratur , et corruptum non sit , manum ferentis eiturit.

80. Inter Bassos ^ et Basius : bassos nomina propria sunt bassus :

vero appellatiua nomina sunt

81. hner Barbarismum , et Soloecismum : barbarismus fic in vna
Icqueia : soloecismus in pluribus .

De litera C,

I nter Caelum^Qt Aethcr ita distinguitur quod non tantum :

ille astriferus locus , sed et iste aer caelum vocatur Aether autem .

gublimior caeli pars est , in quo sidera constituta sunt . Sane et

77. Al. in hostein PANT. . dorus promat,siue more suo aliunde

Ib. Barthius putat , bucinus esse .id" descnbat . (^uod autem Barthias saepe
iectiaaaT noincn , et rescribenduin , hu- lcctionem sui codicis coniectura emen-
cineus canor est ipse ilangor Pro eo . dare conatur , actum plerumque agit
^sonitu bucinatus extat apud P.ipia:'n . nam iam ea fere omnia in editione Gria-
Idem Bartiiius alio loco scilicet lib. 36. liana corrccta erant , saltem quum Ad-
cap. 13. obseruat , bucinum de sono uersaria Barthii in luccm venerunt , quem
bucinae dict , vt ex fr.igmento Fl.Capri , aliquando edirionem Grialii vidisse con-
et ex hac Isidori diftercr/iia colligit . stat . AR£V.
/REVALVS 79. Ex Seru. ad illud ^. Ceorg^
78. Vi.ie Seru. nd illudZ. Aen.c^m Balsamaque , et baccas . PANT.
sese in bella sequantur , - In bello . 80. Vetus Gloisar. Bassus ivx^y^H .

C. Fronto . - Tuba proelii . Ex Seru. 1 1. - Bassos . al. Balsos . PANT.

Aen. ad tHud ^ bello dat signum : et ipse ^i. Etymolog. lib. i. f. 32. Fid,
etymolog. lib. iS. c. 1. et 4. - lugurihi- Agcll. lib.-s. c. 20. PANT.
mim . ttl. lurgium . - Proelium pars . Sic 82. Vtrumque ostendit Varro l./^.Hng,
Hon. dict. bellum . PANT. lat.dict. caelum -Astriferus. F.astrifer. -.

Ib. Vat, omittit , ;rf est , totus confli- Sane etc. Ex Seruio ad illud 3. Aen.
ctns . EL.rthius memoria haec digna cs- nec lucidus aeihra-Siderea polus . PANT.
«e ait^siue ca ex sua obseruationc Isi-
 . , .

DE DIFFERENTirS VERBORVM . 13
nether aer igneus est superior : aethra vero lux^et splendor est
aecheris
83. Inter Cras ^^t Crastinum: cras ad tempus pertinet , cr^j//-

num ad opus ciusdem temporis

84. Inter Castitatem ^ti Continentiam hoc interest : quod casti-

tas est corporis incorruptio continentia : vero post corruptionem

^exui renunciatio . ^ Primum ex his felicitatis est , non tsst ,

quod metuas , secundum virtutis est , prosternere hostem libi-

dinis 5 a quo toties victus , atque deiectus es . Quo primum

cedere humilitatis est : secundum patientiae ^ . Harum prima
felicitatis non nosse in totunija quo postea liberari optabis
est, :

secunda vero virtutis contemnere vitium quod optime noueris

, , .

kX\\ continentiam in coniugiis specialibus, c^j//V^/^w m virginibus

intelligunt . Item quidam castitatem accipiunt in mtntQ : virginita^
tem vero in corpore lila est autem vera castitas , quae nec cor-
.

pore,nec mente polluitur .

85 Inter CLimorem et Clangorem clamor rationabilium , clan»

. , :

gor irrationabiiium vt anserum , vel tubarum : .

S6. Inter Criminatorem et Criminantem hoc interesse auctor ,

Orbiliu? putat quod (rr//»/Vor/j/'sit qui alteri crimen inferat , et id

: ,

saepius ixcxdX: criminans autem,qai crimen inferat et cum suspi- ,

cione quoque id faciat , quare quis magis noxius videatur Vc .

Afranius, N.on sum^lnquh^tam criminosa^ quam tu ^ Vipera , gan'

nire ad aurem nunquam didici dominicam .

87. Inter Callidum , et VersuSum : callidus est in disputando

subdolus versutus autem , cuius mens in negotiorum actu ad quam-
:

libet fraudem facile vertitur Ergo callidum non pro astuto tan- .

84. Al Sexus . Primum ex his . - Quam tu . al. quantum . - Dominicam .

aU c. ea quae optima noueris . - Con- al. domini . PANT,

iugiis . coniugibus
<t/. PANT. . Ih, Barthius suspicatur , legendum ,
Ih. In editionc Grialii indicatur cum suspicione occulte id fitci^t In suo .

deesse in aliquibus exemplaribus verba , ms. inuenit tam criminosus , qunni tu :

Primum . . . secun.ium patientiae Ac re . vituperas . Alii habent , tam criminosa

,
vera in vetustissimo codice Vaticano quantum vipern . AREV.
3321. ita continuatur oratio , jfx«i re- 87. Vtd. Donat. in Terent. act. i^
nunciatio . Horum prima felicitatis est etc. scen.^- Adelph. - Versutus . Sic Fest.
Mox idem cod. in coniugiis pnrentibus dict. Versutus , et ipse lib, 10. EtymO'
intelligunt ^castitatem in virginibus . AK, log. litera C. , et litera R.,et hb. 10.
86. Citat alterum versum Non. dict. litera C. . - Plautus
In Epidico , scena ^
gannire, ex prosa ( Catii , Rosa ) Affra- cuius princip. Fecistl iana . - Figularis .

fiii . - Crinainosa . dL crjminosus - . fl/,Figulari . PANT.

14 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
tum 5 sed pro astute docto dk'nm\s -.'uersurum autem ab eo 5 quod
animum cito vertat . Vnde et Plautus : Versutior es ^ quam rota

figularis .

88. Inter Curam ^tt Solicitudhiem : solicitudo moderata est, at-

que temperabilfs: cura vero sine moderatione est , vnde Qt cura di-

cta est eo ,
quod cor vrat .

^g. Inter Cognitionem ^ tt Agnitionem quidam sic distinguunt :-

qucd cognitio eorum sit, quae ante non sciuimus , et ea postea

scire permittimur : ^^;//V/6/ vero eorumjquae prius scientes , dein"
ceps scire desiuimus ^eorumque postea recordamur .

90. Commentarium , et Commentum , et Comicum com^

Inter :

meutarium liber commentum , vel commentatum volumen , id t%t j

:

ex diuersis libris comatum scilicer ex veteri , et nouo testamento : .

91. Inter Coram et Palam coram ad personam refertur^

dici- ; :

mus enim y coram illo ^ahm autem persona caret , quia id ipsum :

significat, quod omnes sciunt Ergo coram ad personam certam .

I efe r tui' j palam ad omnes .

92. Inter Cauum , et Cauaturri cauum naturaliter cauatum : :

manu .

c)^, Circum
Inter Circiter ^Circa ^et : circiter ad numerum re-

ferendum est circa ad locum , et tempus : : circum vcro vndique »

Erg;o dicimus, circumisse nos orbem , non circasse ,

94. Inter Circumpedes ^ tt Antepedes : circumpedes sunt ohsc(]uh

seruorum : antepedes amicorum .

S8. Aliter distinguit Donat, act. 2. ne explicatur , quum praetercatur ex-

Scen. 4. Phorm, - Cura vero Ex Seru. . planatio verbi cotnicum . Legcndum er-
cid illud I. Aen, curisque ingentibus go videtur , Commentum volumen , id est^
aeger,f/ 4. Aen. iam dudum saucia cii- ex diuersis libris commentaium Comi- .,

ra. PANT. cum ex veteri et nouo testamento C<^ , .

Ib. Vat. curct vero sine solicitudine micus , commicus , et comes liber ecclc-
est. AREV. siasticus erat , lectionanus quoque dictus ,
90. In vno wanuscripto haec tantum : de quo vide Ducangium verbo Commes
Inter commentarios , et commentaria : primo !oco AREVALVS . .

commentarii libri , commentaria volu- 97. Al. dicamus , circumisse. ah Cir-

roina . - Et comicum F.commaticum .
.
caisse . PANT.
-Comatum F. . concinnarum , aut com- Ib. Cod. Vat. non circa esse pro
matum PANT. .
non circasse , vel circaisse , quod raelius
Ib, ms. Vat. 3321. solum hoc
In videtur .AREVALVS .

est , Commentarium Hber , commentum Ex Agraet. ad verbum PANT,

94. .

volimcn In editis diflerentia non pie-

.
 . . . ,.

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
15
95. Inter Contingit ^ Ohtingit ^ Euefut ^ et Accidit : contingit
ciientii : ohtingit sorte : accidit casu : euenit vel malo , vcl bono .

96. Inter Corripere ^Ohiurgare ^tx. Castigare : corripimus verbe-

ribas : obiurgamus verbo : castigamus verbis , caedibus , et verberibus
97. Inter Cupere , et Ambire cupere : est terrena lucra, ve! quae-
libet mundi desideria inaniter quaerere : .-i^^a^/V^ vero honorum gra-
dus,vel ordines potestatum appetere
^^. Incer Cantare ^ et Canere : cantare tantum vocibus, vel cla-
more insonare est : ca^tere autem interdum modulari, interdum va-
ticinari est , id estjfutura praedicere .

c)^, Inter Conscribere ^Excribere ^QX.xt\\Qi^\d. , Placidus, C^?//w-

here -t
inquic, est multa simul scribere . Excribere quod alibi scri"
,

ptum sit 5 transferre . Transcribere 3 quum ius nostrum in alium trans-*

it . Inscrihere accusationis est . Ascribere assignationis . Descri-
bere dictionis , vel ordinis .

100. Inter Construere ^et Destruere 't

construere est aedificare :

destruere vero extermlnare .

lOT. Inter Commodare et Accommodare , : commodare est prae-

stare :ilic[uk\: accommodare vero aptare .

102. Inter Consuere ^ et Suere^wtl Assuere : consuere vestiu4Ti:

suere codicum,<^j"/«f^^ coriorum .

loj. Inter Consequimur ^Qt Assequimur i consequimur pedibus :

assequimur studio .

1 04. Inter Consuescimus , Assuescimus , Insuescimus : consuesci"

95. yidf aliud discrimen apud Agras- est , transcriberc quod verbum . Pro his ,

tium . PANT. 7nedicorum est^ Barthius subrogabat, quod

96. Al. castigamus , quum credirnus verbum indecorum est pertinct enim ad :

PANTIN. plagiarios Obseruat idem , dictionem es-

.

98. Seru. in ill. i. Aen. Arma , vi. se declamatoriam exercitationem , qua-

rumque cano , et 8. Aen. in iimine les dictiones Ennodii ad nos venerunt
adesse canebat PANT. . ARLVALVS
99. Ex Agraet. omnia . - Accusatio- 100. Leg. destruere , nisi walis ^prae-
Uis . Agraet.
Vel occasionis , - Assigna- €unte Agraetio , extruere vero ,in excel-
tionis . , Agraet. male -
Significationis . sum struere . PANT.
Dictionis . f. ditionis . - Ordinis Ordi- . loi. Agraet. dict. commodatuni , et
nationis , f«x. i.iCt Agraet. PANT. Nonius dict, accommodat . PANT,
Ib. In nota Pantini erat forte^ dictia- 103. Agract. consequimur studio $
nis , quod correxi ad eius mentem , vt assequimur voto PANT. .

puto , forte , ditionis codex sic

. Barthii 104. Ex Agractio - Ytraque uh . .

erat interpolatus , , quod

Excriberealibi vtrumque . PANT.
scriptum <st , quod verbum mtdicorMm
 . .

iS^ DE DIFFERENTIIS VERBOllVM .

mus bona lusuescimus mala assuescimus vtraque

, , .

105. Inter Caplo , et Capcsso : capio aliquando : capesso fre-

quenter
106. Inter Cunctos ^ et Omnes : cuncti omnes sunt modo: , si

iuncti siint, ec simul faciunt aliquid . k\\x.Qt omnes dicunturjnon

cuncti .

107. Inter Ceteros , Qt AUos quod ceteri ex eodem numero. :

sunt 5 alii ex alio .

108. Inter Curulem y et Curialem curiales officiales publici : :.

curules vero sellae , in qulbus magistratus sedentes iura redduit,

10$?. Inter Censorem ^tx. censuale/n : censores enim iudices vo*
c^\n\.u:censuales vero olSciales . qui censum prouincialem exigunt.
Interim et censorium hominem pulcrum dicimus .

1 1 o. Inter Cognatum Propinquum cognatus eius-

, et Ajfinem . et :

dem generis, /^^.^/V nuptiis vQnicns ypropinquus sanguinejVel afn-

nitate coniunctus . ^
111. Inter Columem
Incolumem incolumem animo accipi- , et :

mus 3 columem corpore Columen autem sanitas , vel sustentaculum .

estj quod a columna est factum vnde et culmen ^vndt et culmus ,^ :

112. Inter Comptum ^tx. Compositurn :comptum cura composi-* :

tum natura
113. Inter Crassum ^ et Grassum: crassum corporis est pingue-
dinis. Nam ^r^/j-^W , animi nimiae crudelitatis .

114. Inter Crassum , et Obesum x crassus pinguis est : obesus

plus est 3
quam pinguis .

115. In-
106. Vid. Front. dict. omnes . Festus^ notat apud SMonium , et alios . De se-
eaaem fere habet cum Isidoro dict. cun- ueritate censoria rcs nota est . Ego ma-
cu et Ascon. Pedian. in Diuinationem
:
. \\m ^ censorium hominem pulcte dicimus ,
Apertior erit lectio^zXher omnes dicun- AREVALVS .

tur,non cuncti . Fid. Seru. ad ill. i. m. Vetus glossar. coXumm^i.iTTit^t,»

Aen. tota armenta scquuntur PANT. . plyiixTat. , et cohimen , i-Trig-vhov , dict. co-
Ib. Vat, aliter omnes dicuntur cun- lumnae . Ipse etymolog. lib. 10. litera C%
Cti . AREV. ^i^ ^^-,3 3 columna . PANT.
109. Al. tantum iudices . - al. inter- 113. Ex Agraet. crassari grassari •
,
dum et censorium . - al. censorem ho- - pinguedinis . al. pinguendo . - Animl
mmem . PANTINVS .
etc. Agraet. aut animi , aut crudelitat»
Ib. In ms. Barthii Censorium
homi- PANTINVS .

nem vul tum dicimus . Conuckhn Bar- Ib. I^ imiae crudelitatis :v&t»oaiittlt,
thms vultuosum ; nam vultuosus seucrum mmiae . AREV.
 . . »

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 17
115. Inter Caerulum , et Caeruleum caerulus : est cotoi* : caerU"
leus ^ (\m ex eo coloie confectus csc natura. Nain caerulum ipsum
colorein dicimus.
ir6. Inter Corpus ^ tx. Carnem : qiiod m omni ca^ne corpus
est non in omn.i corpore caro Cara enim proprie ossa, et saii-
: .

guis est,quod tamen et corpus est Corpus autem et lapis, et [{- .

gnum est:quod tamen caro non est Dictum autem corpus cot-' . 3.

ruptione et caro a carendo,vel a cadendo

3 .

117. Inter Capillos ^ et C~ipillamenta : iapiHi capitis sunt, c^-

pilla?nenta summitates arborum
118. Inter Collum ^ et Ceruicem : collum semper ceruicem ^cer"
uix autem , duni siaguiari numero dicitur, significat collum ^ dii\ia.

plurali 5 superbiam . Vt Cicero in Verrem -.

praetorem tu accusas%
Frange ceruices
119. Inter Concidit ^ tt Concidit : concidit ., corvQptA media svl-
laba , significat cecidisse : concidit , producta media, significat j-<f/?^r^jj^.
120. Inter Cassidem , et Galeam : cassis de lamiaa est : galea
de corio .

121. Inter Clypeum Clupeum clypeum sentum , clupeum orna- , et :

mentum dicimus Inter Clypeum ^ et CLupeum clypeus masculino «e-

. :

nere est, quem scutum (Mcimns clupeum neutro dicitur imago ab :

eo quod clueat 3 id est, dicatur, et nominetur, et clara sit Sic

, .

et inclytus praeclarus dicitur .

115. Ix C.Trontcne. Dictio autem , 120. Al, de corio fit . PANT.

mmrZiloio mota » possessioni suae re- Ib. Barthii membranae ita : Intet
stiiuenda , le^endumque , caeruliis est co- cassidem , et cassiiam nihil interest Ca- .

lor naturae . PANT. lea vero cassis est , quae de corio fiebat
116. Sic lib. Etymohg. 11. c. i. AREVALVS .

» Carendo . Creando /» E?ywo/^^. PANT. 121. Clypeum . Ex Carisio . In C.

Capillamenta seminum , lib. 5. -
117. Front.male , Clupeum armorum clypeum
al. summitates arboris PANT. . imaginis . - Ornamentum . al. ornamen-
118. Ex Seru. ad ill. 2. Aen. cer- ta . - Clypeus . Lociis mutitus , quem sic
uici imponere nostrae . Etymolog. lib. ex Carisio supleri posse existimo ^ Clypeiis
II. cap. I. - Ceruix . al. i. coUas , masculino genere est , quem scutum dici-
- In Verrem . lib, 5. - Frange . In al- mus,ab eo quod est ciepo , x«Xii5TT(» ,
tero exemplari , trangere ceruices , et id est , celo : quum clupeum imago di-
superbiam inclinare , ^w*;^, vt glossema- catur , et nominetur a clueo , quod cla-
ton , inducenda PANT. . ra sit . 7. Aen.
Sic et in Seru. ad ill.

iiy. Sic Acron od, 3. lib. 1, Ucra- nec clypei , cursusque sonant , dicti ab
tii in tllo rf/JZi , nequicquam Deus ab- eo , quod celent corpus aVo t« «^sttto , .

scidit , exponit abscidit , separauit . PANT. PANTIN VS .

romy. c
 . . . y :

^ DE DIFFERHNTIIS VERBORVNT.
12 2. later Consuetudinem ^^t
Ritum consuetudo est solitae rei :

vsus 5 et consensLi duoriiin plurimorumque factus Ritus vero ad , .

iustitiam pertinet , quasi rectum ex quo pium ^aequum sanctumque. , ,

•
123. Inter Cognitorem qi Procuratorem cognitor non nlsiprsiQ'' ^ :

sens a praesente praesenti datur procurator autem et absens con- :

stituitur aduersus absentem Item cogrJtor aduersus eiim solum- .

modo lite contendit, aduersus quem ad agendum constitutus est

procurator vero apud omnes . Icem cognitor liti tantum dari solet>
id estjiudicii expediendi '^'czx\2i\ procurator vero et res omnes ad-
ministrat .

124. Inter Cochlearium , et Cochleare : cochlearius y qui vendit :

cochleare vero species

125. Inter Coetum , et Cetum : coetus multitudo : cetum belluam
dicimus .

126.Cotnmune Inter ^qx. Epicoenum: commune generis est : epi-

coenum vero animalium
127. Inter Capillatum ^ tt Capillosum : capillatus capillo gran-
di : capillosus ^
pilosus , et hirsutus .

128. Inter Cornua^et Corna: cornua animalium , vel antemna-

rum : corna vero pomorum genus .

129. Inter Coepit ^Qt Cepit : cepit de caplcndo : coepit de in-

cipiendo
130. Inter Caluum et Caluatum caluus est natura caluatus , : r

mnnu-. Inde Qt decaluatus (Xic\n\\xs^\'dXidt manu decaluator.

122. AL Solito rei consensii vsus praescnti datur \ct omiftit,J/fw cogni.
d. - Pertinet
, pendet , qula
quasi . al. . tor . , . ownes adyninistrat .AREV.
- Sanctumque al. s. respicimus PANT.
. . 125. Vat. belluam dicit AREV.
.

Ib. Vat. ad iustitiam pendet Et ae- . 116, Sic. lib.i. Etymoloi^. c. 6. - Ge-
quum jemper praespicimus i pro acquum y neris ^/. gentis . PANT.
.

sanctumque . AREV. Ib. Cod. Vat. commune genus est ho-

123. Fest. dict. cognitor. c. cnim minum : epicoenui» . Epicoena a com-
praesens a pracsenti praeside datur . - munibus difVerunt » quia communia duos
Nisi etc. al. iussa praesidis praesentis habent articulos , vt hic , et haec sacer-
praesenti d. ~ Absens . <t/. quem a.con- dosy cpicoena vero vnum tantam , vt
stituit . - Lite al. litcm
. - Contendit . . passcr , lcpus etc. Vide Cledonium in Ar-
«/. defendit . - Id est al. item PANT.. . te pag. 1862. Pustsch. AREV.
Ib. Nemo veterum melius diffcrentiam 170. Dccaluationis mentio Concil.
inter procuratores , et cognitores in sen- Tnlet. 16. r. 5. Emeriten. c. 15. et ali-
su proprio expressit , vt aduertitur in bi,passim vero in legibus yuisegotorum
not. ad Brissonium h'b. 4. cap. 20. Se- eratque perpetuae itifamiae nota PANT. .

kct. Antiquit. In ms. Vat. praesens a Ib, De poena dccaluationisplura Du-

 . . . . .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 19
Tjr. Inter Circa f
Circum ,Gt C/rci(er:quod circa est incerti
loci de aliqua parte : circum ceiti vndiqiie : circiter numeri peae
infiniti .

132. IntQt Causam ^ €t Rationem : quod causa rem , vel ratio-

nem antecedit : ratio in ipsa re cst . Item causa tst ,
propter quam
fit aliquid : ratio , per quam fit

133. Inter Ciuile , ex Ciuicum \ ciuile est^ quod ad ciuitatem

pertinet : c/w/fwwi, qnod ipsi ciues faciunt .

134. Inter Ceg^joscimus , ct Agnoscimusicognoscimus ignoratos

mores agnoscimus ^ quae nobis exciderant
:

De litera D*

3 5.
T
X nter Diurna , Diutina , et Diutuma diurna a die facta sunt, :

vt diurna merces . Diutina dicta ab eo quod estjquod diu du- ,

rauent-.diuturna vero a perpetuitate dicta , quasi aeterna

136. Inter Disertum ^ti Discretum : disertus or3.tOi- estidiscre^
tus est doctus discendo dictus
, a
i^"]. Inter Diuitem , tt Locupletem : diues est pecuniis : locuples
autem fundis : quasi locorum diuitiis plenus .

13S. Inrer Defensorem ^ ct Vltorem: defensor curatjue fiat in-

iuria: 'vltor id facit, ne impune sit facta iniuria .

139. Inter Deformem , et T^urpem deformis ad corpus : pertinet :

turpis ad animum .

cangius verb. decaluare , et decaluatio . desertus est derelictus , a deserenclo di-

Apud Isidorum verba valide ynanu de- ctus Ex Aoraetii mente neutra harum
.

caluatoy fortisse ex aliquo alio auctore lectionum , quas mss. haheit , tolerari
petita sunt exempli loco . AREV. potest . al» dissertus est doctus a disse-
131. In vno *ns. inter circa , et cir- l-endo , etc. PANT.
cum quod, circa est de aliqua parte lo- 137. Rectius forte Fronto diues , \

cijcircum vndique . PANT, qu'a diuidendi facultatem habet . Varro

iji. C. Frt)«ro : Causa docet factui» , a diuo deducit - Locuplcs . al. locis .

ratio solult obscura . PANT. plenus Locorum . Sic fere Fronto g.

.

1^5. Acron , et Porph. in Od, lib. Terent. Scaurus , et ipse Etymolog. lib.
2. Horat, ita tantum disdtjguunt , quod 10. litera l. PANT.
ciuicum antiqua fiiura ditatur , ciuile Vat. quasi lcci pleniis . AREV.
Ib,
non item . PANT. 138. Sic et Frcnto vltio vindicat :

135. y3//>fr , adiccta uulle sensu pro factum vindicta , vel vindicatio luiura
:

a die . PANT. prohibet . PANT.

136. Ex Agraet. - Discretum . al. i?9' Al. animam : crimen al, ms.
disserturn . - biicrttus Cit etc. Leoe, PANllNVS
C 2
 . ,.

26 DE DIFFERENTHS VERBORVMl
140. Inter Deme?item ^gx. Delirum demens est cuiuscumque
:

aetatis amensjet sine v[\QntQ : ddirus autem per aetatem mentc de-
fectus rdictus autem ita^eo ouod recto ordine , quasi lira, aberret.
Liraenim est arationis geniis^quum agricolae facta semente diri-
gunt sulcos .

141. Inter Dirum ^tiAtrocem: dirus immisericors', quasi diuina

ira in id adactus Atrox crudelis, hoc est crudus neque suauis
. , ,

142. Inter Dolum , et Dolorem dolor est corproris incommodi- :

tas 3 siue molestia Dolus vero occulta malitia , blandis sermonibus

.

adornata
143. Inter Dolum Insidias ^et. Fraudes dolus animo fit /«//- :)
: :

diae loco^siue telo :fraus circa fidem mutuam .

144. Inter Dementiam ^et Amentiam: dementia temporale vi-
dtim est: amentia perpetuum : de rtientia' d.wtQwi dicta ,
quasi dimi-
nutio mentis .
'
'

145. Inter Distinctionem , et Subdistinctionem : distinctio finem

sensus facit : subdistinctio suspendit .

146. Inter Dimidium

Dimidiatum dimidium , et : est aequa pars
'di\vm:{: dimidiatum vtique pnrsjsed non aequalis.
147. Inter Diuertit et Diuortit Diuortio est separatio , quum , .

mulier a viro discedit Diuertit vero , qui a viajVel ratione de- .

flectit .

.140. Fest. dict. menfecaptum . Ipse iectiira natus . Barthlus lib. 3S. Aduer-
"Etymolog. Uteta D. - Et slne .
lib. 10. sir. cap. 2. legit neque suasibilis , et ex-
f. Id cst , sine ,
- Dclirus . Non. dict. de- ponit ccnsu!tus ^rafione vtens , vt apud
iirus , et ipse in 'Etymohgiis - quum . . Apicium , et Phoebadium . AREV.
«/. cmn qiia - Fact . al. iacta . - Sul- 1 . 142. Sic Cic. Tusc. 2. Dolor motus
cos • hi Etymolog. additiir , in quos o- asper in corpore , a sensibus alienus .
mi)is seges decurrit , citod quum niinime Ipse Etywolog. tib. 10. litera D. dicit
'verum sit , fort.issis et illic ea verba tol^ dolosus . PANT.
lenda , aut scribendum ex Ncn. in quos Ib. Vat. adornat pro adornata . AR.
omnis vligo dccurrit . PANT. 14;;. pro mutuam PANT.
AL iniuria .

Ib. Vat. sine mente defectus : delirus 144. Lib. 10, Ety)n. lit. D. PANT.
ftutem pro aetate . te verbis , quae in 145. Etymolog. l.x. c. 18. - Sensus.
Etynologiis adduniur post dirigunt sul~ ct]. mentis , vel scnsus . - Suspendit al. .

cos ) A\y\ suo loco . AKEV. mentem susp. PANT.

141. Irdipnatus ./. nnrus ^vt Festus , Agraet. , et copiose Agcll, lib. 3.
146.
'

yide Seru. ad il/n. 2. Aeneid. quae incns c. 14. Scd -

al. si PANT. . .

•tam dira , Fest. dictiane , atroccs . - Sua- 147. F. liiuortium , pro diuorrio .
Uls . aJ. suasibilis TANT. Non, dict. diuortium . - Diuertit Sunt .

Jb. Farriniis pro in id adactusindi' cnim diuerticula , quae ab hoc verbo ,

.cat ex var. lect, ifidignains , ci ex con- semitae transocrsae a latere , viac milt'
 , . . :

M DIFFERENTIIS VERBORVM .
21
148. Intcr Deluit ^ti Diluii i deluit piirgat : ^^/7«// temperat.
Llaius dc morte ^^itridatisj quod quum diluisset .

149. Inter Dilectum^Ql Delectum: dilectum a diligendo ^d-/?- :

•ctum ab deligendo .

150. Inter Directum , et Derectum : dcrectum per latum est dU :

Tectum per longiim.

151. Inter Discernere ^ gz Secerfiere idiscertiit ^ qui in duas par-
tes dhudk : secernit jqui ex multis seorsum multa eligit

152. Inter Dicere ^tx. Memorare : dicit enim idem

, qui semel
pronunciat : ^^'/Tior^/, non qui semel dicit : sed qui saepius idem ,
memoriae conseruandae causa, facit

153. Inter Derigere ^qi Dirigere iderigimus ^qiiaQ curua sunt

dirigimus cyMim aliquo tendimus
y .

154. Inter Deportare ^Comportare ^ et Exportare deportare est :

aliquid afferre : comportare in vnum locum conferre : exportare

tollere .

155. Inter Discedere et Abscedere , et cetera discedere per . :

diuortinm dicimus ahscedere per absentiam secedere per singulari-

: :

itatem : decedere per mortem .

156. Inter Deduco ^ et Diduco : deduco de amico producendo :

diduco autem distraho , vel diuido . Item quantum ad equos trium-

fares , Seni, ci.l illud 9. Aen. ad dluor- thius vocat . AREV.

tia nou .• PA\f. 152. Fest. dict. Memorare . PANT.
Ib. Ms. Vat. vel a ratiQns deflectit . Ib, Vat. saepius id , AREV.
AREVALVS . 153. Sic Paullus ex Festo . Dirigere
148. £-v Agraetio . - Purgat al. pur- . apud Plautum inuenitur pro discedere,
gat , vel lauat , quod tamen abest ah sed discindere legit vir erudit Et quum .

Agraetio - Liuiiis . . Ex 102,

lib. , vt con- aliquo . al. qucim ad aliquem . PANT.
Stat ex Flori epitorne , erat locus . PANT. 154. Ferte scribendum ex mente A-
Ib. Barthius
39. cap. 14. potiuslib. graetii deport. ea deferre , rtiale tamen
Festo , vel Paulo assentitur , qui deluere ipse , deponere Apportare est aliquid .

soluere exponit a luendo , non a la- afferre , comp. etc. - ToUere . De lcco
uaado . AREV. toUere Agraet. PANT.
.

149. Ex eadem mente Agraetius 156. Sic Seru. ad ill, i. Aen. de-
diligi aflfectionis , deligi iudicii . - Deli- spiciens mare veliuolum , deduco , pro-
gendo . al. eligendo . PANT. sequor , diduco , diuido . - Producendo .

150. Hinc legendurn constat apud al. perducendo . - Vel diuido al. seu .

Agraetium , vnde sumptus quoad sensum pono i.f, seu dispono - Equos Ma»
. . .

/fff«j : directum in latera aptatum Sic . lim, currus , - Deduxere . al. duxere .

€t Etymolog, lib. 10. lit. D. directus eo, - Subducere Ex Seru. ad ill. i. Aen.
.

quod in rectum vadit PANT. . subducere classem - Deducere . al.d'\- .

Ib. EleganteiQ hanc differcntiam Bar- ducere - Deducunt 3. Aeneid. al, dl-
. .
 , . , ,,

22 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

phales refenur tqm^^ciuxere triumphos: Si boues , dcduxere

: Si

Iteni quantum ad naues Subducere in terram dicimus deducere : :

autem in mare Wt^Deducunt socii naues .

i^j. Inter Duo^et Ambo : \uqut qui dicit ^«^?, numerat : qui
Ambo jiunglt
158. Inter Disparem . et Imparem dispar : est inaequalis , vel dis-

similis: ifnpar vero sine pari

159. Inter Duo ,tt Bina : Cictro iii epistolis ad fih*um , D«^x
epistolas ,non binas Quia numeri tantum
: binas literas ^non duas .

pluralis est nomen l: terae qu:\e epistolam significant Nam non :>
.

dicimus ^/Wjnisi ea , quae singular^m numerum non admittum :

vt bina castra ^bina arma Ea autem dicimus ^«0 , quae singula- .

rem numerum admittunt .

160. Inter Domum et Hospitium: domus ad proprios habita- ^

tores pertinet Nam Hospitium tunc vocatur^quum aut ah'quem

.

recipimus, aut quum ab ahquo ipsi recipimur vndQ et qui venit :

et ad qiiem venitur, hospes dicitur . Sic Phiutus : Hospes necauit

hospitem captum manu .

161. Initr Decentem y et Speciosum :,

ct Vormosum: decens motu
corporis probatur : speciosus specie :formosus natura, siue forma .

162. Inter Deformem ^ et Informem : deformis est , cui deest for-

Xtid.: informis vhra forniam .
\

163. Infer Decus ^tt Decorem :decus ad animum refertur ^fror :

ad corporis speciem .

1 64. Inter Delatorem , et Dilatorem : delator , qui defert ad ac-

ducunt . PANT. tur . AREV.
7^. Var. deiiuco pro animo deducen' 160, Ex Seru. ad ill. 8. Aen. Ne
do . AREV. vero hospes , ne quaere . Et Mostellaria
157. Al. diios ambos , pro ambo . scen. cuius initium ^ Habeo Ncptune mag.
Et iterum al. duos ambos , pro duo . grat. Plautus , PANT.
PANT. 161. C.FrdntOy I^ecens in gestu esf,
159. Ex Seru. ad ill. 8. Aen. fre- et n,otu corporis , speciosus : ?/-/<7/f legi-
«aque bina . Vide eundem ad illud i. ;«r , forniosus ab excellenti specie dici-
Aeu. Bina manu lato crispans hastilia tur,forma naturae bonum,VHde etiam
ferro . ALCic. epistolarum ad fil. PANT. formos-js dicitur . PANT.
Ib. Barthius futilissimum esse ait , 162. Al. foeda forma pro cui deest
qucd non dicamus bina y nisi quae nu- forma . Lib. 10.Etymol. lit, I. PANT.
iDerum singularem non admittunt Isi- . 164. Ex Agraeno . - Accusandum •
dorus i>eruium , aliosque grammaticos se- al. causandunt PANT. .

quitur quan)uis alioquin verum sit , quod

, Jb. Vat. ad cffercndum . AREV.
lacji^e bini ^uo duo fromiscue vsur^ia-
 . . .::

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 25
tiis:\ndnm : cii/a(oy ^ qui differt ad proferendiim .

165. Inter Dracofiem^et T^raconemidraco esr immanis bcllua

tracones vero siint hiatus terrae
I 66. Inter Diuitem , Votentem , Tortunatum , Locuphtem , et Ho"
nestum : diues est pctentia, et virtute :/?<?/<?;?/ , quasi deo proximus:
locuples fundis, quasi locis [Aenus : fortunatus ^ subito factus beatus:
honestus moribus 5 et honore vsus
I 67. Inter Do , et Cedo : qui dicit do , significat , quibus detur
qiii dicit cedo ^dQ se tantum Aicii.
I 68. Inter Deum ^ et Diuum quod Deus semper
: est : Diuus fir

169. Inter Damnum ^ et lacturam ^ et Detrimentum iacturam :

scientes , damnum subito

et vltro patimur: , et non credentibus no-
bis fic detrimentum leue damnum fit m parte
: .

170. Inter Donum^Qt Munus:donum deo offertur : w«««j- ho-

minibus.
171. Inter Delicta , er Delecta : delicta peccata : delecta electa .

172. Inter Delictum^ et Iniustitiam : delictum quidam leue pu-

tauerunt qssq peccatum , quasi negligentis derelictum : iniustitiam
vero immane aliquod, saeuumque commissum .

173. Inter Dolum^tx. Dolorem:dolus rergiuersatio : ^o/or vero

corporis inquietudo .

174. Dolosum
Inimicum: dolosus est , qui occultama-
Inter ^ et

chinatione grassatur inimicus vero , qui mala facit apertius

: .

175. Inter Deduco , et Diduco deduco ^ amicum diduco ^ diis^ : :

traho .

165. Al. Ttuaconem/)ro Traconem, bus Detrlmentum . Sic Ascon. Pe»

fit . -

et Truacones pro Tracones . PANT. dian. 3. orat. contra Verr. detrimentura

Ih. Poeta anonymus , laudatus ab vel vnius partis dici potest PANT. .

loanne de lanua : Terrarnm tracones , 170, Seru. ad illud 5. Aen. strue-

animaliit dico dracones . Vide Ducangium remque suis altaria donis , Dona ait , ,

verb. Tracorjes AREV. . superorum munera inferorum et clarius , ;

166. C.Fronto cui forte aliquid con-

: C. Fronto Donum , quod diis datur mu- :
;

tingit . - Subito . F. substantia . PANT. nus quod amicis vel cliens , vel libcrtus
,

Ib. Vat. et virtutibus . AREV. officii causa mittunt . Ipse ead. libro Ety-
167. C. FrofJto cedo sibi poscit , et
: molog. 6. c. 19. PANT.
est immobile dat, qui non : finire facit Ih. Cod. Vat. munus omnibus . AR|
datum . PANT. 172. F. ne^ljgentia derelictum . PAN-
168. Ex ad
Seru. ill. 5. Aen. genus TINVS .

alto a sanguine diuum . PANT. 175. Ms. Vat. distribuo pro distra'
169. Al. scienter , et vltro . - Subi- ho . AREV.
to etc. al. insolico 9 et nobis nescienti-
 ,

24 OT DIFFERENTIIS VEREORVM.
17^. Intcr Directum ^ et Derectum : directum in rectum vadens:
derectum in latere rectum
177. Inter D/Vc^ 5 et Docco idiscit , qui non nouit : docetVQVO^
qui nouit.
De litera E.

17S. I
X nter Uesternum hesternum dicimus pridia-
Externttm ^ et :

num '.externum autem extraneum , hoc est alienum , .

179. Inter Eloquentem ^ et Loquacem: sinceritas facuidiae elo*

quentum est : effusa , et incondita ten.eritas loquacium . Viide et
Sallustiiis Lrquax magis quam facu??dus Ec Cicero Hunc to"
: ,
. :

quacem esse habitum nunquam disertum , .

180. Inter Expertem et Expertum si enim expertum reruni ^ :

dixerimus, significamus peritum si expertem , ignarum : .

181. Inter Exerciiatum ^Qt Exercitum exercitus jhhonbns : ^^"

tigatus : exercitatus ^ vel arte, vel studio peritus .

182. Inter E^xosum.^ et Odiosu?n : exosus dicitur , qui aliquem

odit : odiosus , qui oditur .

183. Ebrietatem ^et Ebriositatem

Inter : quoc] f^r/>/^^/ aliquan-
do tst : ehriositas frequens temulentia vini est . Dequi Apostolus
ait : regnum Dei possidehunt Pulchre autem quidam
Neque ebriosi .

non ignobilis bratorjquum ebrium e somno describeret excita-

tum 5 ait Neque dormire excitatus ^ nec 'uigilare ebrius paterat Qua
: .

'
sen-
176. A\. derecturn in recturn etc. 180. £.v Scru. <t,Y ill. ^, Acn. exer-
'Et directum in latere etc. PANT. ctte fatis . Ipse Etvmohg. lib. lo. literit

178. Vat. hic , et alibi quasJam dif- £. dictionibiis , expertus , et expers .

-

fprentias diuerso ordine collocat , et non- liioaruir» . De re,vel causa, quae agirur : vt
nullas hoc loco addit . Litera E ita in- glossema reiicienclum , nec Seruius etgno-
cipit : Inter aequora , et ntaria eic. , vt scit . PANT.
num. 66. Inter aeuum,et seculum etc, 181. Ex Seruii loco citato : exerchc»
vt num. 67. Inter externum etc. , vt hoc inquit , fatigate : exercitarus , peritus : e-
n. 178. Inter haeresim , et schisma ^ vt xercitus laboribus , exercitatus studiis .

n. 282. Haec varietas" ex diucrso scri- PANTINVS .

bendi modo oritur nam medio .Teuo : Ib. Vat. labore jatigatus . AR.
scnhQh^\.\xr equora i euum i eresis etc. hR. 183. Innuit idem disctimen Cicero
179. Varr./^. de li>ig, lat. Loquax Tusc. quaest. Ub.i^.- Aposrolus i. CO'
qui nimiumloquitur , eloquens , qui co- rinth. cnp. 6. - E somno . al. a somno -

piose \o(\\x\i\xr ipse Ety)nolcg. l. 10. lit.

: PANTLWS .

C.yet L. - Sallustius . Citatur idem Jrag- Ib. Non ignobilis orator . Coelii vcr-
tnentum ab Agell. lib. i. c, i"). , incer- ba annotari ait Barthius , qui totum lo-
tum , vnde PANT. . cum ex (^uintiliano petitum illustrauil
 .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM . 2 5

stntenticJ cxpressit , qiiodammodo ncc mortuum eum fuisse , nec

viuum .

184. Inter BHentum^ et Euenta cuentus ipsa res cst : : euentn,

aiitem dicuntur , quae ab euentu veniunt.
185. Inter Egestatem ^Qt Paupertatem : quod egestas peior cst,
quam paupertas ; paupertas enim potest esse honesta : nam egestas
semper turpis ^st .
'

186. Inter Experientiam ^tt Scientiam: experientia in malo di-

ci potest : vt poenas expertus : scientia autem in bono tantum.
187. Inter Emittit^ et Admittit :emittimus alios a nobis : ad^
mittimus 2\\osi\^\-\os . Sic quidam virgini cuidam dXt: Murum sexui
tuo extrue : qui nec tuos emittat oculos^ nec admittat alienos .

18S. Inter Existimare ^ et Arbitrari : existimare apud animuni

nostrum est : arbitrari iudicium animi proferre
189. Inter Em.ere ^ et Redimer^ id ditfert quia qui emit , alie- :

num emit qui autem redimit^id emit propricjquod suum fuit,

:

et suum esse desiit.

190. Inter Spectare , et Expectare : expectatur venturus : spe*

ctatur^ qui videtur , vel approbatur .

191. Inter Ejferunt , et Eferunt : efferunt , qui exportant , per duo

f\eferunt autem , qui laudandum cxtollunt per vnum /. Cicero :

Nimium fortasse haec illi eferunt .

192. Inter Exequimur ^ Persequimur ^Qt Prosequimur Exequi* .

mur mortem 5 in qua vindicta est persequimur fugientem prose^ : :

quimur , quum fungimur officio .

193. Inter Extemplo ^ tillUco : extemplo , repente , vel statim >

vel subito : illico mox, vel continuo.

lib. 14. cap.18. Sermo autem Caelio erat multo expectata laborc , quin et expecta-
de M. Antonio . AKEV. rc pro probare ab eodem vsurpatur 2.
184. iVcw. dict. euentus ex libro i. : Georg. crassaque terga - Expecta . PANT.
Lucretii Euentum dici poterit , quod-
'.
191. Eadetn Agraetius ^ nihil tamett
cunque erit actum . PANT. de duplici f: effertur , inquit , qui por-
185. Epitheton Virgilianum ^ turpis tatur et efferunt , qui laudando extol-
:

tgestas . PANT. lunt . - Exportant al. asportant . - Lau» .

187. Al. a nobis ad alios . PANT. dandum . /. laudando . PANT.

188. Non. dict. arbitrii . - Animi 193. Varr. lib. 6, de ling. laT. ex«
proferre . al. animi nostri est . PANT. templo est continuo al. exteipplo sa- .

189. Vat. Imer emere ^ et redimere bito , illico , continuo . I>ion. illico signi-
^uid interest Qui emit etc. AREV. . ficat statim , mox . PANT.
1^0. Ex Seruio ad illud i. Qeorg.

tom,V, D
 . . .

%6 DE DIFFERENTIIS VEREORYM .

194. Inter Extitjctum , et Restinctum : extinctum dicimus lii-

men , vt Cicero : lumina ciuitatis extincta sunt : restinctum vero

incendium . Vt idem Cicero : S/z^/Vc/^J' ^rops iam ignes^ circumda-
tosque restinximus
195. Inter Equitem , Equestrem , et Sequestrer/i isequestris dici-
tUTjqui certantibus medius interuenit per quem vtraque pars ae- :

quam fidem sequatur Eques autem est^qui equo sedet in armis? .

equestris vero locus, vel ordo . Vtsi dica.s : ille homo equestris est
Item 5 militat ille in equestri ordine .

196. Inter Exanimem ^tx. Exanimatum exanimis est mortuus : :

exanimatus vero timens Vt est illud Exanimata sequens impin" . :

geret agmina muris .

197. Inter Eu^ et Heus : eu intericctio dolentis est : heus ad-

iierbium vocantis
198. Ensem et Gladium ensis est ferrum tantum gla^
Inter , : :

dius vero totus. Mucro autem non tantiim gladii , sed et cuiuscum-
<|ue teli acumen est Item gladium generaliter dicimus ensem in. :

proelio mucronem in opere

: .

199. Inter Spolia^Qt Exuuias : exuuiae ducum sunt : spclia

priuatorum .
200. Inter cum, qui in insulam Reldgatur ^ et eum , qui De"
fortatur yim^nR primo quod relegatum bona se-
differentia est :

quuntur, nisi fuerint sententia adempta deportatum non sequun- :

tur^nisi palam ei fuerint concessa Ita fitjVt relegato mentionem .

bonorum in sententia haberi non ^rosit ^ deportato noceat . Item

ipS- Al' aequum

equestrem - Se-
, . ne sequester suspector penoris di-
. al.
questris . Seru. ad illud 11. Aen. et citur f. susceptor pignoris . PANT.
.

pace sequestra sequescer est medius in-

: 196. Ex Seru. ad iilud 1. Aen.Exi-
ter duos altercantes , apud quem aliquid nimumque auro corp. , et interpretibus
ad tempus seponitur et sic fere Fest. : Terentii actti i. scen» 4. Andriag , et
fidem sequatur - Aequam al. aequafide
. . alibi PANT.
-

aequatur - Duae illae voces in armis

. 197. Ex Agraetio . PANT.
fib Isidoro lib. 9. Etymolog. cap. 3. , 198. Etymolog. c.6. PANT.
Lib. 8.
•vbi agit de militibus equestribus , omit- 199. Vidctur ex Seru. ad illud \i,
tuntur , et sane mihi suspectae sunt , Aen. ipsos ferre duces PANT. .

Fortassis adiecerat , cquitem etiam pro 200. Etymolog. lib. 5. c. 27. - Quod
tquo ipso Jumi ^adducto yirgilii loco 3. relcgatum. a/.qui relegatum .-Haberi non
Ceorg. Atque equitem docuere sub ar- prosit Lego , non haben possit
. PANT. .

bis- Insultare solo . Non. dict. equitem , Ib, Aliena videiur ab hoc loco haec
et equites . - Militat al. milcs - Ordi-
. . diffcrentia inter rele^atum , et deporta'
 . . .

DE DirFERENTIIS VERBORVM. 27
distant ct in loci qiialitate . Quod ciim relegato quidem humanius
transioitiir : ^eporuais vero solcnt insulae
quae sunt a« assignari ,

sperrimaejquaeque sunt paulo minus summo supplicio comparandae.

201. Inter Eremum ^ et Desertumi eremus est inuia solitudo ,
vbi nunquam habitatum est : ^iesertum ^ vWi ahquando habitatum,
et derelictum est
202. Inter Execratlonem ^ tt lurationem : execratio ^vt ^iita. si

mahim non patior : /«r^//(? 3 si bonum mihi euenit

203. Inter Expertum , et Experrectum : expertum^ ah'quid agnl-»

tum experrectum a somno

: .

204. InterEn-itiEm :en ^ quum ostendis em^ quum increpas. :

205. Inter Ebrium , et Ebriosum ebrius ad tempus multum :

hihit : ebriosus semper mukum bibit

206. Inter Aequum ^ et equum : equus animal, per ^,^ quod est
€t u scribendum
sola . Quod vero pro iusto scribitur , per ae di-
phthongon geminata uu cst scribendum .

De litera F*

2 o j. JL nterI
Tidelem^tt Eidum :fidus amicus dicitur :^^f/// famu*
lus Item infidelis est, qui caret firmitate /^?/?r/«/ , qui fide
. : .

208. Inter Famosum ^ tt Infamem famosus est , de quo fama :

loquitur seu bencjseu nule infamis vero tantum malae famae est* :

209. Inter Ferocem , et Ferum ferox dicitur z.x\\.m\xs\f€rus leo . :

210. Inter Fallacem ^ et Mendacem : omnis h.Qmo jallax id

tum et abest a veteri codice Varica-
: 206. F. accipitur , scribitur , PANT.
no 3J2i. Barthius eam reperit in suo Ib. Innuitur verus roos scribendi
codice , vbi erat magna est differentia , ecus , et deinde cqus pro equus , vt qis
vt ait Orenius primo etc. Coniicit , vt
: pro quis etc. AREV.
>
ait Herennius y scilicet Modestinus I. C. ; 207. Ex interpretibus Terentii act,
;.»;
et mox iita iii relegato si mentio nonfit I. scen. 2. Phorm. PANT.
.

bonorum , homini prosit , deportato no- Ib. Vat. q4ii caret infirmitatem , fim
csat, ARF.V. dus , qui fidem Mendum est infirmita' .

202. Videtur ex Seru. ad illud 2. tem pro firmitate sed accusatiuus pra :

Aen. vos arae , ensesque nefandi exe- : ablatiuo,vt in z;/(7r , fortasse ferri pos-
cratio est aduersorum deprecatio ius- : set . AREV.
iurandum vero optare prospera , - Vt 208. Vide 'Non, dict. Fama PANT^ .

puta etc. f. vt raalum non patiar PANT. . 209. Ex C. Frontcne PANT. . •

103. Ex C. Frontone Expertus est : 210. Ah pene qui loquuntur , mcn*

aliquid aut in bona parte , aut in mala : tiuntur PANT.
experrectus de somno . PANT,

D
 . .

iS DE DIFFEREN'TIIS VERBORVM .

agit,vnde quisque fallatur non autem omriis vult tatlere qui :

,

mentitur. Sicut mimi, et comoediae et multa poemata, vbi men- ,

dacium delectandi potius studio quam fallendi voluniate scribi- ,

tur Nam et omnes fere, qui iocantur, mentiuntur

. .

2 11. Inrer Furlatum ^ qi Furiosum : furiosus est , qui ferarum

ritu fertur 3 ct ab eo furor nunquam recedit -.furiatus^ qui furit ex
causa
2 12. Inter Vuriosiim j Furentem y et Iratum ifuriosus est corde ;

furens causa : iratus merito .

213. Inter Ferocitatem^et Teritatem ferocitas saepe laudi ha* :

betur Est enim ferocltas m\[ix.m-n:tt ferox iuuentus dfcitur . ff-

.

ritas autem dirus animi habitus .

214. Item Formidinem y Pauorem , et Aletum , siue 'Timorem :
formido obiicitur vei oculis^vel animo , sine adhibita ratione , et
maxime paruuiis . Pauor autem cum timiditate animi subita est
conturbans occasio quae tamen soluitur raiionejvei tempore, nec
:

stat. Item metus est motus interior animi subitusjsiue cordis, fa-
ctus ex aliqua tristi recordatione "limor vero est accedens dolor .

inentis extrinsecus, ex aliqua accidenti occasione . Porro timiditas

animi vitium sempiternum est. Nam //wo?* pro tempore est Itaque .

in viro forti est aliquando timor , timiditas nunquam . Est auteni

ct bonus timor ^ et malus. Malus est, quum temporalia bona quis^
que sibi subtrahi perhorrescit : bonus , quum quanto quis Deura
ardentius diiigit , tanto eum diligentius offendere pertimescit . Nam
timere interdum prodest ^ et decet , pro qualitate temporum , atquc
causarum
215. Inter FacinuSjCt Flagitium: ita videtur distingucre Au-
De Joctr. gustinus . Quidquid enim ^ inquit , agit indomita cupiditas ad cor^
chnsf. lib. 3. rumpendum animum ^ et corpus suum ftagitium
^
'uocatur . Quidquid
njero agit , vt alteri noceat , dicitur facinus . Et haec duo genera
sunt omnium peccatorum Sed flagitia priora . sunt : quae quum cor*
Tuperint animum , in facinora prosiliunt ,

211. Ex Seru. a-d illud 2. Acn. fu- furiens causa . - Iratus etc. Ex intfrpre>-
jiata mente Chorcbus PANT. . tibus Terentii act. 1. scen. i. Andr. et
Ib. Quifuritex causa scWicct :
, quh^ act. 3. scen. i. Hecyrae . PANT.
t ait Barthius , furiatur , cui stimuli ad 214. Al. abstrahi pertimcscit : bo-
jraiTi subiiciuntur . AREV. nus ctc. PANT.
Ziz. AL fuiieiueua» ec iratuns . al, m» ^/.hoiaiuura £>eccacoruin. PANT»
 .. :.

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
29
2 1(5. Inter Fhantasiam , et Pha?itasma : phantasia est hnago ali-

ciiiiis corporis visa, et cogitando postea in animo figurata : vt pu-

tajaui^vel patris species, quem aliquando vidimus : ac, dum co-
gitando mQmoi'3.\wus ^phantasiam dicimus. Phantasma vero est ex
imagine cognita quam vidimus , imago* formata vt
, al^qua ,
: puta
species auijquem nunquam vidisse meminimus sed tamen : eius
species non memoria,sed motu animi figuratur De cognitis ergo .

speciebus memoria collecta phantasia est de incognitis species ,

:

animo ^2^ux:m^^ phantasma Nam figurata phantasmata nihil ahud ,

sunt 5 quam de specie corporis, corporeo sensu abstracta : figmen-

toque memoriae^vt accepta sunt , vel partiri^vel multiplicare , vel
contrahere, vel di^tend re , vel ordinarejvel turbarCjVel quidlibet
figurare cogitando facillimum est : stA , quum verum quaeritur ,

cauere, et vitare ditiicile . Item phantasia est incognitarum rerum

€x cognitis coniectura : phantasma vero rerum incognitio cogni-
tarum .
217. Inter Fiduciam^ et Conjidentiam :fiducia m bonis rebus
confidentia in malis est
218. Inter Famam
Gloriam: gloria quippe virtutum est , ci :

fama vero vitiorum Ennius [\\ Achiile Summam tu tihi pro ma^
. :

la vita famam extolles et pro bona paratam gloriam Maleuolen- •

.

tes enim famam tollunt, beneuolentes gloriam .

219. Inter Fatum^ez Fortunam pagani ita separabant: quod

enim venitjnuUa palam czws^ ^fortuna?n vocabant :Jatum
tortuitu
vero 3 quidquid appositum singulis , et statutum erat vt puta fati : ,

esse dicebant 3 quod nascimur, quod occidimus fortunae, quidquid :

in vita varietatis accidit

220. Inter Falsitatem Mendacium negare , quod verum est> ^ et :

falsitas est : fingerejquod verum non est ^ mendacium est Vndc .

Breuiter haec in codice Vatica-

216. 219. Ex Seru. mente ad ill. ^. Ae»».
no Inter phantasia i et phatitasma
'^'^ix. queni dederat cursum fortuna , peregi
quid interest ? Phantasia incognitarum - Accidit , al. occiderit . PANT.
rerum ex cognitis coniectura phantasma : Ib. An vox fatum a christianis ?,d'

rerum incognitio cognitarum , AREV. hiberi possit , normuUi quaerunt •

catho-
217. Ex Seru. ad illud i. Aen. ge- lico sensu a plerisque eam adhiberi ccm-»
ueris fiducia vestri . PANT. stat . AREV.
218. Al. parata gloria . Maleuolen-
- 220. ^/. vere est , falsitas ..- «/, vere
xes . f, male viuentes . - Beneuolcntes . non esr mendacium. - rt/. vem nobis com-
f, beae viuentes . FANT. priiuis , faisarius . - aL. iudicaberis pro vl.-
 .

30 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
ct Cato inquam , // *verum supprimis
: 'tu 5 ^falsarius agnosceris : si

falsa confingis , mendax esse videris .

2 2 1. Inter Falsum j et Tictum ifalsum ad oratores pertinet vbi :

veritas saepe ita luditiir , vt quae facta sunt , negentur ;7?r/«;?2 vero
ad poetas : vbi quae facta non sunt , fiKta dicuntur Falsum est .

ergo 3 quod verum non est r^c/z/Wj quod tantum verisimile est.
2 2 2. Inter Fertilem , et Fructuosum -.fertilis t%x. ager ifructuosum ,

quod cuique compendium est .

223. Inter Frondeum totum factum , et Frondosum \frondeum tix.

de frondibusj vt torus frondosus vero est locus Licet enim abun-

: .

det fi'ondibus , non tamen cst de frondibus totus Sic et grami" .

7ieiim 3 tlgraminosum .

224. Inter Flecti ^ et DeJIecti ifiecti est retroj ct in proximum :

defiecti vero longius, et in deuium .

125. Inter Frui et Vti haec distinctio est quod fruimur ^

^^
:

quo nequaquam carere possumus vtimurjqu^e aliquando , nec :

semper habemus Ac per hoc vti temporale est :frui vero aeternum •
.

226. Inter Fremere ^tx Frendere fremere est furorem mentis -.

vsque ad vocis tumultum excitare frendcre vero proprie dentes :

comprimere et concutere V^defrena dicta ^ quod haec equi fren-

, .

dant,id est, premant dentibus^et mordeant Hinc Gt frenetici di- .

cti : eo quod dentes concutiant

227. Inter Flere ^ et Plorare : flere est vbertim lacrimas funde-
re y c[uasi fluere : plorare est quasi cum voce ^qvq : plangere cum
hicrimis pectus,aut faciem tundere. Lamentari est cum ah'quibus
dictis miserabihbus flere Moerere cum silentio dolere Lugere . .

est cum habitus mutatione Lacrimas autem a laceratione men- .

tis dictas . Lugentes vero dicti, quasi iuce egentes : vnde et /«r/«/
dicitur .

dcris PANT.
. lucus pro locus . AREV.
221. Ex irjterpretum Terentii mente 224. Al. a rccto , ct in proximiim .

uct. r. Enrnich. seen.t. PANT. PANTINVS .

223. Ex
ad ill.i. Aen. nemo-
Seru. 226. Lib. 10. Etymol. lit. F. - Prc-
ra inter frondea Fnde locus y antea mu- . mant . al. impriiofiant . PANT.
tilus ^ restitutus - Locus . al. locus -
. . Ib. Scribendum potius phrenetici,
Gramineum etc al. germincum , et ger- quod non cst a frendeo j sed a graeco
minosum . PANT. phrenesis . AREV.
Ib. Pantinus ex varia lectione notat 227. Fest. <//V/. plorare . - Plangerc •

locus , quod ipsum in textu Grialius edi- Sic vctus ^lossar. plans;,oribu$ . - Luctus .

dit . Fortasic Pantinus io nota voluit f* lucus . PANT.

 . .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
31
2 2?. Inter Fodere^tt Effodere fociere est tantiim solicitare ter- :

xzm.\ ejfodere hoc ipsum faciendo eruere aliquid ^ vel inusnirc , cui
contrarium est ijifcdere ,

2ig. Inter Famularl j ct Obsequi : famulari est diQhiii: vbsequi

voluntatis proprie .

230. IniQt: Flagitare ^ e^ Flagitiare : quod fagiiare idem cst,

quod acriter interpellare : fiagitiare vero est impurare
231. Inter Fugiunt ^ ct Diffugiunt : fugiunt pariter : diffugiunt
diuisi

232. Inter Fatemur , ec Confiternur : confiteri proprii arbitrii est j

nam fateri coacti est animi , non voluntatis.

253. huQr Fecisti yQiNumquid fecisti % percontandi differentia
.est . Nam quo loco volumus nobis responderi factum esse , quod
est imperatum 5 dicimus : Fecistil quo loco volumus negarijhoc
modo dicimus : Numquid fecistil
234. Inter Fluit ^ et Defiuit :fiuit ^ quod naturaHter decurrit,
vt humor ^f^«/V autem quod aetate vel vetustate dissoluitur:
:
, ,

vc aetas hominum folium arboris Fluere autem tribus modis di-

, .

cimus humore rerum^sanie viuorum tabe mortuorum

3 , .

235. Inter Funehre , Funereum 3 et Funestum funebre luctuo-:

sum:funer€um^Qi^od ex funere const2it:funestum vero , quod fu-

nere inquinatum est . Itaque funestus famulus dicitur, qui aliquo
funere pollutus est jquo minus sacra peragere potest.
236. Inter Fragrat^ et Flagratifragat per r h'teram ad odo-
rem refertur per / ad flammam , et ignem
: Nam quando incen- .

dium significat, quod flatu ahtur , per / dicimus et quando odo- :

rem 5 quia fracta specie maior est , per r enunciatur.

237. Inter Fratrem ^ et Germanum : fratres dicuntur ,
qui ex
eodem patre nascunturjCt non ex eadem matrc . Qui vero ex

230, Fetus glossitr. flagitauerit ,

/>ro 235. Fiinere. <?/. in funere . PANT.
acrlter . - Malenn^wizrQ . i.m. s.lmpura 236. Ex Seru, ad ill. 1. Aen. fra-
res estfpro impurare . PANT, grantia mella , /;? altero ms. erat\ natn
2} Non. dict. confiteri Seru. ad
2. . quando flammam , et ignem , qui incen-
ill. 4. Aen. Anna , fatebor enim - Vo- . dium significat forte legendum , nam :

luntatis . al, profitcri , id est . PANT. quando flitmmam , et incendium signifi-

234, Seru,(td ill.%.Aen.SzT\\t ,X3ho(\we czt , praeeunte Seruio ~ Quia fracta al. . ,

.fluentes , r^»/rrt /e«/i? : sanies mortui est, qui a fracta . - Enunciacur . aL pro-
tabo viuentis, scilicet sanguis . PANT. nunciatur. PANT.
Jb. Va^. vt aetas hoininis AREV, , 237, ^ic lib.EtymQlog. ^. c, 6, - Ex
 . .

jt DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
eodem patre , ct xmxvt ^ germani appellantur . Et t^t germanus ex
cadem genitrice, vel ex eodem germine manans
238. Inter Firmum y et Valentem '.Jirmus ex firmitatc naturac :

'valens vero ex praecipuis viribus , vt athleta

239. Tiguram et Formam \figura tst artis \forma naturae •
Inter ,

240. Inter Farctum ^ et Partum \farctum dicimus , qui non est

edituSjCt intra ventrem iacet r/^^r/w;», qui editus est .

241. Inter Fmwzw 3 et Fatigatum^ti Lassum \fessum animo ,

ct cina:fatigatum ex itineris longitudine : lassum labore .

242. Inter Frameam

Alachaeram \framea appellatur gla- , et

dius, ex vtraque parte acutus , quam vulgo spatham dicunt ma- :

chaera ^iwttm gladius est longus,ex vna parre acutus.

243. Inter Foedus , et Pacem \foedus namque pacem praeuenit,
Nam posterius pax accipitur, ipnus foedus inirur.
244. Flumen ^ Torrentem etc. Fluuius
Inter Flumen^tt Fluuium ,

perennis aquarum decursus generaliter, a y^w^Wo dictus Et pro- .

^nt flumen \^s2i ^(\\x^\fluuius j cwius ^c\v[2i\ torrens autem inde di-
ctus , quia pluuia crescit,siccitate torrescit , id est , arescit. Vnde
et Pacuuius , Flammeo vapore torrens toriet , l^orro riuus vcca-
tur,

eodem etc. 'Ex eod. lib. citAto videtur 242. Sic Hy 18, Etymohg. r. 6. -
ligendum , ex eadem marre , non patre j Dicunt . al. vocant . PANT.
et infra yt%t enim germamis ex cadem 244. C. Fronto contra flumen idem :

genitri e , non ex eodem germine ma- fluit , et manet fluuius temporibus sic-:

nans alioqui libi contrarius hidorus his

: catur . Est autem totus fcre hic lccus
duobus locit , et Seruio , vnde sumpsit ad ex lib. 12' Etymolog. c. 21., ex quo ver^
illud 5. Aen. Haec germanus Eryx. al. ba fluuius cuius aqua in fluuius decur»
ea^^em matre , ct patre , gcrmani PANT. . sus aquae mutanda videntur - Pacu- .

Jb, Vat. ex eodem mare , et matre . uius etc. Fest. dict. torrens ex Antio-
AREV. pa citat \porro dictio torret , et hic , ct ia
238. Interpretes Terentii actu 3. Etytnol. in terrae mutanda , legcndum'
scen. 5. Hecyr» validus , robustus , ei ha- que flammeo vaporc torrens terrac fcc-
bitior corpore PANT. . tum exusserit . - Fons autem etc. Farr.
239. C.Fronto: figura artis opus , for- lib. 4. ling. lat. , dict. a fons et Festus

ma naiurae bonum . - Artis . al. homi- fundendo . - Caput corpus - Et fron«

. al. .

nis. PANT. dibus . al. ex frondibus - tt ex ipsa etc. .

241, Fid. Seru. lib. 8. Aen. ad ill. yarr. , et Fest. mclius a circumeundo,
ter fessus valle resedit . Etymolog. lib. aut circumnando . PANT.
10. litera F. Aliter f^errius apud Dio- Ib. In htymologiis legitur imnc fluuius
tnedem lib. i. quod fatigatus sit , quum cursus aquae y r)ci\ decursus , \i } aiAinuB
quis pcr alium labcrarc coirpellitur , cxhibct sed intra n. 45P, legitur detkf»
:

fessus vcro , quum quis lihore deficit , vt sut. AREV.

ls«sus . - Cura , al. corpore . PANT,
 . . . ,
»

DE DirFERENTIIS VERBORVM. 3J
tur j
qui subito ex pliuiia fit, celenterque decurrit , ac deffcit ; fons
autem est caput aquae nascencis . ^m;?// autem fluuius est nemoie ,

et frondibus redimitus , et ex ipsa amoenitate amnis vocatiir.

245. Inter Tulgura^tx. Fulmina fulgur est splcndor micantis i

imbis fulmen autem mucro est feruidus , ventorum violentia e nu-

:

bibus ad terras emissus Tria sunt autem haec, Rdgor , fulgur, et .

fulmen ifulgor^ qui tangit fulgur , quod incendit, : et vni:fulmen ^

quod findit Et ideo cum trinis radiis finguntar.

.

246. Inter Florida^ tx. Florulenta:florida sunt arboreSjCt her-

h^:florulenta campijVel prata. Sic et alia inteliiguntur similia
247. Frumenta , et Fruges :frumenta sunt arida
' Inter , et sicca:
fruges vero liquidae Erumenti autem nomen tractum . est a fru'
mine ^id est, eminente gutturis parte .

24^. Omnls bestia Fera

Inter Feras non omnis, et Bestias : ",

Fera bestia bestiae namque sunt^quae morsu vel vnguibus sae*

: ,

uiuntjVt pardi, leones tigridesj a vasrtando dictae Ferae autem , .

etiam illae sunt , quae etsi non saeuiunt , tamcn siluestres sunt :

dictae autem ferae^ quod et naturali vtantur libertate , et desiderio

suo ferantur
249« Inter Fastos^ti Fastos dies:fasti vniuersaliter comprehen-
si 3 tam boni , quam mali :Dies fasti , quibus sunt contrarii nefasti

250. Inter Fastos dies ^ qx. Nefastos dies qaod fasti dies sunt :

quibus iudicia exercere, et causam dicere, vel agere licet nefasti :

dies dicti ab eo , quod nefas sit, quidcfjuam his diebus agere , vel
dicere 3 vel sacrum facere. Ergo/d'j//i <^/'>Z'«i- contrarii simt nefasti
251. Inter Festos dies^et Solemnes :festi dies ex consuetudine
^\c\x\-\im : solemnes verojqui ad omnes pertinent , vtparentah'a . Vt
245. Sic fere Non. dict. fulmen . stdndo .qua saeuiunr, Etymo^
al. a vi »

- Micantis nubis . al. naicantibns nubi- log. - Quae al. dict^e quod . - Naru-
.

bus . - Fulgor . aJ. fulgus f. fulgos . rali ett. Ex Serii. ad illud i. Aen. pin-
Iterum fulgor al. fulgus PANT.
. . guisque ferinae , ^^ /« Etymelog. PANT*
Ib. Vat. ad terram emissui Et mox .
249. Al. fastus . Festus dict. fasti , eC
tertiis radiis . AREV. Seru. ad ill. ^. Aen. stirpis Achilleae fa*
247. A Seru. disscntit , ad illud 1. stus . - Fasti quibus , al. fastus,qui-
Aef}. frugesque receptas , qui frumenta , bus . PANT.
tt fruges confundit , et lib. i. Georg. %\- Ib. Vat. quib-^s Cit contr<irius ttefa'
liqua quassante legumen
Eminente etc. . - stus . AREV.
Ex Seruio lege sub mento gutturis par- :
250. Fest. dict. festis diebas . Varr.
te snnt haec lib. 7. Etymolog. f.^.PANT.
: //6.5. de ling. iat. dict. fasti dies . PANT.
248. Etymohg. lib. 12^ t; 1. - A va- Ib. Ms.^Vat. hic diebus agi . A^,
Tom.F, E
 . . . :,
. ,
, ;

34 DE DirFERENTirS VERBORVM.
quum quls defuncti officla expleuerit, dicitur solemnia praestitisse,
252. luter Fulmen , Fulgurem , et fulmen , quod fcrit
Fulgur :

fulgor est 3
quod apparet : Fulgur , quod conditur 3 si cadat de caelo
253. Inter Foedus^ct Foedus :foedus tinpis : foedus placitum .

254. Inter Fides ^ ct Fidis \fides inRdc fdis de chorda. :

255. Inter Foenum , et Foenus :foenum palea :foenus lucrum est •

256. Inter Fragrat , et Flagrat :fragat redolet :Jlagrat verberat •

257. Inter Fauorem ^ ti Fauum fauor adiutorium Qst: fauum :

vero mel
258. Inter Furatum ^ et Furtatum furatum eum , qui furtum :

facit :furtatum , quod furatur fur .

259. Inter Fatum ^ et Fatuum :fatuum segnem :fatum vero for-

tunae decretio est
260. Inter Fastos ^ ct Fastus : fastus de superbia : j^i/^r de
libris

261. Inter Feminam ^ et Femina :feminam de homine femina :

femora sunt.
262. Inter Forfices ^ et Forcipes :forfices , id est , tisorias :forcipes
tcnaces .

263. Inter Fornicationem ^tt Adulterium: adulterium est con-

iugalis tori inquinamentum :fornicatio vero amor legitimo coniu-
gio solutusjet vagus 3 explendae libidinls consectando licentiam .

Scripturae autem soUnt fornicationem vocare omnem illicltam cor-

ruptionem sicut est idololatrla, et auaritia, ex quibus Ht iransgres-
:

sio legis propter illicitam concupiscentiam . Fornicatio ^utem sum^

psit nomen a quibusdam aedificiis arcuatis, quos fornices antiqui

255. F. Inter foedum , et foedus PANTINVS .

Foedum turpe : foedus placitum . PAN- Ib. Tisorias : hispanlsmus hic est ti-

TINVS jeraSfVt mox tenaces , tenazas , Sed

rz-

254. Forte ex Agraetio legeiidum t soriae nequc apud bonae latinitaris le-

iidesde fidelttate , fidis de chorda PANT. . xicographos , neque apud Ducangium re-
256. Hinc flagratores , <7«o^ mercede peritur , nisi quod in auctario Ducangii
fagris caedeharAuY . fest, dict, flagrato- est tissor pro textor In codice Vatica- .

res PANTINVS
. . nc 3321. leg\t\xr forcices incesurias i for'
260. Ex Agraetio , PANT. tasse incisorias Hactenus ex schedis .

262. Melius Serii, ad ill. 8. Aert. V. c. Caietani iViarinii varias lcctiones

Versantque tenaci forcipe ferrum For- . elus codicis excerpere licuit : nam desunt
fices sunt,quibus incidimus Forcipes . alia . AREV.
quibus aliquid foruum tenemus \ nam for- 263. Etymolog. lib. y. c. 26. - ScrU
uum cst calidum.fr;;. dict, fprcipes pturae etc. E^eehiel, x6. tnultis Uds
 .,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
3J
vocabantjin qiiibus meretrices constitiitae prostltuebantur Merc .

trices autem dicuntur a merendo , id est jpromerendo stipendia iibi- 1

dinis . Vnde et milites, quum stipendia accipiunt, w^rm* dicuntur.

De litcra G,

264. .1 nter Grates , et Gratias : grates Deo aguntur : gratiae vero

hominibus : quoniam referri possunt . Iccirco optime Deo conue-
nit 5
quod relationem significat ad latriam .

26). Inter Gaudium ^ tx. Laetitiam Sioici : sic distinguunt :^^a-

(iium quippe esse aiunt elationem animi 5 in his, quae digna sunt,
exultantis : laetitiam vero effrenatam animi elationem , quae mo-
dum nesciat : et in quoque quae vitio sunt mixtaj laetetur
his ,

Vnde et Scriptura : Noti est gaudium impiis , dicit Dominus .

j
'
266. Inter Grauitatem ^ tt Grauitudinem grauitas ex pondere :

animi 5 et ex sententia constat grauitudo autem corporis est Inter : .

Graue ^ et Grauidum graue de natura dicitur grauidum deaccideij- : :

ti fecunditate vt arbor grauida pomis : .

267. Inter Garrire ^ et Loqui loquitur ^ qui recte, et tempe- :

\

ranter dicit garrit ^ qui aut multa verba dicit , aut sordide lo-
:

quitur .

268. Inter Gerere ^ et Ferre : gerimus nostra, ct veluti natura

aliqua quae in nobis sunt ferimus vero imposita nobis, veluti
5 :

onus Sed Virgilius permixte vtitur Lidus quae tela gerebat Acha'
. :

^
tes . Gerebat pro ferre posuit .

Oseae 2. c. 14. nlib. - Propter i. (tl. per 8. Aen. nodisque granatum . - Acciden-
illicitam . PANT. ti . accedenti
al. PANT. .

264. Possunt fl/. non possunt Iccir- . . 267. Ex Farronis sententia lib.'^. de
co - ad latriam
. al. latam PANT. . . ///7^. , a loco deriuat
latina qui loqui
J65. Cic. r«j"f. 4. Quum ratione ani- tjuod suo quaeque loco verba dicantur ,

mus mouetur placide , atque constsnter, - Temperanter . al. temperanter . - Gar-

tum iWn^ gaudium dicitur quum autem : rit . ilon. dict, gzrrirc . P/iNT.
inaniter, et effuse animus exultac , tum Ib. In Grialii editione textus , et no-
iila laetitia gestiens , vel nimia dici pot- ta exhibent temperanter Pantinus vide- .

est : quam ita definiunt : sine ratione tur voluisse temperate pro vna lectio-
animi elationem . - Animi . n/. animae. ne , et pro alia temperanter . In verbis
- Iteriim animi . al. aniraa . - Scriptu- Varronis apud Grialium erat , suae quo-
ra . Isaiae cap.^2. et ^y. ^vbi in Vulgaf. que AREV. .

ron est pax imp. dicit Dominus - Gau- . 268. Vid.Non. dictionibus , ferre , el
dium al. gaudere PANT.
. . gerere - Virgilius i. Aeneid. PaNT.
.

266. Non. dict. graue Seru. ad ill. .

 . . .:

$6 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
259. Inter Grauatur ^ et Ingrauatur : ingrauatur pondere alie-»

no grauatur suo
: .

2 70. Gentem ^ et Gentes ^ et Genus gens nationls est , vt

Inter :

Graeciae 5 Assyriae Hinc et gcntilitas dickur gentes autem fami-

. :

liae 5 vt Iiiliae, Claudiae genus vero ad qualitatem refertur vt pe« : :

corisj pomi .

271. Inter Graecum , Graecanicum , et Graecense graecus homo :

dlckm' graecanica res graecense ^ quale in Graecia solet fieri

:
:

272. Inter Gallum , et Gallicum , et Gallicanum gallum in Gal- :

lia mtum gallicum ex Gallia latum gallicanum quod aliquid ex

: :
^

Gallia atfert .

273. Germanam-,ct Sororem soror enim ab eodem ger-

Inter :

mine^non ab eodem vtero germana vero ex vtriusque manans :

germine .

274. Inter Genitarem ^tt Patrem genitor naturae vocabulum :

cstjsiue originis nam pater dignitatis , et honoris nomenest. Vn-

:

de et sanctos viros 3 ac seniores /'^/rfi- dicimus . Genitores \cro no^

stri , a quibus nati sumus .

275. Inter Generat ^ et Parturit : generare masculos dlcimus :

parturire feminas Vt puta ille generauit ^illa parturiit,

. ,

276. Inter Gubernatorem et Nautam: c^uod omnis gubernatoy ^

nauta esse potest: omnis nauta gubernator esse non potest .

277. Inter GrandeyCt Maximumi grande ad corpus pertinet

maximum ad animum

269. AL ponderatur pro ingrauatur. licus ex Gallia . -/! scrib. Galllcanus, qui
Xt al. ponderatur iterum pro ingraua- aliquid. PANT.
tur . PANT. 273. Sibi ipsi contrariits Isidcrus su-
270. Gens et nationls , et familiae . pra PANT.
.

Ssru. nd ill. i. Aen. Gcns inimica mi- 274. Sernius tcnnen ad ill i." Atn.
h\ . PANTINVS . Prospiciens genitor Venerabilis , inquit , ;

271. C. Fronto tfere toAcrci %er\ivx Co- vt Tybri pater , ergo nomen et ad ve-
Tinthium ciuem difimus , Corinthiacum rum pertinet , et ad honorem refcrtur,
vas Corinthienscm fontem
: PANT. . - Vero nostri . al. non nisi a quibus
Jb. Hjec , et similia discrimina , vt n. s. PANT.
'hi.^Dnnus , hispantcus , hispttniensis , obser- 276. Al. dlci non potest . PANT.
uan non solTit . ARtV. 277. C. Fronto . Grande incremcnto y
272. Si( i-rctttc Gailus natioBC : , Gal- magnura amplitudine . PANT,
 . .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
37

De litera H.

278. Jl nter Hodie ^ et Hoc die hodie est :

,
quasi pnmiim fiat : hoc
die 3 quasi aliquando factum referamus .
279. Inter Hunc diem^et Hanc diem : dies masculini generis
bonum tempus apud veteres indicabat : feminini malum : veluti h\
lob ^ malcdicta dies ,
280. Inter Habeo 5 et Ah eo : habeo ^ retinco : ab eo ^ hoc est,
ab ipso .

281. Inter Hos^tx. Os : sl hos cum h scribimus, significamus

personam Sine h significat vultum
. .

282. huQr Haeresim j et Schisma schisma qssq ^ c^dem opinaii- :

tem atque eodem ritu colentemjquo ceteri^solo congregationis

,

delectari discidio haeresim autem esse^longe alia opinantem , quam

:

ceteri, aliamque sibi , ac longe dissimilem peruersi dogmatis insti-

tuere culturam . Haeresis autem graece ab electione dicitur : quod
scilicet vnusquisque id sibi eligat,quod melius esse videtur. Secta
autem a diuisione dicta estjquasi sectio . Vnde et sectae philoso-
phorum , vel haereticorum dicuntur .

283. Inter Honos , et Onus honos de honore: onus deonere

:
.

284. Inter Hora^ et Ora hora cum h litera dierum sine /i

: , :
^

regionum 3 vel finium , siue oris significatio , quo loquutio expri-

mitur
285. Inter Honustus^ et Oneratus hoc interest quod oneratus :

est , qualicumque pressus pondere honustus verojcui ipsum onus :

honori est , vt siquis spoha hostium ferat Sed oneratus aspiratio- .

nem non habet quia ab onere venit honustus verOj quia ab ho-
: :

nore descendit , retinet aspirationem .

286. Inter Hauritur ^ et Exhauritur: hauritur aqua : exhauritur

puteus
287. Inter Herbidum , et Herhosum iherhidum dicimus locum,

283. AJ. honus reglonum , sed vox lils orientls onustum . Vetns gloss. honor
regionum irrepsit ex sequenti articulo . T//i» ^tuv ri/x)t av3-fa7ruv . Varro etiam
PANTINVS . 4. de ling. dictum onus , ethonos,
lat.
284. Ex Agraetio . PANT. qui sustinec remp. PANT.
^85. Ex Seru. ad ill. i. Aen. spo- 287. Fusius haec differentia exponj-
 :.

38 DE DIFFERENTIIS VERRORVM.
in quo herbarum viriditas nunquam cessat herhosum autem :
, qui
facile herbam generat et ad tempus arescit. ,

De litera L

I
288. jI nter hiferum , et Infernum pars superior inferni inferus est :

vbi quieuerunt ante aduentum Christi animae iustorum Pars vero .

inferior infernus in quo truduntur animae impiorum , qui plurinuim

:

peccauerunt. De quo Propheta aniniam suam liberatam esse gau-

det 3 dicens : quia liberasti animam meam ab Inferno inferiori .

289. Inter Initium , et Principium initium : est rerum , a quo

quid incipit:vt fundamenta domus, carina nauis :
/'r/wc-//'/;^;^ autem
verborum exordium est .

290. Inter ludicium , et lustitiam iustitia cst studium rectc :

viuendi iudicium vero aequitas recte iudicandi quisquis ergo be-

: :

ne viuendo seruit , iustitiam facit quisquis rccte iiidicat in subdi- :

tis 3 iudicium custodit Profanatur autem iudicium astutiae tem- .

pore 5 non dignitate . Nam primum oportet, qnemque essc iustum,

prouidere rectitudinem : et post hoc assequitur in iudiciis aequira-

tem Horum primum virtutis est , alterum honoris

. Neque enim .

quisquam potest peruenire ad honoremjuisi per virtutem Differt enim .

iustitia a iudicio Solet enim dici iudicium prauum quod iniu-

. ,

stum est iustitia vero nunquam , et iniusta esse non potest

: .

291. Inter Incantatorem , Magum ^Aruspicet/j , et Aialefcum \

inca?itatores suntjqui rem verbis peragunt. /W^^/ qui de. sideri- ,

bus philosophantur w^/f/^V/ 3 qui sanguine vtunturjCt victimisjet

:

saepe contingunt corpora mortuorum Aruspices ^o^m exta pecu- .

dum inspiciunt, et ex eis futura pr?iedicunt.

292. Inter Indoctum ^ et Indocilem: indocilis est , qui pcnitus

tnr in libro sine ordine alphabetico num. 291. Etymolog. Hh. 8. c. p.-Verbis .

134. , vbi nonnihil annotabo ex Golda- al. verbo . - Exta . al. secta PANT. .

sto . AREY. Ib. Barthius lib. 40. Aduersar. c.io.

2b8. Inferi infernum est vterquc in suis mcmbranis verba corrupta in-
ms- mencloie - Truduntur al, tradun- . . uenit ct saepe ccgunt corpora , ct ex con-
tur . - Gaudct rt/. congaudct - Dicens . . jcctura re ponebat , f/ qui sur^ere ccgunt
etc. Vsahn. 85. et cruiiti aniujsni meam . corpora eic. AREV.
PANTINVS . 292. Ex Seru. Aencid. lib, 8. Is ge-
2po. AU viuendl seruiat , iustitiam nus indocile . <i/. indocibilis . - Liscere
Vero
etc. - . eil. iniqua , et iniusta , nun- aI. docerc . j\ doceri - Discit . didicit ,
.

«luamctc PANTINVS .
 ,.

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
39
non potest discerc . Indoctus ^ (\m nondiim discit, et tamen disce-
re potest . Ad hanc formam similia distingue vt [^twta. immotus ^ : ^,

et immobllls^ et his similia .

293. hinoxium ^ti Innocuum innocuus estjCiii non no-

Inter :

cetur: /«;7ox/«/j qui non nouit nocere .

294. Intcr Impurufnj et Impudicum impudicus y c[ui turpitudi- :

nem flagitii infert : //^^/^//rw;, qui patitur .

295. Inter Immemorern , et Ignarum: immemor est , qui obli-

tus est : 'ignarus ^ qui inscius . Vnde et nares dictae : quae nos odo-
re admonent, vt cognoscamus aliquid , et sciamus . Vnde et olfe"
cisse scisse veteres dicebant .

296. Inter Inertem^et Segnem : iners sine arte , et ob hoc ne-

que operis quidem vUius Segnis ^ c^u^sl sine igne quomodo secu- . :

rusjsme cura^id est , fiigidus per quod inutilem accipimus : .

297. Inter Insanum^et Insanientem: insanus est qui perpetuo ,

animi furore tenetur : insani ens subito incitatus indignatione , vel ira.
298. Inter Impium j et Peccatoremhoc dist^re solet quod omnis :

impius peccator non tamen omnis peccator impius habendus est •

•

Impius qufppe est , quisquis a fidei pietate alienus efficitur pecca- :

tor vero^qui praua actione foedatur .

299. Inter Iniquitatem ^ et Peccatum sic distare dicit Ambro-
sius : quod iniquitas ad raentis acerbitatcm peccatum vero re^evtur :

ad prolapsionem corporis . Praecedit igitur iniquitas ^peccatum se-

quitur Sed grauior est iniquitas
. , tamquam materia peccatorum :

in cuius comparatione leuius est peccatum . Item peccatum est,

quod 2i.(\\T\\tt\tur piaculum autem id ^ quod admissum est , et id
:

quod expiatur admissum . Iniquitatis autem tres sunt differentiae :

ex Seru,- Ad hanc ctc. al. ab hac for- Seru. ad ill. i. ^^«. instant ardentes Ty-
«la . PANT. rii : ipse Ety>nolog. lib. lo. ///. 1. - Ope-
293. Ex Seru. ad ill. 10. Aer?. o- ris . al. operique vtilis . - Segnis . Ety-
nines innocua . PANT. mohg. lib. 10. litera S. PANT.
294. Al. impuras , pro impudicu-s . 298. Ex Ambrosio . PANT.
/j/. in:5pudicus ,/?r<7 impurus . PANT. Ib. Haec
est rario , cur SS. Patres
295. Ex Aen. neque
Seru. ad ill.i. docent impios in extreniio iudicio non
,

enim ignari sumus ante walor um Ipse . esse iudicandos , quia iam iudicati sunt,
Etymolog. lib. 10. litera I. - Odorc al. . sed eos , qui medii sunt in'er pios , et
ad odorem . - Cognoscamus , <j/. nosca- impios . Vide Prudentiana niea n. 179.
inus . - Olfecisse . al. olfari res veteres ARLVALVS .

dicebant . PANT. 299- Al. lotidenique, et peccata

2p6. Fest, iiiit, IneiS) est autmepe PANIINVS.
 , ,.

40 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
suggestionis, delectationis, et consensus. Inter iniquitates ^ ^t pec"

cata sanctus Hieronymus hanc differentiam facit . Iniquitates di-

cimus quae ante susceptam fidem , siue per ignorantiam ,siue per
,

scicntiam committuntur Peccata verOjquae post cognitionem fi- .

dei, vel gratiam baptrsmatis contrahuntur totidemque et peccata :

verbi , operis , et consensionis .

500. Inter Inuidum^tx. Inuidiosum : quod inuidus feh'ciori in-

uk\Qt : inuidiosus autem is estjqiii ab ah*o patitur inuidiam . Nihil
autem honestum , quod non inuidiosum Nenioquippe inuidet mi- .

sero quis autem bonus et non inuidiosusl

: ,

301. Inter Iram ^ et Iracundiam ira praesens est^et ex causa :

nascitur iracundia autem vitium naturale , et perpetuum est

: Item .

iratus pro tempore concitatur iracundus autem frequenter irasci- :

tur 3 et ad leuem sermonis auramjquasi a vento fohumjcommo-

uetur. De tahbus dicit Scriptura Vir iracundus inhonestus est Et : .

iterum : iracundus ejfodit peccata .

302. Ignominiam ^ et infamiam ignominia ponitur po-

Inter :

testate ahcuius /w/^w/^ autem fit muhorum consentiente sermone •

:

303. Inter Incusare , et Accusare incusamus potiores accusamus

: :

pares . Item incusamus verbo : accusamus crimine , et facto .

304. Inter lubere , et Imperare : iubere apud veteres non idem

tr::xt ^ (\uodi imperare . Nam /«/^^r^ ibi dicebatur , vbi vohintatis erat
ohstciuium: imperare autemjvbi debito quisque imperio parebat
305. In-

Ih. In textu Pantinus fortasse lege- ter frequens

. at. PANT. .

bat totque , aut totidem et , pro quo varia Ib. Verba Scripturae fortasse sunt ex
lectio assignatur totidemque ARE\\ . Prouerb. 15, 18. vbi Vulgata ^iV iracun- :

300. Etymolog. lib. \o. literal. - Is dus prouocat rixas^et cap.26, v.21. Kif
est . al. idem cst . - Inuidiai-n . al. nia- iracundus suscitat rixas Barthius pro- ,

lum . PANT. pe hunc locum indicat differentiam in-

Ib. ms. Barthii ;y?//f:^ri inuidet
In ter iacturam , et damuum , ci\.nc\'\itx& D.
et sihi nocet Inuidio.^us , qni ab aliquo
. iam exposita fuit . AKEV,
patitur malum Legit Barthius qui ab . 302. Ex C. Front. ignominia impo-
aliquo petitur malo Mox ibid. bonis ^vo . nitur ab eo , qui potest animaJuersione
bonus , et Barthius interpretatur , bonis notare , infamia ex roultonim sermcne
abundans , locuples AKLV. . nascitur . - Pctestate . al. in potestate .

301. Terentii interptetts act./\.scen.6. PANTINVS . '

Heautcn. ira de causa est , iracundia de 303« 1^^ Scru. ad ill.i. Aen. tali-

vitio multum irascentis Distinguit etiam . bus incusat , ^«/ tamen amplius ,
quam
Cicero ^. Tusc.,et Fronto , Iratus ex of- noster . PANT.
fcnia est , iracundus natura - Frequen- . 304. Ai. diibio ,pro debito . PANT,
 . .. , . ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
41
305. Inter lactamur^Qi Fatigamur : lactamur In maris fiucti-
hm:fatigamur in terris

506. Inter laceo ^ ct lacto : iaceo accubantem significat : /^c/©

vero mitto demonstrat
307. Inter Ignem^fQt Focum ignis ipsa flamma tsi:focus vero :

fomes 3 ac nutrimentum ignis Nam Varro,/<>f«/ jaiCj dictus^ quod .

foueat ignem Focus ergo dictus a fotu . .

308. Inter lanuam y et Ostium ianua est adltus prlmus in do- :

mum ostimn in quemlibet locum domus Similiter vero ianua vel

: .

est clausa, vel patens ://r(f j autem, et valuae ipsae clausae sunt
sed yi^riT/ 5
quae foras vertuntur: ^aluae ^o^i^e. intus aperiuntur : et
ciuplices, multiplices , com.plicabilesque sunt. Fortae vero propric
murorum dicuntur : atque ideo dlctae , eo quod antiquitus portata
aratro deslgnabantur, quando circumducebatur gyrus , atque vrbs
sis^nabatur
309. Inter Illius similis , et //// similis : iUius similis ad mO"
res refertur : //// similis ad vultum .

310. luuentam ^ et luuentutem :iuuentus cst iuuenum mut

Inter
titudo iuuenta autem hominum est aetas
: luuentas vero decus iu- .

uentutls. Sed auctores in plerisque locis aliter posuerunt

311. Inter Infcere , et Officere inficere est colorem mutare : :

offcere est alicui nocere .

312. Inter Inuenire , et Reperire : inuenimus Inquislta .

305. Ex Seru, ad i!l. i. Aen. terris Ib. Hanc differentiam elegant? m , ct

iactatus, ct alto .-IVIaris . <i/,mars .PANT. pro makorum antiquitatis locurum me-
Ib, In nota Pantini est mars pro va- liore captu, praesertim comicorum , vti-
ria lectione , sed forcasse Pantinus vo- lem esse ait Barthius,qui inanera ope-
luit mare . PANT. ram ponit,vt veram lectionem resti-
307. Feit. dutt focus : et Seru. ad tuat in editione Grialiana iam constitu*
ill. 12. Aen. in medioque focos . - Ait tam AREV..

al. autem . PANT. 310. Ex Seru. ad ill.i. Aen. lumen-

308. Ex Seru. ad ill. i. Aen, fori- que iuuentae . - luuenta . al . iuuentas .

bus cardo stridebat ahenis - Est clausa . . - Honinum

Leg. iuuenum ex Seru. » .

*/. cum claustris vel p. -Ipsae clausae. Decus Leg. Deus ex mente Seru. , et
.

</. jpsa claustra - Portae etc. Vid. Seru. . Acron. in Od. ^. lib. i. Horatii . Haec
4d ill. 2. Aen. lamque propinquabant por- est Ti^ii , et sic fere Agraetius . Vid. et
tis , et lib. 5. Aen. ad illud , vrbem de- N01. dict. iuuentus PANT. .

signat aratro . Ipse Etymolog. lib.i). c.i. 311. Ex C. Frontone , infector coloreni
- Ideo inde . - Portato etc. al. por-
. al. mutat , oftector officio obest . PANT.
tatura rotae designat . -Vrbs. <?/. vrbo . 312. C. Fronto y inuenimus nostra,
PANTINVS . reperimus aliena . PANT.
Tom.F.
 . ,.

4> DE DIFFERENTIIS VERBORVM.

313. Reperimus vltro occiirrentia .

314. Inter Inquirere ^ et Quaerere inquirimus ea> de qulbuft :

dubitamus quaerimus ignota : .

315. Inter Impendere ^ tt Impendere impendere correpte ab eo

venit, quod est impendo impendere Impendere autem , si E lite- , .

teram producas, significat iniminere,ab eo quod est impendeo

3 I 6. Inter luuat ^ et lubat iuuat , delectat iubat , adiuuat : :

317. Inter Illicer/i ^et Ilicem illicem cum duobus : // significat

inductorem /7/Vf;« per vnum / arborem indicat.
:

318. Inter /if , et Id : id pronomen est : // vero vadit

319. Inter Inquit^tx. Inquid: vt puta vbi i nqu i t: (^xctwm »

320. Inter Insitum , et Insertum : insitas arbores dicimus : in"*

sertas vero causas , aut fabulas .

321. Inter Illud , et Illuc : illud pronomen : illuc aduerbium est.

322. Inter Imprecari ^tx. Deprecari : imprecari maledicere : dc-*

precari excusarejCt expurgare .

323. Inter Incolam ti Inquilinum ^ : incola quidem , et inqui"

linus signum est perditae patriae Sed . inquilinus dicitur , quam-
diu peregrinatur : /;;£-6'/^
5 quum inuenerit sedem .

324. Inter Indigenam ^ et Indigentem : indigentes egeni sunt :

indigenae , inde geniti .

Ib. In editione Grialii a num. 312. in altero Ub. Insertas vero

caules , aut
gradus ad n. 3 14. Propterea exn.12,
fit fabulas vt ampHus de Seruii loco deli~
,

duos feci , vt numeri suo crdine pro- berandum censeam al. cautes aut i.pr» .

cederent . AREV. cauias aut f. PANT.

314. Ex C. Frontone , - Ignota . al. Ib. Non , ait satif assequor
Barthius,
rota disciplinam Fronto PANT. . ctir INSERTAS
causas , vel fabulas di.
316. Puto inter iauat,et iuuat , vt cat , nisi quod sciam INSERTAS priscoj
supra inter paret , et paret , vt tantum emblcmata nuncupasse , quod ornatnenta
juuat , (Uscrimen significationis sub (adon inserantur aliis , velut ligneae assulae ,
voce , vt inter nobilis , et nobilis , notus aut gonmae Vox inserta apud Macro-
.

et nouis; sed hoc in vno tantum codi- bium , Gellium ab aliis alio modo
et
ce. PANT. explicatur, neque eodem modo ab onani-
Jb. In nota Pantini fortasse legen- bus scribitur . AREV.
dum , vt tantum sit iuuat AR. . 322. Agraet. yid. Agtll. c.i6. lib.6.
317. Ex l'est. (iict. inlex . PANT. PANTINVi .

319. Corruptus locus , atque hoc quc- 323. Fid. Etymohg. tib.S. cap. ^»
que abest ab altero ms. PANT. Fest. dict. inquilinus - al, qui et inq. .

Ib. In textu Grialii erat inquid , et pro quidem et . PANT. i

inquid . . vbi inquid . In vocc inquid

.
324. Al. indigetem,/?r^ rndigentenn o
inttllige in quid A\\\l\\ . al. indigetes , pro indigentes - Indige- .

320. Ex Seru. ad ill. 2. Georg. mu- nae Fx Seru. ad ill. 8. Aen. tuna ma-
.

tatam(]^ue in&ita maia ferre pyrum , sed nus Au&oniae . FANT.

 . . :,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 4j

De litera L,

j 25.
T'
A nter .

Libertatem , et Liberalitatem : libertas conditionis est

liberalitas vero beneficentiae , et largitatis : vt nudum vestire , ca-
ptiuos redimere , pauperi victum administrare .

326. Inter Laudabilem , et Lauda-ndum ; laudabilis ^"ii^ qui lau-

dari potest : /^«^^;7^«/ ,
qui laudari debet.
327. Luxuriosum 0,1 Prodigum
Inter /«A'«f/«5/«/, quasi solu- ^ :

tus in voluptates vnde membra loco mota luxa 6.\cmui\v: pradi^

:

gus autem sumptuosus: qui omnia porro agit, et quasi proiicit

328. Inter Lasciuum , et Petulantem lasciuus luxu , petulans te- :

meritate Petulantia autem libido dicitur , ab eo quod petit male

.

alienum pudorem . Inter Litigiosum ^ et Litigatorem : lit/giosus est

de quo litigatur , quasi ager Utigator ^ qui litigat :

329. Inter Laetitiam ^ et Exultationem :laetitia est mentis gau-

dmm : exultatio vero verborum , atque membrorum . K msus exul-
tatio a iubilatione Vbi enim verba sufficiunt laeti-
distinguitiir .

tiae , et lingua idonea est mentis gaudium explicare ^exultatio est«

Vbi vero non potest quisque conceptum gaudium verbis annun-
ciare , sed ipsam animi erfiisi laetitiam in vocem quamdam exulta-
tionis trumpitj iubiiatio est .

330. Inter Lethum , et Mortem quidam tentauerunt tacere dis-

cretionem , dicentes /^/A/^w per se y]emx.:mors vero infertur.
:

331. Inter Libidinem ^ qx. Liuidinem libido per b cupiditas est :

animi : //tt/Vo Sunt autem. multae , variae-

per u iiuor est corporis .

que libidinesf, sicut libido vlciscendi , quae ira vocaiur sicut libi- :

do habendi pecuniam , quae auaritia nominatur sicut libido quo- :

modocumque vincendi, quae pertinacia dicitur sicut libido glorian- :

di,quae iaccr.ntia nuncupatur Et quum sint multarum libidines re- .

325. Al. tribuere , vel administrare . ultationis . PANT.

PANTINVS . Ib. textu , et in nota pro varia
In
327. Fid.Nofi. dict. luxum , f ^ dict, scriptura cst exultationis Vtrolibet lo- .

luxuria ipse lib.Etymol. lo. litera L.

, co videtur reponendum f.v«//fl«*/(7«^ AR. .

Fest. dictione prodegeris , et dict. pro- 3?i. F. linedmem ,/>r<j liuidinem fr :

diguae hostiae . PANT. Huedo ,

/>r<? liuido . - Fertinacia . Nona
329. Al. ad iubilatiopem , distingul- dict. peruicacia . PANT.
tur . - Annunciare . al. nunciare - Ef- . Ib, In nota Pantini erat forte Ubidi-
fusi . al, diffusi . - Exultationis . al.ex" nem , ciuod mutaui ad eius mentem,vt
F 2
 . :

44 ra DIFFEREMTIIS VERBORVM.
rum neque 5 , cuius rei libido sit , adiicitur , non soiet animo occitr-
rere, nisi illa tantumjqua obscoenae partes corporis adflagitiorum
inimunditias excitanrur . Sed merito ista inrer cetera hoc sibi no-
men proprie obtinuit : quia in carne corruptibili plus ceteris sae-
uit . D*cta autem lihido , eo quod iibeat alienum pudorem 5 siuc
quamcumque rem appetere.
332. Inter Laudem , ec Laudationem : laus est eius, qui lauda-
tur : laudatio vero eins , qui laudat . Item laus est, in qua virtus
enitet : laudatio ipsa laudantis oratio . Laus et laetitia sine celebra-
tione vocis in animi admiratione consisnt : laudatio vero rei cuius-
que praedicatio est ^ adminiculo orationis ornata .

S S 3' Inter Largitatem , et Largitionem : largitas humanitatis est

largitia ambitionis .

354. Inter Laetari^tX. Gratulari i laetamur de nostris bonis:

gratulamur de amicorum .

355. Inter Le^ere ^ et Lectitare : legere ad tempus refertur:/^-

ctitare ad trequentiam : interdum et legere nauticum verbum est :
quia et nauis dicitur legere ,quidquid transit .

336, Inter Labium y et Labrum lahium superlus dicimus

•
: la»
hrum inferius . Rostrum ^ non nisi auium , quod incuruum est . Va-
nissime autem quidam nititur facere discretionem , vt virarum U"
braymulierum lahia dicantur .

3 3 7i IntQr Lacta^^tem^ et Lactentem : c[{\od lactans est ^ c^mQ hc

praebet : lactens ^ cui praebetur .

338. Inter Leges ^ Qt lura : ius dkkiir : lex scribitm" . Vnde ,

et Virgilius : /ar^ dabat ^legesque viris . Icem leges humanae : /«r^

opinor, in ^f. liu.e:iinem . Barthius e suo 336. Ex A^raetio . - Nisi etc. est ,
ms. corrupro Q\n^t\<.\z\ril imynundicinam : nisi quod incuruum est Agraet. . - Va-
sed melius est immunditias AREV. . nissime Ex Seru. ad ill. 2. Eclog.
. ca-
332. Ai. eius ipsa virtus enitens lamo triuisse labellum . - Nititur . aK
f. eiusjin quo virtus enitet Laudan- . - tentant . - Dicantur . al. dicant . PANT.
tis oratio , al. laudatio orationum - .
111' Ex Seru. ad ill. i. Georg. la-
Laiis , et laetitia . al. laudera laetitiam , ctentia turgent . PANT.
suie PANT.
celeb. Ib. In Barthii codice lactens , qui du-
3?3. Ex Aoraetio. VAKT, «'/ : quod vcrbum ducit elegans est , vt
334. Ex Agraetio - Amicorum . . ait Barthius , et lactenti maxime con-
alienis Agraef. PANT. gruum . AREV.
335. Ex Seru. ad ill. 1. Ceorg, pri- ^?8. Ex Seru. ad citata verba ab
rni lege littoris oram , et ill. 3. Aen. Jsidoro quae sunt 1.
, et z. Aen. - Deo »
littciraque tplri iegimus , f/ 2. y^fw. pars al. doniino PANT. .

cetera poiuum jpone le^it . PANT,

 . .

D^ DIFPEREMTIIS' VERBORVM 4^
diuina siinc . Ideoqiie et iuramentum dicitur , id est, sacramentum
iti Deo . Hinc et Viroilius Vas mihi Graioru>n sacrata resoluere
:

tura.
J 9. Inter Leges^tt Mores lex : est scriptis edlta t mfjs autem
lex quaedam viuendi , nuUo vinculo astricta , siue lex non scripta,
sed tantum cum vsu retenta .

340. Inter Latronem ^ et Vurem : qui alienum inuolat,/«r est :

qui furatur, et occldk ^ latro est . Proprie autem latro a latitando

insidiis dictus :/«r autem furuo vocatus , id est , nigro nam no-
ix :

ctis vtitur tempore . Pulchre autem Plautus cuidam , qui furaba-

tur Tu trium literarum homo , id est yfur
5 ait : .

341. Inter Locum Religiosum et Sacrum et Sanctum quod j ^,

:

sacrum vocamus quod ad deos superos pertinet: religiosum , quod

,

ad deos inferos sanctum vero, quod aliqua sanctitate sanctum est:

:

vt sunt tauri apud Homerum soli sancti , sacri , sacrosancti .

342. Inter Labat ^ et Lauat labat nutat lauat lotorem esse ,

: :

343. Inter Laetum , et Lethum laetum gaudentem lethum mors

: :

dicitur.
344. Labimn ^ et Labrum Inter : labium oris : labrum vasis^a
rostro,quod incuruum est.
345. Inter Lympham , et Nympham lympham aquam nympham : :

deam .

346. Litem et Rixam lis inter duos committitur , et

Inter ^ :

mota fiaitur Rixa inter multos, et iurgio consrat.

.

347. Inter Ligat y et Legat ligat quis vinculo legat testa- : :

mento .

339. Sic fere ipse Ub. 1. Etymol. c. ro. ocTfo-c-. fjt..

- Soli etc. f, soli sancti , duac

et lib. 4. c. ^. - Astricta . al. astrictas . sequentes .iictiones ^ forteglossema.VA^T.

PANTINVS. 342, F. lotoreno , aut lauaiorem .
340. Al. aliquld subtrahit , fur est PANTINVS .

- Proprie etc. SiC ipseErymolog. lib. lo. Ib. Pantinus lotorem 9 in not. coniiclt
litera L. t^arro , quod circa latera fer- quod extat etiam Fortasse in in textu .

rutn habeat . Fest. quod a latere adoria- textu , vel in nota legenduT) lutorem .
tur , <TZ<f aVo^ ^ctTp/x? . - InsiJiis . f. in Vox lutor^ et lotor apud quaedam vetera
insidiis . - Fur auteiii . Seru. a.i ill. 3. monumenta reperitur de voce lauator :

Ceorg. Nocturnum stabulis furem . - Cui- rainus id liquet . AREV.

dam . al. de quodaiu - Tu trium etc..
345. Etiam Fest. distinguit dict. lym«
Plautus ^ Aulularia , PANT. pha . PANT.
341. Fi L Fest. dict. religiosus , ^f 346. Al' iniuriaj/riJ iurgio . PANT,,
Macrob. lib. ^. Sjtura. c.}, - Homerutu .
 . . .

46 DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
348. Inter Limen ^ct Lhnitem: limen aedlum est : lime^ regrd-
nurn , vel finium .

349. Inter Lihat ^ et Immolat : veteres immolare dicebant, quan-

do victimas in mole altaris ponentes ignem sacrificiis subiiciebant
Libare autem^quando pateras mero plenas aris fundebant . Nam
libare proprie fundere es^ . Vnde et Liber vocatur. qul vini vsum
in Graecia ostendisse fertiir . Nos ergo iuxta verborum distincdo-
nem immolamus panem libamus : calicem .

De litera M*

3 I
5o.JLnter Misericordiam et Miserationem bene velle , miserl- ^ :

cordiae est bene facere miserationis

: Dicitur enim miseratio , qua-
, .

si misericordiae actio Nam w/jfr/Vor^/^ affectus tantum cordis est,

.

quo compellimur, vt miseris subueniamus Quapropter misericor- .

dia condolere misero nouit etsi non sitjVnde tribuatur Misera* : .

tio autem ex opere comprobatur

351. Inter Memorare , et Commemorare memorantur pauca : :

commemorantur multa .

352. Inter Mansuetum ^ et Modestum mansuetus est , qul nul- :

ii iniuriam irrogat w^^f j-^«/ , qui nec laesus irascitur.

:

353. Inter Miserum ^ti Miselium miserum viuentem adhuc :

dicimus : misellum mortuum , .

354. Inter Miserandum ^ Gt Miserabilem : miserabilis est^cui

misereri V)Oss\ymw% : miserandus ^cm misereri debemus.
355. Inter Memoriosum ^et Memorem : memoriosus memoriam
\id^ct : memor vero beneficii, vel defensionis memor est

348. Ex Agrastio , qiii forte ex Isi- 352. Fest. dict. mansuetus 'Non. dict. .

doro supplendus . PANT. mansuetum , et dict. modcstus Jpse Ety- .

349. Eitdem fere lib. EtymoJog. 6. molog. lib. 10. PANT.

c. \6. - Mole . al. mola . - Sacrificiis . al. 353. Ex lib. 10. Etymolog. litera M.
sacrificium.-Qui vini . rt/.quia vini. PANT. potius legendum videtur ^ m\i>Q\\\xm vi-
Ib. Melius est mola , (\mm mole nani : uentcm adhuc, miserum mortuum.PANT.
vere immolo a mola deducitur AR. .
35/f. Etymolog. lib.io. lit. M. PANT.
350. AL miscricordia aftectus etc. - 355. Ex C. Front. -t
qui paulo copio-
Quapropter . Quippe videtur in altero //«; , memoriosus habet ad dicta , facta-

ms. PANT. que referenda memoriam : memor bene-

Ib. In nota Pantini fortasse legen- ficii memoriam , vel iniuriae refert . Fn»
dum est , al.misernfio ; vt scilicet varia le- de in liidcro pro defensionis malim oi-
ctio discrepct a textu . ARLV. fcnsionis reponi , PANT.
 . . .

DH DIFFERENTIIS VERBORVM .
47
3^5. Inter Moram ^ tz Tarditatem mora esc,q'iae impedit
:
:

tarditas^q\i3.e impi^dkuv : mora iii VQ:tarditas iii homine .

357. Inter Mendum ^ tt Mendacium:mendum in libro proprie

dicitLiri vnde ec emendare dicinuis:nam mendacium in ceteris re-
bus est

358. Inter Malitiam ^ tx. Malignitatem: co2^itn\o quippe pra-

ua mentis malitia dicitur : malitiae votumjvel opus malignitas
appellatur
359. Inter Multationem -i
Poenam ^tx. Supplicium : muliatio DOt-
est esse et sine sanguine , in damno pecuniae . Supplicium cum
sanguine :
/7^^«^ vero dolor sine sanguine .

360. Inter Munus ^ et Donum:munus est debitum : vt patro-

no donum honorarium est Item donum dantis
: . est munus acci-
:

pieatis dictum auteiri donum a dando

: munus : a muniendo , vel
a monendo
361.Meruit et Promeruit meruit commune est
Inter ^ : , et ad
poenam 5 et ad praemium promeruit tantum ad praemium : . Nam
promeritus dicitur , qui bene tacit sic immeritus , qui male : .

362. Inter Magnum .^ti Grandem : magnum ad animum referi-

mus:grandem ad corpus.
Imer Mutuum dare^tx. Commodare qui mutuum dat ^
363. :

aliud reccpturusest qui comnodat ^ vtique idem sibireddi desiderat . •

364. Inter Monere ^qi Admonere monet ^(\\x\ praecipit admo* : :

357. Carisius sic fere mendui-n , et Interpretes Terent. ctct.z. scen.i,

561.
mendam discriminat : mendum in men- promeru^t , adiuuit , profuit cui contra' :

dacii significatione distini^uitur , menda rium est commeruit 1 vn^ie quis pro im-
in ciilpa operis , aut corporis PANT. . meritus commeritus legendurn suspicari
J58. Sic Cicero de tiatur. deor. est possit . Vel ex illo loco Hecyr, actu 3,
enim malitia versuta , et faliax iiocendi scen. 5. quae nunquam quidquam erga
ratio PANT.
. me commerita est pater Vbi lidem i/j' .

359. Ex Varronis mente 5. de ling. terpretes mereri bona dicimus , comme-

lett. multa a pecunia, quae a magistra- reri mala Vid. Seru. ad ill. 4. Aen.
.

tu dicta ob peccatum
, vt exigi possit . nunqu^m regina negabo - Promeritam .
• PoenaVarro ihid. poena a puniendo >
. PANTINVS .

aut poenitendo , quod post peccatum $e- 362. AL refertur, pro referimus .

quitur. PANT. PANTINVS .

360, Ex Front. Etymolog.lib.6. c.19. 363. Ex Agraetio ahbreuiatitm, -Coai-

Vide supra Vt patrono . al. in patro-
. - modare . al. mutuare . PANT.
no - Item
. donum Ex Agrnetio ai ver- . 364. C. Front. monet propter beni»
bum , - Monendo mouendo Agraetius: : uolentiam , admonet , vt confirraet me-
fnale , opinor . PANT. moriam . PANT.
 . ,

4S DE DIFFERENTIIS VERBORVM .'

«^^5 quijquod exciderat 3 memoriae reducit

365. Inter Meretur , et Moeret qui meretur ^ dignus : est aiiquo
beneficio : qui moeret ^ tristis est .

366. Inter Miramur ^tt Admiramur admlramur : virtutes : w/-

ramur opera .

367. Inter Miseremur ^ Qt Miserescimus : miseremur ^<:!^^nx.w.\x\

necesse t%t\mAserescimus amplius , quam necesse est . Xicvsx misere^
mur ro^ati : miserescimus vltro .

368. Inter Monemus ^Admonemus ^ tt commonemus : mottemus

futura : admonemus praesentia : commonemus praeterita .

'>i6()»
Multitudinem ^ Qt Numerum: multitudo numerofit:
Inter
turha ioco posita Possunt enim pauci in angusto turbam facere .
.

370. Inter AJihij et A//: w/A/ datiuus casus est mi vocatiuus. :

3JI. Inter Municipem ^ tt Municipalem municipes sunt curia- :

lium maiores •, dicti eo quod fisci munera accipiant municipales :

autem originales ciues sunt^et in locum officium gerentes .

372. Inter Mamillas , et Mammas^ et Vbera mamillae virorum :

sunf, mammae mulierum ^^vhera pecorum Papillae autem sunt nu- .

clea summa mammarum^quae sugentes comprehendunt .

373, Inter Matronam , et Matrem familias Melissus Gramma- :

ticus arbitratur, hoc interesse : quod matrona dicatur mater primi

pueri : mater familias , quae plures peperit . Ah"i dixerunt , matronam
dici^quae in matrimonium cum viru conuenerit, et in eo matri-
monium
•
366. Ix Agrdetio PANT. .
37?
'5' Leg. Helius Melissus ex Agell.
367. Ex Seni, sensus expressus ad lib. i8. c. 6. , vbi hacc eius opinio rcccn-
ill. 2. Aen. miserescimus vltro PANT. . setur . Vid. eticimlib.Etytnolog.^. r.i8. -
369. Lege ( irjciuctit dictione nume- In eo Ctc. al. ideo matrimonium di-
rum , quae mdle ex sequenti versu irre- ctum . - In cuius . al. »n eius : in cuius
pserat ) turbam - Loco posita loci . .
/," Agell. apertius . - Vciiisset \ locum venis-
positu . C. Fronto, turbam angustus locus set tAgell. - Matronae etc. Vid. Scruium
facit . PANT. ad iUnd 9. Aencid. multis a matribus
371. Etymolog. lih. 9. r. 4. - Origi- ausa . Locus non integer , et ex SeruiOy
nales .
f. loco - Locum . . al. originis . vnde est ad itlud /.11, Aen. Tyrrhena
PANTINVS . pcr oppida matres , ita exphndus Ma- :

Ib. Error videtur irrepsisse in nota tres familias vero , quae in matrimonium
Pantini , ac legendum cnginis post origi- conuenerunt per coemptionem , quon.
nales , et loco post locum . AREV. etc. nam alioqui descriptio illa minime
272. Ex Etymolog. lib. 11. c. i. - matronis conuenit , sed matribus familias
Pecorum . al. pecudum . PANT. tantum Vid. etiiim Serii. ad ill. 7. Ae-
.

Ih. In eduione Grialii erat matnmil- neid. quaeritur lieres et forte etiam tet' :,

las . ARLV. tium membrum de mtitre desideratur >

 . . . .

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 49
•monlum o.ct\im: matrem verofam/lias eam essQ :>
qiiae in maritl ma-
,nu , mancipioqiie est •, aut in cuius maritus manu , mancipioque es-
set:qnoniam in familiam quoque mariti , et sui heredis venisset,
Matronae autem et virgines nubiles dicuntur , quae matres iam
fieri possunt. Quonlam pcr quamdam iuris solemnitatem in fami-
liam mi^rant mariti
374. Inter Mortuum et Emortuum mortuum iam exanimatuiii j :

corpus emortuum vero vicinum morti

:

3 7). Inter Mare , et Maria mare elementum est totum maria : :

vero partes maris Sicut terrae partes sunt. Terra vero tantuin .

elementum .

376. Inter Montes ^ et Colles montes tumores terrarum colles : :

prominentiora iuga montium quasi colla ,

.

377. Inter Malogranatam ^ti Malogranatum: malogranata fe-

minini generis arbor est malogranatum vero generis neutri po- :

mum est. SIqwx. persicus , ^x. persicum . Persicus generis feminini

arbor : persicum generis neuiri fructus est . Sicut buxus , et buxum :

Nam buxum buxus femininum arbor est

neutrum lignum est :

378. Inter Magis et Potius magis est alterum ex duobus prae-, :

ferre , vtrum comparet potius alterum damnat. :

379. Inter Mala , et Malas mala poma sunt malae vero : :

maxillae .

380. Inter Marem^ct Mare marem masculum \mare : elemeii-

tum est aquae .

381. Mentientem et Vallentem considerandum est quod

Inter , :
,

ille mentitur ^qui vult videri 5 quod non est qui autem non vo- :

lens aliud putat^quam est, non mentitur , sed fallitur Inest ergo .

Consuh lib.g. c. 8. Etymolog. Vid, Fest. 375. Ex Seru. ad ill.6. Aen. tot
dict. mater familias , et Non. dict, ma- maria intraui PANT. .

tronae , et matres familias . PANT. 376. Varro a colendo 4. de ling..

Ib. In textu Grialii erat Mesius . De lat. PANT.
Melisso vide catalogum scriptoram ab Ib. Quasi colla : ita eiiam lib. 14. Ety-
Isidoro laudatorum ex Barthio , et Fa- molog. cap. 8. num. 19. AREV.
bricio in Isidorianis cap. 53. num. 2. Me- 377. Neutrum rt/.neutri - Femini-
. .

lissi qcjoque siue eiusdem , siue alterius num . al. feminini . PANT.
meminerunt Ghalcidius , Plinius , et Do- 381. F. qui autem . - Res autem etc,
natus.Correxi in mariti pro in matri .AR. al. res autem fallunt , quibus tamen vol.
374. Al. exanime , pro exanimatum . -Specie etc. f. species etiam fallunt vt
PANTINVS . -Naturae etc./i natura ag. species . PANT.
Tom.V.
 .

5p DE DIFFERENTIIS VERBORVM.
omni mentienti voliintas fallendi res autem fallendi voluntas non :

est mentiendi . Nam et lapis fallit, et nuilta corpora specie fallunt,

vt remi fracti in vndajdum sint integri : sed et turres , quasi cur-
rentes oculos nani-^antium fallunt. Et taraen hoc naturae agunt
specie non mentiendi voluntate
3 .

382. Inter Alonile^et Munile monile dicitur harpago a mo- :

hendo eo c]uod moneat, mulierem esse sub potestate viri muni-

: :

le vero dicitur vestimentum , a mmiiendo Vel munile dicitur or- .

namentum ex gemmis^quod solet ex feminarum pendere collo >

dictum a munere ,

De iitera N,

3S3. I
X nter Necessitatem , et Necessitudinem inecessitas allquid fie-

ri cogit : necessitudo autem afifectus est , velvinculum propinquitatis.

384. Inter Nihil^et Nihili : nihil aduerbium est nihili autem :

homo nuUius momenti .

385. Inter Nudum ^ et Nudatum ea enim nudata dicuntur, :

quae vestiri solent ea nuda^ quae non solent tegi : Item nudus il- .

Jius rei, aut illa re bene diizww^ :nudatus vero ab illo denunciatur

lZ(). Inter Negamus , et Abnegamus negamus ^ siquid obiicitur : :

abnegamus , siqnid petitur .

387. Inter Neminem ^ et Nullum neminem ad hominem : refe-

rimus nullum ad omnia
: .

388. Inter Nomen ^Vraenomen ^Cognomen ^ tt Agnomen: nomen

est vocabulum propriae nominibusappellationis :/?n7<?«6/;«£';;5quod
ob dignitatem generis praeponitur vt /^«M/Vj- r/>^//7«j Non enim : .

possumus dicere Virgilius Publius Cognomen ^ (\uq6. ex familia ge- ,

neris venit vt puta Scipio Cornelius ^ a Cornclia familia ortus Agno-

: .

Ib. yortasse Pantinus in textu lege- mo .

f. ne homo . PANTI.NVS .

bat quia autem AHEV. . 388. Tesrihus Sosipatro , Donato t Dia-

38?. £odem sensu C. FrontOy et Scau- mede , et aliis , Nomen est , quod origf-
rus de Orthographia . PANT. rem gentis declarat vt Cornelius Prae- ,

384. Agraetius , et Carisius fere ea- nomen ,quod nomini Gentilitio praepo-
dem . PANT. nitur, vt Publius Cognomen quoci no- . ,

385. Ex Seru. sensus expressus ad minibus Gentilitiis subiungitur , vi Sci-

ilhid 12. Aeueid.
uudato capite . - De- pio . Agnoinen
quod extrinsecus addi,

nunciatur denunciamus PANT.

. <t/. . solet , , vel euentum quae-
aliqua ratione
387. Breuiter Frontcnem expressit : situm , vt Africanus Hic vero in vtro- .

nuilus tam In re , quam in persona : que manuscripto Cognovneri , et A^nonien

nemo in peiiona dicitur ; vt nerao ho- icdes permutarant . Reduximus tamt»
 . . . ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 5t
meftoqnod ex virtutejVel vitio trahi:iir:vt Scipio Afncarjus ^ ^vo
eo quod Africam vicerit vel Lentulus 5«r^jpro eo quod maiore* :

habuerat suras Proinde nomen a proprietate venit . praenomen a :

di^nitate cognomen ab origine agnomen vero ab specie , vel actione

: : .

3 89. Inter Nascitur , et Enascitur : nascitur , quod ab vtero de-

.cidit : f«^jT/V«r, quod ex terra , aut aqua exurgit
390. Inter Nautam ^ et Nauitam: nauita poeticum est . Narti
dictus est a nauta : sed causa metri a poetis vna litera addita est
391. Inter Num , et Nunc num numquid nunc modo : 5 : .

392. Inter Nf , et Nae nae si praeponitur, aduerbium

: ^ est,
et acuto accentu pronunciatur : ne vero > si subiungatur 5 coniun-
ctio est^et presso accentu .

393. Inter Nigro ^qx. Migro , Nigro nigrum facio : migro dc-
mutatio est

394. Inter Neutrum ^ et Neutralem neutrum nomen, aut pro- :

nomen , vel participium : neutrale vero verbum est .

395. Inter Notus , et Notus notus co^mx.i\s ^ notus iudicio 7/<7-

: :

tus auster .

^g6^ Inter Nobtlem ^ et Nobilem : ncbilis generosi\s:nobilis nQ'>

tus omnibus .

397. hitei' Nomina i et Numina : nomina sunt vocabula:««-

mina potestas .

De litera 0.

39S.
T nter
Osculum , et Pacem pacem amicis filiis osculum dari di-
JL :
:

cimus vxoribus basium scorto suauium

: Item osculum charitatis : .

cst basium blanditiae suauium voluptatis . Quod quidam etiam

: :

'Vtrumque in suum locum » non modo iis^ 390. Fest. in dict. nauitas . PANT,
quos dixi , auctoribus , sed ipso etiam Isi- 393» Al. de loco mutatio est . PANT,
doro lib. i, Etymolog. cap. de Nomine . 395. AL et notu PANT. .

- Praenomen quod al. praenomen , . 396, Ex Non. dict. nobile . Sic Ti-
quod ( sic :f. pronomen ) - ob digni-
. . tinnius male fxctis nobilitarent , quod no->
tatem rt/. dignitate - Praeponitur
. aL . . tificarent Non, exponit PANT. .

praeponitur pfoponitur ) - Pos-

. ( J/V : /i .
297' ^^ Seru. ad illud Eclog. ^,.
sumus dicere . aL dicimus - Praeno- . stabili fatorum numine Parcae PANT., .

men aL praenomen . ( sic vide su-

. : 39X. Interpretes Terentii sceti. 2. act,.
pra ) - Cogncmen . Lcg. cognomen
. . }. Eunuch. osculd ofliciorum sunt , basia^
{f.erat agnomen ) , - Agnomen . Lcg. pudicorum atfectuum , suauia libidinum .
agnomen .
(
/."
fr^r cognomen ) . PANT. Seruius ad i/lud 1. Aeneid. oscula liba-
389. Ex Agraetio . PANT. uit natae , sciendum osculum religionis"

G 2
 . . :

5 2 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

versibus his distinxit : Basia coniugibus , sed et oscula dantur amicis \

- Suauia lasciuis miscentur grata labellis ,

399. Inter Occasionem^QX. Opportunitatem : conuenienter in li-

teris ponitur, Occasio arrisit : opportunitas se praebuit ^ vel secunda

successit .

400. Intcr Obseruationcm , et Obseruantiam : obseruatio curae,

doctrinae, et artis est : obseruantia vero cultus , et religionis est .

40 r . Inter Opus , et Operationem : opus dicicur ipsum , quod fit

cperatio autem ipsa rei actio est

402. Inter Omne^et Totum : omne ad multitudinem , et ad nu-
merum pertinet : ad numerum , vt omnes homines : ad rauititudinem,
Vt omnis familia , omnis exercitus , omne pecus dicimus . Totum ve-
ro ad magnitudinem pertinet , vt totum corpus ^tota terra ^ totum
caelum . Ergo totus homo ^ si ad corpus referamus omnis homo ^ :

si de vniuersis . Proinde omne in diuersis partibus ponitur totum :

autem sine partibus debet es^e .

403. Inter Orare ^et Exorare : orare est poscere : exorare im-
petrare .

404. Iiiter Obesse , et Officere : qui obest^ nocet : qulojfficity vult

nocere .

405. Inter Officere ^ et Inficere : officere est alicui velle nocere ;

inficere colorem mutare .

406. Inter Olet ^ et Redolet olet res vel male, vel bene red' : :

elet tantum bene

407. Inter Oracula^tt Delubra: oracula templa sunt , vbi ora-

csse , suauium voluptatis - Filiis
. . al. ctor , adhuc latet Discrimcn tamen non
.

amicis , vel filiis osc. - Suauium al. . sa- semper obseruatur Vide Glossarium Isi- .

uium - . blanditium . -
Blanditiae . al. dorianum verbo , Sauiiim Variae lectio- .

Suauium al. sauium . al. basia coniu- . nes Pantini confusae videntur AKEV. .

gibus sedet oscula d. - Basia al. quid si . : 400. Recte Ascon. 2, in Verr. obser-
coniugibus teneris bas. PANT. uant modo speculantur , alias veneran^
Ib. In nonnuUis ms. Inter bajiumy tur . PANT.
et suauium hoc interest , quod basium 402. Vide Seruium in illud i. Aen,
vxori datur , suauium scorto . Jtem ba- tota armenta sequuntur - Ad nume- .

sium blanditiarum esse , suauium volu- rum . al. vt omnis . PANT.

ptatis . Quidam etiam versibus hoc distin- 403. Ex Seruio ad illud 5. Aeneid»
>eit : Coniugis interea basium , oscula dan- exorat pacem oiuum PANT. .

tur amicis , - Suauia lasciuis miscentur 405. Supra ex C, Frontone PANT. .

grata labellis Hi versiculi de basio ,

. 406. Al. olent res . - Redolet aL .

osculo , et suauio extant apud alios quo- rcdolent PANT. .

gue grammaiicos . Quiinam eorui» au- 407. £t]/molo^. lib, i^, cap.^.-Dt
 . »
.:

DE DIFFERENTIIS VERCORVM .
>j
tur 5 vnde et responsa redduntur Delubra autem templa foates
.
ha-
bentia aJ purificandos , et abluendos fidclcs. Et inde delubra a di-^

luendo appellata . Vnde et prius haec loca altaria uon habebant

vt tantum delubra essentjnon templa.
408. Inter Orbum ^ et Caecum : orbus est , qui filios amittit
eaecus est, qui oculos perdit
409. Inter Occidlt ^ tx. Occidit occidit correpta media, eum# :

qui mortuus est , significat occ/W/V autem , producta mediajeum, :

qui interficit.
410. Oleam ^ et Oliuam auctores ita distinguunt , vt olea
Inter :

sit (vaczus oliua arbor^quia rnultitudo dicitur oliuetum \wt quercC'

:

tum 3 et pometum Enimuero sine discrimine poetae et oleam , ec

.

oliuam pro fructu saepe posuerunt Sed consuetudo obtinuit oli* .

uam fiuctum dicere Nec vetat^quo minus etarboris, et fructu».

idem nomen sit .

41 1. Inter Odorum ^ Odorabile ^ et Odoriferum Quod enim per .

se odorem x\\Vi\\\.^odorum est Odorabile vero , quod aliunde acci- .

pit odorem Odoriferum , quod odorem sequitur .

.

412. Inter Operam , et Opera operam , quae sit opera vero , : :

quod fit .

413. Inter Ostium 3 et Hostiam ostium^ quod apcritur: hostia :

sacrificium .

414. Inter Ortus , et Hortos : ortus processus : hortos agros

dicit .

415. Inter Oblitum^tt Oblitum: oblitum correptej perfusum ;

oblitum producte, immemorem ,

416. Inter Offerre^Qt Inferre : ojferre est vltro praebere : infer"

re importare .

lubra . Vide Seruium ad illud 2, Aeneid. dicere , nec vetat , quo etc. sumpsitprd
dclubra ad summa dracones,tf/ illud ^. sit PANT.
.

delubra adeunt . Ascon. Pedian. in Diui- 411. Ex i\. Aen. oAorz Seru. ad iU.
nationem Cicer. PANT. canum odoriferum , odo-
vis , f at ^«o/7r(7
408. Vtd. Fest, dict. orba PANT. . risequum leg. videtur - Odorabile .

410. Fide S^ruiurn ad illud 2. Georg. odoratum , Seru. - Aliunde alicundcj .

sed truncis oleae melius - (^uercetum . . Seru. PANT.

uJ. querquerum . - Pometum . al. vine» 412. Vel potius: Opera , quae facit»
tum . - Discrimine poerae . al. crimine Opus , quod fit . PANT.
poetarum . • Pro fructu . aL fructum 414. F. dicimus pro dicit . PANT.
 . .

^.4 DE DIFFERENTIIS VERBORVM

De litera P,

T
417. M^nttt Prudetitlam .y tt Sapientiam: prudentla fn humanis re-'

biis : sapientia iii dtuinis distribuitur .

418. Inter Pudorem , et pudicitiam: pudor corporis est : pudi-

citia mentis .

^..419. Inter Pietatem j et Affectionem pietas huQV deuinctos : S3.n-

^uine exhibetur affectio inter extraneos : .

420. Inter Patientiam , et "tolcrantiam ; tolerantia animi est :

patientia corporis . Vt Sallustius : Corpus patiens inediae 5 algoris .

-;,421. Inter Peritum , Prudentem , Callidumy et Facundum pe-' :

^hus vsu doctus prudens veluti prouidens , vtilis rerum futura-

:

vum ordinator : caliidus per exercitationem artis instructus . Pa*

cundusj qui facile possit taii .

422. Inter Pudentem ex. Verecundum hoc interest quod pU' ^,

:

dens opinionem veram falsamv.^ue metuit 'verecundus autem noa 5 :

nisi veram timet .

423. Inter Projanum , et Nefandum^ et Nefarium nefarius ^ vt :

Varro existimat non dignus tarre Quo piimo cibi gencre vita
, .

hominum sustentabatur A^f^iw^w/ , id .est, nec nominand^is qui- .

dem Profanus autem cui sacris non h*cet interesse De quo .Val-
. , .

lustius ! Sacra polluet profanus . Prcfanus ergo , porro.j ij est , longe

"^
a fano .

•..424. Inter Peccatorem quod omnis ^^ tt Immundum : peccator

immundus est : non tamen omnis immundus peccator . Peccator
etiim e:t.3 qui transgreditur praecepta dei : et necesse est , hunc et

immundum esse ,
quia transgreditur , Immundus autem est et, qui

"
417- Lib, z. Differentiarum ^-6. - Di- - Callidus . Interpretes Terentii nct. 7.
stribuit:ir al. tribuitur
. PANT. . scen. Adelph. CzWxdus dicitur., qui cal.*
5..

418., Sic fere (iistiv.guit Non. iriteY lum sibi Vbu artis induxerit . - l-er exer-
Citstitatem , et pudicitiam dict. castitas citationem ,al. pro exercitarione PANT. .

BANTiNVS. '422. Al. vera timet PANT. .

420. AL animae est . - Sallustius . aL 423. Ascon. Pedian.^, i" f^err.Non.

catili . PANT. . . . <^/t7.nefarius, ipse Etymolog. /.10. litera N,
/6; Intelli^e in Var, lect. P.intini, - Sustcntabatur al. sustinebatur . PANT,
.

Siillustius Dc- bello cittilinario . ARLV. Ib, Fortasse ne nowinandas qtiidcm .

^^^\k''Sic Clcer. 6, de repub. Yxudzn- Ita ccrte meiius AR£V. .

tiani a'<t nouieii nactann a prouidcndo .

 ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM .
55
ciTm vxore sua dormierit , aiit mortuum tetigerit: non tamen ideo
peccator est
425. Inter Ploratum , Planctum j et Fletum ploratus tantum la- :

cryniarum est Ptanctus tantum vocum Pletus ad vtrumque per-

. .

tinet .

425. Intei" Pigrltiam y Qt Torporem : torpor dormitantis est :

pigritia vigilantis .

427. Inter Perseuerantiam ^ Qt Pertinaciam i perseuerantia ia

virtute est : pertinacia in vitio .

428. Inter Praesidium Auxilium ^tx. Subsidium praesidium

, :

cst aliquo loco vtili positum Auxiiium quod ab exteris datur •

.
,

Subsidium , quod postea superuenit .

429. Iiiter Patentiam , et Potentatum : potentia est sui cuius-

que solius potentatus vero auctoritas est
: iudicialis .

430. Inter Pestem ^ qx. Pestitentiam pestis ipsum tst nomen :

morbi Pestilentia vero id , quod ex se eificit

. Pestilentiae au- .

tem tres modi sunt aut ex terra aut ex aqua^aut ex aere •,

, .

431. Inter Passionem ^ et Propassionem , Hieronymus in Mat-

thaeum distinguit dicens quod passio reputatur in culpa pro'
, : :

passio 3 licet culpam habeat , tamen non tenetur in crimine Ergo .

qui viderit muh'erem , ct anima eius fuerit titillata , hic propassio-

ne percussus est si vero consenserit , et de cogitatione aflfectum
:

fecerit , ( sicut scriptum est in Dauid Transierunt in ajfectum ccr-. 3

dis ) de propassione transit ad passionem 5 et huic non voluntas

deest 3 sed occasio .

43 2. Inter Percunctationem , ttlnterrogationem ^ Augustinus hoc

427. Varr, 4. de ling. lat. initio 43 !• Al. pro culpa habeatur pro cxA-
Uon. dict. peruicacia . PANT. pam habeat - Tenetur . al. reiiuetur
.

428. C. Front. Subjidium , qnod sub- PANTINVS .

est deficientibus , Prrtfj"/ii/<w imponitur , Ib. In codice Regio-Vaticano i8j8.

Auxilium repentinun^ esf , ita Subsidinm Differentiae sunt alphabetico quidem or-
ad secundos casus praeparatur , Praesi' dine dispoiitae, seJ alibi contractiores ,
dium Sid cnstodmn i Auxilium i vt ^o%s\t:, alibi copiosiores , et nonnuUae additae :
cx insperato venit Fid. Fest. PANT.
. vt exempli gratia , Inter pati , et perpC"
429. Al. suae 2. rris. pro sui
. - . ti pati breuis est , perpeti longioris est
:

Auctoritas al. auctoritatis

. . PANT. temporis Inter passum , et expeitum :
.

430. Al, vevh\ pro morbi . -ElBcit. patimur voluntate , experiwur necessitate ,
al. elficit . PANT, Malim , Experimur voluntate , patimur
Ib. Varia lectio fj^ivV cum textu Gria- necessitate . AREY.
lii congruit Legi poterit /i(i-if, aut ali-
. 452. Ex intetpretilus Terent, vide-
quid simile pro ejfidt , AR£V. tur sumpsiisc D.Augustinus ^ (ict.^s^scen. /\,
 ,

%6 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

interesse existimat , ciicens : quod ad percunctationem rnulta respoti-

deri soleant : veluti quid est hoc , aut illud? vt respondeantur di-
uersa , vel varia . Ad interrogationem non rnulta respondentur :

sed aut mn , aut etiam pronunciabitur. Veluti factum , dictumue est?

verum , auc falsum est ? respondetur aut non ^ aut etiam .

433. Iiiter Perfectum , et Consummatum hoc distat quod per- :

fcctum est cui iam addi nihil aliud potest

, Consummatum vero .

est quodlibe!: opus in finem deductum .

434. Inter Patens , et Patulum patulum dicimus, quod natu- i

raliter semper patet , vt nares, arbor P^^fw/ vero , quod aperitur , .

et clauditur i vt ostium, oculi Sic lucidum et lucibile lucidum . :,

:

est , quod aliunde illuminatur : /«<r/^//f , quod per se lucet .

435. Inter Penetrale y tt Penetrabile : quod penetrat , penetrale

dicitur : quod autem pGntwaim' y penetrabile . Penetralia autem sunt
domorum secreta : et dicta ab eo , quod est penitus .

43 6, Inter Post 3 et Pone hoc videtur interesse : quod post sem-

ponimus
per chronicdt^s , quum dicimusj Post tempus 'ueniam : pone
vero post tergum .
437. Inter Precari , et Imprecari y et Deprec.tri ; precari est ro-
p^i-Q : imprecari est o['>t^i'G j deprecari est excusare expurgare. , vel
Cicero ^ Quid , inquk y faciat Hortensius ? Auaritiaene crimina fru^
galitatis laudibus deprecetur ?

438. Inter poscere , et Exposcere : poscere minus est, quam ex^

poscere . Nam poscunt ^ (\\xi simpliciter petunt : exposcunt ^ qui de-
siderant .

439. Inter Polliceri , et Promittere : polUceri dicirnur, quod

spon-
Artdrine , - Aut etiam pron al. Slc . nostrum penetrabile telum . - Penetralia .

pronunciabitur,/c)r/f, etiam pron.-Etiam. £.v Seru, ad ill. 7. Aen. penetralibus

al. et . PANT. altis, et illud 6. regnis penetralia no-
Ib. Pantlnus in tcxtu legisse videtur stris . PANT.
aut et pronunciabitur , pro quo coniicit 43^. Fest. ad dict. pone , f/ Seru.
aut tf/Mm quae genuina est lectio
li
AR. . ill. Pone subit coniux
2. Aeneid. - .

434. Ex Seru. ad ill. Eclog.i. Ti- Tempus /i^/V//*? tempus j^.'</>(frrt/ PANT.
. .

tyre tu patulae lucidum Ex Seru. . - Sic . 4^7. Ex Agraet. ,qui hinc forte au-
ad ill. 6. Aen. lucentemque globum lu- gendus - Est optare al. Ixoptare
. - . .

iiae , ex qiio videtur legendum lucens, Cicero lib.z. in l^err. PANT.

non lucidum Fronto tamen ita etiam . 438. Seru. ad ill. 9. Aeneid. si tibi
fere distinguit /«/fr. lucidum , et lumi- c^uzt ^osco^ aliter^ quamltidorus .VA^T.
nosum . PANT. 439. Ex Seru. ad ill. 1. Aeneid. di-
4)5. Ex Seru. lib. 10. Aen. ad ill, tione tenerent , Pollicitus . - Dicimu$«
 . . ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. ^7
sponte promittimiis, nec ro ym promacere ^ quod petitur Eit^o •-,
.

promittimus rogati , palliccmur vltro Item pollicemur scriptura^ .

promittimiis verbo .

440. Inter Properare , et Vestinare \ Marcus Cato sic distinguit

dicens j qui vnu-mquodque mature transigit , is Qui mul-

properat ,

ta neque perficit ,
simul incipit , is /i?///;^^/ . Ego vnumquod.|Ue
quod adortus eram , transigebam .

441. Inter Primum et Priorem , : primus e multis ^ prior e duo-

bus Primarius a dignitate
. .

442. Inter Plures , et Pluris : pluris est , quod maiori summa

laxaturi plures vero de multitudine scribimus.
443. Inter Petiuit ^ et Expetiuit . Petiuit pro parum ponitur*,
expetiuit pro satis petiuit , et inimicissime , ac vehementer adnisus
tst . Ex enim pro 'valde ponitur .

444. Inter Pyram , et Rogum : pyra est constructio lic^norum ,

antequam ignis admotus est Rogus est , dum ardet bustum vero, . :

posteaquam arsit
445. Inter Plebem , et Populum plebs a populo eo distat, quod :

populus est generalis vniuersitasciuium cum stmoYihws-iplebs autem

pnrs humilis, et abiecta.
446. Inter Pauperiem , et Paupertatem : pauperies damnum est;
paupertas ipsa conditio .

447. Inter Prociiuum j et Decliuum : prodiuus est ascensus 5

decliuus descensus facilis .

448. Inter Puerperam , et Puellam : puellam inuestem dici , et

f.diclmur - Scriptura . . al. minus . /. 443. F. petiuit ,/»r(7 ponicur. - Ini-

minis PANT. . micissime Lego enixissime , aut inten-
.

Ih. Haec est prima diflferentia , quae sissime. PANT.

in altero libro non alphabetico occur- 444. Ex Seru. ad iJl. Aen. Con.
2.
rit, breuior quam hoc loco.AR.
tamen , stituere pyras . Et Fest. dict. bustum ,
440. In oratione quam de suis vir- , PANTINVS .

tutihus habuit . Agell. lih.6. c. i^.Non. 445. Sic 9. Terent. Scaurus de Of'
dict. festinare . Fest. dict. properare thograph. Populus est , in quo omnis
C.Front. Qui properat apparet non es-
, pars ciuitatis , omnes eius ordines con-
se defessus :
qui festinat , videtur esse de- tinentur plebs ea dicitur,in qua gen-
:

fatigatus . - Vnumquodque . al. nunquam tes ciuiura patritiae non insunt PANT. .

quidquam,quodadortus eram , transibam. 446. Fest. dict. pauperies ex quo :

Ortus ms.for se ^oriws . PANT. forte scrihendum , paupert?s est damn.

•E'^' Agraetio . PANT. quod quadrupes facit
441« PANT. .

442- -E^ Agraetio . - Scribimus . rt/. 448. Lib. \o. htymolog. lit. P. Puel-
scribitur PANT,. la est paruula , quasi pupiUa,^/ lib. 11.

Tom.V, H
 . . .

5 3 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

aetate parnulam , quasi pullam puerperam vero jquae primum pue-

:

rum enixa est , et in annis puerilibus parit Vnde et Horatiusj .

Laudantur stmili prole puerperae .

449. Inter Pampineum ^ tx. Pampinosum pampineum est totum :

de pampinls pampinosum j quod pampinis plenum est

: .

.. 450. Inter Populum ^ et Populos qiium enim popules numero :

plurali dicimus , vrbes significamus ; quum populum , vnius multi-

tudinem ciuitatis intelligimus .

451. Inter Pontificem ^tx Vatem: pontifex tantum summum sa-

cerdotem significat 'uates autem plura significat > aut sacerdotes , :

aut poetas , aut prophetas .

452. Inter Profugum ^ et Exulem profugus voluntate exul nec-

: :

cssitate

453. Inter Patrium^ et Paternum : paternum est , quod patris

fuit s vt fundus paternus . Patrius dicitur patri similis , vt , patrius
animus .

454. Inter Proprius 3 et Propius : proprius est noinen : propiuf

vero iuxta me .

455. Inter Praegnantem ^ et Grauidam haec differentia est;

praegnantem esse , quae conce^it grauidam :
, quam vteri grauedo
proxim.am partui ostendit
456. Inter Pignera ^tt Pignora : pignera sunt revum : pignora-
fih'orum > et atfcctuum ,

457. Inter Portentum ^tt Monstrum : portentum est > quod ex

t\ I. piipilla , quod pur.i sit , et impol- a Columeila , et Pllnio . AREV.
luta , vt sunt puellae : et sic dictionem 451. Lib. Etymolog. 7. c. 12. PANT.
pullam in pupillai-n forte quis wuian- 452. Vid. Seru. ad ill. 1. Aen. Pro-
dam censeat : quum et graecis n v-
Kt^it fugus , Lauinaque venit - Litora PANT. .

trumquc et pupillam , et puellam signi- 453. Al. patri affectus , vt patrius

fcet , yox tamen pullnm non temere reii- amor . PANT.
cienda quan^oquiclem et Non. Pullum >
i ^^^. Et propius. aJ. et proprium . -
inqitit net3ii\s nouellae,ab antiquo vcr-
., Proprius . at. proprium est nomen . 2,
bo pullare, quod vetus glossarium ngno- wi. PANT.
Jcit , fffque 7roL^u(tvai.J'a.c ^al^iiv pulli : 456. Ex Agraetio PANT, .

va^ct^piuJ^ic Ipsc cette hanc eandem le-

. 457. Fronto sic Portenrum , quod :

ctionem supctiore libro habet . - Puer- porro et diutius manet , futurumque post-
peraru Eiymolog. lib. ii. <•. 2. - Hora-
. modum aliquid significat : monstrum cst
tius lib. 4. Ode 6. Vn\T. contra naturam , vt est IVI.notaurus , ff
449. Seru. ad ill. 1. Aett. nemora infra , In monstro rectus ordo naturac
inter frondea . P/*.N'i verritur : in porfcnto differiur eucnius .

U. i^ai/jpinojkm : aiihibetur hafc vox Hon. dict. monstra . PANT,

 DE DIFFERENTIIS VERBORVM. ^ty

formls diiiersls proponitiir : munstrum , quod extra naturam nasci-

lur,vel nimis grande , vel nimis breue .

^58. Inter Fortefjtum^ et Portentosum :

portentnm dicitur,qnod
ex om.ni parte naturae mutationem sumens , aliq-iid portendere
futurum videtur : sicut biceps caput in corpus vnuin : vel sicut
i\\ Xerxis regia ex equa vulpem ferunt creatam . Per quod eius
solui regnun\ osrensum est . Nam portentosa diciintur , quae ex
parte corporis sumunt mutationem : vt exempli causa , cum sex
digitis nati , siue cum aliqua prauitate membrorum .

^59. Inter Portentum -itx. Ostentum portentum nascitur et : , Itt

sua permanet qualitate ostentum vero subito offertur oculis : , et

subducltur : portentum dicitur a portendendo id est porro osteti-
sic :
,

dendo : sicut et prodiglum , quod porro dicat id est , futura de :

longe praedicat monitu , vel monstrando di-

. Monstrum sane a
ctum-, quod allquid significando demonstrec et statim Quinquc , .

sunt autem genera prodigiorum , vt Varro dicit id est , porten^ :

tuifi ostentun prodii^iun miraculuyn , et monstrum

, ^ , .

460. Inter Pueritiam , et Pubertatem : pueritia est tenera , et

parua aetas , a puritate ita woczt^: puhertas autem aetas adulta est;
quae iam gignere potestj dicta a pube ^ id est , a pudendis corpo-,
ris . Quod haec loca tunc primum lanuginem inducunt . Pueritia

autem a septimo anno , pubertas a quarto decimo inciplt.

461. Inter Percussum , et Perculsum : percussum corpore diclmus,
perculsum animo . Cicero de signis : Tamquam ipsa illa face per^
culsus esset ,

462. Inter Parricidam ^tt Paricidam parricidam dicimus:

, qui
occidit parentem : paricidam , qui socium , atque parem .

463. Inter Procellam ^ Ql Tempesiatem: procellas non tam tcr-

458. Etyrnolog. lib, 11. r. 5. - Xcr- 460. Hnec eademfere Etymolog.l. 11.
xis eic. lierodiun. - Mutationem . al. no- c. 2. ,secundo Different. " Puber-
et libro
tationem . - Prauitate .
/ prauitate . ins autem Fest. dict. pubes : - Indu- .

PANT. cunt . f. induunt . - Pueritia autem .

Ib. Pantinus in textu legebat , vt pu- Lib. 2. Different. PANT.
xo tparuitate i^ro (^wo coniiciebat pra- 461. £>: /^j^»V(?r. - De signis .designat,
uitate . AREV. 2. ms. - perculsos csse , Agraet. PANT.
459. C. Fronto eodem sensu, Osten- 462. Lib. •$. Etymol. c. 25. PANT.
tum , quod praeter consuetudinem ofter- Ib. Paricida , et patricida pro eo-
tur , f/ infiti y \n ostento rarltas admini- dem accipi solent Vide Festum
. AR. .

strationem ( Lego admirHtionem ) fa- 463. Ex Seru, ad tU. i. Aen. Cre-

cit . PANTIN. berque procellis Africus , et ipse EtymO'
H 2
 . . . . :

6o DE DIFFRRENTIIS VERBORVM.
rariim 5 qium caeli ess^ : iempestates autem flLictiuim sunt,
464. Inter Plantas , et Plantaria : quod plantae sunt raptae de
'•aixhonhws: plantaria verOjquae ex seminibus natasuntjCt cum ra-
dicibuSjet terra propria transferuntur .

465. Inter Pomarium et Pometum pomarium est , vbi poma ^ :

ponuntur pometum , vbi poma nascuntur pomerium , vbi poraa in-

: :

ueniuntur
466. Inter Ppam^tx. Pyrum: pyra tsx. rogus ardens :
/y/^«w vc-
ro pomum -

467. Inter Piscatorem , et Piscarium : piscator est , qui capit

piscarius est , qui vendit .

468. Inter Puluereum 5 et Puluerulentum puluereum factum : :

puluerulentum est puluere plenum .

469. Inter Pennas , et Pinnas , et Pennum: pinnae sunt muro-

rum pennae auium a pendendo pennum extremitas ferri acuti
:
, :

470. Inter Praedam ^ Lucrum , et Compendium: praeda ex ho-

Ste lucrum ex negotio compendium proprie ex pondere
: : .

471. Inter Pompeii Porticum Pompeiam ^tx. Pompeianam pom- ^ :

peii est ipsius Pompeii pompeia publicata pompeiana , si ad aliam : :

domum transit.
472. Inter Populum ^ et quod populus est vnluersus cum.
Plebem :

senatu 3 et ciuibus rom:inis : plebs tantum vilior numerus .

475. Inter Parte?n ^ et Partim partem nomQU parti/n aduer-

: .^

bium est

474. Inter Postremum , et Posteriorem : postremus de multis :

posterior de duobus .

475. Inter Principium , et Initium : principium prima pars :

initium vniuscuiusque rei incipientis coeptum .

476. Inter Pendent ^ tx. Pendunt :pendent suspensi : pendunt ali-

quid ponderantes
log. lib. 15. c.ii. PANT. Al. robur ardens . PANT.
466.
464. Ex Seru. (td
Georg. Hic ill. 2. Z-f^fJ ex puluere factum
468. PANT. .

pbntas tenero abscindens de corpore . 470. C

Fronto Praeda victos spo- :

PANT. liat - Compendium

. C. Fronto , Com- .

465. Ex Sosipatro Cnrisio . - Po- pendium vtique ad pondus pertinet .

nuntur . trasponuntur
al. - Pomerium . PANT.
etc. Puto plossemn proxime praeceden- 471. ^^ ^- Frontone . - Pompeiana .
iiutn verborum - Vbi etc. rt/. ipse lo-
. Pompeigena . 2. ms. - Domum domina-
.

cus arborui-n . PANT, tiocem iransiit , lego ex Frontone . PANT,

 . . ,

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 6i
477. Inter Penej^Qt Fene:pene aduerbium c$z: pene turpissi-
ina pars corporis

De litera Q,

478. I
X nter Quatenus , et Quatinus : quatenus aduerbiuni est :

quatinus coniunctio causalis : vt si dicas : Quattnus hoc sine plaga

twn facis j en tibi plagas . Aduerbium autem quatenus aut tem-
est

poris 5 aut loci : temporis , quum dicimus ^ Quatenus hoc modo res
exercebis .

479.Quoniam Inter -, Qt Quia: quoniam praeponitur , et sic se-

quentem sensum M^cit : vt ^

quoniam dicis ^ dico . Quia postponi-
tur, et superiorem sensum confirmat . Vt , scias ^ quia didici
480. Inter Quam dudum , et lam dudum : quam dudum inter-
rogantis est : iam dudum respondentis .

481. Incer Quaeritur ^ et Quiritur : quiritur de implorando :

quaeritur de inquirendo,
48 2. Inter Questus ^ et Quaestus quaestus lucri questus la- : :

crimarum .

4S5. Inter Quae^^t Que: quae pronomen est que vero con- :

iunctio est .

4S4. Inter Quod^ et Quot : si per d scribitur ^aci, pronomen

personale est : si per t quot , numerus .

De litera R.

485. I
X nter Recens , et Nouum : recens nascitur : nounm fit. Vnde,
et Virgilius : £<«c mihi non aestate nouum ^ non frigore dejit

477. Fest. penem

dict. . - Turpissi- stat , inter quaeritur queritur que-
, et :

ina . al. nouissima PANT. . ritur deplorando , quaeritur de inquiren-

478. C.Fronto, quatenus, quatine,quati- do , nisi walis quiritur /o quiritatur w«»
Bus, Fest. dict, quatenus PANT.
quoniam . . tandum PANT. .

Ib. Quatenni , et qnatinus proprie Ib. Coniecturam Pantini , legendum

non differunt , quidquid Festus , aliique quirit at ur , con^rmzt locus Varronis l.j.
dicant sed quia apud veteres e , et i
: de ling. lat. cap. 7. Quiritare diritur
inter se facile commutabantur , iccirco is , qui Quiritium fidem clamans implo-
quatenus , et quatitjus , protenus , et pro- rat AREV.
.

tinus,ct siinilia occurrunt ARhV. . 482. Ex Agraetio , /;; quo male esi

479. Al. dicit pro dicis PANT. . lucro PANT. .

481. Ex Agract» vnde le^indum con-

 . .

6% DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

48 6, Inter Religionem Fidem \fides est crediilitas , qiia Deum

, et

confitemur rf//^/o est : cultus>quem illi credentes exhibemus Di- .

cta autem fides ab eo quod fit id quod inter vtrosque placitum

, ,

est : quasi inter Deum et hominem dicta quoque religio eo quod

, : ,

ea homines reli^antur vinculo seruiendi ad cultum diuinitatis . Re»

ligio autem est in virtute , superstitio vero in cultu illicito .

487. Inter RcvtiGnale tl Rationabile rationale et angelus , et -i

:

\\omo rationabile ^(\wo<i ratione vel agitur , vel dicitur

: .

488. Inter Rusticum , et Rusticanum rusticus operarius dici :

potest : rusticanus pater famih*as .

489. Inter Rusticitatem y et Rusticationem : rusticitas morum

est : rusticatio operis .

490. Inter Rationem ^ et PMiocinationem: ratio est mentis mo-

tus in his , quae dicuntur , discernere , vel connectere valens : ratio-
cinatio autem rationabilis est jsubtihsque disputatio , atque a certis
ad incertorum indagationem nitens cogitatio .

491. Inter Regium ^ et Regale regium est ipsius regis : :regaU

dignum rege . Sic et regia ^ et regalis : regia domus j in qua est:
regalis rege digna .

492. Inter Rubor y Robur ^Robor : rubor colons esi : robur vk'
tutis 3 robor arboris .

493. Inter Reptilia ^ et Rcpentia : reptilia aquarum sunt : r<f-

pentia terrae
494, Inter Riuum Fontem Torrentem ^ ^ ^ et Flumen : riuus sii-

bito Rt:fons est caput,atque decursus , in quem naturalis manat

^c[i\:x: torrens pluuiae fluctus praeceps :^//«///j- aquae decursus ge-
neraliter
De litera S.

495. X ntcr Sidera , Astra^ Stellas , ct Signa : sidera illa dicuntur ^

quibus nauigantes considerant , quod ad cursum dirigant consi-

486. Cicer. Off. - Superstitio vcro . 492. Vetus glossar. rohor «</'e{ ^t/>»«
l^oa. dict. Superstitionis . PANT. fj.i>.uvSfvq . PANTiNVS .

487. Al. vt angelus . PANT. 495. Etymolog. lib. 12. c. 6. PANT.

490. Al. motum in his . -Dicuntur . 494- Al. pluuia fluctus, et praeceps .

rt/. discuntur . - AJ incertorum . j/. aut PANTINVS .

inccrtis ad ccTtorum . PANT. Ib. De hac differentia vide n. 244.

491.Ex C. Front. dict. regium . AKKVALVS .

PANTINVS . 495. Etymolog.Jib^i-cs^^et-jo.VKST.

 '

DE DIFFERENfTIIS VERBORVM .
s^
lium autem siint stellae grandes , vt orion stellae autem
: astra :

multiiuges, vt hyades , pleiades //^««w vero^quo animantis imaoo :

formata est , vt Taurus , Scorpio , et huiusmodi .

495. Inter Sempiternmn ^ et Perpetuum hoc distat quod sem- :

piternttas ad Deum [iQninet: perpetuitas ad angeloSjvel ad animas

hominum . Primum enim sernper fuit , nec vnquam esse desinit :

alterum esse coepit , sed essQ perpetuum non desinit .

497. Inter Sefisum^ et lntellectum : sensus ad naturam refcrtur:

intellectus ad artem .

498. Sanctum sacrum vocamus ,

Inter Sacrufn , Religiosum , et :

quod ad Deum pertinet n'//V/o/«w quod ad homines iustos san* :

,
:

ctum vero quo aliquid sancitur, quoque violato poena committi-

, ,

xm sacrurn vero et sanctum cst sanctum vero non continuo sa-

: :

crum Icem sanctum in boni^m partem ^omim sacrum vero duo

. :

significat, et bonum , et malum bonum : , vt illud , inter ftumina

nuta , et funtes sacrus : malum , vt , Auri sacra James . Et , sacrae
panduntur purtae . Et^ Leno sacer , Et^ Sacer hircus . Vnde et ignis
sacer dicitur vlcus horribile .Alma autem ab aiendo dicta Vn- •

de apud paganos Alma Ceres , dicta est ahmentorum inuentrix.

499. Inter Sapientem^ti Prudentem ita discerni solet : vt sa*
piens vocetur is ,
qui intellectum aeternorum x\m2.VJLV : prudens ve-
ro , qui ea,quae sensibus corporis experiuntur .

500. Inter Stultum ^ Tatuum^ex. Stupidum: quidam vetemm fa^

tuum existimant, qui nec , quod fatur ipse, nec , quod aHi dicunr,
inteUigat : stultum vero hebetiorem corde . Vnde Afranius , Ego ,

inquit , me stultum existimo :fatuum esse non opinor . Id est , ob-

tusis quidem sensibus , non tamen nuUis :stupidus vero dictus est,
quasi lapideus, quasi stolidus.
501. Inter Saeuum , et Crudelem : saeuus m ira : crudelis in
sanguine .

502. Inter Stuprum-^lncestum^tl Adulterium : stuprum in vir-

Ib, In aliis mss. tjuae nauigantes con~ 1. - Vt auri .Aen. Ub. 3. - Et sacrae .

Hderant . AREVALVS . Aen. lib. 2. - Et leno . Plaut. - Sacer

496. Lib. Sententiarum D. Isidor. - hircus Ouid. PANT.
.

Distat . al. discrepat . - Animas . «/. ani- 500. Etywclog. lib. 10. litera S. Jn-
inam . PANT. terpretes Terentii act. 5. scen.g. Eunuch.
498. Seru. itd ilL Aen. templis
i. - Stupidus . Non. i//Vr. stupidus PANT. .

indicit honorem . Et illud ^. Aen. Au- 502. Cum viduis , Tion. dict. stu-
u sacra fames . - Vt illud . Vir^. Edog. prum . - Incestum . EtymoL lib. 10. //-
 . , . :

64 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

glne : incestum in parente , vel vidua : adulterium in nupta . Di-

ctiim autem hcestum ^ civ\:\si incaftum ,

50J. Inter Satietatem ^tt Saturitatem satletas vario generc :

spectaculorum contingit /^^«r/V^j vero ciborum est. :

5o:i. Inter Superbiam et Arrogantiam arrogantia est inanis ^

-

gloria de eo quod quisque ,

est : superbia vero supergrediens ela-

tio mentis de eo^quod non est. Superbiae autem gemina est dif-

ferentia vna, quae spirituales, ac summos viros per virtutum ia-

:

ctantiam deiicit altera, quae carnales erga seniorum imperium ino-

:

bedientes reddit Dicta autem superbia , quia super vult , quam

.

quod est

505. Inter Scientem ^et Sciolum sciens est peritiis scientia , et :

rebus sciolus simulator scientiae ac peritiae , scienti contrarius est

: ,

et quidquid alius sciat,ipse videri vellet scire Aut qui se proH- .

tetur scireomniajaut etiam futura praedicere .

505. Inter Spurcum ^ et Spurium spurcus non tanrum impu- :

rus sed et saeuus: spurius autem patre incerto, matre vidua geni-
,

tus,quasi tantum spurii filius , quia muliebrem naturam antiqui

spurium vocabant Eosdem et fauonios quidam appellant quia . :

quaedam animalia fauonii spiritu hausto concipere existimantur

507. Inter Sceleratum ^ Scelestum , et Scelerosum : grammatici
dicunt ^ sceleratum illum esse , in quo fit scelus : vt Cicero , te

scelerate ,
qui suhactus , et prostitutus es . Scelestum autem , per quem
fit Vt Terentius -^Scelesta^ ouem lupo commisisti Scelerosus qui
. .
,

facit: vt idem -i^Ego illum Scelerosum misera nolens pertuli Sed haec ,

auctores non vsquequaque custodiunt 508. In- .

tera I. - Adulterlum . Etymolog. lib»'). 506. Non. dict. spurcnm . - Spurius

c. 26. et lib. 10, litera A. PANT. autem . Etymol. c
lib. 9. 5. - Antiqui .

503. Carisius ) Saturitas in cibo tan- aL lurisconsulti . PANT.

tum dicitur , in caeteris vero satietas . Ib. Spurium vocabant . In Etymolo-
C.Fronto breuius ^ Saturitas ventris , sa- giisloco citato literis graecis cti i^iov VO'
tietas animi. PANT. cabant . AR.
504. C. Fronto , Superbia a super- 507. Sic interpretes Terentii act. 4.
habendo arrogantia etiam in pauperem
: icen. 3. E.inuch. Scelerosus est muUo-
cadit . - Super vult ctc. rt/. semper vult rum : Scelestus vcl vnius Scelerosus
:

quod non est . PANT. proprie auctor sceleris : Sceleratus , in

505. Dissimulare est astute celare > quo scelus sit commissum , vel consti-
ct occultare, quod quis scit , quamuis non tutum - Fit . sc . al. sii scelus . - O te ,

dicat , sc nescire . ARLV. al. O tu . PANT.

 .

DE DirFERENTIIS VERBORVM .
6^
%oS» Inter Salutem ^qx. Saluhritatem : salus est integritn"; cor-
poris: salubritas saluti conueaiens caus.i , per quam sanitas vel re-
seruatur , vel restauratur .

509. Inter Super Supra hoc interest ^ et : j«/7^r est, qiiod immi-
net : //^/'^^ ,
quod substratum aliquid habet . It^m super interdum,
aiit nimium,aut satis accipimus .

5 10. Inter Subter , et Subtus : subter quod re aliqua supe-

tsx. ,

riore deprimitur, et proculcatur :/«/?;«/, quod demissum altius noti

contin^itur .

511. Inter Supremi ^ et Supprimi : supremi et summi significat,

et imi : supprimi autcm occultari
512. Sumere , et Accipere sumimus ipsi accipimus ab
Inter : :

alio Quum enim damus , dicendum Qsi^Accipe quum permitti-

. :

mus ipsi tollere 5 dicimus , S«W(? Item sumimus per nos accipimas . :

a volentibus xtollimus non volentibus Item auferimus iure, quid- 2l .

quid dedimus assumimus iussu eripimus vi : : .

51^. Inter Sperare , et Expectare expectamus et bona, et ma- :

la speramus autem tantum bona

: Miro autem modo Virgiiius ver- .

bi huius proprietatem a propria significatione secernit , dicens : Hunc

ego si putui tantum sperare dolurem^Awm omne , quod exhorret
animus , rectius timere dicatur Sed grammatici hoc exponunt di-
.

centes , sperare dixit pro timere Quod et Lucanusdistinguens, ait,

.

Liceat sperare timenti .

514. Inter Scire ^Qt Nosse i scire est reddere rationem , quam
noueris : nosse referre tantummodo, quod audieris .

515. Inter Simulare , et Dissimulare : dissimulamus nota simu* :

lamus ignota. Qui enim fingit,se scire,quod nescit, j/w«/^; qui :

508. AJ. aetas vel saluatur, vel re- Dicimus aL dicendum est . - Non vo-
.

scruatur . PANT. lentibus ah nolentibiis - Auferimus.

. .

509. Ex Agraetio . - Imminet Emi- . Lf^i? , adimimus - Assumimu;. etc. E>i .

titi ^ Agraetiiis . - Super interdum . 5"<frf^. Front. qid //^ , Aufert , qui dedit , adi-
ad illud 3. Aeii. O mihi sola raei su- mit , ( lego in Isidoro adimimus ) impe-
per Astyanactis imago . PANT. riocoactus eripit , qui plus valet. PANT.
:

510. Ex Agraetio , - Proculcatur . 513. Ex interpretibus Terentii aci.2.

al. conculcatur PANT. . scen. 6. Andriae . - Miro , Seru. ad ver-
511. Fest. dict, Supremum Non, . sum citatum Dicens 4. Aeneid. - Sed
. - . .

diet. Supremum . PANT. aL quam sperare Sed PANT. . .

512. Sic C. Fronto , Sumimus,quae 515. Ex Seru. ad ilL i. Aen. Dis-

posita sunt : accipimus , quae porrigun- simulant,et nube caua speculantur ami-
tur . -Permittimus . rt/. praecipimus - . cti aL Dissimulamus notum , Simula-
.

7om,V. l
 . . e

66 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

*
aurem 5 quod scit, nescire se dicit , dissimulat . Vnde et Sallustlus

lUe simulatGr incerti ac , certi dissimulator erat .

516. Inter SistereyQt Consistere ^^tx. Assistere : sistere est inter*

duin resistere 3 vel prohibere, id est , qui aliquam rem in loco sta-
re facit. Vt Virgilius Sistere aquam Jiuuiis , Assistere vero : et aii-

te vnunijet coram mulus: consistere In medio adesse

5 I 7, Inter Seruire et Inseruire : seruire tantum domlnis ^^
: inser^
uire cuiusque praeceptis .

51S. Inter Spirare ^ ez Expirare : spirare viuere est : expirare

mori .
519. Inter Surgere y et Exurgere j Qt reliqua: surgitur a loco t
exurgitur a somno insurgitur ad vindictam consurgitur ad au-
: :

xilium .

520. Inter Subiicitur ^Qt Sup-ponitur : subiicitur clto •, supponitur-

lente .

521. .Inter S/ww/j et Semcl -. semel ad numerum pertinet : vt,.

semel his -^ \ simul ad congreg^ationem : vt^ Globati simul feruntur itr

arma viri .

522. Inter Sepulcrum et Monumentum sepulcrum tantum- ^,

\

inodo tumulus defunctorum est monumentum vero nunc sepul- :

crumjnunc historia rerum gestarum dictum eo , quod nientem :

moneatjvel ad memoriam defunctijvel ad recordationem rei scri-

ptae Porro tumulus bifarie , nunc tumens tellus , nunc sepulcrum
.

vocatur Sepuicrum autem a sepulto dictum

. Sepultus vero , eo .

quod sine palpitarione , vel pulsu sit , id est, sine motu . Cadauer
autem a cadendo dictum .

523. Hostiam haec vetus erat discretio ^

Inter Sacrijicium ^ et

quod sacrificium spontanea oblatio erat liostia vero quae deui- :

,

ctis hostibus immolabatur. Haec et 'uictima vocabatur Alii victi^ .

irtus ignotuni - Qui cnim C.Fronto: . xeinplari deerant omittenda

. PANT. ., .

<)ui simulat, probare vult quod non est 518. Ex Agraetio

V
qni forte hi/ ,

• IUe simulator Puto Isidorum scripsis- emendandus PANT.

. , .

se adducto loco ex bello Catilinario et 521. Al. Conglobati PANT. , .

exposito : cuiuslibet rei simulator , ac dis- 522. Fest. dict. sepulcrum . Etymc-
simulator-. Simulator incerti , ac certi log. lib. 15. c. 11. - Dictum . Seru, ad
dissimulator erat Nisi forte ab alio glos- . ill. 6. Aen. illa haec monumenta reli-
setna adiectum . PANT. quit . Etymoloe^. lib. 15. c. ii. et lib. 11..

516. Nescio i ah scripserit Isidorus : c. 2. PANT.

assistere vero ante vnum , consistere co- 523. Eiymolog. lib..6. C. 19. PANT.
ram naultis : et ieliqua , qucie alieri <-
 . .

DE DirrERENTIIS VEREORVM. 57
fnam icleo clictam putant , quia ictu peicussa cadit : vel quia vincta
ad aras perducltur .

524. Intcr Sedes , et Thronos sedes non tantum vnius :

, sed mul-
toruiri est . Nam solium vnius tantum est , et regum : sedes c[mhus'
cumque proprium . Sclium autem vel a solius sessione,vel a so-
liditate dictum Solium latini , graeci thronum dicunt. Sedes autem
.

dictae , quia apud veteres romanos non erat vsus accumbendi Vn- .

de et consedere antiquo more dicitur. Nam veceres sedentes epu-

Inbantur . Postea ^ vt ait Varro de vita populi romani , viri discum»
bere coeperunt , mulieres sedere . Quia turpe illis erat 5 discumbere
mulierem .

5 2 ) Seruum , et TAmulum serui sunt in bello captl , qua*

. Inter :

si seruati sicut Mancipium ab hostibus quasi manu captum

: Fa" ^ ..

muli autem ex propriis familiis orti .

526. \nx.tx Seruitutem ^ QX. Seruitium : seruitus est conditio ser-
uiendi : seruitium numerus seruientium .

527. Inter Socerum , et Socrum socerum virum dicimus

: : socrum
feminam
525. Figuram similitudo est , quum
Inrer Similitudinem y et :

secundum aliquam sp^ciem visam imago vel pingitur^vel formatur.

Tigura est^qutim impressione formae alicuius imago exprimiturj
veluti si in cera ex annulo effig.iem sumat aut si figulus in aroii- :

lam manum , vultumque aliquem imprimat et fingendo figuram faciat 3

5 2y. Inter Sanguinem ^tx Cruorem: sanguis est , dum in cor-

pore manet effusus vero 5 cruor flt : Cruor autem a cruditate vo- .

catur vnde et crudel itas d\ci3. ^tt crudus Alii dlcixnt cruorem vi-
: . :>

ctimarum esse sanguinem hominum Vt Virgilius: Sanguine pla-

: .

ijastis ventos ^ et 'uirgine caesa : id est, sanguine virginis occisae .

530. Inter Sinum^tt Gremium sinum dicimus sinuatae : vestis

tQCQ^t2LC\x\\xm : gremium interius accurtatae.
524. E'ymolog, lih. 20. r. ii. - So> tium . al. Seruornm est . Pi^NT.
iium Seru. ad iHud i. Aen.
. solioque EtyroJog, lib. 1 1.
529. r.i. - Cruor .

alte subnixa resedir - Sedes quibuscum- . Scru. ad

illud 8. Aen. tepidusqne cruor
que al. illud cuiuscuaique . - Sedes au-
. fuir.abat ad aras . - Virgilius . 2. Aeneid.
tem vnius Isid-or. proxime citato loco -
. . PANT.
Discumbere mul «/. discumbere visum . . Ib, In textu Grlalii erat cruor vi'
PANT. ctimarum , per errorem , vt puto , pro
525. Etymolcg. lib.^.Ciip 4. PANT. cruorem . AREY.
526. Ex Sosipatro Cafis, - Seruien- 530. .^/.accurarae/?j<) accurtatae.PANT,
 . , . ,

6S DE DIFrERENTIIS VERBORVM .

531. Inter Senium ^ tx. Senectutem senectus est grauior aetas » :

post iuuentutem succedens Senium autem vltima aetas post gra^ .

uitatem veniens . Sic scnex ^ et senior . Nam seniur adhuc viridior.

Vt illud Virgilianum ; lam senior : sed cruda deo ^ viridisque sene-
ctus . Et Terentius : (^uo iure sum njsus adolescentior : non vtique
mag-is adolescens . sed minus .Vtsenior minus senex . Senecta autem
est ipsa sors , siue conditio senectuti accedens .

532. Inter Sonum , et Sonitum: sonus est , quidquid auditur

sensibile : sonitus vero conhisio vocis tubarum .

533. Exuuiae ad expoliatos spolia ad expoliantes. :

534- Inter Stillam et Guttam Palaemon grammaticus , ita 6.h^

tmguit
guit Gutta 5 inquit, stat : stilla cadit

5-3 5 Inter Stationem^ et Portum istatio est, vbi ad tempus stant

r\3.ues : portus j vhi hiemant . Nam portus locus ignoius est ab ac-»

cessu ventorum : vbi hiberna opponere solent

I
536. Inter Serenurn^ et Tranquillum serenum enim ad caelum :

referri potest , ad mare non potest Sfm7w;« enim caelum dicimus : .

tranquillum mare .

537. Inter Saxa^ei Lapides : saxa tantum durissima . Nam Ia«

pis et dura^et mollis est petra .

538. Inter Specum ^ et Antrum specum latini , graeci antrum :

dicunt. Sunt autem loca 5 ex c^uibus repercussae voces imaginem

referunt
539. Inter Semitam ^ Callem , et 1'ramitem : semita hominum
-cst : cail/s vero pecorum , vel ferarum est . Callis etiam dicitur via

531. Etymohsi, lib,ii. c. 2. - Sic se- gere nec puppes statione recus. For-
tali
rex . Forte lege/uiuin ex citaio loco Li- te legend. locui remotus , cx Etymolog,
dori ^ sed seiie mintis est scnior . - lam lib. 14. c. 8. PANT.
senior . Vide Seru. ibidem Aeneid. 6.- 536. Sic Virg. Ceorg. i. caelo pro-
siue conditio . al. atque conditio . s. a. peranda screno , et Ijiemes optatc scre-
PANT. nas , et alibi , vnde serenas . - Ventus
Ib. De variis aetatis gradibus plura agat x^whch ^et Siiepe alias . - Tranquil-
dixi in prolegomenis ad Draconrium lum . Tranquilla per alta, 2. Aeneidos
pag. 21. In textu Grialii erat Sic senes PANT.
pro sic senex . ^HEV. 538. Agnoscit etiam hanc vocem ve-
5^2. Al. sonitus est . . . sonus ve- tus olossarium PANT. .

ro . . confLisae vocis . PANT. 539. Ex

ad illud 4. Aeneid. Seru.
5?4. Ev C. Frontot.e i qui tame» Pa- Conuectant angusto et ipse Ety. calle :

laemonem non nominat . Pi\NT. molog. lib.j^. c, i6.-i>emis via . Varr,

5^5. Ex Seiuio ad illud 2. Aeneid. 4. de ling. lat. quabi semi iter Ipse .

sutio malc fida carinis , et ill. 10. fran- Etyrnolog. lib, citato 3 a semi itu .-^e»
 . . .

t)E DIFFEREMTirS VERBORVM .

69
scricta, a calcando ita dicta
itinera: proprie ergo callis
... . Trjmiies vero rransuersa sunt in af^iis
^
semita tenuis ^ callo pecorum praednra-
ta . autem quasi semis via
Semita Semita dicta , qua potest irc .

vnum vehiculum Huius duplex actus vocatur propcerea quod

. :

duo capit 3 vel propter cuntium, et venientium vehiculorum oc»

cursus
540. Succipere est de superiori ah'quid cadens corporale -
susci^
pere causam incorporaliter . Suspicere siusnm aspicere, autvenerari.
141. Inter Simulare et Dissimulare qui simulat ^ vult videri ^ :

facere, qnae non facit qui dissimulat ^ non vult videri facere, quae :

facit .

542. Iiter Som^jum y et Somnium : somnus ^ quo dormimus:

somnium ,
quod dormientes videmus .

543. Inter Sum ^ttSuum: sum verbum est : /««w pronomen est

5 44. Inter Saeuit , et Seuit : saeuit^ irascitur : Seuit^ satorem dicit •

545. Inter Suus , et Sus : suus ^ pronomen est : sus ^ animal est

546. Inter Syrafn ^ qz Suram: syra gentissuae femina : /«r.;? pars

pedis .

547. Inter Sartorem , et Sarcinatorem : sartorern^ agrum sarrien-

tem sarcinatorem ^VQSits sarcientem
: .

548. Inter Similem ^ et Simulantem \ slmilem talem : simulan-

tem^ talem mentie^ntem .
549. Inter ^trenuum ^qx Externum : strenuum^ fortem: exter^
num extraneum dicimus.
^

550. Inter Statum quaestionem

, et Staturam : statum , , vel sct*
V)\c^.T!\vtsttva: staturam quantitatem cuiusque rei
mita dicta . Legend. Via dicta , neque culo herbas inutiles euellit , sed etiain
enim semita vehuulum,sed v\^ capit . - pro eo , qui sarcit vestes , AREV.
Kuius d. rt/. cuius duplex - Actus vo- . 550. Interpretes Terentii act.^. scen,
catur Paulus ad Festum dict. Actus
. . 5. Eunuch. Sratura corpori adscribiturJ
Varr. ^ de ling. lat. duobus locis Ipse . status ad habitum refertur . Ergo status
Etymolog. lib. 15. cap. 15. PANT, est 6-;>)i'/z* , statura longitudo corporis \
542. Ex Seru, ad ill. Aen. tibi
5. pro qudestionsm autem , malim quaestio-
tristitia somnia portans , qui tamen , so- nis , aut quaestionum Porro dictiones .

mnium,quod dormientes videmus.PANT. scenicam vest.em forte in ir^rua. contra-

545. Fide supra PANT. . hendae legendusque locus statum quae-
: :

547. Ex Nonio videtur dict. Sarto- stionis,vel schema ant , statum quae- :

res . - Sarcinatorem . C. Front. Sarcina- stionis,vel schema , siue vestem Fid. .

trix , quae sarcinas seruat PANT. . Ascon. Pedian. in 2» oration. contra Fer"
Ib. Sartor non solum accipitur pro rem . PANT.
eo,quijrtm/ a^rum , hoc est, qui sar-
 . . . ,y

70 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

551. Inter Scripturam -i

et Lectionem : Uctio in opere est : scrU
ptura in affectu , vel pictura

De litera T,

5 5 2. X '-tcr Terram , et Tellurem , et Humum : terra squalida est

et inculta: tellus , fructifera : humus autem , inferior, et deorsum ,

cthumida. Vnde et /?z/w^// sepulti Generallter autem vbiquc /^r- .

ra est , non vbique humus Et in parietibus terra est, hoc est, m .

lateribus et non est humus Humus autem terra hurnida estjetab

, ,

humore vocata: sicut et terra quod naturali siccitate torreat sic- ^ :

Ut et telius quod fructus eius tollimus

5

553. Inter "tefnperantiam , et "Temperationem sic discernitur :

Vt temperantia animorum sit : temperatio rerum .

554. Timentem et Timidum

Inter timidus est , qui semper j :

timet: timens vero^qui ad tempus formidat ex rausa Tah" intel- .

lectu distinguuntur pauidus , et pauens ,

prouidus , et prouidens,
superbus , et superbiens , languidus , et Janguens 3 turibundus , et fu-

rens^et cetera simllia .

555. Inter Tremulum , et Trementem tremulus est natura tre^ : :

tnens , tempore .
556.' Inter Temeritatem ytx. Audaciam: temeritas sine consih*o
dicitur : audacia post consllium .

557. Inter Tum^ et Tunc : tum temporis est futuri : tunc prae-
tcriti

558. Inter Trihuere ^ t\ Attrihuere trihuimus ^ quum aliquid :

flonamus attribuimus ^ dum ordines, officiaque distribuijnus

: .

559. Inter Tulit ^ Ahstulit y et Sustulit : tulit ,

qui fert : abstulit
qui ab ah*o tulit :/«//«///, qui sursum tulit.
560. Intev Tumidum ^QtTurgidum : tumet corpus aegroti : tur-

get cadauer .

551. Quid legamus i Jnter scriptii-

si 55^. Ex Agraet. qui addit temperJcs
rain , et scriptionem scriptio in opere ,
: ventorum . Pi^NT.
acriptura in affectu , v. p. ? PANT, 554. Ex Seru. ad ill. Eclog.']. ti-

552. Etymolog. /ib. /^. r. 5. Varr.^. midisque superucnit Aegle PANT. .

de ling. latin. dut. Terra . - Humida . 556. Vidc supra PANT. .

nl. luunida rcUus . - Fructus , al. fru- 557. Al. Tum temporis cst prae-
ctum . PANT. sentis , tunc temporis futun est PANT. .
 . . ., .
: . ,;

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. 71
5^1. Inter "testor ^Contsstor ^ Qt Obtestor : testor saepenumcro
ad lUbiLirandum pertinet , vt VirgiliuSj/^^r sldera testor , Cuntestor
autem zdi \wd\ats\ obtestor ad aduersarios.
562. Inter T^erga , et "tergora terga sunt hominisj quod sin- :

gulariter tergum facit tergus vero quadrupedum est Vnde plu-

: .

raliter tergora coria dicuntur.

$6^. Inter Tumultum , et Eellum : bellum est contra hostes ex-
ortum : tumultus vero domestica appelhuione concitatus . Hic et
sedltionuncupatur. Nam seditio est discessio ciuiuin Quod enim .

seorsum ahi ad aHos tm^x. ^ seditio dicitur Alii putant, propter .

dissensionem animorum seditionem vocari , quam graeci diastasin

vocant
564. Inter Turbidum^ et Turrbulentum : turbidum de natura est
turbulentum fit
565. Inter Terrenum Terrestre , et Terrosum terrenum ^ opus
^ :

dicimus : terrestre vt maritimum terrosum vero frumenti ?enus are-

, :

nosum.
566. Inter ^'««j', et 7«/ ! /««/ pronomen esr;/«/vero pigmen-
tum. Inter Tempore ^et Tempori tempore ^ a.bhtiuo casu tempori : :

aduerbium est
567. Intcr Tuum Gt Tum /«w aduerbium est :/««w pronomen.
^ :

5 68. Inter Tristitiam ^ tt Moestitiam: moestitia cordis est : tri-

stitia vuhus . Moestum t\'2,o ^\q\ moerentem d.\v.mo AIcwtxws : tristem

aspectu . Item muestitia temporis est, et ahquando ex ahquo fit ac-
cidenti dolore . Tristitia vero vitium naturae perpetuum est

"De litera V.

T
569. Anter Vetus ^ et Antiquum : ijetus annis enumeratur : antiquum
secuhs

551. Sic Seru. ad iU.2. Aen.Tesxot PANTINVS .

numen , ait . PANT. 565. Tunniltus propriam significatio^

Ib. In nonnullis mss, est : Inter coa- nem lide apud Seru. ad illud 8. Aen.
testari , et obtestari kcc interest , quod Vt belli signum , etc. et ill. 7. Ipse vo-
contestamur ad aduersarios , obtestamur cat pugnas - D.scessio . al. dissensio
. .

amicos . AREV. - Vocari al. vocatam

. PANT. .

562. tergum hominis

Crtr/j. ^rc^/i/wj: Ib. De tumultu fusius in Ltymologiis
tergus pecoris nominatur Vid. Seru. . lib. t8. cap. i. ARLV.
sd illud Aen, Ter^ora diripiunt costis 56^. C. Fronto sic : Antiquum est
 . . ,

71 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

570. Inter Virtutem ^ et Fortitudinem : virtus in nnlml vigotc,

et habitu estrcuius pars est fortitudo mentis . Quae ex quatuorvir-
tutibus vna est. Licet et corporis xohwi' fortitudo vocetur .

571: Inter Vecordem ^ et Vesa?ium i vecors mali cordis : sicut

vesanus non probesanus.
572. Inter Velocitatem^ et Celeritatem : velocitas pedum est :

celeritas animorum .

573. Inter Vastitatem^ et Vastitudine?n : vastitas corpcris est :

vastitudo ^^ solitudo .

574. Inter Voluptatem ^Qt Voluntatem :voluntas tsz desiderium

nondum adeptae rei: voluptas vero rei adeptae delectacio vei bonae,
vel malae.
575. Inter Verberay^t Tlagella verbera quodlibet genus fla- :

gellorum est N^xm Jlagella proprie virgarum sunt Ec dicta eo

. .

quod flatu agirentur, et sonent.

576. Incer Valetudinem ^ et Infirmitatem valetudo prospera :

esse potest, et aduersa: infirmitas semper infesta est

577. Inter Vulnus ^ et Vlcus vulnus ad animum refertur

: vU :

cus ad corporis iniuriam . Icem vulnus corporis recens pJaga vlcus :

vero inueteratum vulnus.

5 78. Inter Verbum^^ct Sermonem verbum vnius pars orationis :

cst 3 iuxta grammaticos Nam sermo plurimorum verborum oratio

.

est . Sermo autem a serendo dictns quod nos cum praepositione di- ^

cimus 2l disserendo . Hinc et sermo sancti Hilarii, et Augustini dici'

tur, id est, dissertio Hilarii , et Augustini

5 79. Inter Vltra , et Citra : vltra illuc , vel amplius : citra 3 huc
ad nos , intra nos .

5S0. In-
quod excessit patriim memorlam : vctus gaudet voluptas fieri cupit , qiieni Isi-
,

annorum multorum sentit vtilitatem . dor. velut explicauir. PANT.

PANT. 575. Etymolog. lib. 5. cap. vUimo .
571. Sic Fcst. dict. vecors . - Pro- - Et dicta C. Ex Seru. ad ill.z. Ceorg,
.

be s. al. proprie sanus . PANT. neue flagella- Summa pete £rt/MC'/. /i^, .

Ib. De vocibus , quae ex ^'? compo- 17. r. 5. et 6. PANT.

nuntur , videndus Gellius lib. 5. cap. 12., 577.Agraetius -.Wcws est , quod na-
Ct lib. 26. cap. 15. AREV. scitur vulnus , quod ab alio infertur
: :

572. Ex Agraet. qui nrnplius : Ve- et Seru. Vlcus tecta,et clau^a est ma-

pedum et corporum
locitas ceieritas
, : lignitas vulnus hians , et patcns
: PANT. .

animorum , at^ue faciorum AREV. . 578. Etymolog. lib.^.c.'i. I'ANT.

574. Fronto breuius: Voluntas facto
 . . .

DE DIFFERENTITS VERBORVM. 75
580. Inter VlciscijGt Vindicare : vlciscimur inluriam factam :

vindicamus , ne fiat .

581. Inter Videre , Aspicere , et Intueri : videmus natura aspi- :

eimus voluntate intuemur cura : .

582. Inter Veneunt , et Vendunt vendunt , qui venumdant : ve^ :

neunt , qui venduntur

583. Inter Volo , et Opto , et Cupio volo minus est , quam opto : :

opto minus est, quam cupio ,

5 84. Inter Vnum

Vnicum vnus ex multis vnicus solus est •
, et : :

Solus itaque vnus numeratur «uw/Vwj intra numerum finitur. :

585. Inter Vnum ^t Solum :vfius ad numerum pertinet: /<?/«/

-,

c multis intelligitur
586. ^ttVtrum s\ enim di\c\m\is:vtrum vis ^ elige-
Inter Vter :

re significat aut hoc , aut illud , Vter autem accipitur pro perso-
:

nistsicut verbi gratia: vter vult ^ veniat ad me , id est,qui vultde

duobus
587. Inter Vrbem^ et Ciuitatem ita distinguit Cicero , vt -ur-
bem moenia ciuitatis significent ^ ciuitas incolas vrbis Nam ad Do« .

labellam sic scripsit Liberasti vrbem a^periculo , ciuitatem a metu

: .

Vrbem autem ab vrbo ^ quem aratrum , vel sulcum veteres dicebant,

aut ab orhe dictam putant,cuius in se imaginem Respublica conti-
neret. Porro oppidum ad habitantes pertinet cv^/V^/ ad leges vrbs : :

ad vtrumque .

588. Inter Virum , et Hominem vir mas est , non femina homo : :

mas est , et femina Femina autem naturale nomen est , generale

.

mulier , speciale virgo , vel nupta , vel quae etiam aetatis nomiiia'
accedunt.

580. Ex , Frorjtone
qui ita , Vltio tate Incolas vrbis , - Vrbem autem . Sera,
vindicat factum Vindicta , vel vindica-
: ad ill. I. Aen. Vrbs antiqua fuit : et DO"
tio futura prohibet PANT, . nat.ad ill. 5. Vrbem designat aratro - .

581. Ex Frontone , in quo tamen pro Aratrum , vel Pars aratri non aratrum ,.

aspicere,^; aspicinnus , rectius est spe- neque sulcus sed quo sulcus fit , melius
,

ctare , et spectamus , nam aspicere ex distinctiusque ipse hb, Etymol. i'). cap.i,
, idem
jnr.prouiso auctor docet PANT, . Ab orbe . Seruius loco citato ab orbe,
Le^o eligo pro eligcre PANT.
586. . quod antiquae ciuitates in orbem fiebant ,

£.v Seru. ad ill. 2. Aen. Fcsta

587. PANT. '

velamus fronde per vrbem . Vid. Non. 588. Vlr maris , non feminae : ho-
dictionib. Inter vrbem , et ciuitatem . al. mo maris , , et feminae , ms. mendose .
Vt vrbe moenia ciuiiatissignificet ,f/Mi- PANTINVS .

T^om.V, K
 .«,
.

74 DE DIFFERENTIIS VERBORVM .

589. Inter Vultum ^qi Faciem ifacies tst naturalis oris habitus
immutabilis : vultus vero pro rerum , ac temporum qualitate varius
et mutabilis:et secundum atfectionem animi modo laetus 5 modo
tristis . Vnde et vultuosi dicuntur, cjui vultum saepe commutant.
Itaque Lucilius haec quasi distingueus Quae facies ^ qui vul- ait :

tus viro Dicimus autem et vultum caeli yet vultum maris Quia
, .

et mare saepe m varios motus ventorum flatibus mutatur et caeli :

vultus ex luce in tenebras^et ex sereno in nubilum commutatar>

sicut et hominum cum mentibus vultus. .

590. Inter Virginem ^ qi Viragifiem virgo estjquae virum ne- :

scit virago autem 5 quae virum agit , hoc est , opera virilia facit
:

Non autem solum virgines viragines , sed et corruptae muh*eresj

quae viriHa faciunt, viragines recte dicuntur.
591. Inter Viuum^ Qt Viuentem : viuum de victuro dicimus s

viuentem de morituro.
592. Inter Fi? , et Queive ^«^ coniungit*
distinguit ,

593. Inter Vae ^ Qt Ve : ve sine a coniunctio coniunctiua GSt t

vae cum a interiectio dolentis est.

5 94. Inter Vocem j et Sonum vox : est hominis : sonus crepidinis
595. Inter Vuidum , et Humidum humidum est , quod extrin- :

secus habet aliquid \\\xmonstvuidum vero , quod intrinsecus : vn-

de et vuae dictae .

596. Inter Valles^ct Conualles : valles sunt depressa locacam-

porum : conualles montium interualla .

597. Inter Vndam^tt Aquam vnda semperinmotu tst :aqua :

vero statiua . Porro imbres nubium sunt , latices fontium Nam .

latex proprie liquor fontis: et dictus^quod in venis terrae lateat

598. Inter Vicum , et Viam ^ et Flateam: vici dicuntur ipsae

5S9. Ex veteribns Terentii interpre- hoc interest ^ qiiod QVE coniunctio est *
Hhus act. I. scen. i. Aen. in quibus VE disiiinctio . AREVALVS ,

tamen pro hcies ifonxM est Vid. 'Non.d. . 595. Exechg.Vai' Seru. ad ill. 10.
fzcies y etpotissimum dict.vi\\t[iSi ei uiclesy dus liiberna venit de glande Menalcas .
et Seru. ad Aeneid. Tu faciem
illud i. PANTINVS .

illius. - Mutabilis. al. commutabilis - . 596. Etymolog. lib. 14. f. 8. Fest.

Vultuosi . l4on. dict, vultiiosum . - Vul- dict, conuallis . -Loca . aUcoWa . PANT.
fum maris . Aeneid. ^. Mene salis pla- 597. Lib. i^- Etymol. r. 20. - Et di-
cidi vultum ,fluctusque qnietos - Igno- ctus . A lapsu , Eest. dict. latex . PANT»
rare iubes ? et ibi Setu. PANT. 598. Etymohg. lib,\<s. r. 2. dict. V»-
591. Ex Agraetio . PANT. cus>tf/ dict. j^lateae • PANT,
591. Cod. Vat, Inter QVE , et VE
 .. . . , ^

DE DIFFERENTIIS VERBORVM. -5.

habitationcs iii vi-bibus : viae aiitem spatia angusta , qiiae inter vi*

cos siint squarum perpetuas , et latiores ,

/'/^/f^j- vocamus . Naiii
platea iuxta proprictatem Jinguae graecae a latitudine nomen ac-
cepit
599. Inter Viridia , et Virentia : 'viridia sunt lingna : virentia
sunt campi^vel prata .

600. Inter Visus ^ et Visos ivisos participia dicta : ^'//ttj- nomina

appellatiua .

601. Inter Virum •} et Virus i virum hominem : w«/ venenum

dicit
602. Inter Viuit ^cx. Bibit : viuit de vkaibibit de potione .

603. Inter Vinctum , et Victum : vinctus ^ vinculatus ; victus , su-

peratus .

604. Inter r// 5 et ^/V ^vV , quae ad voluntatem pertinet ^/V, : :

duabus vicibus .

605 Inter VlJam et Oilam vllam , aliquam ollam , vas

. , : : .

606. Inter Vallum , et Mnrum non quod murus , etiam vallum , :

nam vtique^quod vallum ^murus est

607. Inter Vagire Mugire etcetera infans vagit bos mugit
^^ , : ,

cquus hinnit asinus ragit , vel rudit leo rugit elephas barrit sus
, : , ,

grunnit Oius balat ^SQiyens sibilat j rana coaxat

, coruus crocitat y ,

grus ^r/<ai; 5 miluus /z/^/VjCanis baubat ^vtl latrat ^vulpQs gannit

608. Inter Vesperescit^ti Vesperascit : vesperescit j id est , sero
fit : vesperasci^ ^ sol ad occasum declinat
609. Inter Viperinum ^ gx. Vipereum ; i///'^r/;/«x , pullus : ^'//7£'-

rd'/// 5 ad similitudinem serpentis .

Df litera Z*

^io. Xnter Zeium-^tx Inuidiam zelus interdum et in bonam par- :

tem accipi potestiquum quis nititur ea, quae meliora sunt aeinu- ,

Jari linuidia vero , vt dictum est, aliena felicitate torquetur et iii j

duplicem scinditur passionem quum aut quod ipse est , aliud tssQ :

599. AL prati prg prata . PANT. cem XVII. ad Etymologias ex codice

607. Ragit ve\ypnto glossema Vide . Palatino 281. AREV,
<armen Oui.iio attributum de vafiis ani- 610. Cuius (tuctoris sit versus graecus ,
malium vocibus , PANT. iucertufn.-lnnidhe &ntem Cic.Tusc.^.-Ye- .

Ih. De sonitu auium vide Appendi- lcitaten?. Fortunano, OV^r^? , - IUud.i4f//i

K 2
j6 DE DIFFERENTirS VERBORVM .

non vultraut alium videiis esse meliorem, dolet, se non esse con«
similem . Pulchre autem quidam graecurn versum transferens elegia-
co metrOjde inuidia lusit dicens : Lustius inuidia ?jihil est i quae
protinus ipsum - Auctorem rodit , excruciatque animum , Inuidiae
autem nomen dictum est , a nimis intuendo felicitatem alterius :

vt est illud Quisnam ^orem

:,
inuidit meuml
ex MenalipDO , sed detruncntus versus , Non. dict. Inuldiae . Vnde aut quis mor-
qui apud Ciceronem ita legitur ^ Florem talisflorem liberurn inuidit meum ? TfO^
quisnaiTi libcrum inuidit meum ? Apud chaicis numeris . FANT»
 :

77

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
DIFFERENTIARVM
LIBER SECVNDVS
Siue de Differe/itus Reriun .

DirFERENTIA I.

I. I
J^. ntcr Deum^ti Dominum ita qiiidam definierunt , vt in Del
appellatione Patrem,in Domino filium intelligerent Scriptura au- .

tem vtrumque et Deum 2L^i'm^i QiDominum

sacra ^ ,

2. Sed tamen inuicem haec vocabula discernuntur Primum .

enim naturae nomen est pertinens ad amorem secundum potesta- :

tis 3 congruens ad timorem Denique ex Dei vocabulo aduerte ,

.

quid diligasrex Domini appellatione cognosce , quid metuas.

I I.

3. Inter T^rinitatem ^tl Vnitatem haec distinctio est; quod Vni-

tas propter Inseparabilem deitatis substantiam : Trinitas vero pro-

Num. I. In Domino filium . Vnde hi discretione Personarum , si cum Sabellio

9ccasione>n sumpsisse potuerint , indicat consentiret , nihil fuit . Sed haec rnulto
August. 2. de rr//7/f. r.io. WICELIVS . plura , quam opus est in re minime du-
Ib» Hae differentiae aliquando rerum , bia . tamen veteres Patres interdum
Ita
aliquando spirituales vocantur , vt fasius locutos , ostendunt D. Eucherii verba im-
cxposirum fuit in Isidorianis c.56. Notas merito ipsi ab hominibus yninime malis
in editione Grialii Rolmdus Wicelius appo- adempta Non enim tollenda , sed expJi*
.

suit , quas proterea Wicelii nomine de- canda fuerunt , aut ex August. qui serm,
scribam , Varias lectiones ad finem vo- 192. ita air !\on enim nomlna tan- :

luminis reiicio . AREV. tummodo nominum etiam proprie-

, sed
3. Tria quidem nooiina Nihil hic
. tates , personas confitemur ^et 11.
id est ,

ftriculi a Sabellio lam enim dixerat ,

. de Ciuit. cap. 10. Neque vero sola est
in personis esse discretionem , et extrema ista nominis Trinit?s , sine subsistentia
verba huius capitis sunt Trinitatem in
: personarum , sicut Sabelliani haeretici
personis non distingucre impium est putauerunt aut etiam ex Cregorio Theo-
:

ct capite sequenti cur tam laboratur in logo , qui 5 ne in id incideret , non per-

/
 . , , ,

73 DE DIFFERENTIIS RERVM .

pter personarum diiieisitatem vocatnr . In Personis cnim discretio

^
estjin diuinirate Gignens, Genitus , et
niilla distinctio . Est enim
Procedens Tria quidem nomina ^ sed substantia vna
. Sicut enim .

ignis candor 3 et color tria quidem sunt vocabula^sed res vna

3 , .

4. In relatione enim personarum Trinitas est , in substantia vc-

ro naturae vnus Deus est , Pater scilicetjet FiliuSjCt Spiritus san-
ctus .De Patre^quia Deus est, testatur Apostolus dicens , Vnus
Rom. Q.V ^^^^^ Paier ex qtio om?ua ka de Filio j quia Deus est alibi ipse : , ,

dicit Quorum patres , et ex quibus Christus seeundum carnem qui

: ,

est super omnia Deus henedktus in secula ,

x.Cor.i2. 4. 5. De Spiritu autem sancto , quia Deus est,idem,qui et su-

^^l^' pra , sic dicit, Diuisiones donationum sunt idem autem Spiritus , et ,

diuisiones operationum sunt idem 'vero Deus Ecce Pater et F.ilius , : . ^

et Spiritus sanctus DeuSjSed non triplex Dcorum numerus in hac

Trinitate est credendus
Deiit. 32. 39. 6. Scriptum est enim,£^o sum Deus , et non est alius Deus
Maic. 12. ^9'
py^^i^y j^g £^- i||jj(^ Audi Israel ^ Dcminus Deus tuus wus est
, ^ ^

Tres ergo Deos credere 5 profanum est Trinitatem in personis non :

distinguere, impium est.

III.

7. Inter Personnm Patris ^ et Fiiii , et Spiritus sancti ita sccer-

nitur . Quod Patcr , nec factus , ncc natus est . Filius natus, non
factus : Spiritus sancrus nec factus, nec natusjsed ex Patre,Filio-
que procedens est . Proinde Pater aeternitatem habet sine natiui-
tare : Filius natiuitatem cum aeternitate Spiritus : vcro sanctus pro-
cessionem sine natiuitate cum aeternitate .

8. Pater ex nullo exordium ducit , Filius ex Patre originem

sonarum nomina , sed nomintjm perso- Vulgatj . /\REV.

nas vere constare ^/.v//' neque verbum
: 5. In \h\\gzx^ ^Diuisiones vero gra-
{ inquit ) sinc re velut sonum vocis tiarum sunt , uUm autem spirilus Et .

accipimus , sed tria nominri , et tres per- diuisioius tninisrratuifium sunt , idem au-
jonas vnius esscntiae , vnius maiestatis tem Dominus Et diuisiones operaticnum .

atque potcntine credimus VVICEL. . sunt^idcm vero deus AREV, .

Ib. Tria quidcm noinina Obseruan- . 7. Theodulfus Aurelianensis ad pro-

dum , nomina pro personis saepe accipi bandam processionem Spiritus sancti cx
Vide not, a ad Hymnod. Hispan. die 4. Patre , Filioque vtitur his Isidori verhis
aprilis , pag. 274. AUEVALVS . quae paulo aliter Ie2,it , vt dixi in Isi-

4. Apud GthWwxupatres i ex quibtts: dorianis cap. jj. AREV.

apnd alios patres , et ex quibus > vt in
 DE DIFFERENTIIS RERVM .
7^
snmlt : Spiritus vero sanctiis ex Patie, Filioque procedit . Haec ta-
men a nobis ita dicuntur de Trinitate , vt potest humana natura
capere . Nam quis considerare sufficiat ipsius Trinitatis interna my-
steria? Quoniodo Pater, Filius , et Spiritussanctus tres personae sunt,
ct vna natura ?

9. Quomodo Pater ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus

nec ingenitus , nec genitus ? Quomodo Filius de Patre natus est j

de Patr^ procedit,et Filio ? Qiiomodo Filius na-

Spiritus sanctus
scendo procedit Spiritus autem sanctus procedendo non nascitur?
:

Quomodo Pater nunquam sine Filio , et tamen sine Fiiio Paterge-

nuit Filium ? ^

10. Quomodo Filius nunquam sine Spiritu sancto , et tamen

alt : Nisi ego abiero , Paracletus non veniet ad *vos1 Quomodo Filius ^°^""' '^* 7«
non de se , tamen ei est posterior, de quo
sed de Patre est, nec
est?Quomodo Spiritus sanctus de Patre procedit , et Filio , nec
tamen ab eis praeceditur , a quibus procedit ?
11. Quomodo tria vnum sunt , vnum tria ? Quomodo
et ad
se inuicem relatiue tria sunt, et essentialiter vnum sunt ? Quis ista

consideret comprehendat ?
? Quis ista S\ enim humanae natiuitatis
Christi secreta non capimus, diuinae naturae mysteria quomodo
capiemus ?
I V.
)

12. Inter Suhstantiam ^ et Esseniiam V>q\ hoc quidam definie-

runt . Quod Substantia est hoc, quod non est ab alio , sed sem-
per ex sese est:, hoc est , propria intra se virtute subsistit : Essen-
fia vero in Deo iccirco est dicta ,
quia semper est , nec incipiens
aliquando > nec desinens est . Sed esse semper proprium eius est.

V.

13. Inter Iioc, quod Flh'us nunc aequalis

nunc minor est Pa- ^

tre 5 ista est differentia . Primum aeternae substantiae est akerum :

15. Quo sensu intelHgendum sit, genitus est Sed commanior interpreta-
.

Filium minorem esse Patre , non vna est tio fuit praesertim episcoporum occi-
veterumPatrum senientia nam nonnulli : dentis , ma'orem Filio Patrem ideo no-
docuerunt , malorem Filio Patrem ap- minari , quia Filius , homine suscepto ,
ipeliari , proptgrea quod Filius a Fatre ininoratus est , non a Deo solum , sed
 . ,

8o DE DIFFERENTIIS RERVM.
humanac naturae . In forma enim serLii , quia factus est cx mu-
liere , Pater maior illo est : in forma autem Dei , in qua erat ante
carnis assumptionem ^ Patri coaequalis est . Propter iilud dictum
est 5 Pa!er maior me est : propter hoc , Ego , et Pater vnum sumus .

Aequalis ergo Patri, in quantum Deus est : subiectus vero , in quaa-

tum homo est.
V I.

14. Quid differt inter id , quod Christus nunc Vmgenitus ^ nunc

Primogenitus esse praedicatur Horiim primum ad Patrem pertinetj ?

alterum ad nos Nam secundum diuinitatis excellentiam Vnioe-

.
o
loann. I. 14. nitus est a Patre iuxta euangelium , quod dicit:£^ vidimus gloriam
eius ^gloriam quasi vnigeniti a Patre jplenum gratiae ^ et veritatis
15. At vero secundum fraternam societatem Primo^enitus vni-
Rom. S. 29. uersae creaturae iuxta idjquod Apostolus ait Vt sit ipse Primo- :

genitus in multis fratrihus . Est ergo Vnigenitus in substantia dei-

tatis Primogenitus in susceptione humanitatis
: Primogenitus in .

gratia \ Vnigenitus in natura Primogenitus iuxta Apostokim in .

multis fratribus^ Vnigenitus tantum ex Deo solus Inde est^quod .

Trater nuncupatur , et Dominus : Frater, quia Primogenitus : Do-

minus vero y quia Vnigenitus

V I I.

De variorum nominufn distinctione ^quae filio Dei

attrihuuntur .

\6, lam vero differentiae , vel significationes nominum , quae

in Dei filio distinguuntur , plurimae sunt . Sed ex his quaedam sunt
naturalia ad diuinitatis eius excellentiam pertinentia :quaedam ve-
ro accidentia . Naturalia sunt Deus , Omnipotens ^ Perfectus ^ Filius
Dei Verhum , Principium
3 , Virtus ^ Sapientia^ Imago , Splendor ^ siue
Figura , Brachium .

17.AC-

ctlam abangelis . Hanc interpretationem, censet De Trinit. lib.2. cap.2. AREV.

quae certe praeferenda est , Isidortis te- 16. lam vero . Pleraq. ex Aug.strmt
nct cum muUis aliis , quos Petauius re- 2. de Trinit. WICEL.
 . ,.

DE DIFFERENTIIS RERVM. 8i
17. Accidentia sunt hx^ AgJius ^ Sacerdos ^Petra ^ Lapis ^Homoy
Lco ^ Vitulus -y Deus dicitur, quia ex Deo cre-
Aquila 5 et his similia .

nitus est Omnipotens ab Omnipotente Perfectus a Pcrfecto

. ¥i- : .

lius Dei est quia dum hoc ipsum sit , quod Pater , non tamen
,

ipse est ,
qui Pater .

18. Verbum est Filius Dei , quia proprie de diuino ore pro-
cessit, vel quia nihil in suhstantia naturae suae visibile , vel cor-
poreum est , vel pro eo , quod Pater per eum omnia condidit ,

siue iussit,vel quia per illum innotuit . Pater principium ex eo

quod rerum omnium origo , et causa sit . Dcxtera propter effe-
ctum quae per ipsum formata est.
totius creaturae ,

19. Brachi um ^ qma. ab ipso omnia contincntur. Virtus pro

eo , quod omnem potestatem Patris in semetipsum habeat , et o-
mnem caeh* terraeque creaturam gubernet, contineat, atque regat
,

Sapientia est pro eo , quod ipse reuelet omnia mysteria scientiae,

ei: arcana sapientiae Imago est propter similirudinis veritatem
. .

30. Species enim Patris inditferens est habens iw se ihdiscre" ,

tam naturam , siue esseiuiam . Splendor appellatur , quia dum sit

ipse Parer iux , ita Filius ab eo inseparabih'ter , quasi splendor ex

luce procedit . Figura est, quia suscipiens formam serui operum , ,

virtutumque similitudine Patris in se imaginem , atque immensam

magnitudinem designauit
21. Mediator est,quia inter horninem,et Deum medius est ,
habens m se substantiam vtriusque naturae, id est, humanae humi-
h"tatis formam,et diuinitatis excellentiam . Porro /4^;?«/proptcr in-
nocentiam , et passionem carnis appehatur . Sacerdos , quia semet-
ipsum Patri hostiam pro nobis obtuht Petra , quod firmitas sit .

credentium, otfensio , et ruina incredulorum Z^/?/j angularis. quia .

vetus, et nouum Testamentum veluti duo parietes, ex aduerso ve- ,

nientes, tamquam angulus sibimet copulauit,ac fidei vnitate coii- ,

iunxit .

22. Homo secundum carnem ex Virgine natus est pas-

j c[i\h

sibihs, atque mortalis Ifc , propter regnum et potentiam

.
per , ,

17. Fillus Dei et hoc ipsum , qnod tasmeas ad Sedulium 1. i. v. 319. De

Pater , non tamen ipse , qui Pater Hoc . huiusmodi vero nominibus , qu?.e filio
innuit , eandem esse Filii , et Patris na- Dci attribuuntur, agit etiam Isidorus 1. 7.
turam , non candem personam . Vide iio- Etymologiar. cap. 2. AREV.
Tom.V. L
 ,

g2 DE DIFFERENTIIS RERVM.
quam morte Zabuliim vicit
in f^/Vw/^x, quia propter salutem gen- .

tium immolatus est. Aquila pro eo , quod resurgens ad astra caeli

remeauit, et ad sedem paternam , wndiQ. venerat, iterum rediit.

VIII.
23. Inter natluitatem Christi hoc interest. Quod ^ et nostram
omnis homo ex deilcti lege inuenitur esse conceptus ille autem :

non ex concupiscentia carnis , vel ex virili coitu , scd de Spritu

sancto natusest Naturam quippe traxit originis, non culpam prae-
.

iiaricationis Corpus ex Virgine sumpsit virginitatem maternae car-

. :

nis non abstulit Irem nos ex vna generatione siibsistimus :ille au-
.

tem ex duabus , diuinitatis , et humanitatis .

24. Ex prima natiuitatem sumpsit:ex altera creationem . Na-

tus enim diuina generatione , factus humana . Primum fuit sine
tempore, secundum in plenitudine temporis. Nos ex duabus sub-
sistimus substantiis corporis videlicet, atque animae ille vero ex
: :

tribus verbi , corporisj et animae » Inde est^quod perfectus prae»

:

dicatur Deus 5 et homo habens in se geminam substantiam, et di-

:

uinitatis suae,et humanitatis nostrae .

I X.

25. Item hoc distat inter mortem Christi 5 et nostram . Nos

enim in mortem pro merito praeuaricationis incurrimus : ille au-

24. Hle vero ex tribus apposite in : episcopos Hispaniae, tom. 7. Labb, col.
Coiicilio Toletano XV. , praeside S. lu- 1028. Sunt etiam plerique y qui astruunt
iiano « propugnata fuit assertio , quod tres ex tribus suhstantiis vnam rnediatoris per-
in Christo sint substantiae : Tres in Chri- sonam verbi , carnis , ct animae , quum
Sto substantias diximus , quod et maie- in causa fidei non vfdeatu^ necessarium
res nostros docuisse monstrauimus , ho- sophistica disputatione secularium litera-
norantes videlicet , et sequentes senten- rum calculos syllogistica spargcre tnanu .
tiam doctoris egregii , hispalensis sedis Veium iam olim S. lulianus Toletanus
(piscopi , quam in de diffe-
libris suis causam suam acriter defenderat , ac Ro-
rentia naturae vet nostrae dis~
Christi , mano etiam Pontifici probauerat , quara-
seriiit ^vbi ait etc. Patres concilii Fran- uis nonnulii tres in Christo subst.Tntias
cofordiensis anno 794. himc loquendi in nullo sensu admitti posse asseruissenc
rationern miiuis prohabant , vt constat Vide Florezium Hisp. sacr. tom.y. pag.
ex libello episcoporuni Italiae contra 297. , et toai.2. Patrum Toletan. ARE-
Elipandam » ex Goncilii decreto misso ad VALVS .
 . , :
.

DE DIFFERENTIIS RERVM .
85
tem sponte mortem pro nostra secundum quod salute suscepit ,

ipse testatur dicens Potestatem habeo poneudl animam meam

: et ,
loann* «o. v.
17- •

nemo eam toUit a me sed ego pono eam -i

1

X.

26, Inter Resurrectionem Christi ^ et nostram slc discrepat . Eccll. 18. i.

Quod nobis resurrectionis tempiis vsque in finem seculi differ-

cur : illius vero die tertio celebratur : ille nullius eouic j vt resur-
o;eret : nos illo miseraiite resurgimus .

X I.

27. Inter creationem mundi , et formationem eius haec est

differentia . Quod originaliter secundum materiae substantiam simul
cuncta creata sunt iuxta illudjquod dicitur : p«/ viuit in aeter-
num 5 creauit omnia simul .
2S.At vero secunduiii distinctionem specierum persexdierum
alternationem tormata sunt Totius enim creaturae origo simul extitit
.

species tamen, et tbrma per temporum incremenra processerunt

29. Nam primum materia facta caeli 3 et terrae confusa, atque
informis, quam graeci CA^o/ appellant De qua postmodnm singil-
.

latim per species varias formasque proprias prodierunt Dc qua

, .

materia Scriptura loquiiur Qui Jecisti mundum de materia infor^

:

nii Quae ob hoc informis , quia adhuc confusa erat , atque ob-
,

scura et necdum per visibiies species, variasque formas discreta

, .

30. Sed materia facta est de nihilo Mundi autem species .

de informi materia Proinde duns res ante omnem diem , et tem-

.

pus condidit Deus omnipotens: angelicam videlicet creaturam^et

informem materiam quae c]uidem dum sit ex nihilo facta , prae-
:

cessit tamen res ex se factas non aeternltate 5 sed sola origine ,

sicut sonus cantum

31. Nam i]ui 'viuit in aeternum ^ creauit omnia simul Itnque » Ecclt. 18. 1.

non om.nia ex nihilo condidit Deus , sed quaedam ex aliquo ^

27. Qiiod originaliter secundum ma- Ib. Simul cuncta creata sunt -.
id quo
teriae substantiatn . processerunt , cx
. . pacto intelligi debeat , explicatur a Loaisa
Greg. 32. Moral. c. 9. WIGLL. in not. ad lib. i. Sentent. cap. xi. AR.
L 2
 .

$4 DE DIFFERENTIIS RERVM.
quaedam aiitem ex nihilo . De nihilo mundum angelum, , et ani^»
mas : ex aliquo hominem , et ceteras mundi creaturas

X I I.

De duplici paradiso .

52. Vnus est terrenusjvbi primorum hominum corporalitei^

vita extitit: alter caelestis, vbi animae beatoram statim , vt a cor-
pore exeunt 3 transferuiitur 5 atque digna felicitate laetantes, expe-
ctant receptionem corporum suorum De hoc paradiso Dominus .

luc. 23.43. ^^ latronem dixit: Hodie mecum eris in paradiso , Originaliter au-
tem primi hominis culpa nos de paradiso expuh't , et in hanc exi-

lii peregrinationem de'ecit .

33. Inde est,quod praeuaricationis suae reatu astrlngimur .

Vnde et merito sententiae debito poenam paternae praeuaricatio-
nis exoluimus . Nam
primus homo est conditus,vt per aug-
ita

mentum aetatum sine media morte de vita corporalis paradisi com-

mutaretur ad vitam paradisi caelestis .

34. Sed,quia hoc bono contentus t^%t noluit , protlnus suae

conditionis merito caruit, niortemque gem.inam animae , et corpo-
ris inuenit. Jgnorantiam verl , et vetustatem obtinuit , atque in o-
mnem proger.iem peccati sui praeuaricationem transmisit : non tantum
in hos . qui proprio dehnquunt arbitrio , sed etiam in illos , qui
nondum imphcari valent actuaH peccato .

35. Inde est , quod paruuHs lauacri gratia conceditur . Quia

etsi non peccatum prcprii operlsjinest tamen originaliter
est iliis

noxa patcrnae praeuarlcationis Vnde et propheta Dauid ex semet- .

fsalm. 50. 7. ipso humanum genus deplorans conqueritur , dicens Ecce in ini^ :

qnitatibus conceptus sum^^et in peccatis peperit me mater mea •

XIII.
De rerum gradibus .

76. GraduSjVel dlfferentlae rerum sex sunt , Id €st ^ Non vt-

3 5. Peperit me niater mea . Ita apud tnater mea . ARtVALVS .

Cre^.Lj. Keg. cs:^. et 1.12. c. 10. WICEL. 36. Sam<;on abbas Cordubensis in
Jb. Vulgata , in peccatis concepit me Apolo^ctico lib. 2. cap. 2j. cjaim^iie dif-
 . ,:

DE DirFERENTIIS RERVM. 85
uentta , Viuentia , Irrationabilia , Rationabilia mortalia , Immortalia , Fl. x. c. 2?.
nouissimiis Df/i/jqui est super omnia benedictus in secula . pn- l. 2- ^aius.

mus gradas est eorum , quae non crescunt , vita , motuque carent
qualis est iii lapicfibus .

37. Secundus gradus in iisjquae crescunt , vitam , motumque

sine sensu habent : qualis est in herbiSjvel m arboribus : quibus si

minime vita insensibilis motusque inesset , nec germinare vtique , ,

neque crescere possent atque istajquae vitam sine sensu habent, :

lapidibus praeponuntur , et terrae .

^)^, Tertius iis^quae non sohim crescunt,et

gradus est in

viu;int,sed etiam sentiunt,at non inteUigunt qualis est in peco- :

ribus Quartus gradus est in iis , quae crescunt , viuunt, sentiunt

.

et inrelhguat sed tamen mortah'a , vt animaha 3 sunt^ quahs est ia

:

hominibus .

^g, Quintus est in iis,quae sentiunt et inteUigunt, et hnmor-

talia sunt:quaHs est in angehs Sextus,id quod immutabile , et .

infinitum quo omnis haec natura inspiratur ,

, et simplex est , a
mouetur gubernatur et regitur quod est Deus
, , :

40. Sed haec quidem omnia,sicut gradibus crescunt,ita sibi

quahtate naturae praecellunt . Nam arbor praefertur lapidi , et pe-
cus arbori,et homo pecori , angelus homini, et Deus praepouitur
angehs .

X I V.

41. Inter Angelof 3 Daemones , et Homines hanc differentlam ve*

teres scripserunt : quod angeli sint spiritualis substantia , ante omnem
creaturam creati , natura mutabiles conditi,sed contemplatione Dei
immutabiles facti , animo impassibiles , mente rationales , tempore
aeterni , beatitudine perpetui , felicitate securi, futuri praescii , iussi
mundum regunt , missi corpora ex exceUcnti aere sumunt,in cae-
lestibus commorantur .

ferentias crearurarum ex Augustino enu- dam nonnuUarum vocum dlscrimine^.

Rierat : tum addit : 5")?^^ <?/ egiegius do- AREVALVS .

ctor Isidorus in libro Diifhentiarum di- ^y. Quae sentiunt , et intelligunt , et

ciT : QiiOt sunt gradus , vel differentiae imuTortalia sunt Eodem tnodo Augusti-
.

rerum? Sex . Qu^e? Ncn viuentia , vi- nus de Ciuit. c. 6, vel etiam , quae
%.
ventia ^ sentientia-, rationabilia , imtnorta- nutritorio subsidio non indigrt , sed tan-
lia t nouissimum ^tjuod est stiper omnia ^ tum continet , sentit , intelligitque , qua-
Deiis , ?rimus gradus €tc. cum leai quo- lis est in Angelis . WICEL.
 , . ,,

85 DE DIFFERENTIIS RERVM .

42. Daemones sunt impuri spiritus, subtiles , et vagijanimo

passibilesj mente rationabiles, corpore aerei , tempore aeterni , hii-

manitatis inimici , nocendi cupidi , superbia tumidi , fallacia callidi

semper in fraude noui , Commouent sensus, fingunt affectus , vitam

turbant, somnosinquietantj morbos inferunt ,mentes terrent mem- .

bra distorqiient, sortes regunt praestigiis oracula fingunt , cupidi- ,

nem amoris illiciunt , ardorem cupiditatis infundunt , in consecra-

tis imaginibus delitescunt 5 inuocati adsunt , veris similia mentiuntur ,

mutantur in diuersis figuris , intcrdiim angelorum imaginibus

in
transformantur . Hi quondam a SGdc caelcsti ob superbiam iapsi
nunc in aere commorantur .

43. Homines sunt ratione capaces, intellectu sapienres 5 ore lo-

quaces , natura magis , quam doctrina valentes , statu rigidi , vultu

erecti , fi^ura vniuersi similes , et inter se dissimiles singuli , animo
immortaleSjSensu imbecillij corpore fragiles , mente leues , diueisi
moribus , impares erroribus 3 ad studia inertes , proni ad volupta-
teSjCassi labore , diuitiis caduci, solicitudine anxii, singillatim mor-
taleSjprole mutabiies, vita queruli , tempore cejeres , tardi ad sa-
pientiam , veloces ad mortem de praeteritis nudi , do praesentibus
,

exigui 5 de futuris incerti i concipiuntur in iniquitate , in peccato

nascunturjin labore viuuntjin dolore moriuntur denuo alii ad :

gloriam , alii ad pocnam de fauilla surgentes dcbitum soluunt

X V.

Infer praeiiarlcationem a?Jgelicam ^ ei humanam

A4. Quae sit discretio praeuaricationis angelicae , et humanae

naturae:cur ista rcdimitur. illa sine fine damnatiir ? Praeuaricato-
res quippe angeli ideo veniam non habent , eo quod fragilitatis
carnalis nulla grauentur infirmitate Homines autcm post peccatum .

iccirco ad veniam reuerti possunt , propterea quod pondus infir-

mitatis ex lutca traxerunt marcria .

42. Corpore acrci . Aug. de diuinat, porii» sensum praecedant

facile . WICEL.
dttetnon. c. ^. Daemonuui ea esc natii- 4J. Dcniio ahi ad ^loriam , etc. /irt^r

ra , vc aerel corporis sensu cerreiuim cor- non suut in vutnusniptis libris . WICEL.
 DE DIFFERENTIIS RERVM .
87
45. Probat Psalmista 5 quod propter carnis conditionem reditus
^"^"''* *°^-
eis pateat ad salutem :sic enim dicit , Ipse scit figmentum nostrum .
^

Memento Domine qiiod terra sumus Et iterum

,
.

, ,
V •

, Memorare quae ^
V. 14.
Psaim. 88.
mea substantia At vero diabolus vel maligni . , spiritus , nec pos- v- 48.

sunt habere veniam , nec merentur, slcut scriptum est de eodcm

apostata, culus cor ^
quasi lapis indurabitur ^ scilicet ^ vt poeniten-
tiae compunctione non emoUiatur .

XVI.
45. Inter Hominem^tt Pecus ista est discretio . Homo estani-
mal ex corpore animaque viuente compositum , atque spirituali
,

compactione formatum , subsistens ratione, liberique arbitrii volun-

tate 5 vitiorum capax^atque virtutum at contra pecus est animal :

irrationale^ mortale , motu carnis , et sanguinis animatum vnde :

et anima eorum post mortem simul cum carne dissoluitur ( Adde .

et aliud , per quod ab eis distinguitur Illa prona sunt , et ad terram .

vergentia nobis naturaliter vultus in caelum erectus est: illis otium,

:

et opulentia nobis ratio et sermo concessus est , per quae intel-

: ,

ligere 3 etDeum confiteri possimus ).

XVII.
humani corporis membra , Inter
47. Rationem autem humani corporis , singulorumque mem-
brorum differentiam Lactantius 5 siue plerique auctorum ita defi-
nierunt, dicentes Homo dictus est ah humo Hic ex diuersis sub-
: .

stantiis ex mortali , et immortali

: Corpus autem eius ex ossibus, .

et carnibus constat , diuiditnrque in quatuor elementa .

48. Habet enim in se aliquid ignis , aeris , aquae , et terrae .

Ratio autem terrae in carne est , humoris in sanguine : aeris in

spiritu : ignis in calore vitali . Siquidem quadripartita humani cor-

45. Eadem sententia apud Creg. \. tur . WICELIVS .

Moral. f. 9. et 21. VVICEL. 47. Uaec eadem plcniora Titymdog.

Ib. Vulgata : Quoniam ipse cognouit l. \i. c, i. vbi indicati loci , e qtdbus
figmentum nostrum . Recordatus est , quo- sumpta sunt , locus Augustini de cerebri
niam puluis sumus . AREV. ventriculis lib.-y. de Genes. ad liter. c.iZ,
46. Adde et aliud - confiteri possi- WICELIVS .

mus-. Haec in vno tantum libro legun- Ib. Siuspkrique ^xo etplerique . AR.
 . . . .

88 DE DIFFERENTIIS RERVM.
porls ratio quatuor elementornm designat speciem . Caput nam-
que ad caelum refertur j iii quo sunt duo ocuiijquasi duo lumi-
naria solis , et lunae .

49. Pectus aeri coniungitur : quia sic inde emittitur spirami-

nis flatuSjSicut ex aere ventorum spiritus . Venter autem mari assi-

milatur, propter collectionem omnium humorum , quasi congrega»

tionem aquarum . Vestigia postremo terrae comparantur ^ eo quod
sunt vltima membrorum, arida ^siue sicca , sicut et terra . lam ve-
ro in capitis mens coliocata est tamquam in caelo Deus vt
arce , ,

ab alto speculetur omnia , atque regat

50. Factus est autem homo ad contemplationem caeli rigidus,
et erectus non sicut pecora in humum prona , atque vergentia:
5

in cuius summitate caput est coliocatum , datumque illi hoc nomen ,

quod hinc capiant initium sensus, et nerui Cap/lli autem capitis .

vel ad speciem sunt decoris , vel ad arcendam frigoris iniurJam ,

siue caloris
lib.7. de Ge- 51. In capite autemjVt ait S. Augustinus tamquam ven-
, tres
nes.adht.c.iS.
jj.|^^^jj (^ej-gbrj vnus anterior
constituti sunt : ad faciem , a quo sen-
sus omnis alter posteriorad ceruicem ^a quo motus omnis
: : tertius

inter vtrumquejin qi\o memoria vigere demonstratur ne : quum

sensum sequitur motus, non connectat homo , quod faciendum est,

si fuerit ol^litus, quod fecit

52. Facies dicta est eo , quod notitiam faciat hominls . Inter

faciem autem , et •vultum haec est differentia , quod facies naturalls ,

et certus oris habiius est : vnltus vero varius , et secundum aflfe-

ctionem animi modo laetus , modo tristis . Vndc et vultuosi dicun-

tur 5 qui vultum saepe commutant.
53. lam vero barbae ratio quantam vultus confert decentiam ?
Barba est decoris signumj virilitatis indicium quae et iuuentutem ,

significat et sexus naturam distinguit

, Oculi autem in facie con- .

cauis foraminibus inclusi sunt a quo foratu frons nominata est ,

lidem quoque oculi gemmarum habentes similitudinem , jnembra-

nis perlucentibus conteguntur. Per quas membranas quasi per vi- ,

trum 5 vel speculum retulgentcs , mens ea^quae foris sunt , tran-

spicit . 54. In
52. Diflferentia iniery*/r/Vw, et t;<//«)» rentils verborum num. 589. , vbi quae-
iisdem fcre verbis exprcssa est in JDiiie- dam aanotata sunt . ARLV.
 .

DE DIFFERENTIIS RERVM .
g^
54. In mcdio autem hortim orbium scintilLie luminum cou-
clusae tenentur , quas pupiilas vocamus
qu>bus cernendi gratia con- ,

tinctur : et vt oculi munitiores essent ab iniuriajeos opifex sum-

mus tegminibus occuluit . Vnde et oculos qssq dictos , quasi oc-
cultatosj ( id est^vndique munitos quibus adhibitae sunt palpe-
)

brasy^ palpitando dictae . Quia concurrentes inuicem oculorum

obtutum reficiunt 5 pilis in ordine astantibus ad munitionem eorum .

55. Superciiia quoque

breuibus adornata sunt , quasi qui-
pilis

busdam aggeribus oculis praebentes custodiam , nequid supernc

incidat Aurium inde dictum nomen est , a vocibus hauriendis
. .

Per immutationem enim lirerae aures veUiti audes sunt nomina-

tae . Per has enim sonum, vocemque quasi per cochleam desceii-
dere Quod aer ictus in circulum orbemque moueatur.
. ,

56. Genae a genibus dictae Quia complicatum in vtero <»t- .

gni formarique hominem aiunt ita vt genua sursum sint, quibus

, ,

oculi formentur,vt caui, ac reconditi fiant . Ideoque et qui alicuius

lacrimas eliccre cupiunt , genna tangunt , ac per ea deprecantur :

quod in vtero formauerint oculos , atque enutrierint . Ipse f^ena-

rum tumor instar colhum leniter exurgens ab omni parte contra
jmminentes ictus oculos efficit tutos .

57. Nares dictae quod per eas aer,vel spiritus nare non de-
,

^nit In his enim tria sunt officia,vnum ducendi spiritus , alterum

.

capiendi odoris, tertium purgamenta cerebri defluendi . Os dictum

cst,quasi corporis ostium. Cuius species in duobus constat officiis:
sumendi victum,et loquendi lingua .
58. Lahia a lambendo nominata Quod autem superius esc^ .

labium dicimus quod inferius, labrum : Linguae nomen a ligando .

cibo impositum Haec interpres animae vocem motibus suis in

.

verba distinguit vel illisione palati , ac dentium , vel compressione

labiorum .

59. Dentes dicti,quasi cibos diuidentes. Siquidem escam in-

cidunt,et comminuunt, atque opportunius gutturi , et stomacho
tradunt . Horum priores , qui cibum praecidunt , aduersi dentes
dicuntur : molares intimi ,
qui cibos subigunt : c^«/W, qui vigesimo
aetatis anno existunt
57. Fortasse iegendum puYgamenta 30. A ligando : ita etlam in Etymc»
icrebri deiiciendi . AREV. logiis . Alii aliter . AREV.
tum.V. M
 . . .,.

9e> DE DIFFERENTIIS RERVM .

60* Gingiuae a gignendis dentibus nominatae quae magnam :

pulchritudinem ori coiiferunt , dum nuditatem dentium tegunt

Fauces sunt angustae fistulae , qu^si foces ^ per quas vocalis spiritus
ab intimo pectore exiliens sonum vocis emittit
61. Mandibulae maxillariun partes sunt , quibus mandimus «

Dicta autem maxilla per diminutionem 5 sicut paxillus a palo

Collum ad instar columnae vocatum Est enim rigidum ^ et ro- .

tundum . Duae sunt in eo fistulae , vna ciborum ,alrera aeris Ha- .

rum superior rumen vocatur qua cibus^et potio deucratur Vn- j

.

de bestiae^quae cibum reuocant , ac remandunt, ruminare dicun-

tur : altera inferior vocatur gurgulio ex ossibus compacta et cobae-
rentibus, ei flexuosis haec a naribusad puhnonem patens ob trans-
:

meantem spiritum Cuius opercuium sublinguium dicitur quasi

.
,

parua linguajquae foramen eius rechidit, et aperit: ne per partes

iuncta fistula impetu veniens violenter aer interna corrumpat.
62. Manus dict.ie^eo quod munus sint omni corpori , et quod
ab ipsis mandimus Falma manus est dispansis digitis , sicut et ar-
.

bor clispansis ramis Item sicut contractis digitis pugnus

.
,
.

63. Digitbrum quoque numerus perfectus est et ordo decen- ,

tissimus Ex his primus rector omnium , et moderator pollex vo-

.

catur, eo quod plurimum inter ceteros polleat id est, praeualeat ,

5ecundus index^tt salutaris vocatur^quia eo fere ostendimuSj et

salutamus . Tertius medius^ vel impudicus : quartus medicus , quod
eo tritum collyrium 3 medicis colligitur. Quintus auricularis ^ quod
eo aurem scalpimus .

64. Porro pectus hominis ab aspectu vocatum In mutis cnim .

animantibus ad terram oppressum est , atque ab aspectu remotum :

hominis autem aspectui patens,et erectum Plenum enim ratione .

non decebat esse latens , et humile .

65. Papillae sunz mammarum capitula. autem tumo* Mammae

res pectoris leuiter exurgentes : hae sunt feminis ad alendum foe-
tum datae : maribus ad solum decus : ne informe pectus esse vide-
retur. Neque enim decebat in feminis alibi esse , quam vt animal
intelligens ex corde alimoniam sumeret
66. Porro 'umbilicus est nota impressa ,
quae medium ventrem
designat . Ad hoc factus , vt per eum foetus , dum est in vtero ,

nutriatur . Splenis autemjCt iecoris viscera , Cjuasi ex conturbato

 DE DIFFERElMTIIS RERVM .
^t
sanguine videntur cssq concreta. luxra eos autem 3 qui de physicis
disputantj voluptatem venereae concupiscentiae consistere dicunc
in iecore : atfectum autem iracundiae in felle : pauoris in corde : ia
splene laetitiae . In pulmonibus vero aerem contineri ,
qui a cor-
de per venas, quas arrerias vocant, diffunditur , vt paulatim inspi-
randijCt respirandi tractu totum animet corpus.
67. In iecore ignis habet sedem , qui velut subuolare ostendi-
tur in excelsum cerebri locum , tamquam in caelum corporis no-
stri Vnde et radii emicant oculorum ^ et de cuius medio velut
. ,

centro quodam quaedam non solum ad oculos ^ sed ceteros sen-

,

sus tenues fistulae deducuntur. Siquidem in eo volunt tsse offi-

cium voluptatis , et decoctionis ciborum complexu 3 et calefactu

suo 'n\ sani^uinem mutandorum .

6 3. Intestbiorum autem ratio , iccirco lonojs anfracribus

in circulorum ordinara sunt modumjVt suscepros cibos paulatim
egerantj et ex ipsis ea , quae inrrinsecus sunt , humorem sensim
susciplant. Aluus dictus , eo quod in eum, quasi in alueum j omnis
humor cibo permixrns defluar , ac recurrar , er inenarrabili modo
ciborum succo vniuersum corpusjquasi e larere valles vicinas ir-
rigando adimpleat .

6cj, Porro Aluus^ Venter ^ et Vterus differunt . Venter enim est,

qui apparet extrinsecus , pertinetque a pectore ad inguen . Aluus
est inrerior pars qua cibus recipi er purgari soler Vterum solae
, j .

mulieres habentjin quo concipiunt. Confundunt tamen haec aii-

ctores j et vterum pro vtriusque sexus ventre ponunt .

70. Genitalia aurem , sicur ipsum nomen docer , a gignendo

dicta . Natium caro conglobara sedendi otficio facra esr j ne , pre-
inenre corporis mole , ossibus cederet Femina sunt femorum par-
.

tesjquibus in equitando tergis equorum adhaeremus Vnde et .

proeliatores teminibus equos admisisse dicunrur .

71. Genua a genis dicrajco quod in vrero cohaereantj et co-

gnata sint oculis Vnde Ennius, Genua ccmprimit arta gena 'ti-
. ,

biae dictae sunt , quasi tubae Plantae vero a planitie nuncupa- .

tae Quia non rorundaejVt in quadrupedibus , ne stare non pos-

.

sit honiOjsed planae , et longiores formarae sunt^vr srabile cor-

pus efficerenr Calces autem a callo pedum sic nominatae sunt •

.

72. Fedum digiti et decoremjCt vsum ferunt . Nam currere

M 2
92 DE DIFFERENTIIS REKVM .

non possemus, nisi digitis in huinum pressis soloque nitentibus ,

impetum saltumque capiamus, Reliqua ossa corporis , velut co- .

lumnae quaedam , quibus caro sustentatur inserta sunt,et ner- ,

uorum vinculis colligata^vt aptissimo raotu flectantur. Haec La-

ctantius, ceterique de ratione corporis scripserunt .

XVIII.
7j. Homifjem quidam distinxerunt hoc rn-
Inter Vlrum ^ ct

teresse quod vir vtraque scientia praeditus eloquentiam cum sa-

:

pientia retinet homo loquacitate tantum naturae bestiis praepol-

:

let Viriim autem dixerunt a^oli]^ a^g7«e id est, a virtute

. Vir- , .

tus autem apud veteres scientia rerum omnium nuncupatur Nos .

autem vnum , eundemque et virum et hominem nuncupamus.

luxta quod et de Christo legitur , qui tam Vir in sanctis Scri-
pturis 3 quam et etiam Homo vocatur.

X I X.
74. Inter Ififantiam ^ et Pueritiam , et reh*quas aetates Sapien-
tes ita definierunt . Prima hominis aetas itifantia'-i secunda pueri-
tia *, tertia adolescentia , quarta iuuentus ^ quinta senectus , sexta SC'

Tiium Duae primae aetates singuHs annorum terminantur hebdo-

.

madibus propter simpHcem vitam

, Nam infantia septimo anno .

fip.iturquartodecimo pueritia
: dehinc sequens adolescentia dua- :

bus constat hebdomadibuspropter intellectum , et actionem Quae .

duae nondum erant in pueris ^ et porrigitur haec aetas a quin-

todecimo anno vsque ad xxviii.
75. Post haec succedens iuuentus tribus hebdomadibus per-
manet, propter tria illa , intellectum, et actionem corporisque vir- ,

tutem Ista aetas a xxviii. anno exoritur , et quadragesimo nono

.

consunimatur, quando et in feminis partus deficit.

76. Porro senectus quatuor hebdomadibus completur propter
accedentem il!is tribus animi^et corporis grauitatem . Incipit enim
quinquagesimo annOjetseptuagesimo septimo terminatur.
h.^ec aetas a
Virima vero senium nullo certo annorum tempore definitur, sed
solo naturae fine conckiditur .

73. Haec differentia in vno tantuin ms. lc^itur * WICELIVS .

 .

DE DIFFERENTIIS RERVM .
9,

XX.
77. Inter Senectutem^^t Senium hoc differt , quod senectus
'Vcrgens aetas a iuueatuce in senium , nondum tamen decrepita se- :

nium vero est fessa , atque extrema aetas , et vitam vltimamanhelans .

XXI.
78. Inter Puerum quidam ex Sapientibus distin-
Infantem -i
tt
xerunt . , dicitur , qui nundum fari potest
Infans 5 inquiunt ?uer au- .

tem 2i puritate vocatus, quasi p urus ^ sme quia nondum lanuginem,

floremque genarum inducunt
79. Puella autem a paruitate vocata , quasi pulla Vnde />«- ,

pillos ^ et pupillas non pro conditione, sed pro aetate puerili vo-
camus Puer olim et masculus , et femina appellabvitur, sicut infans ,
.

Hinc consuetudo communis puerperam vocat Proprie autem puer- .

peras dici , quae primum enixae sunt pueros , eo quod puellae

admodum pariant.
80. Egressi pueritiam mascuh* puberes appellantur , quia iam
gignendi potestatem sumunt feminae vero 'virgines , vei viragines :

dicuntur Dicta autem virago vel quod a viro sumpta sit , vel
.

quod sit Simul pubertatem egressi adolescentes

masculini vigoris .

appellantur Adolescentes autem dicti ab adolescendo , atque cre-

.

scendo Vnde et quidam de agricultura loquens , maturescentem

.

fructum adolescentem vocauit.

Si. Post adolescentiam quoque iuuenes fiunt luuenes autem .

dicti^quod iuuare posse incipiunt , vt in bobus iuuencus dicitur ,

quum a vitulo discedit .

82. lam vero mediae aetatis propric dicunrur Vir^ et Mulier ,

78. A puritate No». Pueritia , id est,

. perturbatae sunt , et extra ordinem suum
puritas . Varro rerum diuinar. lib.i. Quae collocatae . Notas ^ A
puritate etc..,et quh
pueritia est infrequens polluta . WIGEL. nondum lanugo , facile fuit ad suum locum
Jb. Quia nondum lanug. F^j/. Puer, reuocare Notae puenlitate
. ita ccdejt
'.

impubes tantum dicitur WICEL. . etc. , et al. puerili aetate , videntur po-
79. Quasi puUa . Pullum est aetatis shze proverhh pro aetate puerili. AREV.
pouellae , rt/V N(7«/«J . WICEL. 81. In editione Grialii mendum cla-
Jb. Puerilitate , ita codex Hisp. Var- rum erat iuuentus pro iuuencus in aliis :

TO de liber. educand. Velim , me Her- desunt haec verba , vt in bobus etc, AR.
cules , ipse vsu magno puerilitaf.s for- 82. Quasi mollier: novi vazlQWinquasi
aaulam audire d/,puerili aetate WICEL.
. . mollior . AREV.
Ib, Notae Wicelii in Griaiii editione
 . . .

94 DE DIFFERENTIIS RERVM.
Vir itaque nuncupatus, vt ait Lactantius^ quia maior in eo vis sit,

quam in feminis , et hinc virtus nomen accipit . Item mulier a

moUitie dicta 5 immutata, et detracta litera, quasi mollier ,

83. Sed ideo viris plus roboris datum est 5 vt facilius ad pa-
tientiam coniugalem feminae cogerentur. Mulier autem non pro
corruptela integritatis 3 sed pro sola maturitate aetatis mulier no-
minatur : sicut et vir pro sola virilitate, etiam si ab opere femineae
admixtionis habeatur immunis.
Extremae iam aetatis , Sf »<?/ 5
84. et Anus vocantur . ^enes au-
tem quidam dictos putant,eo quod se nesciunt , et per nimiam
aetatem delirent , atque desipiant . Vnde et Plato ait , In pueris
crescit sensus ^in iuuenibus viget , in senibus minuitur , Anus au-
tem ex multis annis dicta estjquasi annosa .

XXII.
85. Inter Rationabile ^ ct Rationale hoc interesse , sapiens qui-
dam dixit . Rationale est ,
quod rationis vtitur intellectu , vt homo :

Kationabile vero , quod ratione dictumjvel factum est

XXIII.
85. Inter Mentem , et Rationem hoc differt . Mens t%\ pars

animae praestantior, a qua procedit intelligentia . Ratio vero est

niotus quidam animi 3 visum mentis acuens , veraque a falsis distin-

guens
XXIV.
87. Inter Memoriam ^Mentem ^ tt Cogitationem talis distinctio
cst : quod memoria praeterita retinet , mens futura praeuidet , cogitatio
praesentia complectitur
XXV.
88. Inter Sensum Memoriam hoc
^ et interest . Sensus rei cu-
iusque adinuentio . Memoria rei inuentae recordatio : ille excogi-
tat 5 et reperit , haec reperta custodit .
,

8j. Rationale est , verba sunt Aug, 2. de ordin, <•, 11. WICEL.
 . . .
:

DE DIFFERENTIIS RERVM .
95

XXVI.
89. Inter Inteirigibilia , et Sensibilia taliter veteres discreue-
runt : quae mente, animoque percipiuntur sen-
inteUigibiHa esse , :

sibilia autem , quae visu , tactuque corporeo sentiuntur

90. Sunt autem sensus corporei quinque Visus , Auditus , .

Odoratus ^ Gustus^ Tactus Visui subiacet habitus,et color^seu ma-

.

gnitudo mensurae Auditui voces et sonus Odoratui odorum fra-

. , .

grantia, vel quae aliter se habent . Gustui sapor amarus, seu dulcis
Tactui calida,vel frigida , aspera , vei mollia,seu lenia,
91. Hi autem quinque sensus ex partibus elementorum suntj
sed non ex omnibus elementis quatuor j sed ex aere , terraque gi-
gnuntur Ex aere quidem Visus jOdoratus ^Auditus--^ ex tetra Ta*
.

ctus , Saporque nascitur .

XXVII.
92. Inter Animam ^ et Corpus ita secernitur. Anima est sub-
stantia incorporea , intellectualis , rationalis , inuisibilis , atque mo-
bilis, et immortalis, habens ignotam originem , nihil tamen in na-
tura sua mixtum concretum , vel terrenum, nihil
, , nihil hui^idum
flabile , vel igneum at contra corpus est substantia visibilis , atque
:

mobilis, mortalis habens semen ex vitio,et ex terrena faece ma-

,

teriam Sed anima , quia spiritualis creatura est , initium nouit,

.

finem habere non nouit. Sicut enim angeli, ita et anlmae sunt •
Habent enim initium, finem nuUum Corpus autem , quia ex qua- .

tuor elementis constat , ignis , aeris, aquae , et terrae , dum fuerit

excedente anima resolutum , redit rursus , wndQ fuerat ortum In- .

de et partim m.ortales partim immortales sumus Animae enim na-

,
.

turam communem habemus cum angelis, carnem vero cum peco-

ribas
XXVIII.
^'^. Inter Carnem ytt Corpus quldam sapiens distinxit dicens ;

earo est , quae proprie sanguine , neruis, ossibusque distinguitur

corpus vero quamquam et caro dicatur , interdum tamen et aereum
Bp. Intelligibile esse seniiuntur, x^frt/i Au^.S. de Ciuit. c. 6, WIC£L.
 . . ,,

95 DE DIFFERENTIIS RERVM .

nominatur , quod tactui , visuique non subiaceat, et plerumque est vi-

sibile 3 atque tangibile . Paries corpus est^sed non caro , lapis cor-

pus est 3 sed non caro . Sic et Apostolus corpora caelestia appellat,
et corpora terrestria . Caeleste corpus solis , lunae , et stellarum :

terrestre ignis , aeris, aquae, terrae , et rellquorum > quae absque

anima iis censentur elementis.

XXIX.
94. Inter Animum , et Animam Lactantius distinguere philo-
sophos quosdam ita existimat Quidam , inquit, aiunt , aliud esse :

animam , qua viuimus , aliud animum , quo sentimus, et sapimus »

quia, valente in corpe anima , nonnunquam animus perit , sicut
accidere dementibus solet
95. Addunt quoque , animam morte sopiri, animum somno .

Ob hoc inde putant esse diuisum , eo quod actionis oflficio sepa-

rentur Qui vero vtrumque indifferenter accipiunt , veracius ar-
.

gumentantur. Quod nec viuere sine sensu possumus, nec sentire

sine vita .

c)6. Iccirco nequaquam posse esse diuisum , quod a se mini-

me separatur . Sed idem vnum et viuendi habere vigorem , etsen-
tiendi perfrui ratione : et dum sunt vtraque vnum , varia sumpsere
vocabula pro diuersitate effectionum Sicut enim spiritus pars ani* .

mae est , per quam imagines rerum corporalium imprimuntur, sic

animus pars eiusdem animae est , quo sentitur , et sapitur sicut et :

mens eiusdem portio est , per quam omnis ratio , intelligentiaquc

percipitur
97. Sicut voluntas,qua intellecta consentiuntur : sicut memo-
ria,qua meditata rememorantur Et haec quidem dum multiplici .

constant appellatione , non tamen ita diuiduntur in substantia

sicut in nomine Quia eadem vna est anima . Quae dum con- .

iemplatur,spiritus est , dum scntit , sensus est^ dum sapit , animus

estj dum intelligit, mens est j dum discernit , ratio est ; dum con-
sen-
94, Conrer de hls Etymol, lib. xi. numeris,quem nondum editum puto
cap. I. num. ij. AREV. et inter appendices exhibebo,vt dixi in
97. Multa,quae de anima hic dicun- Isidorianis cap. 63. num.xo. seqq. ARtV»
tur } repetita sunt in libro quodam De
 . ,,

DE DirFERENTIIS RERVM .
97
scntif 5 volantas estjdum recordatur memoiia , est ^ et dum mem-
bra vegetat, anima est j et modo sapitjmodo desipit, modo remo-
tis paulisper curis , corporis sopore delinita quiescit, rursusque com-
mota ad contemplandas rerum imagines protinus excitata recurrit.

XXX..

98. Inter .'^«//«^w, et S/^/V/Vw/w hoc differre Doctores dixerunt:

quod anima ipsa vita est hominis ,
praestans sensum , motumque
corporis : Spiritus autem ipsius animae est quaedam vis , et poten-
tia rationalis , per quam lege naturae praestare videtur ceteris pe-
coribus . animalem hominem faciens:
Proinde anima flatus vitae est,

spiritus autem vis , quae carnales concupiscentias calcat, atque mor-

talem ad immutabilitatem vitae hominem prouocat .

99. Certissime autem spiritum animam esse , Euangeh'sta testa-

tur . Quia animam , quam Christus in carne suscepit , spiritum no-
mi.iauitNamjquum dixisset Dominus Potestatem habeo ponendi
. , loann. 10. iS,
animam meam ^\\:inc sine dubio tunc posuit, quando in cruce,in-
chnato capite , spiritum tradidit . Omnis autem anima spiritus esse
potest , nontamen omnisspiritus anima . Nam ipse Deusspiritus est,
et tamen anima non est angeJi quoque , et venti spiritus sunt :

ct tamen animae non sunt.

100. Ipsa autem anima quid sit , qualis sit vbi sit , quam ,

formam habeat , vel quam vim , nullo modo certissime sapientes

huiiismundi deiinierunt Alii namque ignem animam alii san- .
,

guinem esse dixerunt ahi incorpoream neque habere vllam fiou- , ,

ram Nonnulli quoque eandem diuinae naturae Qsse partem im-

.

pia temeritate crediderunt .

10 1. Nos autem eandem non ignem , vel sanguinem , sed in-

corpoream dicimus , passibilem, atque mutabilem , carentem pon-
dere , figura , siue colore . Nec dicimus animam partem , sed crea-
turam Dei ^ nec de substantia Dei, vel de qualibet subiacenti
esse
clementorum materia sed ex nihilo fuisse creatam ,

102. Nam,vt ait quidam,si eam Deus ex semetipso fecisset

mequaquam vitiosa 3 vel mutabilis , vel misera esset . Item si ex
•
loo. De his agit Isidorus Sen-
lib. i. dae sunt Loaisae notae , quae huc quo-
tcnt. cap. i2.,quem ad locum viden- que faciunt . AREV,
fom.V. N
 .. .

9« DE DIFFERENTIIS RERVM .

clementls esset visibilibus facta , haberet vtique vel ex terra soli-

ditatem 5 aut ex aqua humoremjaut flatum ex aere, aut calorem

cx ignersed quia his oninibus caret , apparet , eam indc non es-

se . Quia cum illis nihil probatur habere commune .

103. Vnde et praue a qiiibusdam creditur esse corpcrea ,

quae propter id ad imaginem Dei facta est , vt si non immuta-
bilis 3 vt Deus esset , tanien incorporea, vt Deus existeret . Sfenim
corporeain credimus animam , ergo et Deum credimus habere cor-
poris formam : quia eadcm ad suam condidit imagincm .

104. Huius autem animae partes nonnulli veteres tres tssQ

dixerunt. Rat'io?iale , Irascibllc , et Concupisclbile \ Rationale ^
per
quod inuisibilia conspicit quod impetus irae suae
. /r^/c"/^//? ,
per
emendat , et corrigit Concupiscibile per quod concupiscentiam
.
,

carnis spirituali virtute compescit Cuius domicilium quidam iw .

pectore esse voluerunt quidam vero in capitis arce eam habita-

:

re dixerunt tamquam in caelo rectorem

, vt a summo omnia ,

contempletur Alii nullum ei certum locum defiaierunt sed eam

. :

per omnes artus infusam discurrere dicunt .

105, De origine eius variae habentur opiniones : verumtameii

iine aflirmandi praesumptione , quid inde Patrum disputatio senserit>
referamus quos sanctissimus Fulgentius incertam de hac quae-
» Inter
stione sic profert sententiam Cuius breuiter verba ponenda sunt .

Vtrum inquit 3 sicut caro nascentium , sic omnes animae ex Adam

5

venire credantur , an nouae fiant, et ex parcntibus minime propa-

gentur ? Quae quaestio in definiendo dillicilis est , quia contrariis
obiectionibus destruitur
106. Nam illi 5 qui nouas animas contendunt singulis corpori-
bus dari :quum illis opponi coeperit , cur anima paruuli , quae non
propagatur , vt caro, cum carne originalis peccati teneatur consor-
tio ? Numquid iniustus est Deus, vt cum carne mittat animam \n ignem
aeternum iquae cum carne non habet commune peccatum ? Hoc
cum illis oppkonitur, omnino dcficiunt. Atcontra illi, quiasserunt,
animas cum ipsis corporibus propagari ,
possunt quidem in paruulis
iustum Dei iudjcium firmare , vt commune habeant peccaium ori-
ginale,sicut communem vindicant vtriusque qssc propagationem»
Sed in coasideratione semiaum , quae non concepta pereunt , et
jpii penitas Qbmiuesciiat
 ,

DE ElFrERENTIIS RERVM .
99
icy. Animam quippe hiiman .m certum est in ipso conditionis
suae munere percepisse . Qiiae neccsse est , vt corpus , in quo hic
quantiilumcumque tcmpus vixerit, in resurrectione recipiat . Quis
ergo dicat j animata semina prolluxisse siue illa, quae non conci- ,

piuntur, siue illa j quae nocturna illusione funduntur ? Quod omnis

sapiens videt , quam sit absurdum , et a ratione omnibus modis
alienum . His ergo propositionibus de origine animae partes sc

inuicem vincunt Quia vnaquaeque earum alteram propositionem

.

destruitjCt ipsa non valet astruere, quod proponit.

108. Ob hoc de hac quaestione cautius quaerendum est ma- :

xime quod a sanctis viris nihil certius definiturn est, ncc sanctarum
Scripturarum auctoritate quidquam manifestius pronunciatur Illud .

tamen tenendum est, paruulorum animas nexu peccati originalises-

se astricras jquae, nisi percipiant baptismatissacramentum , regni cae-
lesiis participes essQ non possunt sedcum carnecommune habebunt
:

peccatum,et pari iudicio damnabuntar in ignem aeternum .

XXXI.
109. Inter Concupiscentiam carnis , et spiritus hoc interest :

xoncupisce7itia carnis est motus animae turpis in eftectum sordidae

delectationis ; concupiscentia vero spiritus ardens intentio mentis
in desideria sanctae virtutis . Ista sibi consentientes mittit ad re-
gnum : illa ad supplicium sempiternum . Illa lex peccati cstjde
primi hominis damnatione descendens: ista lex mentis est, de mu-
nere redemptoris nostri procedens . Hae autem sibi inuicem pro
affectu virtutum, ac vitiorum , quotidiana colluctatione lethaliter
aduersantur.
110. Concupiscentia namque carnis primum illecebras vitio-
rum in cogitationibus gignit : concupiscentia vero spiritus e contra-
rio cogitationes sanctas indesinenter opponit . Illa tabulis vanis ob-
lectatur, et verbis, ista Scripturarum meditationibus , atque prae-
ceptis ; illa gaudet spectaculis rerum terrestrium^ ista contemplatio-

108. It;^ etiam haeret Isidorus ciim creatur , cui admisceri ^idetur . AREV.
Augnstino lib.2. offic.cap.24. Videnot. 109. Vid. Cnssian. lib. de concupisc.
et lib. I. Sent. cap. 12. , vbi recte as- carn, et spirit. cap» 11. et seq. WICEL.
truit , animam creari , quando e: corpus
N 2
 . .

2 00 DE DIFFERENTIIS RERVM .

ne caelestiutn gaudiorum . Illa terrena gaudia quaerit i ista gemitus^

ct suspiria trahit : illa torpore somni, atque pigritia corpus reiaxat»
ista competentibus orationibus elaborat.
vigiliisjet
111. IUa per ingluuiem iilecebris ventrisjet desideriis gutturis
aestuatrista semetipsam ieiuniisjet abstinentiae cruciatibus niace-.
rat . Illa luxuriae subdita, turpium perpetrationum affectus , quos
jntentione cogitationis agit , perfectione voluptatis explere conten-
dit:ista castitatis , et pudicitiae pulchritudinem diligit . IUa auari-
tiae fiamma succensa appetit lucrum et fugit damna temporaliuni ,

rerum ista conteranens mundumjsolum sibi vendicat Christum .

:

Illa inuidia nuUum sibi superiorem , vel aequalem esse permittit,

sed interno liuore vulneris de cunctorum profectu tabescit : ista

de cunctorum virtutibus gaudet , et minores sibi pcr charitatem

praeponit
112. Illa 3 ira exaestuans , nihil aequanimiter portatjsed pertur-
batam mentem vsque ad vocis tumultum exaltat ista nulla exaspe- :

ratione mouetur , sed per tranquillitatem , et mansuetudinem patien-

ter omnia sustinet Illa tristitia inficitur . dum quaelibet aduersa ,

persenserit ista nullo maerore frangitur ^sed etiam mala de proxi-

:

mis portans, ab interiore gaudio non mouetur. Illa ambitione ho-

norum inficitur humanis laudibus , vel illecebris vanae gloriae de-
linitur:ista humilitatem amat ^ et soli Deo suo , qui in^^pector est
nientis^placere delectat Illa , inflata superbiae fistu
. cor miserum ,

cleuat : ista, ne a celsitudine sua corruat, vsque ad iniima seipsam

humiliat.
113. Sed quid plura? Concupiscentia carnis in omnium vitio-
rum multitudinem consentientes sibi praecipitat concupiscentia :

vero spiritus mentem lapsam,ne deficiat ^spe futurae gloriae cor-

roborat. Proinde quamuis superet , nuUatenus desperandum
illa

cst. Quia, reparato certamine , possumus de ea etiam gloriosius

triumpharc Ista, quamuis vincat, de victoria non est secura Quia
. .

callidus hostis 5 etsi deuictus interdum , tamen victores vltimo vincjt

Et quos prima congressione non percutit , decipere in £nem con-
tendit.
114. Hinc cst etiam , quod ipsa concupiscentia carnis vsque
jn huius vitae terminum dimicare non cessat Sed si concupiscen- .

lia spiritus vsque in iinem superet ^ victoriae pace secura in aeier-

 ,

DE DIFFERENTIIS RERvM- loi

num cum suls victoribus regnat , quando consummato concupi-
,

scenti.ie acuJeo, nec carni spiricus, neque caro spiritui aduersabi-

tur : sed vtraeque inuicem aeternae pacis concordia copulatae
Redemptori suo sine vlia oppugaatione in perpetuum adhaerebunt.

XXXII.
11). Inter gratiae diuinae infuslonem , et humani arhitrii vo^
luntatem hoc interest : quae
arbitrium est voluntas liberae potestatis ,

per se sponte vel bona,vel mala appetere potest gratia autem esC :

diulnae misericordiae donum gratuitum , per quod et bonae vo-

luntatis initium , et operis promeremur effectum NuUus autem li- .

beri arbitrii quidquam potest pracunlere virtute nisi supernae gra- ,

tiae sustentetur iuuamine diuina quippe gratia praeuenitur homo,

:

vt bonus sit nec humanum arbitrium Dei gratiam antecedit sed

;, :

ipsa gratia Dei volentem hominem praeuenit , vt etiain bene velit •

1 1 6. Nam pondere carnis homo sic agitur vt ad peccandum ,

sit faciiis, et ad poenitendum piger Habet de se, vnde corruat .

et non habet , vnde consurgat , nisi gratia conditoris vt erigatur, ,

manum iacenti extendat Denique homini perDei gratiam liberum

.

restauratur arbitrium , quod prinnis homo perdiderat. Nam ille ha-

buit inchoandi boni liberum arbitrium , quod tamen Dei adiucorio
perficereturNos vero et inchoationem liberi arbitrii , et perfectio-
.

nem de Dei sumimus gratia Quia et incipere,et perficere bonum.

de ipso habemus a qiio et gratiae donum datum , et h"berum ar-

bitrium in nobis est restauratum .

117. Dei est ergo bonum , quod aglmus, propter gratiam prae.
nenientem , et subsequentem Nostrum vero est propter obsequen- .

tem liberi arbitrii voluntatem . Nam si Dei non esset , cur illi gra-
tias agimus?Et si nostrum non est, quare retributionem bonorum

115. Honorius Augustodanensis in suno . Quae quomodo accipienda sint , tk

opere De libero arbitrio inter sententias ipso A-igustino satis constat , et ex Isi-
Patrun:i hac etiam Isidori in reni suaoo doro , qui pauUo post ita subiicit : Ante
Ttitur. AREV. gratiae donunn liberuaiquidem est in
116. Liberum arbitrium quoJ pri-
, homine arbitriuin non bonum , quia
, sed
mus homo perdiderat . Eode>n modo Aug. sine gratiae adiutorio manet infirmuno •
Enchirid. cap. 30. Nam libero arbitrio WICLL.
jjQale vtens homo ,et se perdidit, e: ip-
 . .

loz DE DIFFERENTIIS RERVM .

operuiii expectamus ? Proinde ergo iu eo , quod gratia praeuenimur j

Deiestjin co vero^quod bene operando pratuenientem gratiam

sequimuf nostrum est Nemo autem Deum meritis antecedit vt
3 . .,

tenere eum ,
quasi debitorem ,
possit . Sed miro modo aequus o-
mnibus conditor alios pracdestinando praeeligit, alios in suis raori-

bus prauis iusto iudicio derelinquit . Vnde verissimum est ,

gratiae
munus non ex humana virtute , vel ex merito arbitrii consequi j

std solius diuinae pietatis bonirate largiri

IiS. Quidam enim gratisslniae misericordiae eius praeuenientis

dono saluantur, effecti vasa misericordiae quidam vero reprobi ha- :

biti^ad poenam praedcstinati damnantur effecti vasa irae (^uod , .

cxemplum de Esau et lacob nondum natis coUigitur Qui dum

, .

essent vna conceptione 5 vel partu edlti , parique nexu peccati ori-

ginalis astricti , alterum tamen eorum ad se misericordiae diuinae

praeu'inientis bonitas gratuita traxit : alterum quadam iustitiae se-
ueritate odio habiium in massa perditionis relictnm damnauit . SIc-

Mal I 2. ^^ P^^ Prophetam idem Deiis loquitur dicens : lacob dilexi :,Esau
Rom- 9. 13. autem odio hahui .

119. Vnde consequens est ,nullis praeuenientibus meritis jcon-

ferri gratiamjsed sola vocatione diuina. Neque quemquam saliia*

ri 5 siue damnari , eligi , vel reprobari nisi ex proposito praedesti- ,

nantis Dei qui iustus est in reprobatis ^ misericors in electis

,
Vni- .

uersae enim viae Domini misericordia et veritas ,

120. Ante gratiae enim donum liberum quidem est in homi-

ne arbitrium , sed non bonum , qula sine gratiae adiutorio manet
inflrmnm Nam sicut oculus videre non valet , si caret oflicio lu-
.

minls, ita humanae voluntcitis arbitrium nihil valetjsi luminis gra-

tia indigeatlUud vtique, quod illuminat omnem hominem venien-
.

tem in hunc mundum Liberum autem arbitrium ad omne malum

.

promptum est per semetipsum ad bonum vero nequaquam, nisi :

per gratiae donum et eadem praestat homini et bona velle et fa-

: ,

cere mala praeterita flerejtam a cogitatione , quam ab opere de-

-,

licta cauere,quod etiam Apostolus manifestius scribit

praesentia
2. Cor. 3. 5. dicens: Non sumus sujficientes cogitare aliquid ex nohis ^ quasi ex
nohis^fSed sufficientia nostra ex Deo est Iraque non in cmne ge- .

120. In r.lHs excuiis post vrrba tni- qultur , f/«;/f aineyn donum gvatiae etc^y
j^riiordia i et veritas , o\xx'ii>si$ aliis ^ se- vt num. 122. ARtV.
 . . , .

DE DIFFERENTIIS RERVM .
103
niis hominum gr.itiae beneficium tendicur,sed in iilis tantunijqui
per fidem illuminancur : nec enim incunctis gentibus fidei peruenit
auditus
121. Vnde et Apostolus : Quomodo , inquit , inuocahu>it , hi quem Ron>. 10. 14,

non crediderunfl aut quomodo credent quem non audieruntl Ipsius ei ^

etiam gratiae donum quibuscumque datur , non aequaliter conce-

ditur sed ad mensuram pro merito accipientium distribultur, iuxta
j

quod scriptum. (^)ui rcddet vnicuique secundu?n opera sua

:

122. Omne autern donum gratiae non omnibus ad intecrrum

datur^sed singulis dona singula distribuuntur vt scilicet quasi , ,

membra corporis, singula officia habeant , et alter indigeat altero,

quod non habet alter: proinde omnia fiunt communia, dum fiunt
sibimet membra inuicem necessaria .

XXXIII.
125. I?iter Lcgem fQi Fuangelium hoc Interest: quod m
Lege
litera est, in Euangeiio gratia . Illa habuit vmbram , ista imaginem
Illa data est proprer tra-isgressionem , ista propier iustificationem •

Ilia ignorantiae demonstrat peccatum , ista agnitum adiuuat,vt vi-

tetur . Illa flagitiis deditos increpat, peccantes bonirate propria
ista

liberat . Illa taiionem reddendum decreult , Ista etlam pro inimicis

orare iussit . llla . coniuglorum indultls habenis , crescere, et gene-
rare praecepit, ista continentlam suasit
124. Iliic praedlcatur circumcisio scla carnis, hlc lauacrum iti

ablutione cordis , et corporls Illic Chananitidis regnum , et pro- .

missiones rerum temporalium continentur, hic vita aeterna , refTnura-

que caelorum promittitur . lllic Sabbati otium , et requies ceiebra-
tur 5 hic ipsa Sabbati requies \n Chrlsto habetur, qui dixit : Venite Matth.xi. 28.
ad me omncs ^qui laboratis ^ et anerati estis ^et ego reficiam vos y

et inuenietis requiem animahus vestris . Illic esus anlmallum im-

mundorum prohlbetur, hic in corpore Chrlsti , id est,in Sanctis
suis non admittitur ,
quldquld per illa animaha immunda in mores
hominum figurabatur .

125. Illic , pecorlbus immolatls, carnls, et sanguinls hostiae of-

ferebantur : hic sacrlficium carnis ^ et sanguinis Christi offertur , quod
125. Vulg. : oimtia noua . Exprlmitiir sacrificium san^uinis , et corporis Christi . AR.
 ,
..

I04 DE DIFFERENTIIS RERVM .

per illa animalia figiirabatur . Illix ex carne Agni Pascha celebra-

tur : nostrum immolatus cst Chrlstiis , qui est verus Agnus
hic Pascha
immacuhtus Ilh"c Neomeniae , id est, nouae lunae principia cele-
.

brantur hic noua creatura in Christo accipitur, sicut Paulus Apo-

:

2. Cor. 5. 17. stolus 3.\z: Si^ua in Christo noua creaturaj veteriZ transierunt -^ecce
facta sunt noua .

126. Quid plura ? In lege per figuram res gestae in slgnifica-

tionem futurorum annunciabantur , in gratia vero euangelicae ve-
ritatisjquae illic denunciata fuerunt , explentur . Item in lege man-
data scripta sunt,et promissa : sed mandata legem implerej velcon-
seruare iubebant, promissa vero , Hguris obtecta Sacramentorum
futuram Euangelii gratiam praedicabant In lege ergo mandata te- .

nentur 3 promissa vero in Euangelii plenitudine consummantur

Legem cnim Euangelia complent , et significationem praecepti ple-
nitudo Testamentorum .

127. Item nihil aliud Lex quod solum peccata

praestitit, nisi

tnonsrrauit j non abstulit ,et sub suo terrore redactos omnes seruos

cffecit 3 et inde spiritum seruitiitis hnbuisse priorem populum Apo- ,

stolus docuit : Euangelium vero veniens crudelitatem legisamouit,

peccatajquae lex puniebat per spiritum seruitutis , laxauit per spi-
ritum adoptionis, filios ex seruis reddidit , amorem implendae le-
gis omnibus condonauit , et, si deinceps punienda commiserunt ,
per
cundem spiritum adoptionis indulget : formam bene agendi prae-
buit, et 5 vt possint agi^quae docuit , adiutorem spiritum infudit.
128. Nam populo dnta sunt conl-
praecepta legaliajquae illi ,

paratione meliorum etiam non bona dicuntur , quia quae praeci-

piunt non perficiunt: gratia vero Euangclii , quod exterius impe-
,

rat, interius, vt perficiatur, iuuat . Ezechielis etiam testimonio di-

Ezech. 20. citur :Z)<r^/ eis Vtique quia in eis quaedam
praecepta non bona .

^*^^*
jnutilia infirn-.ioribus sensibus agenda permissa sunt , sicut illud ,
Exoci. 3. vbi Deus israelitarum cupiditatem spoliis aegyptiorum satiari. permisit
129. Nam pro eo,quod carnalis populus modum egredere-
tur vjndictae , lex permittit carnalibus vicem rependere mali , quod
Euangelia firmioribus vetant Proinde ergo dicuntur non bona , .

quoniam Euangclio comparata legis praecepia , inferiora noscuntur.

Antc
liS. Nam pra«cepta Iegalia,etc. e Crcg,!^. Moral. cap.^. WIGEL.
 . ,

DE DIFFERENTIIS RERVM .
105
Aate aducntum enim Redemptoris nostri, gentilis populus ideo noi\
obtemperauit legi^quia nondum intelligebatur sensu spirituali . Lex
enim grauia , atque dura secundum lireram iubebat , ideo conte-
mnebatur . Venit autem gratia euangelii , temperauic legis austerita-
tem , applicauitque sibi gentilem populum .

XXXIV.
130. Inter Acttuam , et Contemplatiuam vitam haec distinctio
est : Actiua vita est,quae in operibus iustitiae , ec proximi vtilitate
wersztuv iContemplatiua ,ciud.Q vacans ab omni negotio in sola Dei
dilectione defigitur . Harum vna in opere bonae conuersationis ,
altera in conteniplatione immutabilis veritatis est quae ex . Vna ,

fide in hac peregrinacione viuit : alcera , quae bene viuentes vsque

ad regnum perducit.
131. Actiuae enim vitae magna sunt praemia sed contempla- :

tiuae potiora Actiua vita ex bonis operibus incipit ^ contempla-

.

tiua peruenit,ad quod intendit Actiuae vicae opera cum corpo- .

re finiuntur contemplatinae autem gaudia in fine amph*us crescunt.

:

lila autem , quamuis vtilis, et bona, tamen , quum requies venerit

transitura : ista vero boni operis transituri merces est , et requies

permansura .

132. Contemplatiua vita per Rachel ostenditur, quae erat pul-

chra , et sterilis Quia per contemplationis otium minus operum
.

fiiii generantur Actiuam autem vitam monstrabat Lia sine cculis,

.

sed fecunda. Quia actio laboriosa quidem est,minusque alta con-

sidefans Sed in eo , quod se erga proximi vtih'tatem plus exhi-
.

bet , fecundior operibus , quasi in filiis crescit . Sic Martha , et Luc.x.s^

Maria, quarum vna virtutibus mentem exercebat in opere : altera
requiescebat defixa in contemplatione
133. li autenijqui ad contemplationis otium venire conten-
dunt,prius sc in stadio actiuae vitae exercere debent vt dum :

opera iustitiae faeces peccatorum exhauriunt , cor mundum exhi-

beant ad videndum Deum . Nam mens,quae adhuc temporalem
'130. Opusculum de differentia inter 281. a me repertum , ad appendices reii-
actiuam , et contemplatiuam vitam Isi- cio : de quo etiam dixi in Prolegora.
dori nomine in codice Regio-Vaticaao cap. 85. AREV.
Tom.V, O
 .

io5 DE DIFFERENTIIS RERVM .

gloriam quaeritj aiit carnalis coacupisceatiae tentationibus cedit,

a contemplatione proculdubio prohibetur. Vnde ct populus^dum
legem acciperet monte, id est , a sublimi contemplatione, quasi
, a
carnalium curiositas remouetur Et in euan^elio curatus a le?io- .

ne vult Dominum per contemplationem sequi ^ sed iubetur do-

mum reuerti^et in actiuae vitae operatione versari .

134. In ipso autem contemplationis , et interdum

actionis vsu
magna differentia animorum est Nam . quibusdam sola contempla-
tio proficit : quibusdam vero actiua sola est consolatio . His me-
dia j et de vtrisque composira magis ad refouendas mea-
vtilior est
tis angustias , quae solent per vnius intentionem nutriri , vt de vtri-
iisque partibus meiius temperentur . Nam quod Saluator per diem
signis 5 et miraculis coruscabat in vrbibiis , actiuam nobisvitam com-
mendabat: quod vero in monte orationis studio pernoctabat , vitam
contemplationis significabat .

"135. Iccirco Dei seruus iuxta imitationem Christi nec actua-

lem vitam amittit, et contcmplatiuam vitam agit Aliter enim in- .

cedens offendit Sicut enim per contemplationem amandus est

.

Deus ita per actualem vitam diligendus est proximus. Ac per hoc
:

slc non possumus sine vtraque esse vita : sicut et sine vtraque ia

dilectione esse nequaquam possumus

XXXV.
136. Inter Fidem , etOpus hoc distat per fidem possibilitas :

boni operis inchoatur : e^ opere ipsa fides perficitur. Opus enim

fide praeuenitur : fides ex operibus consummatur Opera auteni .

ante fidem nequaquam prodesse Quia . nihil valet a malo declina-

rcjet agere , qucd pertinet ad salutem ei , qui ipsum salutis vt\
negat^vel nescit auctorem Item fides sine operibus nequaquam.

prodest. Quia non potest per fidem Deo placere , qui Deum con-
temnit in opere .

Iac.2. 20. 137. Ob hoc Qthm ^des sine operibus mortua est iuxta laco-
bum,et opus extra fidem vacuum cst iuxta Paulum Horum enim .

.ilter lidei studium , alter opuslaudar. Paulus praedicat , ante fidem

136. 'Nequaquam /^i-o^cjj^ , supplen- cidit in operibus Isidori , praesertim la

duui possunt jzui («nstaty vt $aepe ac-» itymologiis . AKEV.
 . ,
.

DE DIFFERENTIIS RERVM .
107
nullo modo essc opus bonum : lacobus nariat , fidem nihil vnleie
slne opere bono. Ac per hoc iuxta primum opera fidem , praece-
dentia , nihii prosunt : iuxta alterum subsequentia multum prosunt
138. lacobus dicit Abraham pater noster ex operibus iustifica- ^- 21-
j

tus est : Paulus dicit, Credidit Abraham Deo , <?/ reputatum est ei ad Rom.4. 3.
iustitiam Quid ergo?vtrique se destruunt? absit Sed vtrique nos
. .

instruunt Nam secundum Paulum Abraham ex fide iustificari me-

.

ruitjquando credidit Deo : secundum lacobum ex operibus placuit

qUando tencatus immolandum filium non recusauit.

X X X V 1.

139. Inter Fidem , Spem , et Charitatem hoc diitert , ^dts est di-
uinitatis confessio , et religionis soh'dum fundamentum: spesestbo-
norum expectatio futurorum . Charitas est perfecta dilectio in Deum ,

et proxinium . Harum prima credulitatem fouet praesentem: secun-

da promissa praestolatur futurorum tertia amorem complectitur :
'

aeternum Quae quidem tria in huius vitae tempore ita copulan-

.
**

tur,vt altera sine altera stare non possit

140. Denique veraciter credere non possumus, nisi ea , quae
promissa sunt, spcremus ^ nec poterlmus sustinere promissa, nisisit
fidei credulitas firma ^ nec aderit fructus spei, vel stabilitas fidei, nisi

fuerit perfecta quae et

charitas Christi , fidera , vt credat, adiuuet,
ct spem spectationis corroboret. Cuius speciaJiter secundum Apo-
stoium inter has virtutes traditur principatus , et cultus manet ae-
ternus . i

141. Nam et fides cessabit, dum

quae creduntur ad- futura , ,

uenerint 5 et spes finem habebit, dum

beatitudinem , quam quisque
bonus praestolatur , acccperit Sola charitas in aeternum pei-seue-.

rabit , ipsa sola vtramqu^ perducens ad Christum , ipsa sola gaudio

perfruens sempiterno . .
>
.:i.i Jor
XXXVII.
N 142. Inter Amorem ^et Dilectionem ^siuq Charitatem hoc dif--.

fert quod amor, et dilectio media sunt et ad vtrumque parata ,

: ,

modo in bonum:,modo in m.alum vertuntur Charitas autem non .

nisi in bonun"» cuius etiam nomen eo vsque extoilitur ^ vt ipse

:

O 2
 . ^

loS DE DIFFERENTIIS RERVM .

Deus enim perfecta charitas , quae inn

charitas appcllctiir. Ilia est
micos et patienter sustinet , et benigne refouet Qui vero haec .

non agitjlonge a charitate discedit Haec enim summa soia sunt .

bona Nam a quibus habentur, vtique veraciter habentur Aiiae

. .

vero virtutes media bona sunt , et quae ad vtilitatem possunt ab

aliquibus haberijCt ad perniciemjsi de his arrogantes tumuerint.
143. Quatuor autem sunt diiigenda D^^tt/ sciiicet , ^tquQ pro- :

ximus ^caro nostra, atque anima Prior est autem ainor Dei se- . :

quens vero cst et proximi Sed sicut per amorcm Dei amor fic
.

proximi^sic per amorem proximi amor ostenditur Dei Dilectio ia .

Deum origo est diiectionis in proximum , et dilectio in proximum^

cognitio est diiectionis in Deum Porro dilectio Dei a timore in- .

ciioat 3 sed non sub timore perseuerat Nam dilectio ex timore .

seruiiis est non iibera Quia non constat ex amore Dei , sed ex
, .

timore supplicii
144. In tribus autem his rebus dilectio Dei exprimitur, vt ni-
hil remaneat in homincjquod non diuinae dilectioni subdatur .
Matth.22.37. dum dichur Diliges Deum ex toto
jsj^iy^ corde tuo^omnts
:, cogita-
tiones inDeum referendas praecipit durn : vero dicitur^f^ tota ani-
ma^Qmwts afTectiones animae ad Deum referri iussit ; dnm vero
adiecitjd-x tota wf?z/<f , indicat , ojnnem rationem humanam , qua in-
telligimus , et discernimus , in rebus diuinis esse occupandam .

145. Item duo sunt erga diiectionem proximi seruanda . Vt

jpse praestet aliis^quae sibi praestari et ab aiiis vult^et quae sibi
inferri non inferat. Ex hac gemina diiectionis virtute
pertimescit ,

in proximum omnes oriuntur virtutes, quibus aut vtiliter ea , quae

sunt appetenda 5 cupimus , aut quae vitanda sunt, praecauemus .

Matth.y.xi. \^6. Quod enim Dominus d^\(i\X\ Omnia quaecumque vultis -,

vt faciant 'uobis homines ^ et 'vos facite illis ^ \)Qvunet ad boni im-

pensionem in proximum Item quod in veteri testamento iegitur:
.

Tob.4. itf. (^Juod tibi non 'vis^alteri ne feceris ^ptitinet ad cauendum 3 nequis

malum inferat proximo Ex his ergo duobus articulis congrue di-

.

ligitur proximuSjdum et beneficii impensione fouetur , et nulla ma-

litia laeditur .

146. Verba Toblae in Vul£;ata haec de , ne tti aliquaijcio alteri fitcias . Scn-
i\xn\.\Qiiod ab alio oderis fieri tibi ^vi' tentia eadem est . AR.
 . . ^

DE DirFERENTIIS RERVM . ig^

X X X V I I I.

147. Inter Schntiam ^^^x. Saplentiam hoc interest : scientia

ad
agnitionein pertiaet : sapientia ad contemplationem . Scientia tem-
poralibiis bene vtitiir , atque in vitandis malis 5 seu intelligendis ,

vel appetendis bonis versatur . Sapientia aiitem tantummodo aeter-

na contemplatur . Item nonnuUi viri inter Sapientiam ^ qz Pruden'
tiam volueruntjVt sapientiam in diuinis, prudentiam au-
intelligi

tem^vel scientiam in hominis negotiis ponerent Perfecta autem .

est scientia multa agere bonajCt de illis laudem terrenam non quae-
rere : quae Deus praecepit , tacere 5 et seruum inutilem ante oculos
Dci se existimare
XXXIX.
148. Inter Sapientiam , et Eloquentiam ita distinguunt : quod
eloquentia constat ex verbis . Sapientiam sine eloquentia prodes-
se non est dubium Eloquentia sine Sapientia valere non potest.
5 .

Meiior enim est indiserta prudentia , quam stulta loquacitas Re- .

rum enim studia prosunt , non ornamenta verborum Eloquentia .

enim^vt diximus, scientia est verborum sapientia autem cognitio :

rerum 5 et intellectus causarum .

149. Porro sapientiam veteres philosophiam vocauerunt , id est,

omnium rerum humanarum , atque diuinarum scientiam
Huius .

philosophiae partes tres esse dixeruntjid est j Physicam ^Logicamy

Ethicam Physica naturalis est Ethica moralis Logica rationalis.
. : :

Harum prima naturae et contemplationi reruin deputatur : secun-

,

da in actione , et cognitione recte viuendi versatur : tertia in dis-

cernendo verum a talso ponitur .

150. Hoc trimodum philosophiae genus iuxta sapientes mundi

in partibus suis ita distinguitur . Ad physicam pertinere aiunt di-
sciplinas septem , quarum prima est arithmetica ^ sqc\xv\(\^ geometria
tertia musica ^ quarta astronomia ^ (\\x\^t.z. astrologia-i sexta mechani^
f^jseptima meciicina . Ratio autem earumdem disciplinarum bre-
uiter ist a est

150. De arlthmetlc^ , geometria, mu- Etymologlarum , vbl opportunae notae

sica etc. vberiiis Isidorus agit in libris suis locis adhibentur . AREV,
 .

iio DE DIFFERENTIIS RERVM.

151. Arlthmetica namqiie est definitio , per qiicim niimcrorum
omnium ratio , vel ordo consistit. GeometrU est disciplina magni-
tudinis 3 et figiirarum 3 notis, lineamentisqiie propriis distincta 5 vel
formis . Dicta autem geometria a dimensione terrae, per quam vnius-
cuiusque termini delineari solent . Hanc primum ciegyptii inuene-
runt pro terminorum necessitate terrae , quos Nilus inundationis
tempore confundebat. Muslca est ars spectabilis voce , vel gestu , ha-
bens in se numerorum , ac soni certam dimensionem cum scientia
perfectae modulationis . Haec constat ex tribus modisjid estjso-
no 3 verbis, et numeris
152. Astronomia est lex astrorumi Astrologia est ratio , quae .

conuersionem caeli , et signorum definit , potcstatesque , et ortus

siderum 5 et occasus Hanc mathematici sequuntur. Mechanica tsi
.

quaedam peritia , vel doctrinajad quam subtiliter fabricas omnium

rerum concurrere dicunt . Aledicina est scientia curationum , ad
temperamentum corpcris , vel salutem inuenta . E quibus quidem
omnibus quaedam religioni conueniunt quaedam vero longe mo- ,

dis omnibus aliena sunt.

153. Digestis generibus, siue differentiis Physicae artis nunc ,

partes Logices exequamur Constat autem ex Diaiectica ytt Rheto- .

rica Dialectica est ratio siue regula disputandi intellectum men-

. , ,

tis acuens 3 veraque a falsis distinguens. Rhetorica est ratio dicen-

di 3 iurisperitorum scientia , quam oratores sequuntur . Hac , vt qui-
dam veneno , sententia armatur eloquio
aitjsicut ferrum .

154. Post Logicam sequitur £//j/V^ 5 quae ad institutionem per-

tinet morum Haec enim bene viuendi magistra est, diuiditurque
.

in quatuor principales virtutes , Prudentiam scilicet , atque lustitiam >

Tortitudinem ^et "temperantiam , Prudentia est agnitio verae fidei,
et scientia Scripturarum trimodumin- 3 in qua intueri oportet illud
telligentiae genus Quorum primum est , per quod quaednm ac-
.

cipiuntur historialiier sine vlla flgura vt sunt decem praecepta se- , :

cundum est , per quod quaedam in Scripturis permixto iure acci-

piuntur,tam secundum £dem rerum gestarum , quam etiam iuxta
figurarum intellectum , sicut de Sara,etAgar. Primum quod vere
luerint dehinc quod tropice duo Testamenta figurentur
: .

155. Tertium genus est , quod tantum spiritualiter acci-

pitur , sicut de Canticis Canticoruin Quae si iuxta souum ver- .
 .
:.

boriim vel efficientinm

DE DIFFERENTIIS RERVM
opeiis sentiatiir
.

corporalis
m
5 , ma^is luxa-
viajqiiam sacramentorum accipitur
virtiis .

156. Definito Prudentiae genere , nunc partes /«/////W subil-

cianius, cuius primum estjDeum timere , religionem venerarij ho-
norem referre parentibus, patriam diligere , cunctis prodesse , noce-
re nulli , fraterna charlcatis vincula amplectl , pericula aliena susci-
pere^opem ferre miserisjboni accepti vicissitudinem rependere ,

aequitatem in iudiciis conseruare.

157. Fortiiudo est animi magnitudo , atque glorla beHicae vir-
tutis, contemptus honorum , et dluitiarum . Haec aduersis aut pa-
tienter cedit, auc fortlter resistit , nullis emollitur illecebrls, aduer-
sis non non eleuatur secundis, inuicta cst ad hibores,
frangitur 5

fortis ad pericula, pecuniam negllgit auaritiam fugit , contra im- ,

probos animum ad pericula praeparat , molestils nullis cedlt, glo-

riae cauet appetitus .

158. Temperantia est modus vltae \\\ omni verbo , vel opere
Haec verecundiaecomesest 3 humilitatisregulam custodit , tranquilli-
tatem animi seruat, continentiam , ec castitatem amplectitur , fouet
decus^et honestatem, restringit ratione appetitum, iram comprimitj
nec rependit contumeliam Sed ex his prudentia agnitione veri
.

delectatur \iustitia dilectionem Dei, etproximi seruac ifortitudo vlm

virtutis habet 5 metumque mortis contemnit : /f/w/^^r^;;//^ affectiones

carnismoderatur er restinguit appetitum

, . Prima credlt , et intelllgit
secunda diligit tertia appetltum cohibet
: : quarta modum imponit

X L.

De distinctio7iibus quatuor vitiorum .

159. Contra haec tamen quatuor vlrtutum genera totidem vi-

tia philosophi opposita dicunt ; Metum , et Gaudium Cupiditatem^, et
Dolorem Nos autem haec
. ipsa non perfecta vitia , sed media nun-
cupamuSjeo quod propter diuersitatem morum ad vtrumque pa-
rata sunt, et modo ad bonumjmodo ad malum pro arbitrii vo-
luntate vertuntur . Sic enim nonnuUae male vsae virtutes ex se

159. Virgilius lib. 6. Aeneid. v.y^j. dentque . Verbum vtantur passiua signi-^

Uinc metuant , cupiuntquff , dohnt , gau- ficatione adhibetur . AREV.

 . ^

112 DE DIFFERENTIIS RERVM .

vitia gignuiit. Veliiti si ex mansuetudine interdum nascatur tor-

porjCt ex pietate dissolutio disciplinae , vel ex iustitia crudelitatis
immoderata vindicta Ita quatuor ista , si bene vtantur , virtutes
.

sunt sin minus, ex virtutibus in vitia transeunt

:

r6o. Hoc modo denique^quum quisque metuit peccare , vel

cupit beatificari gaudet in bonis operibus:

5 dolet pro peccatis ,

iam tum hi motusjqui ab amore, studioque procedunt , pro virtu-

tibus accipiuntur At contrajdum quisque metu carendi re ali-
.

qua terrena tenetur , vel dolore amissae rei frangitur, dumque re-
rum temporalium cupiditate inflammatur , aut gaudio adeptae rei
extoUitur 3 tunc non virtuteSjSed vere vitia nuncupantur Ex his .

autem duo sunt futuri temporis, antequam quid eueniat , metus

et cupiditas alia duo praeteriti , quum quid acciderit , gaudium^ et
:

dolor .

i6i. Octo sunt autem perfectajvel principalia vitia^quae Q-

mne genus humanuni inquietant, ex quibus vitiorum turba exori-
tur copiosa 5 id est Gulae concuplscQnua ^ Forfjicatio y Auaritia In- :>

uidia 5 "Tristitia , Ira , Inanis gloria , nouissima dux ipsa , et harum

S.Greg. 1. 3- radix Superbia . Ex quibus omnibus duo sunt carnaHa ? Fornicatioy
Moral. c. 27.
^^ Ingluuiei 'ventris : rehqua spiritualia .

ii.Scnt. 37. 162. Quae quidem membris suis taliter distinguuntur G«/^^
in .

concupiscentia in quinque modis distinguitur Primo modo si ante .

i.Rcg. 14.
tempus cibos quis appetat , sicut lonathan gustu mellis ieiunium
soluit Secundo modo , si lautiores escas quaerat, sicut populus,
.

Num. XI, eremi manna contempto , carnes aegyptias concupiuit Tertio mo- .

dojsi diligentius quisquam communes cibos procuret , sicut filii

ii^.\i extra morem crudam ab offerentibus carnem toUebantj quam
i.Reg. 2.

sibi accuratius praepararent Quarto modo, si viles escas nimium .

Ezech. 16. quisque sumat Vnde et Propheta Sodomam de panis saturitate

.

accusat Quinto modo , siquis ex desiderio quodcumque sumat

. .

Gen. 2d. Sicut Esau pro lenticulae concupiscentia perdidit primogenita sua .

163. Fornicatio quoque trimodo genere discernitur Primo .

quidem 3 dum per voluptatem hixuriae commixtio carnis expletur.

Akerojdum sola attrectatione kixus carnis per immunditiam pro-
uoca-

t6i. De his vitlis prlncipallbus fusius deri possunt eruditae , et copiosae notae
}ib. ^. SententJar. cap. 38. seqq,,vbivi- Loaisac.AK.
 . .

DE DIFFERENTIIS RERVM .
u^
uocatur TertiOjdiim intentione turpis cogitationis nocturna quis-
.

que illusione polluitur Est et quartum genus fornicationis iuxta.

Scripturam 3 omnis scilicet illicita corruptio mentis , sicut idolola-

tria 5 et auaritia, ex quibus fit praeuaricatiolegis propter illicitam
concupiscentiam.
164. Porro Auarhia in geminam distinguitur poenam ^id est,
in concupiscentiam augendae rei , et in metum rei carendae Sic- .

ut etiam quidam Non enim vnquam expletur neque satiaCur

ait : ,

cupiditatis sitis , Neque solum ea quae habent amore augendi , ,

excruciantur , sed etiam amittendi metu .

165. quoque Inuidia duplici afficitur flamma, id est , quum

Ipsa
aut meliori inuidet in id quod ipse non est aut dum quemlibet , ^

consimilem esse sibi aequalem dolet .

166. Sequitur Tristitia ^ culus tria sunt genera ,

quarum pri-
ma 5 vt ait Cassianus , temperata, et rationabilis de delictorum poe-
nitudine veniens , altera perturbata irrationabilis de anxietate men-
tis, seu desperatione peccatorum cxoriens : tertia de iracundia ,

vel de illato damno , vel desiderio praepedito procedens

167.lam vero Inanis gloria quadripartitam habet iactantiam
Nam suntjqui habent dona , et donantem ignorant Et sunt, .

qui se dicant dona accepisse praecedentibus meritis, non pro gra-

tia largientis Item quidam sunt, qui , quod non habent, se ha-
.

bere , per tumorem existimant Item quidam sunt , qui conte- .

mnendo alios^se aliquid habere singulariter putant . Perniciosior

autem est elatio de singularitate iactantiae veniens
Vltima Superbia trimodam habet differenriam
168. Primum .

namque genus superbiae est eorum^qui per transgressionem cul-

pae contemptui habent diuina praecepta Secundum
. genus eo-
rum 5 qui ex obseruatione attolluntur mandatorum , et elatione
virtutum Tertium genus est eorum , qui per contumaciam men-
.

tis subdi dedignantur seniorum imperiis.

169. Quae quidem vitia , diuinitus diuina adiuuante gratia ,

e contrario curantur virtutibus Gulae concupiscentiam reprimunt .

vlgiliae 5 et compunctio cordis . Fornicationem extinguit contritio

cordis 3 et corporis afflictio , et oratio assidua , vel laboris exerci"

167. Per tumorem phrasis est haec : biam tumorem appellent , quia superbi
ecclesiasticorum scriptorum , vt super- tument AREV.
.

Tom.K P
 . .

114 DE DIFFERENTIIS RERVM .

tium 5 tnetus gehe^inae , et amor

Inuidiam supc* caelestis patriae .

rat amor dilectionis fraternae Et quia caeleste regniim non ac- .

cipiunt 5 nisi concordes , abiicere inuidiam conuenit , et diligere

fratrem .

170. Iram temperat patientia^et ratio aequanimitatis . Aua-

ritiam subiugat eleemosyna , et rpes aeternae retributionis , Tristi'
tiam s\x\:)\i\^3.ni fraterna alioquia, et consolatio Arrogantiam cal- ,

cat metus ^ ne vana gloria delinitum animum a virtutibus cunctis

excludat , et per iactantiam perdat semetipsum , et pereat . lam
superbiam deprimit exemplum humilitatis Christi ^atque diabolicae
metus ruinae . Qui dum vult esst , quod non erat , et ipsum ^

quod erat , perdidit , et tartari inferna promeruit

170. NonnuUi omittunt verba,*/^/ ciunt Differentiae spirituales hettti Isi~

dum vuh . . inferna promeruit , et post dori . Nam hoc etiam nomine vccanlur
metus ruinae illico subiangunt , Expli- DiiTerentiae rerura . AREV.
 .

iij

S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
ALLEGORIAE QVAEDAM
SACRAE SCRIPTVRAE.
P RAE FAT I 0.
DOMINO SANCTO
AC REVERENDISSIMO FRATRI
OROSIO ISIDORVS.
I. Q V^^^uaedam
sub allegona imaginarie obteguntur
breuiter deflorata contraxi celeriter
notissima nomina Legis
,

,
, Eiiangeliorumqiie
et interpretatione aliqua
vt plana,atque aperta lecto-
,

cgent,
quac

ribus redderem . Quae quia inexplicata sunt, annotata breuis ma-

teriola dicendi coegit^et nec libelli modum permisit efficere , nec
plenrssirae figurarum mysteria explicare . Erat quidem sensus ita,
vt ex dictis , quae posita sunt, et praecedentia , et subsequentia in-
telligantur .

Haec itaque cognitioni tuae tractandaj atque probanda of-

2.
ferimus , vt quod in ratione verborum ac sensuum inerudite de- ,

pendet, emendandum Ego enimjmihicharissimejin hu-

solicite cures .

ius operis reprchensione excusabilem meipsum aestimabo quia haec ,

non meo conseruaui arbitrio, sed tuo commisi corrigenda iudicio

I. De Allegoriarum opere disserui In Sttnctus , quum huius Siluae vsum cupe-
Isidorianis cap. 60. Ailegorias in «acram ret faciliorem , ctc fructuosiorem , statue-
scriptaram in'er veteres explicuic etiam rat rerum ,quae vocibus allegoricis de^
y

Rabanus Maurus , inter recentiores Hie- signabantur , ac primo ponuntur , voca-

ronymus Lauretus , cdita Silua Allegoria- bula praeponere quem laborem fortasse :

rum sacrae scripturae de qua hoc extat

: pius aliquis , et doctus suscipiet , AUego-
iudicium S. Caroli Borromaei apud Pos- riasque ipsas meliore ordine disponet , vt
seuinum lib, 2. Bibioch. select. cap. 4(5. reipublicae literariae iti proximorum sa-
Carolus autem Borromaeus Cardiiialij vir lutem ccmmodet . Notae ad AUegorlas
P 2
 , ,

1 16 ALLEGORIAE
EX VETERI TESTAMENTO.
Genesis i.
3. A DAM
Z. JL

matus ad imaginem Dei , ita scxta

figuram Christi gestauit nam sicut ille sexta die for-i
^

mundi aetate filius Dei carnis

formam induit, hoc est , formam serui accepitjVt reformaret homi-
nem ad similitudinem Dei .

ibia. 4. Eua designat Ecclesiam factam per mysterium lauacri^quae

S. Isidori in editione Grialiana auctorem eleganter Gregorius Niss. de ho' lib. i.
habent Cyprianum Suarez S. I. , cuius mine cap. 2. ,fuit Quoniam decebat , vt
:

nomine a nrie proferentur. In eadem veluti quoddam regni domicilium faturo

IVIatritensi editione regia , et aliis erat regi Deus efficeret , et deinde hominecn
nomina leguntur legis : omisi cum codi- animo quidem immortali , corpore vero
ce Veronensi leguntur , vt sensus planior mortali praeditum , in mundum introdu-
procederet ; quod abest etiain a prima ceret miraculorum mundi horiinn
, vt
Allegoriarum editione Haganoensi . Ce- spectator, horum dominus esset , et Deo
terum in allegoriis deinde exponendis , quidem frueretur per diuiniorem natu-
Ct illustrandis diligentia Cypriani Suarii ram , bonis vero , quae in terra sunt »
annotatoris efficiet , ne vberiores anno^ per sensum vteretur similem , et terre-
tationes nosirae desiderentur . Paucas num . Eadon fere scribit Dnmascenus
proinde interserere est animus AR. . lib. 2. cap. II. Secundum autem Adam

2- Adam figuram gestauit Christi . id est , Christum Dominum nostrum sex-

Haec allegoria est Apostoli i, ad Co- ta aetate , quae a B. loanne Baptista ad
rinth. Factus est
cap. 15. sic enim ait : wundi vsque occasum , et interitum per-
jprimus homo Adam in animam viuen- tinet natum esse ait Eucherius in c. 1.
,

tem nouissimus Adam in spiritum vi-

: Cenes. Deinde , vt inquit B. Hieronymus
uificantem Et quidern Cenes. c. 2. le-
. in Amos , omnes labores , et
c.$, molestiae
gimus , factum esse primum homitiem in septimo numero conquiescent sicuti re- :

fiyjimam viuentem , hoc est , efficaciter ope- quicuit Deus die septimo ab omni opere ,
rantem , cui membra corporis seruiant , quod patrarat Cen. 2. Quae requies , et
^uiuique voluntuti , ac efficaciae auscul- septitni diei sanctificatio , et henedictio
fenty vt exponit B. Chrysostomus . Atque , post opera sua valde bona , vt notat lu-
'vt fcribit Theodoretus , non vocauit se- nilius , designat, quod et nos singuli post
(undum Adam spiritum viuentem , sed opera bona , quae in nobis Deus opera-
'viuificantem Omnibus enim vitam
. lar~ tur , ad requiem tendimus vitae caelestis ,
gitur . Talem autem Deus hcminem crea- quae , quia sempitcrna est , merito idern
iiit quo per rationem , ac intelligeritiam
y dies septimus vesperam habuisse non tra-
cmnibus csset animalibus praestantior , ditur . SVARIVS .

tiuae mentem huiusmodi non habent , vt 4. Per mysterium lauacri . Nanc al-
luculenter scribit B. Augustinus 12. de legoriam docuit etiam , et illustiem fecit
(iuit. f. 2^ SVARIVS . Apostolus nam quum Cenes. 1. scri-
:

Ib. Ita sexta mundi aetate . Perfectio ptum sit Immisit ergo Dominus Deus so-
:

senario numero comprehenditur , propterea porem in Adam , quumque obdorroisset,

Deus sex diebus mundum perfecit , vt do- tulit vnam de costis eius , et repleuit
cet B. Aug, lib. \i. de ciuitat. Dei c.^o. carnem pro ea . tt aedificauit Dominus
fausa autem,cur extremo , id est y sex- Deus costam , quam tulerat de Adam ,
10 die fenditfiJ fuent homo , vt icribit in niulierem j etc. Sacratnstithm hoc md"
 . , ;

S. SCRIPTVRAE nj
de latere in cruce morientis Christi profluxit sicut Eua de costn :

hominis dormientis .
5. Abel pastor ouinm Christi tenuit typumj qui est verus, Genesls 4.

et bonus pastorjsicut ipse dicit^f^o sum pastor honus ^ qui pono

animam meam pro ouibus meis , venturus rector fideh'um populorum.
Cain frater eiusjaetate maior , qui eundem Abel occidit in
6. Ibid.

campo, priorem significat popuhim , qui interfecit Christum in Cal-

uariae loco
7. Enoch filiusCain^in cuius nomine pater condidit ciuita- Ibld.

tem 5 significat jimpios in hac tantum vita esse fundatos .

pium esse in Christo , et Ecclesia scripsit mis pulchra haec allegoria Occiditur .

Ephes. c, 5. ^am , vt praeclare ait Pro- enim Abel pastor ouium a fratre maio-
sper in lib. de Protnissionibus , et prae- re , occiditur Christus pastor caput
, et
dictionibusDei , Hoc est magnutn sacra- populi minoris natu a iudaeorum populo
mentiim, quodpromissuin sperauit Adam, natu maiore t Abel in campo , Chriitus iit
et futurum praeuidit: formandam scili- Caluariae loco ^ occiditur autem vterque
cet ecclesiam ex latere Christi in cru- post sacrificium , vterque., Diabolo funestae
ce pendentis Vnde Theophylactus enar-
. inuidiae facibus parricidarum animos in-
rans verba illa E. loannis cap. 19. Ad cendente . Et quidem sanguis Abel Deum
lesum auten) quum venissent , vt vide- ad iustam vindictam suo clamore prouO'
runt eum mortuum , non fregerunt eius cauit , itaque Cain vagus, et profugus erat
crura ,vnus militum lancea eius
sed in terra , vel <^ivav
, /y r^ifi.uv , id est,
latus aperuit , et continuo exiuit sanguis gemens tremens , vt verterunt lxx. sed
, et
et aqua , sic ait Non simpliciter haec : longe melius clamat sanguis Christi pro-
^unt sed quia ecclesia per haec duo
: pter causas , quas exponit egregie B. Aug.
et fit , et consistit . Nam per aquam qui- cont. Faust. Manichaeum , vbi ornatissime
dem generamur per sanguinem autem , ,
hanc expHcat allegoriam: cuius meminit B.
et corpus pascimur . De quo vberius Ambros. in l.i, de Cain , et Abel SVAR. .

scribit B. Aug. 12. cont, Faustum Mani- 7. Enoch , non Enos legendum esse
chaeum SVaRIVS . . perspicuum est . B. autem Aug. in lib.i-y.
5. Abel pastor ouium . In hac alle- de ciuitate Dei , vel non fuisse Enoch
goria plenior est lectio in tns. quam in primogenitum Cain ( nam et ludas fuit
impress. lib. natn citatur testimonium quartus filius lacob , a quo tamen ludaea
B. loan. c. 10. quod valde ad rem fa- nominata est , et ludaei ) vel longo post
cit . Fuisse autem pastorem Abel decla- interuallo temporis ,postquam natus esty
rat 4. cap. Gen. qui primus mortalium conditam esse de illius nomine ciuitatem
emnium fuit clarus virginitate , marty- existimat , quum iam scilicet tam nume^
rio , et sacerdotio ,
quibus ornamentis Do- rosum esset genus humanum , vt ciuitas
tninum expressit , auctore B. Aug. in lib. posset aedificari , quae nihil aliud est ,
de mirabilib. sacrae script. , qui ventu- quam hominum multitudo aliquo secieta-
rus rector fidelium populorum propterea tis nomine colligata . B. autem Chryso-
dicitur, quod tandem futurus pastor sit stomus, quum Genes./\. scriptum sit , aedi-
vnius ouilis , id est , iudaeorum , et gen- ficatam esse ciuitatem a Cain , qui vo-
tium ad Rom. 11, et loan. 10. SVAR. , cauit nomen eius ex nomine filii sui Enoch ,
6. Cain frater eius aetate maior . non dissimiliter , atque B. Isidorus , ait
Etsi Philo episcopus sine causa putat Vide , quomodo paullatim deteriores
geminos fratres fuisse . Est autem impri- fiunt . Quippe hominibus factis morta"'
 . . ,

xiS A L L E G O R I AE
Ibld. 8. Seth 5
qiii resurrectio interpretatur, demonstrat Christum
lesiunjin quo est vera resurrectio , et vita fidelium .

Ibid. 9. Enos fliius eius, qui spe inuocauit nomen Domini, declarat
in spe viuentem ecclesiam 3 donec ad beatitudinem promissae fe-

licitatis perueniat
libus studium fait ^ vt immortaleirj su:1m bent : Enos filius eius , qui coepit h\-
memoriam facerent , partim ex filiis , uocare nomen Domini . Quod conuenit
quos generabant , partim ex locis , quibus cum nostraex hebraeo vcrsione . At
filiorum nomina imponebant . Hnec o- libri impressi hahent hoc wodo Enos :

tnnia recte quis diceret peccatoriim , et filius eius , qui spe inuocauit nomen Do-
ruinc.e primae monumenta , qua e pristi- mini . Quae lectio cono^ruit cum interpye-
tia ghria exciderunt SV^^K. . tatione ixx. , qui hoc modo sunt inter-
Ib. In Vulgata nostra scribitur He- pretati , ovtqc riXTnasv i7rty.aL7\eiffS-ii] ri
fioch . AREVALVS . ovo[u.a Kvpin T« d-i^ y id est , hic spera-
8. Seth, qui resurrectio interpretatur. uit inuocare nomen Domlni Dei Ita- .

Diuinae literae , vt notauit etiam B.Hier. quc graeci scriptores y et B. August. qui
in quaest. , nominis Seth etymologiam hac versione vtebantur , huius loci arca-
tradur.t iis verbis : Vocauitqae nomen num sensum siniiliter , atque B. Isidorus ,
eius Scth,clicens: Posuit mihi Deus se- prodiderunt . Na>n Greg. Naiianz. sic
men aliud pro Abel , quem cccidit Cain . ait Praeclara res est fides , spes , cha-
:

Itaque Seth proprie bicu , id est , positio ritas , tria haec Et de fide testimonium .

dicitur a verbo r<W Soth , id est ^posuit , attulit Abraham , qui iustus est habitus
sed quia quodammodo suscitatus est Ahel proptcr fidcm De spe Enos , qui pri-
.

in fratre Seth , nam parentum luctum tem- nnis sperauit inuocare nomen Domini .

perauit^et talis crat futurus {vt ait Eu- Et apertius B. August. in lib. de ciuit.
cherius ) vt impleret Ahel sanctitatem , Dei 15. iy:quit : (^uid sibi hoc vw\t.,spe-
ideo Lxx. sic conuerterunt i^AvicYi<n jap rauit inuocare y msi quia prophetia est
/xo/ 0'
iioc ff?rifiixct (Tsficv f id est, suhcl- exorturum populum , qui secundum ele-
lauit enim mihi Deus seiriCn alterum, ctioncm gratiae inuocaret nomen Dc-
ijuo circa B. Chrys. sic ait , Vide verbi mini De ? Sic B. August. , qui hanc cau-
i

diligentiam , non dixit , dedit mihi Dcus , sam csse putat

vt huic proprie tribua- ,

sed excitauit niihi Dcus . Vide , quomo- tur f quod piorum omnium fucrat commu-
do obscure nobis lioc verbo resurrcctio- ne . Sunt tamcn , quiputcnt , fius tempo^
nis exordia hic ostendit - Hoc sequutus re instauratum fuisse Dei cultum , ri-
B, IsidoriiS , Seth , inquit , qui resurrectio tumque coepisse Deum caeremoniis co-
interprctatur . Neque enim tam respexit lcndc , vt scribit Lipomanus Quidam au- .

ad verbi hebraici etymologiam , quam tem celc'brcs graect scnptores proptcr

ad arcanum eius sensum , sicuti fecerunt ignorationem linguae hebraicae existi-
Lxy. ,quod postca Rupcrtus secutus fst marunt , rcddi etymolcgiam nominis Enos ,
Denique B. Aug. hanc ipsam allegoriam quum dicitur,hic sperauit, etc.Quum Enos ,
his verbis illustrauit in lib. 15. de Ci- quod notauit B. Hier. , hemo , vel vir di-
uit. Dei Ex duobus , inquit , illis homi-
: catur , sicut Adam homo duitiir SVAR. .

ribus Abcl , qui interpretatur luctus , ct Ib. ()uid significet Enos , dixit iam
tius fratre Seth , qui interpretatur re- Isidorus in Etymologiis lib. 7. cap. 6. ,
surrectio , mors Christi , et vita eius ex vbi de hominibus , qui quodam
disserit
mortuis figuratur . SVAR. praesagio ncmen acccperunt Ex quo ca- .

9. Enos filius eius iUbri mss. sic ha- pite multa huc aflerri posscnt . AREV.
 , .

S. S C R I P T V R A E 119
10. Lamech seculi huius figuram teiiuit, cuius peccatum Chri-
stiis per sanguiiiis sui effusionem post lxxvii. mundi generationes Luc. 3.
absokiit , quod
Lucas euangehsta descripsit .
iuxta eas
ir. fuit septimus ab Adam , et transhitus est^si-
Henochjqui Gencs. 5.

gnihcat septimam requiem futurae resurrcctionisj quando transfe-

rentur sancri in vitam perpetuae immortalitatis
12. Noejqui interpretatur requies, simihtudinem praefert Do-
mini, in cuius ecclesia requiescunt, quicumque ab huius secuHex-
cidio liberantur, sicut in arca .

10. Lamech seculi huius figuram te- tempus praesens viuat . Sed vtrumquff
nuit . Multa concurrerunt in Lamech docet Spiritus Sanctus Eccl. 44. his ver-
Caini )2epotem ( errant enim , qui filiutn bis : Henoch placuit Deo , et translatus
Mathusalae accipiunt ) et in eius libe- est in paradisum , vt det gentibus poe-
ros , quae vitam humanam deprauarent , nitentiam . Notandum autem est^Enock
vt notat praeclare B. Hier. Nam ipse quidem filium Cain de cuius nomine pri- ,

sanguinarius , homicida primus vnam

et ma est , improbos signi-
ciuitas appellata
carnem in duas diuisit vxores , et eius ficare , qui { vt recte ait Strabus ) itt
hheri ea repererunt , quae animos homi- praesenti vita suae spei radicem figunt:
num vel ad voluptatem , vel ad crudeli- Henoch vero hunc , qui fuit septitnus ab
tatem inflammarent Non est autcm cer-
. Adam , qui tanquam sexta die , sexta
tum , vnumne , atque eum Cain , an duos aetate seculi per Christi aduentum ad
occiderit Illud certum est , dixisse i-
. sanctitatcm formatur , eos signiflcat , qui
psum duabus vxoribus suis y de se expe- septima aetate in vitam immortalem tranS'
tendam vindictam septuagies septies . ferentur , vt alibi ait idem Isidorus Ex- .

Cuius loci arcanum sensum sic Damaso posuit etiam hanc eandem allegoriam
scripsit B. Hier. Quaerirur , quae sint B. Aug. in Jib. 15. de ciuit. Dei cap. 19.
Lxxvii. vindictae , quae in Lamech exol- SVARIVS.
uendae sunt Aiunt ab Adam vsque ad
. Ib. De Henoch qui sepiimus ab Adana
,

Christum generariones Lxxvir. Lege Lu- septimam requiem significat , Isidorus in

cam Euangelistam , et inuenies , ita esse Commeotariis suis , videlicet Quaest. in
vt dicitur. Etpaullo post :Lzmech pec- Genes, cap. 6. Ilii etiam commentarii
catum , id est , totius mundi, atque san- Isidori ad allegorias has explicandas confe-
guinis,qui effusus est , Christi soluetur runt , qaod semel monuisse satis sit .

aduentu,qui tulit peccata mundi Idem

. AREV,
postea Nicolaus Pontif. Lothario regi 12. Noe , qui interpretatur requies ,

stripsit , et Alcuinus secutus est . SVAR. n^ requies interpretatur B. Hieronymus . :

II. Henoch , qui fiiit septimus ab Ab co igittir , quod omnia opera retro
Adam . De Henoch scriptum est Cen. 5. quieuerunt per diJuuium , appcllatus est
Ambulauitque cum Deo , et non appa- requies Simiiiter B. Chrys. Sic appella»
.

ruit , quia tulit eum Deus . Septuaginta tu)n puerum^

inquit f vt ex interpretatio-
postremam hanc partem sic verterunt , ne vocabuli omnes discerent , oeneralem
oTi iJLiraTibnKsv avTov 6joV , id estf interitum imminere ,vt vel timore casti-
quia transtulit illum Deus . Vnde Apo- gati arcerentur , et virtutem amplecte-
stolus ad Hebr.w. haec ipsa Lxx. ver- rentur . Sed , vt recte scribit Caietanus ,

ba citauit B. Chrysost. , et Theodor. pu-

, SiLamech verba etymologiam nominis
tant , curiosum esse inquirere ^ quo Deus Noe exponentis perpendantur , de agri«
transtulerit Uenoch , et mm vsque ad culturae labore videtur es&e sermojaic
 . :.

120 A L L E G O R I AF
13. Sem vero prophetariim, et apostolorum renuit typumjqui
ex eius stirpe nascuntur
14. Lipheth figurauit populum gentium , qui versatur in ec-.

clesiis israelitarum .

15. Cham iudaeos significat , qui Christum incarnatumj atque-

mortuum derident.
Geues. 9. 16. Chanaam filius eius , qui pro patris delicto maledictione
damnatur 3 posteritatem indicat iudaeorum 5
qui in passione Domi-
ni damnationis sententiam exceperunt , clamantibus iudaeis : Sa?i-

guis eius super 7Jos^et mper JiHos nostros .

17. Nemrod gigas diaboli typum expressit, qui superbo appe-

titu culmen diuinae celsitudinis appetiiiit , dicens: ^/c-f^/z^^w super
altitudinem nubium , et ero similis Altissimo ,

18. Heber^in cuius domo propria loquela remansit , ceteris

lin-

enlm , Iste consolabitur nos ab operibus cte inquit B. Aug. In ecclesiis Chri&ti
manuum nostrarum terra , cui male-
in habitat gentium latitudo , et gentes fruun-
dixit Dominus . In quibus tamen verbis tur iis , quae iudaeis parata erant , t; /»
suberat prophetia de ecclesia , de Chri- et 9. c. Cenes. scrihit etiam B. Chrysosto-
sto . Illud constat , a Spiritu sancto per mus . SVAR.
B. Petrum epist. r. f. 3. hanc allegoriam 15, Cham
iudaeos Huius loci al/em .

insignem^ et illustrem essefactam SVi^R. . goriam , id est , altiorem sensum luculen~

ij. Sem vero Genes, 9. ait Noe . ter declarat B. Augustinus contra Fau-
Benedictus Dominus Deus Sem . Qiiibus stum Maniih, lib. 12. , et 12. de ciuit.
verbis pater Noe Sem pietatem praedi- Dei c. 2. SYAR.
Piit propter veri Dei cultum apud eius 17. Nemrod glgas . De Nemrod le-
posteros permansurum , vt praeclare scri- gimus Cenes. 10. Chus genuit Nemrod.
bit Theodor. Liquet igitur , Noe vaticina- Ipse coepit esse potens in terra , et erat
tum fuisse ^ nam Abraham , et Patriar- robustus venator coram Domino , pro
chae , ac denique salus , et decus generis "M3.1 Cibbor Lxx. verterunt •yi-ya.c, gigas .
humani Christus lesus ex Sem orti sunt Noster vero interpres potens vertit , et
SVARIVS . paullo post robustus . Fenator autem ideo
14. lapheth figurauit populum gen- dicitur , quod rapto viueret , et crudelis
tlum . Cenes,^. dixit Noe DilatetDeus : esset tyrannus Cuius iwperii initiumjuit
.

lapheth , et habitet in tabernaculis Sem . Babylon , quae mundum , qui totus in ma-
In quibus verbis recondita est egregia ligno positus est^ significat ^ ideoque Apo-
haec allegoria Nam,vt scribit B. Hie-
. calyp. 18. vocatur habitatio daemonioriim .
ronymus , De Sem hebraei , de lapheth De Nemrod autem legendus est B. Chry-
populus gentium nascitur . Quia igitur sost. II. Cen. , et B. Aug. in 16. lib. de
lata est multitudo credentium , a latitu- ciuit Dei c. 3. SVAR.
dine , quae lapheth dicitur , nomen ac- 18. Hcber,in cuius familla , /w lib.
cepit Quod autem
. ait Et habitet in
: tns. est vnitas fidei rectius , quam in im-
tabernaculis Sem , de nobis prophetatur, pressis ,(\des vritatis . Ab Heber autem
qui in eruditione , et scientia Scriptura- wagis , quam ab Abraham hebraeos di-
rum , ciecto Israel , versamur . Et, vt rC' ctos esse , qui hebraeam Imguam conser-
 , . .

S. S C R I P T V R AH rii
linguis diiiisis, Redemptorem nostrum insinuat , in cuius ccclesia
vnitas fidei sine schismate perseuerat
19. Melchisedech, qui de fructibus terrae sacriificium Domino Geacs. 14.

obtulitj regnum Christi ,

qui est verus rex iustitiae , et sacerdotium
figurauitjcuius corporis^et sanguinis sacramentum , id estjoblatio
panis, et vini in toto orbe terrarum offertur
Abraham Dei patris gestauit typum qui
2c. , filium suum di-
lectum pro mundi salute tradidit immolandum .

21. Tres angeli ad eum venientes diuinam historialem insi- Genes. i?.

uuant Trinitatem .
22. Duas autem vxores , quas habuit Abraham , id estj libe- Gen.i6.et 21.

vnrunt , existimat B.Aug. in loco supra- psalm.icg. Tu es sacerdos in aetcrnurn

iiicto . In quo populo ciuittis Dei in san- secGndum ordincm Melchisedech . SVAR.
ctis peregrinata et in omnibus sacra-
est , Ib. Etsi retineretur vel sacerdotium
tnento Ideo autem non est
adumbrata . pro et idcm esset
sacerdotium , adhuc
llnguae suae amissione mulctatus , quod sensus,quem Suarius tuetur nam apud :

expers fuerit criminis turrim aedifican^ Isidorum , et alios eiusdem temporis ,

tium , quae ab euentu Babel appellata atque etiam superioris , saepc vel pro et
est , Cen. 1 1. SVAR. occurrit AREV. .

19. Melchisedech , qai de fructibas . 20. Abraham Dei patris gestauit ty«
1» lib. imp. £St , vel sacerdotium sed : pum Similiter exposuit hanc allegoriam
.

melius in ms. et sacerdotium , quum sa- Origenes in 22. Gen» , et B. August. lib.
cerdotium Christi , et regnum significaue- 12. contra Faustum , et serm. yi. SVAR,
rit Melchisedech , de quo scriptum est 21. Tres Angeli . B.Aug. in serm. de
Cen. 14. At vero Melchisedech rex Sa- tempore 6%. sic ait \ In eo , quod tres
letn proferens panem , et vinum , ( erat vidit Abraham , Trinitatis mysterium in-
enim sacerdos Dei altissimi ) benedixit tellexit . Quod autem quasi vr.um ado-
ei , scilicet Abram . Et quamuis hebraei^ rauit , in tribus personis vnum csse Deum
et quidam alii putent aliter , multo ta- cognouit . Idem scribit B. Hilar. in 4.
tnen rectius sentiunt , qui affirmant , Mel- et 5. //. de Trin,iB. Greg. in hom. 18.
chisedech sacrificium Deo pro Abrahae SVARIVS .

nobili^ victoria obtulisse

. }<>x1r! enitn , hoc Ib. Tres angeli ab Abrahamo hospl-
est yproferens vel offrens , verbum est ,
, tio suscepti an tres personas SS. Trini-
,

i^iod vsurpatur saepe in sacrificando tatis exhibuerint , an Filium medium in-

Jtaque noster interpres pulchre vertit id ter duos angelos , an solum tres ange-
/jjiod Et ipse sacerdos Dei al-
sequitur : licos spiritus , varia est interpretum sen-
tissimi Erat enira sacerdos Dei altis-
. tentia . Adisis Pcrerium , ct Calmetura
simi 'Nam saeps et jumitur pro enim .
. in Comrnent. AREV.
Refert autem B. Hier. in longa , et eru- 22. Duas autcm vxores . Huic alle^
dita epist. quam scripsit Euagrio , con- goriae magnam
auctoritatem dedit Apo^
stantem esse hebraeorum opinionem , Mel~ stolus , qui , vbi rem gestam exposuissety
ehisedech fuisse Sem filium Noe . Et ad- de duabus vxoribus Abram , Spiritu San-
dit , illum pane , et vino , puro , simplici- cto affiatus , adiecit illa esse per allego- :

que sacrificio , Christi dedicasse sacra- riam dicta , id est , aliud esse gesturn y.
mentum \ Nobilitauit autem hanc allego- aliud figuratum , vt ait B. Ambtos. , qui
riam Apost. ad hebraeos cap.-j.^ et illud vna cum Ruperto perspicue totam allegO"
Tom.V,
 . . , . .

122 A L L E G O R I AE
adGaIat.4. ramj et ancilLim , Apostoliis duo esse testamenta designat.
23. Isaac , ct Ismael duos populos ex vtroque testamento pro*
cedentes significant
24. Puer Abraham imaginem priscae legis designat, perquein
j^rophetice Domino nostro lesu Christo Ecclesia sponsa praepa*
rata est
Genes. 25. " 25. Esau hispidus , atque rufus , populus est iudaeorum , in
Christum 3 et prophetas impia persecutione sanguineus , et indicio.
pilosae cutis tegmine peccatorum horribilis .

Ibid» 26. lacob autem Christum demonstrat, siue populum gentium,

qui Dqi patris benedictione praelatus est priori popuio iudaeorum .
27. Laban Legis , et diaboli habuit typum , ex cuius corpo-
re assumpsit sibi Christus duas coniuges ,
plebis scilicet circum-
cisionisjCt gentium .

25. Lia Synagogae figuram habuit, quae infirmis oculis cordis

sacramenta Dei speculari non potuit
29. Rachel vero clara aspectu Ecclesiae typum tenuit ,
quae
contemplationis acie Christi mysteria cernit
Genes. 32. ^o. Vir , qui cum lacob Juctam iniit, Christi certamen cum
populo Israel figurauit : nam sicut lacob claudicauit in certamine,
ita iudaei claudicauerunt fide in Domini passione.

riam exponit , SVAR. tractat etiam B. /iug. in lib. 18. de ci'

25. Esau hispidus . Emendate scri' uit. Dei 37. SVAR.
c.

ptum est in lib, ms. Iiiipia persecutione 50. Vir,qui cam lacob . Quum An^
san2,uineus , vitiose autem inimpr. Impia gelus in specie humana luctaretur cu/n
persecutione sanguinis , Porro Esau quod , lacob 32. Genes. , videretque , quod eum
totus in morem pellis hispidus natus sit superare non posset, tetigit neruum fe-
Gen» 25. Scir est appellatus . Nam cur moris eius , et statim emarcuit , Et be-
Edom vocatus sit , disertis verbis docent nedixit ei in eodem loco
Quo circa .

sacrae literae , Ccn. c. eodem . Dixit enim praeclare inquit B. Au^. in lib. i6. de
jratri lacob , Da mihi de coctione hac ciuit. Dei <"• 39- Erat vnus , atque idem
rufa , quia oppiJo lassus sum, quam ob benedictus lacob , et claudus , benedictus
caasam vocatum est nomen eius Edom . in eis , qui ex eodem populo in (-hri-
Sed rufus etiam natus est , ad quod al- stum crediderunt , atque in infidelibus
ludit alleooria . Itaquefalluntur , qui hinc claudus , de quibus praedictum cst , Et
nomen Edom sortitum esse putant Eu- . claudicauerunt a semitis suis . Causam
ch^rius autem , et Rupertus similiter scri- autem huius luctae fuisse ait Thcod,
kunt , Esau iudaeorum pcpulum praeii' Vt timenti fratrem Esau fiduciam inii-
gnasse ^ qui Dominum , et prophetas oc- ceret , qui etiain se superari abillopas-
adcrunt i i. Thes. 2. SVAH. sus est . Ac si diceret : Me vicisti , ct
26. lacob autem . Hr.nc allegoriam kominem vinces . SVAR,
 , .

S. S C R I P T V R AE. 123
31. Lot typLHn habiilt sanctorum , c]ui in fine seculi ab Im- ^cnes. 19.
piorum incendlo iiberabuntur
32. Vxor Lot eorum tenuit typumjqui per gratlam Dei vo- ibld.

cati 5
postmodum retro respiciunt .

^^. Consequenter ipse Lot legis gestauit personam^de qua

infidelitatis opera parluntjqul ea carnali intellectu vtuntur . Vide var. lect.

34. FJliae elus duae Samariam significant , et lerusalem j quae Genes. ip.
fornicantur in lege per adulterlum Illlcitae doctrlnae .

35. Ruben prlmogenitus Interpretatur vislonls fillus, populum Gcnes.ji.

figurault, qui violault cubile Dei patris 5 quando carnem , quam sibi
Christus desponderat, confixit in patibulo crucls .

36. Slmeon scribas deslgnat iudaeorum , qui in furore suo oc-

clderunt prophetas , et in dolore suo suffoderunt clauorum fixuris
Chrlstum , firmissimum murum , in quo credentes stabili robore
communiuntur
51. Suarius consfanter scripsit Lot , dam ex illo procreati , et sub lege po-
pro qiio alii malunt Loih . In Vulgata siti , male intclligendo quodammodo ine-
est Lot . AREV. briantes , atquc non legitime vtendo , in-
32. Vxor Lot . Idein significcitum fidelitatis opera pariunt , De toto autem
vsse arcano sensu , quum vxor Lot versa facto eius , et filiarum idem scribit eru-
tst in stiituam saUs ., scribit Orig, in 5. ditissime in eodem libro . SVAR.
r. lob . Immo Dominus Luc. 17. hoc te- 35. Ruben primogenitus . Emendate
status est , quum ait jMementotc vxoris
, est ms. desponderat , vitiose au-
in lib.
Lot quo loco TheophyL Praeclare ( in-
, tem impr. spoponderat
in Ideo autem .

quit ) ad exemplum posteritatis > quasi Ruben , id est , visionif filius a matre Lia
columnae inscriptum fuisse nialum, quod est appeUatus , vt fiUi nomine admone-
iila perpessa est . losephus quidem , qui retur , se Dei beneficio , qui eius angorcm
tam muitis seculis fuit posterior , se hanc viderat , ilUtm genuisse , quum a viro de*
statuam vidisse afiirmat Salis autem . spiceretur , vnde nominis etymologiam in-
propterea iuit , aut , quoniam prudentiae terpretans , dixit , Vidic Dominus humi-
syiubolum sal est , et ciborum condi- litarem meam , Gt'i;. 29. SVAR.
mentum , mortalium hoc cxemplo con- 36. Simeon scribas designat lacob .

direntur affectus,et mores ad pruden- grauissimis verbis increpauit filios Si-

tiam formarentur , quae elucet in diui- meon et Leui Gen. 49. , quod contra foe-
,

nis praeccptis custodiendis , quae si ser- dcrisreUgionem in caede Sifhimitarum,

uasset vxor Lot , non poenac , sed pro- sint crudeUssime bacchati ob stupYum
fectus sui posteritati exemplum reliquis- Dinae oblatum a Sichem In quibus ver- .

set . SVAR. bis Spiritus Sancti instinctu pronunciatiit

33. Consequenter Lot . In lib.impr. sanctus senex iUustrem prophetiam contra
vitiose scriptum est : qui etiam pro qui scribas^et sacerdotes , qui communi sen-
ea , quod est in ms. Hanc autem perob- tentia Dominum occiderunt lUi enim e>r .

scuram allegoriam sic perspicue trndit Simeon , hi ex Leiii crtisunt ,vt ait Cy-
B. Aiig. pro sua excellenti scientia Lot . riU. , supradictum
et Orig. in
\Su»t c. .

( ait lib. 22. cont. Faust. ) futurae le- auiem aUquot verbn ex ipso vaticinio
^is videtur gestasse personam , qusm qui- repUcata in hac aUegoria SVAR. -^ .
 . . , .

124 A L L E G O R I AE
37. Leui ct auctor 3 et figura est principum sacerdotum , qiit

Christum crucifixerunt
^S. ludas siirnificat Christumjqui in cubili sepulcri, quasi leo
securus , corporis somnOj victoque mortis imperio post triduum
resurrexit .

59. Issachar ecclesiae tenuit typum , quae subiecit humerum

suum ad crucis onus portar.dum .

40. Zabulon eandem significat ecclesiam , quae secus fluctus

huius vitae inhabitans , omnes tentationes , et turbines seculi portat.
41. Nephthalim exprimit omnes sanctos praedicatores, qui in-
star cerui transih"entes , ad superna se erigunt , cunctisque creden-
tibus doctrinae eloquia conferunt
42. Dan Antichristum significat ,
qui in via vitae huius vngu-
las equi , id est , extrema secuh supplantare nititur morsu pestiferae
pr.iedicationis, vt eiiciat eos ,
qui extoUuntur in huius mundi deh*ciis,
et diuiciis .

43. Gad Christum demonstrat, qui in secundo aduentu suo

contra Antichristum accinctus virtute iudicis proehaturum se nua-
ciat

4^. Aser eundem demonstrat Dominum lesum Christum : cu-

Issachar ecclesiae typiim temiit.
39. sed luculentius ms. in huius nmndi
in
Mendose sequitur in Iib. unp. qui sub- deliciis , et diuitiis . Pulchre , et copiose
lecit , emendate auiem in ms. quae subie- exposuit hanc ipsam allegoriam B. Creg,
cit . SVAR. 31. Mor. c. 18. Ttxeodoretus etiam quaest.
40. Zabulon . Non minus gratiis error 109. in Ccnes. ait , Spiritum Sanctum haec
est in hoc loco . Quae seous iluctus hu- de Antichristo praenunciasse , quac a Pa-
ius vitae inhabitantes . Leoendum enim triarcha lacob de Dan dicta sunt Idem .

tf// , inhaSitans
, z>/ habent ms. exempla- etiam sentit B. Ambros. in lib. de be"
ria .Exponit hanc allegoriam praeclare nedict. Patriarch, cap. 7. , vbi Antichri-
B. Ambros. de benedict. Patriarcharum stum de trihu Dan futurum scribit SVAR. .

c. 5. Sv AR. 45. Gad Christum demonstrat Trtw» .

41. Nephthalim . De Nephfh^Ii dixit in lib. imp. quam in ms. proeliandum

pater lacob Cenes. 49. Nephthali ceruus se iwxncxTii \ for te fuit error librariorum ^
e.iviis^us dans eloquia pulchritudinis ybi . pro proeliaturum Eucherius inquit , Cad
.

Euchoius de Apostolis , Euangelii prae- et ante , et retro accinctum ad proeliandum

dicaioi ihus arcano scnsu intelUgi hoc ait Christi Domini personam exprimere , qui
qui cum ceruis , quod veloci curju ad cae- ante , et retro contra Antichristum proe-
lestia contendant i et de latibulis animo- liabitur gladio verbi Dei y de quo gladio
rum rirulentos quodammodo extrahant y mentio Jit psal. 44. , et Matth. 10. Addit
et naentrectisume comparantur , Marc.
, etiam B. Ambrosius , Moysen explicuisse
16. SVA.<. Deut.-^}. yhanc prophetiam euidenter esse
42. Dan Antichristum slgnificat , In de Christo SVAR. .

Ub. impr» eu , in huius mundi deliciis , 44. Aser eundem demonstrat De .

 ,

S. SCRIPTVRAE. 125
ius pinguis est panis iii ore fideliLun .

45. loseph 3 qui venditus est a fratribus 3 et iii Aegypto subli- Genes. j;.

matus , Redemptorem nostrum significat, a populo iudaeorum ia

maaus persequentium traditum , et nunc in gentibus exaltatum.
46. Beniamin Pauli apostoli imaginem praetulit , quia et no-
uissimus , et minimus omnium. apostolorum fuit electione, et de
tribu eius descendit : iste est lupus rapax, mane persecutor diripiens
vespere doctor pascens .

47. Man.isses prioris populi figuram gestauit.

48. Ephraim autem gentium qui per benedictionem Patriar- ,

chae praepositus est maiori populo iudaeorum .

49. Thamar
imaginem gestat, quae a Christo per an-
ecclesiae Genes. 38.

nulum fideijet virgam crucis conceptionem sanctae meruit vber-

tatis .

50. Duo gemini in vtero Thamar duos populos figurauerunt: Ibld.

quorum posterior natus , qui manurn prior ex vtero misit^quia

Afer dixit pater lacob : Aser panis pin- 47. Manasses prioris populi . Conne"
guis , et praebebit delicias regibus , quod xa est haec allegoria cum sequenti , itt
xia:icirjium similiter de sacrosancta Eu- qua mendum est in lib. impr. praeposi-
charistia intelligunt B. Ambros. in^ lib. tus est maior pro maiori Breuiter au- .

de beneiict. Patriarch. c. 9. , et Eucher, tem B. Cyrillus has allegorias comple-

cuin Ruperto in 49. c. Gen. SVAR. xus est his verbis , Praefertur Ephraini
46. Beniamin Pauli apostoli . In lib. Manasse , hoc est , gentes iudacis , qui
impres, est qui ct minimus apostolo-
: aduersus Seruatorem impie egerunt , at-
rum sed plenius in ms. quia et nouis-
: que nouissimi fiunt primi , et primi no«
simus , et miniiiuis etc. Et quidem jni- uissimi Ducit etiam B. Ambros. ex ety-
.

nimum Apostolorum se ipse appellat 1. mologia nominum argumentum hoc modo y

Cor.i'). , et De Beniamin au-
nouissimum . de bcnedict. Patriarch. Manasse ex ob-
tem sic dicit pater lacob Cen /^g. Beniamin liuione latina interpretatione significa-
lupus rapax mane comedet praedam , tur , eo quod populus iudaeorum obli-
et vespere diuidet spolia Quae vetba, . tus est Deum suum , qui fecit eum ,
quod ad mysticum sensum pertinet , de Ephraim autem fecunditatem fidei in-
Paulo Apostolo manifestissimam prcphe- terpretatione nominis poUicetur , quod
tiam esse scribit B. Hieronym. in quaest. proprium est populi iunioris , qui cor-
Hebr. quod in adolescentia sua persecu- pus est Christi augens patrem , et Deun»
tus ecclesiam , in senectute praedicator proprium non derelinquens . SVAR.
euangelii fuerit , Copiose autem imprimis , 49. Thamar
Sapienter do»
ecclesiae .

€t ornate de hoc ipso disserit B. Ambr. cet B.Aug. in lib. 22. cont, Faust, cur
de benedict. Patriarch. c. 12. Fuisse au- de quibusdam malis cperibus hominum in
tem Paulam de tribu Beniamin constat scripturis sanctisquaedam non mala, sed
€x f, 3. epist. ad Philip, SVAR. bona futura significentur Ibidem etiam .

Ib. In textu Grialii omissum fuerat docet , typum Ecclesiae gessisse Thamar ,
€t nouissimus contra mentem > Vt vide- SVARIVS .

tur, Suarii . ARLV.

 .. . . .. . :

125 A L L E G O R I AE
gentium populiis anteaqiiidem estper prophetas ostensus sed postea :

reuelatus, cuius ideo obstetrix ligauit dexteram coccOjquia idem

populus per sanguinem Christi crucis notatus est signo .

Genej. 34. 51. Dina filia lacob synagogam, vel animam significat quam :

in exterioribus seculi curis repertam Sichem princeps terrae oppri-

mit 3 id estjdiabolus vitio concupiscentiae carnalis corrumpit .

Gcnes. 35. 52. Bala concubina lacob, quam Ruben incesto crimine pol-
legem veteris
luit, significat testamenti quam populus Israel prae-
,

uaricando commaculauit
53. lob iii factis 5 dictisque suis personam exprimit Redem-
ptoris
lob. 2.
54. Vxor eius 5 quae eum ad maledicendum prouocat , carna-
lium prauitatem designat
55. Trcs amici lob typum tenucrunt haereticorum : qui sub
specie consolandi studium seducendi gerunt
5 6. Eliud vero doctorem superbum , et arrogantem demonstrat
qui durius increpationem suam fidelibus intra sanctam ecclesiam
irrogat
57. Pharao flguram habuit diaboli qui huius seculi captiuita- :

te populum Dei perderejCt terrenis vJtiorum operibus praegraua-

re tentauit .

Exod. 2.
58. Filia Pharaonis, quae Moysen, expositum ad ripam flumi-
nis , collegit , ecclesia gentium est:quae Christum ad flumen salu-
taris lauacri reperit
Exod. 13.
59. Moyses typum Christi gestauit:qui populum Dei a iugo
diabolicae seruitutis eripuit , et ipsum diaboluni in acterna poena
damnauit
60. Aaron sacerdos , qui cruore victlmarum populum expiabatj

yi. Dinalacob EUgantef enar-

filia . tlnentibus viJendi Pineda , Corderius etc.,
rat hanc allcgoriam B. Creg. lib. de cu- vti de aliis alii interprctes , qui fuse sen-
ra past. />. 3. r. 30. de menie, quae , sua sum allegoricum sacrae scripturae per-
studia negligens , actiones alienas curat . sequuntur AREV. .

SYARIVS . 57. Opera carnis ,

Pharao figuram .

56. Eliud vero . Pulchre ponitur an- de quibus ApostoliiS r.gitc^. adCalat.y
te oculos arrogantia Eliud f. 32. lob y comparat cum luto , et latenbus , de qui-
et quam inflatus atque ira percitus in-
, hus wCKtio Exod. i. Hanc autem al-
fit
uectus sit in amicos suos , et in sanctum legoriavi copiose persequitur E. Aug. in
virum loh . SVAR. serm. 84. de tcmp. et 85. et B. Cyrillus
Ib. De allcgoriis ad librum lob per- in supradict. c. Exodi . SVAR.
 . , ,

S. S C R I P T V R AE. 127
sfo-niiicat Christiim : qui sacrificio sanguinissuipeccata dilult mundi .

61. Maria soror Moysi synagogae speciem praetulit quae le- Num. :
12.
prosa propter detractionem , et murmurationem contra Christum
extitit
62. Vxor Moysi aethiopissa figurauit ecclesiam ex gentibus Exod. 2.

Christo coniunctam : cuius ob causam zeli synagoga obtrectans

aduersus Christum , illico contagio leprae perfunditur .

63.Amalech designat diaboli figuram qui obuius Deipopulo> :

per signum crucis euincltur .

64. Sehon qaoque rex amorrhaeorum , qul vertitur In latlnum

tentatio oculorum eundem diabolum significat , qui mendacio fal-
,

lendi sese in angelum lucis transfigurat Ipse est Og rex Basan , .

qiii interpretatur conclusio , qui interLludere molitur ditficultate

vitiorum viam fidei nostrae 5 ne pateat nobis transitus ad re?num
promissum vitae aeternae .

6). Viri septuaginta duo seniores , snper quos cecidit spiritus

Dei, septuaginta duas nationum linguas in hoc mundo dilfusas

61. Maria soror Moysi . Cur , quum genti, Cen,-^6. Tractat

autem nobilem hanc
Anron socius fuerit peccati , sola Maria allegoriam B. Aug. in serm. 9^. de tem"
lepra affecta sit , causam exponii Theo- pore , vbi ait , Moysem ipsa eleuatione
cloret. in qiiaest. Num. q. 2^. SVAR. manuum mysterium crucis ostendisse Et .

62. Vxor Moysi aethiopissa . B. Au- vt erudite ait Theodoretus in q, 54.' in

gust. in lib, quaest. super Nnm. q. 20. Exod. quemadmodum , quutn famulus Do-
recte sentit , soia-n fuisse Moysi vxorem mini manus tenderet, cadebat Amalech ,
Sephoram madianitidem filiam lethro ita Domino manus tendente in cruce ,
caeterum eam vocari aethiopissam , quod diaboli castra iugulata sunt , SVAR.
madianitae aliquando appellentur aethio- 64. Sehon quoqiie : hii: quoque cor-
pes in sacris !iteris,vt 2. Paralip. 14, rectiora sunt
exemplaria ws. quae sic
aunm losaphat bellum gessit contra illos . habent : Og rex Basan Natn
ipse est .

Idem scribit Theodoretus in q. 22. in in lib. impr. est , ipse est rex Basan .
eundem l>h, Num. confutata opinione vel , Vtraque autem haec allegoria ex etymo-
potius fabulct losephi, et ApoUinarii Cau- . logia praecipue nominum Sehon , et Og
sa ergo conuicii juit , quod alienigenam orta est . SVAR.
Moyses duxisset vxorem -. Aaron autem 65. Septuaginta duo viri seniores .

israelitidem . Hanc autem ipsam allego- In ms. lib, sic scriptus est locns hic :

riam praeclare exponit B, Aug. in serm. Septuaginta duo vin seniores , super quos
86. de temp. et Theodor, in q. 4. /;; lib. cecidit spiritus Dei , septuaginta duas na-
Exodi . SVAR. tionum \\r)s.uis , quum in lib. impr. vtrO'
63. Amalech designat
. Res gesta nar- bique duo desiderentur Et quidemfuis- .

ratur Exod. 17. Est autem Amalechites se septuaginta duos illos viros , quos di-
reoio in deserto ad meridiem ludaeae uinus affiauit spiritus , numeratis Eldad
trans vrbem Petram , vt scribit B.Hier, (t Medad ^perspicuum est legenti c. 11,

de loc, hebraicis Amalech porro nepos. lib. Num. Totidem etiam fuisse gentesj
Esau ttominis i (t generis auftor fuit huie quae (X tribi^i fliis Noe ortae sunt ,d(h-
 . ,.

I2S A L L E G O R I AE
ostenduntjCx qiiibus multi credcntes gratlam Spintus Sancti ac-
ceperunt
Num. 16, 66- Dathan 5 et Abiron, et ceteri 5 qui se a Moyse , et Aaron
segregantes , sacrificium vsurpare conati sunt , haereticorum praui-
tatem designant perniciem eorumj qui se a sacerciotibus Chri-
, et

sti 3 et a societate ecclesiae diuidunt , et sacrificia profana assumunt.

Num. 22« 67. Balaam 5 qui cadens apertos oculos habuit , typum eorum
tenuit 3 qui per fidem cognitionem Dei habent , sed obscurati ma-
\is operibus corruunt.
Num. 25. 68. PhineeSjqui Zambri , et scortum in adulterio conuersantes
pariter interemit , figuram tenuit sanctorum doctorum : qui iudaeos,
et haereticos spirituali mucrone in amplexu falsae doctrinae con-
currentes feriunt .

6g. Ille qui in sabbato ligna coHigens , lapidari iubetur , si-

gnificat eunis quem Christus inueniet cum peccato in die iudicii

70. Duodecim exploratores scribarum , et pharisaeorum imagi-
nem tenuerunt : qui israeliticum populum auerterunt , ne confide-
rent diuinae repromissionis gratiam adipisci posse per Christum .

Num. 13. 71. Duo portitores 3 qui de terra promissionis botrum in li-

gno humeris gestauerunt duorum populorum significantiam ex-

,

presserunt 5 quorum prior iudaicus gradiens auersus terga dat Chri-

sto >

fet diligenter B. Aug. in lib. i6. de ci- eam rationem affert Theo-
nis principibiis
uit. Dei f.3. computatis gentibus , quae dor. in ^.33. in Num. , quod quum orti
numerantur Cen. lO. , et sane hac de cau- essent ex Ruben primogenito , iHi sacer-
sa existimatur Dominus 72. discipulos dotium adhuc competcre existimabant .

tlegisse Luc. lo. , quos significabant 72. Notandum autem est,in Theodoreto per-
palmae repertae in Elim, Exod. 15., vt peram poni Lliab pro Uon filio eius
notat Theophylact. in dictum c. Lucae , SVARIYS .

SVARIVS . 67. Balaam , qui cadens . Hanc egre^

Jb, De hac allegoria vide editionem giam allegoriam noster Isidorus a B.Gre^
Cotelerianam Patrum Apostolicorum an- gor.fCuius fuit studiosissimus ^mutuatus
ni 1698. pag. 73 8. tom. i. AREV. est . Is enim lib. 25. r. 14. in 34. c.
66. Dathan , et Abiron . Principes se- lob sic ait Vnde etiam de Balaam scri-
:

ditionis contra Moysen , et Aaron exti- ptum est,qui cadens apertos habet ocu-
terunt Core , et Dathan
atque Abiron , los , cadens quippe in opere , apertos le-
(um Hon , aliique ducenti quinquaginta nuit oculos in contemplatione Ita er- .

viri proceres synagogae Num. 16. Et qui- go hi etiam oculos aperientes in fide ,
dem quod Core seditionem vjouerit , mi- et non videntcs in opere , intra Eccle-
nus fortasse mirum \ erat enim ex tribu siam positi pia specie , extra Ecclesiani
JLeuitica : de ceteris vero tnbus seditio- positi sunt in^pia conuersatione . SVAR.
 . . ,

S. SCRIPTVR AE. ,2^

sto, posterior christianus eum ,
quem vehit j inspicit , et sequitur
Christum .

72. lesu Naue imaginem Saluatoris expressit , qui nos in ter-

ram repromissionis induxit, et in regnum caelestis gloriae collocauit.
73. Raab meretrix figuram tenuit ecclesiae quae per coccum, ,

id est ,
per passionis dominicae signum ab interitu mundi saluatur , .

74. Duo exploratores missi ab lesu in lericho quos suscepit

,
losue 2.

Raab , duo intelliguntur testamenta in mundum missa quae susce- :

pit ecclesia ex gentibus congregata .

75. Acham , qui de lericho anathemate concupiuit , significat

nequam , et peccatorem , qui post fidem seculares mores,vel mun-
di illecebras appetit
76. Gedeon,qui cum trecentis viris perrexit ad proelium,ty- ludlc. 7.

pum Christi gestauit : qui in signo crucis de mundo victoriam re-

portauit . Trecentorum enim numerus in Tau litera continetur, per
quam crucis species ostenditur .

77. Sisara typus diaboli fuit lahel autem , quae tempora eius .

clauo, et malleo transfodit, ecclesiae typum expressit quae per ve- :

xiliuin crucis diaboli imperium interfecit

72. lesu Naue losue filium Num .

, na i mundum significat qui totus in ma^
^

quein Lxx. lesum filium Naue vocant , ligno positus est i. loann. cap. vlt. A
virum insigni ttnimifortitudinc ^Moyses , cuius exitio Christi sanguine hberamur .

et viuus habuit ministrum , et moriens SVARIVS .

imperii successorem Eius . primum men- 76. Gedeon De literaT graeca ser^
.

tio fit Exod. 17. quum nobilem pugnam mo est , Hanc autem allegoriam egregie
iaiuii cum Amalech , in qua etiam victor tractat B. Aug. his verbis in q. 37. in
juit Quocirca praeclare ait Origenes in
. lib. lud. Numerus quia trecenti erant,
,
illum ipsum locum Vsque ad hunc lo- : signum insinuat crucls proptcr literam T
cum beati nominis lesu nusquaiu facta graecam , qua iste numerus significatur,
cst mentio ; hic primum vocabuli huius per quos etiam gentes magis in cruci-
splendor efFulsit . Idem cum vndecim so- lixum credituras praefiguratum est , quod
eiis terram promissam explorauit , et iu- litera graeca est . Vnde graecorum no-
daeos fractos metu , ac debilitatos confir- mine Apostolus omncs gentes significat
mauit , Num. 1 3 Quo loco Osee , id est ,
. quum dicit iudaeo primum , et grae-
:

Seruator appeltatur , id quod notauit in co ; quod in linguis gentium graeca ita

q- 25. in Num. Postremo populo Deipost excellat , vt per illam omnes decentcr
iieuictum vnum et triginta reges , in ter- significentur . SVAR.
ram promissam introducto , illam diuisit . Ibid. Hanc allegoriam
expressit sacer
Et quum nomine , tum rebus praeclarissi- poeta Prudentius in praefat. ad Psycho-'^
tne gestis y Christi lesu Saluatoris nostri machiam v. 56. , quem locum in Pru-
imaginem expressit SVAR. . dentianis cap. 20. fuse explicui . AREV.
73. Raab Nam lericho . , id est , lu-

K
 . . . . . ,

ijo ^
ALLEGORIAE
70. Ipsa qiToqiie Debbora eiusdem ecclesiae typum portans ,

deuicto in Sisara diabolo , canticum caelestis gloriae proclamat

ludlc. XI. 79. lephte 5 qui pro victoria obtenca filiam immolauit , Red-
emptoris ostendebat figuram^qui ex rnundo triumphans , carnem
prcpriam in sacrificium obtulit
80. Samson Saluatoris nostri mortem^et victoriam figurauit,
siue quia de faucibus diaboli gentes , quasi fauum ab ore reperti
leonis abstraxit, siue quia post mortem plures lucratus, plurimosc]ue
moriens, quam viuens, extinxit .

Iiidlc. i^. 81. quae Samson verticem decaluauit, synagogara si-

Dalila ,

gnificat quae Christum in loco Caluariae crucifixit

: .

82. Ruth alienigena , quae israelitico viro nupsit, ecclesiam

ex ^entibus ad Christum venientem ostendit.
S^. Booz autem Christum verum ecclesiae sponsum expressit.
i.Reg. I. 84. Anna quae fuit sterilis et postmodum fecunda facta est,
, ,

ecclesiam Christi significat quae prius in gentibus erat sterilis,

:

nunc largiter poUet per vniuersam terram prole numerosae fecun-

ditatis
i.Reg. 3. S"), Heli sacerdos reprobatus abiectionem sacerdotii veteris te-
stamenti praefigurauit
Ibid. 86. Samuel vero , qui reprobato Heli in ministerio sacerdo-
tali successit, noui sacerdotii successionem , abiecto veteri sacerdo-
tio 5
praenunciauit
i.Rcg. 4. 87. Duo filii Helt sacerdotes, qui capta a gentibus arca per-
empti sunt, significant, posteritatem sacerdotii prioris fuisse extin-

ctam , et legis testamentuni ad cultum gentium esse translatum r

jg. lephte , B. Hieron. ait, in vo~ se Sitcerdotem sed leuitam , multi exi^
,

uendo illum fuisse stultum et in redden- •, stimant : ortus enim est ex Abiathar filio
do impium . In eadetn sententia est 5. Core I. Paral. 6. quum sacerdotes «f-
Thowas » Sed B. Ang. /7.49. in lib.Iud, cesse fuerit originem ducere ex Aaron .
quaestionem hanc magnam esse ait , et Atque id videtur innuere psahn. ^Z. his
ud iudicandum dijficillimam , de qua ipse verbis : Moyses , et Aaron in sacerdoti-
copiose in primis , et erudite disserit . Vt- bus eius de Samuele autem ait , et Sa-
:

cumque sit , certum est , de quibusdatn miiel inter eos , qui inuocant romen
malis operibus hominum in scripturis sa>j- eitis . At B. Aug. hoc ipso loco ajfrmat y
ctis qunedam non mala , sed bona futura sacerdotem , et quidem magnum , fuisse
significari ; id quod erudite probat idem Samuelem . Et 2. lib. Rctr. c. 45. /t/r
B. Aug. in lib. 12. cont. Faustum . SVAR. Samuelis patrem non fnisse quidem sa^
80. Fort. pluresque moriens AR. . cerdotem , reperiri tamen iv filiis Aaron .
Z6t Sainuel vero Samnelem non fuis-
. SVARIVS .
 . . .,

S. S C R I P T V R AE 131
88. Sniil regni iudaici insiniiat reproniissionei-n , vcl reproba-
tioneni eiusdem populi aemulationem , qui Dauid
, siue ^ id est , Chri-
stLim iniusto odio inuidine conatus est occidere
Sc). DcijCt saluatoris nostri expressit imaginem,
Dauid rilii

siue quod insectatione iudaeorum iniustam persecutionem sustinuit

siue quia Christus ex eius stirpe carnem assumpsit
90. Vrias Hethaeus typum habuit diabolijcuius coniugio prius
erat copulata ecclesia , quam Christus ccncupiuit lauanteni a sordi-
bus seculi semetipsam j et per lauacri vndam purificantem .

91.' Saiomon Christi praenunciat figLiram , qui aedificanit do-

mum Deo in caelesti lerusalein , non de lignis , ct iapidibus ^ sed
x\q sanctis omnibus .

Regina Austrijquae venit ad audiendam sapientiam Salo-

92. 3, Keg. 10.
monis, ecclesia inteliigitur , quae ad vcrbum Dei ab vitimis finibus <^f i* ^a"l. 9,

terrae consre^atur ,

95. Roboam filius Salomonis et leroboam seruus , quibus Israel ,

in duas partes diuisus est ^significant diuisionem illam in Domini ad-

iientu factam qua pars credentiiim ex iudaeis regnat cam Chri-
5 in

stOjquiestex Dauid genere ortus pars vero secuta Antichristum, :

cuius ad cultum nefandae seruitutis errore constricti sunt .

94. Goh'as designat diabolum , cuius eleuationis superbiam i-R^g-i?*

Christi Xprostrauit humilitas.
95. EHas Christnm demonstrat , quia sicut iiineo curru ad su-
perna sublatus est ^ ira Christus ministeriis an^elorum assurnptus
€st m caelnm ,

96. Viduajad quam mittirur Elias pascendus, ecclesia est : ad 3- ^^g* *7'

quam per fidem venisse legitur Christus, cuius farinae , et oleo be-
nedicitur^et non deficitjid est, gratia corporis Christi , et chri-

90. Quod
Vrias typum babuerit dia- prnesentare figuratum,p.eque in eo , quod
boli Bersabee typi.im ecclesiae, difH-
, et repraesentat , perfecticnem figurnti attin-
cuUatem aliquam prae se ferre videtur; gere , Vide Append. i6. ad Etymolog.
sed quae ipsa explicatione satis di-
rei num. 10. tom. 4. pag. 522, AREV.
luitur,vt in multis aliis ^imilibus a!le- 96. Vidua , ad quam mitiitur Elias
goriis accidit . Hanc
Vr!a Heth.ieo de Duas has alleoorias de Elia , et Ckristo
Isidorus sumpsit ex S. AugLi<tino , cuius tractat pracclare B. Anr. in serm. 201.
verba late cxcribic ()uaestion. in Reg, ds tcmpcre , qui sertno est 2. in Dow. 5. de
lib. 2. cap. 2. Obscruandum interea , Trinltate , SVAR.
quod neque fiijura in omnibus debet re-

R 2
 133 A L L E G O R I AE
smatls vnctio ,
quae toto inundo quotldie impenditur, et nunquatn
minuitur.
97. Elisaeus eundem Redemptorem Dominum figurauit , qui
de montis altitudine, id est, caelorum descendens subiimitate, lui-
rnillauit seipsum a forma Dei vsque ad formam hominisjac mor-
tuis membris sua membra composuit, et nostram mortalitatem sui
corporis medicina sanauit .

4.Reg. 2. c)S. Pueri , qui insultantes Elisaeo, clamabant : Asce?ide ^ calue ,

ascende , calue , et inuasi ab vrso ,
perierunt, indicant populum iu-
daeorum , qui puerili stultitia deriserunt Christum in loco Calua-
riae crucifixum , et capti a duobus vrsis , id est^TitOjet Vespasia-
nOj interierunt .

4. Reg. 4. c)g, Puer Ellsaei cum baculo ad resuscitandum mulierisfilium

missusjtypum priscae legis ostendit quae generi humano trans-
:

missa nihil praestitit^ nisi quod in virga solam auctoritatem seueri«

tatis monstrauit .

Ibid. 100. Sunamitis filius mortuus humani generis figuram tenet,

super quod Christus septies oscitans spiritum septiformis gratlae spi-
ritualiter asplratj, morto peccati reuiuiscat.
per quem a
loi. Septem miha viri, de quibus dictum Eliae , quod noii
curuauerunt genua ante Baal significant numerum sanctorum ^ qui ,

spiiltu septiformis gratiae adimpleti , dlabolo renunciauerunt .

102. Naaman Syrus signlficat populum ex gentlbus , maculis

deh'ctorum pollutum , atque a Christo per sacramentum baptismi
purlficatum .

1. Paral. 26. 105. Ozlas rex , qui ob meritum scelerum suorum in fronte
contagio leprae perfunditur, regnum indicat iudaeorum , qui dede-

98. Pueri , qui per stultitiam . Re- Domino allegoriam exponit B. Amhr. in
Ctius est in lib. ms, qui puerili stultiti.i , epist. vlt. lib. /\. SVAR.
quam in impr. qui per stultitiain Id . 102. Naaman iyrus . Bxponit hanc
quod docent hnec verba B. Aug. , quae allegoriam, B. August. in serm. loS. de
fib illo mutuatus est noster Isidorus \ ait tempore , vbi egregie ait Audiuit Naa- :

enim in lib. 12. contrn Faust. Elisaeo man puellam , et venit ad Elisaeum , audi-
pueros insultantes , et clamantes , calue , uit populus gentium prophetiam , et vc-
calue ^hc^uzt comedunt pucrili stultitia : nit ad Christum Naaman veniens ad
.

deiidentes Christum in loco Caluariae Elisaeum sanntur a lepra , et popuius

crucifixum, inuasi a daemonibus pereunt . peritium veniens ad Christum ab omni
Superiorem autem de eodem EUsaeo , et pcccatorum lepra purgatur SVAR. .
 . . . .

S. SCRIPTVR AE. 135

cus,et malum perfidiae in fionte geruntjvbi crucis signum pcr-
tare debuerant.
104. Ezechias rex bono opere quindecim anni ad4-^eg. 20.
5 cui pro
vitam adiiciunturjsignificat omnes sanctos, quibus ad ^cquirendam ^^^^^^^^'
Jg' g^

vitam aeternam quinque libri legis cum decem verbis decalogi dati
sunt, vt per complementum legis^et praeceptorum regni caelestis
plenitudinem consequantur .

105. losias rex^qui celebrauit pascha , et de templo Domini 4. Reg. 23.

^*^^'"' ^^'
idola multa depuh"t , significat Christum , qui pro nobis passionem
suscepit 5 atque omnia execrabiiia gentium de templis corporis no-
stri deiiciens, igne vi/tutis suae exusta comminuit, atque in huius
secuH torrentem proiecit
106. Sedecias, cuius oculos in Reblatha rex Babylonis euulsit , 4« ^«S* ^^»
diuites, et peccatores huius mundi significat •, in latinum enim ver-
titar Rebhitha mulca hjec : ideoque iste significat eos , qui in huius
mundi multa actione , et afifectione inuoluuntur , atque a diabolo
capti , intehigentiae oculos perdunt .

107. formam euangehstarum et apostolorum. expressit,

Isaias ,

qui vniuersa sacramenta Chrisri non quasi futura , sed quasi prae- ,

sentia praedicauit
108. leremias autem in verbis , et passionibus suis mortem ,

et passionem figurault Domini SaUiatoris .

109. Ezechiel imaginem Christi gestauit,qui positiis in terre^

na peregrinatione popuUim salutaribus praeceptis instigat . j.itj».i;i<'i
iio. Daniel, qui vitam caehbem tenuit , simiHtudinem habuit
continentia sua eorum , qui sunt in otio sancto , et terrenis copiis
non abutuntur.
111. Oseas
demonstrat figuram
Christi : qui ex fornicatione
gentium assumpsit in corpore suo ecclesiam .

112. loel , qui interpretatur incipiens , indicat typice eos , qui,

fidei ostium , et diuinae scientiae incipiunt cognoscere sacraiiienfiibi
113. Amos , pastor , et rusticus , Christi est typus, qui ab offi-,

cio pastorali pecorum

ab hebraeorum regimine translatus,
, id est ,
-.• ^.o. ...
nunc aHos ere^es pascit in eentibus y ..

107. De Isaia , aliisque prophetis mul- strauit simUibuJ exempUs Jo'

, et multis
ta Isidorus repecit in libro Prooemio- cupletauit B.Micr. i» prooem. ad Pam-
rum . AREV. mach. in Ojeam Prophet. .SVAR.
m. Oseas . Hanc alh^oriam Hlu-
 . . .

134 x^ L L E G O R I AE
3.Reg. i8. 114. Abdias 5
qiii In Samaria centiim pauit prophetas, signifi-
cat omnes fidei praedicatoresj qiii in hoc mundo alimentis sacra-
rum scripturarum omnes credentes reHciunt .

lon. 2. 115. lonas Christi mortem figurauit , qui tribus diebus , ac ao-
ctibus in corde terrae , quasi in ventre ceti, quieuit
_ 116. Habacuc 3 luctator fortis , populus est fidelis ,
qui super
excelsa constitutus, in cruce Dominum contemplatur , dicensj C<?r-

?jua manibus etus , ibi confirmata est njirtus gloriae eius

ht .

117. Sophonias, qui interpretatur j/ifc^/^/i/r , vel absconditum

Dtfw/w/, significat eos , qui per contemplationis arcanum ad per-
fectum perueniunt meritorum .

118. Aggaeus 3 et Zacharias figuram gestauerunt sanctorum ,

qui nobis in huius peregrinationis vita luturuni tempus liberatio-
nis declarant
119. Malachias , qui Angelus Domini interpretatur, typum Sal-
uatoris nostri tenuit , qui angekis magni consiHi dicitur.
120. lesus 5 sacerdos magnus figuram gerebat
, Christi , per quem
ex peregrinatione seculi huius ad caelestem lerusalem nobis pacet
ingressus .

2.Esdr.2.seqq. 12 1. Zorobabel 3 sacerdos 3 typus est Domini Saluatoris , qui

reduxit de captiuitate populum , et de viuis lapidibus construxit
Domino templum .

- ludithjet Esther typum ecclesiae gestant

12 2, , hostes fidei
puniuntj ac popuUim Dei ab interitii eruunt
I 2 3.1,,-Tobias priscae legis imaginem tenuit^cuius oculos iudai-

116. Hzhacnc. Ait B.Hiffron.inprooon. Ib. Verba Habacuc in Vulgata cnp._j.

inIoelem,7rif,t}<.a[j./^a.vaViidest,ampU'xans, v. 4. Cornua in manibus eius Ibi abscon-
.

iiue amplexatio , Atque , vt

siue luctans . • dita est fortitudo eius AR£V.
.

idejn ait in prooem. in Habacuc, vel ex eo 117. Sophonias . Nomen Sophoniae ^

quod am/ibilis Domini est , vocatur am- inquit B. Hieron. in i. c. eiusdcm pro-
plexatio ,vel quo(i in certamen ei lu- ., phetae ,-!\\\ speculam , alii arcanuin Do-
cii^^yet ^vt ita difam ,amplexum , cum iviini transtulerunt . SVAR.
h?o congreditur , amplexantis , id est , 118. Aggacus , et Zacharias . Causnm
fuctantis sortitus est ndmen Nullus enim . dedit huic allegoriae , quod hi duo pro-
tam audaci voce ausus est Deum ad dis- phetae secundo anno Darii regis Pcrsa-
ceptationem vocare iustitiae . ibidem rutn filii Histaspis , qtnim scptuagesimus
graecos , et latinof notat , quod apud eos annus vastitatis templi , quem praedixe-
cdrrupte nomen txfixK-ip. , id est , Haba- rat leremias ,esset completus , iudaeos ad
cum legeretur ,qui apud hebracos dicitur templi instaurationem mirijice incitaue^
pippn Habacuc SVAR. . runt . SVAR.
 ., . .

S. S C R I P T V Tl AE .
135
cae hirundines obcaecant, dLim eos luminis sacramenta malc iiitel-

ligeates obcaecant.
12/1. Tobias, filius eius , Domini nostri lesu Christi imaoinem
hibuitjqui vehit absconditam , et obcaecatam figurae caligine le-

oQva claritate suae virtutis illuminat

^^"'<^i 3«
125. Tres pueri praetulerunt figuram sanctorum , qiii corpus
suum in persecutionem pro Christi nomine obtulerunt
126. Susanna figuram ecclesiae habetjquam testes falsi iudaei, ^^"' ^^*

quasi adulteram legis jaccusant

^2- ^T*
12-'. Nabuchodonosor rex tvpus diaboli fuit ,
qui haereticorum ***

plebem 5 erroris captiuitate deuictam , de lerusalem , id est , de ec-

clesia in Babyloniam, confusionem abduxit.
id est , in ignorantiae
128. Princeps coquorum,qui muros lerusalem subuertit , hoc
significat , quod omnes, qui ventris desiderio seruiunt , virrutes ani-
mae destruunt.
129. Machabaei septem^qui sub Antiocho acerbissima perpessi ^* ^^^ °' 7'

tormenta , gloriosissime coronati sunt , significant ecclesiam septi-

formem ,
quae ab inimicis Christi multam martyrum stragem per-
tulit,et gloriae caelestis coronam accepit .

128. Princeps coquorum . Haec al- Augustinus in qiiaest. in Gen. sic scrihit :
legoria cum Lxx. versione congruit Id . Nolunr qniciam praeposicum coquoruvn
enim , quod Hebraice dictum est de Nabu- interpretari , qui grzece df^xi/j-ciyeif^o^; di-
citur , sed praepositum n)ilitiae, cui es-
tardam , 4. Reg, c. vlt. DM3D 3T rab-
set potescas occidendi Nam sic appel- .

tahbahim , intcrpres vertit , prin-

noster latus est il!e quem Nabuchodonosor mi-
,

ceps exercitus Lxx. vero dc^x^iiayei^oc ,

: sit , penes qucm potius inuenitur pri-
id est , princeps coquorum Causam hu~ . matus tuisse militiae SVAR. .

ius varietatis docte exponit Lippomanus 129. AUegoria de Machabaeis clarius

irt caten. 37. Genes. B. quidem Hierony- exponicur in fine Mysticae Expositionis.
mus in quaest. heb. sic ait : In plerisque Sacramentorum , siue Quaestibn. cap.de
locis archimagiros , id est , coquorunn Machabaeis .Quo in opere phira , quae
principes pro magistrls exercitus scri- Isidorus in AUegoriis veteri testamenti
ptura commemorat , yLta>«ce't;«v qiiippe breuiter perstringit , fusius expUcantur »
gracce interpretatur occidcre . B. etiam vt iam monuj . AREV.
 . . .

ijd A L L E G O R I AE

EX NOVO TESTAMENTO.

130. \^ uatuor Euangelistae lesum Chrlstum sub quatuor ani-

"iTialium vultibus figuraliter exprimunt .

131. Matthaeus enim eundem Redemptorem nostnim natum,

et passum annuncians , in similitudinem hominis comparat
132.Marcus a solitudine exorsus , leonis figuram induit , et
Ghristi regnum inuictum spotentiamque proclamat.
.

133. Lucas quoque per vituH mysticum vuitum Christum pro

nobis praedicat immolatum .

134. loannes autem per figuram aquilae eundem Dominum

post /^surrectfonem carnis demonstrat euolasse in caelum ,,..

Matth. 6. 135* Petrus personam ecclesiae gestat

quae habet potestatem ,

dimittendi peccata, atque reducendi ab inferis homines ad caelestia

regna .

. 136. Aposroli quoque omnes totius eccleslae portant typum,

quia et iidem in dimittendis peccatis similem acceperunt potesta-
temjhabentes quidem et formam patriarcharum , qui per verbum
praedicationis in toto orbe terrarum Deo populos spirituah'ter ge-
nuerunt
137. Septuaglnta duo dlscipuH significant illustratlonem totlus
orbis per cuangeHum Triniratis Viginti quatuor enim horls mun- .

dus omnis peragitur, qui numerus triphcatus proprer eandem Tri-

nitatem in ixxii. deducitur . Iccirco autem mlttuntur blni , propter
praedicandum Dei amorem , et proxlmi , vel mysteriorum gemina
testamenta
138. lo-
130. De quatuor Insignibus Euange- disserit de quod vberiur
hoc itrguwento ,

fistarurn varias sententias protuli in not. tractat in prooemio in ccmwentanos sii-

ad luuencum lib.i. Vers.3. Isidorus com- per Matth. Congruunt autem cum vati^
muniorem opinionem sequitur in vulti- cinio Exechielisea , quae de eisdem ani-
bus animalium exprimendis , qui singu- malibus scribit B.Ioann. Apocal. cap,/[.
lls Euangelistis ascribuntur . Eandem te- SVARIVS .

nuit Sedulius in Carminc Pascliali lib.i. 1^7' Septuaginta d\xo : Mundum pe-
V. 355. AREV. ragi 24. horis perinde est , ac si dice-
134. loannes autcm Hae primae . ret ^ motu primi caeli ( ewpyreum exci-
quinque allegoriae sumptae sunt ex i.c. pio ) 24. horis inferiores omnes caeles/et
ET^ech. , quo loco B. Hieronym. erudite orbes circumagi SVAR. .
 . . . .

S. SCRIPTVR AE. 137

138. loseph typice Chnstl gestauit speciem , qui ad custodiam
sanctae ecclesiae deputatus est , quae non habet maculamjaut ru-
gam .

139. Maria autem ecclesiam significat , quae quum sit despon- Matth. i.

sata Christo 3 virgo nos de Spiritu sancto concepit 5 virgo etiam

parit
140. Zacharias sacerdos, qui, angelo iubente, obmutuit, silen- ^^^' '•

tium legis , et prophetarum , adueniente Christo, ostendit .

141. loannes formam habuit legis , qui Christum annunciault,

ct remissionem peccatorum per lauacri gratiam praedicauit .

142. Magi figurauerunt gentium populos , lucem fidei cognl- Matth. 2.

turos j indicantes sacramentorum muneribus Christum : per tus csse

Deum : per myrrham hominem passum^ atque sepultum per aurum :

regem omnium seculorum .

143. HerodeSjqui infantibus necem intulit , diaboli formam Matth. 2.

CKpressit 5 vel gentium , qui cupientes extinguere nomen Christi de

mundOjin caede martyrum sacuierunt
144. Muti in euangelio significant illos , qui fidem Christi non
confitentur
145. Caeci illos signant , qul fidem , quam credunt, nequaquam
intelli^unt .

146. Surdi illos figurant , qul non exhibent obedientiam prae-

ceptorum .

147. Claudi illos demonstrant, qui implere praecepta salutaria

negligunt
148. Homo
prudens, qui aedificauit domum suam supra petram ,
significat doctorem fidelem , qui in Christo doctrinae suae , et vitac
suae stabilimentum constituit.
149. IUe verojqui aedificauit domum suam super arenam,
haereticum designatjqui aedificat doctrinam falsam , vt ruinam fa-
ciat magnam .

142. De magis , ac munerum obla. causas reddit , cur impii homines cum
tione,qua lesum Christum Deum ado- arena confernntur . Quod steriles sint , et
rauerunt , commentatus sum ad Pruden- infecundi , quod
varias opiniones dis~
in
tium hymn. 12. Cathem. vers. 6g, Vide tracti non cohaereant inter se , et quod
etiam notas ad luuencum lib.i. v.285., sint innumerabiles , sicut arena , Apoc.zo.
ct ad Sedulium lib. 2. v. 96. AREV. B. autem Hieronr/mus proprie putat hoc
149. vero. B. Chrysost. in c.-j.
Ille haereticis conuenire , SVAR.
kiatth. tractat hanc allegoriam , et tres

Tom.V, - '

S
 . . . . . ,

i^S A L L E G O R I AE
Matth. 8. ^^^' Leprosus 3 quem Christus descendens de monte prlmum
curauit humanum indicat genus delicti
, contagio maculosum .

151. Hoc Redemptor dum de caelorum altitudine quasi de 5

monte descendit^a vario daemonum cultu detraxit atque in vni- ^

tatem fidei reparauit

Ibid. 152« Centurio fidem gentium significat , quae salutem filiisui

infirmj ad mortem petens, humillter dixit Domine ^ non sum digna^ :

*ut intres sub tectum meum , quae persecuta sum ecclesiam tuam .

Matth. ij. 153. Puer autem Centurionis , et filia Chananaeae mulieris ,

quos Christus non veniens ad eos saluat , easdem gentes ostendunt
quas Domlnus non corporali praesentia visitauit 5 sed per fideni
verbi saluauit
Ibld. 154. Ipsa quoque mulier Chananaea ecclesiae ex gentibus ge-
rit figuram, quae tamquam canis quaerebat micas de mensa domi-
norum ^ jd est^satiari doctrinis apostolorum , et prophetarum .

Matth. 8. 155. Socrus Petri febriens significat synagogam 5 aestu carna-

lium desideriorum accensam , cuius filia est pars illa credentiam,
quae data est Petro regenda
Ib!d.
156. Scriba repudiatus ,
qui propter quaestiim Dominum se-
quebatiir eoSjqui Christi fidem
5 significat non propter Dominum,
sed propter lucrum secuh' appetunt .

Ibid.
157. Daemoniacus, quem Domlnus in regione gerasenorum a
daemonum legione curauit , significat gentilem populum multorum
cultibus daemoniorum obnoxium
Ibld.
158. Pastores porcorum fugientes, qui ea , quae gesta sunt,
nunciant in ciuitatem , significant principes impiorum,quI dum fi-
dem Christi fugiunt , virtutes tamen eius stupentes mirantur , et
praedicant
Matth.p. ij^, Paralyticus,iacens in lectulo ^ anima est vitiis dissoluta iii

150. Leprosus . Uartc allegoriam vi- rnus repudintum , quod si^

ait, scribam
detur a B. Isidoro Beda smnpsisse , qui gnorum videns magnitudinem , sequi vo-
fuit eius imprimis studiosus i et centutn luerit Saluatorem , vt lucra ex cperum
annis posterior . SVAR. miraculis quaereret , hoc idem desideras-
152, l^otat autem B. Augustintts ^ se , quod et Simon Magus a Petro emere
Centurionem , quum iam ludaea romanO' voluerat . SVAR.
rum praesidiis teneretur , gentilem fuisse : 159. Paralyticiis . Correctiores sunt
quem ait B.Hieronym. principem extitisse lib. ms. , qui habent aniiiia vitiis disso-
:

gentium crediturarum SVAR. . \\xt3L,quam impr. in quihus est , anima

156. Scriba rejpudiatus . B, Hicrony^ ritiis Jesolata natn alludit ad etymolo'
:
 . . ,

S. S C R I P T V R AE 159
corpore siio ,
quae diim fuerit gratia Christi per peccatorum re-
missionem sanata , confestim pristino robore recepto resurgit , et
lectum carnisj in quo debilis ante iacebat , ad domum virtutiim
reportatj vt se intra conscientiae suae secreta constringat, et ne-
quaquam in exterioribus vltra voluptatibus dissoluta discurrat.
160. quam dum curandam
Archisynagogi filia , ad pergeret Do- ^^^«^'

minus tamen priusquam ad eam veniret tetigit eum

, , a tergo mu-
lier^quae profluuio sanguinis laborabat , figuram habuit ecclesiae
venientis ex gentibus, quae dum post praedicationem 5 et post passio-
nem 5 ascensionem Christi credidit, quasi a tergo Dominum
ct post
tetigitjCt anteaccipere salutem^quam synagoga , promeruit
161. Duo caeci, iuxta viam sedentes , significanr vtrosque po- i^i'''

pulos iudaeorum , atque gentilium , per fidem Christo appropin-

quantes, qui dixit : Ego sum via , veritas ^ et vita .

162. Daemonium habens, caecus, et mutus , qui scribitur a Ibld.

SaUiatore curatus , indicat eos , qui ex idololatria gentium ad fidem

Dominicam conuertuntur quibus tamen expulso a corde daemo- ,

num cultu dum primum lucem perceperint fidei postea ad laudan-

, ,

dum Deum eorum lingua resoluitur , vt confiteantur eum , quem

antea ne^auerunt
163. Homo manum habens aridam , significat synagogam, vel M^"^' ^2.

animam misericordiae operibus infructuosam , cui quum dicitur

Extende manum tuam , admoner semper porrigendam eleemosynam
pauperibus .

164. Homo,de quo immundus spiritus exiens , rursus eum ^^'^'

occupat, significat populum iudaeorum, et hominem poenitentem,

cui per subsecutam negligentiam acrius mentem occupac carnis

giam graccae Paralyticus enim

vocis . solutio , aut dissolutio intelligatur . AR.
dictus est , quoA paralysi
laboret , qui 160. Archisynagogi filia . Recte aU'
morbus sic est graecis appellatur, quod tem scribit B. Chrysost, yfeminam non esse
neruos laxet , et dissoluat , «Vo rov 'ttol- ausam coram ad Dominum accedere , quod
fiuT^vHV i quod est dissoluere . Itaque Ter- ex legis praescripto immunda esset No- ,

tullianus proprie , et eleganter dixit in bilitatum autem est diuinum illud mi-
Apologia de Christo , paralyticos restrin* raculum plane diuino miracuh , et lectu
gere pro sanare . SVAR. dignissimo , quod narrat Euseb. lib, 7.
Ib. In Etymologiis lib. 4, cap. 7. hist. Eccl. 14. SVAR.
r.
num. 25. Paralysis dicitur a corporis im- 162. In textu Grialii
, vtl etiam in
pensatione nominari . Scdi in notis ob- aiiis impressis scribitur idolatria pro ido-
seruaiur , aliter legendum , vt corporis lolatria , quod restituendum . AREV.
S 2
 . . ,
.

I40 A L L E G O R I AE
voliiptas 3 adlanctls seciim aliis septem spirltibus vitlo rum ., id est,
iracundla, auaritia , inuidia , atque ventris ingluuie , inani gloria ,

fornicatione, atque superbia .

Matth. 15. 1 65. Pater famillas , proferens de thesauro suo noua , et vetera ,

Christus est, proferens de impenetrabili sapientia sua gemina testa-

menta , scilicet vetus , in quo feh*citas terrena promittitur , et nouum 5

per quod regnum caelorum speratur .

Luc. 13. 166. HomOjqui seminauit in agro suo granum sinapis , Chri-
stus est 5 qui seminauit fidem in mundo , in quo volucres caeli

id est, spirituales animae requiescunt

Ibid. 167. quae fermentum abscondit in satis tribus , signifi-
Mulier 5

cat sapientiam spiritualis doctrinae , feruentem in Trinitatis amore

IWatth. 13. 168. Homo 3 qui abscondltum thesaurum in agro reperit , ille
est^qui in isto mundo venditis omnibus Christum , vitamque aeter-
nam acquirit
loann. 6. 169. Quinque mih'a viri,qui quinque panibus , et duobus

167. Mulier, quae ferp.-jentum abscon- tasse quis mireturidem Hieron.

, cur
dk , Isyihius Ub. i. in Letiit. cap.2. sic enarrans hanc parabolam Matth.i^' ^^^t-
flit : Abscondit in farinn sata tria , eccle- pserit Satum geniis est mensurae iuxta
:

siam significans , qaae in Trinitatis ver- morem prouinciae Palaestinae , vnum et

bo fermentat theologiae mysteria Hanc . dimidium modium capiens Quod pro- .

allegoriam interpretans B. Uieronymus , culdubio sumpsit ex losepho , qui lib. ^.

praemisit , nunqnam parabolas , et dubiam antiq. cap. 4. ait Satnm : fert modium
aenigmatum intelligentiam ad auctorita- vnum , et semis italicumSed ne viro .

tem dogmatum proficere . Sed fortasse summe dcctonota , dicendum

inuratur erit,
alius auctor recte reprehenditur , qui non non eundem fuisse modium , sed alium ,
ad animum pietate inforynatidum ,sedad afque alium pro regionum varietate Pro- .

stabiliendum sanctae Trinitatis mysterium, babiliter autem suspicatur lansenius cap.

hanc adhibuit allegoriam , contra quam 57. praeclari operis , quod Concordiam
docet B. Augustinus in epistola rtd Vin- Euangelicam appellauit , ideo Dominum
cent. Donat .notandum est,
lllud obiter trium satorum farinae in hac paraboln
satum , cui itpud Hebr. respondet nomen meminisse , quod mos fcrtasse fuerit in lu-
HND Seach ( ncque enim Hebraicum , aut daea , vt tantundem panis in vsum f(t-
graecum , sed Syrum nomen est ) ge- miliae semel conficeretur Id quod ccn- .

nus fuisse mensurae , quae continebat ter- gruit cum loco praedicto Cen.iy, et aliquot
tiam partem oephi Et quidem B. Hie- . aliis sacrae scripturae locis . Si quis autem
ronym. aliquando satum vcrtit , Tt Ccn. rationem diligenter iniuerit,inueriict, oephi,
c. i^.,vbi etiam fit mentio trium sato- siue sata tria ,paullo plus eapcre ,quam
rum . Sic enim Abraham ait Sarae Ac- : capiunt in Hispania celemini 10. SVAR,
celera, tria sata similae commisce non- : Ib. A<i quaestionem , quam Su.iriu»
nunquam vero modium , vt 4. Reg. 7. excitat de saro , explicandam ccnferen-
Cras modius similae statere vno et duo , da est doctrina Isidori cum notis lib.id.
modii hordei vno Hic enim habent Hc-
. Etymol. cap. 26. AKEV.
brasa seach j id est y satum , Itaque for-
 . ,

S. S C R I P T V R AE '

141
plscibus pasti sunt^ ecclesiae siint popnlijqui per quinque corporis
sensus, alimento legis spiritualis a Christo reficiuntur ^ et duplici
testamento , quasi gemellis piscibus , saturantur .

170. Quatuor autem milia viri, qui aliis septem panibus alun- Marc. 8.

tur 5 eadem gentium ecclesia est, quae in quatuor mundi partibus

diffunditur , atque vbertate septiformis gratiae recreatur .

lUejqui saepe nunc in ignem , nunc in aquam cadebat,

171. Matth. 17.

mundum significat Ignis autem inflammantem cupiditatem , aqua

.

carnis voluptatem demonstrat^ in quibus sempcr arreptus quotidia-

no lapsu praecipitatur
172. MoyseSjer Elias ^
qui apparuerunt cum Domino in mon- ibid. Luc. 9.
^'^^^-9'
te, lex 5 et prophetia intelliguntur, quarum vocibus passio , et re-

surrectio, et gloria Domini declaratur .

173. Homo habens centum oues , qui , reh*ctis iHis, ouem per- ^"^" ^^*
ditam quaerit , ac repertam humeris reuchit , figuram Christi ex-
pressit, qui, rehctis mihbus angelorum in caelo , ouem ,
quae per-
ierat in Adam, vt bonus pastor, quaesitam in gentibus reperitj at-
que crucis suae humeris ad paradisum reportauit .

174. Muh^erjquae perditam reperit drachmam , ecclesia est

quae animam 5 diaboH laqueis abstractam , et perditam , dum inuene-
rit per poenitentiamangelorum , ct hominum facit laetitiam
, et .

Debitor decera mih*um talentorum significat homines, qui ^^^^^* ^"*

175.
Deo sunt obnoxii per transgressionem decem praeceptorum, sed
sicut nobis poscentibus a Domino peccati vincula relaxantur , ita

vniisquisque nostrum dimittat exemplo Domini , ne dum minima

debita in nos peccantibus non concedimus , maiora nostra exoluere
cum vsuris poenarum cogamur .

176. Diues 3 qui camelo comparatur, personam indicat iudaeo- Matth. 19.
^^^' ^°'
rum, qui de legis potentia gloiiantur, quamquam propter terrena, quae
colunt, non habent regnum caelorum : vbi fncih'us gentium popu-
lus criminibus tortuosus, et sarcinis peccatorum grauatus , ingredi-
tur per foramcn acus , quasi per angustias passionis , dolorum , ac
laborum .

177. Pater famihas ,

qui operarios ad vineam conducit , et de- Matth.20.

173. Allegoria haec dc Christo 5 tam- stianis imprimis grata erat , vt in pictu-
quam bono pastore , ouem , quae perie- ris veterum monumentorum , quae ad-

ratjhumeris suis portante j primis chri- huc restanl , cernere licet AREV, .
 . . . ,

142 A L L E G O R I AE
narium promittit , Christus est, qui vocat omnes ad cultum Rddt
promittens eis praemium perfectae beatitudinis .

178. Operarii , hora prima conductij hi sunt^qui a rudimentis

infantiae cultum fidei consecuti sunt .

179. Qui autem hora tertia , hi sunt^qui ab adolescentia ad

fidem accesserunt
180. Qui vero hora sexta conducti sunt , hi sunt , qui in iii-

uentutis aetate crediderunt ,

181. Qui autem hora nona accesserunt , illi sunt , qui iam a
iuuentute in senectutem declinantes , gratiam. perceperunt .
Ibid. 182. Qui vero vltima hora iuerunt , illi sunt , qui iam decre-
piti 5 extremo vitae suae tempore vocati ad Christum vene-
et in
runt Qui tamen prioribus parem mercedem beatitudinis accipiunt:
.

in illis conseruans Christus iustitiam , qui prima hora natiuitatisope-

rati sunt:in istis impendens misericordiam 5 qui vna vitae hora la-

borauerunt.
Matth. 21.
j3^. Duo filii missi ad operandum vineam duorum populo-
rum typum demonstrant . Primus enim missus vocatur gentium po-
pulus per naturae intelligentiam ad operis diuini culturam , qui
prius tamen contumax Aduenien-
extitit , et sesQ iturum negauit .

te autem Domino , priorem contumaciam sequente emundat obe-

dientia. Secundus autem missus iudaeorum per legis cognitionem
respondit Omnia , quaecumque dixerit Dominus ^facie?nus , sed ic-
:

circo damnatur , quia non solum in professionem legis praeuari-

catus est , sed in ipsum Dominum vineae parricidales manus e-
xercuit
Matth. 21. 18^. Homo^qui
vineam plantauit, Deus est^qui condidit le-
rusalemjin qua aedificauit turrim,et torcular fodit, videlicet tem-
plum 5 et altarejCt sepe circumdedit, id est , angelorum munitio-
ne vallauit
'^"^'
185. Coloni autemjquibus vineam locat 5 populus est Israel
qui sub diuino cultu possedit lerusalem .

'^^^^'
186. Serui autem , qui tempore frugum missi interfecti sunt

182. Notandus hoc loco est nomi- tio in mss. Isidori saepiiis occurrit , quana
natiuus pro ablatiuo absoluto , /"« illis in imprcssis , e quibus , vt arbitror , edi-
conseriians Christus ... itj istis imptn- tores eam sustulerunt , quod Isidori non
dcns pro in illis conseructnte Christo . . . esse sibi persuaderent . Std^ aliter iudi-
in istis impencisnte • Haec lcquendi ra- candum . AREV.
 . ,

S. S C R I P T V R AE 143
a colonisjprophetae intelliguntur, qiiorum sanguis effusus est a iu-

daeis , dum ab eis quacrerent iustitiae fiuctum , et legis

187. Filius autem nouissime missus ,quem eiectum coloni ex' ibid.

tra vineam occiderunt, Christus est , quem crucifixerunt iudaei

eiicientes eum extra portas lerusalem .

Coloni quoque, quos Dominus vineae perdit populi iu-

188. ,
^bid.

daeorum intelliguntur, qui olimjVt videntur , dispersi, atque per-

empti sunc Illi autem agricolaejad quos vinea transferri praeci-
.

pitur , significant apostolos, vel successores apostolorum .

189. Rex 3 qui fecit nuptias filio suo,Deus pater intelligitur ,

Wa"^* ^^-

qui copulauit ex virgine carnem virginem Christo . Serui verojqui

missi sunt vocare inuitatos, apostoli sunt , atque prophetae, qui iu-
daeos per legem, et euangelium vocauerunt: sed illi modo terre-
nis voluptatibas, modo carnis , et legis onere pressi, solemnitatem
aduentus Domini contempserunt , ex quo se indignos existimaue-
runt vita aeterna, gentes autem introisse manifestantur .

190. Rex iratus , qui misit exercitus suos , et perdidit interfe- Ibld.
ctores illos , et ciuitatem illorum incendit, Deus pater est, qui sus-
citauit Vespasianum Caesarem romanorum ,
qui et populum gla-
dio vastauit , et ciuitatem lerusalem funditus cum suis vniuersis
euertit , ita vt vlterius belligerare non possit.
191. Homo autem^non habens vestem nuptialem in accubitu , ibid.

quijloquente rege , obmutuit •, quem iubet seruis ablatum mitti in

tenebras exteriores, ille est , qui in fide quidem cum ceteris requie-
scit : sed si inuentus fuerit in die iudicii vestem carnis habere pol-
lutam , confestim iubetur ab angelis tolli , et mergi in gehennam
ignis aeterni .

192. Duo debitores, ex quibus vnus debebat foeneratori de- Luc. 7.

narios quingentos, et alter quinquaginta , significant vtrumque po-

pulum , iudaeorum gentium , ex quibus scilicet,et ille , qui quin-
quaginta denarios debuit , iudaeorum typum habuit , ille verOaqui

188. Isidorus his verbls vt videntur gem patrem regi filio nuptiai fecisse ,
fortasse innuit dispersionem iudaeorunn quum ei per incarnationis mysterium san.
suo temporcvt nostro etiam , perse- ctam ecclesiam sociauit in vtero virj^i-
uerantem AREV. . nis , sicut in thalamo Et causa est , quia
.

189. Rex qui fecit . Tractat B. Gre- ex duabus ^personis fieri solet nuptiarum
gorius in homi/. diserte , vt solet ^ hanc coniunctio ^ nefarium est autem in Christo
g/legoriam , sed securius dici putat , re- duai creders penonas SVAR, .
 . . .

144 ALLEGORIAE
quingentosj gentium figuram expressit ,
qui ab initio mundi debf-
tor semper existens, chirographum peccati per poenitentiam non
sohiit. Adueniente itaque Christo , tandem credidit, atque vberio-
rem m.isericordiae fructum accepit , vnde quia plus ilU concessum
est a Christo, ampHus dihgit Christum , sicut scriptum. tsi^Cuiplus
dimittitur , plus diligit
Marc. 12. 193. Septem vero fratresjqui vni muh*eri nupserunt,et sine
fihis mortui sunt 5 homines infideles inteUiguntur , qui per septem

mundi aetates 3 in hac terra totam vitam suam sine fruciu iustitiae.
consumpserunt
Matth. 24. Duo in lectOjillos figurant
ip4. , qui remoti a turbis in otio
quodammodo vitae vacare videntur .

^^^^'
195. Duae molentes 5 ilH inteUiguntur , qui negotiis tempora-
lium rerum circumferuntur
Ibld. \()6, Duo in agro 5 iUi sunt , qui in ministerio ecclesiae , tam-
quam in agro Dominico ,operantur, ex quibus , adueniente nocte 5
id estjSecuU aduersitate, quidam permanent in fide,et assumuntur
ad vitam^quidam discedunt^et reh'nquuntur ad poenam .

Matth. 25. ipy, Quinque virgines sapientes, omnes animae sanctae intel-
Uguntur quae quoniam per qulnque sensus corporis nuUam admit-
3

tunt cordis corruptionem , iccirco quinario numero computantur.

^^^^*
198. Qulnque autem virgines fatuae quae non habent in va- ,

sis oleum , iUae animaesunt quae habent quidem integritatem corpo-

,

rum 3 sed non seruant intra conscientiam boni operis testimonium ,

dum in facie gloriantur apud homines , et non corde apud Deum .
Ideoque, quia in vasis pectorum suorum inentis splendorem non
gerunt adueniente Domino , a regni eius gaudio exckiduntur
, .

-^'<^'
199. Homo peregre proficiscens, qui tradidit bona sua seruis
suis 5 Christus est , qui post resurrectionem suam ad caelos regre-
diens, tradidit euangeh*cam gratiam euangelicis negotiatoribus foe-
nerandam Sed primus seruus in quinque talentis sibi datis quin-
.

que Ubros legis accepit , quod doctrinajet opere decem praecc-

ptorum ampUficauit .

200. Alius duobus talentis duo testamenta promeruit , eaquc

mo-
200. In tcxtu Grialii erat ea quae cit appnret impressum , et apud Grii-
pro eaque i vt in aliis quocjuc cditis re- lium mendum videtur irrepsissc . AR.
 , . . ,,

S. S C R I P T V R AE 145
inoralI,ac mystico sensu pie dispensando diiplicauit
201. Tertius sub figura vnius talenti , gratiae donum acceptum
in terrenis voluptatibus obscurauit , ideoqne proiectus est in in-
fernumjquia nuUum inde operatus est friictiim
202. Alii in primo seruo sensus cordis, et corporis acceptos,

in secundo intelligentiam , et opus in tertio rationem intellexerunt ,

203. luuenis quem Dominus mortuum extra por-

filius viduae , Luc. 7.
tas vrbis suscitauit ,significat eum,qui paLim qiiodlibet mortikrum
crimen admittit quique nonnunquam audito verbo Dei a morte
:

peccati resurgit , et per poenitentiam Christi viuere incipit : red-

diturque viduae matri suae , id est , ecclesiae .
104. Homo 5 qui descendebat ab lerusalem in Iericho,et inci- Luc. 10.

dlt in latrones , ipse Adam figuratur in genere suo , qui dum dc-
scendit de paradiso caelesti in mundum , incidit in angelos tene-
brarum
205. Samarltanus descendens ,
qui vulnera eius curauit , Chri- lb'<^»

stus est custos noster , qui de caelo descendit , et genus humanum

& vulneribus peccatorum curauit .

206. Stabularius apostoli sunt^vel successores eoram , qui in- Ibld.

firmitatem nostram praedicatione euangelica recreant .

207. Martha 5 qUvie excepit Christum in domum suam , et in ibid,

hac ministrabat 5 significatecclesiam^in hac vita Christum in cor-

de excipientem , et in opere iustitiae laborantem .
208. Maria soror eiusjquae sedebat secus pedes Christi , et ibld.

audiebat verbum 5 demonstrat eandem ecclesiam,in futuro seculo

ab omni opere cessantem , et in soia contemplatione sapientiac
Christi requiescentem .

209. Homo qui media nocte postulabac ab amico tres panes,

5
1-"^. xi.

similitudinem exprimit cuiusque , in media tribulatione Dominum

postulantis 3 vt det ei scientiam Trinitatis.

202. Alii in primo seruo . D. Cre- Descendit autem in lericho , id est , ift
gorium significat , cuius fuit in primis stu- mundum , in quo omnia orta occidunt ,
diosus\is enim ad hunc modum tractat sicut luna , quam significat lericho Adam .

praesentem allegoriam SVAR. . enim^qui diuino praecepto obtemperans

204. Homo , qui descendebat , Per diuino etiam beneficio fuisset immortalis ,
paradisum eaelestem , it error vitetur , illoviolato , mortis miseriam , et pluri-
lerusalem ciuitas pacis illa caelestis in- mas alias acerbitates merito perpessus
ielligenda est , a cuius beatitudine lapsus est . Sic enim exponit hanc allegoriam
(st Adam , miser factus p<r peccatum . B. Aug. in tib. de quaest. euang. SVAR.
tom.V. T
 . ,
^

i4<J A L L E G O R I AE
Luc. II. DlueSjCuius vberes fructus ager attulit signlficat homi*
2 10. ,

nem luxuriis deditum , et abundantem peccatis , quem immoderate

plus amplius peccare deslderantem arguit Dominus dicens : Stulte
hac nocte auferunt animam tuam ahs te ^ quae parasti , cuius erunt %

Ibid. 2 11. Quinque illi in domo vna , id est , pater , mater, filius ,

filiaj quibus duo in

nurus, ex tres 5 et duos diulduntur
tres in ,

signiiicant humanum genus fide , et reh"gIone inuicem separatum ,

partlm in discissione schismatis , quod duo significant , partim in

numero quod tria demonstrant Diuisus est enim fih'us
trlnicatis, .

aduersus patrem suum^id est,populus ex gentibus veniens aduer-

sus diabolum cum quo antea fuerat sociatus. Diuisa est et fih'a
5

aduersus matrem suam , id est , plebs ex iudaeis credens aduersus

implam synagogam Diuisa est et nurus aduersus socrum suam
.

ecclesla videlicet ex gentibus aduersus matrem sponsi sui synago-

gam de qua secundum carnem Christus fuerat procreatus . Qui
3

homines separantur sibi inuicem , ahi terrenam , ahi caelestem glo*

riam appetentes.
Luc. 13. 212. Gahlaei xviii. , super quos cecidit turrls In Slloe , et oc*
cidit eos , interitum plebis iudaeorum insinuat . Decem et octo
cnim apud graecos ex iota,<. et eta 5 m. literis exprimuntur, qui-
bus figuris nonien lesus scribiturjin quem illi credere nolentes,
pariter a romanis cum sua vrbe prostrati sunt
213. Homo^qui arborem fici in vinea sua plantault , Christus
cst 5 qui synagogam in iudaico populo condidit , quam quum Do-
minus^quasi inutilem jiussisset abscidi , fit ilh a colonis apostolis
fossa humilitatis , adhibetur stercus , id est , confessio peccatorum :

sicque in nouissimo credendo commutabitur in mclius , dabitquc

fructus iustitiae copiosos .

tuc. 13. 214. Muher, quae decem , ct octo annosinfirmltatem habens,

a Domino curata est , ecclesiae typus est, quae in temporum
fine

salutem fidei consecuta est . Sex enlm aetatibus mundus iste com-

210. In Euangello S. Lucae cap.12. minls lesu . Scriptores * qui numeruno

V. 20. sic nunc legitur , Siulte, hac nocte deccm et octo in his duabus literi$ ad
animam tuam repetunt a te quae autem : interpretationem aliquam mysticam , seu
parasti , cuius erunt ? AREV. allegoricam agnouerunt , rccensui in Pru-
212. Duac primae litcrae graecae dentianis num, 194. et seqq. cum no-
nominis lesa # , et habitae fuerunt a
i> tis . Pro insinuat fortassc legendum //»-

vctehbus chri6tianis pro compendio no* sitmtint • ARLV.

 S. S C R I P T V R AE 147
famen tempus habet tripertitam
pletiir jCiiiiis , discretionem vnam
ante legem , nlteram in lege , tertiam sub gratia Sexies ergo terni .

decem^er octo efliciiint, quo numero tempus hoc nostrae salutis

insinuatur s quando a satanae vinculis soluti , quibus curuati era-
muSj donum salutis, et spem supernae contemplarionis accipimus .

215. Hydropiciis, quem Dominus

demonstrat eos , i^^. curauit ,
14.
tjiios fluxus carnalium voluptatum exuberans aggrauac.
216. Homo 5 habens duos filios,Deus est, habens duos popu-Luc. ij.
losjquorum maior figuram tenuit iudaecrum, qui permansit in Dei
cultu : alter iunior gentium , qui , conditore deserto , seruus factus
est idolorum , quem per egestatem
reuertentem, clementersus- fidei

cepit Deus Pater, et pro conuersione eius sub vituli typo immo-
lat filium vnicum : tribuit etiam annulum iidei , et stola immorta-
litatls induit eum j quamquam iudaeus frater liuoris torqueatur in-
uidia , propter salutem tamen eius gaudium concinit angeiorum
symphonia .

217. Dispensator prodigus, quem dominus a villicatione re-Luc, i^.

tnoueri praecepit et fraudem faciens domino suo, relaxauit debi-
,

toribus partem vt haberet, vnde in posterum viueret

, haec coni- :

paratio ad exemplum nostrum proposita est ; nam si ille a domi-

no suo laudari promeruit, quia fraudem ei taciens , in posterum
sibi de rebus prouidit, quanto magis Christo placere possu-
alienis
mus,si ex propriis nostris misericordiam indigentibus faciamus , a
quibus recipi in aeterna tabernacula possimus ?
218. Diues , qui induebatur purpura , ec bysso , significat iu- Ibid.

daeorum superbiamjflorentem quondam imperii claritate , vel ho-

noris exceilentia.
218. Diues , qai induebatur purpura , Necessario nominis lob mentionem fe-
et bysso , signiiicat . Theophylactus , eru- citMoyses , qui libri auctor e$t,ne,sl
ditus in primis scriptor , non duhitauit hominem solum diceret , argumcntum
ajfirrnare , diuitis , et La7.{iri, non quidem aliquod fingere existimaretur . Eadem
historiam , sed fictam esse paraholam , sententia est de diuite Lazaro , Amhr.y
, et
quae narratur a Domino cui tamen no- : Cyrilli f Damasc. , atque Euthymii , qui
men Laxari perspicue repugnat . Nam etiam ait , diuitis quidem nomen silentio
egregie ait B. Chrysostomus in hom. in fuisse praeteritum ab Euangelista , tam^
Luc. de patre , et duobus filiis In para- : quam odio digni scriptum est enimps.i^,
:

bola non sunt dicenda nomina . Pnra- Non accipiam nomina eorum per labia
bolae enim sunt illae , in quibus exem- mea : tnendici vero ncmen memoriae pro-
pium ponitur , et tacentur nomina P/ae- . ditum , tatnquam amore digni Aiunt au- .

clare etiam Origtnes cap. i lob inquit

;
. tem quidam ex traditione hebraeorum ^
T 2
 . ,
:

148 A L L E G O R I AE
ibjd. 219. Mendicus vlccrosus, demonstrat gentilem populum , coa-
fessionibus peccatorum humiliatum .

Ibid. 220. Quinque fratres diuitis illius^qui apud inferos torqueba-

tur^iudaei intelliguntur, qui siib quinque libris positi sunt.
Luc. 17. 221. Decem leprosi , qui mundantur a Domino j haeretici si-
gnificantur 3 qui in varietate colorum diuersitatem habent schisma-
tum, quique ideo ad sacerdotes mittuntur, vt, detersa omni varie-
tate errorum , vnitatis percipiant sacramentum .

Luc. 18. 222. ludex iniquus 5 qui Dominum non timebat, assidue tamen
deprecantem viduam exaudiuit :similitudo est , qua demonstracur ,
quantam spem habere debeat^qui Dominum indesinenter exposcit
quum etiam apud aures iniqui iudicis valuerit frequens instantia
viduae deprecantis Ipsa autem vidua significare potest ecclesiam,
.

perseuerantia sua petentem vltionem de inimicis suis , diabolo , vel

haereticis .

Ibid. 225. Pharisaeus orans in templo , iudaeorum est populuSjqui

ex iustificationibus legis extoHit merita sua .

Ibid. 224. popuUis 5 qui longe a Deo

Pubhcanus vero^gentilis est
posltus confitetur peccata sua , quorum vnus superbiendo recessit
humiliatus , alter confitendo Deo appropinquare meruit exaltatus .
Ibid. 225. Caecus sedens secus viam populum demonstrat gentilem ,

qui per Christi gratiam fidei meruit claritatem .

Luc. 19. 2 2 5. Zachaeus, populus, gratia meritorum pusillus,

gentilis est
qui tamen a terrenis actibus subleuatus , per lignum dominicae cru-
cis Christi mysterium contemplatur .

Ibid. 227. Homo nobih's 3 qui in longinquam

regionem acci- abiit

pere sibi regnum , Redemptor noster est , qui vsque ad fines terrae
peruenit accipere regnum in popuHs gentium .

Ibid. 228. Ciiiesj qui noluerunt eum regnare 5 iudaei intelh'guntur,

qui Christum regem spreuerunt
Ibid. 229. Seruus 5 qui mnam vnam
decem acquisiuit accipiens,
significat doctoresjqui, accepta gratia Euangehi , in decem verbo-
rum decalogi praedicamentis bene vsi sunt^et docendo multos in

quod per id tempus diues ille fuerit fii- phylactui Chrysostomum , viruw exceJlea-
neusis appellatus , et mendicus iste La- ti doctrina y et sanctitate , esset imitatuSf

zarus Haec Euthym. Quod si , vt in

. nae il/e a cornmuni sententia nunquan)
plerisque omnibus , sig i^tiam in hcc Theg- (ksciuisset . SVAKIVS .
 . . ,.

S. S C R I P T V R AE 149
fide acqulsicrunt, iccirco , aduenieiite Domino , laudabuntur , quia
lucrati sunt.
230. Qui vero ex vna quinque acquisiuit , illos demonstrat ^ ibjj^
qui mandatum Dei seruantes consequuntur scientiam legis, in quin-
que libris Moysi scriptam eamque docendo ad vsum salutis neces-
,

sarium foenerantur .

231. Qui vero mnam ipsam in sudario conseruault , ostcndit ibij.

eum ,
qui creditum sibi gratiae donum delicate , otioscque tracta-

uit , vnde et recte amittit collatam gratiam^quia per negligentiam

praedicare contempsit , vt ei augeretur quod laborauit,

232. Vidua,quae in gazophylacio duo iecit minuta , animam Luc. 21.

fidelem demonstrat eius , qui in thesauro cordis sui fructum dile-
ctionis Dei , et proximi seruat .

233. Sponsus , Christus est : cuius nuptiae cum ecclesia cele- loann. 2.

brantur 3 in cuius coniunctione aqua in vinum mutatur,quia cre-

dentes per lauacri gratiam transeunt ad passionis coronam .

234. Architriclinus, Moyses intelligitur , qui miratur melioremj ibid.

et sanctiorem populum per lesum in euangelium congregatum

quam illum priorem ab Aegypto deductum : finitum enim vinum
ostendit jsublatam esse gratiam Spiritus sancti a iudaeis, et per apo-
stolos in gentibus contributam .

235. Mulier Samaritana mystice synagoga quinque intelligitur loinn. 4.

libris legis,quasi quinque viris , secundum sensum carnis , subie-

cta , quam misericorditer Dominus prouocat haurire aquam viuam ,

lauacri scilicet percipere gratiam , vel secretam legis intelligentiam
236. Mulier adultera, quae offertur a iudaeis Domino lapi- loana. 2.
danda , est ecclesia ex gentibus, quae, prius relicto Deo , in idoiis
fuerat fornicata , hanc volebat synagoga zelans interfici,et Christus
eam saluat per remissionem delicti,nec sinit, eam perire^ qui no-
uit veniam condonare peccantibus.
Simon leprosus,
237. gentilis est populus , qui est a Redem-Mauh. 26.
ptore mundatus .

238. Mulier , quae vnguento caput Domini vnxit , ecclesiaest, ibid.

quae fructus sui operis , fideique odorem ad laudem Dei , et Chri-
sti gloriam refert

239. Angelus ille, ad cuius descensum mouebatur aqua, quin-Ioann,5,

cjue porticibus cinctUp Christus estjin cuius aduentu turbatus est
 . , .

150 ALLOGORIAE
iudaeorum populus quinque libris ccnclususj descendente enfm an-
gelo 5 commouebatur aqua, et sanabatur infirmus descendente de :

caelis Christo ^ commotus est in passione eius idem populus , et sa-

natus est mundus.
loann.o. ^4°* Caecus a natluirate 5 quem Dominus, postquam vnxit ocii-
los 3 ad piscinam Siloe misit lauandum , significat genus humanum
a natiuitate primo homine errorum tenebris vitiatum ,
3 id cst, a
cuius oculos Dominus de sputo , et luto liniuitjquia verbum ca-
ro factum est Et lauari oculos in piscina iussit , vt baptizatus
.

in Christo acciperet legem fideijet crederet in eumjqui humilis

5

in mundo apparuit
Icann.ii. 241« Lazarus^quem Dominus quatriduanum foetentem demo-
numento suscitauit 3 significat mundum , quem grauissima peccati
consuetudo corruperat , qui tamen quarta die mortis resuscitatur .
Prima enim dies est mortis , tracta ex Adam propago mortis al- :

tera dies mortis est transgressio legis naturalis tertius est dies mor- :

tis praeuaricatlo datae legis quartus dies mortis est contemptus :

cuanoelicae praedicationis , in quo die Dominus iuum cpus respi-

ciens , misericorditer resuscitare dignatus est .

Matth. 26. 242. Seruus prlncipis sacerdotum , cuius dextra amputatur au-
ricula , israeliticus est populus, propter increduiitatem seruus effec-

t tus . Hic dexteram aurem amittit: dum ad sinistram per inteliectum

literae translt , cui Dominus in his ,
qui credunt, auditum restau-
rat fidei,et obedientem euangelici facit mandati .

Ibid. 243. Princeps sacerdotum qui scidit verstimentum suum in ,

Doir.ini passione indicat hebraeum populum nudatum sacerdotio.

,

et euacuatum regno scisso .

Matth. 27. 244. Barabbas, qui iudaeis dimittitur, slgnificat Antichristum,

quem illi errantes meruerunt suscipere pro Christo,
Luc. 23. 245. Herodes , et Pilatus , qui , quum essent discordes , in pas-

sione Domini amicitia foederantur , indicant, primum. diuisos fuisse

vtrosque populos circumcislonis gentium qui tamen per pas- , et :

sionem Domini in fide concordauerunt

Ibid. 246. Sinion Cyrenaeus, cui gestandam crucem imposuerunt,

240.Saepe hic caecus a naiiuitate, vt videri potest apud Bottarium Rom.

de qiio sermo est in Euangelio , reprac- Subterran. ton). i. pag. i;p. ARLV.
scntatur in monumentis veter. Chriitian.
 S. SCRIPTVRAE 151
gcntium populus qui peregrinus in lege, obediens effi-
intelligltur ,

citur euangelio ,crucis ipse Christi vector , et fidei baiulus factus .

247. Duo latrones populum cxprimunt iudaeorum , et gen- ibid.

tium :qucrum vnus incredulus blasphemat Christum in cruce peu-

dentem , alter fiJelis iudaeos increpat blasphemantes .
248. Quatuor milites, cjui quatuor partes sibi de lesu vesti- Psaim. nJ.
mentis fecerunt , praefigurauerunt quatuor partes mundi,qui diui-^-^^z.
serunt sibi eloquia Christi, sicut scriptum est : Laetabor ego super
eloqula tua , sicut qui inuenit spolia multa .

249. quae apostolis Domini resurrectionem annun-

Mulieres ,

ciant, iex , et prophetia intelliguntur, quae gloriam resurrectionis

Christi , antequam reuelaretur, quasi praecursores praedicaucrunt.
250. Septem discipuli, cum quibus Dc-minus post resurrectio-
nem suam conuiuasse describitur, septimam indicant post resurre-
ctionis futurae requiem , per quam omnes sancti per Christum aeter-
na beatitudinis refectione saturabuntur , ad quam saturitatem nos
perducat Christus . Amen .

250. In Isidorianis cap. 94. num.i8. fine AUegoriamm ex Codice Vaticano

nouui qaanadaiZ) vsrietatem lectionis in 629. «queoi ibi descripsi. AR£V.
 .

152

S. I S I DORI
HISPALENSIS EPISCOPI
DE ORTV,ET OBITV PATRVM
QVI IN SCRIPTVRA LAVDIBVS EFFERVNTVR

P RAE FATIO.

I. VORVMDAM Sanctorum Patrum , nobilissimorumquff vi^

rorum ortus , vel gesta cum genealogiis suis in hoc libel-
lo indita sunt dignitas quoque , et mors eorum , atque sepultura ^
:

sententiali breuitate notata Quae , quamuis omnibus nota sint , qui

.

per amplitudinem percurrunt Scripturarum ^facilius tamen ad me^

moriam redeunt , dum breui sermone leguntur .

EX VETERI TESTAMENTO.
I Adam, XI I Ruben,
II AbeL XIII Simeon.
III Enoch. XIV Leui.
IV Noe. XV Zabulon,
V Melchisedec, XVI Issachar,
VI Abraham, XVI I Dan.
VII Isaac, XVI I I Gad,
VIII lacob. XIX Aser.
IX Lot, XX Nephthalim,
X loseph.
i

XXI Beniamin,
XI ludas. XXI I Ephraim,
XXI I I

I. De his vid. Hieron. , Epiph/in. , contulit , ac breues quasdam notas adie>

:

Loroth. Synopsin , et losephum FONTI- . cit , quas proinde Fontidonii nomine

DONIVS . subscripto allegabo . Quid d c hoc libro
Ib. Librum de crtu , ob tu Patriim
et sentiendum , vberrime expos tum fuit in
cum octo mss. libris Petrus Fontidonius Isidorianis cap.6i. ARLV.
 .

DE ORTV ET OBITV PATRVM

,
rn
XXIII Jidanasses. XLIV Abdias.
XX rv lob. XlV lonas.
xxvr Moyses, xlvi Micheas,
XXVI Aaron. XLVI I Nahum,
XXVI I losue. XlVI I I Hahacuc.
XXV I I I Fhinees. XLIX Sophonias.
XXIX Gedeon. L Aggaeus.
XXX lephte. Ll Zacharias.
XXXI Samson. LI I Malachias.
XXX I I Samuel. LI I I Nathan,
XXXI I I Dauid. LIV Achias.
XXXIV Salomon. s LV Addo.
XXXV Elias, LVI Azarias^
XXXVI Eliseus. LVI I Zacharias.
XXXV I I Isaias. LVI I I T^obias.

XXXVI I I leremias. LIX ^trespueri.

KXXIX Ezechiel. LX Esdras.
XL Daniel. LXI Z.orobabel.
XLI Osee. LXI I Bsther.
XLI I loel. LXI I I ludith.
XLI I I Amos. LXIV Machabaei.

C A P V T I.

neris
A 5
dam
et delicti,
protoplastuSi et colonus paradisi, princeps
ad imaginem Dei factus , vniuersitati
humani
praeiatus
ge-

qui creaturis nomina dedit , atque in eis potestatem dominandi

accepit
3. Hic in deliciis florentis paradisi constitutus, inter redolen-
tes aromatum siluas , ac vernantia floribus arua , ruris habitator^,
nouae vitae gaudia peragebat : vbi tellus fecunda viret perpetuo
vere , vbi fons decurrens quadrifluo labitur amne .

4. Sed postquam serpentis dolo , lingua etiam pollutus femi-

nea 3 per tactum ligniiloci beatitudinem profanauit paradiso pro- ,

iectus , terram sentibus squallentem operarius gemens incoluit.

Amissaque immortalitate , in puluerem , vnde carnis sumpserat or-
tum , post cursum annorum nongentorum triginta rcdiit . Hinc iam
Jom.V. V
 . ,

154 I^E ORTV.ET OBITV PATRVM

posteritas In crimine huius parentis exulem se paradiso factnnijac
labori j mortiqiie subactam ingemult .

5. Sepultus est autem in loco Arbee, qui locus nomen a nu-

mero sumpsit, hoc est, quatuor -, nam tres patriarchae ibidem sunt
sepulti , et hic quartus Adam
autem locus iste non procul . Distat
ab Hebron, metropoli vrbe Allophylorum , in qua fertur quondam
fuisse habitatio gigantum , vbi etiam et Dauid postea vnctus est
in regem Est autem ciuitas sortis ludae in sacerdotibus separata
.

distans ad australem plagam milibus xxii. ab lerusalem .

C A P V T II.

6.
te
A
L \ bel fiiius

patiensjpost mortem non silens

Adam , et pastor ouium
, in
,in vita innocens,in mor-
martyrio primus, in obe-
dientia summus , in sacrificiis Deo placens , in meritis fratri displi-
cens-,quem Cain impius, et parricida nouus , stimulante inuidia,in-
nocuum ferro nondum sanguine maculato prostrauit, quum adhuc
innocens ferruni cruoris humani facinus non haberet .

C A P V T III.

J
7.
rum
E i noch
nescius ,
, fiHus lared
mortis ignarus
, septimus ab
, qui sceleratoriim
Adam, Deo
placens
hominum non
, malo-
ferens
angustias, a perniciosis contractibus mundi subtractus , meruit in
€um locum viuens,vnde fuerat protoplastus expulsus
transferri .

Sublatus est autem annorum trecentorum sexaginta quinque Ma- .

net autem hactenus in corpore,in consummatione mundi restituet

cum Elia mortalem vitae conditionem
5. Recepta apud veteres post Orige- Calnum contra fratrem plerun^-
itiatum
l)«m , et probata fuit opinio « Adamum quc exliibent
, sed nuUo prorsus funda-
fuisse sepultum in monte Caluariae , in mento Prudentius sarculo Abelem in-
.

quo etiam excitatum sacellum est,cul- terfectum asserit in praefat. Hamartlge-

tui , et venerationi Adami consecratum . niae v. 16. , quem ad locum plura in
Vide Bolland. tom. 4. 449. febr. pag. hanc rem ex interpretibus sacrae scri-
Traditiones Rabbinicas de Arbee sepul- pturae indicaui. AREV.
cro Adami , Abraham , Isaac , et lacob 7. /^/mj- , contactibus mundi . - Mun-
refert S. Hieronymus Quaest. Hebr. in di restituet . a/. Seculi restituet. FON-
Genesin . AREV. TIDONIVS .

6. Quo instrumento occisus fuerlt Ib. Apud Grialium est suhstractus pro
Abel, incertum . Pictorcs mandibula ar« subfractus . M\)LM.
 DE ORTV,ET OBITV PATRVM i^j

C A P V T IV.

8. J.\l oe filiiis Lamech, decimus ab Adam jsecundiis pater orbis,

atque reparator, iustitia insignis, longanimis in spe,sapiens in ope-
re,solusin terris iustus. Iste iussus arcam condidit, admonitus iii-

troiuit, nec horruit turbulentos diluuii fluctus , nec fragores ven-

torum^vel murmura caeli expauit, gestaturque per procellas , nec
mergitur,serpentibussociatur, et bestiis, nec terretur : cui ferae col-
la submittunt, alites famulantur .

9. Namque auem redeuntem sustinuit,sed perfida frau-

misit ,

de corui decipitur , ministerio columbae gestantis ore ramum pa-

ciferae arboris edocetur . Reseratisque foribus arcae bestias, etcun-
cta animantia per septem dies abire permittens postmodum
, ipse
egressus cum liberis, Deum collaudat , ac laetus victimas immo-
lat . Cuius arcam veteres resedisse testantur in Armenia super mon-
tes Ararath Hic nongentesimo quinquagesimo anno mortuusest.
.

C A P V T V.

.o.M elchisedech rex Salem sacerdos Dei altissimi primus, ve«

,

rique oblator sacrificii , cuius origo secreta Hunc esse aiunt he- .

braei Sem primogenitum Noe , tritauum Abrahae . Ipse est enim

pater patrum , prophetarum , et apostolorum origo , ipse est,qui
paternae pietatis benedictione dominus fratris esse promeruit . Qui-
que versis incedens vestigiis patris genitalia texit, nec derisit e-
,

brium , vt procax , et reprobus filius , sed velauit,vt verecundus.

1 1. Vnde accidit , in lege iudaeorum parentes a filiis nunquam
videri nudatos Iste Abrahae reuertenti post victoriam benedixit,
.

idem in typo veri sacrificii de frugibus terrae prior panem , et

9. Marchio loannes de Serpos , qui 10. Hieroti. epist. ad Euagrium . Jsi-

pro armenorum catholicorum causa eru- dorus 15. lib. Etym. c. i. FONT.
dltos nonnullos libros in vulgus edidi- Ib. Allegatur in editione Grialii lib.
dit , aut edi curauit , in Compendio hi- 15. Etym. cap. 1, quo loco nulla de
storico Arraeniae lib. i. num,6. aucto- Melchisedecho mentio de quo tamen :

res refert , qui reliquias arcae Noe ad- agitur lib. 7. cap. 6. , et lib. 8. cap. 5.
huc in monte Ararath asseruari conten- AREVALVS ,
dunt AREV..

V2
 . . .

ij6 DE ORTV5ET OBITV PATRVM

vinum Deo hostiam obtulit , quia sacerdotium , et regnum vere pri-
mogenitis debebatur antequam Aaron sacerdotio fungeretur
,

12, Hic etiam prior omnium post diluuium vrbem Salem con-
diditj in qua etiam et regnauit quae postea lebus , siue Solyma ,

dicta est 3 et nunc deriuato vocabulo lerosolyma vocitatur-, vixit

annis scxcentis, et perdurauit vsque ad septuagesimum aetatis Isaac
annum, mortuusque est^ac sepultus in ciuitate sua lerusalem

C A P V T V I.

13.
A
ZjL braham pater gentium,filius Thare ^de stirpe Sem>natio-
ne chaldaeus , fide primus , exul spontaneus , obediens in praece-
ptis, credulus in promissis , pauper in patria, in peregrinatione lo-
euples^in proeliis victoriosus, in victoria non auarus, reges quin-
que superauit, et spoliis exuit , captiuumque parentem reduxit.
14. Eo summus 3 vt Trinitatem in typo videret , et Vnitatem in
mysterio veneraretur : eo fidehs,vt in promisso genere contra spem
naturae Deo crederet : adeo iustus , atque deuotus , vt indulgentiam
vnici pignoris diuinirnti non praeponeret , Sed incunctanter prae-
cipienti parens ad immolandum filium religiosus parricida gladio
dexteram armaret
Qui dum distrinxit ferrum , vnicum pignus
15. in victimam
oblaturus 3 nec natum perdidit, nec hostiam amisit . Filium enim
xn sacrificium obtuiit, et arietem pro immolauit. Vixit autem filio

centum septuaginta quinque annos, sepukusque est in agro Ephronj

in spelunca duplici in cuius interiori parte sepultum ferunt Adam ,
:

in exteriori vero Abraham Distat autem hic locus ^ vt losephus

.

edocet 5 septimo ab vrbe Hebron stadio, ibique asserit , Abraham,

et fih"os eius sepulcrum habere pulcherrimo instructum marmore .

16. llHc euam et terebinthum magnam arborem a constitu-

13. Varentem y i(i est , ccgnatuir, ^vel veneratus est : hic fuit oledieiis etc.AK,
consanguirjeiim ,vt infr. cap. 9. ¥OyiT. 16. De sepulcro Abraham dictum
Ib. Quod Isidorus :{'a , fde primus , num. 5.^ De quercu Mambre, c^uam alxi
Prudentius in praefat. Psychomachiae ex' terebinthum ex verbo hebraico vertunt,
plicuit primo hoc versiculo : Abrnham praeter S. Hieronymum agunt Eusebius ,
fiiielis prima credendivin Cod. Florent.
. losephus , et alii , in Dictionario Biblico
nonn\h.\\z^A\x -^ spontaneus, qulTrinitatem Calmeti laudati . AREV.
z« typo vidit , et Vnitaiein in mysterio
 .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 157:

tionc mundi fuisse asseuerat . Hanc beatus Hieronymus vsquc ad
Constantini imperium perdurasse scribit enim quercus Mam- •, ipsa est
brae amorrhaei , qui fuit amicus Abrahae quae apud gentiles in ,

tanta extitit veneratione, vt eam rauri ambicu circumseptam sole-

mni veneratione colerent ,'ir>u\

C A P V T VII.

17. Xsaac
Abrahae ex promissione in terra Chanaan geni-
filius

tus 5 semen aeternum vocatus , coniugah's vitae castimonia clarus ,

prrmptus ad gratiam , ad ignoscendum paratus , qui excludentes
non armis exptdic , sed patientia vicit, qui poenicentes cum boni-
tate recepit, qui per amorem Dei eo vsque deculit honorem pa-
renti aram sponte sacrilicandus accederet , atque in figuram
5 vt ad
Christi mortem non recusaret Obiit centum octoginta annorum , .

sepultusque est iuxta patrem suum .

C A P V T VIII.
. :n
I
iS.Xacob fiHus Isaac , natus in terra Chanaan, dilectus matris,
supplantator fratris, humilis quoque , et simplex , et innocentem ha-
bitans domum . Hic autem , postquam primogeniti praeripuit be-
nedictionem , obediuic matrijet fraternae iracundiae patienter ccs-
sit ,
patriamque, et parentes relinquens , exul effectus seruitutem
longam sustinuit ^ laborem famis pertulic,et frigoris, seruiuit soce-
ro *, vt gregem expectans ncn de diui-
pastor mercenarius pauit ,

sione , sed de gregis lucro mercedem qui peregre profectus , dum :

consortio egeret hominum, comitatum meruit angejorum .

19. Hic Domino coiluccatus praeualuit , hic facie ad faciem

Deum vidit hic famis inopia pulsus,cum praeclara progenie in-
:

gressus est in Aegyptum Emensis centum quadraginta septem an-

.

nis , naturae reddidit debitum., sepultusque est cum patribus suis.

17. Poenitentes Abimelech ^ et Ocho' rrtw^wj, quod etlair. apud Breuliufnjalios-

Zach , et Phicol. Genes. 26. FUNT. que extat AREV. .

Ib. In editione Grialii erat sacrifi- 18. Al. Innocens habitans domi «/. .

candum y^VQ quo fideader posui sacrifi- Innocenter FONTIDONIVS . .

 . .

153 DH ORTVjET OBITV PATRVM

C A P V T IX.

20. J L
Amonjapud
/ot filiiis

chaldaeos
Aram consanguineiis Abrahae
natusjhomo Sodomis iustus, hospitalis
, pater
, in
Moab , et

pie 5 casteque inter nefariam gentem conuersatus, qui propter solum

hospitahtatis officium etiam susceptor eflPectus est angeloram Sul- .

phureumque exitium , ac sodomitarum euasit incendium mansitquc :

postmodum in vrbe Segor , quae est iuxta Mare mortuum , vbi bal-
samum gigniturjet copiosa poma pahnarum

C A P V T X.

I
21. JL oseph princeps Aegypti , fiHus lacob ex Rachel 5 ortus ia
terra Chanaan , benedictusin primogenitum Israel , et accipiens pri-
matum Ruben , dilectus patri 3 et sokis prae ceteris heres paternae
possessionis
22. Hic zelo sublatus a fratribus in lacum mittitur , ob inui-
diam venditur, factus hnmih's vsque ad seruitutem , patiens vsque ad
carcerem 3
pudicus vsque ad
passionem , fit in interpretatione sa-
piensjin consiHo futuri prudens, in regno particeps , in fecundi-
tate ordinator prouidus,in fame dispensator iustus ad reddendam ,

pro malo bonae retributionis gratiam promptus,dum iniuriam fra-

tribus non rependit ,sed tame depulsa necessitatis subsidia contnht.
23. Principatus est in Aegvpto annis octoginta Exactisque .

aetatiscentum , et decem annis , longae quietis gratia diem vltimum

clausit Sepuhusque est in Aegypto , cuius ossa transtulerunt (ihi
.

Israel in Sichem ciuitatem patris sui lacob , quam nunc tam Lati-
ni 5 quam graeci Sichimam vocant. Ipsa est autem,quae nunc vo-
catur NeapoHs vrbs samaritanorum , vbi sepulcrum eius vsque h\
hodiernam diem cernitur.
20. Isidorus accedere videtur opinio- 2^. Vulgata cap. 48. Genes. v. 22.
rjiillorum , qui vrbem Segor in litore sic habet :Do tibi ptittem viiam exfra
meridionali Maris mortui collocant, vt fratres tuof . Pro qiio Septuaginta rcfc»
ad Arabiam pertineat Eandem vrbem, . runt , Do tibi Sicimam , pracciptntm super
sratim ac Lot ex ea recessit , terra hi- fratres tuos ,legunt Sichunam
A\\\ He- .

bccnte absortam , nonnuUi tradunt, sed braeum verbum est Sechem , aiit Sichem:
non satis firmis rationibus Vcrum de . quod alibi Vul^ara retinet , et Isidorus
his fusius iuterpretes . ARtV. hoc loco . ARLV.
 . , ,

DE ORTV.ET OBITV PATRVM 159

C A P V T XI.

2/}. X udas regalis successionis insignis prosapia ^ cui ducatus bel-

lorum 5 et Israel traditur regnum, qui nomen genti ex suo nomi-
ne dedit, praepotens, vt leo , in regni virtute , et clarus splendore
potentiae . Cuiusquidem imperii posteritas non cessauit, quousque
Christus 5 quasi catulus leonis, ex germine eius ortus ascenderet
atque spes gentium ex virginali procedens vtero mirabiliter coru-
scaret.
C A P V T XII.

25. £\. uben primogenitus filius Israel, aetate fratribus maiorjSed

posteritatis numero minor : paternum torum polluit , atque ordi-
nem primogenitae dignitatis amisit

C A P V T X 1 1 1.

2 6. w3 imeon princeps scribarum , et violatae pudicitiae vindex , non

habens hereditatem,sed manens in tribu luda, particeps in posses-
sione .

C A P V T XIV.
T
J—
27. / eui sacerdotvilis auctor originisjcum tribu luda permix-
tlone generis iunctus , sed in Israel toto diuisus , carens propriae
sortis funiculo , et habitans in vniuersis sortibus fratrum .

C A P V T XV.

28. it-iabulonj possessor Maris magni , et litorum, et dominans

in cunctis vrbibus phoenicum, et sidoniorum .

24. Pro imperii posteritas malioi im- Quod Isidorus expressit . AREV.
satis
perii potestas . AREV. 28. Plerique editi t\\\\heni Sidonum
26. Cap. ip. losue v. i., et 2. Et quod videtur approbare Munckerus in
egressa est sors secundn filiorutn Simeon not. ad Mythologicon Fulgentii pag.29,
per cognationes suas \ fuitque hereditas quia scilicet editionem Grialii «on vide-
eorumin medio possessionis filiorum luda , rat . AREV.
 .

i6o :de ortVjET obitv patrvm

CAPVT XV I.

29.' Xssachar studlosus in laboribus terrae, possidens Galilaeam , et

de benedictionis suae fructibus dona porrigens regibus.

CAPVT XVI L
30. A-y an, cuius ex germine Samson, scriptum tenet Israel^for-
tis nazaraeus, et triumphator in hostibus ^ obsidens in morem ser-
pentis philistinorum semitas , et equitatum eius, vt regulus , spiritu

oris sui depopulans

.... - : C A P V T XVIII.

ji.vJad^in procinctu proelii expeditus , pro fratribus trans lor-

danem relictis aduersus hostes, gentesque dimicat, et forti brachio
victor triumphat.

C A P V T XIX.

32.
A setj
XV .

diuitiis insignis , replens deliciis principes .

C A P V T XX.

33.1.^ ephthaiim 'in pinguedine terrae vberrimus^et in doctrina

legis abundans .

CAPVT XXI.

34. Ucnfamin inter fratres ortu posterior, imperio prior, cuius

occubitum ]pse est lupus vorax,
natiuitatis processus-matri dedit .

ct sanguinarius, qui super basem sortis suae mane hostiae sangui-

nem fuditjCt ad vesperjm escasprincipibus,et sacerdotibus diuidit.

!i?i.s'^' CAPVT XXII.

35. IZiphraim semen Ioseph,et adoptiuus filius Israel , atque in

nume*
 . ,

DE ORTV,ET OBITV PATRVM i^i

nnmei'0 patriarchcirum benedictionis testamento relictus : minor
aetate fratrejsed maiori praelatus gratia benedictionis , in cunctis
tribubus fortior, et inter fratres domiuator inuictus . Hic partem
tfibus leuitarum accepit

CAPVT XXII L

36. L\A anasses dilatatus in milibus,vna cum loseph patre suo

mystice passus tributum . Hi sunt patres apostolorum , tt principes
populi iudaeorum , tribus lacob , et praeclara progenies Israel .

Quibus pater moriens pro diuitiarum copiis sanctiiicationis «^ratiam

dereliquit Quique regnante loseph in Aegypto regnauerunt, ibi-
. ,

que etiam post longam vitae quietem occubuerunt , atque sepulti

sunt,
CAPVT XXIV.
T
Xob Zarae de Bosra rex idumaeorum
37. filius , , quartus post
Esau jsuccessor Balach filii Beor,horao gentih^s, fide clarus, hurni-
litate summus, hospitahtate praecipuus , in discipHna
mansuetus , in
eleemosynis largusjdiues in censu , extemplo factus egenus , locu-.
ples in liberis, repente orbus : tentationi traditur,sed contra tenta-
tionem fidei lorica armatur , factus gloriosus in certamine, aequa-
nimis in dolore , damna rerum pertuHt , funera pignorum doluit
corporisque vulnerapatienter accepit, et intersuppHcia semper Deum
glorificauit male suadentem insuper sapienter sustinuit coniucrem
, :

verba amicorum ratione superauit , vnde et pro tanta virtute pa-

tientiae, duplici in fine remuneratione subleuatur , recipiens posi:
rerum casum multiplicem claritatem bonorum .

38. Post noctem enim tristitiao Diem genuit:post foetores vl^

cerum Caslae fragrantiam edidit, post abiectionem Ccniu vnctio-,
nem regni promeruitjet tibiam in accentu laudis asumpsit , Vir
xitautem post plagam centum quadraginta annis , et fuerunt o-
mnes dks vitae eius ducenti quadraginta octo anni , et mortuusest,
^6. Al. Possedit tribum , pro passus 36. Allter Hieron. in Hebr: quaest. ^ ei
tributum al. Propagines , pro patres .
. quaest. 36. inCenes,- al. Fide religionis
FONT. armatur, al. Excepit ^pro accepit. al.Sm
37. Isidoriis ^utn Ambrosio ^ et Au- damna, insuper patientem sustinuit coniu-
gnst, putat tundem lob , et ioab Genes. gem.fl/.Donorum,/>fo bonorura .FONT.
^
tom.V, X
 . ,

162 DE ORTV5ET OBITV PATRVM

atque sepultiis in regione sua . Hunc hebraei asserunt non fuisse
de genere Esau , scd de Nachor fratris Abraham descendisse stirpe
et fuisse eum temporibus patriarcharum Nachor enim genuit Hus, .

de cuius stirpe creditur generatus , secundum quod in exordio vo-

luminis eius notatur : F/V eraf in terra Hus nomine Joh ,

CAPVT XXV.

S9' -LVJ.oyses filius Amram ex tribu Leui dux^et propheta Is-

,

raeljregis filiae adoptiuus ^ Dei amicus, Pharaonis dominus, in ru-

bo flammante 3 et non vrente, vocibus angelicis euocatur jquem vt
exemplo firmaret Deus insinuatam eius manum iussit emori et
, ,

rursus retractae vigorem et motus reddidit, et caloris cui facies :

spe futurae gloriae illuminatur humihs vt ait quidam sapiens, iii , ,

recusando ministerio , subditus in suscipiendo, in conseruando fidelis ,

in exquirendo peruigil^in regendo populo vigilans , in corrigendo
vehemens , in amando ardens, in sustinendo patiens, qui pro subie-
ctis se Deo interposuit consulenti , opposuii irascenti
Hic pro populi libertate propriam obiecit salutem , regis
40.
saeuissimi non minas , non tela trepidauit Quin etiam extuh't con- .

tra dracones eius virgam , ac per manum Dei oppugnatores Israel

decem plagis eius imperium verberauit Primuni in cruorem ver- .

lit fontes, et flumina , dehinc ranarum multitudine vrbes , musca-

rum nubibus aera compleuit, locustis vastauit cuncta virentia , mor-
lem intulit iumentorum , percussit vlcere homines , vastauit gran-
cline terras, obduxit tenebris caelum 5 eorumque primogcnita va-
lido terrore peremit .

41. Post haec expoliauit aegyptios , eductisque populis eremi

pandit iter,flnmmea praecedentecolumna Nec moraj mare trans- .

iens diuidit, refrenatisque hinc inde aquarum cumulis ,

p ergenti
populo viam sicco vestigio praebuit . Hostes dehinc operuit flu-
ctibus atque amaras aquas pcr tactum ligni in suauitatcm conuer-
3

tit . Quin ctiam inter haec esurienti Isracl caeleste praebuit pa-
bulum 5 volucrumquc escis repleuit loca castrorum .

39. Notnen esse aegyptiucum Moyscs 40. Notatu digna occurrit nonnulh
aiunt Philo , losephus , et Aben Ex.^m - . scripturae discrepanti.i , quae intcr varias
Caloris fl/. Coloris . - Spe tuiurae
. FfJr- . lectiones yideri potest . Legendum vi-
tf specie futurae . FQNT. detur Dei propn^natorii Uracl . AREV.
 . . ,

DE ORTV,ET OBITV PATRVM i6$

4z. Percussit insiiper petram , atque cxtemplo dura saxorum
crepidine , copiosa fluenta inanarunt Ascendit quoque verticem
,

montis Sinai , faciem Domini contemplaturus , ibi quadraginta

dierum ieiunia pertulit : descendens incendit vitulum , sacrilegos
prostrauit gladio , legem acceptam a Deo populo tradidit , ritum-
que religionis instituit .

43. Inter haec quoque bella gessit , victoriis claruit , virgam in

manu tenens ^ hosteSjquos non contigit ^supcrauit : lethiferos aspi-
dum morsus aerei serpentis aspectu sanauit . Dathan , et Abiron
terrae compagibus ruptis , viuentes profundo hiatu deiecit. Ad ex-
tremum conscendit montem Nebo terramque repromissionis de- , ,

monstrante Domino, aspicit Mortuusque estjiubente Domino .

in monte Abarim scpultusque est a Domino in valle Moab^quac

:

est in Arabia.
44. Rexit autem populum Dei in eremo annis quadrrginta ,
obiitque annorum centum viginti Quidam autem eum viuere te- .

stantur^pro eo quod sepulcrum eius non reperitur. Et quia ap-

paruit Domino in monte Thabor cum Elia : mortuum autem illum
tssQ 3 non raptum , certissime sacra Scriptura testatur .

C A P V T XXVI.

in lege sacerdos Domini primus^cuius virga sorte electa , fronde,

ct germine floruit Quique turibulum in dextra gestans,
. furenti se
flammae opposuit , atque stans inter viuos, et morruos, obiectu sui
corporis transire ignem ad agmen viuentium non permisit Hic per .

hostiam victimarum , et sacrificium sanguinis futuram Christi pas-

sionem expressit : hic ius , et principatum sacerdotii per ordinem
generis,et successionis suae transmisit
^6. Anno autem quadragesimo egressionis filiorum Israel de
terra Aegypti , quum esset annorum centum viginti trium, mortuus
est iuxtapraeceptum Domini in monte Hor , qui est iuxta Petram >
insignem Arabiae vrbem Ibi et sepulta iacet soror eius Maria,.

vbi etiam et nunc vsque ostenditur rupes , qua percussa , Moyses

aquas sitienti populo praebuit Est autem hic iocus in extremis .

finibus idumaeorum
X 2
 j 64 DE ORTV ET OBITV PATRVM
,

CAPVT XXVII.
T
47. L osue filius Nun^ex tribuEphraim in Aegypto natus>Moysi
discipulus, et potestatis successor , nouique proelii triumphator.
Qui quousque expediret victoriam , vt sol staret , caelo impera-
3

iiit. lordanis etiam cursum transitu suo resistere fecit lericho in- .

expugnabiles muros clangentium tubarum sono deiecit.

48. Chananaeorum euertit regna , reges extinxit, ac populum
Dei solus in terram repromissionis induxit, eamque sorte distribuit.
Viginti septem annis praefuit in Israel Occubuitque centum , et .

decem annorum , atque sepultus est in Tamnathsare ciuitate sua ,

quae sita est in latere montis Gaas , contra Aquilonem , vbi vsque
hodie insigne monumentum eius ostenditur . Est autera in tribu Dan .

CAPVT XXVIII.

49. JL hinees saccrdos , filius Eleazari sacerdotis, filii Aaron , ze-

lum Domini agens, Zambri coeuntem impudicum simul cum scor-
to madianitide telo percussit , atque perpetuas sacerdotii infulasj
praemiumque victimarum in generationibus Israel meruit pro co ,

quod zelo diuini amoris accensus iram Domini feriendo placauit.

CAPVT XXIX.

50. vjedeon filius loas ex tribu Manasse , gcnitus in solitudi-

ne, liberator populi , et multorum pater extitit filiorum 5 manu for-
tis 3 consilio strenuus , signis explorans futurae documenta victoriac,
potentiamque Dei in vellere Hic cum trecentis viris , aquam lin-
.

gua lambeniibus 5 non tela in dextrls , sed tubasjnec laeua cly-

peum, sed hydrias praeferentibus , hostem terrore percuh't , ac vi-
ctor de Amalech fortiter triumphauit ludicauit Israel annos qua- .

draginta 5 mortuusque est senex^et sepultus in sepulcro loas pa-

tris in Ephra de famiHa Ezri .

47. 4/. Stare fecit . FONT. di sunt Bollandiani ad dicm 7. Sertem-

50. De hoc Isidori capitc conferen- bris pag. 85. AREV.
 . ..

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 16$

CAPVTXXX.
5 I. Xephte galaadites ^ fclix in proeliis , fidelis in promissis, nffectum
pietatis exuperans tolerantia mentis. Hic enim vouerat Deo , vt si-

quid iili post victoriam reuertenti primum occurreret^ immolaret

Nam rediens ex hostibus ammonitarum triumphator ne polluere- ,

tur labe periurii, pollicitam sponsionem compleuit , ac filiam , quae

victori occurrerat , immolauit ludicauitque Israel sex annis ^ et
.

mortuus est sepultusque

, in ciuitate Galaad ^ quae est in dimidia
tribu Manasse .

CAPVT XXXI.

52. i3 amson , filius promissionis, genitus patre Manue ex tribu Dan,

Nazaraens vocatus , liberator Israel ^ et omnium fortissimus Iste .

rugientem mactauit leonem , fauumque ab ore mortui tulit , seras

quoque portarum humeris tollens , in vertice montis imposuit Vul- .

pium caudis igne vinctis totam regionem philistinorum succendit .

Vinctus etiam rescissis funibus, maxilla asini mille viros peremit
Neruis intexta vincula , vt lanea fila, disrupit
53. Post haec auaritia illecebrosae mulieris deceptus , detonsis
crinibus, vim suae virtutis amisit nec mora , effossis oculis, colu- :

mnas templi concutiens ruina oppressus , pariter cum hostibus de-

fecit . ludicauit Israel annis viginti , et positus est in sepulcro pa-
tris sui in ciuitate Esthaol, quae
decimo procul est in tribu luda ,

iapideab Eleucheropoli, contra septentrionalem plagam , iuxtaviam,

quae ducit Nicopolim .

CAPVT XXXII.

54. O amuel propheta , iilius Elcana , de Ramatha , ex tribu Ephraim,

connumeratus Moysi in sacerdotibus Dei , ab ipsis cunabulis Do-
51. Laudat Isidorus , quod lephte fi- abeunt sententias , quae exponuninr a
delis promissis filiam
in immolauerit . Calmeto in erudita Dissertationc De vo-
Quae sententia a nonnullis SS. Patribus, to lephte AREV..

recentioribusque theologis probata , te- 53. Al. Inter Sara , et Esthaol. /«</,
stimonio S. Pauli ad Hebr. cap.xi. v.32. , 16. FONT.
ct 33, confirmari potest . Alii in alias
 . . ,

i66 DE ORTV,ET CBITV PATRVM

mlno consccratus 3 scdulus iii ministerio, in gentc princeps , in tem-

plo vatesj cuius verbo obtemperauerunt caeli^ occurrerunt nubihi,

effusi sunt imbres
55. Kic triumphator ex hostibus , Adlutorti lapidem posuit :

hic primiim principem in regno vnxit. Sepultus esr autcm in vi-

co suo Ramatha , quae est in Bcthlehem cuius ossa Arcadius Au- :

gustus de ludaea in Thraciam transtulit , et super tumulum eius

Christi aram erexit
C A P V T XXXIII.

56. L/auidjrcx idem,atque propheta, ortus de genere luda,

nlius lesse 3 natus in Bethlehem ,
puer pastor ouium inter fratres

aetate minor , virtute praestantior , a Domino \\\ regnum vocatus

a propheta in regem vnctus 5 beUiger iuuenis , in certamine sin-
gularis triumpho gloriosus , vincendo veteranus, patiens in ad-
5 in
uersis prudens in pericuHsjin peccato proprio dolens,in alieno
5

funere lugens pronus ad poenitenriam , velox ad veniam , in con-

,

iiicio mitis,ad misericordiam facih*s .

57. Qui inlmicum regem diim posset, innocuum non tantum ,

reseruauit traditum , sed et vindicault occlsum Hic Ieonem,etvr- .

sum sine gladio interfecit, citharae suauitate imnmndum spiritum

depiilit, gigantem expugnauit
quadragesimo regni et se- . Igitur ,

ptuagesimo aetatis anno diem vitae supremum consummauit, sepul-

tusque est in ciuitate sua Bethlehem , quae alio vocabulo dicitur
Fphrata ywhi etiam Dominus noster lesus Christus secundum car-
neni est natus .

58. Ibi quoque et Rachel , quum Beniamin peperisset, occu-

bult. Ibi etlam sepulcrum lesse patris Dauid ostenditur . Est au-
tem hlc locus in tribu luda sexto ab lerusalem mlliario ,
positus
contra merldiem in itincre ,
quo pergitur in Hebron .

CAPVT XXXIV.

5 9.»3alomon Hliiis Dauid editus ex Bethsabee in lerusalem •, an-

requam nasceretur, vocatus sapientisslmus omnlum , et dominici de-
dicator templi, felix imperio , paternis meritis impar, dilectus a Deo 5

sapiens in iudicio,in sententia iustus ,pacificus in regno . Qui po-

 .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 167

poscit sapientiaiTi 3 et impctrauitj vt sciret dispositionem orbis ter-
rarum , et virtutes elementorum , naturas animalium , et cogitatio-
nes hominum .

60, Hic quoque mores composuit

rerum naturas reperit, sa- ,

cramenta Christi ^ et ecclesiae reuelauit Cuius principia bona fue- .

runt, nouissima vero mala Nam post multarum virtutum gloriam,.

amore deprauatus femineo , et acceptam sapientiam perdidit, et in

profundum idololatriae flenda ruina demersusest. Quadraginta an-
nis regnauit, quinquagiiita, et duobus aetatem peregit Dehinc fi- .

nem imperio , et vitae dedit, sepukusque est in ciuitate patris sui

Bethlehem .
C A P V T XXXV.
6 1 . Tj lias Thesbites sacerdos magnus,atque propheta , habitator
solitudinis , fide plenus, deuotione summus,in laboribus fortis,in-
dustria solers, excellenti ingenio praeditus, in exercitatione discipli-
nae structus jin sancta meditatione assiduus , metuque mortis intre-
pidus, verberauit tyrannos , sacrilegos interfecit , multisque signis
virtutum effulsit . Triennii namquc siccitate clausit imbribus cae-
Jum . Orauit rursum , et caeium dedit pluuias , mortuumque mu-
lieris filium suscitauit
62. Cuius virtute hydria farinae non defecit,vas olei perpe-
tuo fonte manauit Cuius verbo super sacrificium ignis de caelo
.

descendit. Hic duos quinquagenarios cum militibus caelesti igne

combussit lordanem transiens, tactu melotis abrupit. Post igneo
.

curru in caelum raptus ascendit , venturus iuxta Malachiaui pro-

phetam in fine mundi,ac praecessurus Christum, nunciaturus vltl-
mum eius aduentum cum magnis virtutibus , prodigiisque signo-
rum : ita vt etiam in terra bellum gerat Antichristus aduersus eum,
vel qui cum eo venturus est, et occidet eosjcadauera quoque eo-
rum in plateis insepulta iacebunt .

6^, Dehinc suscitati a Domino regnum , Antichristi plaga ma-

60. Cantica Canticorurn viJetur in- nam vel pro et ponitur . AREV.
nuere Isidorus , dum ait , Salomonem sa- 6j. TerruUianus lib. de anima c.35.
cramenta Christi, et ecclesiac reuelassc . et 50. de Helia , et Henoch Morituri :

AREVALVS . reseruantur , vt Antichristum sanguine suo

6i. Aduersus euni,vel qui cum eo '. rA;/;/7^:<rt«/ . Quod dehinc suscitandi erunt

hoc cst , aduersus eurei > et qui cuni eo ; a Donnino > vt regnum Antlchrlsti ma-
 . ,

i6S DE ORTV,BT OBITV PATRVM

gna perciitient Post haec veniet Dominus , et interficiet Antichri-
.

stum gladio eris sui, et eos,qui adorauerunt eum Et regnabit .

Dominus cum omnibus sanccis suis in gloria sempiterna .

64. x tem
/, Elias T^hesbites de terra arahum -y de trtbn Aaron r^quum
esset in vtero matris suae Galaath , Sobac pater eius somnium v/-
dit ^quod nascentem Eiiam 'uiri candidis veitibus salutabant ^ igneis-

que eum vestimentis obuoluebant , atque pro cibo ignem ei ad nu"

triendum subministrabant . Hoc visum pater eius prophetis in lero-
solymis indicauit , hocque ab eis accepit responsum Ne timueris .

( inquiunt ) ^ enim natio eius lumen , verbumque

erit elus fixis sen-*
tentiis . ludicabit enim Israel in gladio , et igne

C A P V T XXXVI.

65.J
Ruben
E J

,
liseus Eliae discipuUis
in cuius ortu aurea
,

vitula
ex Abel Meula oppido
in Galgalis mugitum
, ex
dedit
tribu
5

eiusque vox in lerusalem personauit . Tunc quidam praesagus va*

tes praedixit ^ /W/V in Israel natus est propheta^qui cuncta eorum

destruet idola .

66,Hic gemino Eh'ae glorificatus spiritu , phirimis , atque ma-

gnis virtutum signis emicuit lordanem transitu suo diuisum, re- .

frenatis vndis,retro conuertit aquas lericho steriles, demerso va- :

sculo , ad fecunditatem perduxit : pueros, insukantessibi verbo , tra-

didit bestiis repente vorandos : sanguineas aquas in necem hostium

decurrere conceptionem verbo fecunda-
fecit : inter haec sterilem
uit,eiusque fihum mortuum suscitauit ciborum temperat amari- :

tudi-

gna plaga percutiant , fortasse non alio !a . In Dorothco Tyrio tnendum est
jnnititur fundamento , nisi his ver!)is Ter- terra Rubim pro ex tribu Ruben Opu- .

tuUiani . Certum tamen est , quod re- sculum inscribitur Dc SS. Prophetis ,
surgent ad gloriae immortalitaiem . AR. Apostolis,et Lxx Christi Discipulis , ac
64. Haec addebantur in tribus e- falso Dorotheo ascriptum creditur Edi- .

xemplnrib. Isidori , et habet Epiphan. in tum fuit ab Alberto Fabricio simul cum
vita Eliae . - Vestimentis . al. institis Isidori , et aliorum de simili argumento
FONTIDONIVS. libris , qui etiam aliud anonymum opu-
65. Abel Meula 3./?f_g.i9. Abel Mutii sculum De xii. Apostolis in Bibliothe-
in Epiphanio Abel Euel in Dorotheo
. . ca ecclesiastica inscruit . Vaticinium prae-
FONTIDONIVS . sagi vatis , quod Isidorus refert , in eo
Ib, In Vulgata scribitur Abel mehu- Dorothci opere similiter narratur . AR.
 . . . .

DE 0IITV,ET OBITV PATRVM 169

tudinem : denfque cx decem panibus , plebe rcfecta , rellquias
collegic
67. Et Naaman leprae stigmatibus lauacro lordanis purgauit;
lepra quoque maledictum asperslt discipulum ferrum securis iii lor- :

d3.r\Q mersum,Iigno in aqaas misso supcrnatare fecit Hostes Sy« , .

riae caecitate percussit, niortem incredulo praedixit , fragore qua-

drigarum fugauit hostem ,obsidionem dispersit, famem repulit
68. Postremo post mortem exanirai cadaueri vitam dedit Cu- .

ius sepulcrum vsque hodie in Sebastia ciuitate ostenditur honore

sacis dignum , et digna habitum veneratione.

C A P V T XXXVII.

I
69. Xsaias fillus Amos non Amos prophetae , fed alterius, quisl*
,

milinuncupatus est nomine Ille enim ex numero pastorum tuic

.

de oppido Thecue autem genere nobili ortus in lerusalem ;

: hic
quem etiam aiunt hebraei socerum fuisse Manasse In quo tanta .

fuit sanctitatis , et vitae excellentia , vt vnam tantum dicatur habuisse

tunicam , et hanc cilicinam , quaque etiam postmodum pro delicto
populi abiecta, sacco membra cooperuit
70. Sed et hoc ad extremum deposito,iuxta Domlni imperlum
nudo corpore, nudoque vestigio in conuentu populorum versatus
cst,sicque feruorem aestiuum ,hiemisque pruinas , atque imbrium
tempestates sustinuit,vt et Dei praeceptis obediret , et populi de-
ploraret delicta .

71. Hic quindecim gradibus ascendentem vmbram retro de-

scenderc iussit. Huius oraculo rex Ezechias mortis dilationem pro-
meruit Hunc autem Manasses extensum a vertice per medium se-
.

cu it , atrocique supplicio excruciatum extlnxit

72. Tradunt autem hebraei , duabus ex causis intcrfectum fuis-
68. Sebastopoli Samariae , ait Epi- constans traditio veterum est . Vjde Cal-
phanius . FONT, metum in Dissertat. De suppliciis he-
69. Hebraei asserunt , Am0s patrem braeorum ad Deuteronomiuin , et in Pro-
Jsaiae fuisse jratreyn Amasiae regis luday legomenis ad Isaiam AR£V, .

de quo 4, Reg. 14. FONT. 72. Origert, in Isaiam \et Hieronym.

70. An nuditas Isaiae ad literam ac- - Exposuerat Obstruxerat , <?// Hiero-
.

cipienda sit , dissident interpretes ad nymus . FONT.

cap. io. Isaiae v. 2. AREV. Ib. Notandum etiam hoc loco , quod
71. Isaiam serra per niedium sectum , saepe alibi notaui , Isidorum interdana
tim.V. Y
 170 DE ORTV,ET OBITV PATRVM
$e Isaiam vna, qiiod eos appellauerit principes sodomorum , et po.
:

pulum Gomorrhae altera , quod, testante Domino ad Moysem , Non

:

poteris videre faciem meam , iste ausus est exclamare, Vidi Domi^
7:um sedentem super solium excelsum ^ et eleuatum non animad- 't,

uertentes caecati mente iudaei quod in sequentibus fliciem , et ,

pedes Dei Seraphim texisse narrauerat , ac media tantum eius vi-

disse propheta ascribat . lacet sub quercu Ragel , iuxta decursus
aqiiarum, quasEzechias rex luda mole constructa terrae exposuerat.

CAPVT XXXVIII.
7j.AEremiasI ex tribu sacerdotali ortuSjin vico Anathot , qui est
tribus milibus ab lerusalem , sacerdos in ludaea positus, propheta
in gentibus consecratus, antequam plasmaretur, agnitus antequam ,

procederet , sanctificatus, et , vt virgo permaneret , admonitus Hic .

praedicare puer coepit , arguens populum ob delicta , et saepius

cohortans ad poenitentiam , sed plebis perfidae saeuientis crudelita-
te afficitur saepe , atque ligatur ^in carcerem etiam mittitur , proiici-
tur in lacum , catenis cingitur , ad vltimum apud Taphnas in Ae-
gypto a popuio lapidatur .

74. Sepultus est in eo loco , vbi Pharao rex Aegvpti habita-

iiit . Verumtamen quia precibus suis j serpentibus ab eo loco effu-
gatis 3 aegvptios a noxio aspidum morsu eripuit, insigni cum ve-
neratione, amplissimoque honore iidem aegyptii cokint, sepulcrum-
que eius insigni cultu hactenus venerantur.

C A P V T XXXIX.

E
75. j / zechiel sacerdos , filius Buzi , genitus in terra Sarira , ia
typo Christi filius hominis nuncupatur Hic captiuus cum loachim .

in Babyloniam ductus , ad concaptiuos prophetauit, corripiens eo-

rominatiuum pro aosoluto aJ-
ablatiiio narrant translatum corpus prophetae
,

hibuisse , vt non animndnertentes iudnei fnissc Paneadcm ad fontes lordauis , in-

pro noti animaduertentibus iuditeis , ni- de Constantinopolim . AREV.
si referas ad tradunt quod praecessit De
, . 74. Aspidum H/(fr(J«. , crocodilorum
sepulcro Isaiae Dorotheus sic refert : ait npiphan. , et Doroth. FONT.
Conditusnue sub quercu est prope fontem Ib. leremiam lapidibus n iudacls ob-
Rogel , iuxta trnnsitum aquarum , quas riitum fuisse , consentit etiam TertuUia-
Miechias rcx puluen obstruxerat . AUi nus Scorpiac. cap. 8. AREV.
 .

DE ORTV ET OBITV PATRVM ,

i ^ ^

rum oflPensIones, et zelo Dei motiis, cuncta eoriim ciimina, turpi-

tudinesqiie arguens . Quem dux populi Israel pro eo
interfecit ,

quod seueritatc , et auctoritate pontificali corriperetur ab eo ob

impietatem sacrilegii . Sepultus est a populo in agro Maurim , in
sepulcro Scm , et Arphaxat

C A P V T XL.

76. Ly de tribu luda in Betheron superiore natus, genere

aniel 3

nobilis, princeps omnium chaldaeorum , regumque prosapia^et fio-

rens patriae nobilitate Hic sub loachim , rege luda, post excidium
.

lerusalem 3 cum tribus puer's admodum puer in Babylonem trans-

latus 3 chaldaeorum effectus est, vir gloriosus et aspe-
et princeps ,

ctu decorus, mente humilisa corpore castus, perfectus in fide, egre-

gius in opere 3 in virtute summus , in prodigiis clarus, terribiiis in
signis 5 cognitor secretorum caclestium , praescius futurorumj visio-
num interpres, vindex castimoniae, qui continuatis ieiuniisjet ora-
tionis instantia futura praenoscere meruit sacramenta.
77. Hic inter cetera visionum mysteria his virtutum gestis ,

atque signis effulsit . Principio sceieratorum senum mendacium

reprehendens , castitatem feminae reuelauit : tribus hebdcmadibus
dierum exorans pro populo ieiunauif, simulacrura Bel diuinae a-
spirationis argumentis elisit drsconem Babyloniae , numen eiusdem :

gentis 5 offa pice , et adipe , et capillis confecta, diuinae mentis in-

stinctu 3 incredibili admiratione disrupit:in lacum quoque missus ,

rabiem mitigauit ferarum , atque virtute animi fortis , inter fremen-

tes securus epulatur leones .

Hunc Darius, postquain babylonium. subuerrit imperium

7S. ,

honore maximo habitum secum tulit et in medos abduxit Qui , , .

ctiam fertur dedisse signa in montibus super Babyloniam , dicens :

Dum mvnSes a barea fumauerint ^friem instare Babyloniae '.dum visi

fuerint incendiis conflagrare ^fiiiis erit totius mundi Item dum ad ,

partem noti refluxerit "Tigris , regressio erit populi ad lerusalem .

75. Fid. Epiph.Hierofi.Ioseph.FO^ST. Vabt. est proowruit fxo praenotesccre ,

Ib. Vxo praenoscere alii habent prae- praeuoscae x^REV.
z\xt .

notescere , quod Isidorianum puto pro 77. Forte > mendacium deprehe>:dens .

praediccre , notinn prius reddere nam : Consonat his Dorotheus Vide etiam lo- .

supra iaoi tst praescius juturorum. In cod. sephum De antiq. cap. vlc. l.io. AREV.
Y 2
 172 DE ORTVjET OBITV PATRVM
Vixit autem vsque ad tempus Darii regis persarum , aniils centum,
et decem : sepultuique est iam senex in spelunca regia , solus in
captiuitate cum «loria .

CAPVT XLI.

79. V^^see de tribu Issachar , ortus in Belemoth ^ hic praenuu-

ciaiis dedit slgnum: P^eniet Dominus in terram suam ^ si quercus ^

quae est in Sito^ex semetipsa in duodecim diuisa fuerit partes ^to-

tidemque quercus ejfecerit Hic in terra sua sepultus, placida quie-
,

te dormiuit .

C A P V T XL 1 1.

T
80. JL oel,hic de tribu Ruben , natusfuitagro m Betheron ^ vbi
etiam in pace mortuus est , atque sepultus.

CAPVT XLIII.

Si.
A
L\
mos, pastor 3 et rusticus , et ruborum m.ora distringensj
propheta non generejsed gratiae vocatione es
. Hic autem tuit
oppido Thecue^quod distat ad australem plagam sex milibus con-
tra Beuhlehem Vitra autem nuUa est habitatio sed sola eremi dif-
. ,

fusa vastitas patens , vsque ad Mare rubrum , atque iudaeorum ii-

nes 3 solis tantum pastoribus conscia , et late vagantiiim pecorum .
82. Ex hac itaque pastorali regione fuit AmoSjVnus de nii-

mero pastorum , quem Dominus ablatum inde misit ad populum

Israel 3 praecipiens ei, vt m Samariam pergeret, ct ibi , quae ven-
tura erant, prophetaret 3 quem Amasias rex frequenter plagis affe-
cit, nouissime Ozias filius eius^vecte per tempora transfixOj crudc-
li morte necauit . Post haec semiuiuus euectus in terram suam ,

post ah'quot dies dolore nimio vulneris animam cunctanter efilauitj

sepuitusque est cum patribns suis .

79. Belci-noth etiam Eniphan. ^ et Do- ?o. Uiero»., Epiphcin. FONT.

reth. - Si quercus . al. (^iiasi quercus , 81. Al. Indoruitt fines . FONT.
quae est in Silo , quucn ex semeiipsa . 82. AL Cunctantem efflauit . FONT.
rONTIDO.NIVS '
 , .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 173

CAPVTXLIV.

est iJle , qui sub Ochozia, rege Samaiiae, centum pauit prophetas.
Iste est lertius ille dux , cui pepercit Eh'as , qui postmodum , reli-

cto Ochoziae regis ministerio , Eh'ae factus discipuhis , prophetauit

Quique etiam morte propria obiit , sepultus cum patribus suis iii

Sebastia ciuitate , vbi et Ehseus propheta, et loannes baptista ve-

nerabihter requiescunt.

C A P V T XLV.

84. A onas, columba , et doUns ^ fihus Amathi, qui fuitde Geth, quae
estinOpher, ad gentium praeconia mittitur, missus contemnit, con-
temnens fugit fugiens dormit propter quem pericHtabatur nauis 3 st^
, :

magister nauls latentem reperit, cetus abiectum deuorauit , oran-

tem reuomuit , reiectus praedicauit subuersionem .
85. Sed contristatus in poenitentia vrbis^et saluti gentium in-
uiditrgaudet etinm sub hederae virentis vmbraculo , et dolet su-
bito arescente Tradunt hebraei^hunc esse viduae filium^quem a
.

mortuis suscitauit Elias Cuius sepulcrum in quodam vrbium Geth

.

viculo demonstratur , quod est in secundo miHario a Sepborim in

itinere ^ quo pergitur Tiberiadem .

CAPVT XLVI.
S5. JLVJL ichaeas, de tribu Ephremjin Morasthi ortus est . Hic
quoniam peccantem Achab saepius arguebat , sub loram fiho eius
de praecipitio magno proiectus occubuit. Sepultus est in terra sua
iuxta Polyandrum , quod est prope Naim .

85. Quo tempore prophetauerlt Ab- de prophetis quaestlones expllcat fn

alils
Jias , inqairit Mariana in not. ad libruin notis ad eunJem librum , a nobis suo
Prooemiorum n. 67.>qui etiam similes loco describendis . AREV.
 . , ,

174 ^E ORTV,ET OBITV PATRVM

CAPVT XLVII.

87. X^ ahiim 5 de tribu Simeon , in Helcesi trans Eetharim natus,

ibiqiie mortuusjsuo iacet in tumulo .

CAPVT XLVIII.
i
88. i Xabacuc, de tribu Simeon^in agro Bethsachar ortus est
hic antebiennium regressionis filiorum Israel de captiuitatCj in agro
Sabarithjqui est in Ceilaja vita decessit

CAPVTXLIX.
S9. O ophonias ^de Simeon fih'us Chusi^in agro Sarabath
tribu ,

ortus 3 et gloriosa maiorum suorum stirpe progenitus 3 propheta-

uit 3 mortuusque est , atque sepultus in agro suo .

C A P V T L.

$>o, ZTk ggaeus 3 natus in Babyloniajiuuenculus lerusalem venit 5

aedificationem tempH ex parte aspexit^ac iuxta sacerdotum monu-

menta gloriose sepultus requiescit .

C A P V T L I.

JlL^acharias ^de reghne chaldaeorum

<^\, ^ valde senex in terram
suam reuersus est j in qua et mortuus est , ac sepultus iuxta Ag-
gaeum , quiescit in pace .

C A P V T L 1 1.

92 . iVA alachias post egressionem populi in Sophia est genitus 3

vir iustus , et aspectu decorus ,

quem iudaei Malachiam , id est

an gelum Domini ideo asserunt vocitatum ,

quia quaecumque prae-

J^7. Dorotheus : <rf i/i tctra sua se- 91. ^oc caput deest in aliis : vidc
puUus . AR£V. irifra cap.^-j. FONT.
 . .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 275

dicebat, confestim , angelo de caelis veniente, confirmabantiir . Hic
autem admodiim iLiuenis moritur , atque in agro proprio sepelitur

C A P V T L 1 1 1.

cf^.J.\l athan propheta^ex gabaonitis^qui Dauid regemlegem Dei

docuit et peccatum, quod esset in Bethsabee praeuaricatus, mani-
,

festauit Hic etiam, quod non aedificaret Dauid Domino tempkim ,

.

praedixit. Hic Salomonem vngens^in principem consecrauit.Obiit

autem senex in terra sua sepultusque est cum dignitate .
:

C A P V T L 1 V.

94. xjLchias Silonites de ciuitate Eli sacerdotis , primum ta-

vbi
bernaculum et arca Dei erat Salomoni regi
, , , praedixit quod per
mulieres gentium a rnandatis Dei declinaret et diuisionem populi ,

in prole non tacuit Mortuus est ergo Achias , atquc sepultus

.

iuxta quercum in Silo .

C A P V T L V.

.,.AddoinSa..ianau.est.Hlces:,,uUdIeroboa.,i.n.
molantem vitulum missus in sermone Domini venit, eumque ar-
, ,

guit immolantem Hunc ad propria reuertentem propter inobe-

.

dientiam leo in via strangulauit, sepultumque tenet Bethel, et pro-

phetam illum , qui eum fefellerat

CAPVT LVL
96. xVzarias In terra oritur Sabathaj mortuusque estjac sepultus
in a^ello suo .

C A P V T L VIL

97. it-Jacharias propheta, atque sacerdos, filius loiadae sacerdotiSj

95. Al. Sama Samariae . FONT. locmn videndus Gotelerius . A!ii Se-
Ib» Propheta a leone strangulatus , de raeam eur>.i prophetani appeUant , alii loa-
quo 3. Reg. cap. 15. , a Dorotheo vo- mum . NonnuUi Achiam fulsse suspi»
citur loath :iin Constitutionibus Aposto- cantur Non. facile est , nec refert ve-
licis lib, 4. cap. 6, Adonias , quem ad rum nomen inucsiigare . AREV.
i7<5 DE ORTV.ET OBITV PATRVM
qui et Barachias cognomlnatiis estjquem congregatus in atrio do-
mus Domini populus, iuxta loas regis imperium 5 missis in eum
lapidibus extinxit Hunc subleuatum continuo sacerdotes iuxta
.

patrem suum sepelierunt in lerusalem .

CAPVT LVIII.

9S.
TJl oblas Ananleljex trlbu Nephthallm de ciuitate Ci-
fillus

bel 5 quae est in reglone Gah'laeae Hic captiuus ductus est a Sal- .

manasar , rege assyriorum in Niniue vir in timore Dei summus > :

in opere magnificus , in mlsericordia gloriosus, in exequiarum cu-

ris deuotus qui dum mortuos sepeliretjCt inopes pasceret , cae-
:

citate lumlne caruit , et post tenebras reseratis oculisjlumen clari-

tatis promeruit . lacet in Niniue ciuitatc sepultus in pace.

C A P V T L I X.

e^g, JL res pueri, ex stirpe regla clarii, memoria gloriosi , sclentia

eruditl 3 fide pares , deuotione stabiles , incorruptl corpore , sobrii
mente 5 iudlces prouinciarum , ct regionum principes , paternarum
quoque memores legum , et a cibls gentlHum , vel immolatls ne-
quaquam poUutl , leguminlbus vitam degentes, et oleribus.
loo. Hi vigore virtutis contempserunt mortem idolorum non ,

adorauerunt ritum,regem saeuissimum fidel virtute vicerunt , re-

stinxerunt quoque camini flammantis incendia , et inter horrendas
splssa callglne flammashymnum apertis vocibus cecinerunt . lacent
in Babylonia pariter sub vno specu positi , et cum magna venera-
tione sepulti.
C A P V T L X.

lOI. E
J
gelus Dei vocatur
4 sdi
Iras sacerdos Del
.
, qui
HIc sacrae scriptor
a plerlsque Malachias
extltit historiae
,

,
id est
atque
, an-
al-

ter lator legis post Moysen , namque post captlultatem legem in-
censam ex gentibus renouauit jliebraicarumque hterarum elementa
inue-

101. Nonnullos existimasse Mala- Prooemiis , vbi quacdann Mariana anno-

chiana fuissc Esdram > legitur etiam in tauit . AREV.
 . , .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 177

inuenit . Hic rediixit Israel , et reaedificare fecit lerusalem . Mor-
ciius est autemjac sepultus cum patribus suis,humatus in lerusa-
lem .

C A P V T LX I.

z
102. ,^1—lorobabeUet Nehemias, ex tribu Iuda,sub Dario regc
temphim Doinini aedificant , muros lerusalem extruunt , atque Is-
rael ad pristinum statum reducunt , cukum quoque rch'gionis , ius-
que sacerdotum, et leuitarum restituunt. Item et ipsi in lerusalem
sepulti quiescunt
C A P V T LXII.

103. J E Mardochaei, de stirpe Beniamin,

/sther reginajfilia fratris

captiua de lerusalem in vrbem Susim translata est , atque aspectu

formae et perspicua virginitatis excellentia regi persarum connu-
,

biis copulata Haec , vt populum suum a periculo hberaret , morti

.

se obtulit , amicumque regis , aduersus populum Dei nef^iria per-

suadentem, cruci tradendum persuasit , gentemque liberam ab ex-
cidio eruit , atque a seruitute eripuit . lacec sepulta in Susis vrbc
medorumjin qua etiam regnauit .

C A P V T LXIIL
I
104. JL.udith vidua,filia Merari,de tribu Simeon , magnanimis in
oloria , viris praestantior Haec pro salute populi morti se obtu-
.

lit,nec trepidauit furorem regium Nam dormientem necauit prin- .

cipem , saluo pudore suis ciuibus triumphuiTi victoriae reportauit

Vixit autem annis centum,et quinque , sepultaque est in spelunca
viri sui Manasse in BethuHa ciuitate quae est in tribu Iuda inter ,

Dothain,et Balmon.
104. Aapali , pro Bethulia , - Balmon , raonem Ahelina , aut Abi^
esse de Abila ,

al Babylon . FONT. lina • Verum non satis haec cohaerent

Ib. Fontidonias diuersam lectionera cum Vulgata nostra , quae praeferenda
indicat Aafali pro Bethulia Sed quid . est , ludith cap. 8. vers. j. Mortuus est

sit Aapali^ non intelligo Graecus , et . ( Manasses) Bethulia ciuitate sua »

in
Syrus ferunt , Manassem sepultum fuis- et sepultus est illtc cum patribus suis ,
se in agro inter Dothaim , et Behnon . Et cap. 16. V. 28. Ac sepuita ( ludith)
Pro Beimon alii legunt Belmaim , Belma cum viro suo in Bethulia . AREV.
'BeUm j Baahneon Putant nonnulli , ser-
.

Tom,V.
 r ,

178 DE ORTV ET OBITV PATRVM

,

C A P V T LXIV.

105. IVJLachabaei septem fratreSjin fide stabiles 5 in spe fortes

diuinae legis constantissimi obseruatores , inter tormenta acerbissi-

ma patientes , ab Antiocho rege pro lege Dei cum matre eorum

atrociter interempti 5 coronas martyrii meruerunt .

Machabaei quoque y quoi triumphos gesserlnt aduersus gen^

106.
tem persarum , vel de circumfinitimis aliis nationihus , et quomodo
pro legis ohseruantia plurimum sunt puniti , eorum plenissime nar~
rat historia

EX NOVO TESTAMENTO.
LXV Zacharias, LXXVI Matthaeus.
LXVI loannes. lXXVI I lacohus Alphaei,
IXVI I Maria. lXXVI I I ludas lacohi.
LXV I I I Simon Petrus, LXXIX Matthias.
LXIX Paulus. LXXX Simon Z.elotes.
J.XX Andreas. LXXXI Duodecim ApostolL
3LXXI lacobus Zehedaei. Lxxxi Lucas Euangelista.
IXXI I loannes. LXXX l I I Marcus Euangelista
LXX I I I Philippus. LXXXIV Barnahas.
IXXIV T^homas. LXXXV Timotheus.
LXXV Bartholomaeus. LXXXVI Titus.

C A P V T LXV.

z.
107. JL-iacharias , et Elisabeth ante Deum iusti, steriles in iuueiv
tute 3 fecundi in senio 5 requiescunt in lerusalem .

105. Veron. ita de Macha-

In cod. tiochia wartyrii gloria corcnati sttnt ciim
Machabaei septem fratres
baeis legitur : matre sua , atqtie sepulti cum magna ve*
ab vna matre nomine Machahaea geni- neratione . AREV.
li ) custodientes legem
, patria traditione 106. In sex exemplarihus hoc poste-
non manducantes carnes porcinas . Ob rius tantum legitur . tONT,
hoc ab Antiocho rege saeuissimo in An~
 . . ,

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 179

C A P V T LXVI.

io8. Xo<laniies Baptistn filliis Zackariae, ex tribii Leiii , in lerusa-

lem ortus , angelo denu.iciante , conceptus
praenuncius Christi ,

praeco ludicis , propheta Altissimi , vox Verbi , amicus Sponsi,te-

stis Domini 5 lucerna Luminis , terminus prophetarum , baptismatis

initium : qui praenunciatus parentis vocem abstulit : geniius oflicium

linguae resoluit nccdum editus, Christum prophetauit , saiuta-
: qui
uit in vtero , in columba agnouit, m deserto monstrauit.
109. Cuius vestimentum lanugo fuit camelorum habitatio erc- ,

mus 5 victus mellisjet locustarum cibus. Hic dum Herodi prohi- ,

beret fraternum violare connubium 5 carceralibus ten^bris mancipa-

tur Cuius caput regis fih*a ludi praemium a parre postuiauit at
. :

illcdesectum male poscenti filiae ebrius inter pocula dedit .

iio. Sepultus est in Sebastia , oppido Palaestinae, quae olim

Samaria vocabatur quam Herodes rex ludaeae , Antipatri fillus , ob
:

honorem Caesaris Augusti graeco sermone Augustam vocauit

C A P V T LXVIL
III. IVX aria ( quae interpretatur domina ^ siue illuminatrix )
clara stirpsDauid, virga lesse , hortus conclusus, fbns signatus, ma-
ter Domini, templum DeijSacrarium Spiritus sanctl , virgo sancta,
virgo foeta , virgo ante partum virgo post partum , salutationem
,

ab angelo accepitjCt rnysterium conceptionis agnouit partus qua- :

litatem inquirit 5 ec contra legem naturae obsequii fidem non rc-

nuitjquam Dominus ipscain cruce positus , per sangulnem testa-
menti virgini commcndauit discipulo^vt ipsum mater haberet vitae
comitem 3 quem filius nouerat integritatls *^sst custodem
112. Hanc quidam crudeli necis passione asserunt ab hac vi-
ta migrasscjpro eo quod iustus Simeon complectens brachiis suis

112. Vid. Ambros. FONT. nuno. 12. Quod ait Isidorus , wf-r obitus
Ib. Hic Isidcri locus laudatur elus eius vspiaw legitur , fi^aipertus , i'me qms
noiiiine ab auctore sermonis De assuna- alius auctor , ita explicat : iVff inuenitur
ptione Mariae Virginis , qui a nonnuUis apud tractatorum de eius
latinos aliquis
Ambrosius Autpertus esse creditur ^ cu- worte quidpiam aperte dixisse S. Epi- .

ius verba protuli in Isidorianis cap.6i. phanius probabiliiis essc ceniebat , DeuiJi
Z 2

r
 , .

iSo DE ORTV,ET OBITV PATRVM

ChrlstLim , prophetauerit, matri dicens Et tuam ipsius animam per-
:

transibit gladius , Quod quidem incertum est , vtrum pro materiali

gladio dixerit , an pro verbo Dei valido , et acutiori omni gladia
ancipiti . tamen nulla docet historia,
Specialiter Mariam gladii ani-
maduersione peremptam , quia nec obitus eius vspiam legitur Dum .

tamcn reperiatur eius sepulcrum, vt aliqui dicunt>in valie losaphat

C A P V T LXVIII.

113. v3imon Petrus filius loannis , frater Andreae, ortus m vico

Bethsaida prouinciae Gahlaeaejqui est iuxta stagnum Genesareth,
cuius prima vocatio nomims Bar-lona legis directa generatio est
Petrus in Christo ecclesiae firmamentum est Cephas corporis .

Christi principatus , et caput est Simon loannis virginitatis rege-

.

neratio incorrupta est .

114. Qui dum iuxta loannem habeatur tertius , iuxta Mat-

thaeum primus nec immerito , quia apostolorum princeps
eligitur :

est Et confessor primus fllii DeijCt discipuhis, et pastor humani

.

gregis, petra ecclesiae, clauicularius regni , amator Domini , atque

negator confitendo laudatus, praesumendo elatus, negando lapsus,
,

lacrymando purificatus , confitendo probarus , patiendo coronatus ,

cui nomen ex opere datur , titulus ex merito potestatis imponitur.
115. Hic in Galatia, Ponto, Cappadocia , Bithynia, Asia , at-
que Itah'a euangeh'um praedicauit , atque harum virtutum signis ef-
fulsit. Pendulo grcssu feruidum mare calcauit , praeteriens vmbra

gratlam immortalitatis Beatlssimae Vir- et petram slgnificat, vt Isidorus quoque

gini concessisse sed ecclesiae vniuersae
:
agnoscere videtur lib.7. Etymolog. c.9.
sensus repugnat , et solum controuersia Quinam auctores de , et Lxx.
Apostolis
est inter scriptores , vtrum Ephesi , an Discipulis generatim , nonnullis
ct de
H^erosolymae obierit \ quam fuse perse- Apostolis singulatim scripserint , recen-
quitur Tillemontius tom. i. sex primor. set Zaccaria in Bibliotheca Selecta Hi-
eccles. secul. in Vita Dciparae , et in storiae ecclesiasticae part.2. cap. 8. Iliucl
notis . AREV. vero animaduersione dignum , quod de
1^3. Ei caput est. Quasi «f^a^w^.FONT. S. lacobo Maiore loquens ait Antonii :

Jb. Quod innuit Isidorus , Cf/^/id/ es- Rojo historia de S. Die^o de AUalci cri-
se ex graeco x«(pct^» , caput , multi alii ticis viris placere vix poterit . Quid
veteres credidcrunt loannes XXTI. in
. S. lacobo Maiori Apostolo cum S. Di-
Bulla contra Marsilium , ei loannem daco » siue lacobo Complutensi Ordinls
Cephas autem graece interpretatur latine Minoruna de Obseruantia Laico ? AR.
<aput . Yeruaa liomea Cephas syrum cst >
 . .

DE ORTV ET OBITV PATRVM , iSi

sua mortuos animaiiit , claiidis pristiniim reiterauit officium , para-
lyticis fluida membra
proprium reparauit statum
in

II 6. Iiiter haec defunctam viduam suscitauit Ananiam , et .

Sapphiram , reos perfidiae, mortis animaduersione damnauit Simo- .

nem etiam ma^icis artibus caelum conscendentem ad terram elisit

Hic postquam antiochenam ecclesiam tundauit,sub Claudio Cae-
sare contra eundem Simonem Magum Romam pergit, ibique prae-
dicans euangelium vigintiquinque annis ,eiusdem vrbis tenuit Pon-
tificatum .

117. Sexto autem anno post passionem Domini

, et tricesimo

a Nerone Caesare in vrbe Roma deorsum,vt ipse voluit, crucifixus

est Sicque post apostohVum meritum etiam martyrio coronatur.
.

Sepultus Romae in Vaticano , secus viam triumphalem , tertio lapi-

de ab vrbe, ad orientalem plagam .

C A P V T LXIX.

I iS. p
X Apostolus gentium, aduocatus iu-
aulus, qui ante Saulus
daeorum,a Christo de caelo vocatus , in terram prostratus, qui
,

oculatus cecidit caecatus surrexit , ex persequutore effectus est vas

,

electionis , ex lupo ouis , inter apostolos vocatione nouissimus,

praedicatione primus . In lege Gamalielis discipulus , in euangelio
Christi seruus Cuius patria Tharsus fuit , genus Beniamin
. .

119. Hic secundo nost Ascensionem Domini anno baptizatus,

dignitatem meruit apostolatus , atque plus omnibus laborans, mul-
to latius inter ceteros verbi gratiam seminauit 5 atque doctrinam
cuangelicam sua praedicatione impleuit .

120. Incipiens enim ab lerosolymis, vsque ad Illyricum , ct Ita-

liam , Hispaniasque processit,ac nomen Christi multarum manife-
stauit gentium nationibus, quibus ante nondum fuerat declaratum,
cuius miracula ista esse noscuntur .

117. De
sepulcro S. Perri in Vati- satis intelligitur , quo sensu sepulcruno
cano superfluum est verba facerc post S. Petri dicatur esse ad orientalem pla-
cruditissimuna opus Eminenriss. Cardi- gam . AREV.
nalis Borgiae De Confessione Vaticana . 120. Aduentus S. Pauli in Hispanias
Vide etiam Bosium Rom. Subterr. 2. 2. , antiquissimis testimoniis comprobatur
et Bottarium i. 27. Notandum , quod Hippolyti , Epiphanii , Chrysostomi , alio-
miliaria a foro romano incipiebant , et rum negant : aiii , et adhuc sub iudice lis
eraot oainora miliaribus italicis . Nou vero est . AR£Y.
 . .. ,

i82 DE ORTV,ET OBITV PATRVM

12 Raptns sLirsum in teitium caelum conscendit , demersus
1.

deorsum nocte^et die ia profundo maris fuit , seducenrem Pytho-

rlis spiritum imperata discessione damnauit , adolescenti mortuo vi-

talem redintegrauit spiritum , caecitate percussit magum , claudo

proprium reformauit incessum diri quoque serpentis nec sensit :

nec horruit morsum , sed igni dedit arsurum , patrem etiam Publii
a febribus orando sanauit
12 Hic ob amorem Christi multas passiones , grauiaque cor-
2.

poris sustinuit tormenta. In primis iudaicas persequutionesj et gen-

tium miserias , et laborem , famem , sitim 5 frigus , et nuditatem , nau-
fragiajet mille pericula , rabiem ferarum, verbera, carcerales tene-
brasj et tormenta catenarum , squallores, et vincula .

123. Inter haec ligatur a iudaeis, traditur gentibus, lapidatur

ad necem jin sporta per murum demittitur, virgis caeditur, poenis
arctatur, in carcere vinctus terraemotu facto resoluitur , ad vltimum
a Nerone gladio caeditur eo die quo et Petrus crucifixus est Sic , .

enim oportuerat: vt hi qui simul confessi suntjvno die corona-

,

rentur Sepultus Rcmae in via Ostiensi anno post passionem Dc-

. ,

mini tricesimo sextOjtertio ab vrbe miliario , contra occidentalem

"

plagam . .

C A P V T LXX.

124. l\
ndreas^qui interpretatur decorus , frater Petri, secundum
loannem primus, iuxta Matthaeum a primo secundus. Hic in sor-
te praedicationis Scythiam , atque Achaiam accepit , in qua etiam
ciuitate Patris cruce suspensus occubuit

CAPVT LXXI.

i2 I
5.Xacobus Hlius Zebedaei , frater loannis , quartus in ordine.
123. Pauiam gladio caesuai eodem conira orientalem plagam . AR.
anno eodeinqiie die , quo Petrus cruci-
, 124. Vera fortasse est lectio nonnul-
fixus est ) communis est opinio Pruden- . lorum codicum ciuitate Patras , quasi
tius tenuit eodem die , sed non eodem jndeclinabile sit Patras ^ vi similia vr-
anno Petrum , ct Paulum martyrio co- bium nomina aliquando apud hidorum t
roDatos fuisse Vide comment. ad hymn.
. et alics occurrunt . In Asia p^ssam fuis-
12. Peristeph. v. 5. Faulus contra occi- se Andream , nonnuUi tradunt . ARE-
dentalem plae.am dicitar sepultus , quod VALVS
non facilc cy.plicatur . Alii exhibent 125. Assentimur iis , qui verbum scri-
 . ,
, ,

DE ORTV,ET OBITV PATRVM iS^

diiodecim trlbubiis quae sunt iii dispersione gentium , scripsit .-ic-
, ,

que Hispaniae, et occidentalium locorum gentibus euangelium prac-

dicauit^et in occasu mundi lucem pracdicationis infudit Hic ab .

Herode Tetrarcha gladio caesus occubuit. Sepultus in Marmaiica.

C A P V T LXXII.

126. I
Xoannes apostolus,et euangelista, filius Zebedaci, frater la-
cobi , virgo electus a Domino^atque inter ceteros magis dilectus,
qui etiam super pectus magistri recumbenSjCt euangelii fluenta de
ipso sacro Dominici pectoris fonte potauit , et quasi vnus de pa-
radisi fluminibus, verbi Dei gratiam in toto terrarum orbe diffu-
dit Quique in locum Christi , Christo iubente successit dum
. , ,

suscipiens matrem magistri discipulus , etiam ipse pro Chiisto alter

quodammodo derelictus est filius .

127. Hic,dum euangelium Christi in Asia praedicaret , a Do-

mitiano Caesare Pathmos insulam metallo relegatur vbi etiam
in ,

positus Apocalypsim scripsit Interfecto autem a senatu Domitia-

.

no , exilio resolutus, recessit Ephesum , ibique ob haereticorum re-

fucandas vcrsutias , efflagitatus ab Asiae episcopis euangeh*um no-
uissimus edidit
128. Cuius quidem inter alias virtutes magnitudo signorum
psit alienum censent Reliqua ex iis
. qui interpretatur suppIant,uor yfiHus Ze-
quae Hieronymi Catalogo a Craecis ad- bedaei , frater loannis Hic Hispaniae .

iecta sunt , siimpta videntur - Marma- . et occidentalibus locis praedicauit , et sub

rica . <i/. Carmarica jTf/ Archis Marma- Herode gladio caesus occubuit , sepultus-
ricae,i?f/ Achimarmarica FONT. . que est in Achaia Marmarica , viii. Kah
Ib. Quae hoc loco He praedicatione Augustas Et Hildebcrtum Cenomanen-
.

S. lacobi Maioris in Hispania annotari sem , qui seculoxi.,et xii. floruit , col.
possent , praeoccupata a nobis sunt in 1350. in editione
Beaugendrii de ii. la-
Isidorianis cap. 61. Aliis de hoc argu- cobo Maicri Galliciequae solum se gr.u-
:

mento scriptoribus addendus est elegans det habere colonum \n codice Vaticano .

et eruditus Hispanus loannes loseph Tol- Reginae 552. pag. 27. extat narratio ano-
ra : Justificacion historico-critica de la nyma de lacobi Maioris capite in mo-
venida de Santiago el Mayor a Espana , nasterio Veneto S. Felicis ad manes exi-
y de su sepulcro en Compostela Matriti . stente , in qua asseritur , reliquum cor-
1797. in 4. Pro ab Herode Tetrarcha pus Compostellae Codice existc-re . In
fortasse legendum ab Herode Ag^ippa , Ottoboniano 124. , et in codice Re^inae
His , quae dixi cit. cap. 61. adde Mar- 1222. de:-criptus est hymnus in hono-
tyrologium Gellonense , siue S. Guillel- rem S. I.xobi , in quo aduentus eius in
nji dc Deserto > scriprum anno circiter Hispaniam , ct sepulcruoa Composiellac
804. tom. 3. Dacherii , \ti\x\o x lacobus , astruitur . AREV.

X
 . . . ,,

1^4 DE ORTV,ET OBITV PATRVM

haec Mutauit in aurum siluestres frondium virgas, litoreaque
fuit .

saxa in gemmas Item gemmarum fragmina in propriam reforma-

.

uit naturara 5 viduam quoque ad precem populi suscitauit, et redi-

uiuum iuuenis corpus reuocata anima reparauit Bibens lethiferum .

haustum , non solum euasit periculum , sed eodem prostratos po-

culo in vitae reparauit statum
129. Hic anno sexagesimo sepdino post passlonem Domini
Saluatoris sub Traiano principe longo iam vetustatis senio fessus

quum diem transmigrationis suae imminere sibi sentiret , iussisse

fertur etfodi sibi sepulcrum , atque inde vale dicens fratribus , fa-

cta oratione, viuens tumulum introiuit , deinde taraquam in le-

ctulo in co requieuit .

130. Vnde accidit, vt quidam eum viuere asserant , nec mor-

tuum in sepulcro , sed dorn^ientem iacere contendant , inaxinie pro
co quod illic terra sensim ab imo scatnriens , ad supeificicm se-

pulcri conscendatj et ,
quasi flatu quiescentis, deorsum ad superio-
ra puluis ebulliat . Quieuit autem apud Ephesum sexto kaicndas
ianuarii
C A P V T LXXIIL

13 I. X hilippus a Bethsaida ciuitate , vnde et Petrus , Gallis prae-

dicatChristum, barbarasque gentes , vicinasque tenebris, et tumenti
oceano coniunctas, ad scientiae lucem , fideique portum deducit
Deinde in Hierapoli Phrygiae prouinciae vrbe crucifixus, lapida-
tusque obiit , recroque sepultus cadauere , simul cum iiliabus suis
ibidem requiescit
CAPVT LXXIV.
132. X
homas apostolus Chvistiy D/dymus nominatus,et iuxta la-
tinam linguam Christi geminus,ac similis Saluatori, audiendo in-
credulus , videndo fidelis Hic euangelium praedicauit parthis , et.

niedis,
130. An S. loannes Euangellsta obi- extremi iudicii . Vide Benedictuni XIV.
crit an
, post obitum resurrexerit , vt De BeJ»tif. lib. i. cap. 14., et ierariuin ,
aduersus Antichristum praedicet in fine qui doctum opusculum edidit De XII.
mundi , a nonnuUis quaesitum est . Com- Apostolis AREV. .

munis ecclesiae sententia est , vere eum , 131. De S. Philippo Apostolo confer
vt ceteros homines , obiisse , neque rc- PP. Apostolicos rnm notis Cotclerii
surrcxisse , aut resurrccturura , nisi die pag. 334. tom. i. AR.
 . ,

DE 0IITV,ET OBITV PATRVM 185

medis , ct persis , hyrcanisque , ac baccrianis , et indis tenentibus
orientnlem plagam , et intima gentium penetrans , ibique praedica-
tionem suam vsque ad titulum suae passionis perducens , lanceis
enim transfixus occubuit in Calamina ciuitate Indiae, vbi et sepul-
tus cst in honore
C A P V T LXXV.

133. JL3 artholomaeus apostolus , nomen ex syra lingua suscipiens,

Lycaoniam in sorte praedicationis accepit , atque euangelium iuxta
Matthaeum apud indos in corum h*nguam conuertit Ad vltimum .

in Albano maioris Armeniac vrbe viuens a crudelissimis gentibus ,

barbaris decoriatur 5 sicque terrae conditur.

C A P V T LXXVL
134. LVxatthaeus apostolus^et euangelista, qui etiam ex tribu
sua Leui sumpsit cognomen , ex publicano a Christo electus , ex
peccante translatus Hic primum quidem in ludaea euangelizat>
.

postmodum in Macedonia praedicat ^ requiescit in montibus partho-

rum .
^
CAPVT LXXVII.

13 5. X acobus Alphaei 5 episcopus lerosolymorum primus , cogno-

mento /«j/«/, sororis matris Domini filiuSjvnde et frater Domini
vocatus, homo lucis, et opcrarius veritatis, tantaeque etiam sancti-
fimbriam vestimenti eius certatim cuperent attingere populi.
tatisj vt
136. Hicdum in lerusalem Christum Dei fihum praedicaret
de templo a iudaeis praecipitatus , lapidibus opprimitur , ibique iux-
ta teraplum humatur Quem losephus tantae sanctitatis , et vene-
.

rationis in ludaea perhibet extitissCjVt propter cius interfectionem

lerosolyma credatur esse diruta .

133.^/. Albano/»'^ in Albano. FONT. ui ex trihu , a qua ortus fuit in latino :

134. In Cod. Flor. S. Marci ita ex- autem ex opere publicani nomen aceepit y
hibctur hoc caput Matthaeus in hebraeo
: quia ex publicanis fuit electuSiCt in apO'
donatus exprimitur . Idem appellatur Xr- stolum translatus etc. AREV.

Tbm.v, Aa
 '

i86 DE ORTV,ET OBITV PATRVM

C A P V T LXXVIII.

137. Audas lacobi frater in Mesopotamia, atque interloribus Pon-

ti euangelizans, feras, et indomitas gentes , quasi belluarum natu-
raSjSuo dogmate mitigat , et fidei Dominicae subiugat , sepultus
cst autem Eerytho Armeniae vrbe .

CAPVT LXXIX.
138. IVxatthias, de septuaginta discipuh*s vnusjet pro luda Isca-
rioth duodecim inter apostolos subrogatus, electus est sortejCtso-
lus sine cognomine . Huic datur euangelii praedicatio in ludaea .

CAPVT LXXX.
I39.0imon Zelotes^qui prius dictus est Chananaeus ^ zclo Do-
inini feruens, par incognomento Petri, et simiiis in honorejacce-
pit Aegypti principatum , et post lacobum lustum cathedram tenuit
Icrosolymorum Post annos autem centum viginti meruit sub Tra-
.

iano per crucem sustinere martyrii passionem lacet in Bosphoro . .

C A P V T LXXXL
140. JL Xi fuerunt Christi discipuli , praedicatores fidei , et docto-
res gentium, qui quum omnes vnum sint , singuli tamen eorum
propriis, certisquc locis in mundo ad praedicandum sortes proprias
acceperunt .

141. Petrus namque Romam accepit , Andreas Achaiam , laco-

bus Hispaniam 3 loannes AsiamjThomas Indiam , Matthaeus Mace-

137, Berytho . Sic Dorotheus , (ilii side martyrio coronatum , certioribus do-
Nerito . FONT. cumentis constat . AREV.
139. Ex adiectis
Hieronymi Catalo- 140. De septuaginta discipulis , aut
^o a graecis , quae tamen non huic Si- septuaginta duobus scripsit Dorothens
moni , sed Simeoni conueniunt . FONT. Tyrius , qui singillatim eos recenset .
Ib. Quod Simon Apostolus in Bos- Dauid Blondellus notas adiecit , et cras-
phoro iacuerit , incertum aliunde est . siores Dorothei naeuos indicat . AR.
Eum in Aegypto praedicasic,et in Per-
 . .

DE ORTV,ET OBITV PATRVM 187

doniamjPhlllppiis Galliam , Barcholomaeus Lycaoniam , Simon Ze-
lotes Aegyptiim, Matthias Iiidaeam, lacobiis frater Domini leroso-
lymam , Iiidas frater lacobi Mesopotamiam .

142. PauJo autem cum ceteris apostolis nulla sors propria tra-

ditur^qula in omnibus gentibus magisterjet praedicator ehgitur .

Nam sicut Petro^et reliquis circumclsionis est apostolatus datus ,

ita Paulo praeputii in gentibus. Hic autem septem ecclesiis, et tri-

bus euangelizat discipuHs .

C A P V T LXXXIL
143. JLjucas antiochenusjeuangellstaj et apostolicae conscriptor
historiae 5 natione syrus^arte medicus , graeco eloquio eruditus,
quem plerique tradunt proselytum fuisse^et hebraeas h*teras igno-
rasse . Hic tamen fuit Pauli discipulus , et indiuiduus comes pere-
grinationis eius
144. Quique ab ineunte pueritia castisslmus fuit , ct euangeli-
cae praedicationis opus exercuit . Obiit septuageslmo quarto vitae
suae anno Sepultus in Bithynla , cuius quidem ossa
. , regnante Con-
stantino, Constantinopolim fuerunt translata .

C A P V T LXXXIIL

H5
144.
M Dorothcus
arcus euangelista

perperam
,

asserlt,
Petri discipulus

S. Hieronymi de
5 eiusque

S. Luca ,
in

apud
bapti*

quem
Lucam Ephesi obiisse . Nonnulli apud plerique legunt Constantio , alii reponunt
Patras Achaiae defunctum tradunt , aUi Constantino In editione huius libri S.Isi-
.

Thebis Achaicis Sed verior est senten-

. dori De ortu , et obitu Patrum , quara
tia Isidori Euangelium S. Lucac graeco
. Fabricius cum aliis eiusdem argumenti
sermone scriptum esse , vti euangelia adornauit , notatur , S. Hieronymum in
S. loannis , et Marci , communis est opi- praefat. super Lucam assignare quoque
nio , quam Isidorus quoque tenet in obitum S. Lucae anno Lxxiv, , sed in
Prooemicrum libro num. 91. , vbi quae- catalogo Scriptorum ecclesiast, dicere,
dam ani otata sunt in hanc sententiam . eum annos vixisse 84. sine vxore cre- :

AREVALVS dibile vero esse , haec verba addita fuis-

Jb. Cs^a S. Lucae Constantinopolim, se,quum in antiquis codicibus non ha-
non Constantino , sed Gonstantio impe- beantur Glossam ordinariaro , vitio li-
:

ratore , translata fuisse multorum est brariorum accidisse , existimare AR. .

opinio . Quibus fundamentis vtraque sen- 145. In editione laudata Fabricii haec
tentia innitatur , videri potest in Biblio- est nota ad verbum abscidisst etc. „ Dist.
theca ecclesiastica Fabricii ad capat 55. Siquis abscidit , in glossa super ver.
A a 2
 , .

(88 DE ORTVjET OBITV PATRVM

«mate fillus . Ciiius quidem euangelium nonnulli a Petro Romae
dictatum ferunt . HiCjne ad sacerdotium promoueretur , abscidis-
se sibi pollicem fertur .

146. Primus autem Alexandriae cathedram tenuit, primusque

ccclesias aegyptiorum fundauit , tantis doctrinae , et continentiae
virtutibus florensj vt omnes discipuli Christi eius imitationern se-
querentur. Mortuus est octauo Neronis anno in Alexandria 3 pla-
cida quiete sepultus .

CAPVT LXXXIV.
B
X47. i-#arnabas3 qui et loseph, natlone Cyprlae cluitatls a Cyro
rege persarum conditaejcum Paulo in gentibus apostolatum ade-
ptusjdeinde propter loannem discipulum , qui etiam cognomento
Marcus appellatur, seiunctus a Paulo , nihilominus euangelicae prae-
dicationis iniunctum sibi opus exercuit .

C A P V T LXXXV.
nr
148. A
Imotheus ephcsiorum episcopus de ciuitate listrenslum,
patre graecOj id estj ethnico, matre autem iudaea , vt refert Apo-
Stolus dicens p«/^ hahitauit fides in auia tua Loidc-iet matre tua
:

Eitnicey certum autem scio ^ quod in te quoque

149. Hic autem fuit discipulus Pauli , eiusque spiritualis flllus,
q\iem puerum prope secum idem Paulus assumpsit. Qui pudicus,
et vlrgo permansit , quique apud Ephesum in monte , qui voca-
turPA/tfWjCum magno honore sepultus quiescit

Clericus Et habetur etiam in prologo

. que cplstola vide editionem Cofelerii
euangclii ipsius S. Marci Sed hoc cu-. PP. Apostolic. , et Bibliothecam ecclesia-
iusdam Marci anachoretae factum falso sticam Gallandii tora. i. AREV.
iribui Marco euangelistae docet Baronius 148. Dicens etc. Cod. Alban. dicens y
lom. I. Annal. sub ann. Christi 45, num. recordationem accipiens eius fidei , quue
marg. 46. „ AREV. cst in te non ficta ; quae et hahitauit
146. De translatione corporis S.Mar- primum in auia tua etc. AREV.
ci Venetias videndus praeter alios Fla- 149. Dorotheus Tyrius inepte Timo-
minius Cornelius tom. 13. ecclesiar. Ve- theum inter septuaginta Christi discipu-
netar. AREV. los recenset, quum
pucr a S. Paulo Apor
147. De S. Barnaba Apostolo , eiui- itolo secum Assumptui fucrit . AR.
 .

DE ORTV.ET OBITV PATRVM 185^

C A P V T LXXXVI.
150. J. itiis Pauli discipulus 3 et in baptismo fllius , natione grae-
cus j ex gentibus solus a Paulo apostolo post euangelium circum-
cisusjquem ad instruendas Cretac ecclesias praefatus reliquit apo-
stolus , Ibique in pace defunctus est , atcjue sepultus .

150. Neque Titus Jnter septuaglnta nominihus duoctecim apostolorum ^ qui ad

Christl discipulos cum Dorotheo collo- vniuersum orbem terrarum dimissi sunt
candus qui fuit potius Pauli discipulus
? ad praedicaHdum Duodecimfuerunt
. Chyi"
Vidc Pauli epist. ad Titum cap, 2. v. 7. sti discipuli etc. tribus euangelizat di-^
Codex Veron. post sepultus addit , De scipuliSyVt supra cap. 8i. AREV,
 : .,

igo

S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
LIBROS VETERIS
IN
AC NOVI TESTAMENTI
P R OE M lA.
I. Ji^R lenitudo noiii
tholica recipit Ecclesia, iuxtavetustam
, et veteris Testamenti, qiiam in canone Ca-
priorum traditionem ista est
2. In principio videlicet , quinque iibri Movsi , Genesis, Exo-
dus 5 Leuiticus, Numeri ^ Deuteronomium , id est , recapitulatio le-
gis 5 et quasi secunda leK .

3. Huic succedunt iibri lesu Naue jludicum 5 et libellus, cuius

I. Quam in canone . Hoc Ubro ca- vox aliqiiando in vetiti significatione su-
stigando septem exemplaribus vtebamur mituryVt in ps, \6. vers. 14. De abs-
tria Hispali aduecta erant , duo charta- conditis tuis adimpletus cst venter eo-
cea y tertium in membranis . In duobus rum , id est , Quae lege erant prohibita ,
chartaceis legitur : quam in canone sa- comederunt . Sic sane locum intelligit
cro .yeriim dictio sacro redundare vi^ Apollinarius in psalmorum Metaphrasi ,
sa est et Hieronymus vbique in canonc
: his verbis :

tantum ait , vt in prologo Galeato his Ttav K^vtpluv «V^.fto-av liiv 'n-0'hvX'^vSict,

verbis Igitar Sapientia , quae vulgo Sa-

: vn<Pvv-7rhn(r3-ivTiQ crta.'huv. MARIANA.
lomonis inscribitur, et lesu filii Sirach Ib. Eruditis notis hic liber in editio-
liber y et ludith , et Tobias , et Pastor , ne Grialii illustratus fuit, vt facilc Ma-
non sunt in canone . August. lib, 2. de rianam agnoscere possis , cuius nomine
doctrina Christ. c. 8. Totus autem canon expresso , aut indicato profercntor Fu- .

scripturarum , in quo istam consideratio- sius de hoc opere disserui in Isidoria-

nem versandam dicimus , his libris con- nis cap. 62. , vbi praefationem quoque
tinetur . Erat enim moribus receptum , a Zaccaria in hos libros praeparatam de-
vt fere in conciliis canon ederetur , 0- scripsi . In editione Haganoensi post eC'
mnes diuinas scripturas comprehendens . clesia additur quae Isidorus setiior ex-
Ab eo canone libri canonici vocaban- posuit , quasi vsque ad verba ista est sic
tur , Quemadmodum e contrario apocry- titulus operis . AREV.
phi libriyid est , absconditi dicti sunt: 2. Id est,Genesis etc. - Numeri
quoniam eorum lectione , quiim prohibiti al. Numerus MARIANA . .

sssent y occulte tantum , et in latebris vte- 3. Qui non ad historiam Regum, rt

bantur , €t in diuinis libris absconditi hebrael asserunc, sed magis ad principiutn
 ,

P R O OE M I A 191
cst titulus Ruth 5 qui non ad hlstoriam ludicum , vt hebrael asse-
runt 3 sed magis ad principium Regum pertinere videtur .
•

/}.. Hos sequuntur quatuor libri Regum Quorum quidem . Pa-

ralipomenon libri duo e latere annectuntur quia earumdem gesta- :

rum rerum continent causasj quae in libris Regum esse noscuntur.

5. Quamquam et alia sunt volumina , quae in consequcntibus
diuersorum inter se temporum texunt hisiorias : vt lob liber^et
Tobiae , et Esther , et ludith , et Esdrae ^ et Machabaeorum Jibri duo .

Regiim pertinere videtur . Hieron, in pro- rator latissima vocis significationc

eius
logo Galeato hebraeorum canonem refe- vsus est t quum Proaeresium ad historiam
rens , ait Deinde subtexiint Sophetim ,
: scribendam hortatur: seque, si id suscipiat,
id est , ludicum librum , et in eundem pollicetur de actionibus suis commentarios
Compingunt Ruth,quia in diebus ludi- ad eum curaturum racg dirlcti; ei fxiv »Vo-
cum facta eius narratur historia Nimi- . cictv 5pa?i«c aRp/^sg-aT* a7rayyi>^X6o ffci .

rttm hebraei Abesan , qni post lephten f^titur inferius eadem voce Isidorus in
iudaeerum populo praefuit , Boox. Ruth ma- eadem significatione^qmim dicit : Deutero-
ritum fuisse , persuasum habent Hanc . nomium autem repetitionem eorumdem
hebraeorum opinionem Isidorus refellit , librorum , et quasi quoddam Legis me-
seqtiiturque Augustini sententiam i.de do- ditatorium dicunt ea dumtaxat ratione, :

ctrina Christian. c.%, vbi ait : Totus au- pro eo quod illi quatuor proprias rerum
tem canon scripturarum , in quo istam gestarum contincnt causas , iste vero
considerationem versandam dicimus,his omnium Locus ex Hieronymo desum'
.

libris continetur quinque Moyseos , id : ptus est , tiisi glossae ordinariae auctor
cst , Genesi , Exodo , Leuitico , Numeris , fallit initio Deuteronomii , sicut liber
Deuteronomio , et vno libro lesu Naue , inquiens , Deuteronomii repetitio est qua-
vno ludicum , vno libello , qui appellatur tuor librorum Legis illi enim proprias :

Ruth,qui magis ad regnorum principia continent in se causas , iste replicat vni-

videtur pertinere Quo loco suspicor , Au-
. uersa Cassian. lib. 3. de Inst. coenob.
.

gust. lectionem esse vitiatam , et casti- f 5. , et col. 21. c. 14. causam pro re ,
.

gandam exhoc Alioqui com.

loco Isidori . seu conditione posuit . MARIANA .

paratio magis inepte poni videretur Fa- . 5. Machabaeorum libri duo ,

Esdrae , et
uet opinioni August. losephus lib.^^.an- Mallem, legeretur , Esdrae duo , et Macha-
tiquit. c.ii. quum Heli sacerdotis aetate baeorum libri duo , vt Aug. , vnde haec
Ruth historiam accidisse ait Isidorus . desumpta sunt , dixit 2. de doctr. Christ,
ipse eam tantum dicti rationem inferius c. 8. his verbis lob , et Tobias , et Est-
:

affert , quod in eo libello genus Regis Da- her , et ludith , et Machabaeorum libri
uid referatur . MARIANA . duo , et Esdrae duo Vox certe duo ad .

4. Quia earumdem gestarum rerum vtrumque referatur, necesse est alioqui ,

continent causas . Causae nomen varie summa librorum quadraginta quinque ve^
sumitur \ inter alia argumentum signifi- teris Testamenti Isidoro non con^tabit .
cat Vnde
. rhetoribus triplex causarum Neque mouere debet , quod in Etymc :giis
genus Hoc loco negotium , euentum , suc-
. lib. 6. cap. 2. haec verba leguntur Nec :

cessumque significare mihi videtur \ hi- quemquam moueat , quod vnus Esdrae
spanorttm more , quibus causae nomen , hoc dicitur liber , quia secundus , tertius , et
est , cosa , latissime patet linguae verna- quartus non habentur apud hebraeos ,5ed
culae vsu , et proprietate , ac rem omnem inter apocryphos depatantur . {)uae ver-
significat t a qua significatione diTtct vox ba manifeste corrupta sunt . I^am quam*
non multum differt . lulianus certe Impe^ uis hebrnei Esdrae , et T^eherniae ier"
 ,

192 P R O OE M I A
6. Sed hi omnes Regiim sequuntur hl-
, praeter librum lob ,

storiam , deinceps iudaeoriim annales suis quibusque temporibus

persequuntur ,continentes tristia , siue laeta , quae post excidium
lerusalem iiidaico populo acciderunt .

7. Ex quibus quidem Tobiae, ludith , et Machabaeorum he-

braei non recipiunt Ecclesia tamen eosdem inter canonicas scri-
.

pturas enumerat •
8. Occurrunt dehinc Prophetae, in quibus est Psahnorum liber
vnus, et Salomonis Hbri tres, Prouerbiorum sciiicet, Ecclesiastes ,
et Cantica Canticorum Duo quoque illi egregii,et sanctae insti-
.

tutio-
moncs vno libro comprehendant , quod rebus suis libros intelligit
, vnde Seder*
forte Isidorus in Etymologiis sequutus est , hclam , hoc est , hebraeorum Chronicon
Apocryphi tamen Esdrae non tres libri , ante quadringentos amplius annos confia-
sed dao tantum sunt . MARIANA . tum eit . - Ib. Persequuntur . al. prose-
Ib. In nonnuUis mss. deesc duo post quuntur - Accidcrunt «/. accesserunt.
. .

Machabaeorum libri . De verbis Etymo- MARIANA.

logiarum > quae corrupta censet Mariana , 8. Qui dum dicantar a lesu filio Si-
nonnihil suo loco annotaui ad lib. 6. rach editi Codex D. Laurentii pro dnm
.

cap. a. nura. 28. Cum eo capite Isido- dicantur legit , dum sint luxta vtram- .

ri , ac notis initium hoc Prooemiorum que lectionem ( quod frequens in hido- I

conferri debet De numero vero , ct
. ro est )
dum pro quum acci-
particula
auctoribus librorum sacrae scripturae pitur , quod
veioibus etiam vsitatum
passim interpretes . AREV. fuit yvt in illa verba Aeneidos 1.
6. Sed hi omnes , praeter librum lob, Quum venit , aulaeis iam se Regina
Regum sequuntur historiam . August. superbis
loco citato sic ait : Sicut est lob , et Aurea composuit sponda , mediam-
Tobias , et Esther , et ludith , et Macha- que locauit .

baeorum libri Esdiae duo , cjui

duo , et Seruius ait Sane sciendum, quum., et dum
:

magis subsequi videntur ordinatam illam malo errore a romanis esse confusa
historiam vsque ad regnorura , vel Para- Quod vero Sapievtiam , «t Ecclesiasticum
lipomenon terminatam . Quod August. lesu filio Sirach tribuit idem inferius : et
de Esdrae libris intellexit , adnecti Re- repetit , ex August. desun,psit 2. de doctr,
gum , et Paralipomenon libris , Isidorus ad Christian. cap. S. vbi ait : Nam illi duo
Tohiam , Esther , ludith , Esdrae , et Ma- libri , vnus , qui Sapientia , et alius , qul
chabaeorum libros extendit : vnde locus Ecclesiasticus inscribitur , de quadam si-
subobscurus redditur , quod , vt alii libri militudine Salomonis esse dicuntur Nam .

omittantur , de Tobia praesertim nescio lesus filius Sirach eos scripsisse constan-
quomodo possit intelligi , quum constet , tissime perhibetur ex eiusdem
; vnde et
tempore Salmanasar , et Senacherib eius August. verbis ly. de Ciuit. Dei c. 20,
lib.

filii y ante euersam lerosolymam in As- intelligitur proximis verbis legendum ,

syria vixisse Nisi forte Isidorus Regum
. propter quamdam eloquii similitudinem »
sequi hiitoriam eos omnes libros credi- non autem [;ropfer grai^dero eloquii si«
dit: quod post omnes , aut post aliquot militud nem , vf duo chartacei hispalen-
Reges , res in iis libris explicatae con- ses legebant , Ferum non animaduertit
tigerint . Porro iudaeorum annales , lo- Isidorus , Aug. 2. reiract. c. 4. eam opi'
sephi historiam > ^liosque hebraeorum de aionem , quod spectat ad Sapientiae li-
 . .

P R O OE M I A 1^3
tutionls llbelli 5 Saplentiam dlco , et aliiim , qul vocatur Ecclesiastf-.

cus qul dufn dicantur a lesu fillo Slrach edlti , tamcn proptcr
:

quamdam cloquii similitudinem Salomonis titulo sunt praenotati .

Qui tamen in ecclesia parem cum reliquis canonicis Jibris tencre
noscuntur auctorltatem .

9. Supersunt libri sedeclm prophetarum , ex quibus* quatuor

sunt 5 qui malora volumina condiderunt 5 id est 5 Isaias, leremias ,

Ezechleljet Daniel .r..., ..

10. Rellqul vero duodeciiTibreues sunt, et contlgui, et ob hoc

vno volumlne quorum nomlna haec sunt: Osee loel ,
coarctati , ,

AmoSj Abdlas, lonas , Michaeas, Nahum^Habvacuc, Sophonias, Ag-

gaeus, Zacharias, et Malachlas Quldam autem leremiae Lamenta .

segregantes, de volumine eius resecuerunt , sicque quadraginta

quinque libros veteris testamenti suscipiunt .

11. testamentum nouum cuius primum Euan-

Hlnc occurrlt :

geliorum libri sunt quatuor, scilicet, Matthaeus, Marcus, Lucas, et

loannes Sequuntur deinde eplstolae Pauli Apostoli quatuordeclmj
.

id est 5 ad R.omanos" , ad Corinthios duae , ad Galatas , ad Epheslos ,

ad Phillppenses 5 ad Thessalonicenses duae 3 ad Colossenses, ad Ti-^
motheum duae ,ad Titum vero , et ad Philemonenij et ad Hebraeos
singulae .
i . *,.

12. Epistolae quoque loannis apostoli tres^Petri duaejludac,

et lacobi slngulae .

brutn , retractasse . Sane et Hieronymus fatione in Cantica Rabhi Moyses Kim-

, et
praefatione in libros Salomonis de Sapien- hi lib. de auctoribus sacrorum librorum
tiae libro ait x Nonnulli scriptorum ve- viros congregationis magnae librum Ei.e-'
terum hunc esse Philonis affirmanc , quod chiel , duodccim prophetarum , Danielis ,
Isidorus ipse se ipso prudentior sequutus et Esther scripsisse aiunt Quo magis mi- .

est , 6. Etymol. c 2. Philonis , vt ego su- ror , ex hoc numero Danielem solum in"
ipicor non Alexandrini , seU Biblici , de
, ter Chethubim , id est , hngiographa, ab
quo frequens in Eusebio mentio , libris de hebraeis poni Hieronymus prologo in
.

praeparat. Euang. MARIANA . Daniclem , et praefatione comment. ad

9. Ex quibus quatuor sunt , qui ma- eundem prophetam , Porphyrium ait oc-
lora volumina condiderunt Sequitur hoc . casionem arripuisse calumniandi religio-'
loco graecorum , et latinorum opinionem , nem nostram , quod negaret , Danielis prO'
qui libros omnes prophetarum , ab eisdem phetiam a propheta ipso editam fuisse ^
prophe.tis , quorum nomina praejeruntur , sed a quodam , qui in ludaea vixit teni'
compositos esse credunt , quum 6, Etymo- pore Antiochi Epiphanis , affrmaret scri-
log. c. 2. Ezechielis , et Danielis libros ptam . MARIANA .

ajfirmet a quibusdam viris sapientibus 10. Al. Lamentationes ,/»<? Lamenta;

scriptos tsse quae est constans hebraeo-
,
*•/ sccernunt,/?ro resecuerunt. MARIANA*
rum sententia . Rabbi Isaac Harama prae-
Tom,V. Bb
J
 . .

194 P R O OE M I A
15. Actus etiam apostolorum , et Apocalypsls loannis . Flunt
crgo in ordine vtriusque testamenti libri septuaginta, et duo .

14. Haec sunt enim noua^et vetera, quae de thesauro Domi-

quibus cuncta sacramentorum mysteria reuelan-
ni proferuntur, e
tur. Hi sunt duo Seraphim , qui in confessione sanctae Trinitatis
iugiter decahtantes 7^/5 ciyiog hymnum erumpunt.
forte,Hrf^ 15« 5-« Haec etiam duae oliuae in Zacharia , quae a dextris,
€iiam. et sinistris lampadis astant, atque pinguedine, et splendore Spiritus
sancti totum orbem doctrinae claritate illuminant.
16. Hae literae sacrae^hi libri integri numero , et auctoritate:
aliud cum istis nihil est comparandum . Quidquid extra hos fue-
mjinter haec sancta, et diuina nullatenus est recipiendura .

17. Disposito igitur veteris, ac noui tes tamenti ordine libro-

rum, et numero , nunc cursim 3 breuiterque in eos parua prooemia
narrationum subiiciamus .

De Genesi .

18. vJTenesis iuxta fidem historlae describit fabricam mundi, et

hominis conditionem, cataclysmumj et diuisionem t^rrae, confusio-

nem quoque linguarum , gestaque omniuni patriarcharum , vsque ad
jngrcssionem Israel in Aegyptum .

De Exodo .

19. E
JHiXodus continet hebracorum seruitutem

Matth. 13. vers.^ii, Isai.6.v.'^. 15.

,

Hacc etiam duae

ac decem
oliuae
plagas

. Haec
14,
Trishagios hymnum erumpunt . Sic legit oliuarum comparatio in vno tantum lau-
hispalensis in memhranis . Septitnancen- rentiano codice erat , et in altero hispa-

sis f hagios hymniim erumpunt

Ter Duo . Jensi ad marginem , neque vtriusque le-
fhartacei hispalenses , et tarraconensis ctio consentiebat . Nos locum expungeri
hagios , hagios , hagios dicentes hymnum omnino ausi non sumus , oheio notnsse
erumpunt Alludit autem ad illa ver-
. contenti argumento suspectae lectionis
ba ,Isai.6. ver. 3. vbi de duobus Sera- MARIANA .

phinis ait Clamabant alter ad alterum ,

: 16. AL computandum ,/»rf? compa-
et dicebant Sanctus , Sanctus , Sanctus ,
: randum MARIANA . .

Dominus Deus exercituum . Porro hy- 18. Conditio pro creatione,ct cata-
mnum erumpunt dixit pro in hymnum clysmus pro diluuio verba sunt scripto-
erumpunt, qua locutionis forma Firgilius rum ecclesiasticorum , cataclysinus Qiam
ist vsus i quum 5. Aeneid. ait Varronis Hygini . ARhV.
, et
Interdumque atram prorumpit ad 19. Indicai Mariana , deesse In non-
aethera nubem . MARIANA . nuUis msj. verba , quo aliti iunt , pef'
 . ,

P R O OE M I A xg^
Aegyptl 5 egressiim populi^et nubem pmtegentem, transitum etiam
rubri maris, mersumque cum curribus Pharaonem et gloriae dc* ,

cantacionem 5 ingressum quoque eremi, cibum mannae, H quo ali-

ti sunt, percussionem quoque rupiSjT et fluenta in dulcedinem ver-

sa,pugnam Amalec , mandata etiam Decalogijet arcam Testameu-

ti j dedicationemque tabernaculi , et oblationem ,

Dp Leuitico .

2C. Xn Leuitico autem lex sacrificiorum, hostiarumque diuersitas>

indumenta pontlflcum , et leuitarum ministeria describuntur : cl^
borum etlam discretio , et diuersae peccatorum purgationes , w<\ ho-
stiae ordinantur
De Numeris .

2T.An Numeris vero egressae de Aegypto tribus cnumeranturj

profectionesque eorum perfectorum aetate virorum , qui egressi
,

sunt de Aegypto^computatio tenetur inserta , Prophetia Balaam

quadraginta quoque duarum per eremum mansionum sacramenta
signantur .

De Deuteronomio .

22. Xn Deuteronomio autem, quae est secundalex, narranturea.,,

quae inter Pharan, ct Tophel , et Laban , et Naseroth vsque ad
Cades-Barne fuerunt populo dicta a Moyse mandata videh*cet, :

atque promissa, maledictiones peccatorum , et promissiones beati-

tudinls. Ibi canit canticum Moyses Ibi dat benedictionem filiis .

Israei : ibique terra repromlsslonis conspecta,moritur, atquescpelitur .

NonnuUi autem hebraeorum quatuor tantum Hbros coni-

23.
putant Legis id est , Genesim Exodum
j Leuiticum, Numeros > , .

CHSsionem quoque rupis . AREV. posco . Et contra accipere pro audire

20. AL Et diuersitas peccatorum , sumitur ^ Aeneid. 1. Qua tacere id pos-
purgationesque . MARIANA . sis , nostram nunc accipe mentem . MA-
21. Al. fortassis , ezrnva pro eoruro . RIANA ,

MARIANA . 23. Nonmilliautem hebraeorum qua-

22. Populo dicta . Septimanccnsis , et tuor tantum libros computant Legis .

tarraconensis legunt populo data Et alio- . Fuisse , qui negarent , Deuteronomium a

qui dare dicere est , vt apud yirgilium, Moyse conscriptum esse , Nicolaus de Ly-
da Tityrc nobis , ^/ da » non indcbita ra > ad primum Deuteronomii cap. initio
Bb 2
 ,.

196 P R O OE M I A
Deuteronomium autem repetitionem eorumdem librorum , et quasi
quoddam legis meditatorium dicunt Ea dumtaxat ratione ^pro eo .

quod illi quatuor proprias rerum gestarum continent causas , iste

vero omnium .

i Ve losue .

24. I
Xn lesu Naue libro filii Israeljduce lesu ,lordanem transeunt,
ac secundo circumciduntur , subuersisque dehinc chananaeorum
_gentibus diuisione terrae eorum hereditatis sortes suscipiunt

. ..;
*
De libro ludicum *

I
25. J.n libro ludicum continentur peccata , et seruirutes Israel,
exclamationesque populi , et miserationes Dei J>^ describuntur pro-
spera , atque aduersa bellorum 7 .

De lihro Ru(h ,

2 5. L»
J Ruth eiusdem moabitidis texit historiam
yiber de cuius ,

stirpe famih*a Dauid descendit Hunc hebraei h"bellum ad ludicum.

librum subiungunt , pro eo quod in diebus ludicum gesta tssQ

commemorant 3 quae in eo scripta sunt at contra latini pro eo :
,

quod genus regis Dauid retexat ortum ex eadem moabitide Ruthj ,

ad corpus libri Regnorum veracius eum pertinere contendunt

De libro Regum .

27. R
AV.egum liberjquamquam
elocet ihisargumentis quod initio libri
:
apud
tradidit
latinos propter

eam sacerdotibus
prolixitatem

filiis Leui, et

dicatur , Haec sunt verba , quae loquutus rursus ver, 24. Postquam ergo scrip^it
est Moyses , non scripsic^ quod dicat , quae Moyses verba legishuius in volumine y
hquutus est trans lordanem quem flu- : atque conn.leuit , praecepit leiiitis , etc.
uium numquam Moyses transmisit \ quod MARIANA .

in fine Moysis describatur mors Quae . 24. Al. diuisionem terrae eorum hc-
argumenta refellere opus non est , et eam reditatis sorte MARIANA . .

tamen opinionem ab antiquis hebraeis de- 25. Notantur tamquam dubia a Ma-
rimtam arbitror . Nam recentiores iu- riana verba describuntur prospera y atque
daei quinque libros Legis , et omnes a (iduersa bellorum . AREV.
Moyseconscriptos esse constanter ajfirmant, 16. Al. commemorantur pro com-
Tiam Deuteron. cap.^i. ver»g, dicitur : memorant . MARIANA .

Scripsit itaque Moyses iegem hanc , ct 27. A^' partes > pro partibus . - Pri-
 , .

P R O OE M I A 1^7
sui in quatuor partibus slt desectus, apud hebraeos taraen in duo-
bus diuisus est voluminibus Quorum primus Samuel scribit, ar- .

cam Domini a iudaeis transisse ad Gentes, Heli quoque sacerdotium

in Samuel mystice fuissc translatum 5 ct in Dauid Saulis regis im^
perium . i

28. Malachim vero reges ludaeae, et israeliticae geutls ? ge:ta-

que eorum per ordinem digerit temporum , ipsum quoque Israel
ob errorem idololatriae narrat in assyrios transmigratum ad extre- :

mum edocet j venisse Nabuchodonosor in lerusalem , captiuumque

duxisse principem , ac populum ^ et subuertisse vrbem ^ et templum .

De Paralipomenen ,
:>

29. p.
A aralipomenon apud hebraeos sub vnius librivolumine con-
tinetur, appellaturque ab eis Dibre-haiamln ^id est, verba dierum,
apud nos autem propter prollxitatem sui in duabus decisus est par-
tibus Haec est autem historia ordinem generationum , et tempo-
.

rum contlneiis In qua scilicet non parua sanctarum scripturarum

.

eruditlo continetur .

30. Nam quae in historia veteris testamenti in locis suis aut

mus Samuel scripslt -

etc. al. priiT»am . tnutationem non ab Heli in Samuelem ,
Heli quoque S3cerdotii.im in Samuel my- sed ab Abiatar in Sadoch factam esse\
stice fuisse translatum Haec est Augnst. . competenter ait , eaque re legis veteris
sententia de Ciuit. Dei cap.^.t
lib. 17. in nouam transitionem significari ajfirmat
vbi ait Nam Heli sacerdote reproba-
: MARIANA .

to , substitutus cst in Dei ministeriura 28. ^/. ab errore ^pro ob errorem .

Samuel, simul officio functus sacerdotis MARIANA .

et Iudicis,et Saule abiecto , rex Dauid 2p. Paralipomenon apud hebraeos

fundatus in regnura » hoc , quod dico , sub vnius libri volumine cominetur .
fi^urauerunt nempe veteris Testamenti
: Haec ex Hieronymo sumpta sunt praefa-
in nouum commutationem quod , Isido- tione altera in libros Paralipomenon . Il-
rus illo mystice significare vo-
aditerbio lud de suo auctor addidit ^m duabus de-
luit . Hieronymus 1. contra louinian. ex cisus est ipzn\bi\s \ casuum pern:utatione,
illis verbis psal. 98. ver. 6, Moyses , et vt saepe consueuit Paulo inferius , vbi
.

Aaron in sacerdotibus eius , et Samuel nos legimus explicata sunt , duo charta^
inter eos , quiinuocant nomen eius cei expleta sunt Verum nostram lectio-
.

colligit , Samuelem non sacerdotem , sed nem veriorem esse^tum ex plurium CO'
leuitam tantum fuisse Q.iae sententia . dicum fide , tum ex ea Hieronymi prae-
eruditis magis probatur Qui enim esset . fatione intelligitur , tametsi sententia non
sacerdos ^praesertim summus , quum non discrepat , vtrouis wodo legatur , MA-
esset de posteritate Aaronis? Idem epist. RIANA.
ad Pauliijum , quae instar est generalis 30. Namque ab exordio mundi iji-

praefationis in sacros libros , sacerdotii cipiens , etc. Locum obelo confiximus ^

 . . , ,.

193 P R O OE M I A
omnlno omissa sunt , aut fortasse non plene digesta , in isto sum-
matim 3 ac breuiter explicata suntjcuius quidem series e latere Le-

gis, siueRegnorum adiuncta procedit perueniens ad iilud vsque ,

tempus, quo et Regnorum textus finitur s>. Namque ab exordio .

fabricae mundi incipiens protenditur per ordinem rerum gestarunl

vsque ad ruinam lerusalem in annis tribus mille septuaginta duo-
bus per generationes septuaginta duas

Dc libro loh -
'

3 I.JLob liber continet eiusdem sancti viri damna , funera , vel fla-
gella^et contumeliosa consolantium dicta, lamenta quoque eius
mundi deplorat miseriam consolationes etiam Dei
in quibus totius :

ad eum per turbinem eiusque duplicem bonorum in fine remu-

,

nerationem Hic autem ex suis passionibus , et verbis, Christi ex-

.

pressit imaginem coniux vero eius carnalium typum designat, qui

:

intra ecclesiam positi,vitam spiritualium moribus suis scandalizant.

32. Amici vero eius speciem praebuerunt haereticorum , figu-

ramque dogmatum peruersorum . Porro Eliu , qui aduersus lob

graui exprobratione innititur , significat eos,qui intra sanctam ec-
clesiam arroganter praedicant, et per tumorem cordis , ac scientiae
fastumjquidquid proferunt , superbiae exemplis ostentant .

De Fsalterio .

'^l* JL-Jiber Psahnorum , quamquam vno concludatur volumine ,

quamuis trium codicum lectione subni- Jectionem esse vitiatam quinquaginta , et

xum , qui neque in annorum numero , ne- duas generationes poni debere nempff :

que in gcnerationum conueniebant . lios quot in Luca , quotque ab hebraeis e^t

de annorum ratione non magnopere la- veteri Testamento ab Adamo ad illud
borawus y quum in ea re ^ vt in qu.a ma- tempus numertxntur MARIANA .
xime , scriptores varient Euseb. ab ini-
. 32. Al. praetulerunt , /?rtf praebue-
tiomundi vsque ad lerosolymae excidium runt , ^f ostendunt ^/to ostentant MA- .

sub Nabuchodonosor annos numerat 4610. RIANA .

Hebraei in Seder-holam 233^' Nos , quum ib. Amlcos lob speciem haeretico-
in ea re nonnihil operae esset consum^ rum , in Allegoriis quoque no-
praebuisse
ptum , annos inucniebamus 3390. Atque tatur num.55. In quo opere multa sunt
ha£c de annorum ratione , ^uod vero cum Prooemiis communia , quod semd
septuaginta duae generationes , seu pro- monuisse satis sit.AREV.
genies ab exordio mundi vsque ad ex- 33. Dcccm enim prophetac sunt
cidium lerosolytnae fuisse ait , suspiccr qui eos diuerso temjf orc scripscrunt
 P R O OE M I A rp^
non est tamen edlcus vno , eodemque auctore . Decem enlm pro-
phetae sunt, qui eos diuerso tempore scripseruntj id est, Moyses 3
Dauid, Salomon, Asaph, Eman, Ethan , Idithun, et filii CoreAsir,
Elcana Abiasaph , siue Esdras
, . NonnuUi etiam Aggaei , et Zachariac
esse existimantur.
34. De iis autem, qui sine tltuh's sunt , traditlo veterum tah*s
estjVt cuius auctoris praescriptio praecesserit , ceteri , qui sine titu»
lo sequuntur , ipsius esse credantur. Est autem hic liber allegori-
cisjac typicis sacramentis signatus autem , quod natus> : speciah'ter

quod passus,quod resurrexit Christus, pene hoc omnium psaJmo-

rum resonat organum .

3$. Sciendum autem, quod apud hebraeos omnes psahni per-

mixti fuerunt, et inordinati, quos tamen prius Esdras in vnum vo-
lumen coegit, et in ordinem, numerumque disposuic , ac peroccul-
to mysterii sacramento allls alios praetuht ordlne, dum posteriores
videantur in tempore . Nam secundum cursum tertlus
historiae
psahnus qulnquageslmo posterior est , sed propter mysterium in
Sent.emia est Hieronymi , non omnes psal^ ham , Moysem Heman
, et Idithum , et
,

tnos a Dauide fuisse editos , epistoia ad tres filios , quae ad iudaeorum fa-
Co^e
Cyprianum , et epistola ad Sophronium , bulas ablegamus Porro praecipua auctO'
.

et prima contra Rufinum, Cum Hierony- ritate , et eruditione viri , Esdram non
tno omnes hebraei conueniunt . Augustin, tantum , vt Hieron. epist. ad Sophronium
varius est initio commentar. in psalmos , ait ^psalmos omnesinvnum volumen col-
et 17. de Ciuitate Dsi capit. 14. Ce- •, legisse ajfirmant , sed etiam pro certo
teri ferme graeci , et latini expositores , ponunt ab eodem
., primum psalmum fuis-
omnes psalmos a Dauide fuisse editos se compositum , vt esset instar praefaT
tuentur . De re hac nihil in praesentia tionis in vniuersum opus , prouocaretque
statuo . Nomina sane prophetarum , a qui- lectorem ad diuinae legis lectionem . MA-
bus Isidorus psalmos esse compositos ait, RIANA .

in omnibus exemplaribus corraptissime 34. De iis autem , qui sine titiilis

posita erant , tios veram lectionem re- sunt . Sententia est quum hebraeorum ,
stituimus tum ex codicum inter se col-
, tum Hieronymi epistola ad CyprianUm y
latione , tum ex prim. Paralip. 6.vers.i2, eo argumento contendentis , vndecim o-
In filiisCore denarius prophetarum nu- mnino psalmos Moysem auctorem habere
merus completur . Esdras , Aggaeus , et a psalmo octuagesimo nono , vhi eius no-
Zacharias sub dubio ab Isidoro inter men praefertur , quum decem psalmi je-^
fltictores psalmorum numerantur , conie- quentes sine titulo sint apud hebraeos y
ftura tum verborum , tu>n 6, Etymologia' IVlARIANA .

rum capit. 2. , Xfbi quum de re eadem aga-' 35. Al.co\\eg\t,pro coegit. MARIANA.
tur ,eorum nomina prne-ermittuntur.Rab- Ib. Coegit etc. A\n , CoIIegit :,deinde
bi Isaac Harama in Cantic. praefatione septuaginta seniores quodam spiritualis
decem quidem psalmcrum auctores nu- intelligentiae )nyst^rio , dum €os eM he^
merat , longe tamen aliter quam Isido- braeo in graecum transjerunt , et in or-
rus nempe , Adam , Mehhiiedecht Abra»
: dinem , numerumque disponunt:» AR.
 .

200 P R O OE M I A
ordine prior est . Sic ehim habentiir et ceteri , qiiia Spiritus San-
ctus eos praeordinauit, vt voluit

De lihris Salomonls .

36. s
v3
alomon tria volumina cdidit-, primus ex his Prouerbiorum
liberest secundusjqui appellatur Ecclesiastes tertius , cuius titulus
: ;

est Cantica Canticorum In quibus quidem tribus libris trium gene-

.

rum composuit , quibus ad rerum scientiam peruenitur.

disciplinas
In primis namque Ethicam , id est, moralem, post haec Physicam ,
quae qualitatem naturae comprehendit, ad vltimum Theoricamjid
est^contemplatiuam in Prouerbiis enim moralia docens, per com-
:

munem quemdam loquendi vsum altiorem intelligentiam edidit^con-

seruationemque mandatorum , et doctrinae caelestis institutionem
•succinctis versibus ^breuibusque sententiis coaptauit .

37. Sunt autem prouerbia sub verbis aliis res alias explican-
tia , vel significantia , quae aliter ^ quam dicuntur , intelliguntur, plus

in yirtute sententiarum, quam in sono verborum , quae graeci pa*

roemias vocant In Ecclesiaste vero rerum naturam discutiens ,
.

forte, rf^pr^- cuncta in mundo caducajCt vana tsse reprehendit, rerumque o-

hendit.

mnium fragilitate perspecta, renunciare mundo admonuit.

38. In Canticis aucem Canticorum supergressus visibilia, atque
contemplans eajquae sunt caelestia, vel diuina, sub specie sponsi,
et sponsae , Christi , Ecclesiaeque vnitatem declarat , atque animam ad
amo-
36. Trium generum disciplinas com- liis . - Ib. rn<;tirutionem . al. imitatlo-
posuit . Sic sentit Hieronymus initio com- nem . MARI/iNA .

mentariofum in Ecclesiast. et episto^a ad 38. Al. pcrueniendum pro proue-

Paulam Frbicam , nisi quod pro Theorire, hendam . - Apud Hebraeos hanc fuisse ob-
quatyi ponit Isidorus , Hieronymus priori seruationem Sic Hieronymus ad Pauli'
.

loco Theologiam , pesteriori Logicam po- num de Cenesit et principio , ntqiie fine
suit. Vtraynque lcctionem coniunxisse vi- Ezechielis ,et Origenes homil. i. in Can-
detur Isldorus ipse 2. Etymolog. cap. 24. tica ,totidem ferme verhis , quot Isidorus
quum ait : In his quippe tribus generibus in hunc wodum Aiunt enim , obseruari
:

philosophiae etiam eloquia diuina con- etiam apud hebraeos, quod nisi quis ad
sistunt . Nam aut de natura disputare so- aetatem perfectam , maturamque pcruc-
lent , vt in Genesi , et Ecclesiaste , aut nerit ,hunc ne quidcm in ma-
libellum
de moribus , vt in Proucrbiis , et in o- nibus tenere permittatur Sed et illud .

mnibus passim Ubris »aut in logica , pro ab eis accepimus custodiri , quandoqui-
qua nostri rhe&iogiam sibi vendicant , dem moris est apud eos , omnes scri-
vt tti Gantic. Canticor. et in Euange- pturas a doctoribus , et «apienlibui tradi
 , . ,. ,,

P R O OE M 1 A 201
amorcm prouehendam ad consortium Dei pro-
caelcstiiim excitans

iiocat. Ulud etiam non est omittendum, quod a doctoribus nostris

traditur, apud hebraeos hanc fuisse obseruationem ne cuiquam li- ,

brum hunc legere permitterent , nisi viro iam perfcctae scientiae

et laboratae fidei ; ne forte per imbecillitatem infantiae , et fideiim-
pcritiam, non tam erudirct cognitio lubricas mentes , quam potius
ad concupiscentias corporales conuerteret
39. Omnes enim scripturas a doctoribus eorum tradi pueris
solitum est , etiam eas , quas deuteroseis vocant . Quatuor tantum
ista ad vltimum reseruari 3 id est , principium Genesis de mundi
crcationc quoque principia
, Ezechielis , in quibus de Cherubim
scripsit et finem eius, in quo templi
5 descriptio continetur , et
Cantica Canticorum .

De libro Sapiendae

40. J / iber Sapientiae , qui vocatur Vatjareton , Chrisci aduentum

qui est sapientia Dei Patris, passionemque eius aperta rnanifestatio-
ne denunciat. J^ Hunc edidit lesus , filius Sirach , in quo etiam
nonnulla viuendi praecepta composuit

pueris , simul et eas qaas Sivn^a^H^ librorum , et quasi secunda Lex , vt ipsis
appellant . Ad vltiiuum quatuor isra re- Isidori verbis vtamur MARIANA . .

seruari , id est , principium Genesis , in Ib. Animaduertendum etiam hebraeos ,

quo mundi cre^tura describitur : et Eze- existimasse non oportere , vt sacrae scri-
chielis , etc. Porro aetas perfecta -^o^an- pturae libri omnes promiscue omnibus
norum erat vt ait Uieronymns loco ci-
, legendi traderentur Et illo quidem tem-.

tato , et <rft/T£f»V«c > vt ipse Hieronymus porc quo librorum copia non ita faci-
,

docet epistola ad Ahiasiam q. lo. et in lis erat , quippe quum manu omncs scri-
Ezech. cap, 26. iudaicae traditiones ^ et berentur , fortasse non ita magnum pe-
fnbulae erant. Primo institut, Apost.c.j. riculum imminebat; at nostro tempore,
Clemens traditiones seniorum vocat Jtv quo typographiae beneiicio innumera li-
TifciffHi Eas Epiphanius hatres. 3^. con-
. brorum cxemplaria facillime in vulgus
tra ptolemaitas , apud hebreos tjuatuor prodeunt, quis neget , sanctissime ab ec-
hbris comprehensas esse ait . Nostra ae- clesia constitutum fuisse , ne yulgaris sa-
tate Thalmud babylonicum in Misna , et crorum bibliorum lectio cuiuis sine dc-
Chemara distributum est , auctore Elia lectu permitterctur ? AREV.
in Thisbi Misna autem , et deuterosis ,
, 39. Omnes etc. Alii , Quandoquidetn
quod vis vtriusque nominis declarat , re- moris est apud eos , omnes scripturas a
petitionem significantis , idem sunt ^ ac pro- doctoribus , et sapientibus tradi pueris ,
prie significant praecepta y vel expositio- simul et eas , quas deuterosets appellant ,
nes Legis , quae post Moysem ab hebraeis ad zltimum quatuor ista reseruari . AR.
inuenta sunt qua ratione inter Moysis
, 40. Liber Sapientiae, qui vocaturPa-
libroi Deutercnomium hoc riomen habet nareton . Sic legit tarraconensis . In aiiis
qntd sit velut repetitio praecedentium codicibus vox Panarcton corrupta erat 3
T'om.F. Cc
 ao2 P R OE M I A

Ve Ecclesiastho .

^i. j E i cclesiasticus

ctae religionis conuersationem atfatim

vero morum pene omnium
, copioseque conscripsit
disciplinanii ^ ct san-
. Di-
ctus est autem Ecclesiasticus , pro eo quod in medio coetu popu"
li 5 id est, coram ecclesia fuerit habitus Hic enim propter nimiani .

sensus similitudinem , et eloquii parilitatem Salomonis titulo prae-

notatur. Constat autem , et hunc librum a lesu filio Sirach editum
fuisse 3 ec inter reliquos sacrarum scripturarum libros pari habitum
veneratione .

De Isaia .

T
42. JL saias Propheta , qui interpretatur salus Domifji\ hic postquam ,

de altari missus calculus labia eius purgauit, dignus efficitur Spiri-

tus Sancti prophetia Speculaturque duo Seraphim in aenigmatc
.

duorum testamentorum cum duodecim , ah*s , id est, apostolisj qui

praedicatione sua totum mundum volucri celeritate discurrunt, te-
gentes faciem 5 et pedes sedentis in throno Dei , id est , occultan-
tes eaj siuequae ante seculi fuerunt exordia, siue quae post trans-
actam huius mundi fieuram futura sunt,
43. Hic tamen post visionem ludae 5 et lerusalem aduersus ce-
teras gentes^quae in circuitu eius sunt , prophetiae conuertit ser-
iRonem , et iuxta quaiitatem locorum 5 et vitae diuersitatem , quae
cssent eis mala ventura denunciat Post captiuitatem enim leru-
, .

salem ruinam Babyloniae comminatur .

niii quod in on omnes terminabant Ea . tutum emnium apothecam Rabanus pro- .

verba ex Hieronymo ,prologo in Salomo- log. in Ecclesiast. Isid. etymon sequutuj y

nis opera errore quodam sumpta ab Isi^
•> non gignendi casu , vt ipse , sed nomi-
doro sunt Fertur , inquit Hieronymus >
. nandi , ncque de Sapientiae libro , sed Ec'
et Panaeretos Icsu filii Sirach liber , et clesiastico ypropter excellentiam , inquit y
alius pseudepigraphus , qui Sapientia Sa- virtutum suarum Panaretos , id est , o-
lomonis inscribitur . Quod ergo Hiero- mnium virtutum capax appellatur MA- .

nymus de Ecclesiastico dixit , Isidorus ad RIANA .

Sapientiae librum transtulit , non eadem Ib. Verba Hunc - composuit obelo a
prorsus voce . Nam Panacretos , qua vo- Mariana tamquam dubia notantur AR. .

ce Hieronymus est vsus , eximium , ac 42. Totum mundum volucri celeri-

praecipuum significat , ab apicnAi , Pana- tate discurrunt . Hispaniswus est , pro
reton autem «Vo" t«? (t^irr,^ quasi vir' Per totuni mundum . MARIANA .
 ,,

P R O OE M I A 203
44. Delnde necem Philisthiim 5 vastitatem Moab, cxterminium
DamascijCt Aegypti commotionem , ct solItLidinem maris deserti
obsidionem qiioque Edom 5 fugam , et interitum Arabiae, excidium
vaUis Sion , subuersionem etiam Tyri , siue quadrupedum Sed fi- .

guraliter in visione ludae synagoga proiicitur , et ecclesia Domi-

no copulatur In ruina Babyloniae confusio totius mundijsuper-
.

biaque arguitur, ct finis cius monstratur . In vastiiate Moab crror

scientiae secularis in silentium , luctumque mutatur .

45. In euersionc Aegypti totius mundi idololatriae destruun-

tur, templique Domini aedificatio praedicatur . In contritione Phi-
listhiim luctus iugum Christi , ct
eorum monstratur^qui abiiciunt
cleuant se contra scientiam Dei Porro per Dwimascum praedica- .

tio gentium et ruina ostenditur populi iudaeorum

, Per onus ma- .

ris deserti huius seculi tentatio declaratur: et quae illi venturasunt,

ostenduntur.
46. Per Idumaeam orltur sol iustitiae gentiumj et tenebrae ve-
niunt populo iudaeorum Per Arabiam praedicatur aqua baptisma*
.

Cis praebenda iis , qui fugerunt gentium errores , vel eorum bla-
sphemias Per vallem Sion perditio praedicatur lerusalem , et hae-
.

reticorum j qui de sublimitate ecclesiae ceciderunt. Per Tvrum gen"

tibus praedicatur, vt, seculi errore deposito , ad Christum Domi-
num conuertantur .

.
47. Reliqua vero eius vel de Christo, vel dc ecclesia gentium
sunt 5 siue de consummatione mundi Prophetauit autem annis fer- .

me Lxx. sub regibus quatuor ludae , ordine , atque genere sibimet

44. Excidium Sion
vallis5"/^ coti- . Rabbi Salorno , et Rabbi Dauid Kimhi
Stanter legebant omnia exemplaria prae- commentariis ad eum locum contendant
ter vnum laurentianum , cui , quod re- vatem de valle Sion , atque lerosolymn
Cens esset descriptum , non multum fidei tsse loquutum MARIANA . .

tribuebamus , in quo excidium vailis vi- 45, lam alibi monui in textu Grla- ,

sionis legebatur . Isai. 22. vers.i. Hieron. lii fere semper idolatria scribi pro idolola"
et Vulgata Onus vallis vlsionis legunt . tria . AREVALVS .

Septuaginta interpretes ^r[xx Ttig tpd^^tyyt^ 47. Prophetauit autem annis ferme
vieiv , id est , verbum vallis Sion , quo Lxx. Quot annis singuli prophetae vati-
leco suspicoryhebraicam lectionem ,vt in cinati sint , haud promptum est esplica-
, ab
plerisque aliis locis antiquo esse mu- re . In Eusebii Chronico , nisi locus est
tatam , et pro jVtn NU vt habent codi- vitiatus , ab initio vaticinii Isaiae vsque
ces hebraici hoc tempore , et Hieron. Se- ad eius interitum centum ferme anni ela"
ptuaginta legisse jV^n NU facili inter se buntur . Neque minor est di^fficnltas in
literarum permutatione f lectio commutari leremia , quem Isidorus annis 72. et ttim
potuit \ sententia noit dissimilis estf quutn bus mensibus prophetasse ait , et suspicor
C C 2
 .

204 P R O OE M I A
siiccedentlbus 5 id cst, Ozia, loathan , Achaz, ad vltimum Ezcchia:
sub quo pars magna voluminis eius vsque ad calcem texitur pro-
phctiae
De leremia .

I
48. l.eremias prophetajqui interpretatur excelsus DGmi^ji simplex ^,

in loquendo , et ad intelligendiim taciiis , qui in omnibus dictis ,

et passionibus suis Redemptoris nostri imaginem praetuHt . Hic ,
postquam typo Christi regna destruxit diabolijiustitiaeque, vcl
in

fidei aedificauit imperium , iubetur prophetare super omnes gentes,

Aegyptum videHcet , et palaestinosj Moab, et Ammon Edom , , et
Damascum , et Cedar, et super regna Assurjuecnon super Helan 5

et Babyloniam .

49. autem videt virgam vigilantem diuinae corre-

Inter haec
ptionis, et potestatis Ollam quoque succensam , id est , iudaicam
,

plebem igne carnah"um desideriorum ardentem Aspicit et duos .

cophinos ficorum in praefiguratione duorum populorum.

50. Descendit et in domum fi^ulijet videt diminutionem vasis
prioris^et noui instaurationem ad designandum defectum prioris
populi et successionem futuri
5 Sumit etiam callcem supplicii, at- .

que vniuersis gentibus porrigit Accipit et lumbare sub exemplo .

populi iudaeorum, atque putrefactum proiicit illud in dispersionem

trans flumina gentium Ostendit et calicem aureum Babylonis ,
.

per quem inebriatus est m.undus lethifero idololatriae haustu .

51. lubetur et proiicere in Euphratem voiumen lapidi aliiga-

tumjad demonstrandum interitum BabylonisjVcl figurahter totius
mundi . Increpat etiam deiinquentes , et ad conuersionem prouocat.
52. Ad
vitimum plangit ruinam lerusalem temphque excidium, ,

€t dispersionem gentis quaeque non tantum praenunciauit , sed

•,

ctiam praesentia vidit Exorsus est autem duodecimo anno losiae

.

regis ludae eo temporCjquo ct Oida mulier , prophetiaque eius

per quatuor reges extensa estjsub losia , et Eiiacim , et loacimjCt
i
•vehementerlocum esse corruptum Nam
i . vsque ad eueruim lerusalem coUiguntur
Hiercnym. comment. ad i. eius prophe^ anni 45. MAKIANA .

tae cap. vno , et quadra^^inta annis vatici. 50. Diminutionem vasls prioris . Z)<-
natum praeter illud tempus^quan-
esse ait : minutionem pro comminutione dixit , iu~
lio ductus est in Aeoyptum ex Eusehii : xta illud Terentii Diminuai-n ego caput
:

Chronico ab initio leremiae prophetiac tuuni hodie, nisi abis MAKIANA . .

 P R O OE M I A .205
Sedecla , siib quo cuersa est lerusalem Annis lxxii. , et tribus mea- .

sibus prophetauit 5 excey. illo tempore ^ quo .post euersam leiu*

salem in Aegypto cum populo fuit.
' fnoniou"»
De EzechieU . ^J-r: > rrj:.zoii

E
53. J izcchieljqui in latinum \exi\xm fortitudo Df/j^hic-iigiirans
typice Christum stat iaxta fluuium seculijet praeclafa-iiontiietur
,

mysteria .

54. Cernit similitudinem gloriae Dei , quatuor animalia in

et
simih'tudinem euangeliorum : et rotas se inuicem continefttes in ty-
po testamentorum . Videt et aurigam , id est, Christum , deorsum
igne iudicii jSursum electri, id est , diuinitatis fulgore rutilantem .

Comedit quoque hbriim diuinae legisjin quo scriptum est lamen-

tum poenitentium 3 et carmen iustorivm , et vae eorum , qui post
peccatum poenitentiam non egerunt .

5). Dehinc accipit laterem in quo obsess^ •lertisalem pictura ,

describitur vel in quo sub typo Christi eiusdem lerusalem , id est,

j

totius ecclesiae 5 quae est e latere Christi formata, niysteria de-

scribuntur. Capit et hic propheta somniurn sinistri lateris , in ty-
po mortis peccatorum, qui ad laeuam positi aeterna supplicia sus-
tinebunt : ac demum a sinistro in dextro latere dormire iubetur
propter spcm eorum ,
qui per mutationem "
morum resurrectionis
gloriam obtinebunt . Aspicit interea et duas virgas sibimet copu-
latasjin simiiitudinem circumcisionis gentium , siue aquilam sub , et
Nabuchodonosor, velut Antichristi figura , magnis alis , et volucri.
celeritate totius mundi imperia occupantem .

56. Plangit praeterea sub specie principis Tyri beatitudinem

diaboli 3 quam amisit et ruinam eius magnam cum lamentationc fortesWrt.
,

deplorat Ad vltimum arundinem vel funiculum gestans metitur ^'^'^ •

. ,

sub specie sanctorum mystice lerusalem .

57. Inter haec mystica subiicit quaedam moralia : falsos crimi-

natur prophetas, atque speculatoribus praecipit, ne reticcant mali-
tiam Quatuor etiam vltionum poenas peccatoribus praedicat, ani-
.

masque redire ad corpora sua prophetat Ostendit quoquc, vnum- .

55. Ah typum mortis : et Antichri- 57. AL comminatur pro crimina-

8ti %uram MARiANA
. . lur . MARIANA .
 . . ,
.

2o5 P R O OE M I A
qiiemque pro se- rationem Domino.redditunim : nec in progeniend
posse vltra;>idiffuiidi labem paterni deli--^.^- \

58. Obiurgat inter haec sub. Oolla , et Oolliba omnem turpi-

tudinem Samariaejet lerusalem natiuitatemque obiicit contume- :

liosam Saepe etiam ad poenitentiam captiuos prouocat populos,

.

et post praeuaricationem admonet populum redire conuersum Hic .

autem XXKV, aetatis suae anno , et captiuitatis quinto in Chaldaea

cxuians .prophetauit ibique vaticinium consummauit
:

Ds Daniele .

D
59. A^aniel,qui interpretatur iudiclum De"/ , quiquc etiam dc
Christo cunctorum manifestior prophetarum est Denique iste non .

solum venturum praedicauit, vt ceteri^sed etiam et tempus incar-

nationis, et passionisj per 0i;dinem regum , et numcium definiuit
annorum:ita vt potius non videatur futurum praedicere, sed quasi
transacta narrare-'. Hic autem quatuor regnorum cernit frequentius
visiones^eorumque differentias sub diuersisimaginibus intromittit
60. De Antichristo quoquc ostendit , quod ipse sit cornu pu-
sillum 3 id est , paruo tempore regnaturus ^ et , decem regibus :

subiugatis , solus postremis temporibus regnaturus 7 De consum- .

matione lerusalem , vel mundi , plura scribit , siue de die iudicii

et regno sanctorum In fine autem voluminis prophetiae suae Su-
.

sannae historiam, et Belis , draconisque fabulas ponit

61. Hic autem liber apud hebraeos hebraicis quidem .litcris ,

58. Al. vaticlnium suum consum- gua latina yest res passim vulgata ,siui
mauit . MARIANA . vera ^ siue falsa sit . Jtaque passim ea
60. Et Belis, draconlsque fabulas po- vox in vtramque partem accipitur . Orim
nlt. Plerique co.iices pro fabulis fabiilam genes homil. 5. in Genes. Hic iam ( in^
legebant . tamen prologo in
Hieronymus quit ) refertur famosissln:-!illa fabula
Danielem , vntie haec Isidorus est mutua- Loth . Euteb. 3. hist. Ecclesiast. cap. 2j,
tus , Susannae historiam-negat , hymrtum Audi fabulam , et non fabtilam , sed rem
trium puerorum, Belis ,et draconisfabulas gestam de loanne Apostolo Hieron. ad .

in hebraeo Fodem modo loquitur

esse . Philipp. 2. Longum est , inquit , si vellcm
prooemio commentariorum ad eundem pro- Samsonis fabulam ad Christi trahere s»-
phetam , neque vocis insolentia moueri cramentum . MARIANA .

quis debet , vt credat , Hisronymi , et Isi- Ib.In nota Marianae erat vt sit Varr§ 9
dori testimonio Danielis vatiiinium ea quod mutaui in vt ait Varro , qixl» ita
parte falsi accusari Ham fabula , quae. ab co scriptum puto . AREV.
a fank» dicitur ^vt ait yarro 5. de Hh'
 . . ,

P R O OE M I A 207
S€d chaldaka lingua scriptus cst . Prophetauit autem in Babylonc,
quando ct Ezechiel
Dc Osee .

^2. V-^see propheta, qui intelligitur saluam^in duodecim pro-

phetis primus prpfundior reliquis in sententiis, et operosior intel-
:

lectu » Iste ad eas tribusyquae vocantur Ephraim, et Samariajdo-

mum Ioseph,et Israel Joquitur^sed per Ephraim haereticos arguit
qui recedentes ab- ecclesiae vnitate , participes facti suntidolorum .

63. Per Samariam autem eorumdem haereticorum demonstrat

figuram : qui praeceptorum Dei custodes essQ mentiuntur : et sub
praetextu veritatis mendacium colunt . Hic historialiter iudaeos in
Christo vltimo tempore credituros pronunciauit Tertium quoque
.

resurrectionis Dominicae diem praedixit . Prophetauit autem in

diebus Oziae regis luda, siue leroboam regis Israel, quando et Isaias.

De loele .

^4. Xoel propheta, qui interpretatur incipiens . Iste ad ludam tan-

tum,et lerusalem vaticinium proferens , in principio sui voluminis,
post voluptuosa conuiuia ad luctum prouocat lerusalem : excidium-
que eius pronunciat quoque vocationem gentium , et
. Praedicat
super congregatos credentes superuenturum Spiritum Sanctum Pro» .

phetauit autem sub loatham rege luda , quando et Michaeas

De Arnos .

. A ••.
6$. L\. mos , qui interpretatur
, onus , vaticmauit in Samariam , et
......
lerusalem , tria 5 et quatuor scelera gentium sub totius mundi figura
describens Primum itaque scelus, quia omnes in Adam peccaue-
.

runt. Secundum , quia insitam naturae legem immemores rationis

62. Al. peritlor pro operoslor. MA- Talis hoste fuit Prlamo . Simili li-
in
RIANA . bertate dicendi snperius dixit > transmi-
6j. Al. eorum .pro eorumdem . - gratum pro transmigrasse , inuisi sunt
Ib. Praeceptorum al. praeceptorum Dei. pro inuiderunt , et alia , quorum inire
legem custodisse se mentiuntur In Chri- . rationem , longum esset . MARIANA .
«to vltimo tempore credituros Archai- 65. Al. Samaria . MARIANA
jtTJus est , pro in Christura : vt Aeneid. 2.
 . ,

2oS P R O OE M I A
non intellexcrunt . Tertium quoque eorum ,
qui datdc leginonobc-
dierunt . Quartum inexpiabile eorum^qui in Christo non credi-
deruntjpro quibus sceleribus intonat Dominus ignem > id est, sen-
tentiam aeterai iudicii illaturum .

Hic autem aduentum Christi sub Dominica voce ita prae-

66,
dicat Ego firmans tonitruum 5 et creans spiritum , et annuncians in
:

hominibus Christum Reliqua autem , quae de Amasia , et Icroboam

.

siue Israel loquitur , tropologice ad haereticos sunt referenda . Pro*

phetauit autem sub rege Ozia , eo tempore ,
quo Osee , et Isaia^

De Abdia .

A
^7. ZT^bdias, qui interpretatur seruus Domini , inter omnes pro-
phetas breuior numero verborum , sed gratia mysteriorum aequa-
lis Iste contra Idumaeam ioquens increpat mystice superbiam Edom :
.

prioris videlicet populi audaciam , quod lacob fratrem suum,idest,

Christum ex hcbraeorum stirpe creatum occiderit. In monte autem
Sion
66. Al. formans pro firmans . Ati- ait . Vtrumque Isidoriis ipse sequitur , de
nuncians in hominibus Ghristum iic : vita , et morte Sanctor. Haec si vera sunt »

quatuor codices correctiores , tres alii le- non Oziae te/npore vaticinatus est , sei
^f^rtw/ , annuncians in hominibus Chri- losaphat , vt habent codices septimancen-
stum suum , vt est in ipSQ contextu St- sis laurentianus , et hispalensis in mern-
,

ptuaginta interpretum , et vt leeit Jii*^' branis. Hi^''^"y'^^ '^ Osee c. i. Oseas ^

18. de ciuit. Dei , cap. 2^.' Totui locus Isaias , loel , Amos , Abdias , lonas , Mi-
fx Amos 4. vers. 13. desumptus eit^vbi chaeas ffv'yx('^^°' fuetunt . Cum hac opi-
Vulgdta e.iitio habet Quia ecce formans
: nione conuenit lectio , quae est in duo-
nionces, ct creans venttim , et annuncians bus chartaceis hispalennbus , ncinpe sub
homini eloquium suum , nimirum , vt do- Ozia esse vaticinatum , hidorus ipse
cet Hier. comment. ad eum locum , vbi Abdiam Michaeae coaetaneum , Michaeam
cius , et nostro tempore hebraei legunt Sophoniae facit . Sophonias sub losia va-
\r[V na Sepiua^inta legerunt iri>;^; J , at- ticinatus est , quo tempore lerewias . Ita-
que ea fuit vitriae interpretationis occa- que codices tarraconensis , et parisiensis
sio . MARIANA . ^, prophetam hunc sub losia vaticinatum
Ib. In altero cx meis exemplaribui esse aiurit . Hanc vcs lectionem sequuti
hebraeae voces notae incipiunt a a . AR. sumus , tirmetsi de loele ait paullo supe-
67. Al, eorum stirpe creatum Pro- . rius Prophetauit autem sub loathim Re-
:

phetauit autecti sub losia . Locut est im- ge luda , quando et Michacas . Nisi hoc
plicatissimus . Hebraei , vt Hieronymus etiam jortassis loco loatham legendum sit

liit , eundem prdphetam , sentiunt,

initio in losia. MARIANA .

hunv esse Abdiam illum , (jui Achab tem- Ib. Arbitror , Marianam scripsisse
pore propketas pauit in specubus Do- . loatham legendum sit pro losin , vel cer»
rotheus in Synopsi eundem tertium du- te hoc Yoluisse Vidc var. lect. AR£V.
.

ccm ftunquageHarium ttd Eiiam miisutn

 .

P R O OE M I A 20^
Sion^quae est lerusalemjfuturam salutemjet Sanctum, qui est Christus,
annunciat , atque in monte Esau , per quem figuratur ecciesia gen-
tium, futurum intonat Domino regnum . Prophetauit sub losiare-
ge ludajquando et Michaeas.

De lona .

68. T
Xonas,qui interpretatur columba ^ tam sermone, quam nau-
fragio suo passionem Christi mortemque , et resurrectionem figu- ,

rat siue quod de naui in mare , tamquam de cruce in terram ,

,

proiectus estjsiue quod in ventre ceti exceptus, tamquam in se-

pultura terrae tribus diebus ac noctibus reconditus est , vel quod .

in figura Niniiie poenitentiam mundo praedixerit . In sequentibus

autem typum gerit iudaeorum ,
qui salutem gentium, non tantum
aduenire noluerunt, sed dum venit,inufsi sunt. Niniue quoque al.fV/«iW//i^«f-

gentium significat speciem : lonas vero in hoc loco iudaeorum.

6c^. Nam quemadmodum Niniiiitarum salus ad aemulationem
prouocauit lonam , ita redemptio gentium scandalum extitit iudaeo-
rum Merito et contra Orientem ciuitatis sedisse lepitur sub vm-
.

bra hederae , quia eadem plebs separans se a salnte ecclesiae , do-

lore tabida , contra Christum Orientem ecclesiae, linguam
, id est,
suam mouere nititur : sedens sub vmbra legis quae vmbra a verme ,

arefacta est : quia adueniente Christo , vetera transierunt , et ccce

facta sunt omnia noua Prophetauit autem sub Ozia rege luda
.
>

quando et Osecjet Amos,et Isaias prophetauerunt

De Michaea .

70. iVXichaeas propheta interpretatur ^;</V iste ComminatutJ , '^

Samariae iram Domini ob causam simulacrorum interitumque po- ,

68. ^/. indicat /iri) figurat. MARIANA. ronymi , magnorumque aliormn virorunt
69. Quia adueniente etc. 2. ad Co- auctoritate r.itantur . MAKIANA .

rinth, 5. ver. 17. Prophetauit autem sub 70. Al. populi Israel . Prophetault
Ozia,4. Regum 14. vers. 15. leroboam autem sub losia , quando et Sophonias .
flii Joas Regis Israel , qui fuit aequalis Alii codices legunt , sub Ozia . Neutrum
Oxiae lonam vixisse constat Fal-
i aetate . placet mallem sub 'Liec'n\2L , propter lo.-
<,

luntur enim , qui lonam eum puerum fuis^ cum lerem. 16. rfr/.i8. Michaeas de Mo-
se aiunt ^ quem Elias ad vitam reuoca- rasthi fuit Propheta in diebus Ezechiae
»it)/\. Reg. 4. Tametsi Dorothei , Hie- Regis luda . Ipse initio suae prophetiai
Tom.V, Dd
 . . ,

2IO P R O OE M I A
pulo Israel venturiim denuncint . Locum etiam in qiio nasceretur

Christus j demonstrat . Prophetauit autem sub losia, quando et So-

phonias
De Nahtim ,

71. ..N
X ^ ahum^qui simuhcra gentium cxterminan»
est con folator ^

da pronunciat , necnon vrbem sanguinum lerusalem 5 post cuias

interitum pedes annunciantis pacem , id est, Saluatoris aduentum
proclamat
De Habacuc .

H
72. JL Xabacucj ^wj/^/fX^wijsiue luctatorforth ^m prlncipio volu-
minis sui describit diabolum cum membris , ac moribus suis : in
finc vero praenunciat aduentum , passionemque Saluatoris .

^JDe Sophonia*

S
73. Oophonias, /y&dTw/^/iJ?' mysteriorumDomim ^ et ahscondens ^ctV'
nit captiuitatem vrbis lerusalem a romanis futuram , per vocem cla-
moris a porta piscium y ct per collium contritionem , id QSt , mon-
tis Sionjqui est collis lerusalenii necnon et aliarum gentium euer-

sionem praedicat, terroremque diuini iudicii intonat.

74. Loquitur etiam contra Moab , et Ammon , sed per ipsos
tamquam finitimi populo Dei 5 et proximi catholicis sacramentis 9

«/? Verbiim , quocl

: facturft est Mi-
ad tulo sub IIlis eos regibus prophctasse,
,

chaeam Morasthitcm , in diebus loatham , sub quibus ct hi , qui ante eos habent
>iichaz,et Ezechiae Regum
luda . For-
, titulos , prophetauerunt . Quam opinio-
iassisad losiae regnum peruenit , qiian- nem , vnde desumpsit Hieronymus , non
do Sophoniatn vaticinatum esse constat inuenio Isidorus sane vaticiniis Nahum ,
.

^uem Isidorus Michaeae aequalem facit et Habacuc nulla tempora designauit •

Michaeam loeli et Abdiae MARIANA
y . , MARIANA .

71. Nahum , qui est consolator Sic . Ib. E duobus roeis exemplaribus edi-
septimancensis \at tarraconensis , et ki- tlonis Grialianae in altero erat ieiunio y
jpalensif in membranis consolatos , quae in altero rccte inuenio in nota Maria-
iectio haud contemnenda est . Porro in nae ; quod obicruatum a me alibi etiain
Seder-holam hebraei asserunt , Johel , cst , vt constet , inter exemplaria ea for-
Nahum , et Uabacuc vaticinatos esse Ala-> mit excudenda nonnullas correctiones
nassis tempore , et qucniam improbus erat , additas fuissc. AREVALVS .

jubticuisse eius nomen Hieronymus pro-

. 72. Al. pronunciat aducntuni . MA-
hgo in duodecim Prophetas Jn quibus : RIANA .

autem , ait , tempus non pracfertur io ti-

 . .

PROOEMIA 2H
haeredci arguuntiir » Hic tertium diem resurrectionis Christi pro-
phetat atque in iiduentu Christi totum orbcm sub vno iugo Do-
:

mino seruiturum anaunciat . Prophetauit autem sub losia, quando

et lercmias
De Aggaeo ,

75.
textu
A ggaeus 5 qui interpretatur solemnu
templum Domini restaurandum praecepit , contritionem prae-
. Hic fn vaticinii sur

dicat gentium , vel commotionem totius mundi praedicit ac sub ,

figura Zorobabel Christi vaticinatur aduentum Septuagesimo au- .

tcm anno captiuitatis populi prophetauit duobus tautum mensibu* :

Zachariam vaticinio suo praecedcns .

De Zacharia •

7
76. ^L-Jacharias, qui nominatur memoria Domini y postquam lam
Domini patribus prophetauit, vidit virum sedentem super equum
rufumjin figura corporis Christi , roseum sanguine passionis, siue
myrtetaj gentium populum significantia : aspicit et cornua quatuor,
siue fabros in figura gentiumjquae ludamjCt Israel dispergentes ,

graui pondere depresserunt

77. Intuetur similiter et lesum , sordibus carnis, et mortah*tatc
vestitum , quibus ablatis , indutum immortalitate , et gloria Cernit .

ct Lipidem^qui est septem habentem oculos, id est , se-

Christus ,

ptiformis spiritus plenitudinem Inter haec intuetur torrem , et ti-

.

tionem extinctum, id est, diabolum . Candelabrum videt m figura

Christi cum lucernis septem,quae sunt ecclesiae : necnon et duas
oliuas, ad dexteram , et ad sinistram candelabri positas , duorum te-
stamentoram tA,'pum significantes .

78. Assumit quoque idem duas virgas funiculi , et decoris fn

typo iudaeorumjCt gentium Aspicit dcinde duas mulieres, idest,
.

haereticorum plebes, slue iudaeorumjin alis suis leuantes ampho-

ramjid estjdiabolicam doctrinam , massamquc plumbi , quod est

76.Al, In patribus . MARIANA • 78. AL Diabolum , massamque pro

77. torrem , et titionem nullum
Inter diabolicam doctrinam , massamque . MA-
discrimen repcriri puto . AREV- RIANA .

D2 2
 .

SI2 P R O OE M I A
pondiis peccatl graulssimum ^ sliie volumen volans, h\ quo pecca-
ta hominum, et supplicia describuntur .

79. Vldet et quadrigas quatuor, vno praedicationis euangellcae

iuoo currentes . Post hoc aspicit equos missos ad praedicationem
m.undi primum rufum passione martyrii Secundum riigrum , squal-
: , .

lore poenitentiae Tertium album candore baptismatis Quartum

. , .

varinm , expositione , et doctrina fidei . Cernit quoqiie et tubas , saiv

ctorum gestantes iiguram , per quas Dominus mundo canit , atque
ancrulumjin quo duo ex aduerso popull conlunguntur , siue paxil-
lum figuraHter Christum , Infixum in cordibus populorum , descri-
j

bit et pastorem , antichristum , opus , et intentionem in sinistro

habentem .

80. Equum quoque In figura plebis haeretlcorum 5 et ascenso-

rem eius diabohim . Praedicat etiam fontem in domo veri Dauid,
patentem in lauacro regenerationis AHa quaecumque scribit aut . ,

de aduentu Domini , aut de eius passione sunt , aut de seculi

fine, siue iudicio Prophetault autem secundo anno Darii regls me-
.

dorum lisdem temporibus, quibus et Aggaeus , anno septuagesimo

desoLationis temph , et captiuitatis popuii .

De Malachla ,

81. iVXaLachias 3 qui Interprctatur angelus Domini ^ In prlnclplo

vatlcinli suidemonstrat odium ludaeorum in Esau , et dilectionem
iunioris populi In lacob In sequentibus autem vetercs iudaeorum .

victlmas reprobat Et sacriflcium transferri ad gentes annunciat

.

In fine vero aduentum Domini , dlem quoque iudicii , iustorumque

praemia, impiorum poenas loannem etiam praedicat nnte pri-
et .

muni aduentum Domini missum^et EHam ante secundum aduen-

tum annunciat ^"ist mittendum .

82. Inter haec nonnuUa morah^a, et disclph*nis congruentla ex-

ph*cat In quibus corriplt populum , slue sacerdotes despiclentes no-
:

nien Domini , atque eius sacramenta pohutls oblatlonibus , et sa-

7v. In texru Grinlll erat infixio pro nemannunciat. al. denuncIat.MARIANA.

infi<:un , quo-J ex aliis , et serisu ipso 82. Al, bonos , et sine crimine css«
correxi AREVALVS
. . d. - Reddendas etc. a\. reddenda a po-
81. AL A^igelas Dei . - Fine . aU fi- pulis praecipit . MARIANA .
 . .

P R O OE M I A ^rt
crificiis violantes Praemonet etiam , episcopos doctos , et sine ma-
.

CLiU esse debere , et citra personarum acceptionem populos ve-

ritatem instruere : discordes quoque arguit, decimas , et primitias
reddendas in praedicatoribus a populis ecclesiae praecipic
8s» Obiurgat et eos, qui coniuges suas despiciunt , et aliarum
amore nectuntur. Similiter et illos , qui rniseriam suam dolentes
felicitatem laudant eorum , qui huius niundi prosperis perfruuntur .

Prophetauit autcm nouissimus in Babylone , quando Aggaeus,ec

Zacharias
De Bsdra,

84. i i «^dr-^^; scribit , populum , expleto captiuitatis tempore , im-

perante Cyro rege persarum ,in lerusalem fuisse reuersum ac sub :

ZorobabeI,et lesu filio losedech sacerdote magno , siue Nehemiaj

muios lerusalem , templumque
renouatum , , et altare ius quoque
sacerdotum restitutiim, et sanctae religionis cultum , multisque opi-
bus gentium, principumque persarum muneribus perornatum .

De Machabaeis .

85. iVAachabacorum non habeantur in canone he-

libri , licet

braeorum, tamen ab ecclesia inter diuinorum voluminum annume-

rantur historias Praenotant autem prodia inter hebraeorum du-
.

ces , gentesque persarum pugnam quoque sabbatorum et nobi-, ,

les Machabaei triumphos foedus quoque amicitiarum cum roma-

,

norum ducibus , actaque legationum .

De quatt4or Euangeliis .

86. E
J ^uangeliorum praedicatio, quamuis quadrifaria s\t , vna est

85. Suas despiciunt , et aliarum amo- rant ^ tanquam male assuta loco moul-'
re nectantur . Duo hispalenses post haec mus , reiecimusque in hunc locum . MA-
verba ad.^unt : Hiinc auteiti Malachiam RIANA ,

hebraei Esdram intelligant sacerdotem . 84. ^/.scripsit, populum. MARIANA.

Nam et complura , quae in hac prophe- %6. Al, Quadrifariam sit - Virorem .
tia in eius volumine conti-
scribuntur , al. rorem . al. vigorem . MARIANA .

nentur Quae verba tametsi Hieronym,

. Ib, Nonnulli titulum praemit-
editi
praefat. in hunc prophetam , er A.ig. 20. tnnt , Praefationes librorum noui test^t'
de ciuit, f. 25. auctoritate defendipotS' njenti . Gomparaiioneai quatuor flumi".
214 P R O OE M I A
tamen quia cx vno , eodemque ore diuinlmls proccsslt . Hnec
:

sunt enim quatuor flumina, de vno paradisi fontc manantia , quae

quadrupli vnione decurruntjac per totum mundum caelestis prae»
dicadonis ministrant fluenta, gratiae^ac fldei virorem infundunt •

87. Haec est illain Zacharia quadriga qua per omnem Domini , in

orbem euectus lcni iugo colla sibi cunctarum gcntium subiicit.

Hi sunt etiam, et quos sub quatuor animalium specie visio pro-
phetalis dcscripsit, id esty hominis, leonis j bouis . et aquilae .

83. Naraque primus, scilicet Matthaeus, vt homOj ordinem hu-

manae natiuitatis designat . Secundus, scilicet Marcus ^ad instar ru«

gientis leonis statim in principio sui diuinae potestatis fortitudi-

nem intonat. Tertius Lucas, victimam sacerdotis praemit-
, scilicet

tenSjquasi vituli mortem insinuat Quartus , scilicet loannes, mo- .

re aquilae aspectans caelum, terram auidus transuolat , atque nati-

uitatem vcrbi occuha mysterii intelligentia penetratjsed ex his tria
illa animalia 5 quae in terra gradiuntur , actualem vitam sequcntes ,

ca tantummodo pcrsequuti sunt, quae homo Christus in terris tem»

porahter gessit. Quartum autem animal contemplationis acie cac-
Jestia inspicit ^ ct pauca operum ^ plurima diuinitatis sacramenta
digessit .

89. Matthaeus Itaque in principio regalem Christl scquens

Ks

prosapiam 3 et moralem , tamen deinceps potius discipHnam sequu-

tusjpauca signorumjCt pkira viucndi praecepta composuit. Item
Marcus abbreuiator Matthaei , ea, quae in itlnere ad rarionem vi-
tae rcgendae docebat Petrus, veloci stilo retexuit : gradiens pariter

rum paraciisi adhituic IsiJorus lib- 6. E- 89. Matthaeus itaque . Haec verba ,

tymol. cap. 16. Inter cetera autem con- , Et in principio fuisse

T»j^«r rti /7/«^ an-
ciUa quatuor esse scimus venerabiles syn- nunciauit , in duobus hispalensibus tan-
fidos , quae totam principaliter fidem tum erant^et suspectae fidei esse visa sunty
eomplectuntur , quasi quator euangelia , quocirca obelo sunt iugulata quer/iad- .,

vel totidetn paradisi flumina Vidc etiam . modum totus ille locus de epistolis B. Pe-
Sedulium lib.j. v. ly^.Pro virorem me- tri , , In prima
cui initium est autem cpi-
lius fortasse est vigorem . AREV. stola vsque ad extremum . Praeterea
,

87. ^/. Subegit ,1;^/ subiugauit pro nonnulla alia verba toto opere obelo r.o-
subiicit , et describit pro dcscripsit . MA- tata sunt , de quibus vt propria mentie
RIANA . fieret , et singulorum ratio redderetufy
8X. Al. Vltulum pro vituli tYjor- non iudicauimus fore necessarium . MA-
tem.MARlANA. RIANA .

Ib. Insignia euangeiistarum eodem Ib. Mendiim irrepsit in rtroque meo

modo rclata sunt in AUegoriis n.130. et cxemplari editionis Grialianae verum }^re

«eciq. ARiLV. rerum . AR£V,

 , , . :,

P R O O E M I A ai5
inter Lucam,atque Matthaeiim , plura tamen cx Matthaco commc-
morat , non tantum rerum , sed et veiborum ordinem seruans .

90. Lucas vero historiac magis ordincm tenens , copiosius cc-

tcris gestorum Christi virtutes enunciat . Ad vltimum loannes
naturalia explicans , transuolauit caelos, ct angelos, Verbumque Dei
reperit , et in principio [uisse annunciauit. 7
91. Ex his primus 5 et vltimus ea praedicauerunt, quac ex ore
Christi audierunt , vel quae ab Rc- iJlo facta , vel gcsta audierunr .

liqui medii duo ea tantummodo , quae ab apostoh's cognouerunt

quorum quidem Matthaeus Euangelium in ludaea primus scripsit,
deinde Marcus in Itah*a tertius Lucas in Achaia , vltimus loannes
,

in Asia . Ex quibus solus tantum Matthaeus praedicationis suae

historiam hebraico perstrinxit stilo Rehqui vero graeci sermonis .

cloquio ediderunt .

De Eplstolis Pauli

p
92. JL aulus apostolus quatuordecim epistoh*s praedicatlonis suae
perstrinxit stilum Ex quibus aliquas proprer tvpum scptiformis
.

ccclesiae septem scripsit ecclesiis , conseruans potius, nec excedens

numerum sacramenti propter septiformem sancti Spiritus efficaciam
Scripsit autem ad Romanos, ad Corinthios ^ Ephe-
ad Galatas,ad
sios,ad Phih'ppenses,ad Colossenses , ad Thessalonicenses, ad He-
braeos , reh'quas vero postmodum singularibus edidit personis,vc
rursus ipsum illum septenarium numerum ad sacramentum vnitatis
conuerteret .

c^^.Argumenta autem carumdem epistolarum haec sunt im- :

primis romanae plebis fidem collaudat Corinthios gemina doctrina :

91. Reliqui vero graeci scrmonis e- cariae Historia Hteraria Italiae tom. i.
loquio ediderunt . Haec tnulto cofnmO' pag. 14. et seq. Non solum Marcum , sed
dior opinio est , omnes euangeHstas prae- alios quoque euangelistas latine scripsis*
ter Matthaeum graece scripsiise , quam se magis absurda opinio est AKEV. ,

quat nuper prodiit , Marcum latine scri. Ad Thessalonicenses,ad Hebraeos

92. .

psisse , nullo satis idoneo argumento fun- Hehraeos non ponit in numero ecclesia~
data . MARIANA . rum , quoniam ad eos scribit , vt paulo
Ib. Marcuna latine scripsisse tenent inferius ait ,qui afide recesserunt . -Re-
BonnuUi, qui putant , autographum euan- liquas . al. reliquas vcro quatuor . MA-»
geliis S. Marci asseruari Venetiis Ve- . RIANA .

rum somnium est,quidquid de autographo Al. Steterunt pro

9^. perstiterunt
hoc dicitur , de quo videri potest P. Blan- ct gratulatur pro gloriatur . MARIANA ,
chiaii Euangeliarium quadruplex , et Zac-
 . , ,

21(5 P R OE M I A
castigat : apiid Galdtas per gratiam fidei excludit opera legis : Ephe-
sios rnagnificat in fiJejquam acceperunt : laudat Colossenscs pro
eojquod in fide perstiterunt : Philippenses euangeHum custodisse
gratulatur :Thessalonicensesin prima epistola , fide creuisse , et ope-
ribus^in secunda ,
persecutiones tolerasse fortiter , gloriatur

94. quoque per Timotheum, et Titum ecclesias Phi-

instruit .

lemonem de emendato seruo Onesimo rogat Ad vltimum hebraeos, .

qui in Christo crediderunt, et postmodum persecutionibus iudaicis

territi a fide recesserunt, confortat, atque ad gratiam euangelii re-
uocat
De Epistolis B. Petri .

95. JL etrus apostolus scripsit duas epistolas, quae canonicae no-

minantur autemiisjqui ex circumcisione credentes, in
. Scripsit
dispersione gentium erant, quae quidem videntur quibusdam esse
planiores dum tam profundis repletae sint sensibus
: vt per eas , ,

qui possunt perscrutari diuinae scientiae sensum , quasi per breue

quoddam receptaculum j magnas scntentias, et magna sibi mysteria
reuelari contueantur .

96. 5-s In prima autem epistolascribit regenerationfs potentiam 5

ct prophetas, qui praenunciauerunt futuram ecclesiae in passionibus
tolerantiam . Admonet deinde viuere^etjVt pontifices in castitate
paruulos 5 sine dolo manere Demonstrat etiam , Sanctos lapidcs es-
.

se viuos, et populum acquisitionis, et regale sacerdotium Inter haec .

popularibus bene viuendi ordinem instituit hortatur mulieres sub- :

ditas esse 3 cultuque pretioso non incedere, viros quoque ad mo-

dicum vxoribus adhaerere : orationem frequentare 5 etcumomnibus
vnanimiter viuere Praeterea scribit arcae mysterium , siue baptismi
.

sacramentumj per quod homo a mundi actibus liberatur.

97. Imperatque £deUbus solius diuinae voluntatis obedire prae-
ceptis, nec vltra carnis inseruire desideriis Docet etiam clerum, .

ac populum sibi ministrare vicissim , passionesque Christi nullum

paucscere et dc domo Dei inchoare iudicium et coronari San-
: :

ctos

96. De
verbis , quae hoc numero , et csse lapides viuos etc. , alliiditur ad ver-
tribus seqq. conrinentur , paulo ante Ma- ba S. Fauli , Dilectis Dei , vocatis sanctis ,.
Xiana adnurn. 85*, Quod dicitur , S^flWf /w AREVALVS .
 . . , ,

P R O OE M I A 2j^
ccos 5 mansuctudiiiem quoque , et humilitatem alternam inuicem
admonet obseiuare , insidiasque diaboli omni solicitudine praeca-
uerejadiiciensj omne opusbonum incipientis per Deum ad consum-
mationem perduci
98. In secunda autem epistola alloquitur fideles,
hoc mun- m
do quasi interfectos atque exhortatur omnes de peioribus ad me-
:

iiora transire Scribit etiam , iustorum memorias refouendas , me-

.

moratque pseudoprophetas vtriusque testamenti , qui suat magistri

mendacii Deinde infert diluuii exemplum ad signandum interitum
.

impiorum , et eorum , qui voluptatibus peccatorum iniecti , serui cor-

ruptionis effecti sunt.
^^, Scribit etiam , abiindare nouissimis temporibus derisores,
ct apud Deum mille annos vnum diem haberi praedicat . Inter haec
resurrectionem elementorum , nouitatemque caeli , et terrae . Ad
cxtremum de epistolis Pauli loquitur , quas quum quidam indoctt
non intelligunt, prauo eas sensu euertunt 7 .

De Epistola B, lacobi .

100. Xacobus frater Domini scripsit vnam epistolam , ad aedifica-

tionem ecclesiae pertinentem, cuius sententiae immensam scientiae
claritatem legentibus videntur infundere .

De Bpistolis B, loannis

loi.Xoannes
T apostclus tres scripsit epistolas quarum prima
: of-
ficium charitatis commendans , tota in amorc Dei , et fraterna dilc-
ctione versatur.
102. Secunda quoque ^ quam Electae Dominae scripsit , dile-
ctionis hortatur studium denotat etiam seductores , et ab haere-
:

ticis admonet declinandum

98. F<jr?^ voluptatibus peccatoruna Epistola Petri ad Gentes ; ludae , lacobi

illecti . MARIANA . et loannis ad Parthos . MARIANA .

102. Secunda quoque , quam Electae Ib. In Haganoensi editione , /ffww-

Dominae scripsit . Primam loannis epi- da quoquc , quae electis scribitur . Sed
stolam ad Parthos scriptam esse , Hygi- inscriptio est Electae Dominae , et natis
nus in sua Epistola decretali , et Aug. eius , De qua sancta femina Electa ser-
2. quaest. euang. q. 39. afirmant. Cas- mo alicubi fit in Actis raartyrum AR, .

siodorus lib,de diuin. lect. cap. i^.ait '.

tom,V, Ee
 . .

iiS P R O OE M I A
105. Tertiam aiitem Caio scribitiiii qiia collaiidat eum in stu-

dio veritatis, et opere misericordiae: deiiide denotat proteruiam cu-

iusdam Diotrepis , et Demetrio testimonium perhibet veritatis.

De Bpistola S, ludae apostoli .

104. Ludae epistola increpat blasphemantes h\ Christo , et quos-

dam impudicos sub exemplo impiorum , qui per superbiam , et lu-
xuriam sempiternis ardoribus traditi sunt, pro quibus admonet ec-
clesiam , vt eos arguat , et ad poenitentiam cohortetur

De Actibus Apostolorum .

10%,
5. x\
xVpostolorum historia nascentis ecclesiae fidem , opusque
describit, cuius quidem scriptor Lucas euangelista monstratur . Con-
tinet autem ea , quae in ludaea , vel gentibus per gratiam Spiritus
Sancti , tam a PetrOjquam ab aliis apostolis^et specialiter a Paulo
operata, vel gesta sunt.
De Apocalypsi,

106. JLoannes, postquam scribere septem iubetur ecclesiis , aspi-

cit filium hominis sedentem in throno , et viginti quatuor senio-

res 3 quatuor animalia procedentia ante thronum , in dextera quo-

et

que sedentis librum septem sigillis signatum , in quo bellum , ege-

stas, mors, clamor interfectorum , finis quoque mundi notaturjCt
seculi
107. Describit deinde duodcna railia seruorum Dei , qui si-

gnantur in frontibus: ibi septem angeli tubis canunt sequenti gran-

dinejCt igne cum sanguine in terra Tertia quoque pars terrae ibi
.

comburitur, et tertia pars maris sanguis efficitur astraque ipsa ru- :

tilantia tertiam fulgoris partem amittunt ibi de fumo putei locu- :

stae producuntur daemoniorum , accipientes potestatem lacdendi,

qui non sunt agni cruore signati .

io3. Praeterea comcdit Euangelista librum Testamenti oris

praedicatione suauissimum , et operis difficultate amarum . Metitur-
que caeleste templum, describitque verba viginti quatuor seniorum,
106. AI. procidcntia /'roprocedentia MARIANA
. . .
 .

P R O OE M I A 215
ct arcam Tesramenti , amictam sole ,
ac miilierem pugnamque in
caelis Michaelis cum dracone , ruinamque draconis Conspicit prac- .

terea et Antichristi figuram, habentem capita regni septemj etcor-

nua potestatis, et numerum nominis

109. Narrat inter haec et canticum Testamenti nouum, specu-
laturque angelos gestantes pateras , cernitque similiter interitum be-
stiae 3 et beatitudinem eorum , qui corporis sui vestimenta absque
carnis voluptnte munda seruauerunt . Exequitur deinde interitum
meretricis Babyloniae, et nuptias agni, aduentum iudicii , interitum-
que Antichristi 5 et sempiternam punitionem diaboli Ad vltimum .

memorat resurrectionem mortuorum , caelique nouitatem, etterrae,

descriptionemque lerusalem , flumen etiam baptismi mundum j li-

gnumque vitae Dominum lesum Christum .

i
s

109. Al. phialas , alii citharas pro stum ^cui honor , gloriai et imperium
cst
pateras . MARIANA . in secula seculorum , amett . -Quac verba
Ih. Nonnulli cditi addunt lesumChri" in melioribus desunt . AREV,

Ee 2
 . .

220

S. I S I DORI
HiSPALENSIS EPISCOPI
fc. ^

LIBER NVMERORVM
QVI IN SANCTIS SCRIPTVRIS OCCVRRVNT .

C A P V T I.

Quid sit Numerus .

1.

attendere
N.
J- '^ 011 est

.
superfluum numerorum causas in Scrlpturis Sanctfs
Habent enim quamdam scientiae doctrinam 5 plurima-
que mystica sacramenta .Proinde regulas quorumdam numerorumj
vt voluistij placuit breuiter intimare .

2. In principio autem ,
quid sit numerus , definiendum est
Numerus est congregatio vnitatis,vel ab vno progrediens multitu-
dojcuius quidem vniuersitas infinita est^nec vlla potest multitu-
dine terminari
5. Par numerus est, qui in duabus aequispartibus diuidi pot-
est Impar verOjqui diuidi aequis duabus partibus nequit 3 vno
y

medio vel deficiente, vel superante PcLiker par numerus est , qui .

secundum parem numerum pariter diuiditur quousque ad indiui- ,

sibilem perueniat vnitatem, vt puta^ sexaginta quatuor Habetcnim ,

1. Quae ad hunc librum praefatlonis rinensl descrlptus slt , neque cnim aliud
loco illustrandum facere maxime pos- exemplar alibi extare noui , nullas varias

sent , ea omnia sedulo a nobls in Isi- lectiones afferre licet , ac solum nonnul-
dorianis cap.63. exposita sunt , vbl etiam las coniecturas in locis obscurioribus
auctores indicantur , qui de allegorlca , apponam In multis locis sacrae scri-
.

seu mystica numerorum interpretatione pturae numeros mysterio aliquo gaude-

agunt , quique cum Isidoro nostro ab re tradit etiam Isidorus Etymol. lib. j.
iis , quibus id otium fuerit , conferri pot- cap.4. S.Augustinus quaest. 152. InGc-
erunt . Quod ait Isidorus , vt voluisti , nes. In nufneris , qttos in scriptu-
lib. i.
indicat , opus ad aliqucm fuisse directum : ris esse sacratissimos i et mysteriorum pU'
sed quisnam is fuerit , ircertum omnino nissimos , ex quibusdam , quos inde nosse
est . (^uum liber nunc priroum edatur , fotuimus t (iij^nifsime credimus .

ct €x vno tantum jus. cxempiari Tau^ 3. Ftir etc, Etymolog, lib. 3. c. 5.

 . . . .

DENVMERIS ^ti
mcdietatem trtginta duo : hic autem sedecim , scdecim vero octo ,

octunarius vero quatuor ^ quaternarius duo , binarius vnum , qui sin-

gulaiis indiuisibilis est

C A P V T II.

De Vnitate •

,v..nttas minima numerorum , quae secari non potest •

est pars
Idem autem vnus semen numerorum, non numerus. Ex ipso enim
ceteri manant , vel procreantur \ eundemque solum esse ( constat )
mensuram,et incrementorum causam, statumque dccrementorum .

Nam omnium incrementa ab ipso incipiunt , rursusque vsque ad

eius vnitatem perueniunt.
5. Nam
decem , nisi ab vno rursus incipiatur, neqUwi*
et post
quam deinceps numerorum incrementa consurgunt Idem etiam .

insecabilis est, nec per vllas partes diuidi potest,quia vbique pars
est , vbique totus est,ad cuius exemplum vnus est Deus,vnus
est mediator Dei, et hominum Homo Christus lesus . Paraclitus
quoque Spiritus vnusjvna est Mater Ecclesia , fecunditatis succes-
sibus copiosa,pro formula insinuanda Angehis ille
fiiin<: vnitaris
apud Ezechielem limen portae lerusalem calamo vno metitur .

6. Sed et Arca Noe desuper collecta \\\ vnum cubitum coar-

ctatur,in latere quoque Arcae fit ostium vnum . Vnum est etiam
in ecclesia eadem vna est Mundus idem.que
baptismum : fides .

vnus Solis etiam quem cernimus, lumen vnum Quam vnitatem

.
3 .

rite sapientes huius mundi concordiam , vel pietatem , amicitiam-

que dixerunt, quod ita nectatur vt non secetur m partes ,

7. Itaque quia diuisionem sui vnitas non capit deinde quum ,

vnum factum in quocumque deiluxerit, licet eius linea insecabilis, -

ac sine vna latitudinis significatione habcatur, tamen coniunctis bi-

narium reddet

4. Addidi constat , quod In Isldori tum mundum ecclesia etc. De culus fc-
operibus solet abesse,vt saepe animaduerti. cunditate multa ibi Leander .
5. S. Leander , Isidori frater , in hc- 6. Posset legi vnus , , ^ baptismus , ^

milia de conuersione gothorum in Actis Sed nihil muto .

Concilii III. Toletani Vnus est enim : 7. Malim sine vlla . . . coniunctio bi-
Christus Dominus , cuius est vna per to- ^rium r(d(iit
 ,

22i D E N V M E R I S

C A P V T III.

Dc Bifiario Numero .

%. D numerus prlma numerorum procreatiOjprlmaque cst

inartus
forma parilitatis corporatio ^ motusque primi , sociusque praeceden-
j

tis , et frater , est etiam medietatis capax Nam bona, malaque par-
.

ticipat quadam discordia , qua sibi inuicem aduersantur , vtpote

quae prima poterit ab adhaerente separari vt bina illa , et munda j :

quae figuraliter introducuntur in arcam , quae quidem , dum ex

parilitate consistant , in se tamen mystice videntur qssq diuisa .

9. Ad hoc genus pertinent et illi duo in agro , qui inuicem

discernuntur, quia adueniente seculi tribulatione, ex ipsis quidam per-
tinent in fidem , et rursum vocantur , quidam vero tentationibus
ceduntjatque relicti in profunda hixantur . Praeterea concordant
et in bonam partem vtraque , iuxta quod sunt duo testamenta le-

gis^et cuangeliorum, sunt duae tabulae lapideae , in quibus

et

praecepta legis scripta sunt , totidemque tubae argenteae legis

ct gratiae erant , in qulbus patres ad promouenda castra canebant •
10. Duo etiam Seraphim scribuntur, qui ante thronum seden-
tes 3 iugiter hymnum decantantes erumpunt duae etiam oliuae a :

dextra, laeuaque lampadis in Zacharia leguntur. Sunt et duo vbe-

ra testamentorum sponsae , id est, ecclesiae in Canticis Cantlcorumj
ibi etiam et duo hinnuli gemelli pascuntur inter lilia agri .

11. In Apocalypsi quoque duo testes prophetare lubentur, et

ix\ leremia duo de cognatione Gentis assumuntur. In Euangelio
quoque bini de septuaginta discipulis ante faciem Christi mittun-
tur et duo pisces in eremo populo diuiduntur
3
Duo sunt et cha- .

ritatis praecepta, quibus lex tota pendet,atque prophetae Vnde .

idem numerus societas est , quo vinculo animae connectuntur, et

quod mlnus quam inter duos charitas non habetur Idem quoque .

numerus etiam lustltiae, quo aequls gaudeat pariter ponderatis .

12. Praeterea duo sunt et quae hominem ad beatam vitam

8. Multa huc ex Allegonis Isidori , jmmorari , quiim constet , eum saepe $ua
aliisque elus operibus biblicis afterri pos- rcpecere .

sent ; sed nihil cjt neceisc passim in hi$ 10. Relegc Prooemia n. 42.
 . :,

DENVMERIS 22.
perdiicuntj fides scllicetjatque opusjsed fides constat ex diuini-
tate, opus auteni in rectitudine vitae , quin etiam et duae vitae no-
bis in ecclesia praedicantur, vna temporalis , in qua ex fide viui-
nuis 5 alia aeterna , in qua Deum plena veritatis intelligentia con-
templabimur
C A P V T IV.

De Ternario Numero .

3. .£ T ernarlus prlnceps est imparlum numerus , perfectusque cen-

sus : nam iste prior initium , mediumque , finemque sortitur , et
centro niedietatis principiumque , finemque aequali compo- iure
nit 5 qui dum vere constet ex tribus , secundum aliquid tamen
vnus est 3 quia tres vnum suntivnum vtlque in Diuinitate , tres in
personarum distinctione , in natura vnum , tres in appellatione .
14. lure ergo hic numerus Trinitatis speclem slgnificat i eodem
namque numero in toto orbe sacrosancta Trlnltas , atque Diui-
nltas praedlcatur , eodemque numero trlsagion hymnus ab angelis
in caelestibus canltur . Arca etlam diluuli trlcamerata construltur
ex tribus filiis Noe cunctae gentes post dlluulum reparantur . HIc
etiam numerus decles mulriplicatus altitudinem Arcae mystica ra-
tione concludlt, centies computatus elusdem longltudlnem efficlt j

cuius quidem nurneri exempla in S';\cy\s eloquiis copiosa sunt.

15. Tres namque angelos Abraham sub Trinitatis imagine
vidit tres Isaac puteos effodit tres lacob virgas in aquas ob aspe-
: :

ctum pecorum mlsit trlna dies lonam in corde cetl gestauit

:

trlbus dlebus per poenltentlam Nlniultarum populus Dei iram mi-

tigauit In euangelio autem tribus seruls sumptum Dominus cre-
.

didit. Lazari quoque mortem idem post triduum superauit Di- .

lectlonis fermentum euangelica mulier in satls tribus abscondlt .

16. Tertio Deus, vt calix passionis translret 5 orault Tertlo .

Petrus Chrlstum negauit Tertlo Idem confitendo amauit Tri-

. .

bus diebus Domlnus noster Redemptor in sepulcro quleult Ter- .

13. Quia tres vnum sunt .Inms. evzt. quoque loco probatur . Verum de eo
qui tres etc. Innuitur testimonium S.Io- satis superque interprctes , aliique viri.
annis ep. i. cap. y. v. 7. Tres sunt , qui docti , qui peculiaribus dissertationibus
testimcuum dant in r^f/^ , Pater Ver-
, auctoritatem corum verborum ex anti--
bum , et Spiritus sanctus , et hi tres vn:im quissimis codicibus sustinuerunt , vt Na-
sunt . Quod authenticuna esse , ex hoc talis Alexander , Calnaetus etc.
 . .

224 DE NVMERIS
tio se discipulis, quum a raortuis resurrexisset , ostendit . In trlbns
ctiam tria sunt, quae commendat Apostolus , in quibus omnis pro-
phetia constat, fides, spes , et charitas . Tres sunt euangelici fructus,
primus^qui et centenus, Martyrum *, secundus sexagenarius Virgi-
num 5 tertius tricenarius Coniugatorum .

fortefrf, 17. Tria sunt etiam et quae in Deum non cadunt, mensura,
qune , locuSjCt tempus . Tres sunt species animae siue motus, cupiditas,
,

ira 5 vel ratio . Sacrae legis lingua triplex est , hebraea ,

graeca, et la-
tina . Triplex est etiam inteUigentiae sensuSj historicus, moralis, et
mysticus. Vnde et philosophi mundi tres sapientiae partes tssQ di-

xerunt ,physicam , quae naturalis , logicam , quae rationalis ^ ethi-

cam 3 quae moralis
18. Tria sunt et apud rausicos genera sonorum , vox, flatus,
et pulsus 3 vox in faucibus, flatus in tlbiis, pulsus vero in citharis .

Porro genera rationabilium creaturarum tria sunt , angelorum in

caelo, hominum in terra ^spirituum immundorum. Tria sunt inter
haec tempora raundi, ante legem , lege^sub gratia
in Tres quo- .

que partes habentur et orbis , Asia^et Europa, vel Libya. Ternis

quoque mensibus anni tempora distinguuntur , et coram tribus
testibus actio cuncta finitur .

C A P V T V.

De Quaternario Numero ,

19. V^y uid quatuor dicam , in quo numero soliditatis certa per-
fectio est ? Nam ex longitudine , et latitudine , et pro-
funditatc componitur decas^quac plenum efficit i decem enim cx
quatuor numeris gradatim surgentibus integratur . Vnum enim, et
duo,et tria,et quatuor decem faciunt Similiter . et centum ex
decadc

18. Librarlus fortasse omisit in aere 19. In ms. magls videbatur plenam,
post spiritumn immundorum . S.Hierony- quim plenum . Fortasse Isidorus scripsit
mus Ephes.
in 6. 12. Haec omnium do- plcnam perfectionem pzulo anteprofun- , et
ctorum opinio est , quod aer . . plenus . ditate , Denarii perfectio-
et sublimitate .

sit contrariis potestatibus . Ita alii vete- nem saepissime S. Augustinus commen-
r.es passim . Quod dicitur vel Libya t dat , quern \n hac numerorum mystica
Isidoriano more vel pro et ponitur . expositionc Isidorus libenter sequitur
 . . .

DENVMERIS 225
decade quaternario cumuIatLis, id est , decem , etviginti , et tri^yinta >

ct quadraginta ,
qui sunt centum Item ac quatuor numeri mille red-
.

dunt -,id est c. cc. ccc. cccc. Sic decern milia , ceteraque eodem

incremento complentur .

20. Numerus autem iste quadratus cuangelistarum quatuor dc-

putaturjqul in quatuor partes,vel in angulos mundi fusi sunt
Quamquam et quatuor sunt paradisi flumina, quae totum orbem
circumfluunt Arca quoque Noe quadratis lignis construitur
. Te- .

stamenti denlque arca quatuor aureis circulis vehebatur.

21. Vestls etlam sacerdotalls in lege quatuor coloribus, idest,
hyacintho j bysso cocco , purpuraque ex auro contexitur Praeterea
, .

et quatuor venti terrae in Ezechiele aspirant , vt in figuram futurae

resurrectlonls arlda ossa consurgant jtotldemque venti caeli, id est,
angelicae potestates apud Danielem pugnantes , irruunt in mare
,

huius seculi magnum Idem quoque Danlel quatuer regna mun-

.

di sub dluersls figurls exponit

22. Simlliter Zacharlas quatuor cornua regnorum , totidemque
fabros describit , et quatuor quadrigas euangehi , missas in quatuor
cardines caell Item apud loannem quatuor anlmalla vultus slbi
.

differentis describuntur qui in senis alis numerum viglnti qua-

,

tuor seniorum efficiunt In creaturis autem rerum quatuor sunt

.

terrae partes , quatuor caeli frontes, orlens , occidens , septentrio ,

siue meridies .

23. Quatuor etiam mundi elementa habentur,ex qulbus vni-

uersa subsistunt, ignis,aer aqua, et terra Annus quoque quatuor
, .

temporlbus voluitur, aestatis , autumni, hiemis , atque veris Ipsa .

denique homlnis natura ex quatuor est elementis concreta ex ca- ,

lido,et frlgido 5 humido , atque sicco Vlrtutes quoque anlml qua- .

tuor scribuntur, lustitia, Prudentia, Fortitudo, et Temperantla^ to-

tldemque e metus , dolor, et gaudlum
contrario vitia, cupiditas , .

24. Mortallum quoque rerum quatuor vitae sunt , iniclum ,

augmentum, status , et declinatlo Quatuor etiam genera anlmalium .

in mundo habentur, id est, caelestla, pennigera , aquatllia , siue ter-

restria. Iris et ipse caelestis quadrlcoloris splendore variatur . Qua-
tuor quoque quadrantibus ratio bissextl colllgltur

22. In ms. erat differentiae For- . tia . De re ipsa vlde Apocalypsin cap.4.
usse Isidorus scrijpsit vultu sibi tiijfersn' 24. Fonassc , quadricolori sj^lendo^
tom V, F ^
 . . , . ,,

Z25 DE NVMERIS
C A P V T VI.

De Quinario Numero ,

2 5. i3 equltiir Quinarius niimcrus , qui siue cum alils imparibus

siue cum semper ostendit Nam quinquc
suo genere sociatur , se .

per quinquies faciunt viginti quinque , et quinquies terni quinde-

cira 3 et quinquies scptem triginta quinque , et quinquies nouem
quadraginta quinque Hic praeterea numerus legi est attributus
. -,

forte ) compre- lex enim quinque libris complectitur Vnde etiam et Apostolum .

hcnditur . in ecclesia quinque verba loqui delectat

26. Sed et quinque cubitis altare in lege per quadrum con-
struitur-, totidemque vrbes in Isaia chananaea lingua loquuntur.
Sunt ct quinque virgines prudentes in euangelio , sunt et aliae
quinque fatuae Panes quoque diuisi populo quinque
. Mnas prae- .

terea quinque , et talenta quinque Item secundum mundi philo- .

sophos zonae tcrrae quinque , et apud iatinos vocales literae quinque .

27. Sensus quoque corporis quinque , visus auditus , odoratus ,

gustus 3 et tactus totidemque habitatorum mundi genera , id est,

:

homines, quadrupedes, vel rcptantes, natantes, siue volantes Prae- .

terea et quinquennio lustrum finitur , olympias quinquennio ter-

minatur
C A P V T VII.
De Senario Numero •

28.i^ enarius numerus primus et perfectus ct , partibus suis pri-

mus impletur Nam sextam sui intra continet

. , quod vnus : ter-

re . Irln , slue arcum caelestem co- 25. quinario numero S. Augii-

De
lorum familiam omnem
parere , nigro , stlnus enarrat. in psalm. 147. n. 10. ,et
alboque coloribus exceptis , tradunt ii alibi Quod Apostolum in ecclesla quin-
.

qui phaenomeni huius naturam accurate que verba loqui dclectet , nescio sanc ,
expresserunt qua de re praeter physi-
: quo pcrtineat .

ces, et optices scriptores , nonnulli pe- 28. Infra etiam num.48. Octonarius
culiares tractatus extant Isidorus for- . primus , et perfectus est . Non male hoc
tasse innuit ,quatuoresse praecipuos co- loco esset , Senarius numerus primus est
lores , qui in iride apparent, qui tamen perfectus . Praestaret etiam legere , l^am
inter se varientur sextam sui partem intra se continet ,
 . . . . . .

DENVMERIS 227
mm j quod duo : et quod tres, haec enlm summa in
dimidlum ,

viium ducta 5 id estjVnumjet duo^et tria sex faclunt Nullus .

autem ante senarium inuenitur, qui suis partibusjdum diuiditurj

impleatur, cuius perfectio etiam ipso opere mundl clarescit

29.Sex enim diebus perfecit Deus opera sua Primo die con- .

didlt lucem , secundo firmamentum , tertio speciem maris , et ter-

racjquarto sidera ^quinto et pisces , et volatilia , sexto hominem,
atque animantia Sex etiam dies sunt , quibus aetatibus mundus per-
.

ficitur quarum prima est ab Adam vsque ad Noe secunda hinc

j j

vsque ad Abraham tertia vsque ad Dauid , quarta vsque ad Trans-

,

mlgratlonemj quinta vsque ad aduentum Christi sexta , quae nunc j

aetas est , vsque in finem mundi .

30. Annus quoque ipse senario numero consummatur; sexage-

narlus enim numerus dlerum sexta pars est, cuius summa per se-
narium primi versus multlplicata , id est , sexles sexaglnta , ccclx.
Resldulsunt qulnque dies,qulbus si adiiciuntur quadranae partes ,
totum senarlum numerum faciunt Siquidem et ipse quadrans ex .

his consistlt

51. Idem ipse Senarlus numerus quadrOjCt solldo quaterna-

rio sociatuSj horas diei , noctlsque metitur. Nam quater seni vigln-
ti quatuor efficiunt Praeterea huius numeri perfectlo et in aetati-
.

bus hominum j et in rerum eradibus inuenitur. Sex enim aetatl-

bus cursus mortalium consummatur , hoc est , infantla , pueritia ,
adolescentia, iuuentute, senectute 5 senio . Sex sunt et gradus o-
mnium rerum , id est , non viuentiajVt lapides : viuentia, vt ar-
bores : sensibUia , vt pecudes : vthomines Immortah^a,
ratlonabllia , :

vt angeli . Noulsslmus, et summus gradus est , qui est super omnia

Deus
32. Item naturalia officia,sine quibus esse nihil potest , sex
sunt i id est , magnitudo 3 oculi , figura , interualla , status , et motus
29. De sex aetatibus mundi alibl drantes , Ex quo apud Isidorum repo-
etiam Isidorus in Etymologiis , in Chro- nendum censeo , Siquidem et ipse qua'
nico etc. Sed hic locus fortasse integer drans sex horis consistit nam quadrans :

non est tamen intelligitur

: satis diei sex horae sunt , et ante correctio-
30. Quadranae partes quid sit,non nem calendarii Gregoriani 365. die-
intelligo Legerem quadrantis partes
. . bus ad annum complendum sex integras
Lumen aflFeret Plinius de anni diebus horac adiiciebantur
loquens cccLxv.: v3rf ( dies ) adiiciunt 31. Deerat in ms. coniunctio f/ post
etiamnum intercalarios dieij noctisque qua- aetatibus hominum .

Ff2
 .

22$ DENVMERIS
Item ipsiiis motus sex diflFerentiae siint . Nam mouemur antc j a
tergo 5 dextra , laeuaque, sursum , atque deorsum . Sunt quoque e-

xempla multa huius numeri in sacris eloquiis Nam sexto die ho- .

mo ad Dei formatur imaginem , et sexta aetate mundi Saluatorve-

nit in carnem , et sex diebus iussum est populo in deserto manna
colli?,ere

33. Hinc et Ezcchiel quoque in dextera viri calamum sex cu-

bitorum vidisse se narrauit . Ipse etiam templi frontes sex cubi-
tis in altum scripsit . Idem sex agnos in bolocaustis principem of-
ferre mandauit . In euangelio quoque sex hydrias plenas aquis
Christus in vini saporem conuertit Sex etiam dies idemantePas- .

sionem ingrediens in lerusalem super asinum sedit Sunt et alia .

plura 5 sed propter legendi fastidium omittuntur .

C A P V T VIII.

De Septenario Numero .

s.
34. K^ eptenarlus numerus a nullo nascitur 5 nec generat, nec ge-
neratur . Nam omnes numeri intra decem positi aut sienunt alios,
aut gignuntur ab aliis. Iste nec gignit , nec gignitur Sex enim , .

et octo generantur tantummodo . Quatuor autem , et duo et cre-

antjet creantur Septem nihil gignit^nec ab altero gignitur.

.

35. Hic autem numerus septenarius iuxta legitimum estjsiue

quum testificatur, vt septuaginta, et septingenti , siue quum toties

in sese septies centeni septem quique etiam iuxta sapientes mun- ,

di ea ratione perfectus habetur eo quod ex primo pari ac primo , ,

impari constat Primus autem impar ternarius est , primus par qua-
.

33. Mutaui o.^m,quod m?. exhi- atque etiam de occultis tam praesenti-
bebat in offerre . Vide Ezechielis verba bus , quam futuris quodammodo diuinare
cap. 46. V. 4. pollicitus est .

34. De numero septenario mira pas- 35. Fortnss^e , septenarius iure legiti-

sim narrantur, nonnunquam etiam su- tnus est . Deest aliquid in verbis, siue quum
perstitiosa Fluddius De microcosmi hi-
.
toties etc. Mox substitui per quatuor vir-

storia tr. i. sect. i. lib. i. fgo^ inquit, tutum genera , quum in ms. esset , et
hominem doctissitmm noui , qiii virtute quatuor virtutum genera , nuUo sensu .
huius numeri septenarii , cuiusdam quasi De numero septenario confer S. Augu-
oracuH assistentia , qunestiones dubias , stiniim serm.51. cap. 23. , et aliis etiam
ntque ancipites rcioluere non dubitauit , in locis .
 . ,

D E N V M E R I S 229
tcrnarius , ex qulbus duobus ipse septenarius consummatur j qui
ctiam partibus istis multiplicatus ,duodenarium reddit . Nam siue
ter quaterni ^ siuc quater terni duodecim faciunt Sed per . tres Trini-

tatis mysterium , per quatuor virtutum actio illustratur i ac per hoc

in his partibus , vt per Trinitatis speciem actio vlrtutum perfici-
tur,et per repraesentationem virtutum vsque ad Trlnitatis notltiam
perucnltur . Rursus autem quum ad duodenarium surgit , et duo-
decim apostolos septlformls gratiae Spirltus perfectos ostendit
quorum praedicatlo perquatuor virtutum genera Trinitatis fides m^onti pyaedi-
catione .
toto orbe cresclt .

36. In scripturls autem sanctis iste numerus interdum omne

tempus interdum requiem slgnlficat ^ nonnunquam ec-
seculi huius ,

clesiae vnitatem demonstrat Pro vniuerso poniturjVt est illud . :

Septies in die laudem dixi tibi ^id est , omni tempore Idem enlm Psalm. iiJ. .

propheta hoc alibl signlficat pro toto tempore , dum diclt Semper ^ *'
„ :
^.
,

laus eius in ore meo Hinc alibi legitur Septuplum accipiet in isto
, :

seculo . Item aeterna requies septenario numero significatur , quum

dles septlmus in requiem Domini sanctlficatus vocatur, In quo lam
fit vospera , quia nullis finibus temporum requies aeternae beatitu-
dlnis coarctabitur .

^j. Inde etiam et in lege septimus dles ferlatus esse praecipi-

tur 5 vt requies in ea aeterna slgnificetur . Inde estj quod post re-

surrectionem suam Dominus cum septem discipuHs conuiuasse de-

scrlbitur . Tertio igltur genere septenarlo num.ero sanctae ecclesiae
vniuersitas figuratur, dum per speciem ad genus transitur .

38. Vnde et loannes in Apocalypsi septem scriblt ecclesiis ,

dum septem sint solae , quae speciallter nominantur , std vna ec-
cleslajquae septlformis gratia Spiritus perfecte in toto mundo dif-
fundltur-, scriptum est enim Vnaest columba mea^vna perfecta mea\
: Cantlc. 6. t,

his enim tantis significationibus numerus iste in scripturis eminea-

tior est prae ceterls, vtpote quem Dominus
requiem suam san- m
ctificauit, et in quo futurae resurrectionis requiem repromisit
36. Verba septuplum accipiet in hoc tuWt : Quid est ergo septies} setnper^ quo-
seculo , non reperio , quo in loco exi- tiescumque peccauerit , euinque pocnitue-
stant Fortasse pertinent ad caput 4.
. rit . Hoc enim est , septies in die Uudabo
Genesis v.i^. Omnis i qui occiderit Cain, te , quod est in alio psahno y semper laus
septuplum punietur . S. Augustinus serm. eius in oie rnco .

114. haec verba oniisit , superiora pro-

 . . . ..

230 DENVMERIS
39. Conuenlenter itaque Septenario numero slgnihlcatur SpJ-
ritus Sanctus., vnde et sanctificatio in lege ad diem septimum per-
tinet. Nam nullum diem Deus sanctificauit operis suijsed sancti-
ficauit tantum septimum, in quo requieuit ab operibus suis lure .

ergo septiformisSpiritus imaginem portat, qui per diuinitatisplenitu-

Cap. XI. V. 2.
jjjj-,gi;j^ JQ Christo inhabitat ,Isaia testante propheta £/ requiescety :

inquk Splrifus Domirji ^ Spirisus sapientiae , et intellectus Spiritus

:, ^,

consilii 5 et fortitudinis , Spiritus scientiae , et pietatis y et replebit eum

^ Spiritus timoris Domini .

40. Vnde et Zacharias sub imagine Christi lapidem habentem

oculos septem scribit Huius ergo numeri exempla in diuinis vo-
.

luminibus copiosa sunt Septimus enim ab Adam transfertur Enoch

. .

Et septimus computatur Lamech quiseptem vindictas soluit Cain ,

Septimo die ingressionis Noe diluuium fuit , et septimo mense re-

sidens arca quieuit. Septena quoque animaHa introierunt in ar-
cam''j et septem diebus in veteri lege celebrari praecipitur pascha
Candelabrum autem septem ramorum in tabernaculo testimonii
Moyses legislator constituit
41. Arca quoque testamenti ciangentibus tubis septies circum
acta muros subuertit Elisaeus namque septics super mor-
lericho .

tuum puerum excitauit Septem quoque mulieres in Isaia virum

.

vnum apprehenderunt^totidemque apudsadducaeos mulieri nu-

fratres
buntjsibimet succedentes . Septem etiam panes populo in euaii-
gelio diuiduntur, et septem sportae superfuerunt
42. Septem etiam ecclesiis apostolus Paulus scriblt , id est ^

Romanis , Corinthiis, Galatis, Ephesiis , Philippis , Colossis , Thessalo-

nicis Et loannes in ApoCviIypsi vidit stantem Christum in medio
.

septem candelabrorum , id est , ecclesiarum Ephesiorum, Smyrnen-

sium 5 Pergamorum , Thyatirarum , Sardium , Philadelphiorum , et
Laodiciorum
43. Item apud eundem septem in dextera Dei stellae legun-
tur,et septem signacula libri agnus occisus resoIuit,et septem an-

39, In Vulgata , £t requiescet super tauit puer septies ,q}iod fortasse innue-
ettm Spiritus etc. re voluit Isidorus .

41. Quod de Elisaeo dlcltur , depra- 43. Per septem de vno quoque etc,
uatum videtur . Lib. 4. Reg. cap.4. v.^^. Mendum certe subest, quod ita emen-
ct seqq. quum Elisaeus bis , aut ter su- dari ^otest : per septem , vno quoque pn-
per fuerum mortuum incubuisset , (>J«- pter mysteriumvnitatis adiecto, quinqua-
 . . ,

D E N V
231 M E R I S
geli tubis caniint, et septem accipiunt potestatem septem plagarum .

Septemplici quoque muro lerusalem caelestis fundaturjCt septcm

leuitae ab apostolis eliguntur Hic numerus multiplicatus per se-.

ptena de vno quoque ter niysterio vnitatis adiectio quinquagena-

rium efficit , in quo die post Ascensionem Domini promissus a Pa-'
tre Spiritus Sanctus super credentes descendit . Item per annorum
curricula septies in sese multiplicatus adiecto monade vno ad quin-
quagenarium peruenit perpetuam requiem iubikei ostendit
, ac •,

quamquam sit et in eo aliquid contrarium , vt legimus bestiam

septem capita habentem Sunt et septem daemonum principalia
.

vitia .Infinita quippe exempla huius numeri in sacris eloquiis .

44. Sed iterum transeamus ad aliajquae numerum assignant.

Septem apud veteres annumerantur genera philosophiae , prima
Arithmetica , secundaGeometria , tertia Musica , quarta Astronomia
quinta Astrologia 3 sexta Mechanica jseptima Medicina Idem quo- .

que septenarius numerus formam lunae complectitur , tot enim ha-

bet luna figuras prima namque bicornis est^et secunda sectilis 5
:

quae medihinia appellatur ^ tertia dimidia, quarta plena , quinta, id

est 5 dimidia ex maiore , sexta , id est , sectilis septima vix , quod et ,

prima, bicornis . Nam tres formas praedictas eadem figura defi-

niens repetit . Hic etiam numerus et nomina lunae significat .

Nam vnum duo, , tria, quatuor, quinque, et sex, et septem vigin-

ti octo faciunt
45. Item tot sunt circulijtot planetae caelijtot dies mundi,
totque transfusiones elementorum Nam ex igne aer, ex aere aqua, .

ex aqua terra , id est ascensio , ex terra aqua, ex aqua aer 5 et ex

aere ignis Porro septimana partus hominem absolutum, perfectum-
.

que dimittunt Septima quoque die aegri periclitantur

. Vocales .

quoque graecae hterae septem habentur

46. Ipse autem homo septem meatus habet in capite sensibus
praeparatos, duos oculos , auresquejCt nares totidem vnum. , et os
Paruulis etiam septimo mense dentes emergunt jseptimo anno mu-
tantur Item secunda hebdomada , id est, quarto decimo anno
. in-
fans pubescit , et possibilitatem gignendi accipit Tertia vero . la-

Itnarium efficit Ant per septem monade

. 45. Septimana partus etc. Obscurum
vna propter etc. id , et forte mendosum .

44. Gorrigendum puto septima bis , 46. Melius videretur se>:ta defle-
quod etc. xio est .
 ,.

232 DENVMERIS
nuginem^et florem genarum producit. Qunrta incrementa staturae
definiunturi quinta iuuenilis aetatis plena perfectio datur, sexta de-
6uxio est 5 septima senectutis initiurn .

47. Item septem naturas abstrusas membra mortaliumjid est

linguam pulmonem lienem 5 iecur, et duos renes Item se-

j cor 5 3 .

ptem corporis partes hominem perficiunt, id est caput, collum pe- , ,

ctus 5 venter 5 duae manus totidem pedes ^ et in vertice axis caelestis

j

C A P V T IX.

De Octonario Numero .

48. \y ctonarius primus , et perfectus est : nam ex primo motu ,

lA est 3 ex duobus per duos quatuor gencrat, et bis facit ocdoadum
perfectum . Hic autem numerus sanctus est^et in figura verae cir-
cumcisionis ascriptus . Quin etiam et septenario numero primus
estjCt ex septem est, sicut in principio idem^qui fuit octauus in
creatione mundijet perfectio vnitatis est .

49. Sed sicut in septenario numero praesens vita voluitur ,

ct designatur , ita per octonarium spes aeternae resurrectionis os-
tenditur Hoc enim die Dominus a mortuis resurrexit, qui scilicet
.

a passione Domini computatur mun- tertius j in ordine creationis

di vt praedictum est^post scptimum reperitur octauus ad demon-
3

strandam vtique futurae resurrectionis bcatitudinem quod non :

Ecclesiastes iiYiiTQcrito Scriptura sic d\i'. Da

partem septem :,nec non et octo ^quia
*^' ^*
ignoras ^ quid mali futurum sit super terram\ quasi diceret Sic dis* :

pensa solicite temporalia , vt studeas cogitare aeterna necesse est :

namque , 'Vt bene agendo praecogites ,

quia de futuris iudicii malis
quid denuo tibi incurrat , incertus es . Conuenit denique numerus
iste et Domino , et eius corpori , quasi vni , et septem .

50. Inde est, quod octo animae cum Noe introierunt in arcam .

Sed in iliis septem septiformis ecclesia designatur, in octauo Noc

Chri-

48. Q}x\im pro octaua multl Inscrl- ex Ambroslo , Augustlno , et aliis . Vi-
bantur psalmi , nata hinc occaslo est in- de Onomasticum Burii , et Hlerolexi-
dagandi mysticas interpretatlones hiiius cum Macri .

numeri jquas fere Isidorus complcctitur

 . ,:

D E N V M E R I S j^^
Chnstus,qui est caput eccleslae, figuratur . Ad hoc etiam perti-
net, quod in M^ichaea {e^^kin^septem pastores , octauus vtique Chri-
et

stus cum septiformi corpore suo . In euangelio quoque de hoc

numero legiturjquod post dies octo coram tribus discipulis suis
{3.cits Domini in monte refulsit

51. Idem etiam Saluator post octo dies resurrectionis Didy-

mo se non credenti manifestauit. In sest triplicatus iste numerus
proprer Trinitatem vigintiquatuor seniores efficit, qui coronas suas
efferunt coram agno . At contra octauus scribitur in Apocalypsi
diabolus,qui inter septem reges romanorum a loanne visus est
quasi occisus, octauus vtique , sed in proditione Denique et octo .

principalia vitia describuntur , ex quibus multitudo omnium vitio-

rum exoritur , id est , inuldia, iracundia, tristitia , auaritia ,^inglu-
uies , luxuria , inanis glorla , superbia .

C A P V T X.

De Nouenario Numero .

52. -/ y ouenartus secundum se perfectus numerus est et iade ma- ,

gis perfectus dlcitur quoniam ex tribus perfectis per formam elus

,

multlplicatus completur. At vero secundum alios imperfectus cst

nam vt primi versus finem teneat,vno tamen semper indlgus est

qui si nouem,certam perfectlonis , atque integritatis

adliciatur ad
regulam complef, in quo nouenario numero illi accipiuntur qui ,

imperfecti sunt, et ad decem praeccpta legls nequaquamperueniunt.

53. Ex hoc numero sunt illi nouem leprosi in euangelio , qui
ab mundatori suo per superbiam gratias
vnitatis consortlo seclusi
non egerunt. Ex eodem numero accipiuntur a quibusdam et illi
nonaginta nouem,qui non indlgent poenltentia, dum inanlter se-
metlpsos iustificant quamuls in eis quldam caelestes figuras intel-
*,

ligant . Praeterea hebraei nouem libros essc prophetlcos dlcunt 5 forte,fro/r^

52. Quaedam hic verba mutauijVt 53. AUcgorla de numero nouem le»

sensum redderem : nana in ms. eratwtf- prosorum explicatur latius a S. Augu-

gis perfectio dicitur . . . secundum alias ... stino lib. 2. quaestion. euang. quaest. 41.
ftam dum primi versus teneat . . . indi- n. 4. Pro quamuis in eis in ras. eraC
gus est , quasi adiiciatur ad nouam cer- quam in eos .

iam .

Tom*V, Gg
 . ,

234 D E N V M E R I S
et gentiles nouem musas finxeriint, quibus perfecta scientia consi-
stit modulationum .

C A P V T XI.

De Denarlo Numero .

^^, JLJenArius vero vltra omnes habendus est numerus,quia o-

mnes numeros diuersae virtutis^ac perFectionis intra se contineti
qui licet primi versus finis sit,secundae monadis complet auspi-
cium, formulam vnitatis adimplef, in
et quo tantus fit complexionis
terminus, vt vltra numerus nequaquam procedat , sed denuo ad vni-
tatem recurrat ^sicque deinceps pro infinita numerorum multitudi-
ne habeatur
55. Est autem in Scripturis sanctis legitimus , sicut et septi-
inus 5 nunc perfectionem nunc aperte totum demon-
significans ,

stransjsicut Daniel , qui oniaem ecclesiam , siuc angelorum multi-

Cap. 7. V. 10. ^^^^^"^'""^ infinitam denario numero complexus est , dicens w///^ mi* :

67.Y.IS. Uum ministrahant ei Vnde et psalmus , Currus ^xno^il^Dei de-

.

cem milihus multiplex milia laetantium .

5 6, Denique hic numerus decalogi legi ascribitur Decem .

cnim notissima praecepta legis. Ab Adam progenies vsque ad Noe

denario numero terminatur ^in cuius numeri figura et Dauidpro-
pheta in psalterio decem chordarum cantauit , in cuius typum Sa-
lomon rex decem candelabra in domo Dei dextra, laeuaque con-
stituit .

57. Denique in Zacharia decem sunt homincs sub , spccic o-

mnium gentium fimbriam Christi tenentes. Decem sunt et in euan-
gelio virgines, quae in sensibus carnis , et spiritus quinario nume-
54. Siibstltui primi versus pro pri- onaisit quae scjuuntur
verba Danielis , :

inus versus , quod erat in ms. Versus et decies milies centena milium minim
primus cst prima decas
veluti Scripsi . strabant ei Natn in hoc dccies Isidori
.

etiam secundae monadis pro secundi mt- ratio versatur .

nadis , quod , opinor , librarii error est . 56. Quaedam mutaui , vt com-
hic
Quod autem denarius secundae mona- modum sensum rcddercm Codex mj, .

dis auspicium complet , denotat , vt ar- sic habebat : Decalogi legis ascribitur .

bitror , denarium complere vnam deca- Decem Ab Adam pro genere est vs-
. . .

dem , quae est vnitas decadum , sicut que ad Noe denarius nutnerns terwina'
priinus numcrus , siuc origo numerorum tur . Vide n. 62.
est vnitas numerorum . 57. In ms. crat (tccipiet pro <ira-
55. Librariusjvt par est credere pies .
 . . . . , ,, .

D E N V M E R I S 235
10 geminato intelliguntLir. Decem etlam leprosl mundantur a Do-
mino 3 nouem ex eis ab vnltate seclusis Decem sunt praeterea .

vrbes, quas si bene rexeris , cordis , et corporis sensus duplicato

numero accipies in futurum
53. At contra in Exodo decem plagis percussa est Aegyptus
ct in Apocalypsi decem cornua procedunt ex mari , et decem dies
pressurarum ecclesiae scribunturj in quibus status huius vitae , et
tempus ostenditur. Apud Salomonem autem decem menslbus in-
fans coagulatur in sangulne Sunt et alia sexcenta Sed hactenus
. .

de denario dixisse sufficiat

59.Haec est primi versus numerorum regula , haec sacramen-

ta^generajet species differentiae perfectionis Omnes autcm primi ,

versus numeros recapitulantes sub hac verit?,te tractemus Vnus nu- .

merus non est , sed origo numerorum omnlum est Binarius pri- .

ma pars est , ternarius ordlne , et vlitute prlmus. Quatemarius duo-

bus paribus constat . Quinarius sibi geuius est . Senarius in operc
mundi perfectus est , et ab imparibus par est . Septenarius leoiiiiiins
est, et interdum pro toto est

60. Nouenarius a perfectis im-

Octonarius a parlbus par est .

parlbus impar est Denarius perfectus, atque finalis est

. Termini .

autem numerorum, vel hmites istl sunt vnus, decem , centum, et :

mllle Hucusque ad regulam priml versus dlsputatum est Nunc

. . forte,NttMr<ftf
secundo
de secunda tractemus.

C A P V T XII.

De Vndenario Numero

61. y numerus prima secundi versus monas tst y

ndenarius
qui imparibus suis non habet amplius 5 nlsi solam vndecimam quod 5

est sicut quinarius solam quintam , et ternarius solam tertiam

3 .

In Scripturis autem vndenario numero transgressio praeccpti signi-

ficaturjsiue dimlnutio sanctitatls Vnde et vndecimus psalmus sic .

inchoat dicens Saluum me fac > Domine , quoniam defecit sanctus

: ,

58. ms. hic , et alibi in Apoca-

In to , quod num. 25. se setnper ostcndit
lypsinpro in Apocalypsi 6i. Forte , <^«/ in ptirtibus suis . . .

59, Sibi genius est id est , vt pu-

: quod est vnum,sicut.
Gg 2
 . 1 ,

2S6 DENVMERIS
Sicut enlm per denarium scribitur perfectio beatitudlni^ , ira per vn-
denarium transgressio legis .

62. Hinc est^quod Adam progenies per Cain vsque ad dilu-

iiium vndenario numero terminatur , ad significandum scilicet pec-

catunijquod per transgressionis superbiam fit Nam et vela ciii- .

cina 3 quibus tabernaculum tegebatur, vndecim fieri iubenturj vt

et per numerum peccatum , et per cilicium punctiones , atque la-
menta peccatorum significarentur In Danielc quoque vndecimum .

bestiae cornu esse docetur , ad demonstrandum illum auctorem

transgressionis diabolum , et filium eius Antichristum y cuius regni
virtus in peccati potentia exaltatur .

63. Nam et PetruSj cadente luda , ne in vndenario numero

apostolorum summa permaneret , duodecimum Matthiam sorte ele-
ctuni constituit, metuens, ne in numero transgressionis consisteret
summa apostolicae veritatis , licet et hic numerus in ratione tem-
porum reperiatur ascriptus Vndecimo namque kalendas aprih"s fa-
.

ctus fuisse legitur mundus Vndecim etiam perhibentur dierum

.

epactae j
quae per singulos annos ad cursum lunae adiiciuntur.

C A P V T X 1 1.

De Duodenario Numero

6^. JuJ uodenarius numerus inter alios numeros legitimus cx le-

gitimis numeris est . Propterea septenarii partes altera pro al-

tera multiph'catur . Nam quater terni , vel ter quaterni eun-

dem numerum faciunt autem partibus suis simul ductus non
, hic
tam consummatur , sed exceditur Ampliorem quippe de se ipsum
.

61. In ms. monttdes pro monas . tumno conditum asseruerunt : sed ple-
Ib. Ex S. Augustino serm. 51, c. 23. rique Patres vernotempore creatum nrjun-
et alibi dum tcncnt , Cyrillus Hierosolymitanus ,
62. Progenies ab Adam vsque ad Noe Basilius, Nazianzenus, Ambrosius, Theo-

dicuntur decen) supra num. 56. Hic di- dorctus , et alii Confer Concilium ius-
.

cuntur vndecim progcnies vsque ad fi- su Victoris Papae a Theophilo Alexan-

lios Noe . Reposui vndecimum bestiae cor- drino celebratum in Append. 8. tom.j.
nu pro vndecim bestiae cornu . Posset pag. 515.
tjuoque legi vndecim bestiae cornua . 64. In ms. erat nam quaterni , pro
Sed ex Danielii cap 7. v. 20. praefe- quo lego nam quater terni Pro excidi- .

Tet\^\im v\detur vndeciwum besfiae cornu . tur posui exceditur Fortasse lcgendum .

^3. Nonnulii veteruffl niunduiu au- simul ductiSi GX.tion tantum consummatur»
 . . ,

D E N V M E R I S 2j7
niimcrum rcddit nam partes eius vsqiie ad sedecim pcrueniiint .
:

Habet enim has quinque , duodecimam quod est vnum,sextam, ,

quod duo , quartam , quod tres, tertiam , quod quatuor^ dimidiam ,

quod sex
65. Itaque vnum , ct duo , et tria , et quatuor, et sex , in sum-
mam ducta sedecim sunt,Tali ergo ratione piusquam perfectus ha?
.

betur. Hic autem duodenarius numerus , vt praediximus, in Scri-

pturis legirlmus ^ siue quum
pro toto ponitur , siue quum in se
multiplicatur : pro toto ponitur,vt xii. throni,et xii. tribus
dum per xii. thronos omnes iudicantes, et per duodecim tribus
omnes gentes significantur .

66. Pro se ipso aurem ,sicut duodecim pcr duodecim ,centmii

quadraginta quatuor efficiunt 5 quo nuniero omnis ecclesia desi-
gnatur Idem autem frequentior est in Scripturis, et inter omnes
.

numeros habetur inslgnior propter summam patriarcharum, et apo-»

stolorum .

67. Duodenarius est numerus apostolorum , idem etiam et pa-

triarcharum: sunt enim et totidem minores prophetae Lapidesetiam .

duodecim, quos sacerdotes gestabant in pectore Duodecim prae- .

terea in \e^e apostolici fontes leguntur , iuxta quos septuaginta

creuerunt pahnae, duodecim namque Israel tribus vocantur Duo- .

decim etiam exploratores ad terram sanctam mittuntur , quibus

botrus in ligno sub typo Christi defertur
68. Denique et propter aeternitatis testimonium de lordanis
amne lapides duodecim auferuntur , qui ponuntur in loco , vbi se-
cundo circumcisus cst Israel Porro EHas ex duodecim lapidibus .

acdificauit altare , et apud Matthaeum xii. fragmenta cophinorum

superfuerunt in solitudine . Item in Apocalypsi de singulis patriar-
charum tribubus duodecim miha signantur in frontibus Superca- .

put quoque agni corona duodecim stellarum resplendet, et funda-

menta etiam lerusalem ex duodecim pretiosis lapidibus sunt et ,

ipsa ciuitas xii. stadiis est vndique versum , et eiusdem ciuitatis

XII. portarum ingressus habetur .

69. Hic duodenarius numerus sexies multiplicatus facit septua-

ginta duos discipulos, qui missi sunt ad praedicandum per totum
mundum in septuaginta duabus linguis diuisum Item multiplica- .

tus in sese, efficit centum quadraginta quatuor , qui est mensura

murorum lerusalem .
 .

2^5 D E N V M E R I $

70. Idem ipse qiioqiie multiplicatus facit centum quadrngin-

.ta IV. milia signatorum 3 id est , vniuersitatem sanctorum. Prae-
terea et in temporibus , et in partibus mundi conuenit numerus
iste . Duodecim enim mensibus explet sol iste visibilis annum :

duodecim etiam flabra ventorum vniuersum peragrant mundum .

Duodecim etiam horae sunt. diei , totidcmque horae sunt noctis.

C A P V T XIV.

De Denario T^ernario Numero ,

71. JL/e.7taritis Ternarius numerus propter tria, ct deccm designac

legem^ decalogum videlicet, et Trinitatem Com-
et legislatorem 5 .

petenter autem hic numerus apostolo Paulo ascribitur^qui eiusdcin

tenet numeri locum in ordine apostolorum .

72. Nam idem ante legis doctor, postea Diuinae Trinitatis iii
gentibus extitit euangelicus praedicator ^quasi decem , et rria tenens
Vnde et ipse Beniamin , de cuius stirpe Paulus est ortus, in tribu
tertiadecima computatur, Ephraim^ et Manasse annumeratis pro lo-
seph in ordine patriarcharum .

C A P V T XV.

De Denario Quaternario Numero .

73.
constat,
U enarius (^uaternarius
gemitum nobis
numerus
hunc temporalcm, quem ve-
insinuat, siue
,
quia ex duobus septenariis

tcres in ctio figuraliter vtebantur , siue illum aeternum , in quo

a laboribus suis omncs sancti expectant requiem Rcpcritur autem .

iuxta euangelium in gcnerationibus temporum Ab Abraham nam- .

que vsque ad Dauid quatuordecim generationes annumerantur Item .

a Dauid vsque ad Transmigrationem totidem generationes repe-

70. Duodecim horae dici in eiiange- 73. Quem vtebantnr , Isidoriana

lio comiiienrjorantur Nox quoque qua-
. phrasis cst ,c\ eius praesertim mis.
vt
tuor vigiliis constabat , vnaquaeque vigi- operibus saepe constat Sed pro gemi-- .

lia quatuor horis . Inaequalcs autem erant tum aliud videtur reponenduno > quod
diei noctisque horae pro tcmporum va-
, requiem denotet ; fortassc getninum , tc
«ictate .
subaudiatur seoiaiarium .
 . .

D E N V M E R I S 239
riuntur ; rursusque vsque ad Christum generationes quatuordecim
computantur .

74. In lege quoque quartodecimo die mensis primi pascha cc-

lebrari iubetur de carne agni immaculati . In Ezechiele autem qua- Ezech. 4^.
tuordecim extenditur cubitis crepido caclestis altaris Quatuordecim . v. i-j.

praeterca annis seruiuit lacob Laban. Quatuordecim anni fuerunt

vbertatis Aegypto sub loseph
in .
'
fovtc , stereli-
y^^'^'^'^'
75. Paulus quoque apostolus post annos quatuordecim ad euan- ^^^^f

gclizandum ascendit in lerusalem, Barnaba secum , et Tito assum-

ptis . Idem quatuordecim epistolis praedicationis suae sermonem
conclusit. Porro lob pro tolerantiae meritis quatuordecim milia
ouium in fine recepit . Puer quoque in adolescentiam post an-:
num quartumdecimum transit 3 atque gignendi virtutem anno quar-
todecimo sumit
C A P V T XVI.

De Quindenarh Numero .

76. \^ ulndenarius numcrUs iuxta decisioncm suauem rationum ,

quia ex tribus partibus constat 5 imperfectus est. Habet enim pri-
mam , et tertiam , et quintam tantummodo . Sed prima eius vnum
cst 3 quinta eius tria sunt 5 tertia vero quinqne ^ qur efiiciunt ncuem .

Hic autem mystice in duabus decisus partibus et praesens tempus

'""
significat, et aeternum demonstrat

77. Constat enim ex septem 5 et octo , qui faciunt quindecim ,

scd et septem eius ad temporum cursum pertinent , quod duobus
scptenis peragitur j octo vero ad fidem rationis , vbi in aeterna
pace gaudebitur . Octauo enim die , qui est post sabbatum pri-
mus 5 Dominus resurrexit^cuius figurae mysterio aeternitas futurae
resurrectionis manifestatur Siquidem et septem eius pro sabbati
.

cultu testamentum vetus insinuant Octo vero eius Dominicam re- .

surrectionem nouum testamentum demonstrant .

78. Recte ergo hic numerus societatem significat testamento-

rum Hincestjquod apostolus Paulus quindecim diebus in lero-
.

76. Yone , suaruyn pro suauem . nouum testamentum ^wtX foiwxs prc Do-
77. In ms. septem vero md fidem . minica rcsurrectione nouum test<tmen-

Forusse , Dominicam resuyrcctionem , et tum .

 .

j^o D E N V M E R I S

solymls Petro se commorasse testatur , vt cum eo vtriimque

cum
testamcntum conferret, et septenarium propter tempus vitae prae-
sentis^et octonarium propter futurae resurrectionis aeternara bea-
titudinem^vt animaduerteret ,qualiter et temporalia temperaret^ et
aeterna inhianter appeteret.
79. Hic autem quindennrius numerus mystice Dominico ascri-
bitur tem.plo . Quindecim gradus erant in circuitu templi , in qui-
bus sacerdores , et leultae secundum ordinem meritorum astabant,
ad quorum etiam exemplum quindecim graduum cantica decantauit
propheta per quos a terrenls paulatlm crescendo vsque ad tem-
,

forte , si^.per- plum lerusalem superne conscenditur Quamquam si per denarium

.

"^^' iste numerus computatus consurgatjcentum quinquaginta psahnos >

quos cecinit propheta jdemonstrat.

80. paulatim ab vno vsque ad se ipsum per incre-
Certe si

menta consurgat, centum xx. fideles designat , super quos infusus

est Spiritus Sanctus, qui et per septenarium numerum septlformis
spiritus gratiam acceperunt ,et per octonarium numerum aeternae
spei gloriam mundo praedlcauerunt
81. Sunt etiam pleraque in Scripturis numeri huius cxempla.
Quinta decima enim die solemnitates incipiunt DominijCt quinta
decima die mensis festiuitas tabernaculorum estjin qua filii Isracl
azyma primum comederunt in eremo , fixeruntque tentoria . Si-
quidem et Ezechias moriens quindecim annos commeatum vitae
recepit Altitudo etiam diluuii cxcrescens totidem cubitis montium
.

iuga conscendit . Incrementum autem quinta decima luna tenetj

quinto decimo anno indictio solaris finitur.

C A P V T XVII.

De Denarto Senario Numero ,

J2. l^enarius Senarius constat ex duobus perfectis , qui tamen

his partibus continetur . Habet enim sextam decimam , quod est
vnum ,

Si. Ms. codex s!c habebat, In ele- 82. Sextam decimam ,\t\x.t\\\gc par-
tnentutn autem quintadecima luna terrae 9 /^w Mox legcndum vidctuT
.
t qui fafiuaS
quintadecimo anno inditio solaris finitur . quindecim .
 .. . . .,

-D E N V M E R I S 241
vnum octauam, , quod duo ,
quarcam , quod quatuor , dimidlam ,

quod octo , qui faciunt sedecim .

85. Hic tamen per mysterium prophetis creditur assignatus

Eorum enim libri sedecim esse probantnr , id est^Isaias ,Ieremias,
Ezechiel, Daniel, Osee , loel , Amos , Abdias , lonas Michaeas,
,

Nahum, Abacuc , Malachias ,Sophonias, Aggaeus, et Zacharias,quo-

rum figuram sedecim bases illae gestabant argenteae , in quibus
deauratae tabulae stabant contra occidentalem plagam ,

84. quidem prophetas intelligimus supcr quorum splen-

Bases ,

didissimum vaticinii fundamentum consistit amplissiina doctrina apo-

stolorum
CAPVT XVII L
De Duodeuicesimo Numero .

85. 1-J uodeuicesimus a senario per denarium adimpletur, quia sex forte,/!»?rrff

aetates sunt mundi , cuius senaria series tripertita ratione temporum narium .

distribuitur , legem,sub lege , sub gratia, in qua tertia

id est , ante
ostenditur sacramentum fidei , quod ad salutem animarum suscipi-
mus Huius numeri mysterium euangelica mulier illa typum ec-
. ,

clesiae gerens expressit , quae a Domino post octo , et decem an-

,

nos erecta , atque sanata est

86. Redemptor enim noster sexta aetate descendit ad salutem
nostram , cuius senarii numeri formis illa ratio adiecta , ter seni de-
cem,et octo efficiunt, et explent raulieris eiusdem typicum sacra-
mentum
C A P V T XIX.
De Vndeuicesimo Numero •

87. Vndeuicesimus numerus lunaris cycli enuclcatius rationem per-

stringit, denique in eius cursu paschales quartae decimae lunae ia
omnium annorum reuolutione sine vlla ambiguitate repetuntur
recurrente semper in sese eiusdem decem nouenalis cycli cursu ,

qui dum
vsque ad finem circuitus sui peragitur, rursus eisdcm li«^

ncis,quibus a principio coepit, reuoluitur

S7. In ms. crat cycH ciraili cursu : dcleui circnli , quod videtur glossa .

l^omy. Hh
 . .

24» D E N V M E R I S

C A P V T XX.

De Vkenario .

88. r /V^r/Zww/ quoqiie numerus , secundi versus finem faciens,

partibus suis plusquam perfectus habetur . Hic autem ex dupiiei
decaiogo constans, designat geminam iegis scientiam , quasi aper-
tum 3 et absconditumjsimpiexjet mysticum . Pertinet autem ad ta-
bernacuii Dominici sacramentum
^g* Ibi namque ad australem , et septentrionalem plagam bis
denae tabulae super bases stabant argenteas , et in templo , quod
Salomon aedificauit , alae duorum Clierubin xx. cubitorum men-
sura diffundebantur . Datur etiam et iiic numerus Israeljatque Le-
uii viginti enim annorum ad proelia eliguntur^et xx. annorum ta-

bernaculo descruire mandantur .

C A P V T XXI.

De Vicesimo quarto Numero .

90. V icesimi quarti summa multa in semetipsa Scripturarum con-

tinet sacramenta , vnde et sacratus commendatur hic numerus .

Viginti enim quatuor suntlibri legis, et prophetarum . Patres quoque

viginti etquatuor sunt. Duodecim apostoli^et patriarchae totidem .
5

Viginti quatuor etiam classes sacerdotum fuerunt ab initio legis in

populo iudaeorum , quae vicissim in templo hostias immolabant
91. Singulae classes singulos pontifices summos habebant quo- ,

rum nominibus classes nuncupabantur Apud loannem quoque se- .

dilia viginti quatuor sunt , et viginti iv. seniores tenentcs ci-

tharas , et phialas , et adorantes agnum 5 nempe et quatuor animalia
XXIV. alas habebant Ipse autem viginti quatuor seniorum nu-
.

inerus^si ab vno incipiens paulatim addendo vsque ad vicesimum

quartum peruenias, trecenti efficiuntur , per quos longitudo arcae,
id est 5 fides ecclesiac significatur , in qua infinita sanctorum multi-
tudo omnium continetur.
92. Praeterea ex duobus duodenis numeris vicesimi quarti nu-
 . ,

DENVMERIS 243
meri summa completur , per quos slgnificatur ecclesia et ex cir- ,

cumcisione , et ex gentibus congregata Itaque et si octauus nu- .

merus tripliciter computatur 5 in quo veraCjer sanctae circumci-

sionis figura est, vicesimum quartum numerum facit^in quo figu-
ralitcr edocemur, in amputatione vitiorum credere nos debere ia
Patrcm , et Filium , et Spiritum Sanctum .

Idem etiam numerus septuaginta duos discipulos ostcn-

cf^,

dit 3 quos Dominus binos ante faciem suam praemisit, ternario nu-
mero in se multiplicato Denique ter vicies quaterni scptuaginta
.

duo faciunt. Nam et si sexies quartum numerum supputes, etqua-»

tuor praeferre elementa mundijin quibus cuncta subsistunt, et qui
sunt in operibus mundi huius , in quo ipsa elementa subsistunt

C A P V T XXII.

De Trkenario Numero .

94. Ji rketjarius numerus cx denario triformiter poslto consum-

matur . Habet enim denarium ter propter Patrem 3 et Filium , et Spi'
ritum Sanctum 5 et propter decem praecepta legis , quae nobis do-
no eiusdem Trinitatis ad conseruationem vitae concessa sunt Hinc .

cstjquod arcac altitudo triginta cubitis erigitur quia ecclcsia de- ,

calogi mandato fide Trinitatis perficitur cuius exempla in Scriptu- ,

ris talia reperiuntur.

95. In Zacharia enim Dominus trlginta argenteos pretlum suae
mortis accepit,et in euangello Christum ludas totldem argentels
venumdault. Ipse quoque Dominus, et Saluator noster eadem aeta-
te in lordanem descendlt, et mundo euangelium praedlcauit Si- .

quldeni et trlceslmus fructus conlugatorum datur propter carnis

confllctum , ne llbidine superentur
96. Menses quoque tricenis diebus conslstunt , horaeque toti-

95. Supputes i et quatuor etc. Non rentur in triginta partes,quae momenta

satis percipitur sensus , et aliquid , vt vocarentur , nescio , an alibi scriptum re-
opinor , deest , periatur , Quod tricennalis cbiectio an-
95. Isidorus fortasse scripsit , •y^wwOT- rorum finem in rerum repetitione po-
decUt . nat , exprimitur etiam in Concilio Hi-
96. Momsntum pro exiguo temporls spalensi II, cui S. Isidorus praefuit, c.2. ,
spatio sumitur ; sed quod horae diuide- vbi vsurpatur hoc ipsum verbum tri-

Hh 2
 244 DENVMERIS
dem momentis conficiiintiir ^. atque in oranium rerum j personarum*
que repetitione tricennalis smnorum obiectio finem ponit.

CAPVTXXIII.
De Quadragenario Numero . p -

97. i^ uadragenarlus
numerus plcnitudinem indicat temporum ,
tamquam eo secula consummantur , cuius numeri typo et lex , et
prophetae, et euangelia monstrantur j quadragcnis enimdiebus Moy-
ses 3 et Elias, et Dominus ieiunauerunt , praebentes nobis significatio-
nemjVt quamdiu in hoc seculo consistimus , a cunctis illecebris
carnah*um vitiorum nosmetipsos abstineamus, manentes sub conser-
uatione decalogi praeceptorum ^qui per fidem in quatuor mundi
partes diffunditur , vt decies quater ducta quadraginta dies im-
pleantur.
98. Hoc significauerunt quadraginta dies diluuii , procellas sci-
iicetjet turbines scculi huius, quae patiiur ecclesia . Hoc etiam
et quadraginta anni in eremOjquibus significatur laboriosum nos
in seculo habere cursum , dum ad promissum caelestis patriae prae-
tendimus regnum Nam illud quod quadraginta diebus Dominus
. ,

tentatur in eremo , id declarat, quia quamdiu in hoc corpore su-

€»7« V. I. mus, tentationes portamus. Tentath est erjim ^\x. ait \oh ^'vita hw
tnana super terrarn .

<)g, Hinc est , quod Ezechiel quadraginta diebus solis peccata

ludaeae pronunciauit ,quia tantum in hoc mundo licitum est rcmis-
sionis fructum consequi poenitentiam . In futuro autem nihil prae-
stat confessio jsed sola sanctorum,et piorum futura est retributio .

)
<ennaUs obiectio , vt videri potest in Ap- fuerit . Legi poterit , tamquam eo seeula
pend. 4. ad tom. 2, pag. 520. fonsummentur .

97. Expositio mystica numeri qua- 98. £/ quadraginta /»««/: scilicct si-
dragenarii liis , cr similibus rationibus gnificauerunt In ms. erat et quadra^
.

apud SS. Patres passim occurrit , quod ginta annos . Verba lobi in Vulgata sunt ,
hic numerus quadraginta dierum ieiu- Militia est vita hominis super terram .
«io quodammodo a Christo consccratus ^9. In ms. seli pro soHs .
 . ,

D E N V M E R I S 245

CAPVTXXIV.
De^ quadragesimo sexto Numero

O
.

^
100. x^tt^ir^^/W^scilicet, et /^x niimerormn ratio iii eiiangelio
pro teniplo aedificatur, qiii refertur ad fabricam Dominici corpo-
ris, propter quam templi mentio facta estjin cuius figuram tem-
plum a iudaeis destructum triduo citaturum se tssQ dicebat Nu- .

merus enim ipse senarius multiplica^us conceptum Virginis, et par-

tum ostendit. Dixerunt cnim ei Q^uadraginta ^et sex annis aedi^ lodnn. 2. 20.
:

ficatum est templum .

loi. Qundragies sexies seni fiunt ducenti septuaginta sex, qui

numerus dierum complet octo menses , et sex dies , quibus femi-^orte j«''^^/??
narum perfectum tempus pariendi comperitur , non quia partus hu- "^*^""^^"*^*
ius numeri termino compleatur , sed quia in conceptioneDominici
corporis vsque ad partum idem numerus inuenitur. Octauo enim
kalendas aprilis praedicatur tsst conceptus , et octauo kalendas ia-
nuarii natus probatur
esse .

102. Ab illo ergo die vsque ad istum duccnti septuaginta, ct

sex dies inueniuntur, quibus computatis per senarium numerum
quadragies sexies adimpletur. Quo numero er aedificatio templi
ct perfectio corporis declaratur de quo specialiter dixeratjjE/ />;
, loann. 2. 20*
triduo suscitabo illud . Hoc autem dicebat de templo corporissuij
quod mortis passione dcuicta post triduum suscitaretur . Sicut per
quadragenarium temporis huius laborjvel terminus^ita per quin-
quagenarium aeterna illa beatitudo significatur .
103. Denarius enim additus ad quadragenarium laborantibus
in hoc seculo fidelibus merces illa persoluitur , quam acceperunt
primi , et nouissimi operantes in vinea , sicque quinquagenarius in
illa requicjac laetitia sempiterna . Hinc est , quod in lege quin-
quagesimo anno iubilaei requies colebatur , ad significandum , quia
post laborem huius mundi peruenitur ad futuri requiem seculi

100. Fortc legen d u na , /ri<^«tf susci. 102. In Vulgata nostra , £r in tri^

taturum . bus dicbus suscitabo illud .
 2^6 PiE.; N V M E R I S

G A p V T xxy.

De Quinquagenario Numero •

104. JL Xic autem numerus m sanctis scripturis sacratus est pro-

pter Spiritum Sanctum . Quinquagesimo enim die egressionis Israel
ex Aegypto datae sunt tabulae legis in vertice montis Sina, et post

passionem Christi quinquagesimo die descendit super centum xx.

fideles Spiritus Sanctus h ideoque et quinquagesimus psalmus indul-
gentiae , et remissionis zst .

105. Vnde et in euangelio quinquaginta etiam denarii dcbi-

toribus relaxantur . Nam quod in diluuio quinquaginta cubitis ar-

cae altitudo dirfusa est^eiusdem Sancti Spiritus dilatatam in mun-

do gratiam designabat, Apostolus
sicut Gratia Dei dijfusa
dicit :

AclRom.5. 5. fJ^ in cordibus nostris per Spiritum Sanctum ^ qui datus est nobis ,

CAPVT XXV L
De Sexagenario Numero .

106. kD exagenarius numerus, cuius summa a pcrfecto senario per

denarium adimpletur, significat omnes sanctos , qui per obserua-
tionem decem mandatorum perfectionem sanctitatis accipiunt. Haec
cap. 6. V. 7. Salomon de Christo in Canticis Canticorum cloqukur Sexaginta^ :

inquit ille , r^^/;/^<f 5 sanctorum scilicet animaejfidei vinciilo Chri-

sti amore connexae^qui dum Saluatori ( per ) obedientiam co-
. . .

pulantur ^quasi sexagenario numero computantur .

.107. Hi sunt, quibus et ille in euangelio sexagesimus fructiis

permittitur , qui diuinis mandatis perfecti agonem aduersus carnis
concupiscentiam ger-untjsed iccirco sexagenarium percipiunt fru-
forte,f^-«//rt/#ctum 3 quia ad hanc vsque aetatem congressio exaltat libidinum,
Quamdiu ergo certamen 5 tamdiu corona . Hinc est 5 quod et rniji-

-
105. In Vulgata » Charitas Dei dif- parua laciina suppleiii per , vt sensum
fusa est etc. reddercm , et fortasse aliud non decst»
106, In ms. crat illat reginat . In nisi per fideJem .
 . .

DE NVMERIS ^^7.
tes in procinctu posid post sexagesimum annum a certaminibu<r,
bellicis subtraluinturj ct in otio consenescunt. "?

^K C AP V T XXVII.
' '" '
-^ - Ratia de Sancto Pentecostc »

Q., ...

uadragenarius numerus ex se etiam quinquagcnarium.gi-

gnit, additispartibusj per quas partes quinquaginta eS-
Ciuntur ita 5 assei quadraginta . Bis deni quadraginta . Quaterni qua-
draginta . Quinquies octoni quadraginta . Octies quini quadragin-
ta .Decies quaterni quadraginta. Vicies bini quadraginta jet additis
x.^efficiuntur quinquaginta.
Per hos numeros significatur in quadragenario numero
109.
praesens vita , in quinquagenario vero futurajqui numerus quin-
quagenarius triplicatus facit illum numerum perfectorum , qui ad
eam in vitam aeternam praedestinati sunt Ter enim ductus facit .

centum l. additis etiam tribus Ipsi ostendunt illam sententiam .

cuangelii qua centum l. tres pisces ad litus educti suntjqui

3 in
erant pondere magni, id estj actibus , et vita praeclari Septi- .

mus decimus vero numerus incipit ab vno , et peruenit vsque ad

X. et VII. 5 ct facit eosdem centum l. tres Tres autem , qui ad- .

duntur^ipsi ante legemjsub lege,et sub gratia .

iio. Ideo in psalmo septimo decimo sic dicitur Quum ertptet :

eum de manu omnium inimicorum eius , et de manu Saulis, vt osten-

dereturjiam ab omnibus tentationibus praesentis vitae caruisse , et
in illo numero esse sanctorum 3 id estjin illis cliii. piscibus , qui
in litore separati sunt , id cst, qui functi hac vita omnibus tenta-
tionibus huius mundi, qui quasi pelagus est , carueruntjCt iam in
illa aeterna beati sunt
III. Numero autem 5 qui dicitur computari ab vno vsque

108. Corruptnm vidctur , itssei qua- sunt inltio In die , qua eripuit eum Do-
:

draginta , bis deni quadraginta . Pro qui- minus de manu etc. Pro caruisse legi
bus verbis haec tantum legere praesta- poterit cauisse , quamuis iterum occur-
ret , his viceni quadraginta . rat caruerunt
xoy. Fone,quia Deo in vitam etc. iii. Haec fere totidem verbis ex
110. Verba psalmi in Vulgata haec S. Augustino i» psalm. 49. Centtim ergo
J48 DE NVMERIS
XVI I. multlplicato , fiunt cli 1 1. , id est, ad vtium adde duo , et

fiunt tres . Adde tres , adde iv. et

et fiunt sex : fiunt decem :

adde V. et fiunt xv. adde vi. et fiunt xxi. Adde vii. et fiunt
xxviii. adde viii. et fiunt xxxvi. adde ix. et fiunt xlv. ad-
de x. et fiunt lv. adde xi. ct fiunt lxvi. adde xii. et fiunt
txxviii. adde xiii. et fiunt nonaginta vnum . Adde xiv. ef

fiunt cv. adde xv. et fiunt cxx. adde xvi. et fiunt cxxxvi. adde
XVII. et fiunt cLi II.

quinquaginta tres piscts non tantum nu- addas triat addas quatuoryVtfiant decem ,
merum sanctorum significat etc. Decem addendo quinque , vt fiant quinque etc.
ttutem , et septem , si numeres ab vno addendo decem , et septem , ejficiuntur cen-
vsqui ad dectm et septem , addendo nume- tum quin^ua^inta tria .
ros omttfs ^radatimtVt ad vnum addas duo.
 . .

249

S. ISIDORI
HISPALENSIS EPISCOPI
QVAESTIONES TAM DE NOVO
QVAM DE VETERI TESTAMENTO.
Q V AE S T I L

I. D4 -^ ic noiium , et vetus testamentum ?

mihi , quid
Respondit. Vetus est peccatum Adae vnde dicit Apostolus K^-
gnauit mors ab Adam 'usque ad Aloysem , et reliqua Nouum cst
est inter
:

.
: AdRora.j.14,

Christus de Virgine natus

2. Vnde Propheta ^ich : Cantate Domino canticum nouum:c\m%
homo nouus venit , noua praecepta attulit , id est^ nouum testar

mentum
I I.

3. Dic mihijquanti nouo testamento ?

libri intelliguntnr in
Respondit Viginti vii., et in veteri testamento legis Moysi xlv.
.

libri suntjiuxta septuaginta duas linguas septuaginta duo libri in-»

tclliguntur .

4.Vetus est^quando res alienas tollit homo j nouum, quando

propria largitur Vetus est , quando malum pro malo redditur,
.

vnde dicitur Oculum pro oculo ^ dentem pro dente^ti cetera, quae
:

ad vindictam pertinent Nouum est inimicos diligere Dominus

. .

dixit in cuangelio : D/V/V//^ inimicos vestros : benefacite his ^ qui Min\i>So /^^,

cderunt vos .

Num. I. De hoc opere,et de ratlo- bentis colligl posslt . Vro respondit ^ (^\xo\
nibus , , foetam essege-
quae persuadent est in ms., reponi posset rcspomiet y aut
nuinum S. Isidori , quamuis adhuc pu- rtspondetur .

blicam lucem non viderlt , abunde dis- 3.Ms. lex Moysi Libros veteris , .

putaui in Isidorianis cap. 64. In eo au- et noui testamenti eodem modo septua-
tcm describendo ita librarii errores cor- ginta duos Isidoruf numeraC ia Prooe-
rexi , vt nonnunquam aperca vitia inta- miis ioitio .

cta reliquerim , ex quibus genius scri-

tom.V. li
 . .

ijo QVAESTIONES DE VETERI

5. Vetiis est, peccarores in infernum descendere j noiiuin estj
conuersos in regnum Domini introire , Et vetus erit, omnes pec-
catores, et impios ad diem iudicii in infernum descendere , vbi sem-
per manebunt. Nouum est omnes iustos in regnum Domini in-
,

2. C.3.V.13. troirejvnde S. Petrus dick:Nouus homo ^et noua Urra-^yQt noua

erunt in memoria priora.
6. Et vetus erit in igne purgatorio pro minutis peccatis pur-
gari ; nouumj quando purgatus exinde fuerit in regnum Domini

I I I.

7. Dic mihi , quibus modis dicitur . Respondit . Quatuor

liber :

iibri dicuntur ad legcndum , vel liberandum Codex dicitur ad ,

condiendum . Volumen dicitur ad voluendum.

I V.

Dic mihi , prima litera

8. A pro quo accepit nomen ^4 ? De
Angelis 3 de Ante secula , de Adam de Anima ,

V. V

Dic mihijquibus nominibus dicitur ^?Respondit. TribuSj

9.
id Qst:,Ale^h in hebraeo, Alpha in graeco, A in latino .

V I.

10. Dic mi\\i y Euangelium in cuius lingua dicitur ? In graecaj

et in latina^id est , bona nunciatio.
VII.
Gencslsu. 1. 11. Dicmihijpro quo dixit Dominus ad Abraham , £x/ r/(?

5. Verba sunt , Noiios vero

S. Petrl meri 4. 5. 6. videntur coUocari debcre
caelos , et nouatn terram secuitdum prO' antc num. 3.
missa expectamus
ipsiits . 7.Forte a legendo . , , a condcndo etc»
6. In ras. pro minuta peccata sic : 8. Ms. pro qui d sic etiam num.ii.
:

passim occurrit nominatiuus pro ablati- Forte propter quid .

uo : ac fortasse legendum erit in regno 11. In WnlgnVd , Egredere de tcrra etc
Domini j nisi aliquod verbum desit Nu- .
 . . , . . .

ET NOVO TESTAMENTO ^j,

terra tua , ct de cognatlone tua , et de domo patru tui ? Abrnham
personam Christi gerebat . Sicut Abraham dimisit terram ^ et cof»-
nationem , et domum patris sui : venit in terram , quam ignora-
bat: ita et Christus dimisitgentem suamjhoc est, iudaeorum
12. Ita eximus de terra nostra nos , quando de diuitiis huius

mundi 3 et de facultatibus contemnimus, et de cognatione nostra,

hoc estjvitiisj ct de domo patris nostri^hoc est, dc memoria hu-
ius mundi
V I I L

13. Dic mihijnomen Apostolorum cuius lingua dicitur?Re-

spondit. In graeca : in latina missi interpretantur

I X.

14. Epucopus in cuius lingua dicitur ? Respondit

Dic m\h.\ ^

In graeca:in latina speculacores Episcopus autem nomen est ope- .

ris, non honoris Sciat , se non qssq episcopum , qui praeesse de-
.

sideratj non prodesse

X.

15. Dic mihi, Clerus in cuius lingua dicitur ? Respondit . In

graeca : in latina sors Domini interpretatur

X I.

i5. Dic miKiyAbba qua lingua dicitur? Hebraice graece pa- :

terjlatine genitor,
X I I.

'
17. Dic mihijqui primus fuit clericus ? Respondit. 5. Petrus.

12. Pro contemmmus forte recedi- lnteUigat , non se episcopum , qui

esse
rniis , vel concedimus , vel contendimns praeessedilexerit , non prodesse . Vide
cxire . etiam Quaestlonum dialogum sub Au-
14. S. Augustlnus de ciuit. Delc. 19. gustini nomine quaest. vltim.

li 2
 . .

252 QVAESTIONES DE VETERI

X I I I.

i8. Dic mihijquanta suntjqiiae cx nihilo creauit on:inipotens

Deus? Respondit . iv. , id est, angelus, et animajcaelum , ct terra .

Reliquae vero crcaturae ex ipsis procedunt .

XIV.
19. Dic mihi, caclum quid intclligitur ?Respondit . Angelus:
et terrajid cstjsancta ecclesia . Et caelum animae iustae : et terra

peccatores
X V.

20. Dic mihi , quibus modis creditur Deus . Respondit . Tri-

busjsiue iv., id est, Deus bonus, pcrfectus, omnipotens, sempi-
ternus dcbctur credi:quia sine his dici non potest Deus.

XVI.
21. Dic mihijquibus modis adoratur Deus ? Respondit Tri- .

bus : qui adoratur , non adorat qui creator estjCt noncreaiura: :

qui sine peccato est , et peccata dimittit

XVII.
22. Dic mihijquibus modis facit Deus iustitlam cum sanctis
suis?Respondit Tribus : monstrat , vt sciant : pcrsuadet , vt dili-

gant:adiuuat, vt perficiant.
XVIII.
25. Dic mihi^cur Adam accepit mandatum ? Respondit . Ne
sc Deum putaretjsed subditum .

18. Legi potcst Dotninus pro Dcus : debetur credere .

et mox angeli in ms. esi angelos , et

: 21. Melius videretur quia aderatuf
reliquas . . creatHras .
. etc. Et iterum , ac terrio quia pro ijui .
20. Qod.credetur .,. Deum bonum etc. 23. Forte ie^emlum se domiiium .
 . :

ET NOVO TESTAMENTO 253

X I X. -^

24.Dic mihi,citr vultus Moysi ternbilis erat iii populo?Rc-

spondit. Quia peccatoribus legcm dabat.

X X.

25. Dic mihi 3 in Apocalypsi pro quo dickiAccipe Ubrum ^^

c.io.v.^.fitio,

et comedt illum j et erit in ore meo dulcis , quasi mel , et amarus

in ventre ? Respondit . Mellica est Scriptura in ore ecclesiae , qui
sunt sapientes ^ et fidcles : amara est in haereticis saeuientibus

XXI.
26. DicmihijCur circumcisus est Domlnus j et circumcidere
non debent homincs? Respondit . Quia circumcisionem ad finien-
dum vetus testamentum fecit , baptismum vcro ad incipiendum
nouum.
X X I L

27. Dicmihijcur esuriit Saluator?Vt illudcret satanam.

X X I I I.

28.Dic mihi , cur non ampHus xl. dicbus ieiunauit Christusl

Respondit Vt Moysi , et Heljiae concordaret
. .

XXIV.
29. Dic mihijquomodo pater iudaeorum mendax fuit ?Idcst
Cain paicr iudaeorum vocatus est^qui dixit Domino iV^if/oji^^i :

€st frater meus '.Q^wtm occiderat Et pater Cain , id est^ diabolus 5 .

qui mentitus cst Adae : {)uod non tnorte morieris , si praeceptum

dominicum transqressus fueris :

25. VcThi A^ocz\yYi^\s: Accipe librum^ sem eiim , amaricatus est venter metis .
it deuora illutn . et erat in ore meo
. . 26. Forte circumcidi non debeni
tamquam mel dulce , et quum deuoras^ omnes : jprius fuit homnes .
 . , . ,

2 54 QVAESTIONES DE VETERI

XXV.
1 Dic mlhijcur dictum GSt Oculum pro oculo ^ dentem pro
0. ^,

dente ^ ^t reliqua , quae ad vindictam pertinent?Respondit. Vt es-

set timor in populo nequidquam liceret , quod sibi nolebat
:

XXVI.
31. Dic mihi, iustitia modis dicitur ? Rc-
qulbus , vel quantis
spondit Quinque iustitia veteris testamenti, iustitia noui testa-
. :

menti ^ iustitia ad iudicandum , iustitia ad misericordiam , iustitia j

quae videtur ab hominibus qssq .

XXVII.
32. Dic mihijquanta contlnet ignls in se ? iv. , id est , vrlt
illuminat, calefacit 3 et sanctificat. Sanctificare autem proprie in sua
natura non habet : h'cet figuram Spiritus sancti teneat ,
qui vrit vi-

tiaj calefaclt frigidam animam , sanctificat peccatorem ^ iiluminat

cor 5 vnde tenebras ignorantiae fugat.

XXVIII.
33. Dic mihi 5 quld intelhgltur in hoc^quod 6\c\m\: ^ Da par^
Ses wii, ^necnon et vi 1 1. Respondit . ludaei non dedcrunt partes
VII 1.5 denegantes resurrectionem diei dominicae sed dederunt :

partes vi i. ^ credentes sabbato Tu vero credejCt honora vtrum- .

qucj id estj noua , et vetera legls, vt non sis iudaeus, neque gen-
tilis

XXIX.
34. Dic mihi 3 cur caput nominatur ? Respondlt . Eo quod
hlnc capiunt initium sensus^et nerui.
30. Forte Ucere pro Jiceret . et 'veterem legem Quid sibi vellnt hae
.

32. In ms. lecit pro licet , et tenlt partes septem ) et octo ^wdicinmi fuitin
pro tenent libro De riumeris ad cap. ix.
^]. hU^veteralegem , Toxunouam i 34. Vet. cod. capiuntur initium setisi*
 , . . r

ET NOVO TESTAMENTO 25

XXX,
35. Dic mihi y eleemosyna qua lingua dicitiir, vel quid inter-
pretatur? Graece dicitur eleemosyna ^ quod latine Dei mel
dicitur
muneratio . Misericordia a misero corde dicta : vnde Donninus mi-
sericors diciturjCt quod subuenit homini misero corde habenti

XXXI.
36.Dic mihi 3 quantosj vcl quales spiritus creauit omnipotens
Deus? Respondit Tres vnumj qui carne non tegitur , id est, an-
. :

gelorum alium 3 qui carne tegiturjCt non cum carne morieturjid

:

est, hominum : tertium 3 qui carne tegitur,et cum carne morietur,

iumentorum, et brutorum animalium
id est, Homo itaque sicut .

in medio creatus est^vt esset inferior angelorum superior iumen- ,

torum .

X X X I I.

37. Dic mihi 5 dilectio 3 vel charitas in quot modis consistunt9

In IV. Hoc primum inDei timore, vel dilectione Secundum
est, .

sicut nosmetipsosj sicDeum araemus. Tertium proximos Quartum .

etiam inimicos .

38. Deum ergo plus quam nos diligere debemus :proxImum ,

sicut nos: inimicum 5 vt proximum Et nisi Deum primum dilexe-
.

rimuS) nosmetipsos minime diligere poterimus

XXXIII.
39.Dic mihi 3 regnum Dei quibus modis intclligitur ?Respon»
dit.Quinque idest , Christus, fides, euangeliura ,ecclesia praesens,
:

vel ipsum regnum caelorum Non fuit poenitentia praedicata ante .

loannem 3 quia ipse dixit Poenitentiam agite appropinquauit enim

: :
Matth. 3. 2,
regnum caelorum .

35. Forte eo quod subuenit homlni et sccunda ,quaria ^vo sscundum , quar-
miserum cor . tum .

37. Cod. consistent pro consistunt 38. In iks. potemus pro poterimus ,
 . . , . ,

25^ QVAESTIONES DE VETERI

XXXIV.
40. Dic mihi , pro quibus causis se voluit Dominus a loannc
baptizari ? Respondit Pro iv. jprima vt quia homo natus estjVt
.

omnem iustitiam impleret ^ et humilitatem Sccunda baptismus, vt .

suum baptismum loannes confirmaret. Tertia 5 vt aquas loannes

sanctificaret .Quarta^vt nulius dedignetur a scruo suo baptizari
dum ipse Dominus a seruo suo baptizatus est

XXXV.
41. Dic mihi, quomodo jvel quando impleuit Christus septem
gradus ? Respondit. Primus gradus lector quando aperuit librum :

Luc. 4. iS, Isaiae prophetae , et dixit Spiritus Domini super me : .

42. Secundus gradus Exorcista: quando eiecit vii. daemonia

de Maria Magdalene .

43. Tertius gradus Subdiaconus quando fecit vinum de aqua :

in Chanan Galiiaeae
44. Quartus gradus Diaconus quando lauauit pedes discipu- :

lorum suorum
45. Quintus gradus Presbyter quando benedixit panem , etfrc- :

git 5 dedit discipulis suis Istos quinque gradus ante passionem im-
.

pleuit Christus .

Psaltn.23.v,7 46. Sextus gradus Ostiarius : quando dixit : Tolliie portas 3 Prln-
cipes 5 vestras , et eleuamini ^ portae aeternales .

47. Sc-

40. Praestablt legere , vt aquas loan- 44. Ex aliorum opinione Chrlstus

nis sanctijicaret : nam i facile vertitur diaconatum insitituit , quum ia vltima
in c . coena corpus suum , ct sanguinem di-

41. Septem gradus , siue ordines ple- scipulis dispensauit .

rique theologi distioguunt sed alio tno- : 45. Forte , deditque discipuJis suis .
do eos percensent . .
46. Censent aiii , ostijriatum ante pas-
42. Exorcistae gradus inchoatus , et sionem a Christo institutum fuisse in-
dcnotatus quoque fuit , quum lesus Chn- choatiue,et denotatiue, vt aiunt , quum
stus tetigit aures surdi , et muti dicens ementes , et vendentcs eiecit de tem*
Ephphtta , quod cst , adaperire . plo , completiue , quum in vltima coc-
43. Alii dicunt , subdiaconatum in- na primam sacerdotii potc»tatem discipu-
stitutum a Christo in vltima coena . lis suis contulit.
 . . ,

ET NOVO TESTAMENTO 257

47. Septimiis gradus Episcopus quando lcuauit :
manum suara
super capita discipulorum suorumj et benedixic eos.

XXXVI.
48. DIc mihi 3 quld est hoc , quod dixit Domlnus in Euange-
lio Facilius esfy camelum per foramen acus transire ^ quam diuitem
:

in regnum Dei /«/r^;Vf ? Respondit Quid per camelum ^ nisi gen* .

liles homines significat ? quia antequam Christus veniret, tortuosi

et gembrosi erant^idola adorando , vel colendo.

49. Quid per illud foramen, nisi incarnatio Christi in vtero

Sanctae Mariae describitur ? Quid per illum diuitemjnisi iudaei,
qui de legis litera se diuites sperabant ?

50. Tria refugia Domini habebant, id est , in monte ,in deser-

tc 3 et in mare . Exemplum nobis ad altiorem iustitiam ascendere
tamquam in monte contemplatiua , sectari , tamquam in deserto , fu-
gercjtamquam in mare .

XXXVII.
5 IDic mihi , quibus substantiis constat homo ? Respondit Tri-
. .

bus, id est , anima^ et corpore Vna est anima , quae , dum con- .

templaturjSpiritus estjdum sentit , sensus tst dum sapit , anima '-i

estjdum mens estjdum discernit, ratio est j dum con-

intelligitj
sentltj voluntas est^dum recordatur, memoria estj dum membra
vegetatj anima est
XXXVIII.
52.Septem sunt modi praedicationis id est, docendo, persua- ,

dendo , increpando, arguendo, terrendo, mulcendo, et promittendo :

hoc estjdocendo discipulos, persuadendo personis, increpando su-
perbos 3 arguendo contrarios , terrendo trepidos, mulcendo iracun-
47. Episcopatum verum esse ordi- 51. Reponendum censeo duabus pro
nem a presbyteratu distinctum , tenent tribus Mutila in fine erat haec quaestio
.

iam cura Canonistis plerique recentio- sic , dum membra

vegetat suppleui ex :

res theologi opere imperfecto De numeris fortasse

Forte et gibbosi erant
48. Alii ca- . S. Isidori in ms. Vatic. Reginae 199.,
melum de fune explicant . in quo haec ipsa sunt , et supra legitur,
50. Videtur id pertinere ad aliam dum sapit animus etc.
^

quaestionem , cuius desic initium . 52. Deest initium huius quaestionis .

tomy. Kk
 . :

25S QVAESTIONES DE VETERI

dos 3 promlttendo prauis, et bonis : prauis tormenta ^ bonis vitam
aeternam .
XXXIX.
5 3 . Dic mihi , qui primus prophetauit ? Fvcspondit x^dam , quan- .

do dixit :Hoc nunc os ex ossibus meis , et caro de carne mea .

X L.

54. Dic mihi , infans paruulus quantas virtutes habet? Respon-

dit . IV. Non laesus meminit j non perseuerat in ira, non delecta-
tur pulchra femina j non aliud cogitat^vel aliud loquitur

X L I.

55. Dic mihijquare diluuinm super terra?Respondit Fi-

fuit .

lii Dei acceperunt filias hominum ex omnibusj quas sibi elegerant

natique sunt ex eis fih"i . Illi fuerunt gigantes , et multa mala fece-
runt in terra , et non placuit Domino . Propterea deleuit eos Do^
minus per aquas diluuii .

E X P L I C I T.

I
 ,
: ,

25:?

S I RI S. I DO
HISPALENSIS EPISCOPI
SECRETORVM EXPOSITIONES SACRAMENTORVM

S E V Q VAE S T' I N E S

IN VETVS TESTAMENTVM.
P RAE FATIO.

H
i»Ji^JBL
turorum gesta ,
iitoria sacrae non she altqua praenunctaclone fu-
atque conscripta est
legis
Nisi pertineret ad praefigura-
tionis mysterium tam multiplex rerum 'umhra gestarum ^ nec docens
.

Apostolus diceret j lex vmbram habet futurorum bonorum ^ non ipsam

imaginem rerum ,

2. Proinde quaedam , quae in ea figuratim dicta vel facta sunt , ,

et sunt plena mysticis sacramentis ^adiuuante superna gratia-^in hoc

opusculo exequentes intexuimus ,• veterumque ecclesiasticorum senten-
tias congregantes ^veluti ex diuersis pratis fiores lectos ad manum
fecimus pauca de multis breuiter perstringentes , pleraque etiam
: et

adiicientes , vel aliqua ex parte mutantes , offerimus non solum stu*

Num.i. De secretorum , siue vt Gria. 2. Et sunt plena mysticls sacramen-
,

Hus ediiit mysticorura Expositionibus

, tis . Ex
hiSyCt S»Ildefonsi verbis , quae
sacramentorum quid hoc loco monere subiiciemus , titulum prorsus iam aboli-
expediret , peti potest ex Prole^omenis tum huic operi restituimus . Ita enim II-
Ciip. 65.,vbi de hoc opere muUa ver- defonsus in vita Isi dori : Co\\eg\t ctiatn
ba feci Satis nunc sit indicare, Gria-
. de diuersis auctoribus , quod ipse cog-
lium auctorcm esse earum notarum , qui- nominat sccrctorum expositiones sacra-
buscum nostras non ita multas interse- mentorum quibus in vrum congestis
:

remus . Neque vero argumentura eius- idem liber dicitur Quaestionum : plura
iDodi est , vt longa explicatione opus sit in praefat. ad opera Jsidori GRIAL. .

et vbi sensus commodus ex Isidori ver- Ib. Qui nimiam longitudinem sermo-
bis cruitur , non est nimis anxie quae- nis abhorrent . Ita Palent. , et duo OxC'
rendum , an omnino ea ipsa verba iUius menses quibus nimia longitudo sermo-
:

auctoris , quem sequitur , expresserit nis abhorret , Valcnt. \ quos nimia lon-
aut eiiam exprimere voluerit , AR£V. gitudo scrmonis abhorrcc , Cuadalup. 5
K k 2
 ,

2 6o
diosis 5 sed etiam fastidiosis lectoribus , qui nimiam lotigitudinem ser-
monis abhorrent
3. Breui enim expositione succincta non faciunt de prolixitate
fastidium Prolixa enim , et occulta taedet oratio
. breuis , et aperta :

delectat , Et quia iam pridem iuxta literam a nobis sermo totus con"
textus est ^necesse est^^vt praecedente historiae fundamento ^ allego-
ricus sensus sequatur . Nam fguraliter quaedam ex his intelligun"
tur^vere tamquam prophetica indicia praecedentia futurorum .

4. Sane non omnia , quae in lege , et prophetis scripta sunt ,

mysteriorum aenigmatibus obteguntur sed pro his , quae aliquid si' ;

gnificant , etiam quae nihil signifcant , connectuntur Sicut enim in .

citharis , et huiusmodi organis musicis , non quidem omnia^ quae tan-

guntur 3 canorum aliquid resonant , sed tantum chordae 5 cetera tamen
in teto citharae corpore ideo facta sunt , 'vt esset , 'ubi connecteren^

tur 3 et quo tenderentur illa , quae ad cantilenae suauitatem modu^

laturus est artifex , ita in his propheticis narrationibus , quaeque di"
cuntur 3 aut aliquid sonant in significationem futurorum , aut 5 si nt"
hil sonant , ad hoc interponuntur ^ vt sit ^ nmde illa significantia •y tam-
quam sonantia , connectantur .

5. Has autem rerum gestarum figuras de mysticis thesauris sa-

pientium vt praediximus , depromentes , in vnamformam compendio
,

hreuitatis contraximus in quibus lector 7ion nostra leget , sed vete-

:

rum releget . Quod enim ego loquor , //// dicunt et vox mea ipso- :

rum est lingua, Sumpta itaque sunt ab auctoribus Origene ^ Victo-

quorum nlmia longitudo sermonls ab- et 22. contra Faust. c, 94. GRIAL.
horret , Laurentian. , et Cowplut. Idetn Ib. Quaeque dicuntur . Ita m. s. <?,
Jsid. in regul. Monach. Philargyriae con- hoc est , quaecumque dicuntur , quomodo
tagium, vt lethiferam pestem {monachus) non solum Isidorus , sed interdum etiam
abhorreat. GRIAL. optimi latinitatis auctores loquuntur .
Ji>. Veterum ecclesiasticorum nomi- Hoc qui non viderunt , haud veriti sunt
ra quorum sententias congregat paulo
, , addere , qa&e obteguntur, vt , quaeque
post num. 5. recenset Isidorus AR. . dicuntur adnecteretur GRIAL. .

J. Et quia iam pridem iuxta lite- 5. Cassiano . Aliqui libri Cassiani

ram . Ita Sigebertus de eo : Totum ve- loco Fulgentium habentt in aliis vterque
tus testamentum simpliciter exponendo ponitur et vtriusque Isidorum perstU"
:

percurrit Hoc nobis deesse magnae di-

. diosum fuisse constat Sed in toto hoc .

nidiae est , nisiforte id Glossae sunt , quae opere Fulgentii ( quad sciamus ) verbum
vocantur Ordinariae GRIAL. . nullum Cassiani extant aliquot a nobis
:

4. Sane non omnia vsque ad con- indicati loci . GRIAL.

nectantur verba sunt Augustini duobus Ib. Fulgentii nomen cur non slt

«X locis fiptata , e.\ 15. de Ciuit. c. 2. omitcenduui » quamuis Grialius illud orair
 , . .

I N G E N E S I N. 251
rino 5 Amhrosio , Hieronymo , Augustino , Fulgentio , Cassiano ^c j nostri
temporis insigniter eloquenti Gregurio .

C A P V T I.

Praemissio operis vsque ad expulsionem hominis

de Paradiso .

I. \w>reatura caeli, et terrae quomodo hlstorialiter ab exordio priii-

cipii condita sit, legimus : sed qualiter in ecclesia spiritualiter a Do-

ctoribus accipiatur, intelligamus
2. In principio fecit Deus caelum^et terram . Principlum Chri-
stus est euangeUo iudaeis interrogantibus responditj
: sicut ipse in
Ego principium ^ qui et loquor vobis In hoc igitur principio fecir , loanii. 8, ij,

Deus caekim , id est, spirituales, qui caelestia meditantur , et quae-

runt : in ipso fecit et carnales, qui necdum terrenum hominem de-
posuerunt autem erat inanis ^ et vacua
. Terra scilicet car-
"terra .

nis nostrae inanis erat , et vacua , priusquam doctrinae acciperet

formam Et tenebrae erant super jaciem abyssi quia delictorum cae-
. :

citas, et ignorantiae profunda obscuritas corda nostra tegebat

3. Et spiritus Dei ferebatur super aquas Spiritus autem Dei .

super cor nostrum tenebrosum , et fluidum , quasi super aquas iam

serlt , dlxi in Prolegomenis 0.65.0.19. Ib. Spirituales . . . carnales . Ex Ati.
et 20. Certe auctoritas loannis Diaco- gust. 13. confess. c. 12. GRIAL.
ni qui in vita S. Gregorii haec Isidori
, Ib.Terra autem erat inanis , et va-
verba protulit , et Fulgentium post alios cua Ita quidem libri omnes manuscri-
.

nominat , tanti ponderis esse debet , vt ptiyet excussi , etiam apud Eucherium,
ab ea non sit recedendum . AREV. et Bedam sed explicatio , siue allegoria
:

Cap.I. n.i. Creatura caeli , et terrae , non adhibetur his verbis , sed illis potius ,
Veterem interpretem imitatus est , quod quae sunt ex Lxx. Terra autem erat in-
enim Vulgatus : Istae sunt generationes uisibilis , et incomposita Augustinus h- .

caeli , et terrae : ille reddens verba Lxx. co proxime eitato Quia et apud nos in
:

interpretum : avti) « ^i^Koi yivicsu)^ 8p*- Christo suo fecit Deus caelum , et ter-
»s i^ 5-»? : Hic est liber creaturae caeli ram , spirituales , et carnaies ecclesiae
et terrae , dixit . GRIAL. suae , et terra nostra , antequam acci-
2. In principio fecit , rx Lxx. Crea- peret formam doctrinae , inuisibilis erat,
uit Valent. Comp, ex VuJg. GRIAL.
et ct incomposita, et ignorantiae tenebris
Ib. Ego principium , qui et loquor : tegebamur etc. GRIAL.
Quod et loquor y^a^Mj/. , f/f;«j sunt haec Ib. S. Augustinus saepe eodem mo«
lib. \. de Cen. contra Manich. cap. 2.» do ait , In principio fecit etc. Apud
eodemque modo apud Ambrosium initio eundem S.Augustinum alii legunt Pr;«-
operis Hexaem. GRIAL. cipium , quia et lcquor vobis . AR.
 . ,
:,

2.61 I N G E N E S I N,
superferebatiu" *, iri qiio subsistentes requiescerenuiSj cuiusquc vmi-
ficaremur vnda ablueremur.
flatu , et cuius

4. Dixit quoqiie Deus ^ Fiat lux ^ id est iiluminatio creduli- ,

tatis appareat Prima enim die lucem fidei dedit , quia prlma est
.

in conuersione fides Vnde et istud primum in Dei praeceptis .

mandatum est, Dominus Deus tuus Deus •vmis est Propter quam .

fidem ipse Dominus etiam visibiliter in mundo apparere voluic .

5. Et diuisit lucem a tenehris nam tunc Deus iuxta praescien- -.

tiae suae gratiam diuisit iustos,id estjfilios Dei, et lucis,a pecca-

toribus,tamquam a tenebrisiiustos vocans diem , et illos noctem
nam quod in ecclesia lucis nomine iusti apperientur, audi Aposto-
Ephes. 5. S. lum fuistis inqult aliquando tenebrae nunc autem lux in Domino
: ^ , , .

6. Deinde secunda die disponit Deus firmamentum, id est

solldamentum sanctarum scripturarum firmamentum enim in eccle- ^

Isai. 34.4. sia scrlpturae diuinae intelliguntur, slcut scriptum Qst Caelum pli^ :

cabitur y sicut liber Discrcultque super hoc firmamentum aquas >

.

id est, caelestes populos angelorum, qui non opus habent hoc su-
spicere firmamentum , vt legentes audiant verbum Dei
7. Vident enlm eum semper, et diligunt, sed superposuit ipsum
firmamentum legis suae super infirmitatem inferlorum populorum,
vt ibi susplclentes cognoscant, quah"tcr discernant inter carnaHa
ct spirltuaha , quasi inter aquas superiores, et inferiores.
8. Post haec die tertio collegit in vnum aquas inferiores salsas :

hoc estjhomines infideles , qui cupiditatum tempestate , et tenta-

tionum carnallum fluctibus quatiuntur , et in se ipsls, quasi ama-
rltudo , incUiduntur Segregaiiitque ab els arldam , populum scili-
.

cet fontem fidei sitientem fixltque dehinc superborum h"niites , et ,

coercuit eos,ne turbulentls inlquitatum suarum fluctlbus arldam ,

id est, animam sitientem Deum , conturbents liceatque el germlnare
bonorum operum fructus secundum genus suum , diligendo pro-
ximum in subsldiis necessitatiim carnallum habeatque in se semeii :

4. Prima die vsque ad apparere vo- 13. CtJw/c"//. ccip. 15. etex i. contra Ma-
luit . Augustin. i. de Genes. contra Ma- nich. c. cit. (jRIAL,
nich. f. 25. GRIAL. Ib. Yolg^x^ y Co»iplicabutitur, sicut li'

5. Apostokxi > Eratis enim aliquan- ber , caeli . AREV.

do etc. In Grialii textu mendum erat, Post haec die tertio vsque ad
8.
filios Dei i et luces . AREV. valido robore iusti iudicii E.\ eod. lib. .

6. Deinde secunda die vsque ad su- Conjhs. c. 17. GHIAL.

{leriores , et inferiores Carptitn ex eiusd. .
 . .

I N G E N E S I N. 23^
scciindum slmilltiuiinem , vt ex siia infirmitate compatiatur ad sub-
ueniendum indigentibus .

Producat et lignum forte robore, ct fructiferum , idestjbc-

9.
neHcium ad eripiendum eum , qui iniuriam patitur de manu po-
tentisjCt praebendum protectionis vmbraculum valido robore iu-
sri iudicii.
10. Deinde quarta die emicuerunt luminaria firmamento legis
infixa : id est , euangelistae, et doctores^scripturae sanctae cohae-
rentes disputando , et omnibus lumen sapientiae miai-
inferioribus
strantes . Protulit etiam et ceteram micantium siderum turbam id :

est, diuersarum virtutum in ecclesia numerositatem quae in huius

,

vitae obscuritate , tamquam in nocte refulgentes , diuidant in hoc

firmamento scripturae sensibilia , et intelligibih'a , quasi inter lucem
perfectorum 5 et tenebras paruulorumj et sint in signis virtutum ,

et miraculorum 5 sint etiam in temporajet annos, qiiia praedicato-

res propriis temporibus vluuntj et transeunt verbum aurem Do- :

mini manet in aeternum .

11. Quare autem primo terra germinauit , deinde facta sunt

luminaria? nisi quia post opera bona venit illuminatio lucis ad
contemplandam speciem supcrnae virtutis?
12. Inter haec die quinta facta sunt in aquis reptilia animarum
viuarum homines : scilicet , renouati in vitam per baptismi sacra-
mentum. Facta sunt ct volatiIia:id estjsanctae animae ad superna
volantes .

13. Post haec sexta die produxit terra animam viuam,quando

caro nostra abstinens ab operibus mortuis , viua virtutum germina
parrurit, secundum genus scilicet suum : id est, vitam imitando san-
ctorum , sicut Apostolus z\t: hnltatores mei estote . Secundum no-
strum quippe genus viuimus , quando in opere bono sanctos viros,

9. Protcctionis vmbraculum . 7rrfy4«- Aug. /rtwf» , ministrantes GRIAL. .

giisiinus y et sic est apuci Bedam . GR. Ib. Tenebras paruiilor. Fcrba sunt
10. Deincle quarta die Ex i^. CoKf. . eiusd. Aug. ctip. 19. Prauorum tamen
cap. 18, et I. de Gen. ccnt. Manich. habcnt plerique ms. GRTAL.
c. 25. , et Gen. GR.
Orig. how, i. in Ib. Quia praedicatores . Idem c. 16.
Ib. Scripturae sanctae cohacrentes . transeunt praedicatores verbi tui ex hac
Appareamus , sicut luminaria in mundo , vita in aliam vitam ; scriptura vero tua
cohaerentes firmamento scripturae tuae vsque in finem secuU super populos en-
Aug. 13 Conf. c. 18. Est autem apnd tenditar . GRIAL.
Ench. j et Bedam demonstrantes 5 aj^ud Jb. In not. Gr. crat c^ufifto dis . AR.
 . . :

2<?4 I N G E N E S I N.
quasi proxlmos , imitamur . Deinde produxit terra bestias : homines
in potentia rerum , siue ferocitate superbiae . Similiter et pecora :

fideles in simplicitare vitae viuentes . Serpentes quoque innoxios :

sanctos videlicet viros, astutiae vluacitate malo discernen- bonum a

tes 5 et in quantum fas est , rcptando scrutantes terrena,per quae
intelligant sempiterna non illos venenosos , qul se in huius mundi :

cupiditatlbus terrenis collocant

14. Post haec Deus hominem ad imaglnem suam perfc-
fecit :

ctum scillcet virumjqui non quemlibet sanctoriim vlrorum imitan-

do, sed ipsam veritatem contemplabiiiter intuendo, operatur iusti-
tlam vt ipsam intelligat et sequatur
: ad cuius imaginem f^tus j ,

est 3 veritatem . Iste etiam accepit potestatem plsclum marisjet vo-

latilium caell ,
pecorumque, ferarum quoque, atque repentliira : qiiia
1. Cor. 2. ly. spiritualis qulsque effectus , et Deo simllls factus, secundum Apo-
stolum, iudlcat omniajipse autem a nemine iudicatur
I 5. Quod vero sequltur : Masculum\ et feminam fecit eos : spi-

rituales in ecclesiajCt obedientes ostendlc : qula slcut viro subdlta

est mullerjslc spirituali .et perfecto vlro obediens est is , qui mi-
i.Thess.5. 12. nus perfectus est : sicut Apostolus ait : Rogamus vos ^ fratres , vS
cognoscatis eos ,
qui in vobis laborant , et praesunt vobis in Domino .

Dicitur autem gis : Crescite ^ et multiplicamini : siuQ m Ilnguisjsiue

dominentur per rationis
in spirituallbus intelligentiae gradibus^vt
intellectum omnium carnalium perturbationum , quasi insensibilium
animantium .

16. Omnis autem herba seminallsj et omne lignum fructuosum,

quod hominibus datum est in escarn , fideles sunt de oblatlonlbus
sanctorum necessitatlbus communicantes Vnde et Apostolus ait .

Kom. 15. 27. Nam si in spiritualibus participes facti sunt gentiles ^ debent et in
carnalibus ministrare eis . Haec sunt fructifera ligna . In istis ergo
gradi-

14. Pecoramque , ferarum quoque , et Pereruis hunc locum . Vide

ad etlani
repentlum . Ita Bed. et impress. ex ve- editionem Patrum Apostolicorum cum
» teri tralatione i alii aliter ex Vulg. GR. notis Gotelerii pag. 60. AREV.
Ih. Multi versantur theologi , ac sa- 15. In Viilgata nunc -y? noueritis :

cri interpretes in hac sententia Genesis W/, qid lahorant inter vos , AREV.
cxponenda , quod homo factus sit ad 16. Vulgata N/jw si spiritualiutn eo-
:

imaginem,et similitudinem Dei Varias . rum participes facti sunt etc. tninistrarc
de hoc arguraento opiniones coUegit ;//// . AR.
 ,

I N G E N E S I N. 26$
gradibus, tamqUcim in quibusdam diebus, vespera est ipsa. perfectio
singulorum operumjCt mane inchoatio sequentium .
17. Post istorum itaque quasi sex dierum opera bona valde
sperat homo quietem mentis, constitutusin spiritualiparadiso quo :

significatur vita beata, vbi fons est sapientiae , diuisus in quatuor

parres virtutum , vbi edat ligni vitae gratiam ; vbi vtiles disciplinas
morum, quasi fructus lignorum carpat . Est namque paradisus vi-
ta beatorum quatuor flumina quatuor virtutes ligna eius omnes
: :

vtiles disciplinae lignorum fructus mores piorum rlignum vitae ipsa

:

bonorum omnium mater est sapientia de qua scriptum estjSalo- :

mone diCQnZQ Lignum vifae est his^qui apprehendunt illam y et qui

: Proucrb.j.iZ^.

tenuerit eam ^beatus , Lignum scientiae boni, et mali j transgressio

esc mandati*
C A P V T 11.

De operibus sex dierum •

..E xpleta hactenus sex dierumopera, qualiter in ccclesia splri-

tualiter intelligantur , explicata sunt : deinde, quid in figuram se-
culi significent , subiiciendum
Sex diebus consummauit Deus est .

omnia opera sua^et septimo requieuit . Sex aetatibus humanum

17.Post istorum vsque rfrf , sperat seuernntia in honis operihus y et victoria
homo , verba
quieteai sunt August» i. contra vitiorum genera , lustitia est ani-
de Gen. contra Manich. c.i^. GR. mi nobilitas , vnicuique rei propriam tri-
Ib. Quo significatur vita beata . Eiusd. buens dignitatem , In hac diuinitatis cul-
lib. 2. c. 9. GRIAL. tus , et humanitatis iura , vera iudicia ,
Ib. Diuisus in quatuor partes vlrt. et aequitas totius vitae censeruatur .
Eiusd. c. 10. GRIAL. Temperantia est vitae modus , nequid ni-
Ib. Breulius post quatuor virtutes mis homo vel amet , vel odio habeat ; sed
haec addit yirtus est animi hahitus , na-
: omnes huius vitae varietates considera~
turae decus ^ vitae ratio y morum pietas ta temperet diligentia Haec sunt qua- .

tultus diuinitatis , honor hominis , aeter- tuor flumina . Ligna omnes vtiles virtu-
nae beatitudinis meritum . Cuius scilicet tes etc. Haec in quibusdam mss. non
partes quatuor principales , quae designan- extare animaduertit Breulius In verbis .

tur pcr quatuor paradisi fiumina , pru' Salomonis Vulgata exhibct , qui appre^
dentia , fortitudo , iustitia , temperantia . henderint eam . AREV.
Prudentia est rerum diuinarum , huma- Cap.II. n.i. Dcinde quid in figurana
narumque,prout homini datum est , scien- seculi etc. Reliquahuius capitis contex-
tia per quam intelligitur , quid cauen-
: ta sunt ex eiusdem verbis lib. x. de
dum sit , et quid agendurn Et hoc est , . Genes. contra Manich. c. i^. ordine tan-
quod in 118. ) legitur , Mi-
psalmo ( tum immutato . GRIAL.
rabilia tua . Fortitudo est
testimonia Sex diebus vsque ad non habet
Ib,
animi patientia ^et longanimitas t etper- vesperam verbn sunt Augustini ii, con^
Tom.V,
 .

166 I N G E N E S I N.
geniis m
hoc seculo per successiones temporum Dei opera insi-
gniunt. Quarum prima est ab Adam vsque ad Noe rsecundaaNoc
vsque ad Abraham tertia ab Abraham vsque ad Dauid quarta a
: :

Dauid vsque ad transmigrationem in Babyloniam quinta deinde :

vsque ad humilem aduentum Domini nostri lesu Christi : sexta, quae

nunc agitur, vsquequo mundus finiaturj donec Excelsus veniat ad
iudicium .

2.Septima vero intelligitur in requie sanctorum , quae scilicet

non habet vesperam : quia eam iam nullus terminus claudet . Pcr-
gamus ergo breuiter per eas omnes mundi aetates, repllcantes or-
dinem temporum eorum , et mystice differentias distinguamus .

3. Prirao enim seculo factus est^tamquam lux , homo in pa-

radiso In qua aetate filios Dei in lucis nomine diuisit Deus a filiis
.

hominum, quasi a tenebris fitque huius diei vespera diluuium.

:

4. Secundum seculum factum est quasi firmamentum inter ,

aquanijet aquam arca vtique illa,quae natauit inter pluuiam et

:
,

maria : huius vespera fuit confusio linguarum .

5. Tertium seculum factum est^quando separauit Deus popu-

lum suum a gentibus per Abraham discernens cumjquasi aridam
,

ab aquis 5 vt proferret germen herbarum , atque Jignorum id est, :

fructus sanctarum scripturarum . Huius vespera fuit peccatum ^ et

malitia pessimi regis Saul.
6.Inde quartum seculum coeplt a Dauid , quando constituit
Deus luminaria in firmamento caeli splendorem regni , : id est ,

tamquam solis excellentiam , et in lunae specie obtemperantem

tamquam lunam synagogam^et stellas principes eius Cuius aeta- .

tis fit vespera in peccatis regum , quibus gens illa meruit captiuari

7. Porro quinto seculoj id estjin transmigratione Babyloniae,

facta sunt quasi animalia in aquisjet volatilia caeli:quia tunc iu-
daei inter gentes, tamquam in mari , viuere coeperunt nec habe- :

bant stabilcm locum , tamquam volantes aues Huius diiQi quasl .

vespera est multiplicatio peccatorum in populo iudaeorum , quando

sic excaecati sunt, vt ctiam Dominum lesum nonpossint agnoscere .

tfA Faust. f . 8. GRIAL. ta sed in alia,vbi vidit requiempra&-

,

Ib. Dc scx mundi actatibus In Ety- sentem diues ille , quum apud inferos ter-
molog. lib. 5. cap. 38. n. 5. AREV. queretur ^ quae scilicet . AREV.
2. Sanctorum , quae scilicet . Non- 4. In editione Grialii naendose inttr
nulli adduni , Sanctorum , non in hac vi- pluuiam maria . AREV.
 .,,

I N G E N E S I N. 267
8. lam sextiim seciilum fit in cidiientu Domini nostii lesu
Christi . Nam sicut in illa sexta clie primus homo Adam de limo
terrae ad imaginem Dei formatus est, sic in ista sexta aetate se-
culi secundus Adam^id cst^Christus in carne de Maria virgine
natus estrille in animam viuentem , hic in spiritum viuificantem
Et sicut in illa die fit anima viua 5 sic in isto seculo vitam desi-
derantes acternam .
9. Et sicut in illa sexta die serpentium, et ferarum genera ter-
ra produxif, ita et in hac sexta aetate seculi gentes vitam appe-
tentes aeternam ecclesia generauit . Quem etiam sensum vas Petro Actor. 10.

ostensum manifcstauit . Et quemadmodum die sexta creatur ma-

sculus 5 et femina , sic in ista seculi aetate manifestatur Christus ^

et ecclesia.
10. Et sicut praeponitur homo in dle illa pecoribusjserpenti-
bus 5 et caeli volatilibus , ita et Christus in hac aetate secuH genti-
bus ,
populis, et nationibus ^vt ab eo regantur , vel carnali concu-
piscentiae dediti, sicuti pecora, vel terrena curiositate obscurati
quasi serpentes , vel elati superbia, quasi aues .

11. Et sicut in illa die pascitur homo,et animaHa, quae cum

illo suntjherbis seminalibus^et lignis fructiferis , et herbis viridibus,
sic et ista seculi aetate spiritualis homo^qui bonus minister est lesu
Christi,cum ipso populo spiritualiter pascitur sanctarum scriptu-
rarum alimentis,et lege dluina ad concipiendam fecunditatem ra-
tionum, atque sermonum, tamquam herbis seminalibus , partim ad
vtilitatem morum conuersationis humanae, tamquam lignis fructi-
fcris: partim ad vigorem fidei jspei, et charitatis in vitam aeternam,
tamquam herbis viridibus, quae nullo aestu tribulationum arescunt.
Sed spiritualis sic istis spiritualibus cibis, alimentisque pa-
12.
scitur , vtmulta intelligat Carnalls autcm , id est,paruulus in Chri-
.

sto 5 tamquam pecus Dei , vt multa credat^quae necdum intcllige"

10. Terrena curiosltate : tcnebrosa Matth. c- 20. v, 29. Non veni ministra-
curiositate August. GRIAL. ri , sed ministrare , AREV.
II. Concipiendam ex /Jk^. , concu- 12. Sed spiritualis z^/^^w^ ad potest
piscendam Euch, , et manuscripti mendo- emendatus est hic locus ex Aug. , et Bed»
je . GRIAL. GRIALIVS .

Ib. Non praetermittenda varietas le- ib, In Vnlgzta ; Filiiis hominis veniens
,
ctionis in cod. Alhornoz. homo ^ cui mi- putas ,inueniet fidem super terram? AK.
nister est Christus , Quod pertinet ad

Ll 2
 . ,.

26S I N G E N E S I N.
re potest : tamen eosdem cibos omnes habent . Huius autem aetatis
quasi vespera vtinam nos non inueniat . Illa est enim , de qua Do-
Luc. i8. 8. minus dicit , Putasne ^veniens filius hominls inueniet fidem super
terram ?

15. Post illam vesperam fiet mane , quando ipso Dominus in

claritate venturus est . Tunc requiescent cum Christo ab omni-
Matth. 5.4S. bus operibus suis ii , quibus dictum estiEstote perfesti^ sicut pater
'uester ^ qui in caelis est . Tales enim faciunt opera bona valde
Post tah'a enim opera speranda est requies in die septimo 3 qui ve-
speram non habet
14. Sequitur : Istae generationes caeli , et terrae , quando creatae
sunt 3 in die , qua fecit Deus caelum , et terram , et omne virgultum
\ agri 3 omnemque herham antequam esset
regionis , super terram .

\ Superius septem dics numerati sunt:nunc vnus dies dicitur, quo

fecitDeus caelum , et terram , et omne virgultum agri, et omnem
^ herbam regionis .

15. nomine secundum prophetiam omne tempus

Huius diei
huius vitae significatur 5 in quo caelumjet terra factum 5 id cst
in quo creaturae visibiles disponuntur Sed quid sibi vultjquod .

nunc nominato caelo , et terra 5 adiecit virgultum agri et herbam ,

regionis yct tacuit cetera,quae sunt in caelo , ct terra,vcl ctiam

in mari ? nisi quia per virguhum agri inuisibilem creaturam de-
monstrat intcUigi, sicut cst anima ?
16. Dicta autem cst virgultum, propter vigorem vitae: herba,
propter eandem vitam numquam marcescentem Deinde quod ad- .

didit, antequam esset super terram , intelligitur, antequam aniraa pec-

carct Terrenis enim cupiditatibus sordidata , tamquam super ter-
.

ram nata,vel super terram esse,recte dicitur .

17. Vnde et adiccit : Nondum enim pluerat Dominus Deus sw

per terram -i
quasi aperte diceret , antequam peccaret anima, nondum
13. In nostra Vulgata Ustete ergo : Prophetiam Artf duae voces seciindum
:

Qfos perfecti y sicut et pater caelestis per- prophetiair» non sunt apud Aug. a qn9
fectus est . AREVALVS . sunt reliqua lib. 2. de Cen. cont. Ma^
14. V\x\g2iiz: Jstae sunt f^enerationes... nich. f. 3. , leguntur tamen in omnibus
treata sunt in die , quo fecit Dominus libris , et apud Euch. et Bed. GR.
Deus . , .virgultum agri , antecfuam ori- 17. Nubem carnis nostrac : nubilum
retur in terra , omnemque herbam regio- carnis nostrae ,^«^. ^ nebulam a/^ttf;^ Be-
tiis ,priusquam germinaret , AREV. dam . GRIAL.
15. Huiu* dici nomine sccundum Ib, Vulgata : «0« enitn plutrat » AR.
 , .

N. I N 260 G E N E S I

niibibus scrlpturarum pluuiam doctrinae Dominus ad anlmam irri-

gandam concesserat nondum propter hominem qui est terra Do-
:
, ,

minus nosrer nubem carnis nostrae assumpserat) per quam imbrem

sancti cuangelii largissimum infudit .

i3. Quod vero subiunxit : £/ homo non erat ^ qui operaretur

terram , quia nullus homo
vnde natus cst
operatus est in virginem 3

Christus Ipse est enim lapis de monte abscissus sine manibus ,

. Dan. 2.

id estjabsque coitu , et humano semine de virginali vtero, quasi

de monte humanae naturae , et substantiae carnis abscissus Sed .

fons ascendebat de terra , irrigans vniuersam superjiciem terrae Ter- .

ra mater virgo Domini Maria rectissime accipltur de qua scriptum :

cst: Aperiatur terra^et germinet saluatorem . Quam terram irriga- Isal. 45. 8.
uit Spiritus Sanctus, qui fontis j et aquae nomine in euangelio si-
gnificatur.

C A P V T 1 1 1.

De Paradisi conditione ^ vel hominis ,

1. JL ormauit igitur Deus

c hominem de limo terrae id tst , fa- :

ctus est Christus 5 iuxta quod ait ApostoluSjCx semine Dauid Ro»n« i-

secundum carnem 5 tamquam de Jimo terrae . Et inspirauit in fa-

ciem eius spiraculum i;/'/^*?, vtique infusionem Sancti Spiritus,qui
operatus est hominem Christum . Et factus est homo in animam
viuent em ^scilicQt^vt qui perfectus erat Deus , perfectus videretur
ct homo .

2. Dominus Deus paradisum voluptatis a

Plantauerat autem
principio Paradisus ecclcsia est sic enlm de illa legitur in Canti-
. :

cis canticorum Hortus conclusus soror mea

: A principio autem . <^'4'V. 12.

paradisus plantatur, quia ccclesia catholica a Christo,qui est prin-

cipium omnium,condita tsst cognoscitur . Fluuius de paradiso
exiens 5 imaginem portat Christi,de paterno fonte fluentis, qui ir-
rigat ecclesiam suam verbo pracdicationis , et dono baptismi
3. De quo bene per Prophetam dicitur Dominus Deus noster :

18. Homo non erat vsquc ad signi- 3.Propheta fortasse est IsaUs c.44.
ficabatur, cx eod. lib, August» cap, 24. y. 3. Effundam enim aquas super sitien-
GRIALIVS . tem^ et fiuenta super arid.im Quatuor .

Cap.III. n.2. Paradisus ccclesia est euangelia quatuor paradisi fluminibus

ex eod. lib. <-. 14. GRIAL. alibi etiam coiuparat Iiidorus . AR£V^
 . . » ,

.70 I N G E N E S I N.
fluuius gloriosus extliens in terram sitientem . Qiiatiior autein pa-
radisi flumina quatuor sunt euangelia ad praedicationem cunctis
gentibus mlssa
4. Ligna fructifera, omnes sancti sunt fructus eorum , opera :

eorum lignum autem vitae Sanctus sanctorum ^ Christus scilicct

:

ad quem quisque si porrexerit manum^viuet in aeternum Lignum .

autem scientiae boni, et mnli, proprium est voluntatis arbitriumj

quod in medio nostri est positum ad dignoscendum bonum^et
malum. De quo qui relicta Dei gratia gustauerit , morte morietur.
5. Deus hominem ^et posuit eum in paradtso As-
'TuUt igitur .

sumpsit Deus carnem 3 et factus est caput ecclesiae , vt operaretur,

et custodiret illum id est, voluntate patris ex omnibus gcntibus
:

ccclesiam impleret . Dixit quoque Y^qus : Non est bonum ^ esse ho-

minem solum Arguuntur haeretici, qui Christum solum homincm

.

putant, et non etiam Deum

6. Faciamus ei adiutorium simile sui , quia in ipso homine
suscepto ecclesia Deo copulata est . Appellauit autem Adam nomi^
nibus suis cuncta animantia^ et volatilia caeli -,
et bestias terrae ^ si-

gnificans gentes , quae saluae fierent in ecclesia 5 et per Christum

nomen christianitatis erant accepturae, quod prius non habuerant,
Isai. 65. 15. sicut scriptum est : £/ vocabo seruos mecs nomine alio
7. Adae vero non inueniebatur adiutor similis eius Vtique .

quoniam quamuis fidelis, aut iustus sit quisque, Christo tamen ae-
Psalm. 85. quari non potest (^uis f/z/w, inquit Moyses, similis tibi in Diis ^
.

Psalm. 44. Domine ? nam et Dauid ait Speciosus forma prae jiliis hominum . :

Nemo enim poterat a morte genus humanum liberare et ipsam ,

/ mortem superare, nisi Christus, sicut et in Apocalypsi dicitur:Nf-

mo inuentus est dignus , neque in caelo , neque in terra , ncque infra
terram , aperirc librum , nisi leo de tribu luda .

8. Immisit ergo Dominus Deus soporem in Adam quumque ob" :

dormisset , tulit vnam de costis eius , et aedijicauit costam , quam tu-

6. Vulgata : //w//^ sibi . Et mox , uid,v.t. dicitur , 2V<j« est similis tui in
Appell<tuitque Adam . . . et vniuersa vo- diis , Don)ine . Apocalypsis sententia ex-
latiliacaeli , «t omnes bestias terrae . Et primitur verbis aliquatenus commutatis .

apud Isaiam Et seruos suos vocabit no-

: AREVALVS .

mine alio . AREV. 8. Vcrba psalmi in Vulgata : £^<7 r/<?r-

7. In psalmo 85. , qul a Bi-culio in- miui , et soporatus sumt et exurrexi , quia
dicatur , et inscribitur , Oratio ipsi Da- Dominus suscepit me . AREV.
 .

I N G E N E N. S 1 271
lerat dc Adam in mulierem . Dormic Adam ec , fit iili mulier de
latere . Pntitiir Christus in cruce ,pungitur latus lanceajet pro-
fluunt sacramenta sanguinisjCX quibus formctur ecclesia Hanc .

dormitionem cantat Propheta, dicens : Ego dormiui 3 et quieui ^ et Psalm.3. 6.

resurrexi quoniam Dominus suscitauit me .

,

9. Sequitur Et posuit carnem pro ea Sic Christus carnem

: .

suam moriendo posuit in patibulo crucis pro ecclesia Dixit quo- .

que Adam Hoc nunc os ex ossibus meis , et caro de carne mea

: .

Quia siue sancti spiritualcs, et fortissimi in tentationibus j siue mi- ^

nus perfecti vtrique vnum corpus Christi suntjet vna ecclesia
, .

10. Haec vocabitur virago quoniam de viro sumpta est Sic : .

et Christus ecclesiac nomen dedit christianum, quae de eius latere

sumpta esc Haec ergo omnia facta sunt in figura quae erant in
.
,

ecclesia proditura Quamobrem relinquet homo patrem-,et matrem ^

.

et adhaerebit z>xori suae : et erunt duo in carne ijna . Hoc interpre-

tans Apostolus ait , Sacramentum hoc magnum est ^ ego autem dico Ephes. y.
in Christo 5 et in ecclesia ,

11. Ergo quod per historiam completum est in Adam , pcr

prophetiam significatur in ChristOjqui reliquit patrcmjquum di-
cit Ego a patre exiui^et 'ueni in mundum . Qui quum in forma
'- loann.i^.
Dei esset^ non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo . Reli- Phillpp. 2.

quit et matrem : id est , synagogam iudaeorum, veteri testamento

carnaliter inhaerentem , quae illi erat mater ex semine Dauid se-

cundum carnem : et adhaesit vxori suae, id est^sanctae ecclesiae,

vt pace noui testamenti essent duo in carne vna: quia quum sit
Deus apud patrcm , per quem facti sumus , factus est per carnem
particeps noster , vt illius capitis corpus ^%%z possimus.

10. Quae erant in ecclesia proditu- Isid.Legitur vero tam apud Aug. , quam
ra : profutura , rt/7ttrf Bedam . GR. apud Paulum propter hoc t Mon quam-
Ib. Quamobrem vsque ad relinquet obrem GRIAL. .

corpus esse possemus , ex eod. Augustini Ib.Griahus in nota possemus : sed

lib. f. 24. vel ex ii.corttr. Faust.c.Z.y in textu possimus , quod alii retinent
vtrobique enim eadem leguntur , atque AREVALVS .

vtrumque hcum sibi propesuisse videtur

 271 I N G E N E S I N;

C A P V T IV.

Ve praeceptts Dei ^ et consettsione serpentis*

I. I
Aam dehlnc praeceptum , quod accepit figuraliter Adam , nos
accepimus iii Christo , quia vnusquisque christianus non incongrue
Matth. 2J.40. g^stat personam Christi, dicente ipso Domino Quod fecistis vni ex :

minimis meis , mihi fecistis Dicitur ergo illi Ex omni ligno para^
. :

disi comede De ligno autem scientiae boni , et mali ne comedas .

.

2. Praecipitur enim nobis , vt fruamur omni ligno paradisi >

Galat.5. ^^^ significantur spirituales deliciae ^de quibus ait Apostolus : f^«-
ctus autem spiritus est charitas , gaudium , pax , longanimitas , boni"
tas 3 mansuetudo , continentia , castitas Sicut Apostolus dicit Et noii . .

tangamus lignum in medio paradisi plantatum scientiae boni^et

mali id est , ne velimus superbire de natura arbitrii nostri, quac
:

niedia est , vt decepti per scientiam, experiamur et malum Ser- .

pens autem ille, sapientior omnium bestiarum , indicat diabolum :

qui inde serpens diciturjquod volubili versetur astutia.
3. Sed quid est , quod ipse per mulierem decepit, et non per
virum?Quia non potest ratio nostraseduci ad peccandum , nisi prae-
cedente delectatione in carnalis infirmitatis affectu^qui obtempera-
re debet rationl^tamquam viro dominanti Hoc enim in vnoquo- .

que homine geritur in occulto quodam ^secretoque coniugio .

4. Suggestionem quippe , serpcntem accipimus mulierem vero, :

ani-
Cap. IV, n.i. lam dehlnc praeceptum cistis vni ex his fratribus meis minimis ^

vsque ad mihi fecistis , eiusd. Aug. sunt mihi fecistis ARLV. .

verba f. 25. lib. 2. cont. Manich. Quae 2. Serpens autem vsque ad astutia,
atite haec leguntur in plerisque libris , tx cap. 24. eiuidem lib. 2. conira M*'
Post haec vocatur Heua,etc. non sunt ffich. GRIAL.
huius loci 5 sed capitis sexti ( imnio Ib, Apostoli Vulgata ron-
In verbis
quinti ) vbi eadem totidem lerbis po- nlhll additur , sicut Apo-
varlat . Quod
nuntur . GRIAL. stolus dicit , non puto ad ea , quac se«
Ib. Omni ligno paradisi vs<]ue ad quuntur , referri , sed ad ca , quae prac«
cxperlamur maKurj , ex eod. August,
et cedunt . AREV.
loco . Quod autem Aug. dixerat , ne vel- 3. quod per mulierem #
Sed quid cst ,

lemus superbire de natura nostra , Isido- vsque ad tenetur conscientia, ex Aug%

rus interpretatus est de natura arbitrii c. 14. GRIAL.
nostriy quod et superius fecerat , GR. Ib. Seduci ad peccandum deduci ad :

Ib. In nostra Vulgata , Quamdiu /f- consen&um peccati t Au^. GRIAL.

 . .,

I N G E N E S I N. 275
anlmalcm corporis scnsiim : virum rationem aiitem
Ergo quando , .

occurrit niala suggcstio, quasi serpcns loquitur. Sed si sola cogi-

tatio oblectetur illa suggestione, et refrenante ratione , consensus
explendi operis non succedat , sola nuilier videtur comedisse il-

licitum .

5. Quod
ipsum peccatum etiam et mens perpetrandum de*
si

cerrt^ , iam vir deceptus est , iam mulier cibum dedisse viro vide-
tur illccebrae enim consentire de ligno prohibito manducare est
:

Tunc quippe iure a vita beata, tamquam a paradiso, expellitur ho-

mo 5 peccatumque ei imputatur , etiamsi non sequatur effectus :

quia etsi non est in factis culpa , in consensu tamen rea tenetur
conscientia. Haec secundum anagogem .

6. Ceterum iuxta metaphoram poterit caUidus serpens iste hae-

reticorum versutiam designare Nulli enim loquacius , atque sub- .

tilius promittunt illicita curiositate secretorum adapertionem jatque

scientiam boni , et mali et in ipso homine , tamquam in arbore , :

quae plantata cst in medio paradisi, suam dignoscentiam nituntur

demonstrare
7. Contra hunc serpentem clamat Apostolusjquum dicit: Me- j.Cor. n. 3.
ttiO 5 ne sicut serpens Heuam seduxit astutia sua , sic sensus 'vestri
corrumpantur , Seducitur verbis huius serpentis carnalis nostra con-
cupiscentia, et per illam decipitur christianus Adam , non Christus.
Dicit ergo serpens ad mulierem , Cur praecepit vobis Deus , vt non
comederetis ex omni haereticorum curiosa cu-
ligno paradifi'^. Slc
piditasjsic praui praedicatores ad diligendam erroris fallaciam, au-
ditorum carnalium corda succcndunt, dicentes Quare fugitis scien- :

tiam habere latentem ? noua semper exquirite, boni, malique scien-

tiam penetrate .

8. Vnde apud Salomonem mulier illa haereticorum speciem te-

nens A^uae furtiuae dulciores sunt et panis absconditus sua*
:,
dick : ^
p^QVLQvh.c.^.
«/^^•iSubiecit deinde idem serpens iQuacumque die comederitis ex v. 17.

6. Ceterum iuxta metaphoram vs~ 7. Contra hunc serp. vsque adnoa

que ad demonstrare , ex 25. GR.
c. Christus tex cap. 26. GRIAL.
Ib. Nulli enim loquacius , atque sub- Ib. Sic haereticor, curiosa cupiditas :"
tilius : loquacius , atque iactantius , Aug. calliditas , f^/fwf Superba , et curiosa.

GRIALIVS . cupiditas , ^«^. r. 28. GRIAL.

Ib. Suam dignoscentiam eam : digno- Ib, In Vulgata , Timeo autem ne
scentiam Augiistinus GRIAL.
, . AREVALVS .

Tom.V, Mm
 274 I N G E N E S I N.
to 5 statim aperientur oculi. vestri , et eritis , vt dii , scientes honum ,

€t malum ,

9. Sic et omnes haeretlci diulnitatis meritiim profitentur, atque

scientiae pollicitatione decipluntjet reprehendunt eos, quos sim-
Et quia omnino carnalia persuadent,
pliciter credentes inuenerint .

quasi ad carnalium oculorum apertionem conantur adducere , vt

interior oculus obscuretur . |

C A P V T V.

De peccato primorum hominum , siue supplicio .

.. V,idit ^uod bonum esset lignum , tulitque de fru-

igitur mulier ,

ctu illius ^^et comedit Mulier comedit antea , non vir

, ideo quia :

facilius carnales persuadentur ad peccatum , nec tam velociter spi-

rituales decipiuntur Et dedit viro suo^et comedit
. vtique quia :

post delectationem carnalis concupiscentiae nostrae , etiam nostrara-

tio subiicitur ad peccandum . Quumque cognouissent ^se esse nudos y

consuerunt folia ficus , Foliis fici se contegunt , qui seculum aspe-

rum amplectuntur, qui prurigine voluptatis carnalis arantur, quiquc
decepti haeretica prauitate , et gratia Dei nudati , tegumenta men-
daciorum 5 tamquam ficus folia, colligunt , facientes sibi succincto-
ria prauitatis, quum de Domino , vel ecclesia mentiuntur .

2. Quumque vecem Dei deambulantis in paradiso ad

audissent
auram post meridiem Deambulat Deus in iliis,et non stat^qui
,

stabiles in eius praecepto non perseuerant Et bene ad auram post .

meridiem quia iam ab eis aufertur lux iila feruentior veritatis , ap-
:

propinquantibus errorum tenebris Absconderunt se a facie Dei in .

medio ligni paradisi In medio namque ligni se abscondit , qui

.

auersus a praecepto Creatoris , in erroris , atque arbitrii sui volu-

ptatibus viuit .

3. Vocauitque Deus Adam , Vbi fj ? Hic ostendit , quod siqui

9. SIc et omnes haeretici vsqiie ad 2.Et bene ad auraiu post meridiem .

obscuretur, rx r. 25. GRIAL. Quis non videat ^ tnagis congruere alle^
Cap.V. n.i. Foliis fici vsque ad men- goriam ^ si ad vesperam ex Lxx, legas
tiuntur, fx f«/>. 15. Est autem foliis fici cum August. c. 16. GRIAL.
0pud Augustinum : foHis f.cas ^pud Am- Ib. Lux illa feruentior lux iiia in- :

hfjium . GRIAL. tcrior , Aug. GRIAL.

 . ^,
,

I N G E N E S I N. 275
a fide, vel bonis operibus ad mcndacia siia, desiderlaqiie Kibiin-
turjnon despicit illos Deiis : sed adhuc vt redeant ad poeniten-
tiam 5 vocat : quia non vult mortem peccatoris , sed vt conuerta-Ezcch.33.xx.
turjCtviuat. Ergo non est desperandum quibuslibet peccatoribus,
dum et ipsi impii ad spem indulgentiae prouocantur.
4, Dicitur autem posthaec serpenti Maledictus eris inter omrjia :

animantia . Super pectus tuum

ventrem gradieris Nomine pe- , et .

ctoris significatur superbia mentis nomine autem ventris significan- :

tur desideria carnis his enim duabus rebus serpit diabolus aduer-
:

sus eos 5 quos vult decipere id est aut terrena cupiditatc, et lu- ; ,

xuria , aut superblae insana ruina

5, Et terratn manducabis ^ id est , ad te pertincbunt, quos ter-
rena cupiditate deceperis omni . Omnibus diebus 'uitae tuae ^ id cst,
tempore , quo agis hanc potestatem ante illam vltimam poenam iu-
dicii Inimicitias ponam inter te , et mulierem et semen tuum , et
. ,

semen illius Semen diaboli est peruersa suggestio Semcn autem

. .

mulieris fructus est boni operis, quo peruersae suggestioni resistitur.

6, Ipsa caput illius conteret,si eiim mens in ipso initio ma-
lae suggestionis excludit Ille insidiatur calcaneo eiusjquia men-
.

tem quam prima suggestione non deciplt , decipere in iincm ten-

3

dit Quidam autem^quod dictum tst Inimicitias ponam inter te

. ^

ft mulierem , de virgine de qua Dominus natuscst, intellexerunt,

,

eo quod illo tempore ex ea Dominus nasciturus, ad inimicum de-

uincendum^et mortem, cuius ille auctor erat , destruendam pro-
mittebatur .

4. Nomlne pectoris vsque ad vuU hoc e^citur quisque , quod diabolus , id

decipere , ex cap. 17, GRIAL. estysimilis eius , et subiicitur ei y sicut
5. Et terram manducabis vsque ad subiectum est nobis corpus nostrum \ et
poenam iudiciiex cap. i8. GR.
, hoc est , quod dicitur , manducari a ser^
Ib. Scmen Diaboli vsqut ad resistl- pente Quod autem adiecit etc. AR.
.

tur ex eod. c. GRIAL.

, Ipsa capiit vsque ad decipere In
6.
Ih. Cod. ms. Regio-Vatic. 295. ad finem tendit . Aug. Et ideo obseruat ipse
marg. , et Florent. i. Tpost cupiditate de- plantam mulieris , vt siquando in illi-
ceperis addit Quando autem dictum est
: cira , tunc illam capiat
labitur delectatio
diabolo , Terram manducabis , dictum est Et obseruat caput eius , vt enm in
illa
et pcccatori , Terra es , et in terram ibis . initio malae suasionis excludat . GR.
Datus est ergo in cibum diaboli pecca- Ib. Post promittebattir aiii addunt
tor . Sicut enim quod manducaiiimus , in Sicut in Dauid scriptum est , De fructii
corpus nostrum conuertitur , vt cibus ipse ventris tui ponam super sedem tuam
secundum ccrpus hoc ejpciatur , quod nos ( Psalm. 131. ) AREV.
sumus y sic per nequitiam » et impietatem
Mm 2
 . ,

275 I N G E N E S I N.
7. Nam et illLidjquod subiunctiim est : Ipsa conteret caput
tuum^ €t tu. insidiaheris calca^ieo eius^ hoc de fructu ventris Mariae,
qui est Christus, intelligunt : id est, tu eum supplantabis , vt mo-
riatur. IUe autem , te victo ^ resurget , et caput tuum conteret,
quod est mors Sicut et Dauid dixerat ex persona Patris ad Fi-
.

Psalm.po. Wum Super aspidem^et basiliscum ambulabis ^ et concukabis leo'

:

nem y et draconem .

8. Aspidem dixit mortem 5 basiliscum peccatum , leonem Anti-

christum draconem diabolum
, De poena autem mulieris quid si- .

gnificat j quod ei dicitur, In dolore paries filios ^ nisi quia voluntas

carnalis, quum aliquam malam consuetudinem vult vincere, patitur
in exordio dolores , atque ita per meliorem consuetudinem parit
bonum opus ,
quasi filios .

9. Quod vero adiecit : Lt conuersio tua ad 'virum tuum ^ et ipse

dominabitur tui : hoc significat, quod illa carnalis voluntas, quae

cum dolore reluctaueratj vt faceret consuetudinem bonam 5 iam
ipsis erudita doloribus, cautior fit , et ne corruat, obtemperat ra-

tioni 5 et libenter seruit quasi viro iubenti

10. Post haec vocatur Heua vita,et mater viuorumjquae de
viri sui latere facta est^et dicit Dominus in euangeliOjiV ^«/V non
fnanducauerit carnem meam ^ et biberit sanguinem meum , non habe-
hit in omnia, quae illic intelliguntur , enucleate , mi-
se 'vitam ^,
et
nutatimquc tractata Christum , et ecclesiam praeloquuntur , siue ia
bonis christianis 3 siue in malis Neque enim frustra dixit Aposto- .

Rom. j. 14. lus Jdam-i qui est forma futuri ^ et illudj Relinquet homo patrem ,
:

et reliqua .

1 Vocaturque dehinc mater viuorum , id est, rccte factorum

1.

quibus contraria sunt peccata, quae nomine mortuorum significan-

tur lam vero per sententiam ^ quae in virum infertur , ratio no-
.

stra arguitur^ quae et super peccati concupiscentia seducta, et a pa-

8. De poena autem mulieris vsque de Gen. cont. Manich. cii. ita scribens :

ad viro iubenti , ^x c. 19. GR. (^uem autem non moiieat , quod post
9. Et conuersio
Aliter Vulgata AR. . . peccatum , et scntentiam iudicis vocat
10. Posi haec vocatur Heua vsque Adam mulierem suam vitam , quia vi«
ad patrem , et matrem , ex 12. contra uorum ipsa sit mater, posteaquam nae-
Taust. c. %. Atque huius laci csse verha ruitmortem ? etc. GRIAL.
haec , frustraque capite quarto in qui- Vocatur deliinc mater viuor. VS'
II.
husdam mss. legi , quum hic repetenda es- que ad significantur eiusdem sunt ver-
:

sent^et res ipsa indicat,et August. 2. ba 2. de Cen. cont. Manith. f.zi.GR.

 I N G E N E S I N. 277
racliso beatitudinis remota , habet inaledictiones terrenae operatlo-
nis, habet et dolores temporalium curarum , quasi splnas , et tribulos .

12. Sic tamen dimittitur de paradiso beatltudinis , vt operctur

terranijid est, vt in corpore isto laboret , et coUocet sibi meritum
redeundi ad vitam beatam quae paradisi nomine significaturjpos- ,

sitque aliquando manum porrigere ad arborem vltae , et viuere in

aeternum Manus autem porrectio bene signlficat crucem , vel crii-
.

ciatum poenitcntiae , per quem vita aeterna recuperatur . Accipit

etiam tunicam pelliceam diuino iudicio, quo nomine corporis mor-
talitas sl^nlficatur in historia .

13. In aJlegoria autem de carnallbus sensibus abstractae vo-

luptates quae carnaliter viuentem diulna lege consequuntur , et
.

contegunt Qui si aliquando ad Deum conuertitur per flammeam

.

frameam id est , per temporales tribulatlones, peccata sua acrno-

,

scendo , et gemendo , et per Cherublm , id est , per ^plenltudinem

scientlae quod est charitas, peruenlet ad arborem vitae Christum,
,

er viuet in aeternum .

14. Cherubim namque plenltudo sclentiae interpretatur . Fra-

mea vero versatilis , posita ad custodiendara viam ligni vitaejtem-
porales pocnae intelllguntur . Nemo enim potest peruenire ad ar-
borem vitae, nisi per has duas res , tolerantiam scilicet molestiarum,
et scientiae plenltudinem , id est, per charitatem Dei 3 et proximi .
Rom.n. 10.
Plenitudo enim legis charitas est .

C A P V T VL
De Cain^et Abel^eorumque progenie .

,.A dam vero cognouit Heuam vxorem suam , quae concepitj

et peperit Cain . Rursumque peperit fratrem eius Abel . Natiuita-

12. Sic tamen dimittitur vsque ad Ih. Qul si aliquando vsque ad cha-
recuperatur , f AT cap. 22. GR. ritas est ^totus locus concinnatus ex ver-
13. Abstractae voluptates : attracta bis r. 2:j. GRIAL.
phantasmata , fa/>. 27. August, GR. Cap. VI, n.i. Natiuitates duorum fih'o-
Ib. Quae carnaliter viuentem , ita rum vsque ad plantatus paradisus , de-
0. /. ; quae carnahter mentientem , /Iwj;. sutnpta sunt omnia ex Augustini ii, con-
ibid.y quia tunicas pelliceas mentiendi tra Faust. cap.g , et quatuor sequentibus y
libidinem interpretatus fuerat : itaque ni- vnde sunt quaedam emendata . GRIAL .

hil wutamas , GRIAL.

 . , . ,:.

278 I N G E N E S I N.
tes duorura filiorum Adam similitudinem habcnt duorum populo-
rum qui erant diuersis temporibus ad fidem venturi , pari opere ,
5

et dissimili charitate ante Deum Fuit autem Abel pastor ouium, .

et Cain agricola
2. Sed sicut Cain sacrificium ex terrae fructibus reprobatur,
Abel autem sacrificium ex ouibus , et earum adipe suscipitur, ita
noui testamenti fides ex innocentia grata Deum laudans veteris tc-
stam.enti terrenis operibus anteponitur Dixit Deus ad Cain ^ si re* .

cte ojferas , recte autem non diuidas , peccasti Vtique quia etsi iu- .

daei antea rccte illa fecerunt in eo tamen infidelitatis rei sunt ,

quia, Christo veniente 5 iam tempus noui testamenti a tempore ve-

teris testamenti non distinxerunt
3. obtemperasset Deo Cain dicenti Quiesce ^ sub te
Quod si :

erit appetitus tuus ^ et tu dominaberis illius ad se conuertisset pec- :

catum suumjsibi hoc tribuens, et confitens Deo ac sic adiutus :

indulgentiae gratia ipse peccato suo dominaretur, non illo sibi do-
minante seruus esset peccati , nec fratrem occidisset innocentem,
sic et iudaeijin quorum haec figura gerebantur , si quiescerent a

sua perturbatione , et tempus salutis per gratiam in remissionem

2. Ex innocentlagrata :gratiae <> Aug.'. bus peccatum aderit} Sed sub te erit ap'
cx innocentiae gratia , impress. GRIAL . petitus eius, et tu domiaaberis illius Dc .

Ib, AnteponitLir . Post haecverba in- versione , qiiaai sequitur Isidorus , vide
teriiciuntur quaedam in codic. VaJ. , et commentar. ad Prudent. pag. 495. Codex
Compl.i quae aliena esse ilocus Augustini Florent. i. post antepotiitur haec addit
interruptus , et alii libri mss., et impressiy Quaeritur nutem , cur Deus sacrificium A-
a quibus absunt, satis ostendunt et si- : bel suscepit , et a sacrificio Cain oculos
quid in eis sani est ,paulo post repetitur . suos auertit ,nisi quia non fuit chnritas
Quac tamen hic referri nihil obfuerit Iste : in Cain , et nisi esset charitas in Abel, non
autem filius Gain , qui vocatur Enoch acciperet Deus sacrificium eius . Quum
in cuius nomine condita est ciuitas , in- enim ambo ebtulissent , ille de fructibus
terprctatur dedicatio ^ impiorum enim de- terrae,iile de fructibus ouium , nemo pu~
dicatio in hac vita fundata cst . Enoch tet , quia Deus fructus terrae neglexit , et
autem iustus ab Adam scptimus et ipse foetus ouium elegit . Non intendit Deus
dedicatio item dicitur . Sed translatusos- ad munus , sed in corde vidit , et quem
tendit per quod ipse est scpti-
iustos
(
vidit cum charitate offerre , ipsius sacri.
mus ) in fine , hoc est in septimo millcsi- ficium respexit . Quem vidit cum irjuidia
n\o annorum ab hac dcdicatione terrenae offerre , ab ipsius sacrificio oculos nuertit
ciuitatis abituros . De qua sententia pau- Alia , quae hoc loco affert Griah'us ex ms.
lo post hoc eodem can., et in expositioni- Val. , et Coinpl. , in Flor. i. extantn.22.,
bus Exod. c. 29. importune repetita , quid vbi de Henoch agitur , AKEV.
sentiamus , mox
dicemus GRIAL . . 3. Eidemque peccato ei dcnique : , Au-
Ib. In Vulgata Nonne si bene egeris
: , gustimis facili lapsu . GRIAL .

recipies : sin autem male iStatiin in fori- Ib. Post vcrbum dicentem alii addunt.
 . . .

I N G E N E S I N. 279
peccatorum cognoscentes, audirent Christum dicentcm Noti -voii :

vocare iustos , sed peccatores ad poenitentiam tunc ad se conuer- :

terent peccatum suum in confessione^sicut in Psalmo xl. scriptum

est, medico dicentes Ego dixi , Domine\ miserere mei sana ani- Psalm. 40. 5.
: :

mam meam ^quia peccaui ^/^/ eidemque peccato , quamdiu co- : m

rum corpore esset adhuc mortali 3 per spem gratiae liberi domina- Rom.io. 9.
rentur
4. Nunc autem ignorantes Dei iustitiam
suam volentes con- , et
stituere, elati de operibus kgis, non humiliati de peccatis suis , non
quieueruntj sed oifenderunt in lapidem offensionis , et exarserunt
iracundia 5 aduersus Christum : cuius opcra videntes accepta Deo
essc doluerunt .

5. Itaque post haec occiditur Abel minor Cain natu a fratre

maiore natu Occiditur Christus caput populi minoris natu a po-
.

pulo iudaeorum maiore natu ille in campo^ iste in Caluariae loco . :

6. Interrogat Deus Cain , non tamquam ignarus eum , a quo

discat sed tamquam iudex reum, quem puniat,et dicit
: Vbi sit :

frater m^j ? ille respondit, nescire se , nec eius se esse custodem .

Vsque nunc quid nobis respondent iudaei , quum eos sanctarum

scripturarum voce interrogamus de Christo 1 illi nescirc se Chri-
stum respondent Fallax enim Cain ignoratio , iudaeorum est falsa
.

negatio .

7. Essent autem quodammodo Christi custodesjsi christianam

fidem acciperejac custodire voluissent. Dixit Detts ad Cain:Quid
fecisti% 1J0X sanguinis fratris tui clamat ad me de terra Sic arguit .

vox diuina iudaeos. Habet enim niagnam vo-

in scripturis sanctis
cem Christi sanguis in terra , quum enim , sacramento accepto,
ab omnibus gentibus respondetur, ^wf« haec est vox clara , vox :

sanguinis ,
quam sanguis iste exprimit ex ore fidelium eodem
sanguine redemptorum
8. Dixit Deus ad Cain : Et nunc maledictus eris a terra^quae

Ucn est 6pus snnis tnedicus . Et iterum , Jb. Respondctiir , Amen Ita respOK- .

cmttis , qui facit peccatum , seruus estpec- debatur in vtriusque speciei communione .
cati . Et ittrum, Si vos filius liberauerit , Ambros. de corpore lib.^. de sacram. Di-
vere liberi eritis . Et iterum , Non veni cit tibi sacerdos Corpus Christi , et tu
:

AREV. dicis Amen . Hoc est verum ^ quod con-

:

7. QuujB enim sacramento acccpto : fitetur lingua , teneat affecius . GRIAL .

quuna eo acccpto , Augustinus . GRIAL .

 1 . ,,

28o I N G E N E S I N;
apcrutt iuum 5 et os sanguinem fratris tui de manu tua
suscepit .

Maledictus est enim populiis iudaeorum infidelis a terra , id ^st ,

ab ecclesia 5 quae aperuit os suum in confessione peccatorum ac-
cipere sanguinem Christi , qui effusus est in remissionem peccato-
rum omnium de manu persecutoris, nolentis esse sub gratia , sed
sub lege , vt esset ab ecclesia maledictus id est vt ostenderet eum : ,

ecclesia maledictum 3 testificante Apostolo Quicumque enim ex :

operibus legis sunt^sub maledicto legis sunt.

9. Deinde quum ^iyix^stx.'. Maledictus tu a terra ^ quae aperuit
05 suum accipere sanguinem fratris tui de manu tua non dixit, :

quoniam operaberis eam , sed ait, quoniam operaberis terram , ct

non adiiciet virtutem suam dare tibi .

10. Vnde non est necesse intelligere eandem terram operari

Cainjquae apernit os accipere sanguinem fratris de manu eius Sed .

ideo maledictus inteliigitur ab hac terra quoniam operatur terram ,

quae nondum adiicict virtutem suam dare illi Id est ideo popu- . ,

lum iudaeorum maledictum agnoscit, et ostendit ecclesia quoniam, ,

occiso Christo adhuc operatur terrenam circumcisionem , terrenum

,

sabbatum, terrenum azymum , terrenum pascha , quia omnis terre-

na operatio habet occultam virtutem intelligendae gratiae Christi,
quae non datur iudaeis in impietate, et infidelitate perdurantibus ^

quia nouo testamento reuelata est

1 Quum operatus fueris terram
. , non dabit tibi fructus suos :

in ipsa enim terrajquam Christus portauit : id est , in eius carne

ipsi operati sunt salutem nostram , crucifigendo Christum , qui mor-
tuus est propter delicta nostra . Nec tamen eis dedit eadem terra
virtutem suam ,
qni non iustificati sunt in virtute resurrectionis
eiusjqui resurrexit propter iustificationem nostram , quia etsi cru-
cifixus est ex infirmitate carnis^sed viuit in virtiite Dei.
12. Haec est ergo virtus terrae illiuSjqLiam non ostendit im-
piis, et incredulis . Vnde nec resurgens eis , a quibus erat crucifixus,
apparuit , tamquam Cain operanti terram , vt granum illud semina-
retur . Vagus , et profugus eris : siue , vt in Septuaginta scriptum
est 3
gemens , et tremens eris super terram ,

13. Nunc
9. Dcinde quum vsque ad
dixisset hus lih. Val. , et Comp. quuin sint Aug. et

reuclata est . Uale hacc absunt a veteri- legantur in excusis , et reliquis ms. GR.
 . ,:

I N G E N E S I N. 2?!
ij. Nunc ecce qiils noii videat , quis non agnoscat, in tota
terra 5
quacumque dispersus est quomodo sit vagus iti
ille populus,
gentibus, et profugus ablerusalem? quomodo gemat moeroreamis-
si regnijCt tremat tremore sub innumerabilibus populis christianis?

ideoque respondit Cain dicens Maior est iniquitas mea^quam njt :

veniam merear , Ecce eiicis me hodie a facie terrae a facie tuct

, et
ahscondar , et ero vagus , et profugus in terra . Igitur omnis , qul
inuenerit me , occidet me .

14. Vere inde vagus , et profugus^ gemit , et tremlt , ne etiam ,

regno terreno perdito , ista visibili morte occidatur Hanc dicit ma- .

iorem causam , quam iilam , quod terra nostra non dat virtutem
suam , ne spiritualiter moriatur. Carnaliter enim sapit et absccn- ,

dit se a facie V>ti^ id est , iratum habere Deum graue non putat
stA hoc timet, ne inueniatur, et occidatur. Carnaliter enim sapit
tamquam. operans terram,cuius virtutem non accipit
15. Sapere autem secundum carnem mor^est quam non in- :

telligens ille,amisso regno, gemit,et corporalem mortem tremit .

Sed quid ei respondit Dominus? Nequaquam ita Jiet \ sed omnis ^

qui occiderit Cain ^septuplum punietur : siue :> vt Septuaginta trans-

tulerunt , septem 'uindictas exoluet : id est , non sic , quomodo di-
cis non corporali morte
3 interibit genus impium carnalium iu-
daeorum .

16. Qulcumque eos ita perdlderlt, septem vindictas exoluet,

id est, auferet septem vindictas , quibus alligati sunt propter
ab eis

reatum occisi Christi,vt hoc toto tempore , quod septenario die-

rum numero voluitur , magis quia non interiit genus iudaeorum,
satls appareat fidelibus christianis, sed solam disperslonem merue-
13. Maior est iniqukas mea q. v. v. argumentum constituitur ad veritatem re-
m. Mirum i non T>idisse , quisquis vulga- ligionis christianae astruendam AREV. .

tam editionem suffecit, non cohaerere , quae 15. Anaisso regno , gemit , et corpo-
sequuntur verba: Hanc dicit maiorem cau- ralem mortem tremit Oportuit , menda- .

szm legendum ergo: MAior est czusn mez,

: cem memorem esse Quorsum enim ge- .

ex Lxx. et August. Idempaulo post coniun- mit , et tremit ? si haec verba explicandct
xit vtranque interpretationem, quum di- nusquam sibi proposuit^ Id tamen proui^
cit Vere inde vagus , et profugus, gemit,
: sutn apud Euch. GRIAL .

eitremw. quum August.tautumverba ly.y. Siue vt Lxx. transtulerunt

Ib. Hoc .

interpretum retulerit Vere inde gemit, : recte :vidit enim , non respondere reliqua
et tremit,ne regno etiam terreno , etc. verbis Fulg. ed.Vid. Hieronyyn. epist. 12^,
GRIAL . ad Damas. q, i. GRIAL .

Ib. In hac iudaici populi mirabili di- 16, In Vulgata : Ne occidas eos , AR.
spersione , et conseraationegrauissimura
Tom.V. N n
 2S2 1 N G E N E S I N.
Psalm.jS. 12. rint 5 iiixta quod ait Scriptura : Ne occlderis eos ^ nequando ohltut'
scantur populi mei legis tuae : disperge illos in virtute tua , et de^
pone eos .

17. Dominus in Cain signum , vt nen eum interficeret

Posuit
omnis^qui inuenisset eum Hoc re vera mirabile est 5 quemadmo- .

dum omnes gentes, quae a romanis subiugatac suntjin ritum ro-

manorum sacrorum transierint , eaque
obseruanda , et ce- sacrilegia
lebranda susceperint : gens autem iudaeorum siue sub paganis re-
pibusjsiue sub christianis, non amiserit signum legis , et circumci-
sionis suae 3 quo a ceteris gentibusjpopulisque distinguitur . ,^

18. Std. et omnis imperator , vel rex , qui eos in suo regno in-
iienit 3 cum ipso signo eos inuenitjet non occidit : id est, non efli-

citj vt non quodam et proprio suae obseruationis

sint iudaei certo ,

signo acererarum gentium communione discreti nisi quicumque eo- ,

rum ad Christum transierit : vt iam non inueniatur Cain , neque

exeat a facie Dei 5 neque habitet in terra Naid .

1 9. Exiit ergo a facie Domini , et habitauit in terra Naid quod

:

dicitur interpretatum commotio, siue instabilis, et fluctuans , et se-

Psalm. 65. dis incertae Contra quod malum Deus rogatur in psahno Ne de-
. :

Psalm. 35.
ii(ris in motum pedes meos et manus peccatorum non moueant me : ,

P»alm. 15.* E^ ^"^' tribulant me exultabunt ^si motus fuero , et Dominus a dex-
^

tris est mihi ne comtnouear Nunc vero iudaei , et omnes, qui di«
^ .

uersis erroribus contumaces sunt , resistendo veritati 5 exeunt afacie

Dei 5 id est 5 a misericordia dilectionis eius : vel a participatione lu-
cis eius : et habitant profugi in terra commotionis : id estj in con^
turbatione carnaii contra iucunditatem Dei : hoc est , contra Edem,
^uod interpretatur epulatio , vbi est plantatus paradisus .

20. Cognouit autem Cain vxorem suam-^et concepit ^et peperit

Henoch , et aedificauit Cain ciuitatem . Quid ergo sibi per figuram
vult quod impiorum progenies ciuitatem in
5 ipsa mundi origine
construxit ? nisi quod noueris, impios in hac vita tsst fundatos :

sanctos vero hospites tszc ^^

et peregrinos . Vnde et Abel tamquam
peregrinus in terris 5 id estjpopulus christianus non condidit ciui-

18. Ereulius ad mnrg. notat , ncque 20.Et aedificauit Caln ciuitatenn , ^a;
in cod. ms., neque
imprcsso Coloniae in Auo. 15. de ciuit. r.17. et teq. et Creg.6.
1530. habcri haec vtrhz ^vt iam non ... Moral. r, 4. et lib, 16.^.5, GRIAL .

imbitet in tsrra NaiJ . AR£V.

 .

I N G E N E S I N. 2^1
tatem Superna enim est sanctorum ciultas, quamuis hic pariat ci-
.

uesjin quibus peregrinatur, donec regni eius tempus aducniat.

21. Nam et Petrus propterea reprehenditur^ quod tabernacula
in monte fieri cogitauit, quia sancti in hoc mundo tabernaculuin
non aedificant Aedificauit autem eam ex nomine filii sui Henoch .
.

Iste filiusjin cuius nomine condita est Henoch , id est , terrestris

lerusalem , quae interpretatur dedicatio , significac , istam ciuita-

tem ct initium , et finem habere terrenum , vbi nihil phis , quam
quod cernitur , speratur .

2 2. Porro Henoch genuit Irad:, et Irad genuit Maulahel ^ et Ma-

uiahel geiiuit Mathusael et Mathusael genuit Lamech ^ Qui accepit .

duas vxores ^ nomen vni Ada , et nomen secundae Sella Notandum ,

autem 3 quod in progenie Seth^quum genuisse fihos , fih'asque di-

catur^nulla ibi genita femina nominatim exprimitur, sed tantum in
progenie Cain femina commemoratur Quo significatur , terrenam .

ciuitatem vsque in finem sui carnales habituram generationes, quae

marium , ac feminarum coniunctione proueniunt
23. Dixic quoque Lamech vxoribus suis Audite verba mea^ :

et ascultate sermonem meum Quoniam occidi virum in vulnus meum ,

.

et adolescentulum in liuore meo , septies vindicabitur de Cain , de

Lamech septuagies septies lam ahbi secundum historiam dictum
,

est 5 eo quod ab Adam vsque ad Christum septuaginta scptem oq.

nerationes inueniantur, in quibus peccatum Lamech , id est, totius
mundi san^uinis Christi effusione solutum est .

24. Siquidem et in populo iudaeorum propter interfectionem

Christi septuaginta septem vindictae sunt statutae , iuxta illud cuan-

2t. Iste filius vsque ad speratur, 22. Quum genulssefiHos , filiasque di-
Augusdni sunt verba GRIAL . . catur . Haec verba deerant in omnibus
Ib. God. Regio-Vatic. 293. ad marg. libris ^reposita sunt autem e>c Aug,c,ij,y
postsperatur zddit, Iste autemfilius Cainy et Eucherio . GRIAL .

qui vocatur Henoch , interpretatur dedi- Ib. Quo

significatur vsque ad pro-
catio . hnpiorum enim dedicatio in hac \xCT\\nnt ^ verba sunt August. ibid. GR.
ciuitate fundata est . Henoch autem iu' Ib. Aduertit Breulius , digamiam quin-
Jtus ab Adam septimus et ipse dedicatio ta generatione a Cain profcctam fuisse ,
etiam dicitur , Sed translatus ostendit , iu- AREV.
stos per id, quod ipse est septimus , in fi~ 23. lam alibi secundum historiam etc,
ne ^hoc est , in septimo millesimo die ab Innuit Isidorus,se etiam sensum literalena
hac dedic4ti$ne supernae ciuitatis abitu- Genesis exposuisse.Conferpraefationcm.
r9S . AREV. AREV.
Nn 2
 , . ,

284 I N G E N E S I N.
Matth. iS. gelicLim ^in quo dictum est Petro Apostolo : Non solum sepfies , scd
etiam septuagies septies , si poenituerit ^fratri remittendum : id est
iudaeum reuertentem post septuaginta septem vindictas statutas re-
cipiendum ad indulgentiam Chri^ti
25. Cognouit quoque adhuc Adam vxorem suam et peperit fi- -,

lium ^^'voeauitque fiomen eius Seth Sed Seth natus estfiliusy quem .

vocauit Enos . Seth quippe interpretatur resurrectio , qui est Chri-

stus^etEnos filius eius interpretatur homo qui coepit inuocare ,

nomen Domini.
26. Quid per hoc inteHigitur nisi quia in confessione viuit ,

omnis homo , qui est fihus resurrectionis, quamdiu peregrinatur in

terris? Item ex duobus ihis hominibus, Abel , qui interpretatur lu-
ctus, et eius fratre Seth , quod interpretatur resurrectio mors Chri- 3

sti 5 et vita eius ex mortuis figuratur .

27. dicam ^ Abel luctus Seth resurrectio Enos

Ergo 5 vt breuius : :

homo quia post hictuni resurrectio de resurrectione homo inuo-

: ,

cans Deum Item Enos genuit Cainan , Cainan autem genuit Ma-
.

lalehel, Malalehel penuit lared lared frenuit Henoch Hic aurem : .

Henoch septimus ab Adanijqui placuit Deo et translatus est^se- ,

ptimam requiem significat ad quam transfertur omnis qui tamquam :

,

sexta die , id est, sexta aetate seculi , per Christi aduentum formatur .

28. Transactis enim sex mih'bus annis^facto etiam iudicio, et

renouatis caelo , et terra , transferentur sancti in vitam perpetuae
immortahtatis. Quod autem per Seth ab Adam vsque ad Noe de^
narius numerus insinuatur , complementum mandatorum in ecclc-

Enos filius eius interpretatur ho-

25. August. de his aetatibus saepius agens^ eas
mo Enos autem sic interpretatur homo,
. annorum numero vllo , sextam praesertim^
vt hoc nomine non posse feminam nun- definit: neque Creg. aut etiam Origenes .
cupari , periti lingu-^e illius asseucrent, Neque verisimile est ^lsid. longius progres-
«lit lib. i-y. de ciuit. c. 17. GR.
Aug. sum quum lib. i. Sent. c» ^i. ita scribat
, :

Hic autem Enoch scpt. vsque ad

27. ludicii diem nouit Christus , sed in euan-
iormzmr i verba sunt eiusdem 12. cont. gelio dicere,et scire discipulos suos no-
faust. r. 14. (5R)AL . luit . Itaque hnnc annornrn circumscriptio'-
Ib. Post formettur Regio-Vat. addit nem importune hoc loco y et ad Exod. c.2<f.
Sex milia enim anni in huius seculi aeta^ in i.praecepto , et lib. 2. aduers. iudaeos
tibits deputat:tur . AREV. c. i-j. repetitam , Isidori esse nunquam ego
28. Transactis enim vsque ad per- crediderim Huius rei magnum etiam in-
.

petuae immort^litatis Haec neqtie eadem

. dicium , quod apud Eucherium , et in Co-
3uni in ommbus libris^ et in y.-il.tet Compl. dic. horum visitur Ambros.
Oliu. nihil .

bis in hoc capite ponuntur. Ego vero Isidori ad Luc, c. 9. ita sctibit Sed Matthaeus, :

haec essc neutiquam puto . Nam neque ct Marcus post dies sex assumptos hos
 . . .

r N G E N E S I N. 285
she cperibus figiiratiir, cui iiumero si adiiciaiuur tres filii Noe, me-
dio reprobato 5 duodenarius consummatur, qui in patriarcharum ,

apostolorumque numero insignis habetur propter septenarii partes,

altera per alteram multiplicatis. Nam ter quaterni, vel quaterterni

ipsum faciunt.
29. Quod vero progenies ex Adam per Cain vndenario nume-
ro finitur , transgressio peccatum ostenditur Nam
mandatorum , siue .

dum Lamech septimus ab Adam reperiatur scriptus , adduntur ei

tres filii , et vna fih'a, vt vndenarius numerus compleatur: per quod
demonstratur peccatum .

30. Nam et ipse numerus femina clauditur Ja quo sexu initium

peccati cominisjum est per quod omnes morlmur :scilicet vt vo-
:

luptas carnis,quae spiritui resisteret, sequeretur . Vnde et ipsa filia

Lamech Noema , id est , vohiptas interpretatur . Nam c]uod de Ma-
thusalam secundum Septuaginta vltra diluuium numerantur anni ,
hoc significat , vt quoniair. solus est Christus , cuius vita nullam sen-
sit aet3tem,in raaioribus quoque illis non sensisse diluuiurri vide-
retur
C A P V T VII.

De Arca Noe , et diluuto mundi .

1. N,
^
-L oe autem per omnia , omnesque actus eius Christum si-

gnificat . Noe autem requies interpretatur , et Dominus dicit :

Discite a me^quia mitis sum ^ et humilis corde ^ et inuenietis yf- Matth. xi.25).

esse memorarunt . De quo possemus di- sicut in nobis , nuUo statuto annorum
cere post sex milia annoruin . Mille enim tempore definitur,sed post quinque ilhs
anni in conspectu Dei , tanquam dies vna. aetates quantum quisque vixerit , sene-
Sed plures , quam sex milia computan- ctuti deputatur: sic et in ista aetate se-
tur annorum Sed malumus sex dies per
. culi non apparent generationes , vt etiam
symbolum intelHgere , quod sex diebus occultus sit vltimus dies , quem vtiliter
mundi opera sunt creata , vt per tempus Dominus latere oportere dcmonstrauic
opera , per opera mundum intelligamus GRIAL .

'Elegantissime vero D. August. iS. de ci- Ib. Qaod autem per Seth vsque ad
uit. 53, Omnium {inquit)
f. de hac re voluptas interp. , eiusdem lib.i^. de ciuit.
calculantium digitos resoluit , et quiesce- f. 20. GRIAL .

re iubet ille , qui dicit Non est vestrum: Ib. Quae de numeris passim in his
nosse tempora, vel momenta , quae Pater commentariis attinguntur , ca ab Isidoro
posuit in sua potestate , et lib. i. de Ge- data opera exposita sunt in peculiari li-

mst contra Manich. c. 24. Senectus vero, bro De numeris , quem supra cdidi , AR.
 6 .

2% I N G E N E S I ^f;

quiem anlmahus veitris Solus iustiis inuenltur Noe in ilk . geil-

te cui septem homines donantur propter iustitiam suam .

:

2. Solus Christus iustus estjatque perfectus, cui septem ec-

clesiae propter septcmplicem spiritum iliuminantem in vnam ec-
clesiam condonantur . Noe per aquam , et lignum liberatur : li-

gnum quippe et aqua crucem designatjet baptisma Sicut enim

3 .

ille cum suis per lignumjCt aquam saluaturjsic familia Christiper

baptismumjet crucis passionem sanatur Arcam instruxit Noc de .

lignis non putrescentibus ecclesia construitur a Christo ex homi- :

nibus in sempiternum victuris.

3. Arca enim ista ecclesiam demonstrabat , quae natat in flu-

ctibus mundi huius . Quod autem eadem arca de lignis quadratis fieri

iubetur , vndique stabilem vitam sanctorum significat, ad omne opus

bonum paratam Quocumque enim verteris, quadratum firmiter stat.
.

4. Quod bitumine congUitinantur arcae h'gna extrinsecus, et

intrinsccusj vt in compage firmetur vnitatis , significatur tolerantia
charitatisne scandalis ecclesiam tentantibus, siue ab his ^.qui in-
5

tus suntjsiue ab eis^qui foris sunt^ cedat fraterna iunctura, et sol-

uatur vinculum pacis est enim bitumen feruentissimum , et violen- :

tissimum gluten , ardorem vi magnae

significans dilectionis fortitu-
dinis ad tenendam societatem spiritualem omnia tolerantem .

5. Quod arca trecentis cubitis longa estj vt sexies quinquagin-

ta compleantur sicut sex aetatibus omne huius seculi tempus ex-
:

tenditur^in quibus omnibus Christus nunquam destitit prnedicari,

in quinque per prophetiam praenunciatus, in sexta per euangelium
diffamatus Potest quidem et in his trecentis cubitis signum ligni
.

passionis osrcndi Ipsius enim literae T numerus crucis demon-

.

stratsignum per quod socii Christi passionis

: eifecti per baptismum
longitudinem vitae aeternae percipimus

Cap. VII, n. 2. Noe per aquam vsque apud Augustinum . GRIALIVS .

ad per literam ( cap. seq. ) Haec omnid Ib.yt in cotnpag^firmctur etc. Sic re-
paucis , quae notabimus , exceptis , sunt stituo locum ex Bononicnsi Albornozia-
Augustini verba ex Hb. 12. contra Faust. no ccdice Grialius cum aliis editis ^vt
:

a cap, 14. vsque ad 2/\., e quo sunt non- in compage vnitatis significetur tolerarj"

nulU restituta . GRIAL . tia etc. AREV.

' Ib. Grialius habei condonatur mendo* '
5. In quinque per proph. ita in ph-
se , vt puto , pro condonantur , quod in risque mss. et apud Euchcr. in quinta apud
aliis quoque impressis extat . AREV. August. et Bedam , et in Val. et CempL
4. Vi masnae fortitud. : vi magna ^ GRIAL .
 .

I^N' G E N E S I N. 287
6. Quod
vero cubitis quinquaginta htitudo eius cxpanditur :

sicut dixit Apostolus: cor 7iostrum dilatatum est j vnde, nisi chari- !• Cor. ^.xx.

tate spirituali ? propter quod ipse iterum dicit Charitas Dei diffu- :

sa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum ,

qui datus est nohis . Rob». 5. y.

Quinquagesimo enim die post resurrectionem suam .Christus Spi-

ricum Sanctum misit, quo corda credentium dilatauit
7. Quod autem eius altitudo in triginta cubitos surgitjqucm
numerum decies habet in trecentis cubitis longitudo : quia Chri-
stus altitudo nostrajqui triginta annorum gerens aetatem , doctri-
nam euangelicara consecrauit , contestans, legem non se venissesol-
uercjscd implere . Legis autem corin decem praeceptis agnosci-
tur . Vnde decies tricenis arcae longitudo perficitur, vnde et ipse
Noe ab Adam decimus computatur.
8. Quod sexies longa ad latitudinem suam^et decies ad al-

titudinem suam humani corporis instar ostendit>in quo Christus

,

apparuit Corporis enim longitudo a vertice vsque ad vestigia

.

sexies tantum habet , quam latitudo 5 quae est ab vno latere ad al-
terum latus et decies tantum 5 quantum altitudo cuius altitudinis
: :

mensura est in latere a dorso ad ventrem .

9. Velut si iacentem hominem metiaris supinumjseu pronum,

sexies tantum longus est a capite ad pedes, quam latus a dexte-
ra in sinistram, vel a sinistra in dexteram , et decies^quam altus
a terra . Vnde facta est arca trecentorum cubitorum in longitu-
dine , ct quinquaginta in latitudine, et triginta in altitudine . Item
quod eadem arca collecta ad vnum cubitum desuper consumma-
tur 5 sic ecclesia corpus Christi in vnitate collecta sublimaturjet
perficitur .

10. Vnde dicitur in euangelio: Qui mecum non congregat ^ spar* Lucaexi. ij.
git . Quod autem aditus fit ei a latere : nemo quippe intrat eccle-
siam 5 nisi per sacramentum remissionis peccatorum quod de Chri- ,

sti latere aperto manauit . Quod inferiora arcae bicamerata , et tri-

camerata construuntur , sic ex omnibus gentibus vel bipertitam
multitudinem congregat ecclesia proptcr circumcisionem , et prae-

8. Corporls cnim longitudo vjque 9. Item quod arca coUecta ad vniim

ad altus a terra Hnec non sunt apud
. cub. r.v c. 16. GRIAL .

Augustitjum . Sunt tnmen in c. L^ ei apud 10. Verba Lucae in Vulgata , Qiti non
Eucherium . GRIAL . coUigit mscum , dispergit . AKSy,
 . . ,

288 I N G E N E S I N.
putlum , vel tripertitam propter tres filios Noe , quoriim progenic
repletus est orbis
II. Et ideo arcae inferiora dicta suntjquia in hac terrena vita
cst diuersitas gentium omnes in vnum consum- . In siimmo autem
manturjet non est varietas quia omnia,etin omnibus est Chri- :

stus tamquam nos in vno cubito desuper caelesti vnitate con-

3

summans Quod cuncta animalium genera includuntur in arca ,

.

significatj quia ex omnibus gentibus et nationibus congregatio fit ,

in ecclesia .

Act. 10. 12. Quod etiam Petro demonstratus ille discus significat : quod
munda, etimmunda ibi sint animaha : sic in ecclesia^et sacraraentis
boni 5 et mali versantur . Quod scptena sunt munda , et bina im-"

munda:non quia pauciores sunt maiijquam boni:sed quia boni

seruant vnitatem spiritus in vinculo pacis . Sanctum autcm Spiri-

tum diuina scriptura in septiformi operatione commendat jsapien-

tiae 3 et intellectus, consilii , et fortitudinis , scientiae , et pietatis , et

timoris Dei
13. Vnde et ille numerus quinquaginta dierum ad aduentum
Sancti Spiritus pertinens , in septies septenis , qui fiunt quadraginta
Ephes. 4.3. nouem^vno addito , consummatur . Propter quod dictum est : 5/«-
dentes seruare vnitatem spiritus in 'vinculo pacis . Mali autem in
binario numero ad schismata faciles , et quodammodo diuisibiles
ostenduntur .

14. Quod ipse Noe cum suis octauus numeratur: quiain Chri-
sto spes nostrae resurrectionis apparuit : qui octaua die , id est

post sabbati septimum primo a mortuis resurrexiti qui dics a pas-

sione tertius in numero autem dierum , qui per omne tempus vol-
:

uuntur 5 et octauus, et primus est.

15. Quod post septem dies , ex quo ingressus est Noe in ar-
cam, factum est quae se-
diluuium : quia in spem futurae quietis,
ptimo die significata est, baptizamur Quod praeter arcam omnis .

caro quam terra sustentabat diluuio consumpta est, quia praeter

5
,

eccle-
II, Consummantiir ; consummamur, eccleslae sacramentis , /^//^. GRIAL .

Ang' GRIAL . ly. Quod post septem , ex c. ly. GK.

ih. Quod cuncta anlmalium genera , Quia in spc futur. quict. //<i /3«^.
Ib,
f:K c. 15. GRIAL . Euch. Bed. Fal. al. in specie GRIAL . .

IX. In ccclcsia , et sacramentis : in Ib. Gr. in textu J"/>fw?, in not. //?f . AR.
 . ,

I M G E N E S I N. 2S9
aqua baptlsinijqiiamuis eadem slt , non soluiu
ccclesiae societatem,
non valet ad saluteirijsed valet potius ad perniciem .

16. Quod quadraginta diebus^et quadraginta noctibus pluit

quia omnis reatus peccatorum in decem praeceptis legis admittitur
per vniuersum orbem terrarum qui quatuor partibus continetur. :

Decem quippe quater ducta quadraginta fiunt isiue ille reatus, qui
ad die« pertinet ex rerum prosperitate , siue qui ad noctes ex re-
rum aduersitate contractus sit j sacramento baptismi caelestis ab-
luitur.
17. Quod Noe quingentorum erat annorum , quum ei locu-
DominuSjVt arcam sibi faceret et sexcentos habebat annos,
tus est j

quum in eam est ingressus vnde intettigitur per centum annos

:

arca fabricata j quid allud hlc vldentur centum anni signlficare ,

nisi aetates seculi singuhvs? Vnde ista sexta aetas quae coinpletls
,

quingentis vsque ad sexcentos slgnlficatur in manifestatione euange-

lica j ecclesiam constrult
18. Et Ideo qui sibi ad vitam consullt , slt velut quadratum
lignum paratus ad omne opus bonunijet intret in flibricam san-
5

ctamjquia et secundus mensls anni sexcentesimi , quo intrat Noe

in arcam jeandem senariam aetatem signlficat duo enlm mensessc- •,

xagenario numero concluduntur .

19. A senarlo autem numero et sexaglnta commemorantur, ec

sexcenta , et sex mllia , et sexaglnta mlh'a , et sexcenta mlHa , et
sexcenties, et quldquld deinceps in maloribus summls per eundem
articulum numeri in infinlta incrementa consurglc.
20.Et quod vicesimus , et septimus dies mensis commemora«
tur,ad eiusdem quadraturae slgnlficatlonem pertinet , quae iam iii
quadratls Hgnls exposita estjsed hic euidentlus , quia nos ad omne
opus bonum paratos , id est, qiiadratos quodammodo trinltas per-
ficit , In memoria, qua Deum recoh'muSjin InteHIgentia , qua cog-

nosclmus , In voluntate , qua dihglmus .

21. T«a enlm terjCt hoc ter, fiunt vlginti et septem qui esc ,

16. Apud Grialium erat pertinent . Ib. Quadratos : et conquadraros, Aug»

Alii editi, quod ad dies pertinet - sine quod GRIAL .

ed noctcs AREV.
etc. 21. Arca sedit,iM Augustin.'^ rese*
17. Quod Noe quingentor . c.\%. GR. dit Eucher. Val. Sedit Ambros. GRIAL .
,

20. Et quod vicesimus , ei sept, e>: Ibid. Qua perfecti requiescunt . Ibl
f. 19. GRIAL . quoque etc. eod. modo legendus , et inicr^
'tom.V, O
 . ,,.

290 I N G E N E S I N.
numcrl ternarii qiiadratiis . Quod septimo mense arca sedit^ hoc
cst 5 requieuit , ad illam septimam requiem signiflcatio recurrit , qua
perfecti requiescunt. Ibi quoque illiiis quadraturae numerus iteratur
2 2. Nam vicesima 5 et septima die mensis secundi commenda-
tum est hoc sacramentum . Et rursum vicesima ^ et septima dfe se-
ptimi mensis eadem commendatio confirmata est 5 quum arca rc-
quieuit
23. Quod enim promittitur inspejhoc exhibetur in re . Por-
ro quia ipsa septima requies cum octaua resurrectione coniungi-
tur : neque enim corpore reddito quae post hanc
finitur requies ,

vitam cxcipit sanctos , sed potius totum hominem , non adhuc in

spcjsed iam in re ipsa omni ex partc et spiritus , et corporis per-
fecta, immortali salute renouatum in aeternae vitae munus assumit
24. Quia igitur septima requies cum octaua resurrectione con-
iungitur et hoc in sacramento regenerationis nostrae^id estjin ba-
:

ptismo ahum jprofundumque mysterium est . Quod quindecim cu«

bitis supercreuit aqua ^ excedens akitudinem montium . Octo ita»

quej septem quindecim faciunt

et . Sed ccto significant resurrectio-
nem^ septem quietem .

25. Hoc
sacramentum resurrectionis, et quietis transcen-
igitur
dit omnem sapientiam superborum ita vt nuUa gens possit indica- :

re scientiae suae ahitudine resurrectionis quietem Et quia septua- .

ginta a septem , ct octoginta ab octo denominantur, coniuncto vtro-

que numero, centum quinquaginta diebus exaltata est aquajcan-
dem commendans nobis , atque confirmans altitudinem bapiismi in
sacrando nouo homine adtenendam quietis , et resurrectionisfidem .
26. Quod post dies quadraginta emissus coruus non cst re-
uersus^aut aquisvtique interceptus, autahquo supernatante cadaue-
re iliectus homincs in immunditia cupiditatis teterrimos ,
, significat
ct ob hoc ad ea, quae foris sunt in hoc mundo , nimis intentos
aut rebaptizari , aut ab his , quos praeter arcanijid est^praetercc-
clesiam baptismus occidit , seduci , ct teneri.
27. Quod columba cmissa , non inuenta requie , reuersa est,
ostendit , per nouum testamentum requiem sanctis in hoc mundo
fuav^endus hic Augustini locus ^ qui men- 25. Vt nnlla gcns : vt nullatenus,
^osus circumfertur 3 ex emenilatione Loua- apud Bed. et Palent. GRIAL .

niensi . GRIAL . 26. Quod post clics quadrag. cx r.20.

23. Alij Porro ipsa , oniiiso quia , AR. GRIAL .
 . ,

I N G E N E 5 I N. 2^,
non esse promissani Post quadraginta cnim dies emissa csf, qui nu-
.

merus vitam ^quae in hoc mundo agitur^ significat Denique post .

septem dies dimissa , propter illam septenariam operationem spiri^

tualem oliuae fructuosum surculum retulit .

28. Quo significaret 5 nonnullos ctiam extra ccclesiam baptiza-
tos 5 pinguedo non defuerit charitatis, postcriori temporc,
si eis

quasi vesperCjin ore columbae , tamquam in osculo pacis, ad vni-

tatis societatem posse perduci Quod post alios septem dies dimis- .

sa , non est reuersa^significat finem seculij quando erir sanctorum

requies 3 non adhuc in sacramento spei^quo in hoc tempore con-
sociatur ecclesia, quamdiu bibitur quod de Christi latere mana- ,

uit sed iam in ipsa perfectione salutis aeternae , quum

; tradetur
regnum Deo , et Patri,vtin illa perspicua contemplatione incom-
mutabiiis veritatis nullis ministeriis corporalibus egeamus
29. Cur sexcentesimo primo anno vitae Noe , id est , peractis
sexcentis annis aperitur arcae tectuml Finita quippe sexta aetate se-
culi reuelabitur absconditum sacramentum , atque promissum ,

30. Cur vicesimo septimo die secundi mensis dicitur siccassc

terram ? tamquam finita esset baptizandi necessitas in numero dic-
rum quinquagesimo ^ et septimo . Ipse enim est dies secundi men-
sis vicesimus septimus , qui numerus ex coniunctione spiritus
illa

ct corporis septies octonos habet , vno addito , propter vnitatis

vinculum .

31. Cur de arca coniuncti exeunt, qui disiuncti intrauerunt ?

Sic enim dictum erat, quod intraucrunt in arcam Noc, et Rlii cius,
vxor eius, et vxores filiorum eius . Cur seorsum viri, seorsum fe-
minae commemoratae sunt? nisi quod in hoc tempore caro con«
cupiscit aduersusspiritum , et spiritus aduersus carnem ? Postmodum
autem exeunt Noe , et vxor eius , filii eius , et vxores filiorum eius .
32. Hoc est, commemorantur coniuncti masculi,et feminae :

quia in fine seculi atque in resurrectione iustorum

, omnimoda , 5

ct pcrfecta pace spiritui corpus adhaercbit, nulla mortalitatis indi-

28. Consociatur eccleslae , /'<* ^«^«^^. plerique lib.\%\cc2L\.% esse t Fal. GRIAL ,
Bed. et cc. satiatur, Val. mendose GR. . 32. Cur animalia vsqv.e ad ad im-
Ib, Grialius in nota coHSOciatur eccle- plendana terram , haec absunt a Fal. et
siae , in textu consociatur ecclesia AR.
. plerisqiie : sunt tamen apud Aug. GR.
29. Cur sexcentcsimo , f c. 21. GR. Ibid. Cur animalia etc. Desnnt. haec
30. Siccasse terram , ita Augnst, et etiam in editione Coloniensi 1530. AR.
Oo 2
 292 I N G E M E S I N.
gentiajVel conciiplscentia resistente quamuls muit" . Cur aniinalla)
dajCt immunda in arca fuerint, tamen post egressum de arca noa
offeruntur Deo in sacrificio , nisi munda?
33. Quid deinde velit sibi, Deo loquente ad Noe ^et tamquam
rursus ab exordio? quia multis modis eam significarc oportebat li«

guram ecclesiae commendante , quod progenies eius benedicitur

,

ad implendam terram Quod dantur eis in escam cuncta animalia,

.

Act, 10.
sicut in illo disco Petro dkinir^ Maclaj et manducta .

34. Quod eiecto sanguine iubentur manducare, ne vita pristi-

na 5 quasi suffocata in conscientia teneatur sed habeat tamquam ef ,

fusionem per confessionem Quod vero testamentum Deus posuit .

inter se,et homines^atque omnem animam viuam , ne perdat eam

diluuio arcum qui appareret in nubibus, qui nunquam nisi de so*
3 ,

le resplendet. Illi enim non pereunt diluuio, qui in prophetis et ,

jn omnibus diuinis scripturis tamquam in Dei nubibus, agnoscunt ,

Christi gloriam , et non quaerunt suam .

C A P V T VIII.

De Noe , et benedictionibus eius , maximo ,

minimoque collatis filiis .

I. 1Lam vero ilhid^quod post dihiuium dc vinca , quam planta-

uit 3 inebriatus est Noe^et nudatus in domo sua cui non , appareat
Christi t%%t figuram ? qui inebriatus est dum passus est
5 : nudatus
tsl^ dum crucifixus est : in domo sua , id est , in gente sua , et in do-

mesticis sanguinis suijVtique iudaeis.

2. Tunc enim nudata est infirmitas carnis eius , iudaels scandji-
lum^gentibus autem stukitia, ipsis autem vocatis iudaeis 5 et gen-
tibus tamquam Sem , et lapheth , Dei virtus ^ et Dei sapientia, quia

34. Habfat tamquiim efTusionem , /Vrf de sint nat^t.Haec ex Aug.describere maUtU

Aug' \ habeaiit hh.o. quoA feni potest , vt musyftdstipulantibus impressis libris , quam
ad ipsos , non ad iiitam , referatur Quid . ex veteribus aliquantum imminuta pene-
ji legas ? Sed habeat tannquam ctfusione re. GRIAL .

per confcssionem GRIAL

. . Ib. Quia quod stultum ist - vnde sint
C3p. Vin. n. I. lam vcro illud Ex . nati . Haec non habentur in cit. editione
t. 2_j. GRIAL . Coloniensi . In Vulgata , sapieatius est h$-
2. ludaeis scandalum vsquc ad vn- mnibui . . ,fortius est hominibus . AREV.
 . .

I N G E N E S 1 N. 293
fuod sttiltum est Dei ^ sapieittius est ^quam homines ^et quod itifir-
i-Cor. i.iy.

mum Dei ^furtius est , quam homifies

est .

3. Proinde iii diiobus filiis maximo^et ininimo diio populi fi-

gurantur jscilicet circumcisio 3 et praeputium , vnam vestem fidei a
tcrgo portanies : sacramentum sciiicet iam praeteritae Dominicae
Passionis,neque nuditatem patris intuentur , quia in Christi necem
non consentiuntj et tamen honorant velamento , tamquam scientes,
vnde sint nati.
4. Quam nuditatem 5 id est, passlonem Christi , videns Cham
derisit : mortem vidcntes subsannauerunt Sem ve-
et iudaei Christi .

ro 5 et lapheth, tamquam duo populi ex circumcisione, et praeputio

credentes, cognita nuditate patris^qua significabatur passio Saiuato-
risj sumentes vestimentum posuerunt super dorsa sua , et intuentes
auersi operuerunt nuditatem patris^nec viderunt^quod verendo te-
xerunt.
5. Quodam enim modo passionem Christi tegimusjid est,sa-
cramento honoramus : eiusque mysterii rationem videntes , iudaeo-
rum detractionem operimus . Vestimentum enim significat sacra-
mentum memoriam praeteritorum quia passionem
: dorsa *, Christi
transactam celebrat ecclesia 5 non adhuc prospectat futuram
6. Medius autem populus impius iudaeo-frater Cham , id est ,

rum ( ideo m.edius^quia nec primatum apostolorum tenuit, nec

vltimus in gentibus credidit ) vidit nuditatem patris quia consen- :

sit in necem Domini Saluatoris. Post haec nunciauit foras fratri-

bus . Per eum quippe
manifestatum est, et quodammodo pubhca-
tum 5 quod erat in prophetia secretum Ideoque fit seruus fratrum .

suorum
7. Quid
enim hodie ah'ud gens ipsa, nisi quaedam scrinia-
est

ria christianorum , baiulans legem , et prophetas ad testimonium

assertionis ecclesiac vt nos honoremus per sacramentum , quod
:

nunciat illa per literam ? Post haec benedicurtur duo illi , qui nu-
ditatem patris honorauerunt Betiedictus , inquit , Dominus Deus .

Sem : quamquam ipsis etiam gentibus sit Dominus Deus Israel .

4. Sem vero , et lapheth vsque ad Post haec benedicuntur ... prophetar.

7.
prospectat futurum . £,v 16. de Ciuit, c.2. !:< cap.^^. Qu&d autem haec a manU'
GRIAL • scriptis nostris omnibus absint , initium be-
6, Medius autem frater vsque ad nedictionis repetitum fefellisse putamus li-

pcr litcrara . Ex i2. fontr. Faustu.z^.GR, braiios , GRIAL .

 ,

294 I N G E N E S I N.
8. Et vnde hoc factum est , nisi ex benedictione lapheth ? in
popiilo enim gcntium, totiim orbem terrarum occupauit ecclesia»
Hoc praenunciabatur 5 quum diceretur DilateS Deus lapheth ^ €t :

habitet in tabernaculis Sem .

9. Ecce quomodo dilatat Deus lapheth, et habitat in taberna-

EplKs. 2. 19. culis Sem 5 vt Paulus dicit : Non estis peregrini ^ et hospites : sed
estis ciues sanctarufn , fundamen"
et domestici Dei , aedificati super
tum apostolorum , et prophetarum Benedictus ^ inquit, Deus Sem : .

sit Chanaan puer illius Dilatet Deus lapheth , et habitet in taber-

.

naculis Sem Hic Sem maior natu , ipse est , ex quo patriarchae >
.

prophetae 5 ct apostoli generati sunt.

10. lapheth autem gentium est pater : quia etiam latitudo in-
terpretatur . Cum ingenti enim multitudine dilatatus est populus
ex gentibus , qui cum prophetis 5 et apostolis erat habitaturus Si- .

quidem et vidimus iuxta Noe patris propheticam benedictionem ,

in tabernaculo Sem transisse habitationem laphethjhoc est , in do-

mo prophetarum ecclesiam potius iustificari, minorem qui-

leo^isjet
dem tempore , sed gratiae lege maiorem .

11. Cham porro 3 qui interpretatur cahdusj medius filius, tam-

quam ab vtroque discretus, nec in primitiis israeHtarum , nec m
plenitudine gentium permanens, significat non solum iudaeorum,
sed etiam haereticorum genus cahdum , non spiritu sapientiae, sed
impaticntiae, quo solent haereticorum feruere praecordia , et pa-
cem perturbare sanctorum .

12. Sed et omnes 3 qui christiano vocabulo gloriantur , et per-

dite viuunt , ipsius figuram gestare videntur . Passionem quippc
Christijquac illius hominis nuditate significata est, et annunciant
bene profitendo 5 et male agendo exhonorant De taHbus enim .

Matih. 7. 16. scriptum cst A fructibus eorum cognoscetis tos

: Ideo et Cham iii ,

suo maledictus est, tamquam in fructu suo , id est^in opere

filio

suOjVnde conuenienter et ipse filius eius Chanaan interpretatur

motus eorum Quod quid aiiud est, quam opus eorum ?
.

13. Item quod 3 Cham peccante , posteritas cius damnatur,

significat 5
quod reprobi hic quidem delinquunt, sed in posterum

II. Cham porro . . . quam opus eo- Itn afud Auiust,-^]pnmordh in libris

rumPEx 16. de ciuit. f. 2. GRIAL. ncstris . GRIAL.

Ib. Haereticorun» feruercpraccordia.

1
 ,:

I N G EN E S I N. 295
id est 3 in futuriim , sententiam damnationis cxciplunt . Sicut ct pkbs
iudaeajquae Dominum crucifixit, etiam in filiis pocnam damnatio-
nis suae transmisit . Dixerunt cmm: Sarjguh eius supcr nosyCt su- Matrh. 17. ij,

pcr filios nostros .

14. Benedictis igitur Noe, atque vno eorum mc-

duobus filiis

dio maledicto , deinceps generationes eorum texunturjCx quibus

scptuaginta duae gentes sunt ortae :id est , quindecim dc lapheth,
triginta de Cham , vigintl septem de Sem .

C A P V T IX.

Dc Ncmrod glgantc , et confuslone Vviguarum .

I. P
X rimus post diluuium Inter homines
1

ua imperii cupiditate tyrannidem arripuit, regnaultque in Babylo-

Nemrod fih'us Chus no-

nia quae ab eo , quod ibi confusae sunt hnguae , Babel appellata

:

est 3 quod interpretatur confusio Cuius aedificandae turris idem .

Nemrod extitit auctor qui pro eo^quod vltra naturam suam caeli
:

alra penetrare contendit, non incongrue diabolo comparatur , qui

cogitatione cordis sui intumescens,super sidera exaltare se vohiit
id est, super omnem potestatem angelorum, Deo se coaequare dis-
ponens, dum 6^\q\i'. Ascendam supcr altitudlncm nubium ^ et er^
similis Altissimo .

2. Quod autem hoc nomine ,

dicitur i;f;/^fcr, quid signiHcatur
nisi terrigenarum animarum deceptor, et capiens homines ad mor-

tem ? Turris eius superbia huius mundi est , vel impia dogmata
haefeticorum 5 qui postquam moti sunt ab oriente , id estja vero
lumine recesserunt, et venerunt in campum Sennaar qui interpre- ,

tatur excussio dentium , statim aduersus Deum impietatis suae ae-

dilicant turrim, ac dogmata superbiae nefario ausu confingunt
volentes curiositate non licita ipsius caeH alta penetrare .

3. Sed sicut illi per superbiam ab vna lingua in multas diuisi

sunt, ita et haeretici ab vnitate fidei confusione segregati , inter se

14. Bcnedictis vsntie ad maledicto , vsque ad confusio , Hieronym. trad. iu

verba innt Aug. ibid. GR. Cen. c. 10. GRIAL.
Ib. Ex quibus septu2ginta duae gen- 2. Quod autem dicitur venator vs*
tes . Vid. not. ad c. z. lib. Etym. GK. 9. que ad superbia vtrba sutit Aug. 16, de
,

Cap. IX. n. I. Primui post diluuium Ciuit, c. 4. GRIAL.

 ;

2g6 I N G E N E S I N.
diucrsitatc erroris ,
quasi pcr dissonantiam linguae , inuicem secer-
nuntur:et quos armat aduersus Deum elatae conspirationis perni-

ciosa consensio , rursus, intercedente dogmatum discordia> diuidit

oborta repente confusio .

ij.. Quos quidem ipsa Trinitas damnat , in quam offendunt

ipsa eos dispergit , dumconfundamusdicit : Venite , descendamus , et

linguas eorum yin varietate vtique erroris^siue schismatum Eo au- .

tem tempore 3 quando linguarum facta est varietas ^in sola dcmo
Heber:, quac antea fuit , lingua remansit . Nunc quoque in soU
ecclesia ,
quae est domus Christi , vnitam esse confessionis , et fidei

pacem j diuisis omnibus reprobis , agnoscimus .

C A P V T X.

De egressu Abraha: a ch^lJaeis .

I. lA. estat deinde de actibus Abraliae, vel de his , quae illi rc-

promiserat Dominus, esponendum . Locutus est enim ei Dominus:

Egredere de terra tua , et de cognatione tua , et de domo patris tui .
Quis autem alius exiit in Abraham de terra, et de cognatione sua,
vt apud exteros locupletaretur , et esset m gentem magnam , nisi
Christus, quijixlicta terra , et cognatione iudaeorum , praepollet
nunc,vt videmusjin gentibus.
2. Sed et nobis ad cxemplum exeundum de
Christi terra no-
stra est , id est, de facultatibus huius mundi , opibusque terrenis,
ct de cognatione nostra, id est, de conuersationca et moribusjvi-
tiisque prioribus, quae nobis a nostra natiuitate cohaerentia , velut
affinitate quadam , et consanguinitate coniuncta sunt : et de domo
patris de omni memoria mundi , vt ei renuncian-
nostri , id cst,
tesjpossimus in populo Dei dilatari , et in terram promissionis cae-
lestis 3
quum tempus aduenerit , introduci.
3. Duac
4. Eo autem lempore vsque ad lin- ad in gentibiis , Augustini sunt verba 12.
IjHa rcmansit , ^/«jrf. cap. 11. GR. contr. Faust. c. 25. GRIAL.
Ib, Grialius /« /^/(» , quod mcnduna 2. Grialius , et alii impressi operi~
clarunDk videtur . AK. husque Melius cod. Albornozian.
. tf/>/^*/-

Cap. X. n. I. Quis autcm alius vsquc que . AREVALVS .

 . .

I N G E N E S I N. 297
3. Duae autcm promissioncs Abrahae dantur vna ; ,^per quain
terram Chanaan possessurum semcn cius promittitur , dum dicic
Deus Vadc in terram^quam dcmonstraho tibi yfaciamque te in gen*
:

tem magnam Alia vero longe praestantior est , non de carnali ,

.

scd de spirituali semincjper quod pater est non vnius gentis israe-
liticae,sed omnium gentiiim , quae fidei eius vestigia consequun-
tur , quod promitti coepit his verbis : Et henedicentur in te vniuer^
sae cognationes terrae .

4. Egressus autem Abraham de Carra venit ad Sichem , ac-

ceptoque secundo oraculo de promissione terrae ipsius aedificauic ,

altare Et profectus inde habitauit in eremo , atque inde famis

.

inopia expulsus, descendit in Aegyptum , vbi vxorem suam dixic

esse sororem . Nec mentitus, quia propinqua erat sanguine .

5. Quam tamen Pharao rex Aegypti volens accipere , grauissi-

mis territus monstris , multisque propter eam malis afflictus , vbi
esse eius diuinitus vxorem didicit , confestim illaesam cum honore
restituit . Hoc itaque, quum de Abimelech dicere cocperimus , eX"
ponemus
C A P V T XL

Ve victoria Abrahae , et Melchisedech ,

,R
fratris
euerso igitur
fihus ab illo
Abraham ex Aegypto, vnde venerat
in terram Sodomorum salua charitate seccssit,
, tunc Lot

vitans discordiam, quia diuites facti erant , et pastores corum inui-

cem rixabantur . Permansit autem Abraham in terra Chanaan, h*-
bitauitque iuxta quercum Mambre
Duae autem promisslones vsque
3. delitatis non poterat , quia sitto
error
nd cognationes terrae , «'«jrf. 16. de ci- macula est , et ruga Monstra autem » .

nit. c. 16. GRIAL. quibus Pharao territus est , virtus mira-

4. Egressus Abraham vsque ttd ter- culorum est , quae dum tnundus aspicit »
rae ipsius, eiusd. 16. de ciu. c. i3. GR. confusus obsiupuit Ita etiam cod. FIo- .

Ib. Aedificauit altare vsque ad san- rent. I. De Abimelech cap. 16. AR.
guine , eiusd. c. 19. GR. Cap. XI. n. I. Reuerso rixabantur .

5. Quam tamen Pharao vsque ad Eiusd. c. 20. GRIAL.

rcstituit eiusd.22. cont. Faust. r.33. GR.
, Permansit vsque ad Mambre Et
Ib. .

Ib. Cod. Regio-Vatic. 293. post re- mansit in alio eiusdem terrae loco , id
stituit ad marg, addit : Hoc itaque - ex- est , iuxta quercum Mambre . Aug. e.22»
ponemus: et addit; Irt Sara eniin Christi GRIALIVS .

icclesia figurabatur , quam violare infi-

Jom.V. pp
 . ,

298 I N G E N E S I N.
2. Deinde a qiiinque regibus ,
qui Sodomis irruerant , captum
Lot libcratj habens secum in proelio trecentos decem , et octo ver-
nulas. Sed quid haec victoria Abrahae de quinque regibus indi-
cabat y quos ille fidei pater mysterio superauit , nisi quod fides no-
stra^si confiimata sit in spiritu principali , totidem corporis nostri
Forttv^^/^/V. sensus verbo Dei subigat? Nam sicut ille de proximo in regibus
victor 5 ita et fides nostra per animam victrix de exteriore homine
triumphat
5. Quod
non multitudine, nec virtute legionum , sed
vero il!e

tantum trecentis decemjetocto comitantibus, aduersarios principes

debellauit, iam tunc in sacramento crucis, cuius figura per Tau li-
teram graecam numero trecentorum exprimitur, imaginabatur, quod
nos Christi passio liberaret a dominatu quinque carnalium sensuum ,
qui nos atuea variis witns captiuantes exuperauerant .

4. Reuertenti igitur a caede hostium Abraham occurrit ei mox

Melchisedech rex Salem sacerdos Dei, inenarrabili parente proge-
nitus benedixitque Abraham , offerens panem , et vinum in sacrifi-
:

Hebr. 7. cium Deo . Hunc Melchisedech apostolus Paulus sine patre , et sine
matre commemorans^figuraliter refert ad Christum Ipse est enim .

solus de patre sine matre genitus per diuinitatem ^ ipse de matre

sine patre per humanitatem .

Psalm. 109. 5. ipse quoque sacerdos aeternus, ad quem dicitur : T« es sa-

cerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech Vtique pro- .

pter mysterium sacramenti , quod christianis celebrare praecepit 5

vt non secundum Aaron pecudum victimaSjSed oblationem pa-
nis^et vinijid est , corporisjet sanguinis eius sacramentum in Swi-
crificium offeramus .

6. Quod vero patriarcha magnus decimas omnis substantiae

suae Melchisedech sacerdoti post benedictionem dedit^sciens spi-

ritualiter melius sacerdotium futurum in populo gentium,quam

leuiticum, quod de ipso in Israel erat futurumque nasciturum ,

vt sacerdotium ecclesiae habens praeputium bencdiceret in Abra-

2. Deinde a quinque regibus wqiie lud. %. GRIAL.
ad vernaculos , Aug. ibid. GR. Ib. Hanc allcgorlaoi eleganrer Pru-
Ib. Grialius in textu t>^r««//i/ , in not, d^ntius persecutus fuit . Vicie niea Pru-.
vernacklos . Sic etiam ix\o\ per Tau t tt deniiana pag. 166. AREV.
per T . AREV. 6. Habentis praeputium , <r//^i«>/m//.,
9.Cuius figura per T literam . Id et impr. haud walc GR. .

tepetit aliquoties Aug. et Cieg. f^id. inj.

 , ,.

I N G E N E S I NT.
290
h.im cfrciimciso sacerdotiLim synagogac . Qiii enlm benedlcit , nia-
ior est ,
qiiam qiii benedicitur .

7. Vnde et sacerdotes ex semine Abrahae natl fratres suos bc*

nedicebantj id estjpopukim Israel , quibus illi decimas dabant se-
cundum mandatum , vere vt maioribusjet eminentioribus suis. No-
men autem ipsum Melchisedech rcx pacis ^ vel rex iustitiie inter-
pretatur 5
quod bene refertur ad Christum .

8. Ipse est enim rex pacis , quia per ipsum reconciliamur Deo .

Ipse est rex iustitiae , quia ipse veniet , vt discernat sanctos ab

impiis . Idem qiioque vnus sacerdos, et rex, qaia ad redemptionem
omnium hostiam Deo patri se ipsum obtulit^et vt verus rex in
praesenti seculo populum suum regitjet in futuro iudicabit.

C A P V T XII.

De sacrijicio Abrahae -i
ct promissionff Dei

.p hanc victoriam factum est verbum Domini ad Abraham

ost
in visu, diim esset de posteritate sohcitus , et sibi videret non na-
sci fih'um et tamen semini suo factam promissionem teneretjSta-
:

tim fit illi in figura duplex promissio seminis eiusjid est , in si"
mih'tudin€m arenae maris , vel in multitudinem steHarum caeH futura
2. Eiiciens ergo Abraham Deus foras, ostendit illi stellas caeh"
diCQUS: Sic faciam semen tuum ^ id est , christianam gentem^cuius
tu pater in fide subsistis, sic faciam lumine resurrectionis corusca-
re Deinde monstrauit illi arenam marisjCt dixit 6/f erit in mul-
. :

titudine semen tuum hoc est, crit quidem copiosa gens iudaeorum>
t

sed sterihs 3 et infecunda manebit sicut arena , .

3. Post haec quum repromitteret ei Deus^quod esset posses-

sor repromissionis terrae fururus , signum petiit , per quod agno-

7. Nomen autem ipsum
Melchisedech lo ix. quas edidit Florczius tom. xi.
,

rex pacis , vel rex iustitiae Vox Mel- . Hisp. sacr. , epist. 4. pag. IT4. allegatur
chisedech regem tnntutn iustitiae signifi- hic Isidori locus cum aliquo verborum
C4t Sed quia idem rex erat Salem y
. discrimine, ^«rf/ , ait Aluarus , /««m /j/-
Salem autem pacem significat , non ab- dorum inquientem : Mtdiiplicabo semeti
surde vtrumque coniunxit . GR. tuum , sicut stellas caeli , id est , chri'.

Cap.XII. n.2. Inter epistolas Pauli Al- stianatn gentem . . . et dixit , sic multi»
oari cordubensis ad Auderium Flauium plicabo semen tuumihoc cst €tc. AR,
loannem cpiscopum hispalcnsem sccu-
Pp 2
 . . ..

30« I N G E N E S I N.
sceretjnon qiiasi dubitansj an fieret, sed qiiomodo futurum essec,
exquirens .

Cui Dominus hanc similitudinem proposuit S«;«<r inquit>

4. : ,

mihi vaccam trhnnem , et capram trimam , et arietem ajinorum trium >

turturem quoque ^ et columbam Tollens ergo Abraham vniuersa haec, :

diuisit ea per medium , et vtrasque partes contra se altrinsecus po-

suit 5 non diuisit
aues autem
5. Descenderuntque volucres super cadauera et abigebat eas ,

Abraham Quumque occubuisset sol pauor irruit super Abraham,

.
5

et horror magnus, et tenebrosus inuasit eum apparuitque cliba- :

nus fumans, et ignis transiens inter media illajquae diuisa erant

Dictumque est ci Cognoscendo scies , quia peregrinum erit semen
:

tuum in terra non sua et seruiet , et ajjligetur , etc. Iste est itaque
,

modus promissi seminis Abrahae > et ista est figura .

6. Per vaccam enim significata est plebs posita sub iugo legis

Per capram eadem plebs peccatrix futura Per arietem eadem plebs .

regnatura Animah'a ideo trima dicuntur , quia per articulos tem-

.

porum ab Adara vsque ab Noejet inde vsque ad Abraham , ac

inde vsque ad Dauid > tamquam tertiam aetatem gerens ille popu-
lus adoleuit
7. Per turturem , et columbam spirituales in eo populo figu-
rati suntj indiuidui fihi promissionis , et heredes regni futuri quo- :

rum aetas temporalis ideo tacetur,quia aeterna meditantes trans-

gressi sunt desideria temporaha quod animalia illa . Scd quid est ,

tria diuiduntur aduersus se inuicem partibus constitutis , nisi quod

carnales et in populo vcteri , et nunc inter se diuiduntur?

8. Porro aues iccirco non diuiduntur, quia spirituales indiui-
dui sunt Schisma non cogitant , non seducuntur ab haereticis >
.

sed pax est semper in ipsis Siue a turbis se remoueant,vt tur- .

turjsiue inter illas conuersentur, sicut columba vtraque tamen auis :

est simplex 5 et innoxia. Volucres autem desccndentes super cor-

pora, quae diuisa erant, spiritus immundi significanturjpastum quem-
dam suum de carnalium diuisione quaerentes .

9. Quod autem illis considens abigebat illas Abraham , signifi-

6. Pcr vaccam vsque ai Abrahae pti omnes recte . August. Quod autem
promittuntur , /3«^. lib. 16. de ciuit» illis consedit Abraham etiam , significat
r. 24. GRIAL. inter illas carjialJum diuisiones veros vs-
9' Significat tuultos . Jta manuscri- que in finena seculi perscueiaturos ii-
 . . :

I N G E N E S I N. 301
catjinultos carnales merito sanctorum in fine mundi ab angustiis
liberandos . Quod autcm circa solis occasum pauor irruit in Abra-
ham 3 et horror magnus , et tenebrosus , significabat circa huius se-
culi finem magnam perturbationem ab Antichristo in sanctis futu-
ram . De qua dicit Dominus in euangelio £r// enim : tunc /r/^«/^- Matth.24' »!•

tio magna ,
qualis non fuit ab initio .

10. Quod vero adiungitur

p««»2 occubuisset sol ^facta est ca* :

ligo tenebrosa et apparuit clibanus fumans , et lampas ignis transiens

,

inter media illa , quae diuisa erant , significat , post finem seculi
futurum diem iudicii quo per ignem segregabuntur sanctorum:

popuh 5 et iniquorum Quod vero dictum est ad Abraham, Sc/tf«-

.

do scies 5 quia peregrinum erit semen tuum in terra non propria ,

et in seruitutem redigent^ et affligent eos quadringentis annis^ hoc
de populo Israel , qui erat ia Aegypto seruiturus , apertissime pro-
phetatum est
11. Non quod sub aegyptiis quadringentis annis seruierunt,
sed quoniam numerus in eadem afflictione completus est: qui
iste

computatur ab illo tempore ^ quo ista Abrahae promittuntur .

C A P V T XIII.

De Agar^ et circumcisione Abrahae .

I. Aam tunc propter percgrinationem futuram ^ ne commiscerctur

semen eius inter genteSjdatur ei circumcisio in signum his verbis
Circumcidetur in vobis omne masculum . Infans octo dierum circum*
eidetur in vobis , tam 'uernaculus , quam emptitius Masculus au- .

tem ^cuius praeputii caro circumcisa non fuerit^delebitur anima illa

de populo suo quia pactum meum irritum fecit .
:

2 Sed et Sarai non 'vocabitur Sarai , sed Sara

. ex : et dabo tibi
ea Jilium , et benedicam illum , et erit in nationes et reges gentium _,

ex €0 erunt . Hic iam declaratur promissio de vocatione gentium

in Isaac filio promissionis, quo significatur gratia^non natura : quia
de senc parre^et steriii matre.
deles . Mendose ergo in excusis nullos trcs ApostoHcos tom. i. pag. 27. seq.
GRIALIVS , cum rotis Cotelerii AR.
Cap. XIH. n. I. De hac ratione , cur 2. Hic iam declaratur vsque ad re-
circuracisio instituta fuerit , confer Y'*- sonent nouitatem j r ^.26. GR.
 . . .

302 I N G E N E S I N.
^. Et qula hoc non per generationem , qiiac est In Ismaele j
sed per regenerationem futunim erat ideo imperata est circumci- :

siOjquod de Sara promittitur filius in tvpo ecclesiae , non quan-

do Ismael , qui typum gerit iudaeorum Quid enim aliud circum- .

cisio significat 3 nisi renouatam naturam per baptismum post expo-

liationem veteris hominis?Et quid est octauus dies , nisi Christus,
qui hebdomada completajhoc est ^ post sabbatum resurrexit
4. Quod vero non solum fiHos , sed et seruos , et vernaculos,
ct emptitios circumcidi praecepit , ad omnes gratiam redemptionis
pertinere testatur . Parentum mutantur nomina^vt omnia resonent
nouitatem . Nam Abram quod , antea vocabatur , interpretatur pater
cxcelsus Abraham autem pater multarum gentium quo nomine
. ,

praenunciabatur quod multae gentes fidei eius vestigia sequerentur •

,

5. IlUid autem quid sit, quod dictum est Masculus ^qtii non :

ctrcmncidetur octaua anima illa de populo suo , qui(*

die , peribit
pactum meum irri tum fecit Cuv enim pereat anima paruuli incir- '^.

cumcisijdum ipsa pactum Dei irritum non fecit , sed qui eum
circumcidere neglexerunt? nisi vt significaret , quod paruuli non se-
cundum opus sed secundum originem in prinio homine pactum
3

Dei dissipauerunt , in quo omnes peccauerunt

Videv^r. lect. 6. Nascitur enim omnis non proprie 3 sed originah*ter pccca-
tor .Quem nisi regeneratio liberet peribit anima eius de populo ,

suo quia pactum Dei irritum fecitjquando in Adam originaliter

:

etiam ipse peccauit

C A P V T XIV.

De trihus viris 5
qui njenerunt ad ilicem Mambre .

1. Lyeindc Dominus Abrahae in conualle Mambrc se-

apparuit
denti in ostio tabernacuH sui quumque leuasset oculos apparuc* :
,

runt ei tres viri stantes iuxta eum Quos quum vidisset, adorauit, .

et ait Domine si inueni gratiam in oculis tuis lauentur pedes

: , ,

vestri , et requiescite sub arbore .

2. Et abiit Abraham ad Saram , et iussit eam ex tribus satis

facere subcinericios panes , quos apposuit illis cum vitulo ,

quem
5. Masculus , cjui non circumcid. vsque ad ipse pcccauit , ^ r. 27. GR.
 . . ,

I N G E N E S I N. 305
paiMucrat : similiter et lac, et .butyiiim , Ipse vcro stabat iuxta eos
sub arbore . Quumque comcdissent , dixerunt ad eum ; ybi est
Sara 'uxor tua ? at ille : ecce , inquit, in taber^iaculo est ^ cui dixit y
Reuertens veniam ad te tempore isto , et habebit filium Sara vxor tua .

5. Quo audito Sara risit. Notandum quippe , qaod Abraham

triplicem habeat figuram in semetipsoPrimam Saluatoris , quan- .

do relicta cognatione suajvenitin hunc mundum alteram Patris

3 :

quando immolauit vnicum filium tertiam verOjquae in hoc loco :

estjfiguram gestauit sanctorum qui aduentum Christi cum gaudio ,

susceperunt
4.Tabernaculum aurem illud Abrahac typum terrenae lerusa-
lem habuit vbi primo tempore prophetae, et apostoli habitauerunt
, r

vbi et primum Dominus adueniens a credentibus exceptus , ab in-

credulis est in ligno suspensus .

5. In tribus autem viris,qui venerunt ad illumaDomini lesu

Christi praenunciabatur aduentus^cum quo duo angeli comitaban-
tur:quos plerique MoyseUjCt Eliam accipiunt, vnum priscae legis
latorem qui per eandein legem aduentum Dominiindicauit alium,
5 :

qui in fine mundi ventiirus est ,dcnunciaturus secundum Christi

aduentum atque eius euangelium iudaeis praedicaturus vnde et
, :

in monte Dominus quum fuisset transfiguratus hi duo, Moy- , Matth. 17.

ses , et Elias, cum eo ab apostolis visi sunt
6. Quod vero Abraham tres videns , vnum adorauit, Dominum
scilicet Saluatorem ostendens, cuius etiam adiientum cst praestola-
tus : iuxta quod etiam Dominus in euangelio ait :Abraham quaesi- Ioann,8. 56.
uit diem meum videre ^njidit et gauisus est futuri ^, , Tunc enim
aspexit mysterium sacramenti .

7. Vnde et pedes eorum lauit , vt in extremo mundi lauacri

viuificationem demonstraret futuram Pedes enim nouissima si^^ni- .

ficant Siquidem et conuiuium praeparat , vitulum scilicet sagina-

.

tum Iste autem vitulus tener saginatus Domini lesu Christi est
.

corpus Hic est vitulus Domini,qui propter salutem credentium

.

ad arborem crucis est immolatus. Hic est vitulus Dominici cor- Lucae 15.
porisjqui in euangelio pro peccatore occiditur filio .

8. Sed et butyrum , et lac cum carne vituli apposuit Lac .

quippe priscae legis habuisse figuram , Apostolus nos admonet di- ,

cens '.Lac vobis potum dedi ^n^n escam inondum enim poteratis ^sed i. Cor.j.
 ,

304 I N G E N E S I N.
nec adhuc quidem potestis , Tradiderat enim illis legis mandatum,
quasi lac de vberibus duarum tabularum expressum , hoc est , tc-

stamentum fidei «

9. Necdum enim poterant propter infantiam sensus sui euan-»

gelicae doctrinae solidam robustam escam accipere Butyruin
, et .

autem vberrimum, et pinguissimum euangeliorum est testimonium:

quod veluti oleum fidelibus in signum datur Sed proinde vitulum .

cum lacte^et butyrum Abraham edendum apposuit : quia nec cor-

pus Domini^quod est vitulusjsine lacte legis , nec lac legis sinc
butyrCjhoc est^sine euangelii testimonio esse potest .

10. Tria autem sata, vndc Sara panes subcinericios fecit, triura
filiorum Noe imnginem indicauerunt ex quibus omne genus hu- :

manum natum est:qui diuinae Trinitati credcntes, ex aqua bapti-

smatis per ecclesiam , cuius imago Sara erat conspergendi essent, ,

Blatth. 15. et in vno pane Christi corporis redigendi .

Lucaei^. II. Haec sunt illa tria sata quae mulier in euangelio cogno* ,

scitur fermentasse Azymi autem panes^eo quod sine fermento

.

malitiae, et sine angore nequitiae , siwt feruore peruersae doctri-

nae oportebat esse credentium vnitatem Subcinericii autem ideo, .

vt per poenitentiam. praeteritorum delictorum Spiritus sancti vapo-

re decocti 5 veliit esca beneplacita Deo , acceptabiles efficiantur .

12. Sub arbore autcm eos Dominicae erat

sedisse , passionis
signum 3 cuius ipsi sunt praedicatores Quod autem promittit Deus .

Sarae sterili filium , dicens Circa hoc tempus veniam , non de tem-
:

poribus significat , sed de qualitate aduentus sui quando per filium :

repromissum fidelis erat populus nasciturus Ista est enim Sara .

sterilis, cui per Prophetam Dominus dicit Laetare sterilis , quae :

non paris erumpe , et clama , quae non parturis quoniam plures filii
: :

desertae magis quam eius , quae habet virum .

13. Risus autem Sarae , non est dubitatio , sedprophetia Qui .

risus duplicem habet significantiam Siue quod risus esset futurus .

incrc-

Cap.XIV. n.ii. Languore, Complut. et bitatlo . At Ambros. ep. 50. //'t. 4. Sara
apud Eucher. GRIAL. ( iKquit )
quia riiit, incredulitatis coar-
Ib. Retinendum vapore pro calore guta est . Et Aug. \6. de ciuit. f. 31.
ardore , igni . Adisis Prudentium pag. Quod risus ille etiam si gaudii fuit , ta-

917., et 1035. AREVALVS . nien plenae fldei non fuit . GR.

13. Ri«u$ autem Sarae non est du«
 .

I N G E N E S I N. jft5

incrediilis ChrlstuSjsiiie quod oirines inimicos in iudiclo suo esset

risurus. Vnde et ipsCjqui natus est de Sara nomen accepit.
, risus

Isaac enim ex hebraea lingua in latinum sermonem risus intcr-

pretatur
14. Deinde rursum idem Isaac promittitur filius futurus iti

gentem magnam , Et benedicentur in eo omnes gentes terrae Qui- .

bus verbis duo historialiter illi promissa sunt gens iudaeorum :

sccundum carnemjet omnes gentes secundum fidem .

C A P V T XV.

De Sodomis , et Lot , et fiUabus eius .

.p,ost hanc promissionem vertitur in cinerem Sodoma, libcra-

to Lot cum filiabus suis Sed quid significat, quod a quinquagin-
.

ta iustis vsque in decem , si inuenirentur in Sodomis 5 dixit Domi-

nusjvrbem esse saluandam ? Numerum quippe quinquagenarium
propter poenitentiae posuit signum , si forte conuerterentur , et
saluarentiir.
2. enim numerus semper ad poenitentiam
Quinquagenarius
refertur. Vnde et Dauid in eodem numero psahnum scripsit poe-
nitentiae. Proinde quando aspicit Deus delinquentium vitam ne- ,

quaquam velle reuerti ad poenitentiam quam quinquagenarius nu- ,

merus praefigurat , confestim ardorem immoderatae luxuriae com-

pescit igne gehennae / .

3. Vsque ad decem autem iustos non perire Sodomam dixit:

quasi in quolibet per decem praeceptorum custodiam Christi no-
men inueniatur, iste non perit Denarii enim numeri figura cru- .

cem Christi demonstrat Nam et quod quinque ciuitates sunt ,

.

quae imbribus igneis conflagratae sunt , illud ( nisi faJlor ) signifi-

cat^quod omnes , qui quinque sensus corporis sui tractauerunt li-
bidinose , in illo futuro incendio concremandi sunt .

4. Ipse autem Lot frater Abraham iustus, et hospitah*s in So-»

c^omis 5
qui ex illo incendio , quod crat simih"tudo futuri iudiciij

Cap. XV. n.3. Alii fortasse meliiis quia di ratio simili modo nonnunquam occur»
si in quolibet . In ms. Florent. i. cst cori' rit in mss. codicibus Etymologiarum , et
crematuri 'pro concremandi : (\\x^e \o(\\xQn' alicubi etiani in impr?ssis , AREV.
Tom.V. Qq
 .

306 I N G E N E S I N.
meruit saliius euadere, typuin gerebat corporis Chrlsti , quod in
omnibiis sanctis,et nunc inter iniquos, atque impios gemit quo- :

rum faciis non consentit, et a quorum permixtione in secuii fine

liberabitur 3 illis damnatis supplicio ignis aeterni
5. VKor autem eius eorum scilicet genus figurauit , qui per gra-
tiam Dei vocati^retro respiciunt, et ad ea, quae reliquerant, redi-
re contendunt. De quihus Dominus^Nemo ^ inc^uk ^tponens mafium
stiam super aratrum et respiciens retro , aptus est regno Dei
, Vnde .

et illi prohibetur retro respicere vt per id ostenderet , non tsst :

redeundum ad veterem vitam , qui per gratiam regenerati vltimum

cupiunt euadere iudicium ,

6. Quod vero eadem respiciens remansit , et in salem con-

iiersa est , exemplum praestat ad condimentum fidelium , vnde alii
saliantur Nam et ipsum non tacuit Christus dicens: Mementote
.

*vxoris L&; : scilicet, vt nos tamquam sale condiret , vt non tani-

quam fatui negligeremus , sed prudentes caueremus . Hoc enim

et illa admonuit ,
quum in statuam salis conuersa est . Illud ve-
ro notandum est, quod Lot ardentem Sodomam fugiens , Segor
venit,et nequaquam ad montana conscendit.
7. Ardentem quippe Sodomam fugere est illicita carnis in-
cendia , vel mundi desideria declinarc Altitudo vcro montium .

speculatio est perfectorum sed quia multi sunt iusti qui mundi -, ,

quidem illecebras fugiunt,sed tamen in actione positi contempla- ,

tionis apicem subire nequeunt,hoc est,quod exiit quidem Lot de

Sodomis, sed tamen ad montana non peruenit quia licet iam da- :

mnabilis vita relinquitur, sed adhuc celsitudo speculationis subti-

liter non tenetur .

8. Inde idem Lot ad angelum dicit : Est ciuitas haec iuxta ,

ad quam possum fu^ere ^parua ^et saluabor in ea Numquid non .

modica est , et 'uiuet anima mea in ea% luxta igitur dicitur et ta- ,

men ad salutem tuta esse perhibetur quia actualis vita nec a mun- :

di curis ex toto discreta est nec tamen a gaudio aeternae salutis ,

ahena . ,

9. In ipso autem actu Lot,quando filiac concubucrunt cum

6.lUud vero not. quod Lot vsque ad 9. In ms. 2. Florcnt. bis vror cum
S2\uus zUem , verha sunt Cre^. Pastoral. accusatiuo f^r« , vt in aliis quoque Isido-
3./>. f. zS. GRIAL . ri operibus iion raro accidit . la cod.
 I N G E N E S I N. 307
eo, non illud , quod qiuim a Sodomis liberatus cst, scd aliud fi^^u-
ratum est. Tunc enim ipse Lot futurae legis videbatur gestare per-
sonam-quam quidam ex illa procreati 3 et sub lege positi , male
intelligendo ,
quodammodose inebriantj eaque non legitime vtendo,
infidelitatis opera pariunt . Bo;ia csi enir» Ux :, inquit Aposcolus, //- i. Tim.i. 8-

quis ea legitime vtatur .

CAPVT XVI.
<

De Abi?netech , et Sara .

i.v3equitur dehinc historia de Abimclech, quando Abraham ta-

cuit, Saram vxorem suam esse^et dixit sororem ne, se occiso ab :
,

alienigenis captiua possideretur certus deDeo,quod eam violari :

non permitteret, sicut nec primum a Pharaone. V^nde et Abime-

lech somno commonitus , non commaculauic eam concubitu sed ,

intactam restituit marito .

2. Verumtamen quis tunc in illo figurabatur viro , scirc volo :

et cuius sit vxor^quae

hac peregrinatione, atque inter alieni-
in

genas pollui, macularique non sinitur^vt sit viro suo sine macu-
la 3 et ruga?In gloriam quippe Christi recte viuit ecclesia, vt pul-

chritudo eius honor sit viro eius , sicut Abraham propter Sarae
pulchritudinem inter alienigenas honorabatur .

3. Eique ipsi , cui dicitur in Canticis canticorum , pulchra C2^. i.y.j,

tnter mulieres ^ ipsius pulchritudinis merito reges ofiferunt munera,
sicut Sarae obtulit rex Abimelech, plus in ea mirans formae de-
cus , quod amare potuit , et violare non potuit
Est enim et san- .

cta ecclesia Domino nostro lesu Christo in occulto vxor . Occul-

Flor, 2. post legitime vtatur hoc frag- Cap.XVI. n.i, Totum caput c kb.Z2'
mentum additur Possmnus super filias
: contra Faust. GRIAL .

L9t superbiam, et vanam glo-

ititelligere Ib. Tacuit,Saram vsque rf^ marito »
riam ,quae duae f.liae sequuntur illos , e cap. 33. GRIAL .

qui carnis incentiua reliquerunt , et bo- Ib. Apud Grialium , et alios est re'
nis adhaeserunt operibus ^ quia plerumque staurauit tna*-ito : scd melius est restituit
de bono opere superbimus ^et laudes ho- marito cum ms. AibornoEiano AREV. .

minum quaerere satagimus\quas filias nec- 2. Quis tunc r/ijM^ rt.^ adimpletur,
esse estfugiamus . Quia non fecimus {fov- e r. 38. GRIAL .

te si non fugiamus ) inebriabunt nos , et Ib. Honor honori August. GR.

,

facient procreare filios iid est , mala ope- 3. Va]gMz , pulcherrima inter mU'
ra. AREV. lieres . AREVALVS .

Qq i
 ,,,

3o8 I N G E N E S I N.
te quippejatque imus ia abscondito secreto spirituali anima hu-
maiia inhaeret verbo Dei, vt sint duo in carne vna 5 quod magni
Ephes.j. coniugii sacramentum in Christo , et in ecclesia conimendat Apo-
stolus .

Proinde regnum terrenum seculi huius ( cuius figuram ge-

4.
rebaiit reges, qui Saram polluere non sunt permissi ) non est ex-
pertum 5 nec inucnit ecclesiam coniugem Christi , nisi quum viola-
re tentauit. Diuino enim testimonio per fidcm martyrum cessit

correptamque etiam in posterioribus regibushonorauit munere ,

quam
corruptioni suae subdere in prioribus non vahiit.
5. Nam quod tunc in eodem rege prius , ac posterius figura-
tum est, hoc in isto regno prioribus 3 ct posterioribus regibus adim-
pletur . Quum
autem dicitur de patre esse soror Christi ecclesia,
non de matre non terrenae generationis, quae euacuabitur, sed
:

gratiae caelestis, quae in aeternum manebit , cognatio commenda-

tur Secundum quam gratiam genus mortale non erirnus, accepta
.

potestate, vt fihi Dei vocemur, et simus. Neque enim gratiam hanc

de synagoga matre Christi secundum carnem , sed de Deo patrc
percepimus .

6. Hanc vero cognationem terrenam vocans in aliam vitam

vbi nemo moritur , negare nos Christus docuit non fateri^quum ,

Matth.23. 9, discipuhs ait Ne 'uobis dicatis patrem in terra ^'vnus est enim pa^
:

ter vester^qui in caelis est Quod autem ecclesia cuius vxorsit, .

occultatur ah*enigenis: cuius autem soror, non tacetur haec inte- :

rim causa facile non occurrit quia occukum est , et difficile ad :

intelHgendum, quomodo anima humana verbo Dei copuleturjsiue

misceatur, siue quid meh'us , et aptiu^ dici potest^quum sit illud Deus
ista creatura secundum hoc enim sponsus , et sponsa , vel vir , et
:

vxor 3 Christus , et ecclesia dicuntur .

7. Qua vero cognatione sint fratres Christus^et omnes sancti,

gratia diuina,non consanguinitate terrenajhoc est , de patre, non
de matrejet effabilius dicitur , et capacius auditur . Nam inter sc

4. Correptam A). Correctam .GR. . Ih.Vulgata , "Et patrem nolite vocare

5. Quiim autem vsque <r.V qui in cae- vobis super terram AREV. .

lis est , <r f. 39. GRIAL . 7. Capacius , /4«^. et Bed.: al. Cau-
6. Quod autem ecclesia vsque adW- tius . GKIAL .

lojum csi,r f. 40. GRIAL .

 . .

I N G E N E S I N, 309
omnes sancti per eandem gratiam fratres sunt , sponsiis autem in

eorum sociecate nullus illorum est

C A P V T XVII.

De Isaac , e( Agar ,

I.V-^entenarius itaque Abraham genuitex Sara vxore sua filium,

quem vocauit Lsaac Hunc quum vidisset mater eius ludentem cum
.

Ismael dixic ad Abraham Eiice ancillam , etflium eius , non enim

, :

heres erit filius ancillae cum fiiio meo Isaac Nunc igitur quae- .

rendum est^cur antea Sara voluit, maritum de ancilla suscipere

filium , aut cur nunc cum matre iubet expelli domo quod : fecic

non zelo accensa^sed mysterio prophetiae compulsa Agarquippe, .

secundum quod ait Apostolus , in seruitute genuit carnalem populum .

2. Sara vero libera populum genuit, qui non est secundum

carnern sed in libertatem vocatus est , qua libertate liberauit eum
,

Christus Hoc igitur mysterio figurabatur, priorem populumjia

.

seruitute peccatorum generatum, in domo Sarae , id est , in eccle-

sia non iTianere in aeternum, neque ^s%^ heredem , vel consortem
cultoribus Christi : nec cum filio nobili , id est, fideli populo re-
gnum caelestis gloriae possessurum .

3. Quum igitur eiiceret Abraham Agar de domo , accepit pa-

nes 5 et vtrem aquae , et dedit Agar et imposuit super humeros
:

eius infantem 5 et dimisit eam Exiens autem Agar, errabat in so-

.

litudine,et quum morientem sub arbore^ap- siti filium proiecisset

paruit ei angelus Domini^et demon<^crauit fontem aquae 5 et pota-
uit filium suum Quid ergo significat , quod exiens Agar, infiuicem
.

in humeros suos imposuic ? nisi quod peccacor populus , ec insi-

piens 5 ceruicem macris suae synagogae grauauiCjdum dixic 5^«- : Matth. 27.25.
guis eius super nos ^ et super filios nostros%V3.nQS aucem hoc indi-
cabant , quod vecus sacerdocium panes proposicionis , sicuc scri-

ptum esc 5 porcarec secum^ec veterascerenc

4. Vter vero aquae, qui deficic, iudaica purificacio significaba-
tur defectura ^ siue doctrina eorum carnalis in pelle mortua clau-

sa, id esc^in carne veceris hominis praeuaricacionis sencencia da*

Cap.XVII. n. I. Vulgata , £/;Vf aTnillam hanc . AREV.
 5IO I N G E N H S I N.
ninata : quae nec refrlgeriiim praestat, nec satiat sitlm , sed aestu te«

pido vomitum facit . Quod vero in solitudine errat Agar cum filio

suOjSignificat synagogam cum populo suo expulsam de terra sua,

,

sine sacerdotio 3 et sacrificio in toto orbe errare et viamjquaeest ,

Christus, penitus ignorare . Quod filius illius siti deperit 3 ostendit

populum nullam habentem spiritualem purificationem .

5. Quod vero filium morientem siti sub arbore proiecit , et

sic 3 demonstrante angelo fontem , significabat quosdam ex , aspicit ,

co populo ad vmbram ligni crucis refugium petiruros Quod ex- .

clamat puer ploranSjCt exaudiuit eum Deus , et sic , demonstrante

angelo, aspicit fontem , hoc pro illis dicit,qui ex iudaeis ad Chri-
stum conuertuntur ^ac flentes retro actos errores, exaudiuntur, re-
seratisque oculis cordls, vident fontem aquae viuae, idest, Christum
loann. 7. 37. filium Dei 3
qui dicit : Ego sumfuns aquae viuae ', qui sitit , veniat ,

et hihat . Vnde et Ismael exauditio interpretatur .

6. Angelus autem iste slmilitudo est Eliae, per quem popu-

lus iste crediturus est : sicut per Malachiam dicltur : Ecce ego mit-
to vobis Eliam ,
qui conuertat corda patrum in filios . Verum quod
statim vocauit angehis Domini Agar, dicens Sttr^t?, : /£?//(!' puerum-i
quia in gentem magnam faciam eum hoc significabat, : siue quod
copiosus iudaeorum populus esset regnaturus in seculum : siue quia
caelestis regni gloriam consequuturi essent, qui ex eis credidissent
in Christum .

7. Quod autem eundem angelum jqui loquitur ad Agar, prius

angelum scriptura praenunclat , delnde Deum , Fihum Dei eum
fuisse credendum est qui per legem , et prophetas semper loquu-
:

tus est Qui propter obedientlam paternae vohintatls angehis vo-

.

catur Deus autcm secundum naturam Patris , qula vere et ipsc

:

Deusjsicut et Pater.

5. loannls haec sunt

Verba Siquis : de lentre eius fiuent aqttae viuae AR. .

sitit yveniat ad me , et bibat Qii cre- . 7. Filium Dei Idem lib. 1..adnetsus
dit in me , sicut dicit Scriptura ,fiumina ludaeos c. i.-,et ^* GRIAL .
 I N G E N E S I N. 311

C A P V T XVIII.

De eo 5
quod obtullt Abraham Jilium suum .

I. X iibetiu' deinde Abraham iiniTiolrcre vnlcum filium suum . Illc

autem obtemperans DeOjSoluit votum : strauit asinum , imposult

lignajSeruos longe dimisit, solus cum filio ascendit , triduo ad lo-
cum peruenit . Antequam veniret filius ad locum sacrificii ^ ipse sibi
immolandus ligna portauic .*
2. Deinde Abraham gUidio armatur^et quum iam pene feri-
ret 5 admonetur, vt parceret et non tamen sine sacrinclo , sine san- :

guine fuso recedit . Apparet namque aries in vepre inhaerens

cornlbus immolatur 5 peragiturque sacrificlum Peracto sacrificio ,
5 .

dicitur ad Abrahara Be?iedicam tibi , et multiplicabo semen tuum ,

:

sicut stellas caeli ^ et velut arejiam maris Possidebit semen tuum .

portas inimicorum suorum ^ et benedicentur in semine tuo omnes gen^

tes terrae quia obedisti 'uoci meae
,
.

5. Age nunc, videamus quid sub hulus sacramentl lateat my- ,

sterio enim Abraham quando vnicum fihum suum perduxlt

. Iste ,

ad immohmdum, habebat personam Dei Patris Sed quid est, quod .

eum senex suscepit ? non enim senescit Deus , sed ipsa praenun-
ciatio de Christo iam quodammodo senuerat, quando natus est
Christus .

4. Inchoata est enim ab Adam^vbl dictum Qsi^Erunt duo in

carne vna Sacramentuin illud magnum In Christo et in eccle-
, ,

sia 5 et completum est sexta aetate secuh' quae senecta signlfica- ,

batur Abrahaejqula ipsum sacramentum Dei iam longaeuum erat .

Et senectus Sarae in plebe Del, hoc est,in multltudine propheta-

CapXVIII. n.i. Ligna portault . Qy.ae recte c.bsunt a rnanuscriptis meUoris yiO"

post haec leguntur in impressis , Quls a- tae . Neque enim sunt huius loci : et Isi'

lius in Isaac , qui lignum sibi portabat dorus hac de re paulo post eadem prO'
ad victimam , nisi Christum lesum , qiii pe dicet . GRIAL .

crucem sibi ad passionem ipse portauit ? 2. Vulgata , arenam ^quae est in /i-

Et paulo post , Quis alius aries immo- tore maris . AREV.

landus in vepre cornibus adhaerebat ? ni- 3. A^e nunc
videam. 7'/^«^ nrf per- ,

*i qui crucis patibulo pro nobis ofteren- sonam Dei Patris . Haec , atque alia car"
dus aflfigebatur ? J«wr quidem verba Au- p'im e .ermone August. 'ji. de tempore .
gustini iz. contra Faustum i cap. 2"). sed GRIAL .
 . ,
.

312 I N G E N E S I N.
nim 3 hoc Idem significat : qiiia iii fine temporum cx ipsa plebe san-

ctarum animarum natus est Christus .

5. Sterilitas autem eius intimat, quod in hoc seculo spe salui

sumuSjCt
facti in Christo tamquam in Isaac omnes nati sumus.
Qu«m partum ecclesia in fine temporum mirabili Dei gratia non ,

naturali fecunditate, procreauit . lam deinde sequentis historiae sa*

cramentum quid imaginarie portendebat , inspiciendum est . Quis

ergo inAbraham , vt praedictum est^per illam immolationcm figu-
rabatur, nisi Pater exceIsus?Quis in Isaac , nisi Christus ?

6. Nam sicut Abraham vnicum filium et dilectum Deo victi- , ,

mam obtulit, ita Deus Pater vnicum filium suum pro nobis cmni-
bus tradidit . Et sicut Isaac ipse sibi ligna portaiiit , quibus erat
imponendus, ita et Christus gestauit in humeris lignum crucis, in
quo erat crucifigendus Duo autem serui illi dimissi et non perducti
. ,

ad locum sacrificii , iudaeos figurabant , qui quum seruiliter viucrent

etcarnaliter saperent, non intelligebant humilitatem Christi^non intel-
Jipebant passionem Christi ideo non perueneruntad locum sacrificii
:

7. Cur autem duo serui , nisi quia populus ipse in duas par-
tes diuidendus erat ? quod factum est Salomone peccante , quando ,

diuisus est idem populus loco regni, non errore impietatis quibus :

Ierem.3.v.6. etiam saepe per Prophetam dicitur lAduersafrix Israel , et praeua"

^^7' rlcatrix luda Asinus autem ille insensata est stultitia iudaeorum .
.

Ista insensata stultitia portabat omnia sacramentaj et quod ferebat,

nesciebat ?
8. lam quod dictum cum asino post-
est eis, Expectate hic ;,

quam adorauerimus ^ reuertemur ad 'vos ^ Apostolum audi dicen-

Rom.xi.v.25. tem Caecitas inquit, ex parte in Israel facta est Quid est , fx-
: ^ .

pectate hic cum asino ? vt plenitudo ix\C[\.\ix.^ gentium intraret ^hoc ,

estjpostquam adorauerimus, vbi sacrificium Dominicae crucis im-

pletum per gentes fuerit praedicatum : hoc est , vt plenitudo gen-
tium intraret
9. Quid est reuertemur ad -vos ? et sic omnis Israel saluus fic-
ret . Triduum autem illudjin quo venerunt ad locum immolatio-
nis j

6. Bt sicut Isaac vsque ad locum sa- git in Jsrael , dcnec pkrAtudo gcntium in^
crificii . Ex eod. serw. GRIAL . trdret . AREV.
8. Vulgata , Cdccitas ex parte conti-
 . . ,

I N G E N E S I N. 31^
nis j tres rniindi significat aetates : vnam ante lcgem , allam sub Ic-
gCjtertiani sub gratia . ab Abraham vsque ad Moy-
Antc legem ,

sen : sub lege , a Moyse vsque ad loannem indc iam ad Domi- :

num . Et quidquid restat , tertius dies gratiae est . In qua tertia

actate , quasi post triduum^ sacramentum sacrificii Christi complc-
tum est
10. Deinde Isaac , ligatls pedibus, altari superponitur , ct Do-
minus in ligno suspensus Sed illud, quod figura- cruci affigitur.
tum est in Isaac , translatum est ad arietem Cur hoc , nisi quia .

Christus ouis? ipse enim filius , ipse agnus Filius , quia natus . :

aries , quia immohuus Sed quid est,quod in vepribus haerebac

.

aries ille?crux cornua habet sic enim duo iigna compinguntur ia :

se , quum speciem crucis reddunt

11. Vnde scriptum est de eo Cornua in manibus eius sunt Habacac?.^; : *

Cornibus ergo haerens aries crucifixum Dominum significabat Vc- .

pres autem spinae sunt Spinae iniquos , et peccatores significant,

.

qui suspenderunt Dominum in cruce Inter spinas itaque pecca- .

torum iudvieorum suspensus est Dominus, sicut per leremiam di-

cit idem Spinis peccatorum suorum circumdedit me populus hic
:

Alii hunc arietem cornibus in vepribus obligatum , eundem Chri-

stum senserunt , antequam immolaretur , spinis a iudaeis coronatum ,
12. Peracto igitur sacrificio , dicitur ad Abraham : In semine
tuo benedicentur omnes gentes . Quando enim hoc factum est , nisi

quando dicit ille aries : Toderunt manus meas ^ et pedes meos ^ dinu- Psalm. ii.
merauerunt omnia ossa mea ?hoc enim quando factum est in psalmis v.17. et 28.

sacrificium , tunc in ipso psalmo dictum est Commemorabuntur ^et :

conuertentur ad Dominum vniuersi fines terrae , et adorabunt in con^

spectu eius omnes patriae gentium quando Domini est regnum , e( :

ipse dominabitur gentium .

13. Immolato igitur Abraham

pro Isaac filio suo,voca- ariete

uit nomen loci WYwxs ^ Domi?jus videt , pio eo quod est , Dominus '
videri se fecit:vtique per incarnationem Deinde moritur Sara .

centesimo vigesimo anno vitae suae , et empto agro ab Ephron ,

11. Cornua manibus eius sunt

in . dominabitur genunm ^ verba sunt Aug.
Ita in Cod.vetustissimo Vaticauae Biblio- serm. 72. de tempore . GRIAL .
thecae Hgpa-Ta iv ;^«p(r< ai/r» C7ra^.x^ , Ib. Vulgata , Remir.isce>2tur , et con^
hUbac, 3. GRIAL . uertentur vniuersae familiae gentium
. . .
,
12. Peracto igitur iZQniiQiQ vsque ad ^ueniam Domini etc. AREVALVS .

1om,V, R, i^
 314 I N G E N E S I N/
sepeliuit eam . Sed quid sibi vult , quod Sara in sepulcro duplici
sepelitur 3 nisi quia anima , quae seculo moritur vt Deo viuat, ,

gemina vitae requie suscipitur : id est, actione boni operis , et con-

templatione diuinitatis?

C A P V T XIX.

De Isaac , et Rebecca •

I. SHi autem Abraham senexjdierumque multorum. Dixitque

rat
seruo suo seniori qui super omnia eius erat Pone majium tuam
,
:

suhter femur meum vt adiurem te per Domhium Deum caelt , et

,

terrae ^'ut non accipias 'vxorem Jilio meo de filiahus Chananaeorumi

sed ad terram , et cognationem meam proficiscaris , et inde accipias
ijxorem filio meo haac .

2. Sed quid sibi velit , quod Abraham seruo suo dixit postu-
lans iure iurando fidem Fone ^ inc\i\\t j manum tuam sub jemore
:

meo^et adiuro te per Deum c-^f//?Quid vult Deus caeli ad fe-

mur Abrahae , nisi vt cognoscatur sacramentum ? Per femur enim
genus Ergo quae fuit illa coniuratio, nisi quia signi-
intelligitur .

ficabatur, de gcnere Abrahae venturum in carne Deum caeli ?

3. Senior autem iste seruus imaginem habuit legis per quam ,

sponsa Christi ecclesia despondebatur qui tamen propter antiqui-* :

latem senior nuncupatur Abiit itaque puer in Mesopotamiam in

.

ciuitatem Nachor stetitque circa fontcm , quaerens sponsam filio

:

Domini sui . quae post fidem est, venit ad fontem ba-

Sic et Icx ,

ptismatis, et ibi adorans, occurrit ei virgo Rebccca , id est, ecclesia .

4. Vidit autem Rebecca puerum , id est , sermonem propheti-

ciim 5 deponit de humero hydriam , vtique elatam seculi facundiam ,
ct ad humilem propheticum se inclinat sermonem Accepit autem .

a puero inaurem auream, id est, suscepit fidei ornamenta , vel mo-

rumjaccepit aureos Scriprurarum sensus 5 et clarum argenri elo-
quium Sicque secuta puerum Rebecca , venit ad Isaac . Secuta
.

verbum propheticum ecclesia , venit ad Christum .

Cap.XIX.n.2. Qaid vult ^'/(jtt^ </^ Deum pro abUtiuo absoluto adhibet AREV. .

cfleli , verba sunt Aug.i6.cle ciu.c.^^-GR. 4, Accepit aittem etc. Sic Alborn.c<7.
3. Et ibi a.iorans pro et ibiadoran- dex .Grialius , et alii , Acctpit fidei Of"
U i ?t alibi etiam Isidorus noHninatiuum nawcnta etc. , onMSsis aliis . AREV.
 . .

I N G E N E S I N. 315
5. Quae tamen cameli dorso dediicitiir, qiiia ad Chrlstum cx
gentilitate ecclcsia properans , in tortis , vitiosisque vitae veteris
conucrsationibus inuenitur . Quae , Isaac viso , descendit ; quia , Deo
agnlto 5 vitiasua gentilitas deseruit, et ab elatione celsitudinis viam
verae humilitatis petiuit .

6. Quae etiam et verecundata palllo velatur : qula coram eo

de erroribus prioris vitae confunditur . Quod vero inclinato iani
die egressus cst in agro Isaac, hoc significabat , quod extremo hu-
ius mundi tempore , veluti diei fine, veniens Christus , quasi in
agrum foras exiit quia quum sit :
,
inuisibilis ,se tamen visibilem in
hoc mundo venienti ex gentibus ecclesiae demonstrauit
7. Inuenit autem eum ecclesia ad puteum visionis : id est, in
contemplatione, et inteUigentia veritatis , vbi intellectum percipiat
altiorem lauacrum aquae,vbi purificetur sicque dehinc co«
, siue :

pulatur sponso suo Chrisco , adhaerens illi gloria 5 aeternitate , et

regno .

C A P V T XX.

De Cethura , slue de morte Abrahae .

I. V^uid autem quod Abraham post obitum Sarae

sibi vult ,

Cethuram duxit vxorem ? Numquid ob incontinentiam ,

dum grandaeuus? Absit. Sed propter filiorum procrea-
esset aetate
tionem , dum illi semen,quasi stellae caeii, ex Isaac filio promitte-
retur?Ergo quld sibi vult ista Cethura , nisi quia sicut AgarjCt
Ismael significauerunt carnales veteris testamenti, sic et Cethura ,
et filii eius significabant haereticos, qui se ad testamentum nouum
cxistimant pertinere ?

2. Sed vtraeque concubinae dicuntur . Sola Sara semper vo-

catur vxor sicut scriptum est Vna est enim
, : culumba mea ,perfecta Cant. c.6.v.8.

mea Dedit autem Abraham cuncta , quae

. possidebat , filio suo
Isaac , filiis autem concubinarum largitus est munera,et separauit
eosab Isaac filio suo

3. Quid hoc significat , nisl quia dantur nonnulla munerafiliis

5. Quae tamen cameli dorso vsque tegno -, eiusdem lib.'^^. r. ii. GR.
'
ad confunditur , Gregorii verba lib.i, Ib. Yoxie^egressus est in agrum. AR.
Moral. f. 7. GRIAL . Cap.XX. Totum caput e i6. de ciuit,
6. Quod vero inclinato vsque Ad et r. 34. GRIAL .

Rr 2
 . .

3i6 I N G E N E S I N.
concubinarum, id est , carnalium?sed non perueniunt ad regnum
promissum nec haeretici, nec iudaei , quia carnalia lucra sectan-
tur . Praeter Isaac enim nuUus est non carnis heres, vtique quia
filii 3 sed filii promissionis deputantur in semine Deinde mortuus .

est Abraham centum septuaginta quinque annorum sepuhusque ,

cst in spelunca duphci,in cuius interiori parte Adam esse posi-

tum traditio hebraeorum testatur .

CAPVT XX L
Quod Isaac cum Rehecca lusit .

I. V^rta dehinc fame super terram , abiit Isaac ad Abimelech

regem palaestinorum in Gerara^ex praecepto , ct benedictione Do-
mini ibique Rebeccam vxorem suam timoris causa finxit sororem
: .

Quam rex ahenigena Isaac coniugem tunc esse cognouit , quando

eum cum ea hidentem vidit
2. Quid autem sibi veHt in sacramento Christi, et ecclesiae,
quod tancus patrivircha cum coniuge luserit , coniugiumque iilud
inde sit cognitum ? Videt profecto quisquis ( ne aHquid errando
in ecclesiam peccet ) secretum viri huius in scripturis sanctis dili-

genter intueturjCt inuenit , eum maiestatem suam , qua. in forma

Dei aequahs est Patri , pauh"sper abscondisse in forma serui , vt elus
capax esse humana infirmitas posset , eoque modo se coniugi con-
gruenter aptaret
Quid enim absurdum?immo quid non conuenienter futu-
3.
rorum praenunciationi accommodatum 5 si propheta Dei aliquid
carnale luseritjVt eum caperet affectus vxoris , quum ipsum Vcr-
bum Dei caro factum sit^vt habitaret in nobis ?

CAPVT XXII.

De puteis ,
quos fodit Isaac .

,P ost haec refert Scriptura verbumjquod Isaac , postquam be-

Cap.XXI. Totum cn^wt ( lib.21. contr. Cap.XXII. n.i. Otnnia vsque ad coin'
Fausi. (. 46. GRIAL . mutauit , r;* hom.i^. Orig. ijt Ccn. GR.
 . ,;:

I N G E N E S I N. 317
nedixit eum Dominiis , et magnificatus est valde, aggressus est opus>
et Goepit fodere puteosjquos foderant pueri patris eius Abrahac .

Sed inuidentes ei Palaestini ^ obsrruxerunt eos , implentes humo .

Quis est iste Isaacjuisi Saluator noster?qui quum descendisset ia

istum torrentem Gerarajprimo omnium illos puteos fodere vult,
quos foderant pueri patris eius id est, Moyses , qui puteum legis:

foderat , Dauid, Salomon, et Prophetac , qui libros scripserunt ve-

teris testamenti-, quos tamen terrenajCt sordida repleuerat intelli-

gentia iudaeorum .

2. Hos quum vellet purgare Isaac , id estj Dominus noster,et

SaluatorjVt ostenderet, quia quaecumque lex , et prophetae dixe-
runt, de se dixerunt, rixati sunt cum eo philistiim , id estj iudaei
a regno Dei alieni , sed discedit ab eis . Non enim potest essQ cum
eis, qui in puteisaquam habere nolunt, sed terram . Et dicit eis :

Ecce relhjque^ur domus vestra vobis deserta .

3. Fodit ergo Isaac nouum puteum , immo pueri Isaac fodiunt.

Pueri Isaac sunt Matthaeus, Marcus 5 Lucas , loannes, Petrus , la-
cobus, ludas ^ et apostolus Paulus Qui omnes noui testamenti pu- .

teum foderunt^et inuenerunt aquam viuamjquae sit fons aquae

salientis in vitam aeternam Sed pro his adhuc altercantur illi 3
.

qui terrena sapiunt,nec noua condi patiuntur, nec vetera purgari

euangelicis puteis contradicunt, et apostolicis aduersantur , etquo-
niam in omnibus contradicunt, in omnibus litigant, dicitur ad eos
Quoniam indignos vos fecistis gratia Dei ^ ex hoc iam ad gentes
ibimus .

4. Post haec fodit tertium puteum Isaac, appellauitque nomen

loci illius latitudo ^dictns: Nunc dilatauit nos Dominus ^etfecit cre-*
scere super terram : vere enim dilatatus est Isaac , et impleuit omnem
terram scientia Trinitatis, et in toto orbe latitudinem ecclesia col-
locauit . Prius tantum in ludaea erat notus Deus , et in Israel no- Psalm. yj,

minabatur : nunc autem in omnem terram exiuit sonus eorum , et

in fines orbis terrae verba eorum
5. Exeuntes enim pueri Isaac per vniuersum orbem terrae

ib, In istum torrentem Gerara In . Grialius Moyses puteum AREV. .

islam terram Gerar. impr. In istam vallem 2. Hos quum vellet . Quam cum vel-
Gcrara Ruffinus . GRIAL . let, Ruffinus , vt ad intelligentUm refern'-
Ib, Moyses i qui puteum , Ita Alborn. tur , GRIAL .
 . ,,

.iS 1 N G E N E S I N.
foderunt putcos, et aquam vluam omnibus ostenderunt , baptlzan-
tes omnes gentes in nomine Patris , etFilii, et Spiritus sancti. Sed
quid est^quod puteos , quos aperuit Abraham , Isaac sic vocauit
eos^sicut pater eiusjnisi quia Moyses apud nos etiam Moyses ap-
pellatur , et propheta vnusquisque suo nomine appellatur , ncc mu-
tanturjquasi eorumdem vocabula puteorum?non enim Christus iii
cis nominajsed inteUigentiam commutauit
6. Haec mystice Morah'ter autem Isaac apud alienigenam gen-
.

tem puteos fodisse describitur, quo videHcet exemplo discimus, vc

in hac peregrinationis aerumna positi, cogitationum nostrarum pro-
funda penerremus Et quousque nobis verae intelh*gentiae aqua
.

respondeat, nequaquam nostrae inquisitionis manus ab exhaurien-

da cordis terra torpescat Quos tamen puteos allophyli id est
. 5

immundi spiritus insidiantes replent^quia nimirum immundi spiri-

tus,quum nos studlosius cor fodere conspiciunt , molestas nobis
tentationum cogitatlones ingerunt.

CAPVT XXIII.

De Esau , et lacob „

1. Agitur Isaac , dum rogaret Dominum, vt pareret vxor eius, quae

sterilis erat , concessit Dominus , quae postulabat . Illidebanturque
gemini in vtero eius inclusi angustia . Quae , dum angeretur , in-
terrogauit Dominum 5 accepitque responsum : Duae gentes in 'vtero
tuo sunt duo populi de ventre tuo diuidentur ^populusque popu-
^ et

lum superabit et maior seruiet minori Quod figuraliter factum

:,
,

ctiam ipsis iudaels non crcdentibus notum est , qualiter populus

ecclesiae synagogae populum superauitjet quomodo plebs iudaeo-
rum tempore maior seruit minori populo christlanorum .

2. Siquidem et in singulis nobis hoc dici potestjquod duae

genteSjCt duo populi sunt intra nos, vitiorum scilicet , atquc vir-

6, Isaac apud vsque ad in-

alienig. GRIAL.
genint i verba sunt Creg.^i. MoraL c.ij' Ib.Studiosius cor fodere . Ita (tpnd
CjRIAL . Greg. «/. confodere , ^///ro molcstasfrt/.
Ib. Ab exhaurienda Cordis terra Ita . congestas GRIAL . .

Creg. ad exhaurienda cordis interna, Val. Ib. Cogitationes ingerunt . Ita Greg,
Cempl. et apud Euch. coidhtexrcnz, itnpr. inimergunt lib. 0. et apud Euch. GR.
 . . ,
.,

1 N G E N E S 1 N. 319
tutumised iste 5emper cnim plurcs sunt
minor est , ille maior .

maii quam boni, et vitia numerosiora virtutibus sunt

j
Sed tamen .

et in nobis gratia Dei populus populum superat , et maior seruit

minori Seruit enim caro spiritui,et vitia virtutibus cedunt pro-
. :

cedit autem Esau primus rufus^et totus tamquam piilis hirsutus .

3. Deinde exiit frater eius lacob et manus eius implexa erat ,

calcaneo Esau Sed cur ille totus rufus et hispidus ^ nisi quia
. ,

prior populus prophetarum , et Christi fuit cruore pollutus, ac pec-

cati 3 et Cuius ideo minor
nequitiae squallore extitit circumdatus ?

calcaneum tenuit, quia mystice maiorem populum minor supera-

turus esset
4. Nam quod
Esau primogenita sua propter escam fratri
iste

suo eidem iuniori venumdedit, ac postmodum paterna benedictione

sibi promissa priuatus est, significat eundem israeliticum populum,
qui 5 vt Exodi indicat nuncupatus est cjp. ^, ^, 22.
liber, primogenitus filius :

qui propter praesentis seculi lucra non solum primatus sui hono-
rem amisit, verum etiam et regni caelestis praemium praeparatum
adiplsci non meruit , Domino quodammodo eidem exprobrante j
quum dicit Auferetur a vob/s regnum Det ^ et dabitur genti facien- Matth.21.4?.
:

ti fructum eius Prim.ogenita autem ipsa vestis erat sacerdotalis

.

quam maiores natu cum benedictione patris induti victimas Deo

velut pontifices, offerebant
5. Hoc dono terreni amoris desiderio caruerunt iudaei cum
gloria regni futuri . lam sequitur deinde ipsa benedictio in lacob
Quae tamen quid figuraliter indicauerit , Hippolyti martyris ver-
ba^sicut ea excellentissimae scientiae , ac doctrinae Hieronymus
replicauit, in hoc loco ponenda sunt Isaac , inquit , portat ima- .

ginem Dei patris Rebecca Spiritiis sancti^Esau populi prioris , et

,

diaboli , lacob Ecclesiae, siue Christi . Senuisse Isaac consumma-

tionem orbis ostendit : oculis caligasse fidem periisse de mundo 3

et reli^ionis lumen ante eum ne^Iectum esse significat .

6. Quod filius maior vocatur , acceptio legis est iudaeorum .

Quod cscas eius^atque capturas diligit pater, homines sunt ab er-

rore saluati , quos per doctrinam iustus quisque venatur . Sermo

Cap.XXIII. n.4. Primogenita autem ipsa Ib. Vulgata , facienti fritctus eius . AR.
vestis erat sacerdotalis , ex Hieronymi He- 5. Hieionymus replicauit ; epiit. 12^.
biaicis traditionibus in hum; lociim . GR. q.^. explicauit, «pwrf Bedam . GRIAL .
 . ,^..

320 I N G E N E S r N.
Dei bcncclictlonls cst repromissio, et spes regni futurl : in quo cum
Christo sancti regnaturi sunt , et verum sabbatum celebraturi . Re-
becca plena Spiritu sancto , et sciens , quod audisset, antequam pa-
reretjquia maior seruiet minorijmagis autem forma Spiritus san-
cti 3 quae futura nouerat in Christo^in lacob ante meditatur.

7. Loquitur ad filium minorem Vade ad gregem , et accipe mt- :

hi inde duos hoedos praefigurans carneum Saluatoris aduentum in

: :

quo eos vel maxime liberaret, qui peccatis tenebantur obnoxii .

Siquidem omnibus Sciipturis hoedi pro peccatoribus accipiun-
in
tur. Quod autem duos iubetur afferre, duorum populorum signi-
ficatur assumptio .

S. Quod teneros ^ti bon&s animos si"

, dociles , et innocentes
gnificat Stola Esau fides , et Scripturae sunt hebraeorum , quae illis
.

primo datae sunt^et postmodum gentilium indutus est populus.

Pellesautem ^quae eius brachiis circumdatae sunt, peccata vtrius-
que plebis , quae Christus in extensione manuum cruci secum
aflixit

9. Quod Isaac quaerit ab lacob , cur tam cito veneritjad-

miratur celerem credentium fidem . Quod cibi delectabiles offerun-
tur jhostia placens Deo salus est peccatorum . Quod post esum
sequitur benedictio odore pcrfruitur, virtutem resurrectio-
, et eius
nis 5 et regni aperta voce pronunciat Taliter enim benedicitur . :

Ecce odor filii met^sicut odor agri pleni Odore nominis Christi .

sicut ager 3 mundus impletur, cuius est benedictio de rore caeli

hoc estjde verborum pluuia diuinorum .
10. Et de pinguedinc terrae ^hoc est, de congregatlone popu-
lorum Multitudinem frumenti , et njini ^ hoc est , multitudc, quam
.

collioit frumentura 5 et vinum in sacram.ento corporis , et sanouinis

sui Illi seruiunt populi ex omnibus

. gentibus ad eum conuersi .
Ipsum adorant tribusjid est 5
populi ex circumcisione credentes .

Ipse est Dominus fratrum suorumjquia plebi dominatur iudaeo-

rum
9. Ecce odor vsque ad saluus erlt, abundantlam legi , quum multitudinem
verba sunt August. \6. de ciuit.cap.27. apud Augustinum legamus Nam eadem .

'fionnullis tamen immutatis GRIAL . . iralatione videntur ambo vsi . GRIAL .

10. Multitudinem frumenti , ifhi^^t^ Ib. Quam , /7« Aug. et impr,

colligit
rirn )^ e'/v« Lxx. Abundantiam dixit Vulo, quae colllgitmendose \ colligitur f-
mss, 0.

Sed mirnm ^apud Ambrosium lib.de lacob, nim multttudo communione Eucharistiae
 ,

I N G E N E S I N .
3 2 1

riim . Ipsum adorant filii matris eiiis, qiiia et ipse secundum car-
nem ex ea natus est Ipsum qui maledixerit, maledictus est et
.
:

*qui benedixerit, benedictionibus replebitur.

11. ChristuSjinquam 5 noster cx ore populi Patrem ignorantis
benedicitur , id est , veraciter dicitur . Sed alius a iudaeis benedict
putatur, qui ab eis errantibus expectatur . Ecce benedictionem pro-
missam repetente maiore , expauit Isaac, et alium se pro alio be-
nedixisse cognoscit : nec tamen indignatur reuelato sacramen-
sibi

to 5 sed confirmat benedictionem in Hlio, dicens : hsncdixi eum^ e&

benedictus est .

12. Haec
benedictio prima Isaac^quae data est mlnori po-«
est

pulo christianorum , sed neque tamen maiorem filium constat pe-

nitus fuisse despectum , quia quum intrauerit plenitudo gentium ,
tunc omnis Israel saluus erit . Cuius tamen secundae benedictio-
nis prophetatio haec est: In pinguedine terrae ^ et in rore caeli de^
super erit benedictio pinguedine terrae , id est^in fecun-
tua-.QX. in

ditate rerum , et potentia regni , quae in illo populo fuit :et in ro«
re caeli erit benedictio tua, id est,in eloquiis Dei .

15. Ipsis enim primum credita sunt eloquia Dei, et legis te-
stamenta . Viues gladio , id est , quia sanguini populus iste deditus,
necem in Christo , vel prophetis exercuit . Et fratri tuo seruies ,

minori vtique populo christiano

scilicet Tempusque veniet,quan- .

do excutias , et soluas iugum de ceruicibus tuis , dum per cof^ni-

tionem fijei ad gratiam Christi conuersus, deposueris onus le^^is

quando iam non seruus populi minoris , sed per fidem frater vo-
caberis .

14. Igitur Esau post

benedictionem patris inuidiae stimulis
concrtatus , necem fratri suo lacob fraudulenter excogitat , Hoc
nimirum et iudaicus populus in Christo praemeditatus , non solum
Dominum patibulo crucis tradidit , verumetiam credentes in illo vs-
que ad effusionem sanguinis persecutus est. lacob autem dolos fu-

Ih. matris eiiis ex Vulg. Patris ,

Filii 12. Sed nequc maiorem vsque ad saluus
August. ex Septuaginta GRIAL. . tnx., verba sunt Hieronymi ibid. GRIAL,
II. Ex orc populi Patrem ignoran- ij. Seruus populi minoris , ..f/. scr-
tis , ex impress. et Jiugustin. Ex ore Pa- uies populo minori GRIAL, .

tris , w//. GRIAL . 14. Grial mendosc , non iolum Do-^

Ib' Repetente maiore , ex August. et mino patibulo . AREV.
impress. Petente , mss. GRIAL .

'tomy. S s
 . ,.

322 I N G E N E S I N.
giens fratrlsj rellcta doino ,
patria, vel parentibiis ^ vadit in regionem
longinquam 5 vt acciperet sibi vxorem .

15. Non aliter Christus, relictis parentibus secundum carnem,

icl est 3 populo Israel , et patria, id est, lerosolyma, et omnibus re-
gionibus ludaeae , abiit in gentes accipiens sibi inde ecclesiam , vt im-
pleretur, quod dictum est : Vocabo plebem meam^ ?Jon plebem meam ,

et non dilectam plebem , dilectam . Et erit in loco , vbi dictum est :

Non plebs mea vos , ibi vocabuntur filii Dei viui .

CAPVT XXIV.
De scala^ quam in visione vidit lacob ,

I. P
X ergens autem lacob
(

nunc Bethlehem vocatur , et

m Mesopotamiam,
posuit sub capite
venit in
iapidem ma-
suo
locum , vbi

gnum . Et dormiens vidit scalam subnixam , innitentem caelOjCt

angelos Dei ascendentes , et descendentes . Hoc viso , euigilauit
vnxitqiie lapidem , dicens , Vere hic domus Dei est , et porta caeli
Et his dictis somnus. discessit
2. Somnus iste lacob mors ^siue passio Christi est Lapls ad , ,

caput eiusjqui nominatim quodammodo dictus est etiam vnctus

Christum significat caput enim viri Christus est Quls enim ne-
: .

scitj Christum ab vnctione appellari ? Domus autern Dei, quia ibi

natus est Christus in Bethlehem . Porta vero caeli , qula ibi hi ter-
ram descendit : inde iterum ad caelum ascendit . Erectio autem
lapidis resurrectio Christi est
3. Porro scala Christus est , qui dixit: Ego sum via , Per hanc
ascendunt, et descendunt angelijin quibus signiflcati sunt euan-
gelistae 3 ec praedlcatores Christi Ascendentes vtlquejquum ad in- .

telligendam eius supereminentissimam diuinltatem excedunt vni-

iiersam creaturam^vt eum inuenlant In principio verbum , Deum
apud Deunijper quem facta sunt omnia.
4. Descendentes autem , vt eum inueniant factum ex mullere,
factum sub lege^vt eos , qui sub lege erant , redlmeret In illa .

Cap. XXIV. n. 2. Soranus iste lacob 79. de tempore \nnm eadem vtrobiquf .

vsque ad tcmperantcr annuncient haec , GRIAL .

^A.' Ub.iz. cofitra Fttun.

c. 26. , vel serm.
 » :.

I M (^ t M E q I IV. ^2^
enim scah a tcrra vsque in caeliim , a caine vsque ad spiritum ,

carnales proficiendo, vclut ascendendo , spirituales fiunt : ad quos

lacte nutriendos etiam ipsi spirituales descendunt quodammodo ,

quum ds non possunt loqui, quasi spiritualibus , sed quasi car-

nalibus .

5. Ipse cst sursum in capite suo : ipse deorsum in corpore suo ,

quod Ipsum ergo scalam intelligimus , quia ipse di-

est ecclesia .

xit Ego sum via Ad ipsum crgo ascenditur , vt in excelsis in-

: .

telligatur Et ad ipsum descenditur, vt in membris suis paruulus

.

nutriatur Et per ijlum se erigunt , vt eum sublimiter spectent

.

Per ipsum etiam se humiliant^vt eum sublimiter ^ ac temperanter

annuncient .

6. Post hanc visionem inde lacob iter faciens vidit oucs , et

pastores 3 et lapidem magnum superposi-
puteum aquae viuae, et
tum puteo Figuraliter per oues iustorum populi significabantur
.

sicut illud 5 quod dictum est in euangelio Statuit oues ad dexteram : . Matth. 2) .33,
7. Pastores vero prophetae sunt^ qui vsque ad aduentum Do-
mini Spiritu populum doctrinae praedica-
sancto mundati , Israel
tione gubernabant. Lapis puteo superpositus figuram Domini prae-
fercbat . Puteus gratiam Spiritus sancti praefigurabat per praedi-
cationem Christi venturam ad ecclesiam ex gentibus , quae obtecta
erant, nondum aduenlentej et homine facto Christo.

CAPVT XXV.
De Lia^ et Rachel^et duabus famulabus

1. Agitur lacob pergens Mesopotamiam accepit vxores duas, filias ,

Laban fratris Rebeccae Hoc est primo Liam secundo Rachel .

, , .

Inde sibi accepit Liae ancillam homine Zelpham et ancillam Ra- ,

chel Balam Ex quibus quatuor genuit duodecim filios, et vnam

.

filiam De Lia scilicet genuit Ruben , Simeon Leui ludnm Issa-

. , ^ ,

char, Zabulon . De Rachel autem loseph, et Beniamin De Bala 5 .

ancilla RacheljDan , et Nephthalim . De Zelpha , ancilla Liae,

Gad 3 et Aser .

6. In Vulgata , statuet oues . Et ita 7. In Alb. cst ohtectae , vt gentes in-

etiana nonnuUi impressi . AR£V. telligantur obtectae . AREV.
SS 2
 324 I N C P H jb 5 1 N.
2. Hi siint duodeclm filii Israel . Niinc autem quid rerum fi-

gurauerint quatuor vxores lacobjquarum duae liberae^et duae an-

cillae fuerunt 3 rimemur Videmus enlm Apostoium in libera,et
. ,

ancillajquas habebat Abraham duo testamenta inteHigere sed ibi , :

in vnaj et in vna facilius apparet, quod dicitur Hic autem duae .

sunt, et duae.
3. Deinde etiam ibi anclllae fillus exheredatur : hlc vero an-
cillarum filii simul cum filiis liberarum terram promissionis acci-
piunt. proculdubio aliquid aliud slgnificatur quamquam
Vnde hic :

enim duae llberae vxores lacob ad nouum testamentum , quo in

libertatem vocatl sumusj exlstimentur pertlnere , non tamen frustra
duae sunt , nisi qula duae vltae nobis in Christi corpore prae-
dicantur .

4. Vna temporah's5 in qua laboramus : alla aeterna, in qua de-

lectationem Dei contemplamur namque interpretatur labo- . Lia
ranSjRachel autem visum principium siue verbum Actio ergo j .

huius vltaejln qua vlulmus ex fide , laboriosa est in operibus , et

incerta quo
,
exitu perueniat ad vtilltatem eorum ^ quibus consu-
lere volumus .

5. Ipsa est Lia prlor vxor lacob : ac per hoc ct infirmls ocu-
lis fuisse commemoratur . Cogltatlones enlm mortvalium timidae ,

ct incertae Spes vero aeternae contempla-

prouidentiae nostrae .

tionls Deljhabens certam inteHIgentiam veritatls , ipsa est Rachel .

Vnde etlam dlcitur Bonafacie ^^et pulchra specie Hanc enim amat
: .

Isai. I. iS. omnls ple studlosusjet propter hanc seruit gratiae Dei Quapec- .

cata nostrajetsi fuerint sicut phoeniclum , tamquam nix dealba-

buntur.
6. Laban quippe interpretatur dealbatio : cui seruiuit lacob

Cap. XXV. n. 2. Nunc autem quid re- stionum in Genesin y scilicet , Deinde a
rum omnia vsque ad Victo-
figuraiierint , qiiibusdam quaeritur vsque ad super 0-
rini interpretationem sunt Au^. lib. 22. wncm carnem . AREV.
fffnir. Fitust. a cap. ^i.vsque ad-jS. GR. 5. peccatn vestra ,
Isaias : Si fuerint
3. Per Liam , et Rachel duas vitas v/ coccinum , nix dealbabuntur . quasi
intelligi , fuse exponitur in libro DifFe- Coccus , coccinimi , et coccineus color
rcntiarum rerura , differentia 34. Inter est color purpureus , qui etiam phoeni-
actiuam , et contemplatiuam vitam AR. . ceus dicitur nam phoenix aliquando ru-
:

4. In cod. Florent. i. post contem- brum ARi-V,

significat.
plamur multa adduntur , quaejn no- 6. Neque enim se quisque conuer-
stra editione coHocantur in fine quae- tit , ita Aug. Submittit , Fal, GRIAL .
 . . ,

£ N G E N E S I N. ^tsj

proptcr Rachcl:neque enim se quisquc conuertit sub gratia re-

missionis peccatorum seruire iustitiae , nisi vt quiete viuat in ver-
Bo ex quo
: videtur principium , quod Deus est .

Ergo propter Rachel ,

7. seruitur Nam non propter Liam .

quis tandem amauerit in operibus iustitiae laborem actionum 5 at-

que passionum? quis eam vitam propter seipsam expetiuerit , sicut
nec lacob Liam ? Sed tamen sibi nocte suppositam in vsum gene-
randi amplcxus , fecunditatem eius expertus est Dominus enini .

cam 3 quia per se ipsnm dih'gi non poterat , primo , vt ad Rachel

peruenlretur , tolerari fecit
8.Deinde propter fillos commendauit Ita vero vnusquisque .

vtilis Dei seruus^sub dealbationis peccatorum suorum gratia con-

stitutus , quld allud amans in conuersatione sua meditatur, nisi do-

ctrinam sapientiae? Quam plerique se percepturos putant, statim vt
se in septem praeceptis legis exercuerunt quae sunt de dilectionc :

proximi , ne cuiquam noceatur id est , Honora patrem tuum , et ma- :

trem tuam , Nofi moechaberis ^ Non occides , Non furaberis , Nonfal

sum testimonium dices^Non concupisces vxorem proximi tui ^ Non
concupisces rem proximi tui .

9. Quibus obseruatis, posteaquam homini pro concupita de-

lectatione doctrinae, per tentationes varias, quasi per huius seculi
noctem , tolerantia laboris adhaeserit , velut pro Rachel Liae ino-
pinatae coniungitur. Et hanc sustinet , vt ad illam perueniat , si

perseueranter amat septem praeceptis , ac si dica-

, acceptis aliis

tur Serui alios septem annos propter Rachel ^ vt sit pauper spiritu,
:

mitis 5 lugens esuriens 5 sitiensque iustitiam , misericors , mundicors

,

pacificus
10. enim homOjsi fieri possetjsine vlla tolerantia la-
Vellet
boris 5 quae in agendo , patiendoque amplectenda est^statim ad
pulchrae contemplationis delicias peruenire Sed hoc non potest .

in terra morientium Hoc enim videtur signiMcare , quod dictum

.

cst lacob Non est moris in hoc loco , vt minor nubat prius , quam
:

maior .
8. AHuJ amans
conurrsatione ,
in Ibid. Misericors , et mundicors , ita
ita lib.o. in conuersione , y^K^. GR. August. eleganter ,aJ. mundicordis . GR.
9. Seculi noctem noctes , Aug. GR.
: Ib. Mundicors . Sic cap. i. libri con-
Ib. Lia inopinata , y4i^o«j"/. Liae ino- tra luclaeos , impii , duricordcs . ARLV.
pinatae , apud Eucher. et msi. GRIAL .
 . . ,

526 I N G E N E S I N.
11. Qula non absiirde maior appellatiir 5 qiiae tempore prior
est. Prior est autem in hominis eruditione labor boni operis , quam
requies contemplationis. Ad vnum ergo tendendum , sed propter
hoc multa ferenda sunt. Itaque duae sunt vxores lacob liberae:
ambae quippe sunt filiae remissionis peccatorum j hoc est^dealba-
tIonis,quod est Laban .

12. Verumtamen vna amatur , altera toleratur. Sed quae tole-

ratur, prius ipsa, et vberiusfecundatur , vt si non propter seipsam,
certe propter filios dih'gatur Labores enim iustorum maximum.

fructum habent in eis , quos regno Dei generant , inter multas ten-
tationes,et tribulationes praedicando euangelium , et eos,propter
quos sunt in laboribus abundantius , in plagis supra modum, h\
mortibus saepius ,propter quos habent foris piignas, intus tirnoresj

gaudium , et coronam suam vocant

13. Nascuntur autem eis facilius , atque copiosius ex illo ser-

mone quo praedicant Christum crucifixum

fidei ,
Rachel autem .

clara aspectu mente excedit Deo et videt in principio Verbum ,

Deum apud Deum et vult parere,et non potest quia generatio-

, :

nem eius- quis enarrabit? Ideoque ccntcmplandi otia appetit , vt

diuinitatem ineffibilem cernat,
14. Vacare vult ab omni negotio , et ideo sterilis quia in va- :

riis pressuris non subuenit Sed quia et ipsa interdum procreandi

.

charitate inardescit , vult enim docere,quod nouit , videt sororem

labore agendi , atque abundantem et dolet, potius
patlendi filiis ,

currere homines ad eam virtutem , qua eorum necessitatibus con-

sulitur,quam ad illam , vnde diuinum aliquid discitur .

15. HIc doior figuratus videtur in eo , quod scriptum est Ef :

zelauii Rachel sororem suam prolnde quia purus intellectus spiri-

:

tualis substantlae verbis carne editis exprimi non potest Eligit .

doctrina sapientlae per quaslibet corporeas slmllltudincs vtcumque

cooitanda insinuare diuina : sicut elegit Rachel ex viro suo, et an»

cilla susclpere fillos, quam sine filiis omnino manere

II. Ad vnum ergo tendendum , sed vitam . GRIAL ,

propter hoc multa lcr. s. f,v Au^, Ad 15. Vtcumque cogitandi , f.v /4«^«/?.
•vnum ergo tenendum multa f. s. cpuA et Euch. Absunt hae duae vcces a mss. 0»

l^ucher. GRIAL . GRIAL .

14. Atque patlendi ^x /?«^. GR.

, Ib. Suscipere filios : liberos /3«^hj/.
Ib. Ad eam virtutem , cx Aug. <iU GRIAL .
 . . . . ,:

INGENESIN. 327
16. Bala quippe, ancilla Rachel , interpretatur inucterata . Dc
veteri quippe vica carnalibus sensibus dedira corporeae concitantur
imagines, etiani quum aliquid de spirituali , ct incommutabiii sub-
stantia diuinicatis auditur . Suscipit et Lia de ancilla sua filios , amo-
re habendi numerosiorem prolem accensa
17. Inuenimus autem Zelpham eius ancillam interpretarl , Os,

hians quapropter haec ancilla eos figurat , quorum in praedicatio-

:

ne fidei euangelicae os hiat , et cor non hiat De quibus scriptum .

est Populus hic labiis me hofiorat , cor autem eorum lo?ige estame isai. ^^^ i^^
; .

Et de quibus Apostolus ait: Qui praedicas ^ non furandum ^ furaris Matth. 15. ,

18. Verumtamen vt etiam per hanc conditionem libera illa vxor Rom. 2. 21.
lacob laborans filios heredes regni suscipiat , ideo Dominus dicit
Quae dicunt ^facite : quae autem faciunt ^facere nolite Vnde Apo-
. Matth. 23. 3,

stolus : Siue , inquit ^occasione ^ siue veritate Christus annuncietur ^, Philipp. 1.

et in hoc gaudeo ^ sed et gaudebo : tamquam et ancilla pariente^de

prole numerosiore laetatur
19. quidam Liae foetus ex beneficio Rachel editus,
Est vero
quum virum suum secum debita nocte cubiturum , acceptis a fiiio
Liae mandragoricis malis , cum sorore cubare permisic Quid enim .

de mandragora dicendum est ? Proinde rem comperi pulchram et ,

suaue olentem jsapore autem insipido Et ideo in illo mandrago- .

rico pomo figurari inteHigam famam bonam pdpuhircm Vnde di- .

cit Apostolus Oportct etiam testimonium habere bonum ab eis ^qui

: i. Tim, j.

foris sunt
Qui licet parum sapiant reddunt tamen plerumque labo-
20. ,

ri eorum, per quos sibi consuh*tur et splendorem laudisjCt odo- ,

rem bonae opinionis Nec ad istam gloriam popularem primi per-

.

ueniunt eorum , qui sunt in ecclesia, nisi quicumque in actionum

pericuh^Sjet labore versantur . Propterea Liae filius mala mandra-
gorica inuenit exiens in agrumjhoc est, honeste ambulans ad eos
qui foris sunt
21. Doctrina vero illa sapientiae , quae a vulgi strepitu remo-
tissima in contemplatione veritatis dulci delectatione defigitur , hanc
popularsm gloriam quantulamcumque non assequeretur, nisi per
iS. SensLis verborum Matthaei , et Aug. Affectas , wx/. GRIAL .

Pauli expressus est : vcrba ipsa aliquate- 2t. Agendo , ac suadendo : ac ?u-
nus variant . AREV. dando , huch, GRIAL .

i^. Est vero qaidain Liae foetus , ex

^2$ I N G E N E S I N.
cosjqui in mediis turbis agendoa ac suadendo populis pra^sunt;
non vt praesint^sed vt prosint jquia dum isti actuosi, et negotio-
si homines , per quos multitudinis administratur vtilitas , et quorum

auctoritas populis chara est, testimonium perhibent , etiam remotio-

ri studium conquirendae , et contemplandae veritatis
vitae propter
otiosae ^quodammodo mala mandragorica per Liam perueniunt ad
Rachel ad ipsam vero Liam per filium primogenitum, id est , per
:

honorem fecunditatis eius^in qua est omnis fructus laboriosae , at*

que inter incerta tentationum periclitantis actionis.
2 2. Quam plerique bono ingenio praediti , studioque flagran*
tesjquamuis idonei regendis popuHs esse possint^ vitant tamen pro«
pter turbulentas occupationes^ et in doctrinae otium toto pectore
tamquam in speciosae Rachel feruntur amplexum .

Sed quia bonum esZy vt etiam haec vita latius innotescens

23.
popularem gloriam mereatur iniustum est autem. , vt eam conse-
:

quatur^si amatorem suum administrandis ecclesiasticis curisaptum,

et idoneum in otio detinet, nec gubernationi communis vtiHtatis
impertit : propterea Lia sorori suae dicit : Parum est tibi quod 'vi- ,

rum meum accepisti , insuper et mandragoras flii mei 'vis accipere ?

24. Per vnum virum significans eos omnes , qui quum sint

agendi virtute habiles^et dignijquibus regimen ecclesiae commit-

tatur ad dispensandum fidei sacramentum , illi accensi studio do-
ctrinae , atque indagandae et contemplandaesapientiae , se ab omni-
,

bus actionum molestiis remouere , atque in otio discendi, atque do-

cendi volunt considere Ita ergo dictum est .Parum est tibi ^ quod :

Accepisti 'uirum meum , insuper et mandragoras Jilii mei 'vis acci-

pere % ac si diceretur Parum est , quod homines ad Laborem rerum
:

gerendarum necessarios in otio detinet vita studiosorum ^ insuper

et popularem gloriam requirit.

25. Proinde>vt iuste eam comparet^impertit Rachel virum so-

rori suae illa nocte^vt sciHcet qui virtute laboriosa regimini popu-
lorum accommodati sunt , etiamsi scientiae vacare delegerint , sus-
cipiant experientiam tentationum , curarumque sarcinam pro vtili-
tate communijne ipsa doctrina sapientiae , cui vacare statuerant,
blasphemetur ^ neque adipiscatur ab impcritioribus populis existima-
tioncm
22. Feruntur ampicxunrt > ita Aiig. Fnuintur amplexibns . Val. , Euchcr. GR»
 . , . .
:

I N G E N E S I N. 329
tionem bonam,qiiod illa poma significant ! et quod necessarium est
ad exhortationem discentium
2 5. Sed plane 3 vt hanc curam suscipiant, vi coguntur , satis
et hoc significatum est , quod quum venirec de agro lacob , occur-
rit ei Liajeumque detinens, Ad me intrabis conduxi enim te
ait : ,

^ro m.xndragoris filii mei . Tamquam diceret Doctrinae quam di- :

,

ligis 5 vis conferre bonam opinionem ? noli defugere o/Iiciosum la-

borem. Haec in ecclesia geri, quisquis aduerterit, cernitj et expe-
rimur in exemplis, quod inteUigimus in libris.
27. Quis non videat^hoc geri toto orbe terrarum , venire ho-
mines ab operibus seculi , et ire in otium cognoscendae , et con-
templandae veritatis , tamquam in amplexum Rachei et excipi de ,

transuerso ecclcsiastica necessitate , atque ordinari in laborem , tam^

quam Lia dicente : Ad me intrabis-.
28. Quibus caste mysterium Dei dispensantibus , vt in nocte
Tiuius seculi filios generent fidei , laudatur a popuh's etiam illa vi-
ta, cuius amore conuersi spem seculi reliquerunt , et ex cuius pro-
fessione ad ministerium regendae plebis assiimpti sunt. Id enim
agunt in omnibus Laboribus suis , vt illa professio , quo sc conuerte-
rant (quia tales rectores populis dedit ) latius , et clarius giorifice-
tur^tamquam lacob non recusante noctem Liae , vt Rachel pomis
suaue olentibus , et clare nitentibus potiatur .

29. Quae aliquando et ipsa, praestante misericordia Dei , per

se ipsam parit : vix tandem quidem , quia perrarum cst vt , /« prin- ,

cipio erat Verbum ^ et Verbum erat apud Deum^ et Deus erat Ver^

bum : et quidquid de hac re pie sapienterque dicitur, sine phaii-

,

tasmate carnalis cogitationis , et salubriter vel ex parte capiatur.

30. Alio quoque sensu Liam , et Rachel Victorinus Martyr , ct

ceteri in similitudine ecclesiae , vel synagogae interpretati sunt
Liam enim maiorem natu synagogae tenuisse existimant typum,
quia prior Dei genuit populum Et quidem et oculis legitur gra« .

uida^quia lex per Moysen data, cooperta est , atque si^nata

26.Defugere officiosiim laborem , ex mss. GRIAL .

Aug. impr. Fugere officii laborem ,

et Ib. Ad ministerium regendae p\ebl$
mss. nou ita eUganter GRIAL . . ad misericordiam , Aug. et impr. GR.
28. Filios generentfidei, i4«^a//. ff Ib. Q\\o it couwqvu Augitst, al. f\\x%
impr. Filios generent Dei , mss, GRIAL . se . GRIAL .

Ib. A populis , Aug. Ab Apostolis

Tom.V, T t
 . ,

350 .1 N G E N E S I N.
31. Rcichael autem iunior , et pulchra , priiis sterllis , ct post-
modum fecunda , simiiitudo est ecclesiae . lunior , quia tempore
posterior . Pulchra , quia corpore , et spirltu sancta . Ocnli eius de-
corijqu'a euangehum prospicere meruerunt. Quae etiam tamdlu
sterilis fult, quousque synagoga populum generabat.

32. Cur autem lacob pro Rachel seruluit , et supponitur ei

Lia maior 3 nisi quia Dominus, vt ecclesiam assumeret , prius sibi
syna^ogam coniunxit? Seruitus itaque ipsius lacob septem annorum
pro duabus vxoribus huius vitae praesentis tempus significat , quae
per septem dies voluitur , in qua Dominus formam serui accepit
factus obediens paternae voluntati* vsque ad mortem IUe enim pro .

ouibus seruit et Domlnus noster <Lh:Nojj venh ^lius hominis mi-'

3

nistrari , sed ministrare .

33. Ille oues pauit 5 et Dominus in euangelia dlcit Ego sum :

pastor bonus Ille mercedis lucro varlum sibi pecus abstulit Chri-
, :

stus dluersarum gentium varietatem sibimet congregauit .. Ille tres

virgas amputatls corticibus in aluels aquarum opposuitjVt earum
contemplatione muhiplicarentur elus oues Et Dominus noster in .

aqua baptismatis trium personarum nomlna Patris et Filii , et Spl- ,

rltus sancti populo fideli proposuitjVt quisque hoc pleno corde

perspexerit 3 efiiciatur ouis Del

CAPVT XXVI.

De fuga lacch ^ et Racliel ^quae furata est

deos patris sui .

I.
P
X ost longam quam lacob apud socerum
igitur seruitutem ,

suum pro vxoribus velut mercede sustinuit praecepit ei Domi-

, , ,

nusj vt reuerteretur in patriam suam Tunc ignorante socero, . ,

cum vxoribus et comitatu properauit. Laban autem consecutus

5

cst eum in montem Galaad cum furore^atque idola quwie Rachei ,

furata eratjapud eum requisiuit) nec reperit .

2. Quid igitur sibi hoc ipsum figuraliter velit , inspiciendum

33. Quisque retinenduin vicietur , Cap.XXVI. n. 2. Laban qnippe vsque
tanictsi nonnulli impressi exliibcnt <;«//- ttd accidit \Wih'\ -, verba sunt Greg. lib.^o.
quif : mmquujue pro quuquis- Sith vsi- Moral. c. 16. GRLMi .

tatum rsc . ARLV.

 .

I N G E N E S I N. 331
est . Dum Lab:in superius aliam gerat personam : niinc tamen dir
boli Laban quippe interpretatur dealbatio
typum figurat .
Deal- .

batio autem diabolus non inconuenienter accipitur qui quumsit ,

ex merito tenebrosus, transfigurat se in angelum lucis.

3. Huic seruiuit Licob id est ex parte reproborum iudaicus 5 ,

populus, ex cuius cnrne incarnatus Dominus venit Potest etiam .

per Laban mundus hic exprimi, qui cum furore lacob persequi-
tur 5 quia electos quosque , qui Redemptoris nostri membra sunt,
persequendo opprimere conatur . Huius filiiu-n , id est seu mundi
, ,

seu diabolij Licob abstulit, quum sibi Christus ecclesiam ex gen-

tilitate coniunxit: quam et de domo patris abstrahit : quia ei per
prophetam dicit : Oblluiscere populum tuurn , et domum patris tui . Psalm. 44. ix.
4. Quid vero in idoh's , nisi auaritia designatur? vnde et per
Paulum dicitur : Et auaritia^quae est idolarum seruitus . Laban er- Coloss. ?.

go veniens apud Licob , idoLi non inuenit quia ostensis mundi :

thesauris diabolus in Redemptore nostro vestigia concupiscentiae

terrenae non reperit Sed quae Licob non habuit , ea RacheL se-.

dendo cooperuit
5. Per Rachel quippe , quae ouis dicitur , ecclesia figuratur .

Sedere autem est humilitatem poenitentiae appetere , sicut scriptum

est: Surgite j
postquam
Rachel ergo sedendo idola coope- sederitis . Psalm.i2(5.
ruit quia sancta ecclesia Christum sequens, vitia terrenae concupi-
:

scentiae per humilitatem poenitentiae cooperuit De hac cooper- .

tione vitiorum per Prophetam dicitur : Beati ^

quorum remissae sunt Psalm. 31.
iniquitates ^ et quorum tecta sunt peccata .

6. Nos igitur Rachcl illa signauit, qui idola sedendo premi-

mus 5 si culpas auaritiae poenitendo damnamus. Quae vtique aua-
ritiae immunditia non illos^qui viriliter currunt , impedit , quibiis
dicitur : Viriliter agite , et confortetur cor vestrutn . Sed his maxi- p$alm. 26. 14.
me euenit 5
qui^quasi effeminato gressu gradientes, per blandi-
menta seculi resoluuntur.

7. Vnde
eiusdem Rachelis haec verba sunt: luxta con^
ct illic

suetudinem feminarum nunc accidit mihi :k\ est,quasi muliebriase

habere innotuit . Laban autem postquam persecutus esset lacob ,

5. Sedere autem est . Apad Grialium riis , et nonnuUi ctiam eo antiquiores

desideratur est . AR. innotescere actiue vsurpabant . Quamuis
7. Ir.itotuit pro notum feeit . Isido- fcrri possit inientes , quod Grialius exhi"
Tt 2
 . , ,
:

352 I N G E N E S I N.
ct inucnissct cum , ct lociiti essent intcr se ineuntes focdus , tulit

lacob lapidenrijet erexit illum in titulum, dixitque fratribus suis

Ajferte lapides
Qui congregantcs fecerunt tumulum , quem vocauit Laban
8.
tumulum testis et lacob aceruum testimonii
: Inter fideles enim .

tam iudaeos 5 quam gentes , testis est lapis eminens in similitudinem

ChristijCt aceruus lapidum^qui est multitudo credentium .

CAPVT XXVI L
De lucta lacoh cum Angelo

i.H is transactis, lacob mittit nuncios ad Esau fratrem suum,

inittit et munera . Post haec, transductis omnibus suis per torren-
tem 3 ipse remansit solus . Et eccc vir luctabatur curn illo, prae-
ualuitquc ei lacob , nec dimisit eum donec benedictioncm
, extor-
queretjsacrumque Israel nomen acciperet.
2. In quo Dominici imago praefigu-
principaliter sacramenti
rata est. Vir enim ille typum Christi euidentissime gesserat Cui .

tamen ideo praeuakiit lacob vtique volenti^vt mysterium figura-

ret passionis Christi, vbi visus est lacob in iudaeorum typo , hoc
cst 5 in corporis sui sobole praeualuisse Deo , et quasi cum infir-

mo jita cum carne eius luctamen inircjet inualescere in passionc

€ius 5 sicut scriptum est , quum dicerent , Cructfige , Crucifige .

3. Et tamen lacob benedictionem ab eodem angelo , quem

victor superauerat , impetrauit Cuius nominis impositio vtique be-
.

nedictio fuit. Interpretatur autem Israel, Videns Df«w quod , erit

in finepraemium sanctorum Tetigit porro illi idem angelus lati- .

tudinem femorisjCt claudum reddidit Sicquc erat vnus, et idem .

lacobjCt benedictus jCt claudus.

4. Benedictus in his , qui in Christum ex ecdem populo crc-
diderunt 3 atque in infidelibus claudus . Nam femoris eius neruus
vel latitudo, generis multitudo est. Plures quippe sunt in stirpe.

bet , malui tamen rfponcrc cunrj Alborn. runt a lemitis luis » ex \6. de ciuit,
ineuntes AREV.
. cap.29- yid. itcm Serm. 80. de tempC'
Cap. XXVII. n. i. Et ecce vir lucta- re . GKIAL .

batur cum illo vjque ad claudicauc-

 . .. . . , .

I N G E N E S I N. 3^^
qul degencrantes a fidc patrum , et a pracceptfs auctoris sui dc-
uiantcs,in erroris sui semitis claudicant
5, Dc quibus prophetice dictum est : Et claudicauerunt a se-
mitis suis . Qui tamen popuius post subtractis sibi viribus non so-
lum claudicat , sed et torpescit , ne vltra iam generare filios pos-
sit . Denique quod idem patriarcha , vidisse se Deum facie
adiecit
ad faciem , quum superius virum secum narret fuisse luctatum , id
significat quidemjquod idem Deus homo erat futurus, qui cum
lacob populo luctaretur

C A P V T XXVIII.

Df Dina , et partu Rachel , et tncestu Ruben

,p Sichem filius Hemor, Dinam filiam lacob violauit

ost haec ,

Qui post concubitum eius familiae Israel voluerat sociarl Quem .

Simeon,et Leui fratres virginitatis sororiae , vindices , dolo cum

omni populo eius interfecerunt Sed quid sibi . velit, quod scriptum
cst : Egressa est Dina^ vt videret mulieres regionis illius . Quam
quum vidisset Sichem ^filius Hemor ^princeps terrae illius adama* y

uit , et rapuit , dormiuitque cum illa , vi opprimens virginem et ,

conglutinata est anima eius cum ea tristemque blanditiis deliniuit ? ,

Dina quippe , vt mulieres videat extraneae regionis , cgreditur ,

2.

quando vnaquaeque mens sua studia negligens , actiones alienas cu-

rans, extra habitum atqueextra ordinem proprium euagatur. Quam
,

Sichem , princeps terrae , opprimit quia videlicet inuentam in curis :

cxterioribus diabolus corrumpit

3. anima eius cum ea:quia vnitam sibi per
Et agglutinata est

iniquitatem respicit et quia quum mens a culpa resipiscit, humi-

:

liatur , atque admissum flere conatur corruptor autem spes , ac se- :

curitates vacuas ante oculos vocat , quatenus vtilitatem tristitiae

5. Subtract. sib. viribus ex FaL al, inonitione 30. GRIAL

tactis sibi neruis . GRIAL . 3. Humiliatur , Gf^^. ad seducitur,
Ib. Narret . Ita vetus editio . Gria- f. addicitur : sic enim alibi loquitur , vt ,

lius edidit narrat . AREVALVS . cstendimus ad c. 19. exposit. Deuteron.

Cap. XXVIII. n. I. Sed quid sibi ve- GRIAL .

litvsque ad gaudet etiam in delictis Ib, Florent. cod. i. resipiscit , addi' .

Ferba sunt Cregor. Pastcr. part. ^. gd- citur , atque humiliatur . Flor. 2. resipi"
 .. . ,^

334 I N G E N E S I N.
siibtrahat: recte illic adiungitur , tristemque blanditiis delinit.

4. Modo enim facta aliorum grauiora j modo nihil qssq , quod

perpetratum est , modo misericordem Deum ioquitur ,modo adhuc
tempus subsequens ad poenitentiam poUicetur. Vc diim per haec
decepta mens ducitur , ab intentione poenitentiae suspendatur
quatenus lunc nuHa bona percipiat , qnam nunc mala nuUa con-
tristant; et tunc plenius obruatur suppliciis , quae nunc gaudet
ctiam in delictis
5.Dehinc loquitur Deus ad lacob vt habitaret in Bethel Ibi 5 .

Rachel quum pareret Beniamin , mortua est Sed quid sibi vult , .

quod quum eundem Beniamin Rachel pareret, vocauit nomen eius,

Filius doloris mei ^nUi futurum prophetans ex eius tribu Paulum ,
qui affligeret fiHos ecclesiae persecutionis suae tempore?
6. Ah'ter per Beniamin terrestris figurabatur lerusaiem , quae
cst In tribu eiusdem Beniamin cuius popuhis graui matrem dolo- ,

re affecit, effundendo sanguinem prophetarum Insuper etiam iti .

Matth. 17. 25, necem Christi impiis accLamando vocihus Sanguis eius super nos ^

et super filios nostros Inierea Ruben concupiscentia motus libidi-

.

nis, in concubinam patris sui praeceps efferbuit quod incestus :

crimen non scriberetur , nisi futura peruersitas israeiitici populi

praenunciaretur
7. Quamquam et in illo^qui hoc commisit, consideretur ^sst
flagitium , tamen prophetia est futurorum
in Scripturis Namque .

per Ruben primogenitum populus primogenitus Israel ex circum-

cisione significatur, qui torum concubinae polluit , id est , legem
veteris testamenti saepe praeuaricando commaculauit
8. Quod autcm in concubina lex veteris testamenti ponatur,
Paulus ApostoUis docuit, diccns :Abraham duos filios hahuit -vnum
de anciila ^ et vnum de libera . Haec autem sunt duo testamenta.
In quo Agar^quac concubina fuit in , veteris testamenti ponitur
rypo Vna est enim perfecta columba
. genitri:i suae , quae virgo
casta , regina , sponsa regi ecclesiae per euangelium iungitur Christo .

scit , addicitur , id est humilititur ; quo S. Gregoriuiw legcndum addicitur , ARE-

coraprobatur Grialii coniectura , apuJ VALVS .
 . ,

I N G.E N E S I N. 335

C A P V T XXIX.

De luda quando , dormiuit cum nuru sua .

I. I
Xam deinde consideremus, qui cum sua nuru
ludae factum
concubuit, quid significauerit futurum In Tiiamar ergo nuru lu- .

dae intelligitur plebs iudaea . Cui de tribu luda reges tamquam

'mariti adhibebantur , merito nomcn eius amaritudo interpretatur .

Ipsa enim Domino {t\Y\.s poculum dedit.

2. Duo enim genera principum, qui non recte operabantur in
plebe 5 vnum eorum qui , oberant , alterum eorum , qui nihil prod-
erant , significabantur in duobus filiis ludae : quorum vnus erat
saeuus ante Deum : alter in terram fundebat semeu , ne semen da-
ret ad fecundandam Thamar. . ; :

3. Nec sunt amplius, quam duo genera hominum inutilia ge-

neri humano : vnum nocentium :,alterum praestare nolenrium , et,
siquid boni habent in hac terrena vita , perdentium tamquam in
,

terra fundentium . Quia in malo prior est , qui , nocet quam ille,
qui non prodest , ideo. maior dicitur mah'gnus ille autem sequens, :

qui fundebat in terram .

4. Nomen quoque maioris , qui vocabatur Her , interpretatur

pellicius ,
quaUbus tunicis induti sunt primi homines , in poenam
damnationis suae dimissi ex paradiso . Scquentis autem nomen
qui vocabatur Onan , interpretatur moeror eorum .

5. Quorum , nisi quibus nihil prodest , quum habeat, vnde prod'

esse possit,atque id perdat in terral Maius porro malum est abla»
tae vitae , quod significat pellis , quam non adiutae quod signifi- ,

cat moeror eorum Deus tamen ambos occidisse dictus est Vbi
: .

fiouratur regnum talibus hominibus abstulisse .

6. Tertius vero filius ludae, quod iili mulieri non iungitur ,

sit^nihcat tempus , ex quo reges plebis iudaeorum coeperunt de

tribu luda non fieri

Cap. XXIX. n. i. lam dehlnc vsque woywpe? Lxx. Malignus , vel saeuus apuii
ttd fatebuutur , ffr^rt sunt Aug. lib.ii: ^f./d/» ^ malignus , et saeuus ance Domi-
(fntra Faust. a cap.S'^, vsque ad 87. GR. rum Aug. Hebraicae V"^* GRIAL
,
.

Ib. Deinde .Grh\. in rtot. dehinc .AR. 5. Quam non adiutae ex.Aug. , et

2. Saeuus ante Dcum nequam yulg. : : irnp) ess, Quam non habiwe mss. GR, ,
 . . ,
.

35^ I N G E N £ S I M.
7. Ideo erat quidem filius ludae: sed eum Thamar maritum
non accipiebat : quia erat eadem tribus luda: sed iam in populo
nemo inde regnabat. Vnde ct nomen eius Sela interpretatur di-
missio eius . Non pertinent sane ad hanc significationem viri san-
ctijet iusti:qui licet tempore fuerint, ad nouum tamen .per*
illo

tinent testamentumj cui prophetando scienter vtiles fuerunt qua- :

lis Dauid fuit eo sane tempore, quo iam ludaca coeperat reges ejc

tribu luda non habere .

8. Non est computandus Herodes maior in regibus eius^tam-

quam maritus Thamar. Erat enim ahenigena , nec ei sacramento
iilo raysticae vnctionis , tamquam coniugaU foedere cohaerebat sed :

tamquam extraneus dominabatur quam potestatem a romanisjet :

a Caesare acceperatjCt sic eius fiHi tetrarchae, quorum erat vnus

Herodes patris nomine appelLituSjqui cum Pilato in passione Do-
mini concordauit
9. Isti ergo ahenigenae vsque adeo non deputabantur in re-

gno illo mystico iudaeorum , vt ipsi iudaei pubHce clamarent fren-

Tc.jnn.19. 15. dentes aduersus Christum Nos non habemus regem ^ nisi Caesarem
:

Neque hoc verum , nisi illa vniuersaH dominatione romanorum

Quippe etiam Caesar rex erat non proprie iudaeorum sqA vt Chri- :

stum negarent 3 et vt huic adularentur, ideo se tali voce damna-

runt IUo enim temporejquo iam de tribu luda regnum defece-
.

rat veniendum erat Christo vero Saluatori Domino nostro qui non
5 ,

obesset, multumque prodesset.

10. Sic enim fuerat prophetatum Non deficiet princeps ex luda^ :

neque dux de femoribus eius j donec veniat^cui repositum est^et

ipse erit expectatio gentium lam isto tempore omne quoque ma-
.

glsterium iudaeorum , et mystica , vnde Christi vocabantur vnctio ,

cap. 9. 24. ipsa defeceratjSecundum prophetiam Danielis. Tunc venitjcw/ rc"

posi-

S- Herodis Magni , seii Maioris ge- uatori Domiho nostro , ex Aug, et ini'
ncalogiam exhibet Calmetus in Diction. press. Veniendum crat ad Ciiristum ve«
Bib!. Herodes Antipas , eius filius,fuit, rum Saluatorem Dominum nostrura,»»//,
qui cum Pilato in passione Domini con- GRIAL,
cordauit . AREV. Cui repositum erat , retinuimus
10.
9. Et huic adularentur , ex Aug, et verba Lxx. quibus vtitur Aug, et infe-
tnss. Et hunc adorarent , <</>«</ Bedam . rius bis repetuntur , nuod non aduertit ^
GRIAL qui yulg. ed. yerba substituit . GR.
Ib, Venicndum erat Christo vero Sal-
 . ..

I N G E N E S I N. 337
positt4m, qui cst expectatio gentiuin,ct vnctus csi Sanctus sancto-
rum olco exultationis prae participibus suis .
Natus est enim Herodis maioris tempore , passus est au-
1 1^

tem Herodis minoris tetrarchae Huius itaque venientis ad oues , .

quae perierant domus Israel , figuram gessit iste Iudas,quum iret

ad tondendas oues suas in Thanna , quod interpretatur defictens
lam enim defecerat princeps ex luda , et omne magisterium atquc ,

vnctio iudaeorum , vt veniret, cui repositum erat

12. Venit autem cum suo pastore Odollamitc, cui nomen Hi-
ras Et interpretatur Odollamltes testinionium in aqua
. Cum hoc .

plane testimonio Dominus venit , habens quidem testimonium ma-

ius loanne Sed tamen propter oues infirmas hoc testimonio QSt
.

vsus in aqua . Nam et ipse Hiras , quod nomen illius pastoris fuit,
interpretatur fratris mei vislo .

ij. omnino fratrem suum loannes Fratrem secundum

Vidit .

semen Abrahae ,secundum cognationem Mariae matris eiuSjetEli-

sabeth matris suae , eundemque Dominum , etDeum suum Quiasic- .

ut ipse ait Ex plenitudi-ne eius accepit Vidit omnino , et ideo

: .

in natis muh'erum malor illo non surrexlt Quia ex omnibus prae- .

nunciantibus Christum ipse vidit,quod multi iusti , et prophetae

cupierunt videre,et non viderunt.
14. Salutauit ex vtero, agnouit perfectius ex columba et ideo :

tamquam Odollamites vere testimonium perhibuit in aqua. Venit

autem Dominus ad oues tondendas, hoc est exonerandas sarclnis ,

peccatorum ex quibus ecclesiae laudatae in Canticis canticorum

: cap. 4,
dentes essent , velut grex detonsarum .
15. lam deinde Thamar habitum mutat, nam et cummutans in-
terpretatur Thamar mutat habitum mutat et nomen , et fit de syn-
. ,

agoga ecclesia Sed vt in ea nomen prorsus amaritudinis maneat

.

Non illius amaritudlnis,in qua Domino fel ministrauit sed illius, :

in qua Petrus amare fleuit: nam et luda latine confessio est Con- .

fessioni ergo amaritudo misceatur , vt vera poenitcntia praesi-

gnetur .

16. Hac poenltentia fccundatur ecclesia in omnibus gentlbus

constituta . Oportebat enim , Christum patijCt resurgere tertia dle ,

II. Herodis minorls : Herodis tetrar- 16. Ad portam Hcnam , vel Henalm ,
i'

chic , Aug, , et imprcss. GRIAL . Reliquerunt i.x\. vocem hebrrtCam Hc-

Tom.V. Vv
 . . ,.

538 I N G E N E S I N.
et praedlcari in noinine eius poenitentiam , et remissionem pecca-
toriim per omnes gentes , incipientibiis ab leriisalem . Nam et ipse

habitiis meretricis confessio peccatorum est .Typum quippe eccle-

siac geritThamar ex gentibus euocatae habitu , sedens cum hoc
ad portam Henam vel Henaimjquod interprQta.an' fonUs^ .

17. Cucurrit enimjvelut ceruus ad fontes aquarum, perueni-

re ad semen Abrahae Illic a non agnoscente foetatur quia de illa
. :

praedictum tst\ Populus ^quem non cognoui ^ seruiuit mihi Accepit .

in occulto annulum monile, et virgam , quia vocatione signatur

, ,

iustificatione decoratur, glorificatione exaltatur.

Rom. 8. 18. Quos enim praedestinauit ^ illos et ^vocjiuit quos autem vo- \

cauit 5 illos et iustificauit quos autem iustificauit , illos et glorifica'

:

uit . adhuc in occulto , vbi fit et conceptio san-

SedhaeCjVt dixl,
ctae vbertatis Mittitur autem prcmissus hoedus , tamquam mere-
.

trici Hoedus exprobratio peccati Per eundem Odolhmiitem 5 tam-

. .

quam increpantem , et dicentem Generatio viperarum Sed non : .

eam inuenit peccati exprobratio , quam mutauit confessionis ama-

ritudo
19. Post vero iam publicatis slgnis annuh , monilis , et virgae
vicit temere iudicantes iudaeos quorum iam personam ludas ipse :

gestabat Qui hodieque dicuntjnon hunc populum tsst Christi

.

nec habere nos semen Abrahae , sed prolatis certissimis documen-

tis nostrae vocationis , lustificationis , et glorificationis sine dubio
confundentur : et nos magis , quam se, iustificatos esse fatebuntur .

Pignora enim refert habere secum ecclesia Accusatur enim a iu-.

daelsjquasi adulteratrix legis : sed ostendit virgam , signum passio-

nis 5 et monile legis legitimae , et annulum pignus immortalitatis
20. Quod autem scriptura induclt parlentem Thamar et duos ,

in vtero geminos hibentem : qiiorum scilicet primiis , qui dlcitur

Zara, misit manum suam , et obstetrix ligauit coccinum: et dehinc
illo manum intrinsecus retrahente , posterior, qui Phares vocatur ,

porrexit manum, et nascendo praecessit, figurahter congruit 5 quod

ostenderit Israel in legls opera manum suam , et eam prophetarum,

naim quae oculos

, , vel fontes significnt publlcls, A-ig. GRIAL .

Pro qua Vulg. in biiiio reddidit Fid, . 20. Quod ostcnderit : ita mss. Quod
Idier. trad. hebr. in cap.^Z. Cen. GR. exicndcrit , </^«i Bed. GRIAL .

19. Post vero i^iOi publicatik : iarei

 , . ,

I N G E N E S I N. 33^p

et ipsius Sahiatorls polliitam cruore

Postea vero pro- contraxerit .

ruperit populus gentium scillcet vt futuri essent nouissimi 5 qui

:

erant primijCt primi futuri essentjqui erant nouissimi

C A P V T XXX.

De historia loseph .

I. Lxehinc losephjqul venditus a fratrlbusjin

historia sequitur
Aegyptum perductus, atque ibidem sublimatus est loseph vnus ex .

duodecim filils lacob , quem pater prae ceteris filiis dilexit , Chri-
stum Dominum Hgurauit. Quem Deus
secundum carnemna- Pater
tum ceteris fratribus ex Abraham stlrpe genitis praetulit Vnde et .

ibi dicitur : Amabat eum lacob eo quod in senectute genuisset eum

, .

2. Senescenti enim mundo illucescens Dei filius per Marlae

virginis partum serus aduenit , tamcjuam filius senectutis , secun-
dum sacramentum suscepti corporis qui erat ante per substantiam ,

deitatis semper cum patre Tunica autem polymita ^ quam feclt ei

.

pater 3 varletatem populorum ex omnibus gentibus in corpore Chri-

sti congre^^atam si<>nificauit.

5. Somnium vero illud , per quod fratrum manlpuli adoraue-

runt manipulum eiuSjIUud est , quod m Chrlsto completum est:
Adorabunt eum omnes reges terrae omnes gentes seruient ei Sci- : .

licet per fidem frucrum bonorum operum offerentes Ipse ^st ^ .

quem sol 5 et luna, et stellae adorant de quo sole dictum est :

Laudate eum sol^et luna ^ laudate eum omnes stel/ae

4. Ipsum enim excellentia sanctorum In solis nomine 5 et ec-
clesiae claritas sub imagine lunae , et omnium numerositas popu-
lorum in figura stellarum adorant . Vnde pater suus Increpauit
eum dicens :Numquid ego ^ et mater tua , et fratres tui adorabimus
te ? bbiurgatio ista patris durltlem populi Israel significat : pro eo
quod ex se natum Christum esse cognoscunt , adorare cohremnunt.

Cap. XXX. n; 1. Vui. Aug. serm. 81. mnunt, verha sunt Arnbros. c. 2. de lo^
de temp. GRIAL . seph. GRIAL .

3. SoiTjntum vero vsqne ad adora- ih. lacob mittit vsquC ad visltaretj

binuis leyverba sunt Aug. ibid. GR. August. ibid. GRIAL.
4. Obiurgatio vsqui ad conte-

Vv 2
 . ,
.

340 I N G E N E S I N.
lacob mitrn loseph Elium suurrij vt de fratiibus soJicitudinem ge-
reret .

5. Et Deus pater misit filium suum vnigenitum , vt genus hu-

manum peccatis languidum visitaret Mittitur vtique ab illo pa- .

trc, de quo scriptum tsx.: Misit Deus JiUum suum in similitudi-

nem carnis peccati-^vt videret , si recte agerentur oues Et Domi- .

nus inquit in euangclio Non *ueni ^ nisi ad eues perditas domus :

Israel .

6. Inuenit ergo loseph fratres suos in Dothain Dothain iii- .

terpretatur defectio , vere in grandi defectione erant, qui dc fra-

tricidio cogitabant : quumque vidissent loseph fratres sui procul
occidere eum cogitauerunt . Et iudaei videntes verum losephsDo-
minum lesum Christum , vt eum crucifigerentj vno omnes consilio
statuerunt, dicentes : Crucifige eum Fera pessima deuorauit eum ,
.

id est , iudaica plebs interfecit eum de qua Dominus in euange-

:

lio di\c\t:Ecce ego mitto vos-,sicut oues in medio luporum .

7.Nudauerunt loseph fratres sui tunica polj/mita, et talari et iu- :

daei Christum per mortem crucis expoHauerunt tunica corporali.

Polymitam autem , id est decoratam omnium virtutum diuersitate ,

Resperserunt autem tunicam hoedi sanguine quia falsis eum testi- :

moniis accusantcs , in inuidiam deduxere populi omnium peccata

donantem .

8. Mittitur dehinc in cisternam : id est, in lacum : et Christus

cxpoliatus carne humana, descendit infernum
in De cisterna quo- .

<iue leuatus ille ismaelitis , id est , gentibus, vcnditur et Christus, :

postquam de inferno egreditur^ab omnibus gentibus fidci com-

mcrcio comparatur Illc pcr ludac consilium triginta argenteis
.

distrahitur , et hic Christus per consilium ludac Iscariotis eodem

numero venumdatus est

6. Inucnit ergo loseph vsciue Mci tus loseph missus in puteum , et eductus
t

atatuerunt , ciusii. GrilAL . de puteo ,quidaliudy nisi tnortem Domi-

7. Nudauerunt vsque ad tunica cor- ni , resurrectionemque praetendit ? Ita
porali , eiusd. GRIAL . ctiam cod. Rcgio-Vatic. 293. ad raarg.
Ib. Polymitam vsque ad virtutum di- post comparatur addit , loseph missus in
oersitate , Ambros. c. 3. GRIAL . puteum etc. Vcrbum distraho quod mox
,

S. Mittitur dehinc in cistern. vsqiie occurrit pro vendo , ab aliis quoque vsur-
ud venumdatus est , August. ibid. GR. patur . Intra n. 17. distractus codem scn-
Jb. Florent. i. sic haec refert De : su. AREV.
dsterna leuatus ille y et ismaelitis vendi-
 . . .

I N G E N E S I N. 34r
Dchlnc lacob posteritatis suae deplorans dispeiidia, quasi
9.
pater filiuin lugebat amissum quasi propheta flebat interitum iu-
5 :

dacorum Denique scidit vestimentum suum , quod in passionc

.

Domini legimus bctum a principe sacerdotum Scd et velum tem- .

pli scissum est , vt propheta et nudatum populum suumjet diui-

sum ostenderet regnum . Igitur loseph descendit in Aegyptum :

et Christus in mundum .

10. Emit eum Eunuchusjid est , castus in disciplinis euange-

licis populus christianus Erat autem loseph pulchra facie . ita et :

de Christo Dauid ait Speciosus forma prae filiis hominum , diffusa

:

est gratia in tabiis tuis Sed mulier, inquitjin cum oculos inie-
.

cit 5 vt adulterium cum illa perpetraret

11. Ista mulier figura erat synagogae, quae saepe , sicut scri-
ptum est, moechata estpost deos ahenos, similiter volebat et Chri-
stum in adulterii sui scelere retinere , vt negaret^se esse Deum 5
et pharisaeorum magis , et scribarum , quam legis , praeccpta ser-
iiaret quae illi velut maritus erat
, Christus autem non acquie- .

scens ilHcitae doctiinae , id est, adulterinae synagogae, manu vestc cor-

poris apprehensus , carne se exuit, Hber mortls in caelum ascendit
et

12. Calumniata est meretrixjvbi eum non potuit tenere , di-

cens, quod templum Domini blasphemarct, et legis diceretur trans-
gressor. Sed illum non carcer terruit, non inferna tenuerunt, quum
ctiam 3 vbi velut puniendus descenderat , inde allos liberauit
13. Denique inuenit loseph <iuos eunuchos de domo regisin
carcere vinctos ,duorum populorum credentium , vel incredulorum
figuram gestantes qui conclusi sub peccato Adae , transgressione
:

obnoxii tenebantur Qui ideo dicuntur eunuchi , quia castam ac-

.

ceperant regulam discipHnae Eloquia ^ inc[uk Domini casta . ^, ,

14. Denique post trinam lucem Domino ab inferis resurgen-

te , et legis obscura, vtloseph, somnia reuelante jsolutus est a pec-

catis crcdentium populus, et inferni carcere Hberatus redditur mi-

nisterio diuinae legis Incredulus autem , et impius populus iu-

.

daeorum, quia in conuersionis Hgno non credidit , transgressionis H-

gno suspenditur , vt iUi alteri eunucho contigit,qui iudacorum
imaginem indicauit.
15. Praeterea narrat Pharao somnium , interpretatur loseph.

9, Dehinc lacob vsque «(f ostenderent Tcgnunx , Awbros, f. 3. GRIAL .

 . ,
:

3 42 I N G E N E S I N.
Sed qulu signifiGant septem anni , qui in septem spicis plenis , seu
qui in septem vaccis pinguibus ostendebantur, nisi septem chari-
smatum spiritualium dona^quibus vbertas fidei larga pietate redun-
dat? At contra septem steriles et ieiuni famem veritatis , et iusti- ,

tiae nouissimis temporibus significabant.

i5.- Congregauit autem loseph per septem annos omncm fru-
pum abundantiam 3 id est, frumenta fidei sanctorum horreis con-
dens 5 per illa scilicet charismata septem , quasi perseptem annos,
vt quum septem anni inopiae coeperint , id est^quum iniquitas oc-
currerit septem capitah'um criminum sub Antichristo , quando fa-
mes fidei fuerit Sakiatoris , tunc sancti pariter , et fideles habeant
copiosam iustitiae frugem ^ ne fides eorum inopia sermonis attenua-
ta deficiat .

17. Inde loseph^qui typum Christl induerat, currum meruit>

et praeco clamault ante eum,et constituit illum Pharao super vni-
uersam terram Aegypti Et Dominus noster , postquam est distra-
.

ctus a luda, vt loseph a fratribus 3 et de inferorum carcere surre-

xit.jascendit currum regni caelestis de quo dictum est Currus : :

Dei decem milihus .

iS. Et accepit potestatem a Patre praedlcandi, et iudicandi

sicut Paulus Apostolus ait Ec dedit ei nomen ^ quod est super omne:

nomen , 'vt in nomine lesu omne genu jiectatur caelestium , terrestrium ,

et infernorum . Accepit qiioque et annukim , pontificatum sciHceC
fidei, quo credentium animae salutis signo signantur, frontibusque
et cordibus ncstris per slgnum crucis figura aeterni regis exprimitur.
19. Induiturque stola bysslna 5 id est , carnem sanctam bysso
splendldicrem 5, et st^ola imrnortahtatis*, accepit quoque torquem au-
ream , id est . bonum intellectum . Praeic^o anre eum praecedit, id
est , loannes Baptista ,
qui iter elus praecedcns, praeconabat dicens :

Parate viam Domini •

20. Habebit et ah'um praeconem Eliam , qui elus futurum prae-

nunciabit aduentum , siue tubam angeli' : quia ipse dixit : Veniet in
tuha angeli . Vocatur quij^pe loseph' llngua aegyftiaca Saluator
20. Cod. Regia-Vat5c. a'diiiirg.'rt^/d/>i'"'' stoncr,et chronolbgl '.
Varlas* auctorum
pracconem Eliam qui eius fnturum prae
, sententlas Zaccaria in Biblioth.
indicat
nunciabitaduentumiSiue tubam (^Licto . Select. Histor. eccles. cap. 2. art. !•.
actaris suae anno Christas Doininus pas- num. 5. , vbi pro anno primo
tricc^^iino
sus fuefit , non conscntiom; i:iter se h'- aetatis inchoato rccenset Tertullianum >
 . ..

I N G E N E S I N. 343
mimdl . de Christo, qiiando sub figur.i loseph
Qiiid manifestiiis
Saluator ostenditur ? non tantum vnius terrae Aegypti , sed etiam
totius mundi Triginta annorum erat loseph, quando in conspectu
.

regis Pharaonis stetit Totidemque annis legitur fuisse Christus ,

.

quando sub typo Pharaonis conspectu Herodis apparuit reuelatus

in

2 1. Accepit ergo ex gentibus vxorem , id est , ecclesiam , ex qua

genuit duos duos populos ex iudaeis, et genti.bus con-
filios , id est,
gregatos Igitur post vbertatis annos in vniuerso orbe fames prae-
. ,

ualiiit Merito , quia non erat , qui faceret bonitatem

. Post hnec .

loseph a penuria frumenti saluat Aegyptum et Christus a fame ver- :

bi Dei liberat mundum ^ aperuit enim horrea sua Christus in omni

orbe terrarum ,et erogatione frumenti sui omnia subiugauit.
2 2. Nisi enim loseph fratres vendidissent defecerat Aegyptus ,

Nisi Christum iudaei crucifixissent , perierat mundus loseph in- .

terpretatur augmentatio, siue ampliatio Sed in illo loseph amplia- .

tionem non habuit,nisi sola Aegyptus:in nostro vero loseph aug-

mentum habere meruit vniuersus mundus . Ille erogauit triticum :

noster erogauit Dei verbum . Et in omnem terram exiit sonus

eorum .

23. Dixit lacob filiis suis : Est frumentum in Jegypto . Dicit

Deiis Pater : Descendunt igitur
£.v Aegypto vocaui filium meum ,

decem prouectiores fratres , id est iudaei, quasi sub Decalogo le- ,

gis,et numero constituti quos ipse cognoscens , non est agnitus:

ab eis Cognoscuntur et hebraei a Christo ipsi autem non cog-

. :

noscunt eum .

24. Dederunt illi quidem pecuniam sed loseph , id est Chri- : ,

stus 5 triticum dedit , et argentum reddidit quia non pecunia emi- :

tuT Christus , sed gratia Vidit loseph Beniamin fratrem suum par-
.

uulum mystice quoque vidit lesus Paulum quando circumfulsit

: ,

eum lux
25.. Paruulus dicitur ,qula nondum maturam in carne fidei ae-
Clementem Alexandrinuai , lulimn
et 21. Post haec loseph vsme ad so»
Africanum , quibus ait adstipulari Sedu- nus eorum , Aug. ibid, GRIAL .

lium in hymno, Lustra sex qui iam peregit Ib. Grial. penuria sine a . AR.
f?f. Sed pro Sf^M//f> reponendus ^^>;rf«//K/ 23. Dixit lacob vsque ad filium
Fortunatus , verus eius hymni auctor Pro . meum Amhr. , c. 8. GRIAL .

anno iricesimo secundo inchoato refert 24. Vidit loseph vsque ad a pluri-
ApoUinarem Laodicenum, Orosium , Isi- mis w\6.sr f^viT ^ Ambros. r. 10, GRIAL ,

dorum Hispalensem , Zo::iaram ctc. AH. ij. Nonnuili cditi , vt amiisum ii

 .

544 I N G E N E S I N.
iitem gerebat . Vnde etiain et adolescens legitur fuisse ^ quando
lapidantium Stephanum vestimentum seruabat FJeuit loseph . : cc

caecitas Pauli fletus est Christi Lauat faciem suam , vt amissum

. ec

lumen restituat ^ lauit faciem suam Christus, vbi baptizatus est Pau-
lus : per quem Dominus lesus a plurimis videretur . Dehinc scy-
phus argenteus soli sacculo iunioris inseritur .

26. Sed quid sibi vuk , quod inuentus est in sacco Bcniamin
scvphus loseph , nisi quia in corpore Pauli iam doctrinae caelestis
praefulgebat eloquium , dum esset eruditus in lege ? Sed quiasub*
iectus non erat diuinae gratiae, intra saccum erat scyphusj doctri-
na intra legem jlucerna intra modium.
27. Missus tamen Ananias , manum posuit , marsupium soluit
Marsupio soluto argentum resplenduit, et decidentibus squammis,
vclut quibusdam sacci vincuiis , soluto sacco , id est, deposito legis
velamine , adeptus est gratiac libertatem j et reuelata facie , sermo-
nes euangelii praedicauit.
a8. Dati sunt ei triglnta argentei cum quinque stolis opti*
mis. Triginta argenteos a Christo accipit quicumque praedicat Tri-
,

nitatem^siue Christi cruccm . Ideoque Paulus ait Ncque enim iu^ :

dicaui , scire me aliquid inter vos , nisi lesum Christum 5 et hunc

crucijixum . Quinque autem stolas accepit , id cst , sapientiae , o-
mniumque sensuum multiplicem in lege disciplinam .

29. Praecellit igitur Paulus : eius exuberat portio meritorum :

sed tamen habent et fratres , id est , alii pracdicatores gratiam suam .

Binas stolas, id est , vt confiteantur, Christum et Deum Qsst^ et ho-

mincm ^iuxta quod in Prouerbiis legitur : Omnes domestici eius ve-
stiti sunt duplicibus ^idi est , mystica, vel morali inteJligentia .

30. Mittuntur et patri munera. Filius honorat patrem : Chri-

stuspopulum suum inuitat promissis inuitat muneribus Portant , .

haec munera asini illi gentiles inutiles^et laboriosi antej nunc au-
:

tem vtiles ^portant in typo Christi munera, portaturi in euangelio

munerum largitorem .

3 I. Dimisit loseph fratres suos ^qui nunciauerunt patri , diccn-

tcs : loseph viuit > et ipse dominus est in vmni terra Aegypti . Ex-
pauit
Imnen restitu<tt . Fortr , vt visum , ct lu- dicauit , Ambr. c. 11. GRIAL .

men restituat , AREV. 28. Quinqiie aiitem stolas vsque ad

26. Sed quid sibi vult vsque ad fxzt- \\\x\iiczim , Ambros. c. 13. GRIAL .
 .

I N G E N E S I N. 345
paiiit autcm lacob , id est, plebs incredula : scd postquam f^esca
Christi agnouerit, reuiuiscit spirltus eius , et qui mortuus videbii-
tur , fide resurrectionis Christi viuificatur .

Vocatur ergo a filiis suis , id qsz , a Petro , et Paulo , et lo-

3 2.
anne populus iudaeorum inuitatur ad gratiam Occurrit illi ludas, .

quod Interpretatum cst, confessio quia praecedit iam confessio, :

quos antea perfidia possidebat et sic loseph verus Christus occurrit, ;

qui senescentem iam suscipiat vltimis temporibus populum iudaeorum

non secundum illius secundum electionem suae gratiae
merita , sed .

33. Et imponit manum suam super oculos eius, et caecitatem

aufert . Cuius ideo distulit sanitatem , vt postremus crederet , qui
ante non putault , csse credendum in Christo , et praerogatiuain
superioris amitteret . Vnde et Apostolus ait : Quia caecitas ex parte
in Israel facta est , donec plenitudo gentium intraret , et sic omnis
Israel saluus fierst

34. Tradidit post haec loseph parentibus, et fratribus optimam

terram Gessen , praebens eis cibaria quia fames oppresserat terram . :

Sic et Dominus eligens optlmam terram , parentibus , id est , pa-

triarchis , et prophetis , ex quibus Christus secundum carnem est
genitus, siue omnibus sanctis, de quibus in euangelio dicit Hi sunt :

fratres mei , qui faciunt voluntatem patris . His igitur dat terram
scilicet repromissionis regni Dei
de qua , dicit Propheta : Credo 1//-

dere bona Domini in terra viuentium .

C A P V T XXXI.
De benedictionibus Patriarcharum •

I. JL-yehinc loseph festinans accipere benedictionem patris duos

filios obtulit Manassen , et Ephraim,in quibus sicut factum est iii

EsaUj et lacob , dicente Domino , Maior seruiet minori y ita et m

32. Vocatur ergo vsquff etd saluus eibus operum Augustirti . Sed wirum ,vit'
ficret, Ambros. c. 14. GRIAL . de essent y non olfecisse Louanienses HiC' :

33. Distulit sanitatem , ex Ambros. ronymo vero illas tribuisse ^magis etiam
mJ. distulit cicchzte m , eod. sensu GR. . mirum . GRIAL .

Cap. XXXI. n. i. Vid. Aug. i6. de ci- Ib. Reiiciunt Maurini inter Appendi-
uit. c. 42. Et quidem leguntur hae be- ces Operum S.Augustini opusculum Dt
ntdictionum interpretationes in appendi- btnedictionibus patriarchat lacob ^zvicio*

Tom.V. - Xx
 ,

346 I N G E N E S I N.
istis duobus fiiils loseph . Nam maior Manasses , qui iiuerpretatur
obliuio 5 typiim gessit iudaeorum ,
qui obliti sunt Deum suura , qui
fecit eos .

^2. Minor autem christianorum , qui fecunditatem sonat , quod

est proprium populi iuniorisjqui corpus est Christi , qui fecun-
datus est in latitudine Hos quidem quum benedicere vel-
mundi .

let lacob ,
posuit loseph Ephralm ad sinistramj Manassen autem ad
dexteram illlus constituit .

3. At ille cancellatis manibus crucis mysterium praefigurans

translata in minorem dextera , maiori sinistram figuraliter superpo-
suit . Sicque crucis similitudo super capita eorum denotata iudaeis
scandalum, futuram gloriam praesignauit , senioremque
christianis
per crucis mysterium sinistrum factum de dextro^et iuniorem dex-
trum de sinistro, quia , iudaeis in nostra deserta labentlbus , nos il*
lorum gloriam adepti sumus .

4. Talique sacramento maiori populo iudaeorum praepositus

est rainor populus gentiuni . Vnde et idem Patriarcha ait : Hic qui-
dem erit in populum , sed hic exaltabitur .

5. His completis 5 vocauit lacob filios suos, vt benediceret eos

mystico ordine , loquens vero tamquam futurorum praescius . Dixit-
que quae nouissimis temporibus futura erant, incipiens ita iRu-
eis,
hen primugenitus meus Secundum mysticam intelligentiam Ruben .

prioris populi videtur ferre personam Cui etiam Dominus per .

Prophetam dicit Israel primogenitus mcus , :

6. Etenim iuxta quod primogenitis debebatur, ipsius erat ac-

cipere sacerdotium , atque regnum Additur Tu virtus mea ^vti' . :

remque volunt esse Alcuinam , ex cuius nistro dextro , quia iudaei in sinistra ,
libro quaestionum in Genesin excerptum nos in dextera , illis labentibus ^ nos il-

fuerit . Addunt , eandem expositionein lorum gratiam adepti sumus AKEV. .

cxtare ordine nonnihil diuerso , et ali- 5. Secundum mysticam intellig. vs-

quot permutatis vocibus in commenta- que ad primogenitus mciis t Ru^ni ver^
riis in Genesin , qui olim Eucherio Lug- ba sunt ^ siue mauis , Origeais GRIAL. .

danensi tribuebantur Scilicet Maurinos . 6. Etenim iuxta quod primogcnitis

quoque latuit , quod Grialius Louanien- debebatur f^id. sup. not. ad r.2j. GR.
.

sibus exprobrarat , eas benedictiones ex Ib. Principium doloris mei y.i(pa.?^a.i6V :

commentariis Isidorianis esse deprom- ^Jtj-j?? /x« Aquila et Fulg. apx*' -rittvtaP
•>

ptas . AREV. ^« , Principium filiorum meorum , Lxx.

3- In Alborn.
ms. haec est peculia- GRIAL .

xis Seniare per crucis mysterium

lectio : (^uomodo autem ipse slt
Ib. princi-
jacto d^ dextro si/iistro , et iuuiore de si- pium dolorum Quae sequuntur . : nisi ,
 .. . ,

I N G E N E S I N. 347
quc qiiia ex fiindamcntum fidei ex fpso virtiis.Def,
ipso popiilo ,

qui est Christus, aduenit Pr/«f//7/«w^o/om mei Quomodo autem . ,

ipse sit principiiim dolorum , nisi dum Deo Patri semper irrooat
iniuriam^dum conuertit ad eum dorsum , et non faciem ?/j/(f prior
in donis^ quia primis ipsis data sunt eloquia Dei primis ipsis le- :

cyslatiOjet testamentum , siue promissio Iste maior in imperio ^ .

vtique pro magnitudine virium quia copiosius ceteris in hoc se- :

culo populus idem regnauit.

7. Effusus es autem ysicui aqua^^tcc:\n(^o in Chrfstum , quasi
aqua quae vasculo non tenetur, voluptatfs effusus est fmpetu
, .

Et iccirco addidit , W/r*^ non crescas Quia populils ipse post- .

quam in vniuerso orbe dispersus est , valde imminutus , atque

abbreuiatus est

8. Sed quarc talia meruit,ifa subiecit : Quia ascendisti cubiU

patris tui . Non sicut iudaei inteHigunt, hoc proinde dictum. esse
eo quod ciim Bala concubina patris sui concubuerit Prophetia .

enim futura praenunciabat non quae fuerant gesta , ipso patriarcha :

dicente Annunciem vobis , quae ventura sunt nouissimis diebus

: .

9. Et ideo in praeteritum non est referendum , quod ille fu-

turum praedfxft . Praedfcebat enfm Domini passfonem , et prfmo-
genftae plebfs audacfam : qufa ascendft cubfle Dei Patris sui , et
maculauit stratum eius, quando corpus Dominicumjin quo pleni-
tudo diuinitatis requiescebat , raptum in cruce suspendit , et ferro
commaculauit
10. Post haec conuertftur ad Sfmeon , et Leui , dfcens :5/;;?fo»5
et Leui fratres , 'vasa iniquitatis bellantia . Per Sfm.eon , et Leui
scrfbae, et sacerdotes fudaici populi intelliguntur . De Simeone enim
scribae erant iudaeorum . De tribu vero Leui principes sacerdo-
tum . De quibus scriptum tstiQuia consilium fecerunt ^ vt /<?/«;« Matth. 26.

morti traderent . De quo consilio iste patriarcha , qui iam mente

Deum videbat, dicit : /« consiiium eorum non njeniat anima mea %

Et reliqua.
dum Deo Patri :etc iierha sunt Rujjini ^ de bened. Patriarch, GRIAt .

siue Origenis , qune tar^iennon videtur in- 10. Per Simeon , et Leui vsque ad
terpretatio rS ,
dolonim , sed
principiuiti anima mca ex Rujf. GRIAL
, .

verborum Lx?c. Durus portari ,durus,et Ib. Scribae,et sacerdotes etc. Ita in
temerarius : iDt.y.ti^cc, ^/f£<r3-«q , ^ cny^i-.^oi; Allegoriis Confer Suarii notas , quibus
.

«(/d-at/uc GRIAL
. allegoricae expositiones harum benedi»
C. Non sicut iudaei . E.\ Ambr. c.2, ctionum illustrantur . AREV,
Xx 2
 . . . ,

34S I N G E N E S I N.
11. Horrcb.1t enim iam
tempore sanctus iste patriarcha vi-illo

dere consilia tantorum scelerum ^quac in nouissimis temporibus fii-

cturi erant iudaei. Sequitur p«/^ in furore suo occiderunt virum ^ :

e. ^.v. 9. id est Christum iuxta quod Isaias ^lt Vae animae ipsorum quh
3 5 : :

cogitatio ipsorum consilium malum aduersus se dicentes Allige^ :

mus iustum , quia inutilis est nohis , et in dolore suo sujfoderunt mu-
rttw^quando lancea confoderunt illum , spirituale et fortissimum
propugnaculum 5 quod custodit Israel
12. Maledictus furor eorum ^quia pertinax ^vtiquc ad tantum
scelus perpetrandum , quando furore accensi , et ira , obtulerunt

Lucac 23. Christum Pontio Pilato, dicentes illi Crucifige , crucifige Et si hunc : .

loann. 12. dimittis ^ non es amicus Caesaris Et indignatio eorum , quia dura^ .

dum Barabbam latronem dimittendum peterentjCt principem vitae

crucifigendum postularent .

1 3 Diuidam eos in lacob , et dispergam eos in Israel . Hic

duo nominantur, diuisi^et dispersi : iccirco quia nonnulli ex ipsis

Domino crediderunt, quidam in infideHtate permanserunt . Diuisi

enim dicuntur iijqui ab eis separantur , et veniunt ad fidem Di- .

spersi autem ii , quorum patria temploque subuerso , per orbera ,

terrae incredulum genus illorum spargitur .

14. luda^te laudabunt fratres tui Per hunc enim ludam vc- .

rus confessor exprimitur Christus^qui ex eius tribu secundum car-

nem est Ipsum laudant fratres sui
genitus . , Apostoli scilicet , ct
omnes coheredes eius , qui per adoptionem filii Deo Patri effecti

sunt, et Christi fratres per gratiamjquorum ipse est Dominus per

naturam
15. Manus tua in ceruicihus inimicorum tuorum . lisdem enim
manibus, atque eodem crucis trophaeo et suos texit , et inimicos,

ct aduersarias potestates quod curuauit , iuxta Pater promittit ei

Psalm. 109.
dicens S^^f ad dexteram meam ^ donec ponam
: inimicos tuos sca^-

bellum pedum tuorum .

II. Aduersus se dicentes ^ nominzu- coheredes eius t ex Atig.ii' contr. F/tuit.

uus pro ablatiuo absoluto nisi cum Al- : cap. 42. GRIAL .

born. legatur , quia cogitauerunt consi- Ib. vsque ad

Fratres per gratiam
hum etc. AREV. Dominus per natur. Ambros. ibidem :

14. Per hunc ludam vcrus confcs- quacdam tamen verba mutata , vt cur-
sor etc. ex Ambr. c. 4. GRIAL . uauit pro subiugauit . GRIAL .

Ib. Ipsucu laudant iVatres vsqm ad

 ,
.

I N G E N E S N. I
^49
i6. Adorabunt te filii patris tui . Quoniam multi ex filiis lu-

cob adorant eum per electionem gratiae salui facti . Catulus ho-
nis luda Quoniam nascendo paruulus factus est
. , sicut scriptum

csc : Paruulus natus est nobis Ad praedam ^fili mi . ^ ascendisti , id Isal. f.

cst, ascendens in cruccm , captiuos populos redemisti . Et quos illc

leo contrarius inuaseratjtu moriens eripuisti . Denique rediens ab

inferis ascendisti \\\ altum , captiuam duxisti captiuitatem .
Ephes. 4.

17. Requiescens accubuisti -^^vt leo . Manifestissime in passione

Christus recubuit, quando inclinato capite tradidit spiriium , siue
quando in sepulcro securus, velut somno^quie- quodam corporis
uit Sed quare , vt leo et velut catulus leonis ? In somno enim suo
. ,

leo fuit quia non necessitate sed potestate hoc ipsum impleuit,
; ,

iuxta quod et ipse dixerat Potestatem habeo ponendi animam meam^ :

loann. 10.
et nemo eam toUit a me ^ sed ego eam pono .

18. Quod vero addidit f/ 'Vt catulus leonis ^ inde enim mor- ,

tuus 5 vnde et natus Physici autem de catulo leonis scribunt

.

quod quum natus fuerit tribus diebuSjCt tribus noctibus dormit ,

Tunc deinde patris fremitu vel lugitu veluti tremefactus cubilis , ,

locus 3 suscitare dicitur catulum dormientem .

19. Quod valde conuenienter de passionis morte aptatur in

Christo 3 qui tribus diebus , et tribus noctibus in cubili sepulcri
iacens, somnum mortis impieuit . Bene ergo Christus , vt lco , re-
quieuit , qui non solum mortis accrbitatem non timuit , sed etiam
in ipsa morte mortis imperium vicit . Bene idem iterum vt catu-
lus leonis quia die tertio resurrexit
, .

20. Vnde et sic adiungitur dc resurrectionc eius : Quis suscita-

bit eum ? hoc est , nullus hominum , nisi se ipse , iuxta quod idem de
corpore suo dixit : Soluite hoc templum , et in triduo suscitab» illud . loann. 2.

16. Id est , ascendeni in crucem : ce . AREVALVS .

Aug. 16. de ciuit. cap. ^i. Ipsiim genus 17. Manifestissime vsque nd ir2i(i\6.\t y

mortis , hoc est, sublinnitas crucis , in rno Aug. ibid. GRIAL .

rerbo intelligitur quod , ait,ascendlsti.GR. \b. Siue quando in sepulcro vsque

Ib, Alb. quaedam interserit : salui ad quieuit Ambros, GRIAL .

facti sunt . Nam hoc ita futurum prophe- Ib. Sed quare vt leo vsque ad pot-
ta significat , dicente Domino , Et trit cstatem habeo , Aug. ibid. GRIAL .

nouissimis diebus effundam de spiritu : iS. Physici autem vsque ad resurrc-

me» super omnem carnem . Catulus etc. xit , verba sunt Ru^ni GRIAL . .

Haec alii ad finem capitis reiiciuat . 20. Vnde et sic adiung. vsque ad
Grialius in tcxtu gscendens in cru- suscitabo illud, ex \6. de ciuif, f.41, GR.
 . .

3 5 o \ 1 N G E N E S 1 N
2 1 . Nofi dejiciet prtnceps de luda , nec dux de femorthus eius ,

donec 'veniant ,
quae reposita sunt ei , et ipse erit expectatio gen^

tiurn Hiciocus manifestissime ad ludam refertur: tamdiu enim fuit

.

cx semine eius apud iudaeos intcmerata successio regni , donec

Christus ad redemptionem mundi ex Virgine nascerecur.
22. Probant hoc historiae iudaeorum , quibus ostenditur , pri-
mum alienigenam regem in gente iudaeorum fuisse Herodem , quo
tempore Christus natus est Quod si putant iudaei , non venissc
.

Christumj ergo de tribu luda vsque hodie iudaeorum permanet

rccrnum Itaque ncn defuit rex de populo luda , donec veniret,
.

cui repositum cst .

23. Sed quia non solum iudaels profuitjqui mittendus erat,
ideo sequitur gentium , alligans ad vinearri
: Et ipse erit expectatio

pullum suum Pulkis suus ex gentibus, popukis cui adhuc nun-

. -,

quam fuerat legis onus impositum hunc copulauit ad vineam apo- :

stolorum , qui ex iudaeis sunt .

Isai 5. 24. Nam

Domini Sabaoth domus est Israel
vinea Et ad vi^ .

loaiin.15, tem^ fili mi asinam suam Ipse dixit Ego sum vitis vera
j
Ad . : .

hanc vero vitem alligat asinam suam cui supersedet ecclesiam ex , ,

nationibus congregatam Hanc itaque ad vitem corporis sui alli-

.

gauit vinculo charitatis, et disciph*nae euangehcae nexu , vt de imi-

tatione iUius viuens , efficiatur hcres Dei , et coheres Christi .
AHi namque hanc asiaam synagogam interpretantur, tardi-
25.
pradam sciUcetj et graui pondere legis oppressam Lauabit in vi- .

no stolam suam ^ siue carnem suam in sanguine passionis ^ siue san*

ctam ecclesiam in illo vino , qui pro mukis effunditur in remissio-
nem peccatcrum
Et in sanguine vuae pallium suum
26. Paniuiii gentes sunt, .

quas corpori suo coniunxit , sicut scriptum est Viuo ego j dicit :

Dominus 3 nisi hos omnes induam , sicut 'vestimentum Nos quippe .

Christus in sanguine vuae mundauit, quando sicut botrus in li-

gno crucis pependit. Tunc enim ex latere eius sanguis , et aqua
profluxit Sed aqua nos abiuit , sanguis redemit .*
.

Probant hoc historiae Tsque ad

22. 26. Nos quippe Crlstiis vsque ad
pullum snum, ex 12. contr. Faust. c.^z. botrus in ligno pep. ex 11. cont. Faust.
GRIAL .
<^tp' 42. GRIAL.
25. Lanabit in vino vsque ad vesti- Ib. Sed aqua nos 2b\. vsque ad i^ni.
mentum ycarptim ex Ambres. GKIAL . reJemit , /Jjw^r. ibid. GR.
 . .

INGENESIN. 351
27. Pulchriores oculi eius njino . Oculi Christi apostoli , eteuan-
gelistae suiit,qui scientiae lumen vniuerso corpori ecclesiae prae-
stant. Hi pulchriores vino probantur, quia doctrina eorum auste-
ritatem vini veteris exuperat , id est , priscae legis tradirionem Euan- .

gelica cnim praeccpta longe clariora isunt, quam vetcris testamenti

mandata
2S. Et dentes lacte candidiores , Dentes praedicatores sancti
suntjqui praecidunt ab erroribus homines , et eos,quasi commi-
nuendo,in Christi corpore transferunt Nomine autem lactis do- .

ctrina legis significatur ,quae carnalem populum tamquam paruulos, ,

poculo lactis alebat cuius quidem candidiores lacte effecti sunt

:

doctores ecclesiae, quia fortfem , et validum cibum verbi mandunt,

atque distribuunt.
29. De quibus Apostolus in epistola ad hebraeos P^r/>-
dicit : cap. 5.

ctorurn autem est solidus cihus Et bene candidiores lacte dentes

.

eius dicit. Omnes enim,qui perfecti sunt,et qui Scripturarum ci-

bos explanances, subtilem , et minutum intellectum , qui spiritualis

cibus dicitur, ecclesiae corpori subministrant, candidi debent esse,
ct puri,atque ab omni macula liberi

30. Z.abulon in litore rnaris habitabit ^et in statione nauiu?n ,

Zabulon , qui interpretatur habitaculum fortitudinis , ecclesiam si-

gnificat fortissimam ad omnem tolerantiaui passionis . Haec in li-

tore maris habitat , et in statione nauium , vt credentibus sit refu-

gium , et periclitantibus demonstret fidei portum .

31. Haec contra omnes turbines seciili immobili , et incon-

cussa firmitate solidata ,spectat naufragium iudaeorum , ct haereti-
corum procellas, qui circiimferuntur omni vento doctrinae , quo-
rum etsi tunditur fluctibus j frangit tamen ipsa fluctus non , fran-
gitur haeresum tempestatibus cedit
5 nec vllis , nec vlli vento schi-
smatum commota succumbit.
32. Pertendit auiem vsque ad Sidonem : hocvsque adest ,

gentes peruenit . Legitur etiam in euangelio , inde assumptos esse

27. Oculi Christi apostoli , Rujfn. lacte candidi«res facti sunt doctores ,

ibid. GRIAL. AREVALVS .

28. Nomine autem lactis . Haec in- 30. Zabulon vsque itd peruenit , rpc
tcrpretatio communis Rujf.no cum Atn- Ambr. cap. 5. GR.
hrosio y et Augustino . GR, 32. Legitur ecjai» in euang. vsqus
Ib. Cuius quidem c:c. Implicata sunt ad lucem magnam , ept Rujfno . GR.
hacc 5 et clariora in ms. Alborn. quo
 . , . .

351 I N G E N E S I N.
aliquos apostolorum, et in ipsis locis Domiiium saepe docuisse j

sicut scriptum est Zabulon^ et terra Nephthalim yvia maris

: T^erra
trans lordanem Galilaeae Gentium , populus , qui sedehat in tenebris ,
'vidit lucem magnam .

^^, Issachar asinus fortis Issachar , quod interpretatur mer- ,

ces,refertur ad populum gentium , quem Dominus sanguinis sui

pretio mercatus est Hic Issachar asinus fortis ascribitur, quia prius
.

gentilis populus, quasi brutum animaljCt luxuriosum erat, nuUaque

ratione subsistens. Nunc vero fortis est, Redemptori Domino colla
subiiciens , et iugum disciplinae euangelicae perferens

34. Hic accubans inter terminos ^ vidit requiem ^ quod esset

bona et terram , quod optima inter terminos namque accubare est
-i
:

praestolato mundi fine requiescere , nihilque de his , quae nunc

versantur in medio 3 quaerere 5 sed vhima desiderare : et fortis asi-

nus requiem videt, et terram optimam , quum simplex gentilitas

iccirco se ad robur boni operis erigit , quia ad aeternae vitae pa-
triam tendit
35. Vnde etiam et ponet humerum suum ad portandum quia :

dum ad promissam requiem peruenire desiderat , cuncta manda-

torum onera libenter portat . Vnde qx. factus est tributis seruiens ^

hoc est, regij et Christo suo dona, operumque bonoriim mu- fidei
nera offerens Dan iudicabit populum suum , sicut alia tribus in
.

Israel Tiat Dan coluber in via , et cerastes in semita etc, Ahi di-
. :

cunt, Antichristum praedici per haec verba de ista tribu futurum.

3 6. Alii de luda , a quo traditus est Christus , haec scripta
pronunciant jCt equitem^et equum Dominum cum carne suscc-
pta designari volunt Rctrorsum autem cadere . , vt in terram re-
uerteretur vnde assumptus est
, Sed quoniam die tertia resurre- .

Psilm. 15. xit 5 ideo ait Salutare tuum expectabo , Domine ^ sicut et per Dauid
:

dicit Non relinqaes animam meam in inferno hoc quidem ita

: :

exponunt .

37. Alii vero hanc prophetiam ad Antichristum transfcrunt

De
34. Hlc accubans vique ad libenter quam prasnuncinnt cum Grlalio . AR.
portat , vrrtrt Creg, i. Moral. c. 7. GR. 37. De tribu Dan vsquc ad fideliter

35. Dan viquc nd designari volunt Christum , Crcgorii verba 31. Moral.
verba sunt Rufjini . GR. c. 10. GRIAL.
36. Pronutiiiatii : ita malo cum Alb.
 . . .

I N G E N E
35^ S I N.
De trlbu cnim Dan venire Antichristum ferunt pro co quod in ,

hoc loco Dan et coluber asseriturjCt mordensjvnde et non im-

merito jdum israeliticus populus terram incastrorum parritione sus-
ciperet , primus Dan ad aquilonem castrametatus est illum scili- :

cet significans , qui in corde suo dixerat : Sedebo in monte testamen-isu, 14.

// , in lateribus aquilonis , ascendam super altitudinem nubium , //-

milis ero Altissimo .

38. De quo per Prophetam dicitur: ^4 Dan auditus estfremi- Ur.S,

tusequorum eius Qui non solum coluber , sed etiam cerastes vocatur
.

Cerata enim graece cornua dicuntur serpensque hic cornutusesse •,

perhibetur, per quem digne aduentus Antichristi asseritur , quia

contra vitam fidelium cum morsu pestiferae praedicationis armabi-
tur etiam cornibus potestatis.

39. Quis autem nesciat , semitam angustiorem esst , quam viam ?

Fit ergo Dan coluber in via 5 quia in praesentis vitae latitudinem
eos ambulare prouocat, quibus quasi parcendo blanditur . Sed h\
viamordet 3 quia eosjquibus libertatem tribuit, erroris sui vene-
no consumit Fit iterum cerastes in semita quia quos
. : fideles re-
peritjCt sese ad praecepti caelestis angusta itinera constringentes ,

non solum nequitia callidae persuasionis impetit , sed etiam terro-

rc potestatis Et in persecutionis languore post beneficia
premit .

fictae dulcedinis exercet cornua potestatis

40. Quo in loco equus hunc mundum significat , qui perela-
tionem suam in cursu labentiiim temporum spumat Et quia An- .

tichristus extrema mundi apprehendere nititur , cerastes iste equi

vngulam mordere perhibetur Vngulam quippe equi mordere est .

cxtrema seculi feriendo contingere , vt cadat ascensor eius retro

41. Ascensor equi estjquisquis extollitur in dignitatibus mun-
di : qui retro cadere dicitur non in faciem sicut Saulus ceci-
, et :

disse memoratur . In faciem enim cadere est in hac vita suasvnum-

quemque culpas agnoscerej easque poenitendo deflere . Retro ve-
ro^quonon videtur , cadere est ex hac vita repente decidere , et
ad quae supplicia ducatur , ignorare .

42. Et quia ludaea, erroris sui laqueis capta , pro Christo An-"
tichristum expectat, bene lacob eodem loco repente in electorum
voce conuersus est, dicens : Salutare tuum expectabo
Domine id est, , ,

non sicut infideles Antichristum, sed cum,qui in redemptionem

tom.V. Yy
 . » ,

^54 I N G E N E S I N.
nostiam venturus est , verum credendo fideliter Christum .

43.Gad accinctus proeliabitur ante eum Iste Gad accinctus .

personam Domini exprimit , qui in primo aduentu humilitatis suae

r$alrti.44. ante aduentum Antichristi prcehaturus occurrit. Accinctus gladio
verbi sui circa femur potentissime quo inimicos diuisit , id est ,

fihum a patrejfiham a matre , nurum a socru iuxta quod legitur :

MattJa. 10. if^ euangeho : Non 'veni pacem mittere in terram ^sed gladium .

44. Quod autem ait ipse, accingetur retrorsumj claritas Domi-

ni nostrisecundo regno eius ostenditur quia quum venerit
in :

Antichristus, idem occurret retrorsum ,id est, post eius vestigia

Christus celeriaduentu progrediens, vt interficiateum gladio oris sui .

45. Vnde et bene idem Gad latrunculus interpretatur , eo

quod posterior^id estjsecus pedes,quasi latrunculus, rapido , at-
que improuiso aduentu exihat contra apertam Antichristi oppu-
i.Thess. 5. gnationem . Hinc est,quod euangeh'sta proclamat , dicens : p»/^
dies Domini ) sicut fur ^ita iti nocte veniet , Christus ergo et ante,
et retro proehari contra Antichristum scribitur.
46. Ante eum namque in occulto aduentu humih*tatis dimi-
cat Post eum manifestus in gloria maiestatis
. Demonstrat aperte .

Moyses ,prophetiam patriarchae huius speciah'ter pertinere ad Chri-

stum . Sic enim ait: ^^-^f^/V/w/, inquit , /« latitudine Gad
47. Quasi leo requieuit ^cepitque hrachium ^et verticem ^ et vi-
dit principatum suum Agnoscant itaque , quis requieuerit , sicut
.

leo.^ nisi Quis confregerit verticem ,

Christus in sepulchro suo ?

brachiaque potentium , nisi Redemptor noster, qui humihauit vir-

tutem 3 et superbiam excelsorum ? Quis vidit principatum suum ,
nisi ille 5 cui datus est principatus, et honor,et regnum ?

48. Aser y pinguis panis eius , et praebehit delicias regibus . Aser,

cuius nomen significat diuitias,idem Christus estjcuius est altitu-

cio diuitiarum , sapientiae 5 et scientiae, qui propter nos factus est

pauper, quum diues esset : cuius panis pinguis factus est : caro sci-

licet eius 5 quae est esca sanctorum

46. Demonstrat aperte Moyses , etc. ti : sed malo cepitqufy vt in Vulgata Deu-
Ambrosii htiec sunt , ejuibusdam additis ter. c.5 j. y. 20. lUico sequitur, ^m/j f<7M-
cap.Z. de bened. Patriarch. Locus vero fregerit verticem ,brachiaque etc. AREV.
Moysis Deut. '^l. GR.
, 48. Aser vsque ad viuet in actef-
47. Coepitq ue brachiuw constinicr cdi- num , fA.' Autbros. GR.
 .

I N G E N E S I N. 355
49. QiKim siqiiis manduCciuerit , non morietur in aeternum .

Istc etiam pracbet delicias sapientiae regibus Id estjqui sensus :

proprios bene regunt , qui dominantur vitiorum suorum , qui ca-

stigant corpora sua 3 et in seruitutem subiiciunt .

50. Nephthalim , quod interpretatur dilaratio , apostolos , et prae-

dicatores sanctos significat , quorum doctrina in latitudine totius
mundi effusa est . Ex hac enim tribu fuerunt apostoli,qui sunc
principes ecclesiarum , et duces, et principes Zabulon^et principes
Nephthalim ,
qui sine dubio ad personam referuntur apostolorum .

51. Ipsi sunt filii excussorUm

prophetarum ^qui in ma- Psalm. , id est, i2<5.

nu Dei potentis positi sunt, et tamquam sagitta excussa peruene-

runt vsque ad finem terrae Vnde et bene hinc Nephthalim ceruus -

emissus scribitur quia nimirum apostoli siue praedicatores euan-

: ,

geliijVeloci saltu exilienteSj in morem ceruorum transcendunt im-

plicamenta seculi huius . Sicquo excelsa , ac sublimia meditantes ,

dant eloquia pulchritudinis, id est, praedicant cunctis gentibus do-

ctrinam Domini Sahiatoris
52. Fiiius Haec prophetia post passionem
accrescens loseph .

Domini paternae vocis imaginem tenuit^quia redeuntem in caelum

post victoriam Christum pater alloquitur dicens Fiiius accrescens :

losepli filius accrescens vtk]ue in gentibus

^, Quia quum ob in-
: .

credulitatem syn^gogae populum reh*quisset , innumeram sibi ple-

~

bem ecclesiae ex omnibus gentibus ampliauit .

53. Quod et Dauid cecinit, dicens Reminiscentur ^ et conuer- : Psalm.ar.

tentur ad Dominum 'vniuersi fines terrae Filius accrescens decorus .

aspectu .Omnes enim superat illius pulchritudo

. iuxta quod in :

psalmis et de ipso canitur Speciosus forma prae filiis hominum :

Psalm. 44.

Tiliae discurrerunt super murum : id est , gentes, vel ecclesiae, quae

crediderunt in Christum .

54. Hae super soliditatem fidei , quasi super murum amore

,

pulchritudinis Christi accensae discurrunt , vt verum sponsum per

contemplationem aspiciant , et osculo charitatis illi copulentur, et
adhaereant Sed obiurgati sunt eumjquando falsis testimoniis ca-
.

lumniantes^sanctum Domini opprimere synagogae popuh tentaue-

runt. Inuideruntque illi , habentes iacula neque enim quisque iii :

54. Obiurgati sunt pro obiurgnrunt vel aliquod vulneris telum Alb. exhibct
non facile apud alios reperietur . Pro vel aliquid vulneris intulit , AREV.

Yv 2
 . . ,

356 I N G E N E S I N.
loseph coniecit sagittam , vel aliqiiod viilneris teliim : scd hoc spe-
cialiter euenit in Christo .

55. enim arcum suum , et

Sedet in forti arcus eius . Christiis

arma pugnandi posuit in Deo qui fortis est propugnator cuius , ,

virtute conciditur omnis nequitia perfidorum Et dissoluta sunt .

vincula brachiorum f/w/^quibus fratres ad Pilatum eum vinctum

diixerunt vel quibus eum suspensum ligno crucifixerunt
, Rescissa .

sunt enim per manus lacob hoc est, per manum omnipotentis :

Dei lacob , ex cuius ore ipse Dominus bonus pastor egressus esr
lapisj et firmitas credentium in Israel

56. Deus patris tui erit adiutor tuus:c^\x\s adiuuit Filium nisi ,

solus Pater?qui dixit lacob puer meus ^suscipiet eum anima mea *
:

Bt omnipotens benedicet tibi benedictionibus caeli desuper , benedi'

ctionibus abyssi iacentis deorsum Vniuersa enim subiecit ei, cae- ,

lestia per benedictionem abyssi caeli et terrena per benedictionem ,

iacentis deorsum , vt omnibus angeh"s , et hominibus dominetur .

57. Benedictionibus 'uberum ^siuc duorum testamentorum , quo-

rum altero nunciatus est 5 altero demonstratus siue benedictionibus :

vberum Mariae^quae vere benedicta erat, quia eadem sancta vir-

go Domino potum lactis immulsit. Vnde illa mulier in euangelio
Lucaexi. ^it : Benedictus 'venter ^ qui te portauit , et vbera quae suxisti,

58. Benedictionibus 'vberum ^ et 'vuluae . Etiam hic benedicitur

vulua eiusdem matris , illa vtique virginah^s, quae nobis Christum
cap. I. Dominum edidit : de quo partu per leremiam dicitur Priusquam :

te formarem in 'vtero ^noui te ^ et antequam exires devulua ^sanctijj"

caui te . Benedictiones patris tui confortatae sunt benedictionibus

fratrum tuorum . Benedictiones , inquit , patris tui caelestis , quae
datae sunt tibi a summo caeli , et abyssi confortatae sunt , id est
praeuakierunt benedictionibus fratrum tuorum .

59. Vltra omne enim sanctorum meritum patriarcharum ,siuc

prophetarum, conualuit benedictio omnipotentis Patris in Filio :

57. Benedictionlbus vberum,siue duo- timum quoddam paternae charitatis ^na-

rum testam. vsque ad sanciificaui te, turaeque secretum , in quo semper Filius
ex eod. Ambr, GRIAL. //'/ > et de quo , tamquam ex genitali al~

58. Benedictionibus vberum , et vul- uo , procedat , interpretatur GR. .

uae 5««; haec ex Ambrosio

. Sed deest . Ih. De quo partu . Ambrosius
Ita .

hic alterum membrum ille enim vbera : De qaa patet , lib. o. mendose GR. .

matri tribuens , vuluam , siitum , cor , in-

 . ..

I N G E N E S I N. ^57
ita vt nullus sanctorum ei aequetur . Dotiec venerit desiderium col-

lium aeternorum • Colles isti sancti sunt^qui Christi aduentum

prophetantes , magno cum desiderio incarnationem eius expectaue-
runt, de quibus et Dominus dicit: (^uia muUi iusti ^ et prophetae Matth.ij.v.i^.
cupierunt videre ^quae 'videtis , Hi ergo sancti dicti sunt colles
propter excellentiam sanctitatis .

60. Qui etiam aeterni vocantur , quia vitam consequuntur

aeternam 5 nec intereunt cum mundo , sed esse creduntur aeterni
Fiant in capite loseph : omnes scilicet benedictiones istae super ca-
put Christi ponuntur, quns incarnatus accepit. Et super verticem
Nazaraei dQ quo scriptum est Quia Nazaraeus vocabitur ^id, cst ,
: : Matth. 2.
sanctus Dei inter fratres suos , quia ipse est caput omnium emi-
nens vniuersorum sanctorum quos etiam et fratres vocat in psalmis ., .

61 Beniamin lupus rapax , mane comedens praedam , ad vespe-

.

ram diuidet spolia Quibus dictis apostoius Paulus designatur , de

.

Beniamin stirpe progenitus, qui mane rapuit praedam id estjia :

primordiis fideJes quos potuit , deuastauit 5Vespere autem spolia .

diuisit 5
quia fidelis poscmodum factus sacra eloquia audientibus
discretione niirifica dispensauit : legimus quemdam ex doctoribus ad
vrbem lerusalem ea , quae de Beniamin scripta sunt, referentem
Eeniamin 5 inquit, filius doloris interpretatur .

62. Hic sorte hereditatis eum locum accepit in quo terrena ,

cst lerusalem , quae nunc propter incredulitatem abiecta est, atque

repulsa Haec enim in filiis sub persona Beniamin designatur
.

Nam sicut Beniamin vhimam consequitur benedictionem , ita et idem

populus vhimus est saluandus , postea quam plenitudo gentium
introierit
6^, Dicitur enim Beniamin lupus rapax . Lupus scilicct , quia
ipse populus ctfuditsanguinem prophetarum , atque lustorum Ra- .

pax autem propter multam auiditatem dicitur Ex multa enim .

fame verbi Dei, et inedia veniet rapax, quia et ipse violenter di- :

ripuit regnum Dei Hic autem mane comedit praedam Mane il-
. ,

lud creditur tempus, quo legem accepimus Tunc enim raundo .

prima quaedam illuminatio scientiae data est Comedit autem ma- .

61. Beniamin Inp. rap. vsque ad zuie Ib. Quia fidclis . In textu Grialii erat
non fccit , omnia sunt ex Creg. 18. Mo- qua fidelis . AREV.
ral. <•. II. , et Ruffiao . GR.
 . .

5 5 8 I N G E N E S ^ N
ne :quia lege , qium mane accepit 5 edit adhuc, et medltatur , licet

sequens legem legem fidei non peruenerit

iustitiae in

64. Ad vesperam autem dluidet spolia Vespera est illud tem- .

pus nouisslmum quo conuertetur 3 Tunc ergo diuidet escam quia . :

tunc intelliget 5 diuidendarn €ssq literam ab spirltUjec tunc cogno-

scetjquia lltera occidit , spiritus autem viuificat Quia ergo iam .

per gratlam Domini illuminatus incipit legls spiritualia diuidere ,

ac separare a corporibus, Ideo dicitur,^.^ vesperam diuidet escamy
quod tota die in lege meditans ante non fecit .

65. Quaeritur autem de lacobjcur omnes , quos de Ilberis,

ct de ancillis genuit , aequali honore fillos , et heredes constitue-

rltj nisi vt ostenderet, quod Chrlstus Dominus omnibus gentibus,
quae per fidcm corpori eius concillantur , cunctis pari honore , et

glorla habitisj caelestla praemia iargiatur ? nec est discretlo , iu-

daeus , an graecus , barbarus 5 an scytha , seruus, an liber sit : quia
per omnia, et in omnibus Christus.
66. Propterea enim figuram serui Saluator noster, et Dominus
induit^et pro libero omnibus credentibus
3 et seruo seruiult : vt
in se aequale donum bonorum caelestlum largiatur Nec praefer- .

tur apud Illumjqui secundum carnem nobllior sit Qulcumque .

enlm fidem Domini promeretur nullls maculis carnalis natiuitatls j

offuscatur Nam hoc ita futurum etlam per Prophetam slgnifica-

.

tur 5 dlcente Domino: Brit in nouissimis diebus ^ effundam de spi"

ritu meo super omnem carnem .

65. Hunc numerum , et seq. vsque nuUl omittunt, quia alio loco hacc ip$a
ad fincm commentarii in Genesin non- verba attulerant AREV. .
 . . ,

3
J Jl

MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV QyAESTlO N ES
I N E X O D V M.

PRAEFATIO.

I. V^^^^uaedam
mt
"^^ mysteria ex libro Genesis^et obscurlora rerum
gestariiin , quae allegoricis sunt obtecta figuris , ex libris maiorum
breuiter excepta perstrinximus
2.Nonnulla vcro sequentis legis typica , et figurata mysteria
singillatim ex literis sanctorum virorum sublata subiungimus , pau-
ca scilicet ex eorum stilo promentes
3. Nam omnia legis quis poterit indagare , quae tam immen-
sa sunt, vt nec iuxta historiae textum explicari facile possint.Pro-
inde tantum sequuti sumus, quantum contiguo operi suificiendum
putauimus, ne libellus excedat modum , nec lector incurrat fastidium .

C A P V T I.

D< septuaginta anlmabus

i.-irrimo omnium septuaginta animae cum lacob introierunt in

Aegyptum Septuaginta discipuli ad praedicandum verbum Dei
.

totum mittuntur in mundum .

2. Aliter hae septuaginta animae^quae in Aegyptuni ingressae

sunt, mystice in numero remissionis accipiuntur scilicet vt huic :

Praefat. n.2. Typica , ita nonnuUi mss. septuaginta duos discipulos elegisse cre-
et cditi . Apud Grialium typicae fortas- datur . Sed notandum , interdum numc-
sc mendum est . AREV. rura perfectum , seu completum pro im-
Cap. I.n.r. Septuaginta nnimac Con- . perfecto , et incompleto adhiberi . D»
fer de his notam Suarii ad AUcgorias quo iteruro ledibit sermo . AR.
11,65, vbi causam affert , cur Doftiinus
 . »

3($o I N <; B N E S I t^
seculojquod per Aegyptum figurabatur, post tantapeccAta , et sa-
crilegia donaretur remissio peccatorum Aegyptus enim hic mun- .

dus t$%Q figuraliter multis prophetarum vocibus approbatur

C A P V T 11.

De morte loseph .

..M,ortuo loseph^et fratribus eiusj creuerunt filii Israel^et

inualuerunt nimis . Sic et postquam pro o-
noster verus loseph .

mnibu« gustauit mortem, per quam destruxit diabolum , qui ha-

bebat mortis imperium, multiplicatus est fidelium populus Nisi .

loann. 12. enim 5 sicut ipse ait ^ cecidisset granum frimienti in terram , et mor-
tuum fuisset , non vtique fructum hunc plurimum totius orbis
terrae ecclesia attulisset
1

C A P V T I 1 1.

De afjlictione populi .

I. l\ Pharao filios Israel luto , et latere . Israel similitudo

fligit

cst populi nostri Pharao autem est diaboli, qui imposuit iugum
.

grauissimum seruitutis ex luto , et latere operari id est , terrenis, :

et lutulentis operibus incubare, admixtis etiam paleis, hoc est, le-

uibuSjet irrationabilibus factis , vt his vitiorum actibus populum
Dei comprimerej et pectora omnium muro incredulitatis posset
occludere, vt nemo esset , qui regnum eius aut disperderet , aut
vinceret.
C A P V T IV.

De masculorum nece .

I. Xubct quoquc masculos Pharao occidijet feminas viuere. Sic

dia-

Cap. II. Mortuo loseph vsqut ad ec- omHes , Ruffnus . GR.

attullsset
elesla attullsset . Origenes homil. i. in Cap.III. Occludcrc. <i/, Obdurarc. GR.
Eptod. Sed susiulisset haben't libri noitri
 . ,

IN EXODVM. $6i
dlabofiis,ne robur Edd praeualeat
conatur, vt interfectis
, vu*tuti-
bus remaneant ,
vitia fortissimosque, et viriles animi sensus
, vnde

caelestia sapimus, et diuina , id est, rationem , prudentiam, constan-

tiam innocentiam , et fidem in homine occidere et illud in eo
, :

viuere , quod femineum quod imbecillum et fragile, et pronum

, ,

ad vitia cernitur id est , ambitionem, vinolentiam, libidinem, ira-

:

cundiam,crudelitatem,furorem, et cetera his similia , quae iii fe-

minarum fi^ura sunt

C A P V T V.

De inuentione Moysi ,

I. D
jL-xeinde Moyses ad ripam fluminis expositus reperitur,
minus cuius Moyses typum induerat , ad flumen lauacri
,
et
, et
Do-
ad
aquam baptismatis a credentibus inuenitur . Plorabat infans , quia
Christus Dominus veteris hominis ,
quem induerat , peccata defle-
bat : vnde ad resuscitandum Lazarum fleuit , iudaeorum deplorans
perfldiam .

2. Filia Pharaonis descendens ad lauacrum fluminis, coUegit

infantem . Ecclesia ex gentibus lauacri salutaris sanctificationem de-
siderans, ChristLim excepit asynagoga matre carnali expulsum quasi ,

infantem . Quia tunc paruulus videbatur , quum in homine cerne-

retur .

3. Inuenit illa Moysen inclusum in vasculo thibi , quod ex

multis agrestibus virgulis fit . Inuenit ecclesia Christum reconditum
in cordibus sanctorum, qui in vnitatem sui contexti ex multorum
fratrum membris, omnes vnum in Christo corpus effecti suntjct
eum religiosa obseruatione suscipientes tuentur .
Cap.V- n.3. In vasculo thibi al. the- . transtulit , vt inuenit . Ea)n dificultatem
be , >ton mals Graece enim d-i^i^,et
. sustulere Uieronyynus , Rujfnus , et grae-
5t)^>) , atqne etiam &i0}i , De qua voce cus Scholiastes sed siue ;ij>n thibath ,
j

Angust. in locutionibus Quid sit thibin : hebraica , aegyptiaca potius fueric

siu^
ideo difficile est nosse quia neque grae-
: vox i graecis postea in vsufuissv constai
cus interpres ex hebraeo s neque lati- ex Athenaeg . GRIAL ,

nus ex graeco vertit hoc nomen , sed

Tom.V. Zz
 . .

^62 .1 N E X O D V M.

C A P V T VI.

De occiso aegypiio .

T
I. 1. nterea Moyses peregrinum fratrem ab acgyptio iniuriam pa- ,

tientem 3 inultum esse non ferens defenditjCt eundem aegyptium

occidit Cuius figura facillime occurrit
. iniuriosum in hac pere- :

grinatione diabolum a Domino Christo , nobis defensis, occidi

2. Quod vero in sabulo arenae obruit interemptum , manife-
stum est , eius iam morticinam praesentiam in eis Jatere , qui non
habent stabile fundamentum Vnde et ecclesiam Dominus in petra .

aedificat et eos, qui audiunt verbum

: eius,et faciunt , comparat
prudenti viro, qui aedificat domum suam supra petram ne tenta- ,

tionibus cedat , et corruat.

3. autem, qui verbum audiunt, et non faciunt , comparat

Illos

Matth. stulto aedificanti super arenam cuius tentata domus ruinam eificit ,
7.
rragnam.
C A P V T VII.
De igne in rubo .

1.

ardere
D
JL-^ einde,
rubum^
dum
et
Moyses oues lethro soceri suijVidit,
pasceret
non comburi Apparuit in rubo Dominus Moysi,
.

mittens eum ad gentem^quam

iniquam futuram Et praesciebat .

crat flamma in rubo , id est^in spinis^et rubus non cremabatur.

Rubus spinae peccatorum iudaicorum Flamma in rubo verbum Dei .

2. Quod ergo illis lex data estjfiamma erat iw rubo Quod .

data lege non sunt consumpta peccata, rubus nec sub igne con-
cremabatur Alii in rubo flammante 3 et non vrente, ecclesiam
.

inteliigunt inflammari persecutionibus , et eam , loqucnte Domino

jn illa 3 i:on perire .

Cap. VI. n.i. Interea Moyses Totum . Cap. VII. n. I. Deinde,dum pasceret
^aput e 22. contr. Faust. cap. 90. Gll. vsque ad concremabatur , ex Creg. hom.
2. Cod. Alb. morticina praesentia al. : 7. in Ex,ech. CjR.
mortuinam praesentem Adiectiuum est . Ib. Peculiaris est lectlo codicis Al-
morticiijus ,'\d esr ab se mortuus
, non , born. quam praesciebat suam esse futu-
xr\actaius , aut occisus AKi.V. . ram . AKEV.
 . ,,

I N E X O D V M. 3^3
5. Quod vero Doniinus Moysi in eodem rubo npparuissc Je-

gitur j ostendit , non alibi , quam in ecclesia , eum crcdentibus appa-

rere. In qua nullus digne consistere , vel Deum videre potest
nisi qui cuncta terrena, et mortalia deposucrit vitiarquod signifi-
cabant Moysi calceamenta deposita
iila

4. Habet quippe et aliam figuram id , quod Moyses discalcenri

iubetur Veterum namque consuetudo erat,vt si sponsus spon-
. Deuter. 25,
sam repudiare vellet, discalcearetur ille,et hoc esset signum repu-
dii Proinde Moyses discalceari iubetur, ne ad ecclesiam, quae in
.

rubo significabatur quasi sponsus calceatus accederet

,
.

5. Hoc enim Christo seruabatur, qui verus spbnsus erat de :

quo dicit loan nes : Ctt/«/ no?i sum digtius soluere corrtgiam calcea- loinn. i.

menti . Vtique sicut dictumMoysi . Hebraei autem est losue , et

cUcunt , propterea in rubo apparuisse Deum Moysi,et non in aHo

lignd^nc forte sculperent in eodem iudaei idolum Semper enim .

Deus abstulit illis occasionem idoiolatriae .

C A P V,T VIII.

De virga in serpentem versa .

I. iVxittitur dehinc Moyses ad liberandum populum Israel Qui .

dicit Domino j Quod signum hahebo , vt credant mihi , quia tu me

misisti'i et Dominus ad iilum : Proiice ^ inqiut ^ 'virgam , quam in
manu gestas , in terram
Et proiecit , et facta est serpens
. Et .

cxpauit Moyses, et fugit. Et ait iili Dominus Apprehende caudam :

eius ^ et apprehendit, et facta est iterum virga .

2. Qiiid hoc significat ? serpens quippe persuasit homini mor-

tem Ergo mors a serpente. Virga itaque in serpente , Christus
.

in morte Et tamen expauit , et fugit Moyses

. Quid est ab iilo , ,

4.Atnbrosius de Ruth libr.^- c^efide illi enim dicitur Solue calceamentum

:

c. 5. Designabatur futurus ex iudaeis , ex pedum tuorum, vt Domino suo cedat, etc.

quibus Christus secundum carnem , qui GRIALIVS .

proximi sui > hoc est , populi mortui se- 5. Abstulit illis occasionem . Ita Alb.,
men doctrinae caelesiis semine suscita- et Flor. i. Grialius , <i^j:r«/// illas occa-
ret Cui calccamentum
. nuptiale eccle- sioni : c^nod nescio , vndenam sumpserit

siae copulandae praescrlpta legis spiri- nam alii editi habcnt , d^j/w/zr occasiO'
tualia deferebant , Non Moyses sponsus : nem y omisso illis . AREV.
Zz 2
 . , .

•3'
64 I N E X O D V M.
serpcntc fiigissc Moysen, nisi quod legitur in ^uangelio fnctura *

mortuus est Christus, expauerunt discipuli, et ab illa spcjinqua

fuerantj recesserunt .

3. Sed quod dictum est, Apprehende caudam eius , quid est

cauda, nisi posteriora ? hoc s\^m^c?i\\\x.: Posteriora mea ^videbis
Primo enim factus est serpens sed caudn apprehensa ^ facta est : ,

virga quia primo occisus est ^ postea peractis omnibusjad id^quod

:

fuerat , resurgendo reuersus est vbi per vitae reparationem smcrce :

consumpta 3 nihil in eo serpentis apparuit

4. Est etiam in cauda serpentis seculi finis quia sic mortali- :

tas ecclesiae per lubrica temporum voluitur : ah"i eunt, alii veniunt
per mortem , tamquam per serpentem mors enim per serpentem
:

seminataest. Scd fine nouissimo velut cauda seculi redimus ad

manum Dei , atque apprehensi reparabimur, et , nouissima inimica
morte destructa , resurgentes in dextera Dei virga regni erimus.

C A P V T IX. ^

De manu Moysis leprosa

I. I tem datur ah*ud signum Moysl ^ Mitte :,inc[u\t^ manum in si-

num taumiti misit . Produc ^ \wc^v\\t^ eam . Et produxitjet inuen-
ta est alba : id est , immunda : albor cnim in cute lepra est^non
candor . Ipsa enim hereditas Dei, id est, populus^ab eo foras mis-
Psalm. 7^. sus, immundus factus est . Sicut scriptum est de ea : Vt quid auer-
V. VI. tis faciem tuam , et dexteram tuam de medio sijiu tuo ? Sed quid
illi ait ? Reuoca eam in sinum tuum Keuocauit et reuersa est ad . :

colorem suum .

2. Sic et plebs iudaca Dei, etforis im- nunc ah'ena est a sinu
munda remansit:sed reuocabit eam , et redibit ad pristinum co-
lorem^ dum agnouerii Dominum Saluatorem Nunc enim caecitas .

ex parte contigit in Israel^donec plenitudo gentium introeatjCt

sic omnis Israel saluus fiat.

Cap.IX. n.i. Vcrba Vulgatae , T/ qiiid etc. de medio sinu /mo ? AREV.
tiuertis manum tuam , et dexteram tiiam
 , ,

I N E X O D V M. 3 5j

C A P V T X.

De aquis conuersis in sanguinem

I. J—/einde aquae missae in terram a Moyse vertuiitur in san-

guinenijid estjpopuli in sanguinis Christi fidem . Aquae enim , cap. 17.

ait Apocalypsisj quas vidisti , populi sunt^et gentes.

C A P V T XL

De ingressu Moysis ad Pharaonem ,

1. IT ost haec intrant ad Pharaonem Moyses , et x^aron jpetentes,

viam trium dierum proficisci in deserto popuhim Israel,et ibi sa-
crificare Domino Deo . Quae
dierum, quae nobis in- est via trium
cedenda est , vt exeuntes de Aegypto peruenire possimus ad lo-
cum,in quo immolare debeamus? Via ista Christus est , qui dixit,
Ego sum via , veritas , et vita . loann. 14.

2. Quae via triduo nobis incedenda est. Qui enim confessus

fuerit Dominum lesum in ore suo , et crediderit in corde suo
,

quod Deus suscitauit eum a m.ortuis tertia die saluus erit Haec , .

est ergo tridui via , per quam peruenitur ad locum,in quo Do-
mino immoletur,et reddatur sacrificium laudis Abominationes .

inquiunt aegyptiorum immolabimus Domino Deo nostro

, .

3. Oues quippe aegyptii edere dedignantur sed quod abomi- :

nantur aegyptii , hoc israelitae Deo offerunt, quia simplicitatem con-

scientiae , quam sapientes huius seculi, hoc est, ciuesaegyptii, quasi
fatuitatem deputant, hanc iusti Deo
immolant , etper in sacrificium
id Deo placere procurant quod seculo,et mundo abiectum , et
,

contemptibile tssQ considerant, secundum Apostolum , qui ait Nam :

1. Cor. 1,
quae stulta sunt muniii , elegit Deus , vt confundat sapientes .

4. Ex quo autem coepit loqui Moyses ad Pharaonem, affli-

gitur magis populus Dei Ej^ quo in animam hominis sermo Dei
.

Cap.XI. n.i. Quae ejt via trium die- 2. Abominatlones aegyptiorum i'/^af
ruoi vsque ad sacrificium laudis , Or/^. ad placere procurant, Grf^. lo. Moral.
Exod./^, koio. 2. GR. r. 16. GR.
 . .

3 66 I N E X O D V M.
perlatus fiierlt^acrlus callidus hostls consurgitj et malora vltia, qui-
bus vlncaturj immittit Priusvero quam veniret sermo, qui argue-
.

ret vitia , in pace durabant Sed vbi sermo Dei facere coeperit
.

vniuscuiusque discrimen , tiinc conturbatio magna consurgit .

C A P V T XII.

De vlrga in draconem versa .

i.JL roiecit deinde Moyses virgam

coram Pharaone , ct serpens
factus deuorauit serpentes aegyptiorum , significans , quod verbum
caro fieret , qui serpentis diri venena euacuaret per remissionem ,
et indulgentiam peccatorum Virga est enim verbum Dei rectum 5
.

regale, plenum potestatis 5 insigne imperii

2. Virga serpensfacta est, quoniam qui erat filius DeijexDeo
patre natusjfilius hominis factus estj natus ex virgine^qui quasi
serpens exaltatus in crucem , medicinam vulneribiis infudit huma-
loann. 3. nis . Vnde ipse Dominus ait : S/V«/ Aloyses exaltauit serpentem in
deserto > ita exaltari oportet filium hominis .

3. Virga enimMoysijin draconem conuersa, magorum absor-

buit virgas : et Christus post gloriae suae dignitatem factus est obe-
diens vsque ad mortem , et per ipsam niortem carnis consumpsit
Osce 13. aculeum mortis , attestante Propheta : Ero mors tua ^ mors ,
ero

morsus tuus , inferne .

C A P V T XIII.

De ohduratione Pharaonis

1. indurauit Dominus cor Pharaonis : scilicet quia diabohim ita

indurauit post peccatum , vt poenitentiae compunctione nunquam

cap. 41. emolHatur, sicut in lob de eo scriptum est : Indurabitur ^
quasi
lapis .
 .

i N E X O D V M. ^e-]

C A P V T XIV.

De deccm plagis .

I. JLyehinc Inferuntur phgae m Aegyptum . Licet ilia in aegy-

ptiis corporaliter gesta sunt, spirituaiitcr
tamen nunc geruntur in
'nobis Aegyptus namque secuii forma est
. Prima plaga, in qua .

primo aquae vertuntur in sanguinem Aquae aegyptiae erratica , et .

lubrica philosophorum sunt dogmata.

2. Quae merito in sanguinem vertuntur quia in rerum cau- :

sis carnaliter sentiunt. Sed vbi crux Christi mundo huic iumea
veritatis ostendit, huiusmodi eum correptionibus arguet, vt exqua-
litate poenarum proprios agnoscat errores .

3. In secunda vero pLiga ranae producuntur , quibus indicari

figuraliter arbitrantur carmina poetarum, qui inani quadamjCt in-
flata modulatione, velut ranarum sonis , et cantibus mundo huic
deceptionis fabulas intuierunt . Rana est enim loquacissima vani-
tas ad nihil enim aiiud animai ipsum vtile est,
i nisi quod sonum
vocis improbis , et importunis ciamoribus reddit
4. Post haec cyniphes producuntur. Hoc animal quidem pen-
nis suspenditur per aera voiitans ; sed ita subtile cst , et minutum j

vt oculi visum , nisi acute cernentis , effugiat. Corpus autem , cui

insederit,acerbissimo terebrat stimulo^ita vt,quem voiantem quis
videre non valet, sentiat statim stimulantem .

5. Hoc ergo
animalis genus subtihtati haereticae comparatur:
quae subtiUbus verborum stimulis animas terebrat, tantaque calli-
ditate circuniuenit , vt deceptus quisque nec videat, nec intelligat,

vnde decipiatur. Quod vero in tertio signo magi cessauerunt di-

centes':Hic digitus est Dei: magi illi typum haereticorum , atque
animositatem habuerunt.

Cap-XIV. n.:. Deinc inferuntur plagae, Alb. ,et Augustino quam ^«^1? inani , , vt
Qnae de decem plafjs dicuntur ^praeter Grialius edidit AREV. .

fRUca quaedam , sumpta sunt ex hom.^. 4. Cyniphes

, Ita scribitur in Etymo-
Orii. in c.-j. Lxod. quac le^untur ciiam log. lib. cap. 8. Grialius hoc loco
12.
apud Aiigustin. serm.^-;. de tempore . GR. ed\d\t scyniphes , Mirum, quantuin Jiii-«i
3. Qui inani . Ita inelius vidc.tur cuin huius vocabuli scriptura variant . AR,
 . . ,

3<5S
^
I N E X O D V M.
2.Tim. 5.V.8. 6. Declar^t hoc ApostoIuSj dicens :5/V«/ lannes , et Mamhref
restiterunt Moyst^sk et hi resistunt 'veritati -^ homines mente cor^
rupti 5 et reprabi eirca ficlem Dementia , sed vltra non proficient .

eorum rnanifesta erit omnibus ^ sicut et_ illorum fuit Hi autem, .

qui per ipsam corruptionem mentis inquietissimi fuerunt , insigno

tertio defecerunt 5 fatentes jsibi aduersum esse Spiritum sanctum ,
qui erat in Moyse .

7. Tertio enim loco ponitur Spiritus sanctus , qui est digitus

Dei . Vnde et iili deficientes in tertio signo, dixerunt : Z)/g/V«/ Dfi
est hic . Sicut autem concilLitus , et placatus Spiritus sanctus prae-
requiem mitibus » et humilibus corde ita contrarius aduersus
stat :

immitesjac superbcs inquietudinem exagitatj quam inquietudinem

muscae illae breuissimae significauerunt , sub quibus magi Pharao-
nis defecerunt, dicentes D/g-/Vz^/ Dei est hic : ,

8. Quarto ioco muscis Aegyptus percutitur Musca enim ni- .

mis insolens , et inquietum animalest in qua quid aliud , quam in- :

solentes curae desiderioruin carnalium designantur ? Aegyptus ergo

muscis percutitur quia eorum cordajqui hoc seculum diligunt
:

desideriorum suorum inquietudinibus feriuntur

9. Porro Septuaginta interpretes cynomyiam^id est,caninam
muscam posuerunt pcr quam canini mores significantur, in quibus
:

humanae mentis voluptas, et libido arguitur carnis Potest quidem .

hic locus significare etiam per muscam caninam forensem homi-

num. eloquentiam 5 qua veluti canes alterutrum se lacerant
10. lam vero quinto in loco animahum nece , vel pecudum
AegvptLis verberatur Vecordia in hoc arguitur, stultitiaque mor-
.

talium 3 qui tamquam irrationabilia pecora, cultum , et vocabulum

Dei imposuerunt non solum hominum sed et pecudum,
figuris, 5

ligno et lapidibus impressis Ammonem louem in ariete vcnerantes,

5 ,

et Anubem in cane Apin quoque colentes in tauro, et cetera quo-

:

que quae Aegyptus deorum suorum portenta miratur et in qui-

5
:

bus cuitum credebant inesse diuinum^in his videriint miseranda

supplicia . II' Vlce-

6. Grialius ccrlbit lamnes :; in Vul- 9. De

canina causidicorum facundla
gata cst lannes-.et mox ita et hi . AR. agit Isidorus lib. 3 . Sentent. cap. 57.,
8. rviusca eniin nimis insolens vsque quem ad lociim crudita annotatio c*t
ad feriuntur , Grf^. verbu i^. Mor. c.iy. Loaisac, AREV.
GRIALIVS .
 .

I N E X O D V M. 3^^
ir. Vlcera post haec , et vesicae tiirgentes ciim feruore sexto
in verbere producuntur. In vlceribus arguitur dolosa huius secu-
li 3 et purulenta malitia in vesicis tumens et inflata superbia :
in , :

feruoribus ira, ac furoris insania. Hucusque enim taJia per errorum

suorum figuras mundo supplicia temperantur .

12. Post haec vero verbera veniunt de supernis, scilicet voces,

tonitruajCt grandOjCt ignis discurrens. In tonitruis enim incre-
pationes,ac diuinae correptiones intelliguntur quia non cum si-' :

lentio verberat sed dat voces , et doctrinam caelitus mittit^per

:

quam possit culpam suam castigatus agnoscere mundus.

13. Dat et grandinem 3 per quam tencra adhuc vastentur na-
scentia vitiorum Dat et ignem^sciens , esse spinas , et tribulos,
.

quos debeat ignis ille depasci De quo dicit Dominus Ig»e m tucac . : iz,

'vr/Ji mittere in terram Per hunc enim ignem incentiua volupta-

.

tis 5 et libidinis consumuntur .

14. Quod autem locustarum octauo in loco fit mentio , pu-

tatur a quibusdam per hoc genus plagae dissidentis a se et dis- ,

cordantis humani generis inconstantia confutari Alio quoque seii^ .

s\x locustae pro mobiiitate leuitatis accipiendae sunt , tamquam va-

gae , et salientis animae in seculi voluptates
15. Nona plaga tenebrae factae sunt^siue vt mentis eorum
caecitas arguatur , siue vt intelligant , diuinae dispensatipnis, et pro-
^»
uidentiae obscurissimas qssq rationes . Posuit enim Deus tenebras
laiibulum suum , quas illi audacter,et temere perscrutari cupien-
tes , et alia ex aliis asserentes , in crassas, et palpabiles ignorantiae
tenebras deuoluti sunt .

16. Ad vltimum delentur primogenita aegyptiorum , siue prin-

cipatus,et potestates , et mundi rectores tenebrarum harum siue ,

auctores , et inuentorcs falsarum , quae in hoc mundo fuerunt , re-

ligionum , quas Christi veritas cum suis extinxit, et deleuit aucto-
ribus .

17. Porro quod

^ln diis eorum faciam iudicium^iWndi
stc[\\\X\\ii

hebraei autumant, quod nocte,qua egressus est populus, omniain

Aegypto templa destructa sunt , siue motu terrae, siue tactu ful-
minum Spiritualiter autem dicimus , quod egredientibus nobis ex
.

14. Alio quoque sensu vsque aci\o» Ib. Apud Grialium fortassc legendum,
custae j Creg. 33. Moral. c. 27. GR. Alio quoque sensu vsque advsluptates. AR.
'tom.V, Aaa
 . ,
.

370 I N E X O D V M.
Aegypto errorum idola corruantj et omnis peruersorum dogmatiim
cultura quatiatur.
C A P V T XV.

De Pascha .

I. Xnterea fit pascha : in occisione agni occiditur Christus , de quo

loann. i.
jj^ euangeh'o dicitur : Ecce agnus Dei: ecce qui toHit peccata mundi
Vespere immolatur agnus , in vespera mundi passus est Dominus
Prohibentur , qni pascha faciunt, ossa frangere j non franguntur in
loann. 19. cruce ossa Domini, attestante euangelista, qui ait Os eius non ccm- :

minuetis Sanguine agni ilHniuntur israeh*tarum postes, ne vastator

.

angehis audeat inferre perniciem .

2. Signantur signo Dominicae passionis in frontibus fideles po»

puli ad tutelam salutis , vt hi soli ab interitu liberentur , qui cruo-
re Dominicae passionis corde , et fronte signati sunt , qui etiam
opere loquuntur : S/^«^/«/w est super nos lumen vultus tui ^ Domi-
ne . Vnde et appcllatur ipsa solemnitas Phase , quod nos transi-

tum possumus vocare eo quod de peioribus ad meliora pergen-

:

tesj tenebrosam Aegyptum tierelinquimus.

3. Quod autem ait, de agni illius esu Omnis alienigena non ,

comedet ex eo , et in vna domo camedetur nec efferetis de camibus ,

eius foras^hoc de Christi corporissacramento , cuius agnus ille fi-

guram obtinuit, proprie tenetur scriptum cuius corpus : , et sanguis

in vna domo , id est , in vna ecclesia vesci praecipitur , nec effcrri

foras 3 in plebibus scilicet haereticorum , quae ab eadem ecclesiae ca"

tholicae vnitate foris vagantur .

C A P V T XVI.
De thesauris aegyptiorum

sibi
P populo Deus per Moysem , vt ab aegyptiis
raecepit dehinc
commodata peterent , quae auferrent. Sicque Moyses , et po-
pulus proficiscens, auro 3 et argento spoliauit aegyptios iussu Do-
mini Dei jnihil iniuste iubentis
2. Quid ergo haec praefigurauerint , nisi quod in auro et ar- ,

^entOj ac veste aegyptiorum significatae sunt quacdam doctrinae,

 I N E X O D V M. 371
quae cx ipsa consuetudinc gentium non inutili studio dlscuntur?
Sed siue hoc significet , siue illud^quod ex ipsis gentibus aniinac
pretiosae tamquam vasa aurea et argentea cum suis vtique cor-
, ,

poribus quod vestes significant , adiunguntur popuio L>d 3 vt simui

5

de hoc seculo tamqu.lm de Aegypto ^ liberentur

, .

C A P V T X V I L

De azymis .

i.V^uod vero ait , fermento sublato , sic profectos cssz filios

Israel de AegyptOjhoc et a nobis modis omnibus,si fieri

potest ^elaborandum est , vt exeuntes a seculi huius illecebris, non

ambulemus in fermento veteris malitiae^et nequitiae, sed in azy-
mis sinceritatis , et veritatis : quod ^sx. in noui hominis conuersa-
tione, relicto pristino homine cum vitiis suis.
• 2. Et illi quidem septem diebus azyma comedebant Nos vero .

si simpliciter 5 et pure versemur in his septem diebus, quibusmun-

dus iste peragitur, qui semper in suo ordine reuoluuntur, et quo-
tidie nobis agnus occidicur , et pascha quotldie celebratur , si fer-

mentum malitiae , et nequitiae non habemus , si innouatij nihil ex

veteris corruptionis malitia facere delectemur.
3. Nam quid est aliud fermentum , nisi corruptio naturae ?
quod ipsum prius a naturali dulcedine recede ns , adulterino
et
acrore corruptum est . In hac nobis praecipitur mansione , vt sem-
per egressionis ex Aegypto memores simus, vt celebremus pascha ,
id est 3 transitum nostrum de prioribus ad meliorajCt primogenita
nostri vteri , id est , nostrorum operum , cunctarumque virtutum
principlum Domino consecremus .

CAPVT XVIII.

De columna igTjis^ et nube .

i. lam tunc videtur Dominus nocte in columna ignis, et per

Cap. XVIir. n.i. Fere totum hoc caput Christus est , qui ctiam et columna : quia
cxcribitur a S. Ildefonso De cognit. ba- rectitudo » et firmitas , et sustentatio est

ptismi cap. 99. paucis immutatis , yt j nostrae infir ynitatis . AREV.

A aa 2
 .

372 I N E X O D V M.
diem columna nubis praecedens populum , et dux
iu ,
itinerls fa-

ctus. Nubes ista praecedens Christus est idem etiam : columna :

quia rectus 3 et firmus , et fulciens infirmitatem nostram . Per no-

losnn. 9.39, ctem lucens, per diem non lucens vt qui non vident , videantr :

et qui vident^caeci fiant

2. Potest et sic non incongrue accipi quod Christi sacramen- 5

tum tamquam in die manifestatum est in carne , tamquam in nu-

be:in iudicio vero tamquam in terrore nocturno quia tunc erit
, :

magna tribulatio seculi tamquam ignis, et lucebit iustis,et arde-

bit iniustis.
C A P V T XIX.

De ditustone maris .

I. v3equentibus inde aegyptiis Moyses virga aquas 3 et

,
percutit
transierunt filii Israel per medium Mare rubrum Quid Mare ru- .

brum^nisi baptismus est Christi sanguine consecratus? Hostes se-

qucntes cum rege y
qui a tergo moriuntur , peccata sunt praeteri-
ta, quae delentur, et diabolus, qui in spirituali baptismo suffoca-
tur Premunt quidem aegyptii
. vrgent 5 et instant peccata , sed :

vsque ad aquam .

C A P V T XX.

De Cantico ,

.p ost transitum rubri Maris canit canticum populus Deo , ae-

gyptiiSjCt Pharaone submersis . Non aliter et fideles, postquam de
lauacro conscenduntjextinctis peccatis , hymnum in voce gratula-
tionis emittunt, dicentes : Qantemus Domino ,
gloriose enim honorifi'
catus est : equum , et ascensorem proiecit in mare .

2. Quod tamen melius , et dignius ille dicit, qui habuerit tym-

Gal. 5. panum in manu sua^sicut Maria : id carnem suam crucifixerit
est ,

Coloss. 5. cum vitiis et concupiscentiis , et

3 mortificauerit niembra sua^quac
sunt super terram .

lam dehinc ducitur post maris transitum populus pcr deser-

3.
tum Baptizati scilicet omnes per mundum, non perfruentes pro-
.

missa patria sed quod non vident 5 sperando , ct per patientiam

:
 , ,

I N E X O D V M. 375
expcctando, tamquam iii desertosunt,et illic laboriosae, ct peri-
culosae tentationes, ne reuertantur cOrde in Aegyptum nec ibi :

tandem Christus deserit, nam et illa colLimna non recedit .

C A I?..y.,T XXI.

De aquis amaris .

XZj'igresso po.pulo de Mari rubro , occurrit eremus, in qua tri*

I:.

bus diebus ingredientes non habuerunt aqiiamj et peruenerunt ad

fontem zMarahjqui ex amaritiidine nomen accepit Murmurat po- .

pulus videns aquas , et potare non sustinens. Mittit lignum Moy-

sts in aquaSjCr factae sunt dulces. Intellige , amaras aquas occi-
dentis literae , et legis habere figuram .

2.Quibus si immittatur confessio crucis , et passionis Domini-

cae sacramentum iungatur , tunc efficitur aqua Marae suauis: et
amaritudo literae vertitur in dulcedinem intelh"gentiae spiritualis .
Vnde et scriptum tsf.Constituit Dominus populo suo legem^ et iu-
diciay et tentauit eum .

3. Aho quoque sensu,quod aquae Marae , hgno in se susce-

pto dulcescunt, indicium erat , amaritudinem gentium per h'guun}
5

crucis Christi in vsum dulcedinis quandpque esse vertendam .

4. Sciendum vero iuxta superiorem sensum quod primum ,

ductus est Israel ad aquas salsas , et amaras , et hgno monstrato

a Domino dulcibus effectis , postea venitur ad fontes. Primo enini
ducitur populus Israel ad h'teram legis, in qua donec permanet
de amaritudine recedere non potest .

C A P V T XX II.

De duodecim fontibus

i.\^uum crgo per lignum vitae dulcis fuerit effecta , et intel-

Cap. XXI. n. I. Egrcsso populo Ex . vsque ad zznoiccv tt ^ verba sunt Orig.

hom. j. Orig. in c. 15. vel sermoae Aug. ibid. GRIAL.
91. de tempo^e , GRIAL. Ib. Prudentiiis in Dittochaeo n.XIV,
Cap.XXII. n.i. QuuDft erjo pcr lignum in hac allegoria explicanda yersatur , in
 ,

374 I N E X O D V M.
lioi lex spiritualiter coeperit, tunc de veteri testamento transitur
ad nouuin, et venitur ad duodecim apostolicos fontes . Vbi ar-
bores erant septuaginta palmarum Non enim duodecim soli-apo-* .

stoli fidem Cbristi praedicaiierunt,sed et alii septuaginta missi ad

praedicandum verbum Dei referuntur : pcr quos palmas victoriac

Christi mundus as^nosceret.
2. Siquidem et isti duodecim fontes , septuaginta palmarum
arbores irrigantes 3 apostolicam gratiam praefigurantj populos ia
septenario numero decuplato rigantem y vf per septiforme Spiri-
tus donum lcgis decalogus impleatur ;^on .

C A P V T XXIII.

De cibis alitum ^ et Manna .

urmurat mterea populus in deserto propter tamem , et

conuersus procul in nubc respexit gloriam Dei . Aspexitque ve-

spere coturnicem et mane diei alterius Manna
5 . Quid enim peC
volucrum escas , nisi praedicationes diuinitus missae intelliguntur ?
Quae transcurrunt per verba sonantia , quasi per aerem volatilia

pennata quibus per fldem pascuntur

: hi , qui ad patriam regni cae-
lestis peruenire contendunt .

2. quidem et volucrum esca veteris significare legis elo-

Potest
quia,quae plebem carnalem tamquam carne , alebat per verba ,

diuinitus missa^quasi per volatilia Vnde et vcspere dantur:quia .

cuncta^quae carnaliter illis concessa sunt finem erant habitura. 5

3. Manifestato autem lumine fidei datur Manna populo Man- .

na vtique j quod est ChristuSjqui tan.quam panis viuus de caelo

descendit, qui per nubes euangelicas vniuerso orbi pluitur, non

cuius commenrario nonnulla annotaui ex quamquam etiam apuil S. Maitinum Le-

S. Ildefonso , et S. Martino Legionensf gionensem ,qui Isldorum excribit , tom.
qui Isidoro quoque concinunt Ibi etiam . i. pag. 298. eodem modo septijortnem
explicui , cur discipuli Christi aliquando Irgitur . AREV.
scptuaginta duo dicantur T^ro fidcrn . Cap. XXIIL n. i. Murmurat vsque etd
Christi praedic^urruut CodexReiiio-^W^Lt, super mel , et hunm ^ sententia cx eod.
6g^. exhibet fidenj Christi mundo itino- Orig.\verbti diuersa . GR.
/«fj^ww/, quod genainum arliitror . AR. Ib. Coturnicem. Alh. coturnices iqaod
2. SeptiforrKe . h\h. septiformis . Gri- videtur pracferenduna . ARLV.
alius mcndosc , vt arbitror , septiformcin :
 .

J N E X O D V M. 375
iam niurmuranti populOjCt tentanti synagogae , sed credenti,et in
in illo spem ponenti datur autem Manna in- ecclesiae . Hoc est

deiiciens hic est panis caeli, et verus cibus angeiorum

: quo Dei :

verbum corruptibiles incorrLiptibiliter pascit, quod vt manducaret

homo 5 caro factum est , et habitauit in nobis .

4. Quo etiam qui vescuntur , spiritualiter viuunt . Nam illi

veterem figuram carnaliter accipientes, mortui sunt . Non incon-

grue per Manna etiam caelestia significantur eloquia . Vnde et in-
terpretatio nominis sic sonat ; Manna enim interpretatur , ^uid est
A(?f?Quum enim audimus ,legem Dei recitari in ecclesia, interro-
gamus doctores dicentes Quid est hoc Hoc autem Manna minu- : '^.

tum eratjsicut semen coriandri et suaue Quid verbo Dei mi- , ;

nutius? quidue subtilius ? aut quid dulcius , et suauius eloquiisDei, psalm. nl.
quae sunt super mel , et fauum ? .i :-.,.;;,'j.'.i.

5. Sed quid est quod sexta die duplum colligi iubetur, quod
,

etiam sufficiat in sabbato ? Sexta dies ista est sexta aetas mundi,
in quo nunc sumus In hac ergo duplum colligit qui propter
. .,

spem vitae aeternae verbum Dei a.udit et facit in hac duplum , :

recondit , qui bene viuitjet aliis misericordiam praebet

6. Quod
reponebatur pro sabb.ato ,..non corrumpebatur'*
et
Bona enim opera facta propter flituram requiem in futuro seciilo
permanent . Qui vero iniideles erant , et praeter causam sabbati
seruabant de Manna , ebulliebant ex eo vermes , et computrescebat :

sic et qui propter praesentem vitam , et amore.rn ' seculi thesauri-

zant, his iile vermis ebullit , qui nunquam moritur . Isti sunt ver-
mes, quos generat auariria,.et diuitiarum caeca cupiditas his , qui
habent pecunias,et videntes in necessitate fratres suos , claudunt
ab eis viscera sua . ,

Sed et iisjqui post susceptum verbum Dei peccant , eflfici-

7.
tur ipsum verbuni Dei vermis , qui eorum semper conscientiam
fodiat, et arcana pectoris rodat . Quamquam et vermis sit Christus,

5. Sed quid cst quod sexta vsquf Albornoz. Grialius cum al'is ecitis ssd :

(td vermis efficitur , ex eod. loco GR. . et is , qui post susceptum verbum Dei
6. Alb. et propter causam sabbati peccat , ejficitur ei ipsumverbitm Dti ver-
seruabant illud , ebulliebant etc. Verum tnis , qui eius semper conscientiam fodi^

propter reiiciendum est . Grialius prae- ct f/r.^, Quod -etsi implicatum videmr,
"

ter causas AREV,. ferri tsmen jpoiest . AREV,

7. Sed et iis , qui etc. Ita Codex
 , .

3 7^ I N E X O D V M.
Psalm. 21. ipso loquente Ego autem sum vermis ^ et non hdmo
: Sicut cnim ,

ipse est aliis in ruinam , aliis in resurrectionem , ita et ipse in Man-

na fidelibus quidem dulcedo mellis, infidelibus vermis eificitur .

CAPVT XXIV.

De petra , virga percussa .

I. Jl ost Manna queritur popuius sub ardorc sitisjCt fons de pc-

tra erupit. Eadem autem petra quae percussa aquam euomuit, ,

Christi figuram habuit aperto^aquae cunctae fluxeruntjad . Quo

quem velut virga h'gnum passionis accessit, vt emanaret credenti-
bus ^ratia Percussa enim petra fons manauit Percussus in cru-
. .

ce Christus sitientibus lauacri gratiam , et donum Spiritus sancti

cffudit .

2. Petram enim istam figuram habuisse Christi , probat Apo-

Stolus 3 quum dixit Bibebant autem de spirituali consequenti eos petra ,
:

petraautem erat Christus Quod autem sitiens populus propter aquam .

murmurat aduersus Moysem , et propterea iubet ei Dens , vt osten-

dat eis petram 5 de qua bibant ,
quid
hoc significat , nisi quia si-
quis est 3 qui legens Moysem , murnmrat aduersus eum , et displl-
cet ei lexquae secuqdum literam est scripta , ostendit et Moyses
,

petramjqui est Christus , et adducit eum ad ipsam^vt inde bi-

bat 5 et reficiat sitim suam ?

C A P V T XXV.

De pugna Amalech

I. X ost haec Moyses ascendit in rrontem losiie contra Amalech ,

militat, tenet virgam Moyses , brachiaquc sua in modum. crucis ex-

tendit. Sicque hostis , id est , diabolus , vitam caelestis patriae inter-
cludere molitus , signo crucis Dominicae superatur. Dum leuaret
manus Moyses vincebatlsracl , : rursus si inch'nasset , superabat Ama-
'
lech
Cap. XXIV. n.i. Post Mann» ^//jwf rfrf aperto lntere cuncta fluxertdnt AREV. .

sitiai suam , ^ta; coc^. GR. 'Dap. XXV. n.i, Post haec Moyses,CX

Ib. Grialius quaeritur populus . Alb. eius eod. GRIAI.s

 .. .,

I N E X O D V M. 377
I«ch . Elcuantlbus cnim nobis actus nostros ad caehim , rectores
tenebrarum subiiciuntur .

2. At contra rcmissis orantcs manibus , hoc cst, terrenam con-

uersationcm scctantes , hostis victor insequitur , sedet Moyses su- Zacchiif. j.
per lapidem , qui. in Zacharia septem habebat oculos, et in Samue- i.Rcg. 7.
lis volumine appellatur Lapis adiutorii , et vtramque manum eius
Aaron,et Hur,quasi duo populi , aut duo testamenta , sustentant.

CAPVT XXV L
De cognato Moysis,

,D. euicto autem Amalech , superuenit lethro socer Moysis, ad-

ducit Sephoram, id est vtrumque fiUum ex vtroquc
, ecclesiam ,

populo procreatum Dat Moysi consihum septuaginta seniorum

.

Audit eum Moyses et facit quaecumque dicit. Vbi magnae ad-

, ,

mirationis est,vt Moyses propheta Deo plenus, qui cum Domi-

110 facie ad faciem loquebatur , ab homine gentili consihum acci-

peret , et faceret omnia, quaecumque diceret illi nisi vt formam :

humilitatis populorura principibus daret, et futuri sacramenti de-

si^naret imap^inem
2. Sciebat enim , quandoque futurum , quod per popuUuii ex
gentibus congregatum ea , quae in lege deerant , eo suggerente
complerentur , bonumque, et spiritualem intellectum afferret ad le-
gem Dei 5 et sciebat,quia audiret eundem popukim lex , et faceret
omnia, quaecumque diceret ,legisque diminutio ,suggerente euan-
gelio , compleretur

C A P V T XXVIL
Be ascensione Aloysis in montem ,

X. Ouccessit itaque post haec populus quadragesima sept*naa die

2. Lapidem qui . Alborn. Lapidem y Cap.XXVII. n.i. Successit vtique x;/<7«{f

id est y ecclesiH super Christutn, qui AR.. ad sensibus z^cnt ^verba sunt Cre^. y,
Cap.XXVI. n. I. Dciiicto autem Ama- Moral. -c.iy. GRIAL.
lech vsque ««if completur , Or/g. hom.ii. Ib. Descendit Aia»/. Alborn. addit,
.

in cap.i-], GRIAL. dcsceadit Sed quid est moraliter j quod

.

lom.V. Bb b
 . . ,,,,

378 I N E X O D V M.
e^ressionis ex Aegypto ad montem Sina , ibique Moyses ascendit
ad Dominumjet Dominus ad eum descendit Mons quippe alti- .

tudo contemplationis nostrae est, in qua ascendimus, vt ad ea>

quae vltra infirmitatem nostram suiit , intuenda subleuemur Sed .

in hanc Dominus descendit, quia sanctis multum proficientibus

parum de se aliquid eorum sensibus aperit .

C A P V T XXVIII.

De tonltruis , et fulguribus .

I. Aam dcindequinquagesima die post actum pascha data est

lex Moysi Ita et quinquagesima
. die post passionem Domini
quam pascha illud praefigurabat, datus est Spiritus sanctus pro- ,

jiiissus Paracletus ^ descendens super apostolos , et qui cum eis

erantjin centum vi^inti Mosaicae aetatis numero constitutos : ct
diuisis linguis credentium , totus euangelica praedicatione mundus
implerus est
2. Dicitur illic lex scripta digito Dei Et Dominus dicit dc
.

Spiritu sancto : In digito Dei eiicio daemonia Aspicit illuc cun-

,

ctus populus voces, et lampades 5 montemque fumantem , tonitrua^

et fulgura, clangoremque bucinae perstrepentem In vocibus .

namque , et tonitruis clamor praedicantium intclligitur in lampa- :

dibus claritas miraculorum : in sonitu bucinae fortis pracdicatio

sanctorum
3.Quae omnia in aduentu Spiritus sancti completa sunt
quando omnes discipuli Christi in varietate linguarum praeceptis,
ct signis intonuerunt Intcrpretatur aucem Sinai rubus
. quod si- ,

gnificat ecclesiamjin qua et Dominus loquitur Moysi Quod au- .

tem legem daturus DominuSj in igne, et fumo descendit , hoc si-

gnificatjquia ct fideles claritatis suae ostensione illuminat , et infi-

delium oculon per fumum erroris obscurat .

4. Quod vero videtur in caligine, hoc significat ,

quia impii
qui terrena sapiunt , caligine malitiae eum descendentem , id est

Moyses in mente ascendit , et Pominus Cap.XXVIII. n.^. Quod autem legem

itd montem descendit? Adons etc. Gnalnn daturus vsque ad o\i% cixtzx , verba Greg.
jn not. vtique pro i.aqu!. AREV. 6. Moral. f. 17. GR.
 , , ,,

I N E X O D V M. 379
irt hiimilitate non cognoucrunt Alias iti cali^ine vlsii^
nasccntem , .

leoem deditjquia veritatem suae legis non sequuturis infidelibus

quasi per caliginem dixit : Ve videntes non 'videant , e£ audienfet
non audiant ^

CAPVT XXIX.
De decem verbis

,D
ct cognitionis suae
Dominus Moysi legem innocentiae nostrae,
at igitur inde
Eandemque in decem verba constituit ec
.
,

saxeis tabulis digito suo scripsit Et haec quidem praecepta ita .

sunt distributa, vt tria pertineant ad dilecrionem diuinae Trinita-

tis 5 septera vero ad amorem fraternum, quibus societas humana
non laeditur.
2. Primum decalogi Patrem pertinet mandatum ad Deum
dum dicit: Dominus Deus tuus Deus vnus est Vtique vt haec .

audiens 5 viium Deum Patrem colas^et in multos fictos deos for-

nicationem tuam non cffundas In hoc praecepto prohibetur coli .

aliqua in figmentis hominum Dei similitudo , non quia non habet

imaginem Deus ^sed quia nulla imago eius coli debet , nisi illa ,
quae et hoc est quod ipse , nec ipsa pro illo sed cum illo
, , .

3. Secundiim praeceptum ad Filium pertinetjdnm dicii Non :

assumes nomen Domini Dei tui in 'vanum Creatura enim niuta- .

bilis cst^ac propterea dicitur : Omnis creatura vanitati subiecta est

ErgOjne quisquam Filium Dei Verbum 3 per quod facta sunt o-
mniajputaret esse creaturam , ideo dicitur: Non accipies in va-
num nomen Domini Dei tui Id est , ne aestimes , creaturam cssc '-,

Filium Deijquoniam omnis creatura vanitati subiecta est sed cre- :

dasj eum esse aequalem Patri, Deum de Deo , verum Vtrbum >
per quem omnia facta sunt.
Cap. XXIX n. i. Scripsit . Et haec . gmcm addit Hoc pr»ecepto prohibetur
:

Alii scribit : quare in tnbulis lapideis si- coH in jigmentis hominum Dei similitU'
gnat i iudaeos dura ceruice fuisse Et . do \ non quia non habet imaginet» Deus ^
haec . AREV. sed quia nulla imago eius coli debet ,
2. In hoc praecepto vsaue ad sed nisi illa , puod hcc est , quod ipse , nec
cum illo , haec tantum legebantur in Fal.-, ipsa pro illo , sed cum illo AR. .

quat proptetea recepimus ,quia

et Cotnpl. 3. Creatiira enim vsque rt</ Dei tui ,
sunt Aug. verba epiit. 119. ad lanuar, haec in solo Val. ^ quae sunt item Aug.
cap. II. GR. verba . GRIAL.
Ib. Coclex Regio.Vat, 293. ad mar-
Bbb 2
 ,

380 I N E X O D V M.
4. Tertio praecepto legis insinuatur de obseruatione sabbati,
quod ad Spiritum sanctum dono requies nobis sem-
pertinet , cuius
piterna promittitur Nam quia Spiritus sanctus dicitur, in quo no-
.

bis requies aeterna proraittitur, propterea et septimum diem san-

ctificauit Deus In aliis enim diebus operum non est nominata
.

sanctificatio , nisi in sabbato , vbi dicitur : Requieuit Deus .

5. Proinde igitur hoc mandatum pertinet ad Spiritum san-

ctum tam propter nomen sanctiiicationis , quam etiam propter ae-
5

ternam requiem ad donum Spiritus sancti pertinentem Dicitur .

cnim ibi Memento ^vt diem sabbati sanctifices : sex diebus opera-
:

beris 5 et facies omnia opera tua , septimus autem dies sabbatum est
nomini Dei tui^ non facies omne opus
6. In sex dierum opere sex milium annorum operatio conti-
netur . In septimo vero requies ilJius beati regni, et tempusosten-
ditur^quod carnaliter iudaei sapientes, et celebrantes peccant Et .

hoc ne nos ad fidem mendacii fallentis aptemus clamat per Pro-

, j

Isal. j. phetam Deus Neomenias et sahbata vestra odiuit anima mea ,

: ^

7. Quomodo ergo sanctificata erunt sabbata illa,quae odiuit

Deus? Illud ergo sabbatum ^sx sanctificatum , vbi post bona vitae
huius opera requies nobis aeterna promittitur . Ideoque quidquid
agimus, si propter futuri seculi requiem facimus veraciter sabba- ,

tum obseruamus non vt iam m ista vita nos requiescere

,
aestime-
musjsedvt omnia,quae bene operamur non habeant , intentio-
nem , nisi in requicm sempiternara .

8. Post haec tria praecepta, quae ad Deum pertinent , septe-

narius succedit numerus mandatorum ad dilectionem proximi per-
tinens, et incipit ab honore parentum Quod tamen in ordine .

quartum est Honora patrem tuum et matrem tuam A parentibus

•
, .

cnim suis homo apcrit oculos et haec vita ab eorum dilectionc ,

sumit cxordium Indc hoc mandatum primum est in septem,sicut

.

Matih, ij. et Dominus in euangelio ait Honora patrem tuum et matrem : ,

tuam quod est mandatum primum

, .

4.Tertio pr.iecepto \cg\s ^ omnia cx his verbis sentiremus , diximus *d c.j.

ipisf. Aug. citattt ad lanuar. cap. 11. Cen., adulterina plane esse , nrque repe-
#/ seq. GRIAL. riri vsque huiusmodi quidquam in codi-
6. In sex dierum opere scx milium ce Oliuensi neque apud Aug. ,vnde sunt
-,

anjQoruin oiperatio coatinetur Quid de . reliqua . GRIAL ,

 . . , ,,

I N E X O D V M. 3S1
9. Scd quomodo primum
quod quartumjnisi quia vt prae- , ,

dictum est in septenario numero , qui pertinet ad dilectionem pro-

,

ximi^primum est in altera tabula? nam ideo duac tabulae legis

datae sunt . lubetur ergo in hoc praecepto filiis honorare paj.3n-
tes neque contumehosos iliis existere sed officio pietatis reuerea*
5 :

tiam debitam praestare Nam qui parentibus honorem deferre non .

nouitjquibus parcere poterit, aut quomodo alios dih*gere poterit

qui suos odit ?

10. Quintum , iV(7« occides . Etenim non sohim opere perpe^

trans homicidium facit : sed etiam ct qui incurrit in cum esurien-
tem 5 vel nudum , qui mori possit, nisi indumentum , cibumque por-
rigendo subueniatjCt idem homicida tenebitur .

11. Sextum quisquam practer ma-

3 A/o;/ moechaberis : id est,ne
trimonii foedus ahis feminis misceatur ad cxplendam libidinenfi .

Nain speciahtcr adulterium facit , qui praeter suam coniugem ad

alteram accedit
I 2. Septimum Non jurtum facies ^ quod est vitium rapacitatis .
,

13. Ocunvixn^Non falsum testimoniu?n ^/Vfi , quod est crimen

mendacii , et falsitatis

14. Nonum , Non concupisces vxorem proximi tui . In hoc

praecepto vetat intentionem adulterinae cogitationis . Nam ahud
est facere ahquid tale praeter vxorem : ahud non appetere ahcnam
vxorem . Ideo duo praecepta swwx. ^non moechaberjs y et,, non Qon-
^ ^* -
cupisces ijxorem proximi tui ,
' '

15. Decimum 5 N(7/2 concupisces rem proximi tui , In quo prae-

cepto damnat ambitionem secuh , et refrenat concupiscentiam re- ,hi

rum . Itaque horum primum prohibet superstitionem , secundum

crrorem , tertium interficit secuh amorem quartum. impietatem ,

quintum crudeh'tatem sextum aUidit fornicationem, scptimum rapa- ,

citatem, octauum perimit falsitatem j nonum adulterii cogitationcm 5

decimum mundi cupiditatem.
16. Inter haec igitur omnia decem praecepta solum ibi , quod
de sabbato positum est^figurate obseruandum praccipitur. Quam
9. Ex nonnullis mss. colligitur lu- quem videt pati necessitatem, quae du~
hentur . . . ///;" honorare etc. AREV. cat ad mortem , et idem homicida tenC'
' •
10. Albornoz. Non solum enim qui tur. Pro in eum esurientem alii habent
»pere perpetrat , homicidium facit , sed. in homiaem esurientem AR. .

ttinm qui claudit viseera sua fratri suo 16. Inter haec igitur omi^\z vsqut ad
 3^2 I N E X O D V M.
figuram nos intelligendamj non etiam per otium corporale cele-
brandam 3 suscepimus. Reliqua tamen ibi praecepta proprie prac-
cepta sunt,quae sine vlla figurata significatione obseruantur. Nihii
cnim mystice significant, sed sic intelliguntur j vt sonant Et no- .

tandumjquia sicut decem plagis percutiuntur aegyptii^sic decem

praeceptis conscribuntur tabulae ^quibus regantur populi Dei.

CAPVT XXX.
De duahus tabulis , ".

X,V--/ur autcm in duabus tabulis scripta est lex , nisi aut propter
duo testamenta significanda> aut propter illa duo praecepta dile-

DeijCt dilectionis proximi, in quibus tota lex pendet , et

ctionis
prophetae ^ Haec enim iw tabulis singulis explicata sunt In vna .

enim tria praecepia ad Dei pertinentia charitatem in altera vero :

^eptem pertinentia ad proximi societatem .

CAPVT XXXI.

De lapideis tabulis ,

I.w3ed ci:ur lapideae eaedem tabulae fuerint, nisi ad significan«

dum cor iudaeorum lapideum ? Per lapidis insensibilitatem demon-

strauit duram eorum mentis stoliditatem : de qua Propheta di-

Ezech. 36. cli-y Auferam ab eis cor tapideum ^ct dabo eis cor carneum .

2.Cor. ?.
2«* Vnde Apostolus Non in tabulis lapideis ^sed in tabulis
:
cor-

dis carnalibus Neque enim hoc tvabulae carnales volunt

» vt , car-

naliter sapiamus,sed quia comparatione lapidis, qui sine sensu

in

cst 5 caro sentit: iccirco per lapidis duritiem significatum est cor
non intelligenSjCt per carnalem sensibilitatem significatum est cor
intelligens .

Vt %ot\znK.,hitec tantumUguntur in Val. ^ cem praecefftls ad ample»

ttia pertinent

~^t Compl. sunt tamen Aug, verba c. il» ctendum Deum Retiqua ieptem ad amO"
.

ipist. 119. ad lanunr. GR. rem fritternum , quibus humana societas

Ib. Mendum erat apud Grir<lium sol tion laeditur Post regantur populi Dei
.

ibi quod . Pro inter haec .vt sonant

. , Flor. 2. addit , et dacmones occidantur ,
•
Flor. 2. paucioribus rcrbis , £a- ht^ de- AREVALVS .
 , :

I N E X O D V M. ^ts

C A P V T XXXII.

De alsari de terra

I. V^uod autem additur ibi Domino: Non facietif vobis deos3.

^^argenteos -^et aureos altare de terra facietis mihi

\ Altarc .

enim de terra Deo facere est incarnationem mediatoris sperare *,

tunc qiiippe a Deo nostrum munus accipitur, quando in hoc al-

tari nostra humilitas , id estjsuper Dominicae incarnationis fidem

posuerit j quidquid boni operatur in altari ergo de terra oblatio- :

num munus offerimus , si actus nostros Dominicae incarnationis

fide solidamus.

CAPVTXXXIII.
... ia
De tion sectis laptdibus faciendo ,

I. A-yeinde adiecit : Quod si altare lapideum feceris mihi , non

aedificabis illud de sectis lapidibus : enim leuaueris super id cul-
//

trum jpolluetur . Secti lapides hi sunt , qui vnitatem scinduntjac

diuidunt semetipsos a societate fraterna per odium , vel schismata
tales in corpore suo non recipit Christus, cuius corporis figuram
altaris illius constructio obumbiabat.

2. Isti vero non secti lapides , ex quibus altare construi iube-

turjhi sunt 3 qui fidei , morumque vnitate soh*dantur : de quibus

dicit Apostolus : Vos estis lapides i'iui , coaedificati in domus spiri-

tuales . His non est iniectum ferrum , quia incorrupti sunt, et ia-

cula maUgni ignita non receperunt : quique vnum altare faciunt j

quia vnitatem fidei^vel concordiam charitatis sequuntur.

Cap.XXXII. n.i. Quod autera additur Cap. XXXIII. In titulo intelHgitur De

vsque ad fide solidamiis , Greg. 3. Moral. altari etc. Hos titulos non ab auctore, ssd.
cap. 15. GR. ab excriptoribus factos satis constat . AR,
384 I N E X O D V M.

CAPVT XXXI V.
Dc non ^scendendo ad id per gradus .

.M
tim vnum
on ascendes per gradus ad altare
alio praeferens, ad me peruenies
meum
,
^ id est, non grada-
neque priorem, nc-
que posteriorem tempore discernes, quia diuisum , et st-questratum
vnitatis Dominum propitium non habebis Hoc enim ariani fa- .

ciuntjqui inseparabilem Patris , Filii , et Spiritus sancti substantiam

diuidunt lam deinde quamplura legis praecepta dantur , quibus
.

omissis, quae opportuniora sunt , dicenda sunt .

C A P V T XXXV.
Tie hebraeo sex annts seruiente . r^

I. XT raecipitur enim post haec in lege , vt hebraeus puer^si for-*

te in seruitutem deuencrit, sex annis seruiat , septimo vero anno 11-

ber dimittatur . Quod si egredi a seruitute noluerit propter vxo-

rem 5 et filios, perforabitur auricula eius subula > et erit seruus iii
seculum .

2. Hoc de praesenti non dicitur seculo, sed de futuro quia :

in sex aetatibus huius seculi seruientes , in septimo die, id est^ae-

terno sabbato hberabimur tamen vohierimus esse liberi , dum
: si

adhuc in seculo seruimus peccato Si autem noluerimus , perfora- .

bitur nobis auricula in testimonium inobedientiae , et cum vxore,

ct filiis nostris,quos praetulimus libertati , id est , cum carne^ct
operibus eius^iugiter peccati serui erimus in aeternum .

CAP.
Cap. XXXIV. n. I. In ms. Cod. Alb. de non dscenden do quod proterea reti-:

e»t ajcendes i yt in Vulgata Exodi 20. nui , quainuis Grialius cum aliis cxhibcat
26. >etin titulo huius caplti^ indicatur, accedes AR. .
 . , ,

I N E X O D V M. s%s

C A P V T XXXVL

.1 .llnd vero quid sIgnIficat>qiiod in hac lege ociilum pro ocu-

lo Oculus enim est quisque doctor , tamquam vitae
dari iubetur ?
demonstrans iter Idem autem %i intentionem auditoris per ali-
.

quam perniciosam doctrinam conetur extinguere, si oculum laedat

animae 3 et intellectum eius turbet, auferatur, necesse est, ab eccle-
siae praesulatu i et inteliectus eius turbulentus, ac ferox ,
qui scaa-
dalum fidei generat , proiiciatur .

2. dentem laesit auditoris, pcr quem Scriptura-

Sed etsi quis
rum cibos comminuebat , et diuidens spiritualiter distinguebat , vt
subtilem ex his ad interiora animae transmitteret sensum quisquis :

ergo huiusmodi euellens dentem conatur a corpore Christi praeci-

dere , auferatur dens iUi

3. De tahbus enim dicitur: Detites peccatorum contriuisti : si- Psalm.?.

quidem et manus pro manu , et pes pro pede deposcitur . Manus

est actio operantis : pes est, per quem inceditur ad bona opera
vel mala . Praecidatur ergo iile ,
qui scandalum facit , non solum
in fide,sed etiam m actibus,qui per manum significantur, aut of-
fendicukim praebet quo pedes inteHiguntur ,

4. Recipiat etiam combustionem qui combussit, et gehennae ,

fraternam tradidit animam Per quae signacula osrenditur , vt iste .

percussor omnibus detruncatus membris , a corpore excidatur eccle-

siae , vt ceteri videntes,timorem habeant , et non faciant simihter .

C A P V T XXXVII.

De decimis , et primitiis offerendis .

I. Xubetur quoque inter haec israeliticus popuUis decimas frU-

gum cunctarumque
, primitias rerum ofterre Domino . SpirituaHter

C^p.XXXVl. R.j. O^endiculum praebet. sensus . Menduai ergo est in Grialio

Ita mss. , et plericjuc cditi , et cohaerct prttehent . AREV.
Tf^rny, Cc c
 . . .

386 I N E X O D V M.
quippe primitiae frugum^vel primogenitorum , principia bonorum
operum ostendunt , vel ipsam bonam voluntatem j quae prior esc
opere^quam pelagiani sibi tribuendo offendunt Deus autem j .

dum illa sibi a nobis iubet offerri, indicat ad ipsius gratiam per-
tinere .

2. In decimis porro Domino offerendis denarius numerus per-

fectionem significat : quia vsque ad ipsum numerus crescit : ideo-
que sicut in primitiis principia voluntatum, ita in decimis consuin-
mationes nostrorum operum ad Deum referre praecipimur , a cjuo
ec boni operis iniriumjet perfectionis percipimus effectum .

3. Verum ) quod Avaiz^ Primogejjita asini mutabis cwf : per asi-

num quippe hoc loco immunditia, per ouem vero innocentia de-
signatur Asini ergo primogenita oue mutare est immundae vitae
.

primordia ad innocentiae simplicitatem conuertere vt postquam :

omnia illa peccator egitjquae^vt immundaj Dominus respuitjca

iam agendo proferat quae Dei sacrificio vt mundaj imponat
, ,

Quod vero sequitur,S/ ?ion redimes occidetur qmd, nimirum mens ^ :

immundajet delictis obnoxia si non fuerit in melius commutata> ,

necabitur morte perpetua

CAPVT XXXVIII.
De 'uitulo combustu igni .

I.jLxescendens itaque Moyses de monte cum tabulis dum au- ,

disset populum quod fuerat ad idola consecratus indignos eos

, ,

iudicans accipere legem, proiecit de manibus suis tabulas quibus ,

confractis , incendit vitulum , quem plasmauerant

2. Sed quid sibi velit isre vitulus quem fecerunt ,
sibi filii

Israel in solitudine? quod Moyses ipsufn vitu-

Vel quid significet ,

lum igne combussit, minutatimque concidit et in aquam asper- ,

gens potum populo dedit ? Si enim tabulas, quas digito Dei,hoc

cst , operatione Spiricus sancti scriptas acceperar, ideo fregit,quia
indignos eos,quibus eas legeret , iudicauit: si denique vt ab eis

Cap. XXXVII. n.j. Verurn , qaod di- Cap. XXXVIII. n.i. Fortassc praeferen-
xit vsque ad morte perpetua Grr^^or. , , quod
tluiTi est in Alborn. cum tabiilis^
27. Moral. cap.w. GKIAL. quutn au.iiiset , populum ad idola con-
Ib. Grialius iloco immuniiitias . AR. uenum . AREVALVii .
 .

I N E X O D V M. 387
ille vltLiliis penitLis aboleretiir , incendlt eum, et contrliilt, et in
aquam sparsit , atque submersit , vt quid et potum hunc populo
dedit?
3. Quem non
factum hoc ad quaerendam 5 et inteHi-
excitet
gendam propheticam significationem ? Occurrat ergo iam intentis
mentibus^quia tiiaboli corpus significabatur in vitulo id est, ho- :

mines in omnibus gentibus , quibus ad hacc sacrilegia caput, hoc

est j auctor est diabohis .

4. Aureum praetcrea , qula videntur idololatriae ritus , velut a

sapientibus instituti De quibus dicit Apostolus Quoniam cogno-
, :
Rom. r. 21.
scentes Deum^non sicut Deum glurificauerunt aut gratias egerunt^ ^
et 22.

sed euanuerunt in cogitationibus suis^et obscuratum est insipiens cor

torum .

5. Dicentes enim ^ se esse sapientes ^ stulti facti sunt^et muta-

uerunt glariam inccrruptihilis Dei in similitudinem imaginis cor'
ruptibilis hominis , et volucrum , et quadrupedum , et serpentum .

Ex hac quasi sapientia iste vitulus aureus, qualia solebant aegy-

ptiorum etiam primates^et tamquam docti homines adorare fig-
menta .

6. Hoc ergo vitulo. significatum est omne corpus : id est,

omnis societas ^entilium
deditorum Hanc sacrileoam idololatriac .

societatera Dominus Christus illo igne comburit de quo in euan- :

gelio ait Ignem veni mittere in terram vt quoniam non est^qui

: : I^ucac 12.

se abscondat a calore eiuSjdum in eum crcdunt gentes , igne vir-

tutis eJus diabolica eis fcrma soluatur .

7. Totum deinde corpus illud comminuitur , id est , ab illa

malae conspirationis confiatione discissum verbo veritatis humilia-

tur 5 et comminutum in aquam mittitur, vt eos israelitae , id est,
euangelii praedicatores ex baptismo in sua membra ^id estjin Do-
minicum corpus transferant : quorum vni israelitarum , id est^Petro
de ipsis gentibus dictum est sic : macta^et manduca . Si macta^ et Act. 10.
manduca quare non etiam , concide et bibe ? ita
, , iste vitulus per
ignem zeli et aciem verbi , et aquam baptismi ab
, eis potius , quos
absorbere conabatur, absorptus est

4. In Vulgata , quia quum coinouissent Deum , non sicut Deum etc. AREV.
Ccc 2
 . . ,

^U I N E X O D V M.

C A P V T XXXIX.

De interfectis tribus milibus .

r. N«,mc autem quid etiam propheticae significationis habuerit

requirendum est ,
quod ex eis multos, qui sibi, absente ipso > ido-
lum fabricauerant vUa cuiusque necessitudinis distinctione
, sine
iussit interimi Facile est autem ^ vt inteUigatur , hominum illorum
.

interemptione significari vitiorum talium insecutionein , qualibusad

eandem idololatriam defluxerunt ^ in talia quippe vitia saeuire nos
Coloss. 3. iubet Apostolus quum dicit ,
Mortificate memhra *uestra^ quae
:

sunt super terram ^fornicationem , immunditiam ^ luxuriam 5 concu-

piscentiam malam et auaritiam ^quae est idolorum seruitut
:,

2. De porta vero vsque ad portam ire tsl a vitio vsque ad

vitium^per quod ad mentem mors ingreditur , eum gladio incre-
pationis discurrere Sed ipse numerus trium mihum interfectorum
.

triplicem formam indicat peccatorum Omne enim peccatum aut .

facto , aut verbojaut cogitatione committitur.

C A P V T XL.

De confractione tahularum .

i.ZA scendit itaque Moyses denuo in montem . Iterumque dat

ci Deus hgem in aliis tabulis ad instar priorum praecisis . Sed
quid significauerunt eaedem tabulae , quas primum a Domino Moy-
ses accepit , et sine mora confregit
2. Tabulae illae imaginem demonstrabant priscae legis , non
post longum interuallum pro populi peccato cessantis Aliae vero , .

ad instar priorum iteratim incisae , noui testamenti habuere iigu-

Cap.XXXIX. n.i. Nunc autem vsque ad trium milium quod rectum est . AR.
:

idolorum seruitns , fx 12. contr, Faust. Cap. XL. n. 2. Alborn. cod. exhibet
rap. 92. GRIAL . ostendatur pro ostenderentur , et ex ori-
2. NonnuUi edhi ^ numerus viginti ginali Isidori,hoc est , ex vetustiori co-
irium milium Atque ita etiam Grialius
. dice ostenderetur . AREV.
cdiderat , sed correxit deinde numerus
 . .

I N E X O D V M. 3§^
ram . Istae non frangiintur , vt ostenderentiir noul testamenti elo-^

quia permansura .

Vnde et merito decem verbis legenda signantur vt per

3. ,

cundem numerum figura crucis exprimeretur Huius enim formae .

in decem X. litera est . Nam recto vno apice a summo vsque ad

imum Rursum
ducitur . alio non dispari per transuersa brachio-
rum componitur. Vnde et ipse ait : Non veni legem soluere ^ sedi^^^tth. ^,

implerej vticiue per passionem crucis , cuius imago fuit in tabulis

CAPVT XLL
De quadraginta diebus , quos ieiunauit Aloyses .

I. V^uid quod Moyses quadraginta diebus ie-

autem sibi velit ,

iunauerit? cuius actionis quaedam figura est in huius numeri con-

sideratione quadragenario enim numero et Moyses, et Elias , et
:

ipse Dominus ieiunauerunt .

2. Praecipitur enim nobis ex lege , et prophetis , et ex ipso

cuangeh'o quod testimonium habet a lege et prophetis ( vnde
, ^ :

ctiam in monte inter vtramque personam medius Saluator effulsit)

vt a mundi illecebris auiditatem nostram tamquam ieiunio tempe-
rantiae refrenemus quamdiu perfectio Decalogi legis per quatuor
,

eiusdem mundi partes, id est , toto orbe praedicatur vt decem :

quater ducta quadragenarium numerum signent

C A P V T XLIL
Quod Dominus Deus dixit ad Moysem ,

Posteriora mea 'uidebis .

i.\^uod vero petiuit Moyses, vt claritatem Domini videret,

^^^dicens : 5/ inueni gratiam apud te , ostende mihi te ipsum
manifeste , Accepic enim in praesenti congruum responsum : quod
faciem Domini videre non posset, quam nemo videretjCt viueret.
2. Quid est ergo Faciem meam videre non poteris nisi quia ^

quamuis vsque ad parilitatem angelicam humana etiam post resur-

rcctionem natiira proficiatjet ad contemplandum Deum indefessa
 ;

-:,9<^ I N E X O D V M.
consurgnt 3 vidcre tamen eius esscntiam plene non praeualet*? quaiu
nec ipsa perfectio angelica in toto , vel integre attingit scire se-
Philipp.4' cnndum Apostolam ,
qui P^x Dei^quae exuperat omnem
ait , sen-
sum 5 vt subaudias et angeicrum .

3. Sola enim sibi iniegre nota cstTrinitas, et humanitati sus-

ceptae, quae tertia est inTrinitate persona. lam deinde in sequen-
tibus verbis Dei , futuri Christi ^ ecclesiaeque mysterium figuratum

Cap.XLlI. n.3. Sola enim sibi integre Aggneus Propheta ita aperuit ex perso»
nota cst Trinitas
j et humanitati susce- na Domini , dicens Spiritus meus erit :

ptae , quae tertia est in Trinitate perso- in mcdio vestri Ecce Deus , qui loqui-
.

lia. iioc tst , non qua hitmanitas est , sed tur , ecce Spiritus eius Post haec de .

qua subsistit in vna ex tribiis personis . tertia persona , id est , de Filio ita sub-
Sunt autem hnec ( quantum coniicimus ) iecit quia ecce ego commouebo cae-
:

graeci alicuius scriploris verba Nam . lum, et terram , et veniet dcsidcratus

repetuntur paululum immutata , vtpote cunctis gentibus Et paullo post Et nunc . :

ex diuersa interpretatione , lib. i. Sen- Dominus ,qui misit me , et Spiritus eius:

tentiarum , cap. 3. *, ilHc enim : Sola ( in- ecce duae personae, Dominus , et Spiritus
quit) Trinitas sibi integre nota est , et eius,qui mittunt,et tertia persona eiusdena
humanit.is a Christo suscepta , quae ter- Domini,qui mittitur Tiis itaque Filium .

tia est in Trinitaie persona 1'trumque . tertiam personam , hcc est , vnam < tri-

vcro in idem recidit . Ob id t:umqut Tri- bus dixit , Quo sensu licuit dicere : in
nitas humanitati susceptae iutcgre nota Trinitate diuina tertia persona Patcr ,

e<t,quia humanitatis susceptae nomine tertia Filius , sanctus Sedt

tertia Spiritus .

Verbum ipsum suscipiens limul intelliy^i- cum in hac Trinitate nihil prius sit y aut
wus Ac propterea humanitas a Chu.^to
. posterius , nosrrae tamen aures , quasi or-
suscepta nb alio integre nosci non pot- dincm tn dinitiis ex processicnibus re-
est i quia hcmo ilte Deus est . Valetque quirentes , iam id refi giunt % itaque has
ad hoc communicatio ( quatn vccamus) dicendi foriKas non tam vsurpamus ,

i.Uomatum 'Nam , rt ipse lib. i. Sev.ten-

. quam sobrie interpretamur . Quod vero
tiarum cap. 6. ait Mediator Dei , et: humanitatem personam quibusdam facere
hominunn homo C^hristus lesus , nequa- videtur , ii non uttendunt , prouocabu-
quam alter in humanitate , alter in Dei- lum qui , quae quod , cum inter diuctsi
,

tate cst , sed in vtraque natura idcm generis duo Nomiiia ponitur , non tantum
vnus est . Vox
autem tertia , ordinetn praecedenti , sed sequenti etiam aptari
hoc loco non ma^is significat .,quam cum solere notissimo Sallustii exemph ^Est
binarium numerum senarii tertiam par- locus in carcere , quod Tullianum ap-
tem dicimus , aut cum doctus Poeta in pellatur . Quomodo hidorus quoque ipse
epithalamio cecinit : loqui interdum gaudtt > vt lib. 2. Senten-
Virginitas non tota tua est , ex parte tiarum cap. i^.Inimicos Dei persequun*
parentum est tur tenebrae,qui intelliguntur dacmo-
Tertia pars patri data , pars data ter- nes Ita est enim in omnibus manuscri-
.

tia matri , ptis , mendose vero in cxcu.ns , quae in-

Tertia sola tua est:noli pugnare duobus. telliguntur daeraones . Quare lib, 1. Sett-

Quin etiam Isidorus ipse alibi ouoque tent. cum posset dicere : Sola Trinita»
tadem de Trinitate eodem modo loqui- sibi nota est , et humanitas a
integre
tur . ^am lib. \. aduers. ludaeos cap.^. (^hrifto , qui
tertia est in Tri-
siiscepta
Cuius Trinitatis (
inquit ) sacramentua-» et uitate persona , ( id enim volcbat ) no-
 . :

INEXODVM. 391
est . GestamV quippe Moyses typum popiili iiidaeorum in Chri-
stum postea credituri . Ideo illi dictum est : (^uum Crausiero ^,
po-
steriora mea videbii
Quidam hunc sensum in cuangelio dicunt fuissc complc-
4.
tum quum ascendisset Dominus in moutem quando apparuit Moy-
5 ,

ses colloquens cum lesu et ideo ibi complctam aiunt istam pro- ,

missionem quam accepit in monte Sina quum dictum est Po^

5 ,
:

steriora mea 'videbis Vidit ergo posteriora eiusjid est , vidit,,

quae in posterioribus , et nouissimis facta sunt.

5. Quod autem ait Dominus ad Moysem : Est locus apud me \

stahis super petram \ et paulo post : 'Tollam manum meam , et 'vi'

debis posteriora mea : quia enim ex sola ecclesia catholica Christus

conspicitur 5 apud se essc locum Dominus perhibet^de quo vi-

deatur . In petra Moyses ponitur, vt Dei speciem contempletur

quia nisi quis fidei soliditatem tenuerit , diuinam praesentiam non
agnoscit . De qua soliditate Dominus , S«/?fr hanc /'<?^^'^/??5 iiiquit , jvtatth. r5.

aedificaho ecclesiam meam ,

CAPVTXLIII.
De glorificatione Moysis .

I. V^uod denuo Moyse cum tabulis, facies

vero 5 descendentc
^^^ eius glorificata videtur 5 sed tamen velamine tegitur, hoc
significabat, vt ostenderetj eam legem mystico esse velamine coo-
pertam, tectamque infidelibus, et occultam Sermo quippe legis .

habet scientiae (zloriamjsed secretam : habet et cornua duorum te-

luit tamen ad praecedentem Christum sentiunt . GRIAL .

proHOcahulmn respicere , sed ad personam Ib. Alborn. xohis pro verbis:, et mox,
subsequentetn , Quod fecit item hoc loco , huius enim forma in X est liiera . In notn
cum tamen humanitatis susceptae nomi- Grialii erat sed quia subsistit ; veruni sen-
ne Filium ipsum ( vt diximus ) iuscipien- sus exlgit sed qua subsistit . AREV.
tem conceperit Neque est , quod de scri-
. 4. Posteriora
In Flor.T. me^ videbis .

pturae veritate aut hic , aut lib, i. Sen- ad luargin. codena charactere est ascri-
tent. quisquam duhitet "Nam vt hic octo , . ptuiTQ Et posteriora videre est darifica-
:

ita illic sedecim manuscripti libri , tam tum Domini humanitatem contemplari .

longohardids , quam nostris characteri- AREV.

bus scripti , omnes otnniio cum editis con-
 . ,

392 I N E X O D V M.
stamentorum: qulbus coiitra dogmata fal.sitatis incedit armata.
2. Quum enim Moyses legitur , velamen est positum super cor
eorum Et manifeste dum legis , et prophetarum scripturam per
.

nimiam stoliditatem cordis carnaliter accipiunt infideles , illis tota

facies Moysi quodam veiamine tegitur ita vt non possint ioquen* :

tis legis gloriam sustinere .

3. Sed si conuersi fuerint ad Deum , auferetur velamen , occi-

dens litera morietur, viuificans spiritus suscitabitur . Dominus enim
spiritus est , et lex spiritualis est . Vnde et Dauid orabat in psalmo :

Vsi\m. ni. Reuela oculos meos •, et considerabo mirabilia de lege tua

«

C A P V T XL I V.

De aedificatione Arcae .

I
i.Xam nunc arcam testamenti Domini inspiciamusj in qua crant
repositae tabulae legis Per hanc arcam^quam dc lignis imputri- .

biiibus Moyses fabricauit, ecciesia Christi significatur, aedificata ex

omnibus sanctis , mente, et corpore incorruptis , hcibentibus interius
etiam duas tabulas testamenti , id est , obseruaiitiam legis , et euan-
gelii . Inrus autem , ac foris inauratur arca : sic et ecclesia jquasi

aurum radiare debetjtam interius vitae splendore , quam exterius

doctrinaejCt sapientiae claritate
2. Corona autem aurea per circuitum 5 et quatuor circuli au-
rei.

Cap. XLIV. n. i. Ecclesia Christi si- 1. Corona aurea per circuitum . iV/-

gnificatur : vel etiam mens noitra ex hil hic de corona aurea Cregorius , e quo
Origene : ita eniin ille homil. lo. in Nu- siint reliqua in Pastorali part. i. cap, 10.

meros : Et arca aurea , qua sunt ta-

in Et quidem eadem haec multo aliter et
bulae Testamenti ( vt opinor ) non a- Sepiuaginta , et eorum Latinus interpres
liud quam mens nostra esse declara- rcddidere Pro his enim apud August.
.
,

tur , in qua Legem Dei debemus habere in quaestianibus in Exodum haec verba

descriptam . Haec autcm mens aurea le^nntur Cymatia aurea tortilia in cir-
:

debet esse , hoc est , pura , et pretioi-a , cuitu Sed in hoc opere e variis aucto-
.

in qua Legem Dei descriptam scmpcr ribus contexto non allcgoriae inodo , se.i

habeamus, sicut Apostolus dicit, scriptam sacrae etiam scripturae tralationes per-
non atramento , sed spiritu Dei viui , non miscentur , quamuis Cregoriuin hoc loc9
in tabulis lapideis , sed in tabulis cordis Vuloata editione vsum vel vectes soli
carnalibus . Ambros. vero camem Sal- satis indicent y pro quibus interpres ille

uatoris esse voluit in c. 9. epist. ad Ile- gestatoria, vel supportatoria reiidiJ.it, GR.
braeos . yid. not. cap, ieq. GRIAL .
 :

I N E X O D V M. 3P5
i-eijqui per quatuor angulos lubentur adiungi , id signlficant , quia
in eo,quod in ecclesia per quatuor mundi partes dilataca tendi-
tur sproculdubio quatuor sancti euangelii libris accincta praedlca-
tur.-quae tamen intra vnius coronae ambitum, id est ^intra eiusdem
fidei vnitatem concluditur.
Vectes quoque de U^nis Sethim fiunt, qui eisdem ad por*
3.
tandum circulisinseruntur quia fortes , perseuerantesque doctores ,
:

velut imputribilia lignajquaerendi sunt , qiii instructioni sacrorum

voluminum semper inhaerentes, sanctae ecclesiae vnitatem deuin-
ciant, et quasi intromissis circulis arcam portent . Qui auro quo-
que iubentur operirijVt quum sermone aliis insonant , ipsi etiam
vitae splendore fulgescant,

C A P V T XL V.

De 'vrna aurea , et tabulis , et virga .

1.. I
Xn hac testamenti arca fuit vrna aurea : tabulae quoque , et
virga Aaron . Haec arca , vt praedictum Qst ^ ecclesia est , habens
duas labulas lapideas^id estjduplicis testamenti perpetuam firmi-
tatem Vrnam quoque aureani intelligimus carnem Christi puram ^
.

^tque sinceram , quae reconditum in se Manna perpetuae diuini-

tatis conseruatjCt angeh"ci illius panis perennem ^caelestemque ge-

rit dulcedinem necnon etiam virgam Aaron ^id est , eiusdem sum"
:

tnijverique pontificis nostri lesu Christi salutare vexillum imraor-

talis memoriae semper viriditate frondens.

3. Deuinciant , ex Bed.^et impress. dentur , nisi quod ille arcam , noster ve-
DenuncJent tnss. 0. , et Creg. mendose ^ ro vrnam Saluatoris carnem esse vult
opinor . GRIAL . ita enim Ambrosius loco citato Arcam :

Jb. In Albornoziano quoque extat Testamenti haec est caro Saluatorls ,

:

denuncient , quod mendosura Grialius in qua erat vrna aurea,habens Manna

cxistimat . AREVALVS. diuinitatis ,et virga Aaron , quae floruit
Cap. XLV. n. i. Vrna-m quoque aa- in sacerdotio Christi , et tabulae duorurn
ream intelligimus carnem Christi , etc. testamentorum . GRIAL .
Haec quidem ex ^mbrosi^ sumpta vi*

'Temy. Ddd
 . .

39^ I N E X O D V M

C A P V T XLVL
De propitiatorlo , et Cherubtm »

I. I
A am porro per propitiatoriiim super arcam testamenti positiim
idem ipse Christiis insinuatur hominem nie-
, qui inter Deum , et
RGitt.j.ijc <jius propitiator interuenit de quo dicit Apostohis Quem propa-
, :

suit Deus propitiationem per fidem in sanguine ipsius Hoc pro- .

pitiatorium arcae superponitur , sicut et Christus caput est eccle-

siae : cuius a dextris et a sinistris duo Cherubim assistunt. Che-
rubim autem plenitudo scientiae interpretatur, plenitudo scientiae
est charitas , id est, dilectio Dei^et proximi , qua Dominus osten-
diturjnemo enim potest peruenire ad Deum, nisi per charitatem:
plenitudo enim legis dilectio est
2. AUi eadem duo Cherubim duo inteHigunr testnmenta, quae
multitudinis suae scientia propitiarorium Dei , id est^Christi sacra-
Habacucj» 2. menta obumbrant 5 testante propheta In medio duorum anima- :

lium cognosceris Hi versis vultibus se respiciuut, dum in spiritua-

lem sensum vertutitur tunc enim alterutrum sibi melius concor-
:

dant, et in omnibus rectius consonant. Siquidem ex vtroque la-

tere oraculum, vel propitiatorium tegunt , quia vetus,et nouum
testamentum tam Christi sacramenta, quam ecclesiae mysteria sub
aenigmatum figuris operiunt
Cap. XLVI. n. I. Idem ipse Ghristus oniini parte completur , propitlatorium
iiisinuatiir . Ita Gregorius homil. 6. m E- est desuper ; ad hoc enim opus est , vt
'X.ech, enim pcr propitiatoriuiTj , nisi
Qiiid propitius sit Deus , et ideo desuper po-
redemptor humani generis designatur? nitur , quia superexaltat misericordia iu-
Atque eodem modo Ambrosius Apte : dicium. GRIAL .

autem propitiatorium super arcam po- 2. Alii cadem duo C\\srwh\m , Greg,
situm esse dicitur , quia ipsi meJiatori homHi.x cit.ttn . GRIALIVS .

Dei , et hominum a Deo Patre donatum Testante Prophera ; in medio duo-

Ib.
cst , vtpropitiatio pro peccatis no-
esset rum animalium cognosceris Inseruit te- ,

stris Cur vero super itrcam , et tota

, etc. stimonium ex Habacuc Gregorii allcgo-
omnino de re elegantissime Aug. (7.105. riae . Citauitque illnd (
quod ei commo-
In arca poni iussa sunt lex , et iVlanna, dum non ex yulgata , ssd ex Se-
fuit )

ec virga Aaron iu lege praecepta sunt ^

: ptuaginta editione . Pro his enim verbif
Yirga potestatem siy^nificat , iManna gra- tiieron. In medio annorum notum fa-
tiam ,quii nisi cum gratia non est pot- cies vertit. Non solum autem Hebraea
estas praecepta facieuvii Verum'ainen . diuersis punctis notata vtranqne inter-
quia lex a quouis proficiente non ex pretatiomtn recipiunt y scd eccUsia vtra"
 ,

I N E X O D V M. 395^

CAPVT XLVII.

De altari .

i./\ Itare autem Illud corpus Christi significabat , siue omnes

sanctos, iu quibus ardet semper diuinus ignis 5 et semper consu-
mitur caro»
CAPVT XLVIII.

De mensa

I. JL vero mensa pacis, et fidei eccleslae gestabat typumjin

osita
<

qua pascimur alimentis Scripturarum Ad cuius vnitatem ex toto .

orbe vocibus apostolicls Dei populus congregatura Salomone di-

reate : Sapientia aedificauit sibi domum ^ parauit mensam suam -,

miscuit 'vinum in cratere , et reliqua , dicens rursus i Venite ^ edite Prouerbt 9. 1,

de meis panibus •

C A P V T XLIX.
De candelabro ^ et oleo

I. V^j
^andelabrum illud septem ramcrum Spiritus sancti gestabat
imaginemjqui septiformi gratia iliustrat omnem ecclesiam in vni-

que etiam in diuinis ojficiis vtitur GR. . char. cap. i\. Gand»labrum ( inquit) so*
Cap. XLVIII. n. i. Dicens rursus Ita . lidum aureum hebraei , iegem , id est ,
^lborn. cod. Grialius cum aliis omittit vofjLOV interpretantur . Lampadem aurem ,

rursus . Verba Proaerbiorum sunt Sa- : id est , flammam in veriice candelabri

pientia aedificauit sibi domum , excidit lucentem , atque fulgentem , Christum ,
columnas septem , itnmolauit victimas qui caput Legis sit , et omnem mundum
suas , misciiit vinum , et proposuit men- illuminet. Septem can- lucernas siiper
sam suam . Et v.5 Venite , comedite pa- delabrum , septem
san- gratias Spiritus
nem meum . AREV. cti Haec qiiidem de hebraeorum sensu
:

Cap. XLIX. n, I. Spiritus sancti ge- se dicere profitetur ^ Ipse vero de eccle-
imaginem
'Stabat » Ambr. Candelabra ve- siasticorum virorum commentariis subdit :
ro dona Spiritus sancti sunt , quae in Candelabrum aureum de auro purissiroo
ecclesiis lucent intelligentibus , per eum > ecclesiam intelligunt , quae in scripruris
super quem requiescit spiritus sapientiae , sanctis sensum ,ac mentem magis , quann
et intellectus , spiritus consilii , et forti- verba perquirit GRIAL . .

tudinis , spiritus scientiae , et pietatis , et Ib. Isaias loc. cit. Et volauit ad me

spiritus timoris Domini . Hisr. ad Za- vnus de Semphim , et in manu eius cat-
Ddd 2
 . , . , . . :

3^^ I N E X O D V M.
tate fidei candelabrum Christum intelll-
consistentem . Alii idem
gunt, gestantem septem ecclesias , in quibus septiformis Spiritus
sancti splendor emicat. Huic candelabro fiunt emunctoria , quae
C3o.6,v.6. in Isaia forcipes nuncupantur :

Et haec quidam duo testamenta interpretati sunt , quibus

2.

peccata purgantur, quaeque inter se Spiritus sancti vnione socian-

tur Extra velum nutem testimonii, quod oppansum estjcandela-
.

brum ardere praecipitur , quia sine vllo veteris testamenti velamine

Spiritus sancti iam veritas fuiget
4. quod de arboribus oliuarum sumendum Do-
Oleum vero ^

minus praecipit, eandem gratiam Spiritus sancti ostendit, habentem

in se pacem , et misericordiam per Saluatoris aduentum vnde iu :

cordibus nostris lumen veritatis aceenditur

C A P V T L-

De tabernacul»

..s equitur nunc ffgura tabcrnaculi ^ quod , iubente Domino,

Moyses fabricare iubetur . Tabernaculum hoc per allegoriam ec-
clesia est in huius vitae eremo constituta de qua Psalmista ait :

Psalrii»26. 5. Ouoniam abscondit me in tabernaculo suo in die m^ilorum

2. Variis tabernaculum instruitur
itaque speciebus partim ,

pretiosis 3 partim viiioribus per quod monstratur , aiios sanctos ,

•,

alios peccatores tssQ in ecclesia Fideles autem omnes int^ra cor- .

pus ecclesiae constitutos , infideles vero cxtra sinum collocatos

C A P V T Ll.

De colufnnis , et earum basibuf

I.
T
Xtpsum autem tabernaculum quum in typo ecclesiae fierct , co-*

himnas ei quatuor fundi argenteas Dominus iussit Columnae .

istae quaiuor euangelistae sancti sunt^fidei firmitate fundati Ar- .

(hIus , quem forcipe tulerat de altari . s»m , allqiiando oppansum , quod magls
ARhVALVS . vsitatum est . AREV.
2. Grjalius aliquando scribit obpan-
 .

I N E X O D V M. 397
gente?.e aiitem dicuntur proptcr diuini cloquii claritatem .

2. Harum coluinnarum bases prophctae sunt, qui suo aesta-

mine structuram portant ccclesiae i supra fundamentum enim pro-
phctarum euangelistae collocant ecclesiam , corum.que auctoritate
cuangelicam fidem confirmant. Caput autem columnarum aureuin
ille e:;t , de quo dicic Apostolus: qufa caput viri Christus .

C A P V T L 1 1.

Ds tabulis deaurath .

T
i.Xnterim et tabulas deauratas erigi praecipit, et fundi earum ba-
ses argentcas iubet . Quid enim per tabulas, nisi doctorcs,et apo-
stoli , extensa in mundum praedicatione dilatati? Quid per bases
argenteas , nisi, vt praedlctam cst, prophetae signantur ? qui super-
iinpositas tabulas ipsi firmi , ac fusiles sustinent.
2. Quia apostolorum , et doctorum vita, dum eorum praedl-
catione instruitur, eorum auctoritate solidatur . Vnde coniunctac
bases binac singuh*s tabulis supponuntur: quia dum prophetae san-
cti in verbis suis de Mediatoris incarnatione concordant, subse-
quentes pracdicatorcs ccclesiae indubitanter aedificant. Et quum
in semetipsis non discrepant illos in se robustius firmant ,

3. Quod autcm argcnteas ait bases,et tabulas deauratas, ostea-

dit, praecepta apostolorum longe clariora esse , quam propheta-
rum . Tcntoria autem,quae ansulis assuta , et circulis suspensa,
atque innexa funibus ad modum cortinarum viginti , et octo in
longum , atquc in latum quatuor cubitis distenduntur , reliqua
credcntium plebs intelligitur quae hacret, et pendet in funibus
,

fidei . Funis autem triplcx non rumpitur, quae est Trinitatis fi-
des , ex qua dependct,et per quam sustinetur orr.nis ccclcsia.
4. Quod autem cubitorum in longum disten-
vigintijCt octo
duntur, et in latum quatuor cortinae vnius mcnsurae , inserta lex
Cap. LII. n. 2. Vnde conitinctae bas- originali indicatar derumpitur , pro quo
cs binae significant , ex Orlg. hoin. 9. alii mss. disrumpitur Verba Ecclesiastae.

in cap.iS. GRIAL . sunt , Funiculus tripUx dijficile rumpi-

3. Alborn. Quod autem argenteas ait tur . GT\z\\ns -fper quem sustinetur AR. .

hases ysed tabulas deauratas ,i^\\o6. ele- 4. Alii qui quum sociatur Sed ple- .

gantius videtur . AREV, rique qui consociatus , vt sit nominati-

Ib. Alb. non jiacile rumpitur , et ex iius pro abUtiuo absoluto . AREV.
 .

398 I N E X O D V M.
euan<^elIo designatur. Septenariiis namque numerus legem slgnifi-

care solet propter multa septenarii numeri sacramenta Qui con- .

sociatus ad euangelia quacuor , quater septem consequenter vigesi-

mum octauum numerum faciunt

C A P V T L 1 1 L

De decem cortinis .

T. I Jecem ^utem fiuntjVt integrum perfectionis nume*

cortinae

rum teneant^et legis decalogum significent qui tnmen quinqua- :

genis aureis circulis sibimet connectuntur quia omnes fideles per :

donum Spiritus sancti fidei^et charitatis vinculo sociantur. Quin-

quagenarius enim numerus ad Spiritum pertinet sanctum Vndc et .

quinquagesimo diepost pascha descendit de caelo Spiritus sanctus .

C A P V T L I V.

De vndecim velis cilicinis .

i.V^uod vero vndecim vela cilicina fieri praecipiuntur , in ci-

licio peccatum ostenditur ,

propter hoedos ad laeuam po-
sitos . Quoniam ergo superius in decem cortinis sanctos perfectio-
nem le^ns tenentes ostenderat , profecto vndenarius ciliciorum nu-
merus, quoniam transgreditur denarium , transgressores legis , hoc
cst ,
peccatores in ecclesia futuros significat . Sed tamen et ipsa
quinquagenis ansulis copulantur propter poenitentiae
sa<^a cilicina
sic^numjet spem remissionis peccatorum per indulgentiam .

2. Vnde et quinquagesimus psalmus veniae, et remissionis est .

Possunt quidem et haec tentoria cilicina , (

quibus tabernaculum
te^itur 3 et pluuiaSjCt ventoSj et turbines tolerant ) grossae homi-
num mentes accipi , quae aliquando in ecclesia occulto Dei iudi-
cio^quarnuis durae sintjpraeferuntur.
Cap. LIV. n. 1. Quod vero 'vsque aci lius est ciim Alborn. crassae hominum
rcmissionis est , verba Attg. i-j. de ciuit. t»cntes . Pro c^urae sint Graliiis ediciit

(ap. 20. GRIAL . diiyoe sunt In Alb. dura sunt

. . Alii ho-
2. Grossae hominum mentes Ita Gria- . miniim mentes , qui . . dun sint . . AR.
Hus cum aliis cditis . Sed fortasse mc-
 . , ,

I N E X O D V M. 399
5. Vnde et bene sequenter pelles nrietiim ibi subiecit , vt pcr
arietes duces j
praepositosque ecclesiarum ostenderec . Qni , quia
deseruire curis teinporalibus non timentj oportet, vt tentationum
ventos 5 et pluuias de huius mundi contrarietatibus portent , vt qui
intra ecclesiam spiritualiter, quasi byssus, et hyacinthus , et piirpu-

ra fulgenc 3 securi interius resplendeant, dum praepositi , et recto-

res eoruni contra proceUas, et turbines seculi foris laborant

C A P V T L V.

De oppanso velo in medio tahernacuU

I. V^uod vero in medio tabernaculi velum extenditur, et exte-

rior pars ab interiore separatur , illud significat , quod
nunc populis quae promissa sunt, velut oppansaj quo-
ecclesiae ,

usque reuelentur, videre non liceat Sic enim et Apostolus ait: .

Nunc videmus per speculum in aenigmate ^ tunc autem facie ad fa- '• Cor. 13,

ciem Quamdiu igitur in hoc mundo sumus, tamquam per specu-

.

lum veritatem videmus, positi quasi in sanctaj nondum peruenien*

tes ad sancta sanctorum .

2. Sancta enim possunc esse ea , quae in praesenti seculo ha-

bere sancta conuersatio potest. Sancta vero sanctorum , in quae
semel tantummodo intratur^ad caelum est transitus, vbi est pro-
pitiatorium 5 et Cherubim vbi et mundicordibus apparere poterit ,

Deus In qua tamen conuersatione constituti non sine adiutorio

.

Spiritus sancti consistimus. Habemus enim ex vno Spiritus sancti

fonte septem lucernas , quae illuminent populum ecclesiae id est, :

septemplicem Domini gratiam missam in vniuersum orbem terra-

rum 5 quae populos ecclesiae fulgore Spiritus sancti diuersa cha-
rismatum claritate illustrat

3. Potest quidem hoc oppansum velum , quod partem taber-

naculi interioris occultabat, ne prospicerentur iliuc reposita, tem-
pus illud significare , quod fuit sub lege . Quia ea , quae lex , et pro-
phetae cecinerunt , occulta erant , ec interiecto velamine videri noii
poterant .
.

Gap. LV. n.2. Alii vhl et mundis cor- dictls ad cap. 25. in Genesin n«m. 10,
de . Sed mundicordibus probam esc ex AREV.
 .

400 I N E X O D V M.
Sed p05teaquam Christus aduenlcns tempofe passionls ve-
4.
lum illud a summo vsque deorsum dirupit, omnia illa, quae an-
tea erant occulta ,
per Domini passionem ad nostram fidem sunt
E.Cor.a, v.io. reuelata, dicente Apostoio : Nobis autem reuelauit Deus per spiri-
tum suum quia : spiritus omnia scrutatur ^ et ea ^ quac sunt aita Dei .

C A P V T LVL
De dtuersis donariis ad constructionem tahernaculi .

1.V-/flreruntur autem vno studio^et tamen diuersa donaria ad

constructionem tabernaculi , iuxta quod scriptum est Aurum ^ ar- :

gentum j aes ^ lapides pretiosi Tum praeterea byssum , coccum , .

hvacinthum et purpnram peiles arietum rubricatas, et pelles hya-

5 ,

cinthinas jsed et ligna imputribilia , pilos quoque caprarum ad

constructionem tabernaculi
2. Sed et quidquid in cultum , ct ad vestes sanctas necessa-
rium eratjviri cum mulieribus praebucrunt, armillas 3 et inaures,
et annuloSjCt dextralia, aureum in donaria Domini omne vas se-

paratum est Siquis habuit hyacinthum ^ purpuram jcoccum bis

. tin-

ctum 5 byssum , et pilos caprarum .

3. Figura itaque prioris tabernaculi ecclcsiac typus est . Per

haec itaque munera significantur meritorum dona^qnibus ornatur
ccclesia fides eius auro comparatur , sermo praedicationis argen-
:

to . Quod vero quae in ornamento , siue tabernaculo necessaria

sunt 5 viri cum mulieribus praebent, hoc significat , quia intra ec-
clesiam fortium,quae per viros exprimuntur , et cxigua
virtutes
opera infirmorum, quae per mulieres intimantur omnia locum in- ,

ueniuntjCt ad vsus sanctae aedificationis accipiuntur .

4. CoIIatio vero ipsa non fit necessitate , sed sponte, quia fi-

des spontanea est . Nam

quae lacertos astringuntj per armillas ,

praepositorum valde laborantium opera demonstrantur Per inau- .

res subditorum obedientia exprimitur Per annulos signaculum sc- .

crctorum ostenditur .

5. Vnde
4. Vulgata ; Spiritus enim omnia scrU' tiim vsquf ad irrigatus Greg. sunt ver-
,

tatur , ftiam profunda Dei . AREV. ba 30. Moral. cap. 6. Vid. etiam Orig.
Cap.LVI. n.2. Sed et quidciuid in cul- hom.i^' in c.i'). GRIAL .
 , . . .

I N E X O D V M. 401
5. qiiacdam minus intclligencibiis occiiltantes , quasi
Vnde et

sub signaculo recondunt doctorcs , ne indignis quibusque Dei sa-

cramenta credantur. Vnde et iustus laetatur , et dicit In corde : Vsthrs.wfi.

meo abscondi eloquia tua ^vl non peccem tibi Porro per dextra- .
^**"'

lia opera bonajCt dextra commemorantur

6. Per vas aureum in donaria Domini separatum diuinitatis

intelligentia accipitur quae tanto ab inferiorum amore disiunai-
,

tur quanto ad solajquae aeterna sunt , amanda subleuatur . Por-

,

ro per hyacinthum spes caelestium praemiorum ostenditur Per .

purpuram cruor ac tolerantia passionum amore regni perpetui

,

exhibita declaratur Per bis tinctum coccum charitas demonstra-

.

tur,quae pro perfectione sui bis tingitur , quia Dei, et proximi

dilectione decoratur
7. Per byssum immaculata carnis incorruptio ^et splendidissi-
mus sanctimoniae candor ostenditur j byssus enim linum est candi-
dum . Per pilos autem caprarum , ex quibus ciliciorum asperitas
texitur , dura poenitcntiae afflictio designatur . Dum igitur alii per
armillas 3 et annulos forte magisterium exercent : alii per inaures ,

et deuotam audiendi obedientiam

dextrah'a rcctamque operatio- ,

nem exhibent: alii per vas aureum praeclaram subtihoremque Dei ,

intelligentiam tenent alii per hyacinthum purpuram , et coccum

: ,

audita caelestia sperare, credere, amare non desinunt etiam quae ,

adhuc subtiliori intellectu minime cognoscunt alii per byssum :

incorruptionem carnis offerunt : alii per caprarum pilos deplorant

aspercjquod hbenter admiserunt
8. Simul ex tanta diuersitate operum vnum conficitur taber-
naculum 5 sicut ex diuerso puluere"vnus compingitur globus ter-
rae, infusione Spiritus sancti rigatus lam porro ligna Sethim im- .

putribilia omnes sancti intelliguntur mente , et corpore incorrupti,

neque cum seculo pereuntes, sed permanentes aeterni Lapides .

quoque pretiosi, confessores yapostoli jsacerdotes , omnesque .iusti

9. Quos etiam lapides viuos beatus Petrus apostolus dicit : Vt i.Petrl 2,^.5,

sitis /inquk^ lapides viui ^coaedijicati in templo Dei . Haec ic^itur

5, Cod. Alb. Porro per (iextralia bo- cum ros. Alborn. tenco , afnaniU suble-
aae operationis ornam^nta , siue opera uatur . AREV.
b&na . AREV. In Vulgata
9. Et ipsi tamquam la-
:

6. Grialius ctmando subleuatur : et ita pides viui superaedificamini , domus spi-

alii editi . Sed genuinuna videtur , quod ritualis . AREV.
Tom.V, Eee
 ,»

402 I N E X O D V JM.
offeruntiir omnia in tabernaculo Dei , vt nullus desperet salutem
Offert super haec et alius aurum id est sensum
j , , et alius argen-

tum^id est, eloquiura , alius vocem aeris Sicque » fiunt multa m

tabernaculo , mensa scilicet , et candelabrum columnae ba-
, altare , ,

scs 5 tabulae , crateres , scyphi , turibula , phialae, mortariola, emun-

ctoria ,
paxilli , tentoria : quibus dluersitatibus tota ilia tabernaculi
id est 5 ecclesiae pulchritudo distinguitur .

10. Nam tabernaculum ecclesia est^in qua est mensa,id est,

vnitas fidei , qua vniuersi fideles spiri-
vel certe scriptura sacra ,

tuali cibo pascuntur. Candelabrum quoque cum septem lucernis

Christus est cum septem ecclesiis. Ernunctoria quoque eius,hoc
cst, geminum testamentum Etcolumnae, doctores sancti . , fidei
firmitate soh'dati Necnon et bases id est, prophetae suo
. , funda»
iTiine stnicturam gestantes ecclesiae .

11. Ibi etiam et tabulae , apostoli praedicationis latitudine di-

latati . Siue tentoria, praepositi videhcet,et praedicatores 5 qui ex-
terius laborant contra huius seculi turbines Sunt ibi et crateres, .

id est distributiones donorum . Sunt et paxilli hoc est, principes

j ,

ccclesiae quibus pendent omnia genera populorum, quasi vaso-

5

rum quoque , doctrinae eloquia , siue sensus

3 scyphi .

12. Necnon et turibula , virtutes scih'cet operum bonorum 5

vel orationes sanctorum > quibus odor suauitatis ascendit ad Do-
minum Phialae quoque , apostoii , et doctores pleni vitalibus aquis
. .

Ibi lilia, virginitatis candor^siue mortariola, laborum , passionum-

que tolerantiae , quibus mortificantur membra poenitentium , et
hae quidem species , dispensationesque donorum sunt diiiisae per
Spiritum sanctum fidelibus , vt' in singuHs distributionibus perfe-
ctum Christi tabernaculum construaturjin quibus habitet Deus iii

medio sanctorum .

CAPVT LVII.

De vnguento ,
quo perungltur tabernaculum .

I. 1.
p orro vnguentum , quo perungitur tabcrnaculum , chrlsma
est , quo vngitur popuius fideiis in ecciesia , in quibus diuinitas
Cap. LVII. num.i. Viilg. qui semfcr triumphat ,,,odorem notitiat suae . AR.
 I N E X O D V M. 405
tamquam in tabernaculo habitat . Potest quidem inttlligi hoc vn-
gnentum etiam virtutes sanctorum odor iustitiae longe,late-
, siue

que dififusus. De quo dicit Apostolus Deo autem gratias , ^«/ : i.aclCor.:.:^.

triumphat nos in Christo lesu , et odorem iustitiae suae manifestat

per nos in omni loco .

C A P V T LVIII.
De incenso composita .

1. X'"icc^sum autemjquod ex quatuor odoratissimis generibus in

Tnaximam subtilitatem comminutis id est jStacte, onyche, galbano, ,
Pi^tiJ-P» i^P-

et ture componitur , haec in forma orationum fidelium constituta

esse 3 Et illi quidem viginti qua-
beati loannis Apocalypsis ostendit . Apocal. y.

luor seniores procidunt ante agnum jhabentes singuli citharas, et

phialas aureas plenas incensOjquae sunt orationes sanctorum .

2. Quamquam et speciem quatuor elementorum , horum qua-

tuor odorum naturae significare videantur : vt tus , quod perluci-
dum est, aeri comparetur , stacte vero aquis, galbanus , et onyx
terraejatque igni : vt per haec omniumjquae in caelo , et infra

caelum 3 et in terrajet in aquis sunt, placitum Deo incensum sit

hic creaturae laudis oratio .

,

3. Sanguis autem ille^quo Moyses

populum aspergit^ac pu-
rificatjCt tabernaculum testamenti , et omniajquae in eo erant, di-
cens Safjguis hic sanguis testamenti ^ mirifice sanguinem Domini
: y Matth»25.

lesu praedicare monstratur , quo omnium credentium corda pur-

gantur^quo fides ecclesiae signatur, quo omnis populus ecclesiae,
id est corpus omne tabernaculi sanctificatur , dicente Domino di-
3

scipulis : Hic est sanguis meus noui sestamenti^ qui pro multis ef-
fundetu^r : ad implendum in veritate id , quod per Moysem fuerat
ostensum in imagine .

Cap. LVIII. n. I. Ostendi in Pruder uerbiuni hic se^ alii legunt haec , AR.
'-.

pag. 129. incensum voccm esse antiqm. '

2. Gridlias , stactes vero aquis , AR.

•simam pro ture,aut mixto quodam ex 3. Quo omnis populiis etc. Alb. quo
diuersis odorum genenbus . AREV. omm corpus' tahernaciili , id est , omnis
Ib, Pro hoc in loco positum est ad- popnhis Christi. Sanctificatut . AREV.

E e e 2
 . . .

404 I N E X O D V M.

C A P V T L I X.

De veste Pontificis

i.J.am nunc indiimenta quae slnt , quaeque potius si-

pontificis
gnificent 5 demonstrandum est Sacerdos autem Aaron illum signi*
.

Psalm. iop.4.
^Q2X 5 ad quem dicitur T« es sacerdos in aeternum secundum or-
:

dinem Melchisedech Vestis eiusdem sacerdotis ecclesia est , de qua

.

Ephes. 27. Vt exhiberet sibi gloriosam ecclesiam ^non haben-

(jlcit Apostolus
5",
:

tem maculam , aut rugam .

2. Quatuor colores , ex quibus vestis eius contexitur , merito-

rum est dinersitas , quae intra sanctam ecclesiam in Christi corpo-
re rutilat Poderem autem illam , id est sacerdotalem lineam , in-
. ,

carnationem Christi accipimus, quae de terra est^et significatur [\\

pedibus. Linum enini de terra exoritur Cidarim super caput .

eius 5 et auream laminam , splendorem diuinitatls intelligimus , vt

vnus^atque idem secundum hominem podere , secundum Deum
cidari ornatus tsst videatur
3. Feminalia vero illa, quibus induitur , castitatem corporis
Christi j et integritatem ostendunt. Cingulum vero iilud , quo sa-
cerdotale pectus astringitur , chorus sanctorum , vel concordia fi-
guraturjqui in vnitate fidei Tunica autem
Christi aniplectuntur .

illa talaris a capite vsque ad plantas demissa, eadem est ecclesia

Christi , vsque ad finem temporum permansura .

4. Haec vestis fit tota hyacinthina Hyacinthus enim aereo co- .

lore resplendet scilicct vt omnis ecclesiajquae sursum sunt

: sa- ,

piat^et tota ad amorem caelestium surgat Mala autem punica^in .

inferioribus posita 5 eiusdem ecclesiae vnitatem declarant Nam sic- .

ut in n:\aIo punico sub vnico exterius cortice multa interius gra-

na muniuntur 5 sic innumcros sancta<; ecclesiae populos vnitas fi-
dei contcgit, quos intus diuersitas mVritorum tenet.
5. Tintinnabula autem inter mala granata consonantia intelli-
Cap. LIX. n. 5. Cod. Florent. i. ec- i. Registr, epist. i/\. GRIAL .

eUsia Christi a principio muriiii vsque ad 5. Haec autem uni\umh\.\\3i vsque ad

finemetc. AREV. nunquam silcant, Or/^. honi.<^. in c.ii,
4 Mala autem Punica vsqne ad me* GRIAL
ritorum tcnet,Crf_g. Past. 2.p. f.4. et Ib. Vulgata : Et fnctus (St principa-
 ,

I N E X O D V M. 40J <,

guntiir prophetae 5 et doctores sancti^in medio ecclesiae colloca-

ti 5
quorum lingua , doctrinae scientia resonans , tangit vtrasquc
acies tintinnabuli : id est , partes legis , et euangelii . Haec au-
tem tintinnabula in extremo vestimento sunt posita : iccirco vt de
fine mundi 3 et de vita futura disputantes nunquam sileant . Super-
humerale autem pallium Saluatoris insinuat potestatem , et regnum ,

sicut scriptum est Principatus eitn sitper humeros eius

: Isal.9.5.

6. Duo quoque lapidessmaragdini in superhumerall ad dex-

tram, laeuam positi ,
et duo sunt populi gentilis dexter et iu« : :

daeus,qui fuit aliquando dexter , sinister : habentes in se sculpta

nomina duodecim patriarcharum , id est , ad imitanda vitae exem-
pla sanctorum apostolorum .

7. Alii eosdem duos lapides duo testamenta dixerunt^siue li-

teram 5 et spiritum,in quibus tenentur legis vniuersa mysteria : in

dextra spiritus, in laeua litera . Rationale vero pectori superposi-
tum quaterno lapidum distinctum ordine ,sermonem figurat euan-
,

gelicum, qui quadruplicato ordine veritatem fidei nobis , et do-

ctrinam Trinitatis exponit.
Cui conuenit in gemmis apostolicus sermo
8. tam virtute, ,

quam numero Hoc autem rationale duplex est, quia euangelicae

.

doctrinae scientia aperta est , et abscondita , simplex , et mystica .

Item idem sacerdos Christus non incongrue interpretatur in men>

bris suis , et maxime in pontifice ,
qui moratur in sanctis , et offert
victimam pro populo carnem immaculati agni sacro ore conficiens.
9. Primo enim quod in Aaron pectore rationale iudicii vittis
ligantibus imprimitur , significat , vt sacerdotale cor nequaquam co-
gitationes fluxae possideant, sed ratio sola constringat In quo .

etiam rationali duodecim lapides vigilanter adiunguntur vt duo- ,

decim patriarcharum nomina describantur Ascriptos etenim san- .

ctos patres semper in pectore ferre debet , quorum exempla imita-

n non cesset .

10. Et quod in vtroque humero sacerdos velamine superhu-

raeralis astringitur , vt contra aduersa, ac prospera virtutum sem-

ttis super hnmertim eius Cod. A\b. pote- . 9. Primo enim quod Aaron vsque
stas ,z\\i imperiuui proprincipatus AR. . ad vnitas fidei designetiir , ex Greg. lib,

6. AXhoru.id est i admirandum vitae i. Registr. ep,2^. GRIAL ,

exemplum sanctorum apostolorum . AREV.

 . . . . ,

4o6 I N E X O D V M.
per ornamento miinlatur Et quod superhumerale ex aurOjCt hya-
.

cintho 5 et purpura, et bis tincto cocco , et torta fieri bysso prae-

cipitur, quanta sacerdos clarescere virtutum diuersitate debeat, de-
monstratur . In sacerdotis quippe habitu aurum fulget, dum intel-

lectu sapientiae emicat. Cui hyacinthus, quia aerec colore resplen-

det, adiungitur : scilicet vt omne, quod tractat, ad nmorem cae-
,

lestium sur^at
1 1. Huic admiscetur regalis purpura , vt suggestiones vitio-

rum 5 veluti ex potestate regia , comprimat . Coccus cjuoque bis

tinctus ipsi superhumerali adiungitur , vt ante interni iudicis ocu-

los omnia virtutum bona ex charitate decorentur
12. Quae charitas, quia in dilectione Dei^et proximi pendet
quasi ex duplici tinctura refulget . Cui bis tincto cocco torta
byssus adiungitur de terra enim byssus nitenti specie oritur per
*, :

quod candens nitor^et munditia corporalis castitatis designatur .

Quae videlicet torta pulchritudini superhumeralis innectitur , quia
tunc castimonia ad perfectum munditiae candorem duciturjquum
per abstinentiam caro afRigitur
13. Siquidem et baltheo praeclngitur , per quod renum incen-
tlua^et luxuriae Ilbidinum restringantur . Tabernaculum autem sa-

cerdos insrediens in tunica tintinnabuils ambitur vt videlicet voccs :

praedicationis habeat , ne superni inspectoris iudicium ex silentio

offendat. Mala quoque punica tintinnabulis coniunguntur , vt per
eius doctrinam vnitas fldei designetur
14. Quod autem in primam partem tabernacull quorldre sa-
cerdos ad immolandas hostias introlbat, instantia nobis quotidlana
praecipitur 3 vt ab hoc loco,vbI populus Dei caelestibus vocibus
erudirur 5 nunquam abscedamus, sed quotidie confessionis , et lau-
dis spiiituale sacrificium offeramus^id est , humilltatem animarum
Vsalm. 50. nostrarum 5 quae sunt verae hostiae , sicut scrlptum esr : Sacrifi-
cium Deo spirUus contribulatus .

15. Illud autem quod semel in anno pontlfex relicto populo

inprcdlebatur in sancta sanctorum , vbi erat propitiatorium ^signifi-
cat Dominum nostrum lesum Pontificem , qui in carne positus >

T2. Cod. Flor. 1. per quod candens signatur , Quae videlicet €tc» AREVA»
decore munditice corporalis castitas de- LVS .
 .

I N E X O D V M. 407
per totiim anniim erat ciim populo , annum videllcet illum , de
quo dicit ipse Etdangelizare pauperibus misit me ^ et vocare
: ^«- Luc. 4,
num Dumini acceptum , et diem propitiationis .

16. Iste ergo semel m anno in die propitiationis intrat in

sancta sanctorumiid est , completa dispensatione, penetrauit cae-
losjintrans ad Patrem , vt eum propitium humano generi faciatj
et exoret pro omnibus in se credentibus

'1
 . » : ,

4o8
MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV QVAESriONES
IN LE V T IC VM. I

C A P V T I.

Dc figuris hostiarum

S
i.l^^eqiiens Leulticus llber hostlarum dluersltates cxequltur
quarum typus imaginem passlonis Christi praeferebat Nam post- .

quam ipse oblatus estjOmnes illac hostiae cessauerunt, quae in ty-

po 3 vel vmbra eiusdem praecesserant praefigurantes illud sacrlfi- ,

cium ^quod vnus et verus sacerdos obtulitj mediator Dei , et ho-

,

minum cuius sacrificii promissiuas figuras in victimis animaHum

:

celebrare ante oportebat propter emundationem futuram carnis,

et sanguinis per quam vnam victimam fieret remissio peccatorum >
:

de carne 3 et sanguine contractorum, quae re^num Dei non pos-

sidebunt qula eadem substantia corporalis in caelestem commu-
:

tabitur qualitatem .

2. enim in vitulo propter vlrtutem crucls ofiPerebatur

Ipse :

ipse in agno propter innocentiam in ariete propter principatum ;

:

in hirco propter slmih"tudinem carnis peccati , vt de peccato damna-

ret peccatum idem in turture , et cohimba propter Deum , et
:

hominem quia mediator Dei , et hominum in duarum substantia-

:

rum coniunctione ostendebatur. Porro in similaginis conspersione

credentium per aquam baptisinatis collectam ecclesiam ^ quae cor-
pus est Christij perspicue demonstrabat
3. Nos
Cap. I. n. I. Alb. cuius sacrlficii pro- pus est Christi , perspicuc demonstrabat
missi varias fi^uras . AREV. AREV,
2. Alb. collccta ecdesia , quac cor'
 .,

I N L E V I T I C V M. 409
5. Nos autem Deo offerimus moraliter muniis vltulum^quum
carrtis superbiam vincimus agnum quum irrationabiles motus et :
, ,

insipientes corrigimus hoedum dum lasciuiam superamus colum-

: , :

bam^dum simplicitatem mentis retinemus turturem dum carnis : ,

scruamus castitatem pancs azymos dum non in fermento mali-

: , i. cor. 5.

tiae 3 sed in azymis sinceritatis^et veritatis ambulamus.

C A P V T II.

De igne sacrijicii .

I. Affnis autem in sacrificio fi^uraliter id si^nificabat, velut absor-

bens mortem in victoria . In eo autem populo haec rite celebra-
ta sunt, cuius regnum , et sacerdotium prophetia erat venturi re-
gis , et sacerdotis , ad regendos , et sacrandos fideles in omnibus gen-
tibuSjCt introducendos in regnum caelorum , et angelorum sacra^
rium ad vitam aeternam .

2. Huius itaque veri sacrificii sicut reh'giosa praedicamenta

hebraei celebrauerunt, ita sacrilega imitamenta pagani : quia quae
immolant gentes^vtait Apostolus , daemoniis immolant , et non
Deo Antiqua enim res est praenunciatiua immolatio sanguinis,
.

futuram passionem mediatoris ab initio generis humanl testificans

Hanc enim primus Abel obtulisse in sacris literis inuenitur.

C A P V T III.

Quod mel in Dei sacrificio non ojfertur .

X. v^uod autem mel in Dei sacrificio non offertur, indicat, apud

Deum nihil voluptuosum, nihil suaue huius mundi placere, nihil-

3. Nos aateoj vsque ad zmhviXzvam ^ -sacrorum , wi?»rf<?/<f . GRIAL .

verba sunt Orig. c. i. hom, 2. GRIAL, Ib. In nota GnzVnQv^t ad sacrarium ^

Cap. II. n. 1. Totum caput ex 22. mendose, vt puto ',

nam in textu rectc
contr. Faust. cap. 17. GRIAL . est sacrarium sine ad AREV. .

Ib. Sacrandos . o.Gongregan-

Ita mss. Religiosa praedicamenta
2. Ex Aug, .

dos , Bed. , et impr. Consecrandos , Au' Al- religiosa sacramenta GRIAL . .

gust. GRIAL . Ib. Sacrilegia imitamenta Ex Aug. .

Ib, Sacrarium . Ex Aug, et Bed, AL et Bed. ALlvmizii sunt pagani .GRIAL •

tom.V. Fff
 4IO IN LEVITICVM.
Exodli2. que 5 qiiod non habeat mordacis aliquid veritatis. Vnde et pascha
cum amaritudinibus manducatur.

C A P V T I V.

Quod sal in omntbus sacrificiis admiscctur ,

I. jZj contrario admisceri in omnibus sacriffciis sal iubetur : sci-

licetjVt omnia,quac in Christi honorem offerimuSj sal rationis ,

ac discretionis seniper accipiant .

C A P V T V.

Quod in sacrificium oleum ojfertur ^

I. \J
uod vero in sacrificio oleum offerebatur,significat> vt quid-»
quid ad cultum Christi et deuotionem sanctorum inipen-
,

a.Cor. 9.
dimus totum hilariter faciamus, «//?//, vt ait Apostolus , ^x /m//-
5

tia aut ex necessitate

5 Hilarem enim datorem diligit Deus Oleum
. ,

Psalm.ioj. enim hilaritatem significat sicut scriptum GSt yVt exhilaret faciem
,

ift oleo .

C A P V T VI.

De quatuor generibus principalium oblationum .

i.Xn exordio autem Leuitici quatuor genera principalium obla-

tionum quae in odorem suauitatis Domino offerri
describuntur ,

iubentur: id est,primum vituhis de armentis sine macula secun- :

dum agnus de ouibus tertium turtur, et columba quartum si-

; :

milago conspersa, azyma oleo vncta, cHbano cocta. ReJiqua au-

tem sacrificia pro quahtatibus causarum in persona populi offere-
bantur .

2. Primum itaque sacrificium 5 id cst, vituhis ex armentis Chri-

stum demonstrat j ex patriarcharum progenie descendentem . Hic
aratro crucis suae terram carnis nostrae perdomuir , atque Spiritus
sancti semine virtutum frugem ditauit . Iste vituhis sine macula
cst:quia sine pcccato ad passionem ducitur . Offertur autem non
 , .,

I N L E V I T I C V M. 411
in tabcrnaculo , scd ad ostium eius : quia extra castra passus est
Christus . autem Aaron sacerdotis offertur sanguis eius
Per filios

3. Quod de Anna , et Caipha inteUigitur, qui consilium fa-

cientes , effuderunt sanguinem Christi Secunda hostia , de ouibus .

agnus oblatusjidem Christus propter innocentiam figuratur. Hic Cap. 53.

cst enim agnus^qui apud Isaiam in sacrificium adduciturjCt a lo-
anne omnibus demonstratur dicente Ecce agnus Dei^ecce qul^^V'^'
, :

tollit peccata mundi Bene crgo in sacrificio agnus offertur , vt in-

.

nocentiae 3 et passionis Christi figura demonstraretur Rene et hoe- .

dus quia per eius mortem auctor peccati diabolus agnoscitur iu-
:

gulatus .

4. Tertium sacrificium dicitur turtur^ct columba Turturem .

carnera Christi esse, manifestum est, Salomone dicente Specicsae : Cant. r,

genae tuae sicut turturis Columbam Spiritus sancti figuram ha-

j ,

bere declarat loannes Baptista dictus: Super quem videris Spiritum lo.i.ji.it 23*

descendentem , sicut columbam ^ hic est filius meus . Ac per hoc tur-
turem 5 et columbam , id est,carnem Christi Spiritui sancto socia-
tam per mysterium passionis sacrificium Deo in odorem suauitatis
accipimus-. Ista tria sacrificia offert homo^id est , Christus lesus.
5. Quartum autem anima offert, id est , ecclesia offert sacri-
ficium de simila . Simila ecclesiae catholicae figuram praenunciat ,

quae ex conuenientibus membris, quasi simila , ex multis creden-

tium granis collecta est , et legis, et euangeliorum mola in litera
€t spiritu separata^per aquam baptismatis adunata, chrismatis oleo
peruncta , sancti Spiritus igne solidata , et per humiliratem spiritus -

Deo hostia piacens effecta . Hae sunt quatuor oblationes ^ quadri-

formem Christi 5 et ecclesiae habitum demonstrantes .

C A P V T VII.

De SAcrificio eius ^ qui sacramentum protulity

€t obliuione transcendit

D e eo autem

Cap. VI. n. 4. Flor. ms. I. Tertium ex

3 qui iuramentum protulit^vt vel male

tris per mysterium etc, AREV.

5 vel be-

persona Patris sacrificium Et paulo post, . Cap.VII, n.t. Totum caput e Gre^,^!,
Spiritui sancto sociatam cx persona Pa- Moral, c. 4. GRIAL ,

Fff 2
 . . .

412 IN LEVITICVM.
ne quid faceret , atque hoc ipsum obliuione transcendit , dicituri
Ojferat agnam de gregibus , siue capram , orahitque pro eo sacerdos ,

et pro peccato eius , Sin autem non puterit offerre pecus , offerat duos
turtures , aut duos pullos columbarum : vnum pro peccato , et alte*
rum in luramentum vtique proterre est voto nos
holocaustum ,

diuinae seruitutis alllgare , et quum bona opera promittimus , bene

nos facere spondemus.
2. Quum vero abstinentiam, cruciatumque carnis nostrae vo-
uemusj male ad praesens nos nobis facere iuramus. Sed quia nul-
lus in hac vita ita perfectus est , vt quamlibet Deo deuotus sit^
inter ipsa quantulumcumque pia vota non peccet^pro peccato agna
offerri de gregibus, siue capra praccipitur
3. Qtiid enim per agnam , nisi actiuae vitae innocentia ,
quid
per capram 5 quae in summis, extremisque saepe pendens rupibus
pascitiir 3 nisi contemplatiua vita significatur ?Qui ergo sc conspi-
cit promissa haec , et proposita non implesse, in sacrificium Dei se
studiosius debet 3 vel innocentia boni operis , vei subHmi pastu con-
templationis accingere
4. Et bene agna de gregibus : capra vero oiferri de gregibus
non iubetur quia actiua vita muitorum est , contemplatiua pau-
:

corum Et quum haec agimuSjquae multos agere^et egisse con-

.

spicimus quasi agnam de gregibus damus

5
Sed quum offerentis •

virtus ad agnam , capramque non sufficit in remedio poenitentis ,

adiungitur vt duo columbarum puUi , vel duo turtures orferantur.

3

5. Scimus 5 quia columbarum puUi , vel turtures pro cantu

gcmitus habent. Quid ergo per duos columbarum pullos, vel duos
turtures , nisi duplex poenitentiae nostrae gemitus designatur ? vt
quum ad otferenda bona opera non assurgimus , nosmetipsos du-
pliciter defleamus, quia et recta non fecimuSjCt praua operati
sumus
6. Vnde et vnus turtur pro peccato , alter vero offerri in ho-
locaustum iubetur. Holocaustum namque tofum incensum dicitur.
Vnum ergo turturem pro peccato offerimus, quum pro culpa ge-
3. 'Nisi actiuae vitae innocentia Atz vae vifae innocentiam AREV. .

cod. Alb. , et iia exigit sensus . MenJo- 4. Alb. Dho columbarum pulli , aut
sum quippe videtur apud Grialium,et dno turturis AREV. .

alios impressos eo antii^uiores , nisi acti-

 . ,

I N L E V I T I C V M. 413
mitiim ciamus. De altero vero holocaustum facimus , quum pro
eo ; quod bona negleximus 5 nosmetipsos funditus succendentes igne
doloris ardemus

C A P V T VIII.

De filils Aaron extinctis .

I. i ilii autem Aaron^qui imponentes altari ignem alienum , igne

diuino exusti sunt , illos significauerunt , qui Dqi traditione coii-
tempta , alienas doctrinas appetunt , et magisteria hurnanac institu-
tionis inducunt. Quos increpat Dominus , et obiurgat in euange-
lio , dicens Reiccistis mandatum Dei , -vt traditionem vestratn sta"
:

tuatis . T
2. ignem alienum incendere, quisquis corppreae»
Videtur et
vei secularis alicuius cupiditatis ignem in sacrario sui cordis ac-
cendens, audet alraribus Domini appropinquare Quae non reci- .

piunt, nisi illius ignis accensionem 5 de quo aic Dominus: Ignem

'veni mittere in terram Hoc igne nos Dominus lesus semper in«
,

cendat, vt illuminemur in sensibus^ne flagremus iii vitiis.

C A P V T IX.
S
De discretione ciborum .

I. i\l unc
autem de discretione ciborum subiicicndum est vbi :

iex de mundis , et immundis loquens, quaedam animalia adesum,

quasi munda, concessit quaedam vero interdixit quasi non mun-
:
,

da . Primum enim sciendum est , quidquid a Deo creatum est

mundum esse,in ipsa instijcutionis auctoritate purgatum , et non
csse culpandum , ne in creatorem culpa reuocetur.
2. Deinde ad hoc iiliis Israei iegem datam,vt per iliam profi-»

cerent,et redirent quos quum ante a parribus acce-

ad mores ,

pissent, in Aegypto propter consuetudinem barbarae gentis pjerru-:

perant Ergo , vt homines emendarentur , pecora cuipata sunti^
.

Cap. IX. n. I. De ciborum discretio- Cotelerii tom. i. pag., 35».., ac passim

ne conier Patres Apostolicos editicnis theologos . AREV, •^,"'. ,•
 ,

^14 I N L E V I T I C V M.
scilicet>vt homines, qui cadem vitia habebant , aequalcs pecorlbus
cxistimentur. - ^.. .

3. Nam in animalibus mores pinguntur humani, et actus, et

voluntates : ex quibus Haec itaque ipsi fiunt mundi, vel immundi .

munda esse dicit Omne inquit, quod habci diuisam vngulam ^^et
. •>

ruminat ^in pecoribus comedetis Quod quum diceret, non peco* .

ra^sed mores hominum discernebat Denique hi homines mundi .

sunt^qui ruminant qui in ore semper portant, quasi cibum , di-:

iiina praecepta .

Hi et vngulam findunt quia duo testamenta legis , et euan-

4. :

geliorumcredenteSjfirmo gressu innocentiae , iustitiaeque incedunt,

Item iudaei ruminant quidem verba legis , sed vngulam non fia-
dunt-r hoc est quod nec duo testamenta recipiunt, nec in Patrem ,
,

Filiumque fidei suae gressus statuunt . Propterea immundi ha-

ben-tur;-^ - - ^^•. '-'^

5. quoque licet vngulam findantjin Pafrem , et Fi-

Haeretici
lium credentes^et duo testamenta recipientes sed quia doctrinam ,

veritatis in ore non riuninant, nihiiominus et ipsi immundi sunt.

Nam quod adiecit Scriptura diccns Ex omnibus quae gignuntur , ^

in aquis , et hahent pinnulas , et squamas , haec comedetis : quidquid

autem pinnulas squamas non habet
, et , abominabile erit vohis ,

6. Nam qui in piscibus squamosi , et cum pinnulis , pro mun-

dis habentur: hispidi , et hirti^et fortes in fide , ac graues mores
desionantur hominum habentes pinnas contemplationis . Quae au-
tem sine his sunt , dicuntur immunda^in quibus leues^et lubrici,
ct infidi, ct cffeminati mores improbantur.
r 7.Quid autem sibi vult, q'uod lex dicit Camelum non man^ :,

tiucabis ^msi quod de exemplo animalis vitam damnat informem ,

ec criminibus tortuosam ? Quum autem in cibum suem prohibet,

6. qui in piscibus etc. A\b. Nam-

Nam quocum codex Albornozianus collatus
que in piscibiis squamis aspersa pro mun- fuitab ipsomet , vt vldetur , Cardinali
dis hitbentur y hispidi , et hirsuti , >et ,ri- Albornozio , nihil aliud fuisse , quam co-
giJi i et grauiores morcs hotninum appro- dicem mirac vetustatis , qui fortasse a
bttntur . In infinio eiusdeiii codicis Alb. nonnullis credebatur originale S. Isidori.

haec reperiuntur ; Isiiiorus in origiuali AREV.

c[icit sic : Namgije squamO'
jn^.piscibus 7. Cur prohibuerit Deus iudacis quae-
sis , et compennulis , qui pro mundis ha- dam animalia manducare , et quaenam
bentur , hispidi, e^^/hirci, et firmi in fi~ indc aliegoriae expromantur, vide Patre»
tie i ac grnues mores hominum approban- Apostolicos cum notis Gotelcrii lom.j.
tur , Existimo i^itur, originale Jsidori pag. 30. AREV.
 .

IN LEVITICVMi 415
repreKendif coenosam vtiqiie , et luteam , ac gaudentefn vltiorunr
sordibiis vitam . Et qiium leporem accusat , deformatos vtique ia
feminas viros damnat.
8. Quis autem corpus mustelae cibum faciat ? Sed furtum re-

prehendit. Quis lacertam ? Sed odit vitae incertam varietatem. Quis

postremo steliione vesci possit , vt lioc lex magnopere prohiberet?
Sed maculas mentium execratur Quis accipitrem , aut miluum, .

aut aquilam ? Sed odit raptores violento scelere viuentes .

9. Quis vulturem ? Sed execratur praedam de aliena morte

quaerentes Sic et quum coruum prohibet, voluptatesj vel magni*
.

tudinem vitiorum vetat. Passerem quoque dum interdicit, intem-

perantiam coarguit . Quando noctuam , odlt lucifugas vanitates .

Quando charadrium et gersaulam , , nimiae linguae intemperantiam.

Quando cygnum prohlbet, ceruicis altae superbiam denotat. Quan«,
do vespertiiionem , quaerentes tenebris noctis similes errores. ,;
10. Haec ergo et his paria lex in animalibus execratur, quae
5

in illis non sunt criminosa quia in hoc nata sed in homine cul- , :

pantur 5 quia contra naturam non ex institutionc , sed ex errore

quaesita sunt Sed fuit tempus ah'quando antiquum quo istac vm*
.
,

brae vel figurae exercendae erant a populo, vel gerendae vt abs-

j :

tinendum esset a cibis, quos institutio quldem commendauerat ,.

SQd lex interdixerat
11. Verum iam finis legis Christus aduenlt , aperiens clansa le«

gis 5 et obscura reserans , atque omnia sacramenta ,

quae nobis te-

xerat antiquitas figuris , magister insignisjCt doctor caelestis j et in*

stitutor reserata verltate patefecit . Sub quo dicltur: lam om?jia

munda mundis^ autem et infidelibus ^nihil mundum sed
ijiquinatis ^,
:

pollutae sunt eorum et mens et conscientia , .

i 2. Et ah'o loco Quidquid vobis appositum fuerit , manducate \

:

ex qulbus constat , omnla ista iam suis benedictionlbus reddlta,

quae carnaii populo fuerant pro moribus interdicta Cauendum .

cst autem, nequis licentiam istam putet in tantum esse pcrmlssam,

9. Alb. Quum cortium prohibet , »/- 1 2. Et alio loco , et cetera vsque ad

grtis , vil impuras respuit voluatates , finem capitis absiwt a Beda, et Palemino ,
vel etc. Ec mox , lucifUgcvn veritatis pro H plerisque aliis . GRIAL.
lucifugas va:jitates . AREV.
 . , . ^

4i6 I N L E V I T I C V M;
vt et immolata simulacris possit manducare : quantum enim ad crea-
turam Dei pertinet, omnia munda sunt : sed quum daemonibus
1. Cor. 8. immolata fuerint , inquinata jfiunt, vnde et Apostolus ait : Siquis
autem 'vobis dixerit , hoc immolatum est idolis : nolite manducare .

C A P V T X.

De immunditia partuum .
> .'•»

I. \Dk'equitur quaestio de immunditia partus , et contagione leprae .

Ait enim Mulierem quae concepit semen ,

:
,
et peperit masculum ,

septem diebus esse immundam , octauo purificari .

2. Quae autem feminam peperit , bis septem diebus in immun-

ditia scribitur permanere . In tallbus ergo quaedam mysteria laten-
tis arcaninon est dubium contineri Septimana enim huius prae- .

sentis vitae tempus vlderi potest quia in septimana dierum con* :

summatus est mundus In quo donec sumus in carne positi , ad

.

liquidum puri esse non possumus, nisi octaiia venerit dies, quod
est futuri seculi tempus

3. In quo tamen purgandus est ille,qui viriliter egit. Statim

cnim munda efficitur mater eius , quae genuit eum Purgatam .

namque viriis carnem ex resurrectione suscipiet Qu\ nihil vero .

rn se habuit virile aduersus peccatum ^^std remissusjet effeminatus

permanserit in actibus suls iste nec in praesentis seculi hebdoma-
,

da , nec in futura purgabitur ab immunditia sua

'
C A P V T XI.

De lepris

1. J /ocutus est Dominus ad Moysen,et Aaron, dicens , Homo

in cuius carne ^et cute ortus fuerit diuersus color ^siue pustula , au(
quasi lucens quidpiam , id cst , plaga leprae , adducetur ad Aaron
sacerdotem , vel ad 'vnumquemlibet filiorum eius . (^ui quum vide-
rit
Cap. X. n. 3. Purgatam tjarnque etc. tiis caro ex resurrectione suscipiet *

Ms. Alborn. Purgationem namque a vi- AREV.

 . . .

I N L ^ V I T I C V M. 4T7
rf/ hpram in cute , et pilos in alhum mutatos colorem plaga leprae,

tst y et ad arbitrium eius separabitur . Lepra doctrina est falsa

2. Proinde leprosi non absurde intelliguntur haeretici , qui vni-
tatem verae fidei non habenres, Vxirias doctrinas profitentur erro-
risjveraque falsis adiniscent rsicut et lepra veris ^ falsisque locis hu-
inana corpora variando commaculat .

3. Huius scilicet Jeprae inuenimus legislatorem sex species in

homine posuisse primam capitisjet barbae, secundam caluitii et
: ,

recaluationis, tertiam carnis et cutis , quartam cutis et corporis , , ,

et cicatricis albae cum rubore, quintam vlcerisjet cicatricis , sex-

tam vstionis .

4. In capite lepram portat , qui in diuinitatem patris , vel in

ipso capite,quod Christus est, peccat. Caput enim viri Christus i. Cor. c. xi.

cst . Hanc lepram habent iudaei, valentiniani, marcionistae , photi-

niani , manichaei , ariani, sabelliani , macedoniani , anthropomorphitae,
priscillianistae , donatistae , nestoriani, eutychiani , qui omnes in cal-

iiaria lepram gerunt,quia erroris sui perfidiam aperta prauitate dc-

fendunt
5. In barba lepram gerunt,qui de apostolis , et sanctis Chri"
sti peruerse aliquid sentiunt , atque eos falsum quidlibet praedi-
casse confingunt . Sicuti enim barba ornamentum est viri, itasan-

cti apostoli , et doctores ornamentum praestant corpori Christi

6. In caluitio lepram habent, qui ecclesiae detrahunt, sicu?
carpocratiani 5
qui negant carnis resurrectionem : sicut nouatiani,
•qui nuptias damnant , et peccantibus poenitentiam negant : sicut
hierachitae ,
qui inter alios errores regnum caelorum paruulos ha-
bere non credunt sicut aerianijqui vetant,pro : defunctis offerri
sacrificium .

7. In carne, et cute gerunt lepram , qui carnalia , vei exterio*

la suadere conantur , vt cerinthiani , qui resurrectionem futuram
in carnis voluptate existiinant : sic aetiani , qui dicuntjin fide ma-
nentibus, quamuis carnaliter viuant, non posse computari peccata.
8. In cicatrice sanati vlceris lepram portat , qui post cognitio-
nem Dei , et medicinam, et manifestationem fidei , quam a Christo

4. Alb. qui in diuinitate , vel in ipso sana . Pro ascendit .... perfidia Alb.
capite . AREV. abscondit .... perfidiam AREV, .

5. Sanati . Alb. ex Originali Isidori

Tom.V, G g g
 . . ,.
,

4iS r N L E V I T I C V M.
susceplr ^ rursum in ipsa cicatrice ascendit aliquod indicium erroris
prioris , aut perfidia veteris dogmatis
9. In carne viua lepram gestat^qui de anima , quae vita est
carnis, aliquod falsum existimat, sicut luciferiani, qui dicunt animam
de carnis substantia propagatam sicut arabici > : qui animam simul
cum corpore mori putant .

10. In cicatrice vstionis lepram habent manichaei , qui inani

abstinentiae cruciatu corpora sua exurunt , et per infidelitatem non
munditiem inde sed lepram gignunt De talibus praedicabat Apo-
, .

I. Tim. 4. I. stolus : Discedent ^ mquk ^uUam :,

a fide , attetidentes spiritibus erro"
scqq. yjj gf;daemoniorum , in hypocrisi loquentium mendacium ,
doctrinis
^

et cauteriatam habentium suam conscientiam ^ prohibentium nubere y

et abstinere a cibis , quos Deus creauit ad percipiendum .

11. Sed adhuc adiecit colores leprarum id est , pallidam :

rubentem 3 albam jliuidam, nigram florescentem Itaque dum pal- 3 .

iidam lepram dicit imbecillem , et fragilem fidem animae denotat

j

quae^perdito colore integrae sanitatis , erroris infirmitate langue-

scit . Quum autem rubicundam lepram ostendit 5 homicidii cruorc
jnentem infectam denotatjet innuit .

12. Quum vero albam, illos haereticos, qui se mundos appel-

lant , siue reIiquos,qui de falso merito gloriantur , sicut Pelagius,
et Nouatus Quum autem macram , vel liuidam lepram comme-
.

morat, inuidiaejCt liuoris notas execratur Quum vero nigram in- .

sinuat, sacrificiorum fumo , et busto idololatriae denigratam con-

scientiam detestatur. Quum autem florescentem toto corpore, et
cooperientem omnem pelliculam corporis a capite vsque ad pedes
dicit 3 auaritiae crimen ostendit quia nunc floridum^et iucundum :

putatur hominem fehcem esse in hoc mundo , et diuitem videri

in seculo
13. Haec enim pestis auaritiae omne hominum genus , quasi
totum cocpus 3 crebro erroris contagio commaculat. Quum autem
lepram , quae habet ruborem cum pallore permixtum , eum homi-
nem denotat^qui quum sit imbecillis animOjet mendax , facile iii
furorcm prorumpitjCt leuitate morum clto periurat pallor enim :

mentientem Hnguam significat Rubor autem iracundiam manifestar .

14. Est itaque lepra pcccati , quae sacrificiorum oblationibus

Psalm.50. emundatur id estjcontrlto corde, et \[wti\\\mo: Sacrificium enim
:
 . . . ,

I N L E V I T I C V M. 419
Des spirltus contribulatus . Est et idololatriae quae aqua diluitur
,

baptismi . Est et haereticorum , quae septem dierum purgatione

extra castra habcatur : id tsi , per septiformis spiritus agnitionem
purificetur
15. quae visu sacerdotis aufertur per doctrinam Genus
Est 5 .

autem leprae, quod mundari omnino non potest , eorum est^qui

in Spiritum sanctum peccant , nec dicunt poenitentes posse con-
sequi veniam De his ait Veritas Qui peccauerit in Spiritum san-
. : Matth. 11.

Qtum 5 non remittetur ei , nec in hoc seculo , nec in futuro .

16. Quod vero iubetur leprosis, vt exeant de castris , et se-

deant foris^donec mundetur lepra eorum , inteUigitur , haereticos
proiici debere ab ecclesia , donec a proprio errore purgentur^et
sic reuertantur ad Dominum Eiusmodi vero dissutis tunicisjca- .

pite deopertOjCt ore obuoluto , sedere iubentur , leprae munda-

tionem expectantes : dissutis tunicisjid est , omnibus secretis mani-
festatis . Capite deoperto , vt a cunctis eius denudatio videatur.
Ore clauso , ne vltcrius impia doceat , vel loquatur . Sed adhuc
adiecit Scriptura , lepram esse in vasis , in parietibus domusjin ve-
stimento , in trama 5 in stamine .

17. Lepra in parieribus domus haereticorum congregatio de-

notatur j quae per sacerdotem purgari iubetur. Lepra in vasculis,
vnicuique homini proprii corporis delicta Lepra in stamine , vel .

in vestimento, peccata 3 quae extra corpus committuntur, vel quae

in ipso corpore perpetrantur
18. Stamen enim anima hominis inte^ligitur , et trama mollis-
simi corporis sensus . Quod vero leprosi in lege ad sacerdotem mit-
tuntur , indicat ,
pro emundatione haereticorum ante sacrificium ec-
clesiam Domino offerre debere , et sic reconcihari vnitati ecclesiae ,

C A P V T XIL

De sacerdote magno , et cultu eius

I. JuJ ixlt Dominus ad Moysem : Pontifixyid est ^sacerdos maxi-

16. Alb. coUigitur ^ haereticos prohi- ipresslSi et mss.?ro (ioceat,velloqtiatur tor-
beri ab ecclesia et sic conuertantur
. . . tase \egend\im iioceautiVel ioquantur. AR.
Grialius edidit adiecit Scripturae lepram . Cap. XII. n. i, Alb. et ad hominem
Reposuii"m/?/«rrfcxaliis exemplaribusim- tnortuum omnino etc. AREV,
 . .

420 I N L E V I T I C V M.
mus inter fratres suos ^ super cuius caput fuswn est oleum vnctiO"
nis j et cuius manus in sacerdotio consecratae sunt , vestitusque est
sanctis vestibus ^caput suum non discooperiet ^ vestimenta non scin-
det 3 et ad omnem mortuum omnino non ingredietur
2. Super patre suo quoque matre non contaminahitur ^ nec
, et

egredietur de sanctis , ne polluat sanctuarium Dei quia oleum san- :

ctae vnctionis Dei sui fusum est super eum . Ego Dominus : vir^
ginem ducat vxorem . Viduam et , repudiatafn , et sordidam , atque
meretricem non accipiet , sed puellam dc populo suo , 7ie contaminet
semen suum .

3. Saceitdos maximus inter fratres suos hic est^de quo scri-

oanm2o.i7.
bjtm- ^ qtmm resunexisset a mortuis Vade ad fratres meos ^et dic
:

eis : ascendo ad patrem meum , et ad patrem vestrum , Deum meum ,

et Deum vestrum . Super cuius caput fusum est vnctionis oleum ,

Fsalm. 44. iuxta quod propheta Dauid ait : Dilexisti iustitiam , et odisti ini^
quitatem : propterea vnxit te Deus ^ Deus tuus oleo laetitiae prae
participibus tuis .

4. Cuius consecratae sunt manus . Iste consecratas habet ma-

nus 5 dum eas in passione extendit pro expiatione totius seculi.
Vestimentum autem eius non scinditur : id est , non patitur diuidi
in haereses , et schismata ecclesiam suam , quae illi inhaerendo ve-
stis est propria , cuius indumenti figura fuit tunica illa lesu incon-
sutihsjsed per totum textilis , quae in passione non scinditur, sed
a possidente indiuidua seruatur .

5. Ad mortuum non accedat \ quia peccatum non fecit, per

peccatum enim mors intelligitur, sicut scriptum est : Anima^quae
'
peccauit , ipsa morietur . In patre , et matre non contaminabitur .

Jn matre Christus non est polhitus^quum ante secula nasceretur

de patre
6. Similiter in patre non est commaculatus , quum in seculum
nasceretur ex matre . Sokis enim in seculo mundus ingressus est,
procedens ex vtero virgiiiaU sine contagione viriJi . Nam nos
omnes , dum peccamus , contaminamur in patre , de quo creati su-
musjsi in haeresim deuokiamur. Item in matre contaminamur,
si credentes Deo in ah'quo ecclesiam laedi sinimus , vel libertatem
matris caelestis indigna peccati seruitute foedamus.
4. Alb. non icindltur , scd infiinidua possidendtt serutitur . AREVALVS .
 .

I K L E V I T I C V M. 421
7. De sartctis non discedat : per susceptionem carnis Chri-
qiiia

stus sic descendit in muncium, vt nunquam desereret caclum Vi^ .

duam repudiatam meretricem non ducat vxorem ^sedvir^inem ,

-y
aiit

ViduajCt repudiata est synagoga: de qua loquitur Dominus per

Isaiam dicens Quis est hic liber repudii matris vestrae ^ quo <^/-Can.
:
50.
misi f^;« ? meretrix autem haeresis est, quae multorum errorijvel
libidini patet non copulantur Christo, nisi sola ecclesia
, tales vir-

go 5 quae non habet maculam,aut rugam de qua Apostolus : ait:

Despondi enim vos vni viro virginem castam exhibere Christa . ^. Cor, xi.
8. Dicitur quidem et anima sponsa esse , sed illa , quae fidei
simplicitate jCt actuum puritace incorrupta probatur , et virgo Est .

et vidua anima , quae discedens a iugo legis , euangeh'i praecepta

non seruat . Est etiam repudiata, quae peccando a Christi corpo-
re separatur, etiam si non proiiciatur ab ecclesia . Est et meretrix,
quae ad se recipit amatores id est, contrarias potestates , et daemO':

nes,qui desiderium capiunt puIchrituJinis eius .

9. Pulchra namque a Deo creata est anima , et satis decora ,

quae imaginem habet , et similitudinem Dei Dehinc sequitur , D^ .

genere suo ducat vxorem animam scilicet quae ei fide coniungi-

, ,

tur Nec contaminabit semea suum,id est , verbum Dei , quod

.

in ecclesia praedicatur , sicut in euangelio scriptum est : Ne dede- iviatth.7,

;•//// Sanctum canibus , neque mittatis margaritas ante porcos , ne

coficulcent eas pedibus suis
10. Hucusque quae de summo sacerdote praedicta sunt,my-
stice ad Christum pertinuerunt Dehinc ea ipsa sic interpretantur .

in membris suis,et maxime in sacerdotibus , ad quos pertinent

spiritualia sacramenta. Qui etiam quantis polleant priuilegiis , bre-
uiter percurrendum est .

11. Dicit enim de eo : Caput suum non discooperiet ^ id est,

vt sacramenta Christi,qui caput eius est, velamento mysteriorum
honoret. Vestimenta sua non scindet ^ ne in haeresim , vel schi-
sniata transeat . omnem animam quae mortua est non
Super , , ingre^
diatur^:\d omne peccatum quod ad mortem pertinet , non
, acce-
dat . Super patre suo , et matre non inquinabitur , scilicet , ne tanta
indulgeat pietate parentibus , vt Dominum suum offendat, et crea-

8. Alb. deiiderium capiuntur . Forts , dcsideri$ capiuntur . AREV,

 . .

422 I N L E V I T I C V M;
torem , neque ita misereatur propinquis, vt crga Deum videatur
culpabilis
12. Quanti enim fepiscopi , quanti monachi , dum curam ge-
runt parentum 3 suas anmaas perdiderunt? De sanctis non egredia-
tur ^vx. semper in opere, et cogitatione sancta moretur . Qui enim
loquitur ^quod otiosum , et reprehensione dignum est , de sanctis
egreditur , et polluit sanctificationem Dei , quia non incedit , vt

seruus Christi . Viduam ^ et repudiatam ^ et meretricem non ducat

vxorem , sed 'virginem : id est , nihii de veteri honiine , et pristina

voluptate ampiectatur, sed vitam omni puritate florentem possi-

deat De genere suo ducat vxorem :,wi\(\\\Q vitam amplectatur san-
.

ctorum 5
quorum per fidem proximus est.

13. Inter haec praecipitur iisdem , vt ministrantes in templo ,

vinum 5 et siceram non bibant , ne ebrietate 5 et crapula, et curis

huius vicae praegrauentur corda eorum , nec partem habeant in
terra 5 nisi solum Deum , ne , dum de terrenis cqgitant , superna
obliuiscantur . Ab huius quoque conuiuio iubentiir vicinus , et

mercenarius separari , et seruis tantum ciborum dari reh*quias

14. Vicinus haereticus est, qui proximum se titulo christiani
nominis asserit^ mercenarius iudaeum ostendit, qui frucrum obser-
uantiae legis carnaHter quaerit . Cum istis ergo sacerdos Dei non
participet euangeHi pabulumjquod est ad refectionem animarum,
sed tantummodo cum seruis Christi .Datur de his quae superfe- ,

runtur altariis , sacerdoti pectus , et brachium dextrum in pecto- :

re legis mundas cogitationes accipimus , doctrinaeque notitiam :

in brachio dextro opera bona ad pugnam contra diabolum , et ar-

matam manumjVt quod corde conceperit; operum exemplo perfi-
ciat . Datur ei et de priuato maxilla^vt eloquentiam habeat Da* .

tur et de victimis venter , cuius indicio discat luxuriam extingue-

re,et contemnere gulam .

12. Ad marginem Alb. codicls haec dextrum mox opera bonaiCt pugnam ^
\

notata erant Quanti enim in monaste-

: quod extat etiam in veteri editione anni
rio vel canonica , et episcopatu , dum
-, 1530. Postrcmo , extinguere , et continC'
curum gerunt parentum , suas animas re gulam Isidorus adhibet altariis pro
.

perdiderunt ? AREV. altaribus , vt alibi altario pro altari :

14. Alb. armus dexter pro brachium AREVALVS .

 .

r N L E V I T I C V M. 423

C A P V T XIII.

De sacerdotibus , qui non ojferunt sacrifidum .

I. Jnter haec iubetur ipsis sacerdotibus, vt nulla debilitate insi-

gnes sint: ne caecus ne claudus, vel paruojaut grandi , vel tor-
,

to naso, ne fracto pede , aut manu ne gibbosus , nec lippus, nec :

albuginem habens in oculo , nec iugem scabiem , ne impetiginem

in corpore,ne ponderosus. Quae omnia referuntur ad animae vi-
tium : mores enim in hominejuon natura damnatur.
2. Nam
caecus sacerdos est, quia Scripturae scientiam non in-
telligit,et quo gressum doctrinae, vel operis porrigat , per igno-
rantiam nescit. De talibus scriptum est per Isaiam : Speculatores eius cap. jtf. n.io.
caeci omnes Claudus quidem est , qui intelligit,quid docere de-
,

beat: sed tamen praecepta, quae docet, non implet Paruo autem .

naso est , qui ad tcnendam mensuram discretionis idoneus non est

3. Grandi , et torto naso est furibundus , et minax cum su- '

perbiae arrogantia, vel immoderata discrecione Fracto autempede, .

vel manu est,qui viam Dei , quam docet , pergere non studet
Gibbosus quoque sacerdos est, quem terrenae cupiditatis pondus
deprimit, et tardius ad superna intendit . Lippus vero est , cuius in-
genium ad cognitionem veritatis emicat, std hoc carnaliter viuen-
do obscurat. Albuginem quoque habet in oculo , qui arrogantia
sapientiae, seu iustitiae caecatur.
4. lugem vero
scabiem habet,cui carnis petulantia sine ces-
satione dominatur. Impetiginem quoque habet in corpore , qui
auaritia vastatur in rnente. Quae , nisi in paruo compescitur, ni-
mirum sine mensura dilatatur. Ponderosus vero est,qui etsi tur-
pitudinem non exercet opere , std ab hac cogitatione continua
sine moderamine grauatur m mente . Talis nec sancta ingredi,
nec nomen antistitis poterit possidere : quia et terrenis desideriis
grauatur , et expers est scientiae veritatis.

Cap. XIII. n. I. Jnteg-um caput s Creg. Pastoral. i. part, c. n. GRIAL .

 . . .

424 I N L E V I T I C V M.

C A P V T XIV.

Be ahlutione Aaron , <?/ filioYum eius

I. JL raeterea quid illud^quod iuxta praecepta Dei lauisse Aa-

sit

ron 5 et filios eius Jegitur Moyses ? lam tunc purgationem mundi,

et rerum omnium sanctitatem baptismi sacramentum significabant
2. Non accipiunt vestes , nisi prius lotis sordibus , nec ornan-
tur ad sacra^nisi in Christo noui homines renascantur . Quod au-
tem Moyses lauat ^ legis indicium est Praeceptis enim Dei lauan- .

di sumus et quum parati ad induendum Christum , recte tunicas

:

pelliceas deposuerimus , tunc induemur veste linea, nihil in se mor-

tis habentejsed tota candida vt de baptismo consurgentes, cin-
:

gamus lumbos in veritate , et tota peccatorum pristinorum turpi-

Psalai.31. tudo celetur. Vnde et Dauid Beat i jinquit ^ ^uorum remissae sunt
:

iniquitates j et quorum tecta sunt peccata,

«

C A P V T XV.

De oblatione pro sacerdotis delicto .

I. v^u id autem sibi velit lex imaginaria, quae iubet , vitulum

pro peccato sacerdotis immolari , et sanguine eius septies digito
sacerdotis populum aspergi ? Deinde diios hircos oflferre debere,
vnum^in quo sors Domini venit occidendum esse , et sanguine
,

eiusjvel de sanguine vituli digito sacerdotis populum aspergen-

dumjalterum vero , in quo omnia peccata et maledictiones to- ,

tius populi imponendae essentjin locum desertum perducendum,

ibique dimittendum ?

2.Sed prius est necesse vituli sacrificium pandere, et tunc

etiam et hircorum causam , mysteriaque eorum narrare Vitulus .

itaque hic^qui pro peccato sacerdotis, et totius populi emunda-

tione
Cap.XIV. n.2. J^ec orrKtntur . Ita Al- Alb. » et Flor. 2. in semetipso liniabat y

born. ms. , et vetus editio Grialius nec

. seu lineabat , quod non displicet . Alii
erdinantur , quod non placet , AREV. in semetipso limabat , quod mendosum
Cap. XV. n. 2. In semetipso portabat puto pro liniabat , AREV.
 . :

I N L E V I T I C V M. 425
tlone occidi iubetur , HguiMm Domini , et Saluatoris nostri lesu
Christi in semetipso portabat , qui non solum pro peccatis sacer-
dotalis populi , verum et pro omni genere humano , cunctisque na-
tionibus , Deo immolatus sicut Apostolus ait
Patre permittente , est ,

Qui filio suo non pepercit sed pro omnibus nobis tradidit illum ,
.^
Rom. ?.

3. Merito et hoc in loco de eius vituli sanguine septies po-

pulus digito sacerdotis aspergi iubetur , redemptiojct purifica-
vt
tio nostra in Christi sanguine coilata , per gratiam septemphcis spi«
ritus demonstraretur . Duo
autem hirci duorum populorum figu-
ram aperta ratione demonstrauerunt propter originalem peccaxi ,

praeuaricationem , hircorum formam gerentes .

4. Quorum est simihtudo in euangelio , hoedi , id est , pecca-

tores ad sinistram futuri. Sed ex his , qui in Christum credidis-
'^^sttn. ly.
sent,et poenitentiam delictorum .suorum toto corde egissent , ba-
ptismi gratiam consecuti , hi in simihtudinem vnius hirci, qui \\\

sortem Doniini venit, figaram accipiunt. Cuius sanguis cum sancrui-

ne vituli permisceri iubetur , vt consortes passionis Christi effecti,

participes gloriae ipsius efficiantur.
5.Sed quid est,hircum in sortem Domini venire , nisi vt po-
pulus credentium cuius ille figuram habebat, consors , et coheres
,

Domini haberetur in regno sicut Apostokis ait Heredes Dei su- , :

mus j coJieredes autem Christi^l Alius vero hircus , qui m sortem

Domini non venit, similitudinem tenet infidehum, qui nunquam
in Christum credere voluerunt. Hi vtique accipiunt maledictioneni
totius populi , et omnes iniquitates humani generis , et proiiciuntur
in desertura locum
6. Sed quid est omnes iniquitates et maledictiones accipere, ,

nisi quia omnia peccata,quae ab Adam vsque ad Christum hu-

manum genus admisit illi soli sunt percepturi , qui nec credere
,

iii Christum^nec expiari Christi sanguine voluerunt? Et sic onu-

sti, et praegrauati iniquitatibus, et maledictionibus totius populi ,

id estjhumani generis in desertum locum proiicientur , id est , iii

tenebras exteriores, vbi fletus , et stridor dentium et in stagnum ,

ignis,quod est gehenna , vbi ignis eorum non extinguetnr ,et ver-
mis eorum non morietur .

4. Qui in sortem . Sic Alb. codex . ni codicis viderur : nam iterum redit in
Grialiui , qui in sorte . A\\\ qui in simi- sortem Dowini venire AREV.
.

litudinem . Sed verior lcctiQ Albornozia-

Tom.V. Hhh
 426 IN LEVITICVM.
C A P V T XVI.

De pecoribus ^quae non offeruntur in sacrificio ^

,D iuersitas victimaruni

offerrijin hoc libro Leuitico dinun:ierantur

, et quae vel offerri debeantj vel
Sed per comparatio- .
non

nem pecoriim conuersatio hominum demonstratur Homo , qui .

obtulerit victimam pacificorum Domino , vel vota soluens , vei

sponte offerens , tam de bobus, quam de ouibus animal immacula-
tum offerat , vt acceptabile sit i omnis macula non erit in eo.
2. Si caecum fuerit , si fractum 5 si cicatricem habens^si papu-
lamjsi scabiem non offeretis ea Domino^neque
, vel impetiginem ,

adolebitis ex his super altare Domini bouem et ouem, auribus , : ,

et caudis amputatis voluntarie offerre potes votum autem ex his

, :

fieri non potest Omne animal , quod vel contritis vel tonsisjvel
. ,

sectis 3 ablatisque testiculis est non offeretis Domino et hoc in , ,

terra vestra omnino non flicietis.

3. De manu ahenigenae non offeretis panes Deo vestro nec .,

quidquid ahud dare vohierit: quia corrupta et maculata sunt o- ,

mniajnon suscipietis ea Primum reiicitur a sacrificio maculosum .

animal 3 vel variunijid est , homines , in quibus diuersitas est pec-

catorum , et nunc in h^bidine, et cupiditate, nunc in diuersis cri-
minibus demutantur Keiicitur quidem et caecum animal id . , est^
qui nec Deum videt , nec opera eius facit .

4. Fractum quoque, id est , vitiis carnaHbus vexatum , ac col-

lisum . non digna satisfactione
Reiicitur et cicatricem habens, qui
poenitentiae vuhiera peccatorum deploratjSed adhuc veteris mor-
bi signum per desideria vohiptatis interius gestat Reprobatur et .

lingua ainputatum qui Dominum non confitetur neque diuinam

j ,

legem meditatur .

5. Reiicitur et papuLam habens , qui pruritu hbidiniSjCt ardo-

re concupiscentiarum exaestuat . Simihter et scabiosum j qui pec-
catum carnis perficit contagione operis . lam vero impetiginem ha-

Cap. XVI. n. 5. Alborn. et scabioms ^ idem Alborn. uon oheJiunt , quae iuStet
qui . Ceteri scabiosurj , tjui : vt suprs sunt ^faciendo . AR£V.
Caecu>n animal , i.i est , q^ui . Paulc posc
 I N L E V I T I C y M. 427
bens,haereticornm figurat collectlonem , qiiae frequenter se in ec-
clesiae corpus immergit, et, vt impetigo , liuorem facit Porro aure .

amputati sunt^qui verbo Dei non obediunt, non faciendo , quae

iussa sunt.
Qui vero caudam habet amputatam ille est qui bonum ,
6. , ,

quod incipit, perseueranti fine non perficit Porro desectum,vel .

testiculis amputatum indicat eos, qui quum corpore viri sint^tur-

,

pitudinis vsu effeminantur . His ergo criminibus inuoluti^a sacri-

ficio Domini reprobantur nec , efticiuntur consortes passionis Chri-
sii , ncc caelestis sanctificationis participes .
N

C A P V T XVII.

De ceteris ceremoniis .

I. 0('ed neque panes alienigenae ofteruntur Domino , €t doctrinae

haereticorum , vel studia supersritiosa secularium literarum ,
quae,
quia extra fidem sunt , et aliena putantur . Tales enim repudiantur
hostiae a Domino,et reiicitur huiusmodi sacrificium ab ecclesia
-catholica .

2. Nunc vero iam de quibusdam ceremoniis quid spiritualiter \xv

Cap. XVII. n. I. Hoc caput imperfe- ex Albornoziano codice transcrlpsissc

<ctu,\-) hactenus in omnibus editionibus D. Perrum de Castro , Bononiensis Col-
apparuit , nisi quod in vltima Matritensi legii alumnum { qui in extrem?. aetate
,

Vlloae supplementuiii ad Appendices re- nuper in Hispalensi pestilentia extinctus

iectum Tuit tom. 2. pag. 64. ex codTce est , dum canonicaru eius ecclesiae me-
Bononiensi . Tntegrum quoqiie e^tat in tropolitan;;3 fungG-retur ) , apographum
codice Vat. 627. , quem descripsi in Isi- vero a R. P. HenEieo Florezio iiberalis-
dorianis cap.94. num. xi. aduertl ,
, vbi sime fuisse communic:Uum lam editio- .

nonnihil vaticanum codicem ab Albor- nes veteres solum exhibent initium ca-
noziano discrepare Mihi ad manus sunt . pitis , sed neque vsque ad ecclesia cu-
duo exemplaria ex codice Bononiensi tholicrt , Apud Grialium est offerantur
descripta cum variis lectionibus in eo- pro offcruntur Expressi lectiont-m , quac
.

dem codice' notatis ex Originali Isido- in Alborn. ascribitur ex Isidoro , seii

ri , coJex Bononiensis vere cum
siue Originali . Nam textu codicis est, 5"^»^
in
autographo ipso S. Isidori coUatus fue-^ neque panis alienigenae offertur Mox .

rit , siue cum alio codice veteri , quem Crialius , Domino , id est , doctrina hae-
Collator crediJerit , vel .ippell.iaerit Ori- reticorum quae extra fidem AREV.
. . . .

gintile Isidori In editione Viloae breues

. 2. In duobus meis exemplaribus ex
qitaedam notae sunt ad hoc caputjfor- cod. Alb. qutim Christus non venit le-
tasse a doctissimo Henrico Florezio gem In editione Vlloae notatur , quae
.

adornatae ; nam aduertitur , fragmentum sequuntur , Quaeritur ergo etc. , ad ver-

Hhh 2
 . ,
:

A23 I N L E V I T I C V M.
his habeatur 5 dicendum est. De qiiibus etiam et iudaei scrupulo-
sissime quaerunt , dicentes : Cur eas christiani non student obser-
uare, quum Christus venerit non legem soluere , sed adimpJere ?
Quaeritur ergOjCur iam non circunicidatur carne christianus, si

Christus non venit legem soluere , sed adimplere?

3. Respondetur : ideo iam non circumciditur christianus , quia
id 5 quod eadem circumcisione prophetabatur , iam Christus imple-
uit . Expoliatio enim carnaHs generationis , quae in ilJo facto fi-

gurabatur iam Christi resurrectione adimpJeia est et quod in no-

5 :

stra resurrectione futurum est, sacramento baptismi commendatur.

Si enim iudaei resurrectione Domini iustihcarentur cuius resurre- ,

ctionis iterum 3 post diem tamen sabbatijhoc est , post septimum ,

octauus fuit profecto spoiiarentur carnaJi veJamento mortalium de-
5

sideriorum 5 et cordis circumcisione gaudentes, adumbratam, figu-

ratamque non iam in carne exprimerent
4. Quum quaeritur, sabbati otium cur non obseruet christia-
niiSasi Christus non venit Jegem soluere ^sed adimplerel Respon-
deturiiiumo et id propterea non obseruat christianus, quia quod
ea figura prophetabatur jiam Christus impleuit in iJIo quippe habe- :

Matth.xi.v.28. mus sabbatum , c]ui dixit Ve?2ite ad me omnes , qui lahoratis , et oiie- :

rati estis et ego 'vos yeficiam

^ Tollite iugum meum super vos^et .

discite a me quia ,
mitis sum , et humilis corde , et inuenietis re-

quiem anirnahus 'uestris .

5. Cessationem ergo sabbatorum iam quidem superuacue du-

cimus obseruare , ex quo spes reuelata est nostrae quietis aeternae .

Quum quaeritur, quare non obseruet differentiam ciborumjquae

in Jege praecipitur, si Christus non 'venit legem soluere ^sed adim-
bum sumpta esse ex Augustino contra fuit respondetur , quod cod. Alb. exhi-
Faustum lib, ig. cap. 9. AREV. bet , vel responderunt ex Isidori Origi-
3. Pro respondeo breuiter ideo yqiiod : nali Collator aduertic , vos ante reficiam
.

extat in ms. Alb. , coUator eiusdem co- positum in codice intcr duas columnas
dicis ex Isidoro notauit , respondetur : sequendo lineam , sed diuersa alia manu .
ideo editione Vlloae ex S. Augusti-
. In In editione Vlloae ita id cxprimitur
no haec profertur, f^ quod in
varietas VOS in principio lineae , sed alia ma-
nostra ^esurrectione futurum , sncramento nu . AREV.
baptismi commendatur . AREV. 5. Qunm quaeritur etc. Haec S.Au-
4. Non obseruet
christianus Ita Ori- . gustini esse cit. lib. 19. coutr. Faust.
ginale Isidori textu Alb. cod. non
. In cap. 10. in Vlloae editione animaducrti-
obseruent christiani Pro immo ct id . tur;vti etiam quod pro in illius figU'
cx Augustino respondco immo id indica- ris apud S. Augustinum legitur illis fi-
tur iu editione Vlloac , in qua omissum guris , omisso in , A verbis propterea non
 . :

I N L E V I T I C V M. 429
plere ? Respondetur : imino propterea non obseruat eam christia-
iiusjquia quod in illius figuris prcphetabatur , Christus impleuit,
non admittens ad corpus suum (
quod corpus in sanctis suis iii

vitam aeternam praedestinauit ) quidquid per illa animalia in mori-

bus hominum significatum est
6. Quum quare christianus non, animalibus immo-
quaeritur ,

latis 5 carnis, et sanguinis sacrificium offerat Deo , si Christus non

njenlt legem soluere ^ sed adimplere^l Respondetur: immo propter-
ea magis haec christianus iam offerre non debet , quia ea , quae
tah'bus rerum figuris ihi prophetabant , immoLitione carnisjet san-
guinis sui Christus impleuit. Nam de sacrificiis eorumdem anima-
lium quis nostrum nesciatjmagis ea peruerso populo congruenter
imposita, quam Deo desideranter oblata?
7. Sed tamen in his fiourae nostrae fuerunt ^quia nostra emun-
datio , et Dei propitiatio nobis insanguine nuHa Secundum figuram .

illam sanguine redempti sumus

veritas Christus est^cuius Quum .

quaeritur 3 cur azyma non obseruet christianus, si non venlt Chri-

stus legem soluere , sed adimplere ? Respondetur immo propterea :

magis non obseruat christianus haec , quia quod iUa figura pro-
phetabatur, expurgato veteris vitae fermento , nouam vitam de-
monstrans impleuit Christus. Quapropter non manducare azyma
per statutos septem dies tempore veteris testamenti , peccatum fuitj
tempore autem noui testamenti non est peccatum .

8. Sed in spe futuri secuH ,

quam habemus a Christo , qui et
animam nostram induens iustitia^et corpus nostrum induens im-
mortalitatc, totos nos innouat , credere aliquid ex veteris corru-

ohseruat eam chrisiianiis ^ quia quod etc. imperfectus erat hoc modo Nostra :

vsque ad verba numeri 7. veritas fuit einundaiio , et Dei propitiatio nulla est

Christus Respondetur immo ,\n h\h. co-

. sine sanguine Sed ilhrum figurarutn
.

dice nota haec est inter columnas manu veritas fuit Christus Respondetur , im- .

antiqui collatoris Hoc non inueni in : mo propterca etc. Yerum haec in codice
Originali Isidori . Scilicet in vetustiori obelo notata sunt , et ad marginem ap-
codice mauis autographo Isidori
, siue picta lectio , quam tenui , nisi quod est

quod ego minus credo ac facile fuit, : veritatis pro ventas . AREV.
antiquioris codicis excriptorem repeti- 8. In Alb. , et textu editionis VUoae ,

tione eorumdem verborum respondetur animam induens iustitiam ; suppleui no-

immo dcceptum , reliqua media verba stram ex origin. Isidori , et scnpsi iu-
reliquisse AH.EV. . ititia ex eodem vti etiam paulo post
:

7. Textuf cod. Albornoziani, quem Scriptura i>j<i , quum in textu codici^ ,

VUoae ediiio expressit , mendosus , et et cit.uae editionis desit ipsa , AREV.

 . ,

430 I N L E V I T I C V M,
ptionis necessitate, atque indigentia nos passiiros-, vel acturos , sem-
per peccatiim est , quamdiii voluuntur isti septem dies , quibus
peragitur tempus . Sed hoc veteris testamenti temporibus in figu-
ra occultatum ^ a quibusdam sanctis intelligebatur tempore autem •,

noui testamenti in manitestatione reuelatur , populis praedicatur .

Vnde Scriptura ipsa tunc erat praeceptum , nunc testimonium .

9. Quum quaeritur, cur de carne agni christianus'^ pascha non

celebret 3 si Christus «6»« -ueNii legem soluere ^ sed adimplere % Re-
spondetur : immo christianus iam sic pascha non celebrat , quia
quod illa figura prophetabatur , agnus immaculatus sua passione
Christus impleuit. Quum quaeritur, quam ob causam neomenias
in le2:e m.andatas non celebrat christianus, si Christus ?iu?t 'uenit

legem soluere :,
sed adimplere'^. Respondetur : immo iam propterea
christianus istas non celebrat , quia propter quod praenunciandum
celebrabantur , Christus impleuit . Celebratio enim nouae lunae
praenunciabat nouam creaturam,de qua dicit Apostolus : Siqua
igitur i?i Christo noua creatura , -vetera transierunt ^ et facta sunt
vmnia noua ,

10. Quum quaeritur, cur illa singularum quarumque immun-

ditiarum baptismata, quae in lege praeclpiuntur , non obseruet chri-

stianus,si legem Christus non 'venit soluere ^ sed adimplere^l Re-

spondetur inde potius haec non obseruat christianus , quia futu-
:

rorum hgura erant , quam Christus impleuit Venit enim conse- .

pelire nos sibi per bnptismum inmortem^vt quemadmodum Chri-

stus resurrcxit a mortuis , sic et nos in neuitate vitae ambulemus .

11. Quum quaeritur ,qua causa scenopegia non sit solemnitas

christianorum , si lex a Christo adimpleta est non soluta? Respon- ,

detur tabernaculum Dei fideles tsst \\\ quibus charitate sociatis ,

, .

et quodammcKio compactis habitare dignatur Et ideo magis illud .

non obseruari a christianis ,

quia iam Christus in ecclesia sua , quod
illa figura prophetice promittebat , impleuit Scenopegiam non ce-
.

lebrare^aliquando peccatum tuit , nunc non est peccatum taber- :

naculum autein Dei quod est ecclesia

, , non compaginari , scmper
|)eccatum est : stdi quod tunc agebatur sub praeccpto figurato,
9. Cur de came etc. Ita ex Ori-Tin. figurato . . . alicuiveritiiti . Ita Isidorus .

Isidori God. Alb. atr de sanr^^uirie a^ui

. C.od. Alb. quewadinodmn .... propheti-
christianus pascha »on celebrat ARLV. . ca . . . . figuratur .... alicuiiis ciuitatii
1 1. Quodammodo . . . . prophe'ice . . ARKV.
 IN LEVITICVM. 43 1

nuiic legitur in testimonio reuelato . Nam et illud , quod tunc

Eictuni est , non diceretur tabernaculum testimonii , nisi alicui ve-
ritati 3 quae suo tempore declaranda erat , quamdam congruentiani
attestaretur .

I 2. Quum quaeritur
quae causae essent, septfmum annum remis-
,

siouis jsiue iubilaeum non obseruari, in quo canebant tubae , et reuer-

tebantur omnes ad antiquam possessionem ? Respondetur , iubilaei
figuram aeternae beatitudinis requiem significare Sicut enim dies .

septimus feriatLis esse praecipitur , vt aeterna per eum requies desi-

gnetur^sic in iubilaeo ,
qui annorum
in curriculo septenario nu-
mero septies replicato , et monade addita, in quinquagenarium du-
citur, perpetuae beatitudinis secura requies intimatur,
13. Quando in voce archangeli nouissima clangente tuba re-

surgentibus cunctis, reuertitur ad omncs antiqua possessio carnis,

tunc reuertetur Adam ad antiquam terram carnis suae, in qua in-
Tunc Abel ad terram suam de qua eiectus est per Cain
habirauit . , .

Tunc Noe Abraham Isaac et lacob, sed et omnes animae mor-

, , ,

tah*um tunc recipient corpora sua , a quibus exierunt , vt possi-

deant ea in aeternum .

12. In ms. scribirur iobeleum In edi- . \ozQ •> reuertitur omnis ad antiquam pos~
tione VUoae ad verba , Sicut enim dies sessionon carnis . Tunc reuertitur ad a)i.
septimus etc.y notatur , haec esse ex S.Gre- tiquam .Cain . Post possi'
. . eiectus a
gorio Moral. 35. cap. 8. n. 16. AR.
lib. deat in aeternum est haec rubrica E.v- :

i^. Scripturam Orlginalis Isidori ex- plicit liber Leuiticus . Incipit lib. Nh-
pressi . In textu , codicis et editionis VI- meri . AREV.
 45 i

MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV QVAEStlONES
IN NVMEROS.
? R AE E A T 1 0*

I. -JL I
latus est
^^^
3
^''^

€0
//^^^ vnus ex qulnque
quod egressae multitudinis
libris Moysi Numeri appeU
Israeliticae ex Aegypto in
eodem , perfectorumque 'uirorum computatio , et numerus teneatur
insertus .

2. In quo etiam profectiones eorum-iCt mansiones a finihus Ae»

gypti vsque ad lucum , et tempus ,quo Moyses defunctus est ^ nu-
in

merantur , In quo et dies dedicationis tabernacuH et oblationum -y

modus 3 non sine mystici numeri sacramento , et ratione dinumera-

tus est •

'3 . c. autem mansionum filiorum Israel a prima vsque ad

v^ atalogus
c^r* !• 'vltimam numerantur simul quadraginta , et duae De quihus Mat- .

thaeus loquitur ab Ahraham 'usque ad Dauid generationes qua"

:

tuordecim ^ et a Dauid vsque ad transmigrationem Bahylonis gene*

rationes quatuordecim -^et a transmigratione Bahylonis 'usque ad Chri-
stum generationes quatuordecim : id est ,
generationes simul quadra^
ginta et duae .

/y, Per has currit verus hehraeus , qui de terra festinat transi-
re Aegypto seculi derelicta , terram repromissionis in-
ad caelum , et

greditur nec mirum , // illo numeri sacramento perueniamus ad

:

regnum caelorum , sub quo Dominus , atque Saluator a primo pa-

triarcha peruenit ad Virginem ^
quasi ad lordanem ,
quae pleno gur-
gite fluens , Spiritus sancti gratiis redundauit .

CA-
Praef. n. 3. Catalogiis autcm manslo- pist. 127. ad Fabiolatn , et Ambrosii Jib,

num . Pleraque emnia ex Hieroriym, e- de mansionibiu . GRIAL .

 ,.,

I N N V M E R O S. 43^

C A P V T L

r.JL rima mansio estRamcsses vrbs , quae in extrcmis finibus

Aegypti erat^in qiia desertum altera
popuhis congregatus exiit in

die post pascha in conspectu aegyptiorum Ramesse interprctari .

quidam commotionem , vel tonitruum , putauerunt quia quum com- :

moti fuerimus ad euangelicam tubam , et excitati tonitruo gaudii

eximus in mense primo , quando hietns praeteriit , quando veris
cxordium est , quando cuncta renouantur.
2. Eximus quintadecima die mensis primi in crastinum paschae
pleno mensis kimine, post esum agni immaculari , calceatos pedes
habentes de euangelio, vel Apostolo,et accinctos lumbos de pu- jpj^^s. 5.
dicitia^jCt baculos i\\ manibus praeparatos .

C A P V T II.

T.i^ecunda mansio est Socoth in qua coquunt panes azymos ,

,

€t primum tendunt tabernacuLa. Vnde et locus nomcn accepit

Socoth quippe interpretatur tabernacuLa ,siue tentoria. Quum eroo
exierimus de Aegypto , id est primum tabernacula fioa-
, a seculo ,

mus , scientes , nobis ad vheriora pergendum , et ad sanctam terrain

caelestem iter accelerandum .

C A P V T III.

I. X ertia mansio est Ethan , quae est in extremo soh'tudinis, ia

qua primum videtur Dominus praecedens populum in columna
ignis . Ethan sonat fortitudo , siue perfectio Praeparemus ercro
.

nobis fortitudinem assumentes perfectum robur,vt inter errorum

Cap. I. n. I. Ex HUronymo . GR. Grialii mendum ecat ei baculos manibui
Ib.Codex Alborn. quia qilum cem^ irt praeparatos . AR£V.
moti fuerimus ad praeJicationem euan- Gap. II. n. i. Ex Hieronymo . GR.
gelicae tubae , et excitati tonitruo cum Sanctam terram caelestem iter
Jb.
gaudio . AREV. Alb. sanctam terram caeleste iter Me- .

2. A\born. post esum agni immacu- lius fortasse est , quod vetus habet edi-
tati , et calceati, dicents Apostolo , et ac- tio , sanctam terram , id est y caelestem
cincti pudicitia lumbos , et baculos in lerusalem iter . AREV.
manibus praeparatos habentes , In texta Cap. III. n. i. Ex Hieronymo . GR.
Tom^V, I i i
 .

434 I N N V M E R O S.
tenebraSjCt confusionem noctis^scientiae Christi lumen apparcat.
Dies quoque noster nubeni habeat protegentem , vt his ducibus
ad terram sanctae promissionis peruenire valeamus.

G A P V T IV.

i.V^.iarta mansio est Phihahlroth , quod est Beelsephon:

contra
Phihahiroth interpretatur os nobilium . Proinde assumpta fortitu-
dine, nobilitemur in Domino
contemnentes et Beelsephon , qui ,

interpretatur dominus aquilonis, eiusque superbiam declinemus.

2. Ab hac mansione profecti fiUi Israel , transierunt per me-
dium mare in desertum videruntque Pharaonem cum suo exerci-
,

tu submersum , praeeunte Maria praecinente in tympanis

C A P V T V.

i.l/ mansio est Marah , ad quam venerunt filii Israel 3 trans-

linta
ito rubro Mari post triduum Marah autem interpretatur .

amaritudo post praedicationem enim euangelii

: et tabernacula ,

transmigrantium post assumptam fortitudinem fidei, et post bapti-

,

smum 3 atque victoriam rursus venitur ad amaritudinem vt volu- :

ptas atque luxuria vitae amaritudine terminetur , et per crucis

i
li-

gnumjquasi per cruciatum , iterum suauitas compensetur .

C A P V T VI.

I. ijexta mansio estHeh^m^vbi erant duodecirn fontes aqnarum 3

et septuaginta pahnae, in figura duodecim apostolorum , et septua»
ginta discipulorum secundi ordinis de quorum fontibus doctri- :

nae potum haurimus,et dulces fructus vicioriae carpimus Vnde .

et bene Helim vertitur in arietes fortes ipsi enim sunt robusti :

principes gregis,duces ouium doctores gentium

, .

Cap. IV, n. I. Ex Hieronymo . GR.. Transito Mari rubro . Ex Am-

Ib.
2. 1)1 dssertiitn . Ita Alborn. Grialius bros. maus. septima Al. transacto GR.
. .

in ilesertoARE^^fALVS
. . Gap. VI. n. i. Ex Hieronymo GR. .

Cap. V. n. I. Ex Hieronymo . GR.

 . .

INNVMEROS. 43 5

C A P V T VII.

I. Oeptima mansio est iteriim ad Mare rubrum , quod est bapti-

smi typuSjCruore Domini consecratus. Quaeritur hic quomodo ,

post transitum rubri Mnris,et fbntes amaros , et Helim , rursus ad

Mare rubrum venerint ? nisi forte in itinere pergentibus sinus qui-

dam maris occurrit, iuxta quem castrametati sunt

2. Aliud est enim transire mare , aliud in proximo figere ta-
bernacula. Ex quibus monemur ,
post euangelicam disciplinam , et
cibos dulcissimos tri 'niphorum , apparere nobis interdum mare j et
praeterita discrimina poni ante oculos.

C A P V T VIII.

1. V^ctaua mansio est in solitudine Sin, qua tenditur vsque ad

montem Sinai. Interpretatur autem Sine rubus vel odium , : quia
postea quam venerinms in locum ecclesiaCjde qua Dominus nobis
sit loquuturus , grande odium meremur inimici

C A P V T IX.

,.N.ona mansio Depheca

quae dicitur pulsatio , iuxta
est in ,
Matth.
quod Dominus ait Pulsate ^ et aperietur 'uobis Sensusque est ma-
: ,
7.

nifestus quia postquam venerimus ad. locum ecclesiae , incipimus

:

sacramenta pulsare .

C A P V T X.

i.L/ecim.a mansio est in AIus

fermentum , quod interpretatur , Matth. i^.
quod toUens nvulier commiscuit farinae satis tribus , donec fermen-
taretur totum In hac solitudine murmurat populus propter fa-
.

inem,accepitque vespere coturnicem ^et mane alterius diei manna .

Et nota,in decima mansione manna tribui, id est , post decalogi
perfectionem angelorum panem manducari .

Cap. VII. n. I. Quae de baptismo di- Cap. X. n. i. Post decalog. vsque ad

cuniur ,e^: Ambros. RsHqua ex Hierony- panem manducari Ex Ambros. GRlAh . .

mo . GRIAL .

I i 1 2
 .

43* I N N V M E R O S.

C A P V T XI.

I.
V Y ndecima manslo
lutio fortiumjVel reniissio
est in Raphidin
manuum .
quae interpretatur
,

In hac sitienti populo

dlsso^
fons
de petra Oreb in similitudinem Christi aquam erupit. Ibi lesus in
tvpo Saluatoris contra Amalech militat , et in signo crucis daemo-
num aduersum nos tentamenta surgentia deuincuntur .
2. Vbi venit lethro cognatus ad Moysem , dans consih'um se-
ptuaginta scniorum , et in typum ecclesiae ex gentibus congrega-
tae 3 legis imminutio euangeUo suggerente completur. Pulchre au-
tem dissolutioj ac sanitas fortium Raphidin dicitur , vel propter
dissipatum Amalech, vel proptcr sanatuni Israel.

C A P V T XII.

I, J^uodcclma manslo est in sohtudine Sinai : statim tibi veniat

in mentem apostolicus numerus Sinai quippe interpretatur . ru-
busjquo significatur ecclesia, in qua nobis apostoli praedicant . In
hac mansione xMoyses ascendit ad Dominum , ibique descendit Do-
minus in montem Sinai , dans legem populo suo Ibi tabricatur .

tabernaculum 3 ibi praecipitur varietas hostiarum, vasorum diuersi-

tas, indumenta pontificis , sacerdotum , ac leuitarum ceremoniae .
2. numerus populorum,et leuitarumj et per singuLas tri-
Ibi

bus popuH distributio Oblationes quoque principum in hac man-

.

Cap. XI. n. aqua erupit Ve-

I. Alb. . Aliud enim vnam , aliud omnes gra-
est
riun aquam erupit Isidorianum videtiir . tias possidere Sed operae pretium erit
.

AREV. additamentum ex margine referre^ qui

2. Vbi venit lethro . Fid. Origen. enim legerat , interpretatur rufus , digam-
hom. II. in cap. i8. Exodi . GRIAL . mo dcceptus ( quod pro n > et b in his
Ib. Suggereote . Alborn. succedente . codicibus saepe reperitur ) is addidit ,

ilREV. rufus ex sanguine Christi redcippta cc-

Cap. XII. n. I. Ex Amhros. , et Hie- clesia vt est in lib. Falent. GHIAL
: .

ronymo . GRIAL . Ib. Ibi fabricatur , etc. Omnia vsque

Ib. Et intcrpretatur r^bus . At Hier. ad jinem tnansionis sunt Amhrosii . ^kjR.
jnterpretarur autem Sinai rubi , non v- Ih. In Alborn. , et Florent. mss. le-
rus , vt supra in solitudine Sin , sed plu- gitur , vt in Valent. rufus , cx sanguinc
res 5 vt ibi principium sit , hic perfectio : Christi redempta eccksia . AREV.
ibi solitarius »)umerus , hic multiplex
 . . , ,

I N N V M E R O S .
^3 7
sione descriptac sunt. Duac quoque argenteae tubac ad promo-
uenda castra ibidem fieri iubentur .

3. Ibique praecipiturimmundis, et iis, qui primo .T.ense pa-

schae interesse non potuerint , vt secundo mense conueniant. Sed
quid sibi velitjquod hi , qui longius habitabant, vel immundi in
anima fuerant 5 in secundo mense pascha iussi sunt fiicere ? quo
nimirum in typo inteJliguntur populi gentiumjqui cum omnibus
daemonibus immundi videbantur in anima salubri vero
fornicati 5 ,

confessione mundati ad secundam natiuitatem quasi ad secundum

, ,

inenseni , transire praecipiuntur

lubetur quoque in hac mansione nazaraeis, vt vinum , et
4.
siceram,et omne,quod de vuis est , non bibant , nec comedant
nec vuam quidem passam , vel acetum,quod est ex vino . Sed incap.ji.
Prouerbiis praecipitiir , potentes, qui iracundi sunt, vt vinum non
bibant : ne quum biberint , obliuiscantur sapientiae .

5. Quid ergo nazaraeorum nomine, nisi abstinentium , conti-

nentiumque vita designatur? His in vino luxuria prohibetur, in
sicera omnis voluptas terrena. Sicera enim ex diuerso conficitur
genere : sicut voluptas ex diuersa vitlorum oritur colluuie : illi

enim vinum non bibunt, et siceram bibunt,qui ad decipiendos

homines vmbras quasdam , et imagines se simulant habere virtutum .

6. Vua passa illi vescuntur , qui propter humanos oculos abs-

tinentiae pallore inficiuntur , vt gloriam captent ab hominibus.
Acetum autem hi bibunt,qui post vitae sanctitatem in vetusta-
tem praeteritorum vitiorum labuntur , et corruptione veteris nequi-
tiae delectantur Praecepit itaque Deus, vt qui sanctitatis indue-
.

rint titulum , cunctis his careant vitiis , nullamque huiusmodi per-

turbationem appetant , quae statum mentis euertat .

7. In hac mansione proiiciuntur de castris leprosi , fluxi , et

immundi Leprosi haeretici, fluxi cogitatione , immundi opere , vt
.

tamquam coinquinati , et morbidi a castris ecclesiae separentur

ne contagione morum suorum vitam poUuant innocentium .

3. Habitabant . Ita Alborn. Grialius Ib. A\b.ilU enim vinum,et siceram bibunt*
cum aliis impressis habitant . AREV. Grialius videtur in textuvoluisse apponere
4. Obliuiscantur sapientiae . Alborn. passione , vth^bcxMzWx , ^vo coUuuie- AR.
-thliuiscaijtur sapientiam . AREV. 6. In nonnullis mss. vuam passam
5. Oritur passioae : oritur colluuie , illi vescuntur , vt interdum vtor cuna
Ambros. GRIAL accusatiuo occurrit . AR£V.
 . . .

^3S I N N V M E R O S.

8. ab anno vicesimo annumerantur populi , qui ad proe-

Ibi

lium eliguntur . Sed cur ab anno vicesimo, nisi quia ab hac ae-
tate contra vnumquemque vitiorum bella nascuntur ? ideoque
ad
pnc^nam eliguntur , vt habeant contra libidinem conflictum , ne
luxuriis superentur .

9. Ibi etiam ab anno vicesimo , et quinto leuitae tabernaculo

mandantur,et a quinquagenario custodes vasorum fiunt
seruire
Quid enim per annum quintumjac vicesimumjin quo flos iuuen-
tutis oboritur 3 nisi ipsi contra vnumquemque vitiorum bella sl^

pnantur?et quid per quinquagenarium , in quo et iubilaei requies

contineturj nisi interna quies edomito bello mentis exprimitur?
nuid vero per vasa tabernaculi, nisi fidelium animae designantur 1
10. Leuitae ergo ab anno vicesimo , et quinto tabernaculo
seruiuntjCt quinquagenario vasoium custodes fiunt vt videiicet :

qui adhuc impugnantium vitiorum certamina per consensum de-

lcctationis tolerant aliorum curam suscipere non praesumant.
,

Quum vero tentationum bella subegerint, quum apud se iam de

intima tranquillitate securi sunt, animarum sortiantur custodiam .

11. Sed quis haec proelia sibi perfecte subigat , quum Paulus
TAom. 7. V.23. ^icat Video aliam legem in membris meis ^repugnantem legi men-
:

tis meae , et captiuum me ciucentem in lege peccati ? Sed ahud est

bella foititer perpeti , aliud belhs eneruiter expugnari : in istis

exercetur virtus , nequis extolli debeat : in illis omnimodo extin-

guitur, ne subsistat
12. Praecepit dehinc ibi lex leuitis , omnes pilos carnis radere :

qnia hijqui obsequiis assurnuntur diuinis, debent ante Dei ocu-

los a cunctis carnis cogitationibus mundi apparere : ne ilJicitas co-
gitationes mens proterat et pulchram animae speciem , quasi pilis ,

fruticantibus deformem reddat ,

13. Post haec iubentur etiam ficri duae tiibae, quarum clan-
gore populi mouerentur ad proeh*U!n Sic enim scriptum est de .

9. Et a quluquagenario custodes va- que ad rtA<^\i ^verba sunt Creg.^.Mo-

sorum jiunt . Ita vetus editio . Grialius ral. cap, 24. ex quo fruticantibus legi'
per errorem , vt puto , /fcr/;/ . Breulius mus ^non fructificantibus , 7'/ erat in wss.
exhibet ^<i«r , sed ita , 1); a quinquage- o.ExcrQsccnuhm Ambros. GKIAL , .

nario . fiant
. .AREVALVS . . Ib. In not.Grialii videtur legendum le-
11. Vulgata , et faptiuantem me in pro charitas,et redHatytro reddit.AR»
uitis
lege peccati . AREV. 13. Ad procinctuui ftdei ad proc- :

12. Charicas omncs pllos carais vs- lium (lAcl ^ Ambros. GKIAL .
 . . y,
,,.

I N N V M E R O S. 43 9
his ad Moysem Tac : tibi duas tubas argenteas ductlles . Et paiilo
post 3
quum concisus clangor increpuerit , mouebuntur castra . Per
diias enim tiibas exercitus ducitiir , quia per duo testamenta , siue
perduo praecepta charitatis ad procinctiim fidei populus euocatur , .

14. Quae iccirco argenteae fieri iubentur vt praedicatorum ,

verba eloquii nitorc refulgeant et auditorum mentem nulla sui 5

obscuritate confundant . Iccirco ductiles , quia necesse est , vt hi

qui venturam vitam praedicant , tribulationum praesentium tunsio-
nibus crescant
15. Bene autem dicitur ,
Quum concisus clangor increpuerit
rnouebuntur nimirum , quum subtilior , ac minutior
castra : quia
praedicationis sermo tractatur , auditorum mentes contra tentatio-
num certamina ardentius excitantur. lam abhinc promouentur fih'i
Israel de monte Sina , et transeunt in Sepulcra concupiscentiae .

C A P V T XIII.

I.
TX ertiadecima mansio
populus fastidiens caelestem panemjcarnes aegyptias desiderauit
est in Sepulcrls concupiscentiae , vbi

Multosque subitum deuorauit incendium E quibus edocemur , .

qui conuersationem reliquimus seculi et aegyptias ollas ( id est ,

carnalium desideriorum feruores contempsimus ) non debere mur-

murare contra caelestem panemjnec virulentias aegyptiorum ,qui
sunt magnarum carnium , sed ^simplicem mannae cibum^id est
puram , caelestemque vitam quaerere.
2. Alioquin si post perceptum angelicum manna ,
quae est
caelestis vita , siue doctrina, rursus carnes aegvptias, (
quae sunt
carnales huius seculi voluptates ) et concupiscentias pristinorum
morum vorabimus nauseam et statim Domi-
voluerimus appetere , ,

ni igne torquebimur , desiderlumque nostrum vertetur in tumu-

Ios,vt simus sepulcra dealbata, quae foris apparent hominibus

15.- Cod. Bonon. qiium subtilius , ac Ih. Qui sunt magnar. c.irniiiiTi . Ita
minutius praedii:a:ionis sermo tractatur , lih. o. et Amhr. Quae sunt poetarum
contamina ^ id est , certatnina ardentius czvmmz > Hieronym. GRIAL .

excitantur . lam abhinc promouent filii Ib. Alb. panem , nec purulentias ae-
Jsrael etc. Vulgaia , mouebunt castra. AR. gyptiorum , (juae sunt etc. AKEV.
Gap.XIII. n. I. Ex Hieronyrtii et A'n- 2. Alioquin si post percepfum angeii-
bros. verbis tota conflata est , GRIAL cum manna , etc. Paulo ahter A/nbros,
 . .

440 IN NVMEROS.
specios.1 5 intus autem plena sunt ossibus mortuorum , et omni
spurcitia.
3. In hac mansione descendit spiritus super septuaginta viros
clectoSjCt tunc Dominus descendit in nube , et retraxit de spi-
ritu 3
qui erat super Moysem et imposuit super , septuaginta vi^
^
ros . Descendente enim in nube carnis Christo , diffusa est per fi-

dem Spiritus sancti gratia super populos, ex septuaginta gentium

linguis electos, venitque super omnes donum illud virtutis caele"
stisjquod quondam fuerat in Moyse, atque prophetis

C A P V T XIV.

I.
a
V^uartcidecima mansio in soh'tudine Aseroth In hac Aaron sa-
cerdos locum incidens offensionis cum sorore sua Maria^fratri
vterque obtrectant, quod alienigenam accepisset vxorem Vnde
,

iUico Maria contagio leprae effloruit.

2. Quo loco euidens fuit figura mysterii , quod sacerdotah*s
illa plebs patrum Christo Saluatori aduersus ecclesiam congrega-
tam ex gentibus derogaret ideoque leprae sorde perfunditur: nec :

redit ad Dei tabernacuium , donec statutum plenitudinis gentium

tempus adimpleatur Tunc enim eadem plebs pristinam poterit .

recipere sanitatem , dum eis septiformis spiritualis agnitio ad ve-

niam tuerit suffiajjata

C A P V T XV.

I. V^uintadecima Rethmajquae transfertur sonitus siue

cst in ,

iuniperus . Fertur autem hoc lignum ignem multo tempore con-

seruare prunae ex eius cinere fuerint adopertae, vsquc
, ita vt si

ad annum perueniant Ex quibus discimus, post sepulcra concu- .

pisceu-

Alioquin si post praecepta , aiij^ellcarn Ih. Alb. , et Flor. 1. vornbimiis tiau-

cscam , mannaque caelestis vitue , siiic seamentis , et statim . . . vertemns in tu*
doctrinae, rursiis carnes aegyptias , etc. tnulos . AREV.
GRfAL . Cap. XIV. n. i. Ex iisdem GR. .

Ib, Vorabimus nauseam nauseam : Cap. XV. n. 1. Ex Hieronymo GR, ,

\x\cm\% . Val.sed Hieronymus vocem ix\^n- Ib. Siuc atria . Ita omnino legendum
tis non habet . GRIAL . ex Hieronym. mansione i/\. et hoc loco .
 . ,.

I N N V M E R O S. 441
piscentlae , slue ntria transire nos ad lignum multo tempore calens»
vt simus feruentes spiritu , et claro sonitUj atque in altum exalta-

ta voce euangelium Domini praedicemus.

2. Ab hac mansione vsque ad tricesimam secundam hae con-
tinentur historiae , quae quia non sunt per mansiones singulas dis-
tributae 5 a nobis qnoque in commune dicentur.
3. Duodecim exploratores mittuntur ad terram sanctam . Bo-
trus refertur in h'gno , et Christi passio demonstratur . Murmurat
populus iudaeorum , gigantum impetum reformidans
Pugnat con- .

tra Amalech et Chananaeum, nolente Deo , victus intelhgit, quae

5

debeat i-n terra sancta exercere sacrificia Dathan , et Abiron, et .

filii Core consurgunt contra Moysem , et Aaron , et terrae voragi-

ne glutiuntur .

4. Inter mortuos , et viuentes Pontifex medius turibulo ar-

matus ingreditur 3 et currens ira Dei sacerdotis voce prohibetur.
Virga Aaron florem profert^et foha , et in aeternam memoriam
virens siccitas conseruatur Vitula rufa concrematur in holocau- .

stum 3 et cinis eius piacularis aspersio est .

5. Quorum quidem figuras breuiter annotantes, ex duodecim

cxploratoribus incipiemus. Duodecim exploratores missi ad explo-
randam terram vberem , qui terruerunt popukim^ne crederent
posse accipere terram a Domino repromissam , scribarum , et pha-
risaeorum praerulerunt indicium .

6. Sicut enim ilH per Moysem missi sunt , vt soh' fecunditatem

solicita consideratione tractarent , ita et isti per legem , et prophe-
tas iussi sunt , vt per Scripturarum inuestigationem Dominicum
specularentur aduentum^in quo erat terra , id est , caro sancta , in
qua regnum Dei , et vbertatem fructuum spirituah'um , et vitam ae-
ternam consequi possent

lllic enim hazeroth in atria vertitur : hic Christipassio breuiter demonstratur . AR.
vero , post sepulcra concupiscentiae , et 4. Virens siccitas conseruatur , itci

vestibula Mendose ergo lib. plerique

. Numeror. ij. , et apud Hieron. ConsecrA-
antra habent . Nempe antrum sepulcro tur lib. 0. mendose GRIAL . .

affifje visum est . GRIAL . Ib. Piacularis aspefsio . Ita Hieron.

J. Gigantum impetum , ita Hier. Peculiaris lib. 0. mendose . GRIAL .

Val. Compl. Palentin. Guadal. gigantum 5. Duodecim exploratores , ^a; Am-

populum . GRIAL. bros. , et Aug. serm. 100. de tempore
Ib. Alb. botrus defertur : in lignohoc GRIAL .

•tom.V, Kkk
 ,
:,

442 I N N V M E R O S.
7. Sed sicut illi desperatione terruerunt populum, ne de Dei
promissione confideret , ita et isti scribae , et pharisaei suaserunt
popnlo iudaeorum 3 ne crederent in Christum , ad Aegyptum secu-
li huius redire cupientes; repudiantes manna fidei , quaerentes ol-
Jas peccatorum nigras , et cepas blasphemiarum putidai^et pepones
vitiorum , ac libidinum corruptione marcentes .

8. Ille autem botrus vuae, quem in ligno pensilem medio dc

terra repromissionis duo aduexere vectores, quid significat ? botrus
iste pendens e ligno ? vtique Christus ex ligno crucis promissus
gentibus salutaris de terra genitricis Mariae secundum carnem ter-
renae stirpis visceribus effusus .

9. Duo baiulijqui sub onere botri illius incedebant jpopulus

est vterque . Cuius prior iudaicus, caecus^et auersusjignarus pen-
dentis gratiae , et pressus onere suspensi , cui subiicietur iudicanti
Psalm. 68. de quibus dicitur Obscurentur oculi eorum , ne ijideant , et dor-
:

sum eorum semper incurua Qui vero posterior veniebat, populi .

gentium gerebat figuram , qui credens , et Christum ante oculos ha-

bens 3 semper eum portans videt , et quasi seruus dominum, et di-
scipulus magistrum sequitur sicut Dominus in euangelio ait Si- , :

Matth. 16, quis 'vult venire post me^tollat crucem suam , et sequatur me .

10. Hic est autem botrus , qui effusus in salutem nostram

vinum sanguinis sui crucis contritione profudit , atque expressum
passionis suae calicem ecclesiae propinauit. Hic est botrus , quem
malogranatum socia muneris gratia secuta est , nostra scilicet ec-
clesia mater , habens intra se per granorum numerum multitudi*
nem populorum : per ruborem , sanguinis Christi signaculo coru-
scantem , habentem etiam intus distincta grana, sicut Apostolus
i.Cor. 12. ait Diuisa charismata ^ et dona Spiritus sancti gratia distributa
; :

quibus omnibus indignos se increduli iudicantes , terram carnis

Christi fluentem lacte , et melle accipere non meruerunt, quam
per fidem serui eius , id est, populi christiani , consecuti sunt.
Psalm. u8. 11. De cuius doctrina quotidie dicit ecclesia : (^uam dulcia
7. A\\). confideretit
, . crederent Chri- . snnguinis sui crucis contritione perfudit
sto. Alii crederent Christum. Grialius men- Paulo post Alborn. per ruboretn sacri
dose , corruptionem arcentes . AREV. sanguini Christi signaculum coruscans
lo. Alb. perfudit . Apud
contritione hahens etiam intus etc. AREV.
Grialium videtur vinum san-
mendura 11. Habuisse . Ita Alborn. Grialius
guis sui crucis etc. Vetus tiWxxo botrus y : cum aliis excusis attulissc . AREV.
qui effnsum in salutem nostratn vinum
 . .

I N 44J N V M E R O S.
faucihus meis eloquia tua super mel ori meo Flciim autemjquam y .

cum botro de terra repromissionis attulerant , imaginem legis ha-

buisse euangelicis edocemur exemplis sicut et botrum constat fi- :

guram Saluatoris ostendere quemadmodum in Canticis cantico- ,

rum ecclesia de Christo ^icix. -.Frater meus ^vt botrus CypriiQwi^

nec est Christus sine lege , nec lex $ine Christo tssQ poterit
12. Post haec quidam homo , diesabbati coIHgens ligna , ne-
catur a populo Quid autem insinuat quod tam atrociter iussu
. ,

Dei fuerit idem ab omni populo trucidatus ? Quod facile ab in-

fidelibus proponitur Intelligant ergo , quia haec omnia in typo
.

acciderunt illis . Scripta sunt autem ad correctionem nostram

13. lUe enim pristinus , carnalisque homo , qui diem sabbati
violare ausus est , dum ligna colligeret , propter quod est punitus,
formam significabat eius^qui hodie in Christo signatus , inuenitur
agere carnale opus : id est contrahere ligna , foenum, stipulam ad
,

escam ignis aeterni conuenientem . Quae dum colligit in suam

perniciem , si fuerit deprehensus , pellitur ab omnibus , et statim
occiditur, dum iudicatur ab spiritualibus . Sic ergo omniajquae
illis legem acciderunt, formalirer intelligenda sunt
iudaeis per .

14. Scquitur iam excidium Core , Dathan , et Abiron , qui si*

bi contra Moysem, et Aaron sacerdotem sacrificandi licentiam vin-
dicantes , poenas pro suis conatibus expenderunt Per eos itaque .

significantur hi , qui haereses , et schisraata facere conantur^et

multos secum trahendo decipiunt , contemnentes sacerdotes Chri-
sti : et se a clero eius , plebisque socletate segregantes , constitue-
re audent ecclesias , et aliud altare , precemque alteram illicitis vo-
cibus faciunt , Dominicae hostiae veritatem per falsa sacrificia pro«
fanantes .

Hi,quia contra Dei ordinationem nituntur ^ob temeritatis

15.
audaciam terrae compagibus ruptis, viuentes profundo hiatai mer-
guntur nec tantum hi,qui duces errorum sunt , sed et illi,qui
:

consentlendo participes eorumdem effecti sunt , in ignem aeterni

iudicii praeparata vltione peribunt.
16. Deinde Aaron sanctus in ruinam mortis populum trahi

14. Sequitur excidliim , ex Ambros, 16. Deinde Aaron sanctus in ruinam

GRIAL . mortis popuium trahi spectans . Haec
Ib. Expenderunt , al. esceperunt . alio , atque alio riiodo in vetustis libris
GRIAL . leguntur , eadem sententia \ nos codicem
Kkk 2
 . .

444 INNVMEROS.
spectans 3 tiiribulum accipiens ,cucuiTit obuiam quassationi, stans-
que in medio superstitum ac peremptorum , lethalem plagam ob-
,

iectu sui^quasi quidam murus exclusit Iste sacerdos Dominus , .

lesus Christus est, princeps principum sacerdotum : sacerdos iste

ruinam mortis in mundo aspiciens , occurrit a summo caelOjVe-

nitquc obuiam^quasi gigas ad currendam viam
17. Stetitque inter viuos,et mortuosrquia natus est et mor- ,

tuus . Sicque turibulum passionis suae accipiens , et in odorem

suauitatis praetendensjsuspendit ignis aeterni perniciem ,et inimi-
cam percuh't mortem
18. Virga autem Aaron , quae post siccitatem floruit^caro in-

sinuatur Christi,quae postquam de lesse radice succisa est , vi-

uacius mortihcata reuiuiscit . Itaque virga post ariditatem vire-

scens , Christus est post mortem resurgens . Ipsum enim virgam ,

ipsum florem intelligimus , vt in virga regnantis potentia,et in

flore pulchritudo eius monstretur. Vnde et in Canticis canticorum
Cap. 2o
idem dicit : Ego sum
campi ^ et lilium conuallium
flos .

19. Ahi virgam hanc , quae sine humore florem protuhtjMa-

riam virginem putant,quae sine coitu edidit verbum Dei dequa :

Isai.xi. scriptum est Exiet virga de radice lesse , et flos de radice eius
:

ascc/jdet ^ Id est , Christus, qui fliturae typum praeferens passionis,

candido lumine^et passionis sanguine purpurabat flos virgi-
fidei

num , corona martvrum, gratia continentium .

20. Restat interea vitula rufa in holocaustum concremata, cu-

ius cinis expiatio populi erat Sic enim dicitur de iila ad Moy- .

sem , et Aaron Praecipe fUiis Israel f/ adducant ad te vaccam

: ,

rufam aetatis integrae , in qua nulla sit macula nec portauerit iu ,

•

gum tradetisque eam Eleazaro sacerdoti ^qui eductam extra castra

:

immolahit in conspectu omnium et intinget digiturn Eleazar in san* ,

guine eius ^et asperget contra fores tabernaculi septies ^ comburetque

eam cunctis videntibus j tam pellem et carnes eius quam sangui- , ,

nem , et fimum flammae tradetis .

1 1 .Lignum quoque cedrinum , et hyssopum coccumque his tin- ,

Pahnt. secuti sumus , quem fideliorem rt- mortis populo coepta . AVu , ruina mortis
liquis experti sumus GRTAL . . populum videns ruere . AREV.
Ib. In ruinam mortis populnm trahi 19. SiVa. Christus ^ qui sponte seipsum
spectans Alb. ruina mortis in populum
. cfferens obtnlit passioni candido fidei etc*
traiecta Et ex Originali Isidori , r«^/;rt
. AREV.
 I N N V M E R O S. A.xs

ctum sacerdos mtttat in flammam quae vaccam , 'uorat , et tunc de'

mum lotis vestibus , et corpore ingredietur in castra , et commacu-
latus erir vsque ad vesperum . ^ed et ille ^qui combusserit ^ laua-
bit vestimenta sua , immundus erit vsque ad vesperum
et corpus , et .

2 2. Colliget autem vir mundus cineres vaccae et effundet eos ^

extra castra in loco purissimo , vt sint multitudini fiUorum Israel

in custudiam , et in aquam aspersionis , quia pro peccato vacca com*
busta est Quumque lauerit qut vaccae portauerat cineres , vesti-
.
,

mcnta sua immundus erit vsque ad vesperum Et habebunt hoc

, .

fiiii Israeltet aduenae sanctum iure perpetuo . Et qui mor-

tetigerit
tuum 5 et propter hoc septem diebus fuerit immundus , aspergetur ex
hac aqua die tertio , et die septimo emundabitur Si die . tertio
aspersus non fuerit , vel septimo , non poterit emundari .

23. Vitiila riifa caro est Saluatoris nostri, rosea sanguine pas-
sionis , aetatis integrae , qui perfecta aetate passionem suscepit.
Quod autem non est impositum super illam iugum hoc , ostendit,
quia caro Christi non est subiugata delicto , neque victa ab vllo
peccato . Quocl autem apprehensam eiecerunt filii Israel extra ca-
stra 3 astante Eleazaro sacerdote populum iudaeorum. significat,
,

et consensum sacerdotum in necem Domini , quem eiectum extra

lerusalem crucifixerunt .

24. Sicut ergo qui oflferunt vitulam immundi suntjsic et qui

apprehenderunt Dominum , et occiderunt, peccatores habentur.
Et sicut is ,
qui colligit cinerem aspersionis, mundus est , sic et

omnes mundi sunt , qui passionem Christi praedicauerunt genti-

bus , et in toto orbe terrarum doctrinam eius asperseruntpopu- ,

losque Domino collegerunt. Lignum autem, et hyssopum crucem

putamus baptismum , et .

25. Per hyssopi enim fasciculum aspergebantur agni sanguine,

qui mundari solebant , typice figurantes lauacrum baptismatis, et
abUitionem aeterni fontis. Coccum autem bis tinctum figuram sacri
sanguinis significare, quo peccatores abluuntur BIs tinctum autem, .

quia per eum et corpore ,et corde mundantur. Haec enim tria ad
purgationem peccatorum pertinent Primo per cedrum fides h'gni cru- .

13. Vitula rufa caro est Saluatoris . coUegerunt . AREV.

Vid. August. qu. ^2. in Nufti. GRIAL . 25. Pro sigiificare Bonon. habet ^

24. Alborn. populos , quos Domino ct ex Isidoro tenet . AREV.

 . . ,

446 I N N V M E R O S»
cis secundo per hyssopum baptismus tertio pcr coccum sangui-
: :

nis Dominici sacramentum .

26. Sicut autem die tertia illi purgari iubenturjita et omnis
anima purgatur ab omnibus delictorum sordibus ,
quaecumque
credit Christum Dominum die tertia a mortuis resuscitatum Hu- .

iusmodi etiam homo mundus erit in die septima id est in re- , ,

gno sanctorum ,adueniente Domino etbeatus.^ ac laetus partc cae-

,

lestis illius regni potietur .

27. Qui autem non fuerit aspersus, id est , huius gratiae fide
munitus anima illa de coetu sanctorumjet de populo
,
pcribit
fidehum Ex sanguine autem huius vitulae ideo septies taberna*
.

culum iubet aspergijquia septem sunt Spiritus sancti charismataj

quae per Christi sanguinem super ecclesiae populos distribuun-
tuTiper quem ab omni delicto purgantur, sicut Apostolus ait :

i.Cor. 6. lam abluti estis in sanguine Christi^et passione eius

28. Quod vero vitula cum pelle et ossibus suis comburitur,
,

ct agnus ille paschalis pari modo concrematur, ne ossa eius con-

fringantur hoc ostendit quod Domini lesu Christi corporis crura
5 ^

'°"^^'
in passione non essent confringenda , sicut Euangelista testatur.
Moraliter autem vaccam rufamjcuius cinis expiatio populicst, non
alter immoIare,et offerre ad altare Domini poterit^nisi qui terrc-
na opera non fecerit, iugumque delicti non contraxerit , nec vin-
culis peccatorum fuerit alligatus
29. lam dehinc post exploratores , ct botrum post excidium ,

superborum 3 et sacerdotale turibulum , pcstque virgam florentem ,

et vitulae combustae aspersionem reuertamur ad mansiones.

C A P V T XVI.

I. v3extadecima mansio est in Ramothjquod latine dicitur mali

punici diuisiojquae significabat ecclesiam Quae quasi miilta
. gra-
na vno cortice contegit, dum omnem turbam credentiiim in fidei
vnitate concludit

27. De
cocni snnctor. al. lie regno yu-yy^ . GRIAL .

sanct. rt/. de regno caelorum , Vulg. de Cap. XVI, n. i. Ex Hieronynio cum

mcdio ecclesiae Ixx. sh /isVx tm? awx- reliquis ownibus . GRIAL .
 . ,

I N N V M E R O S. 447

C A P V T XVII.

s •eptimadecima mansio Lebnajqiiae latine transfertur

est iii

in laterem Leglmus aegyptios lateres,quos populus faciens inge-

.

muit, ex quibus discimus , in itinerc istius vitae de alio in aliud

transitu nunc nos crescere , nunc decrescere , et post ordinem ec-
clesiasticum saepe ad lateres, id est^ad carnalia opera transmigrare •

C A P V T XVIIL
.0
Si
ctauadecima mansio est
enim post profectum rursum ad lutulenta opera descendimus ,
inRessajquae in frenos vertitur .

infrenandi sumus , et cursus vagi, atque praecipites Scripturarum

retinaculis dirigendi

C A P V T XIX.

..N.onadecima mansio est in Cvialatha , quae interpretatur eccle-

sia,scilicet vt va^i currentium gressus frenis ad ecclesiam retrahaa-
tur, vt fores , quas antea reliquerant, rursus festinent intrare .

C A P V T XX.

..V icesima mansio est in monte Sepher, quae interpretatur pul-

chritudojid est, Christus. Et vide^quid prosint
frena . Si a vitiis
nos retrahunt 3 introducunt ad virtutum choros,et in Christo mon-
te pulcherrimo habitare faciunt de quo scriptum est Venite ^ a-
: :
^s'**'»*»

scendamus ad montem Domini .

CAPVT XX I.

..V iccsimaprima mansio est in Harada , quae vertitur in mi-^

raculum . Et vide , quam pulcher est ordo virtutum . Post frenos
Cap. XX. n. I. Bonon. viie ^ quod
et habitationem ad montem Et illico , ex
.

frena , quae a vitiis nos retrahunt , in- Isidoro , i« quo positi miramur in eum
troducunt . AREV. AREV.
Cap. XXI. n.i. Bonon. post ecclesiae
 448 I N N V M E R O S.
in eccleslam intromittimur, post habitationem ad monteni Christi
ascendimus : in quo positi miramur in eisjquae nec oculus vidit ,

ncc auris audiuit , nec in cor hominis ascenderunt.

C A P V T XXII.

..V,icesimasecunda mansio Maceloth , quae in coetus ver-

est in

titurjid est 3 /« ecclesia . In hac enim consistit multitudo creden-

Psalm. 13^' tium 3 iuxta quod scriptum est : Ecce quam honum , et quam iu*

cundum , habitare fratres in ijnum .

CAPVT XXIII.

,.v mansio est in Tahath, quae interpretatur pa-

icesimatertia
uorrquiajdum quisque venit ad ecclesiam , atque ascendit in mon-
tem pulcherrimum Christum 5 et stupore^et miraculo Christi ma-
gnitudinem confiietur adiungat deinde timorem^qui custos est
:

i.Petr. 5.5. beatitudinis, vt altum non sapiat quia Deus superbis resistit y hu- :

milibus autem dat gratiam .

CAPVT XXIV.

,.v icesimaquarta manslo est in Thare : quam nonnulli vertunt

in malitiam , siue pasturam .

2. Quod vel ad praepositos ecclesiarum , vel ad custodiam

animae refertur , vt soHcitus sit quisque, habeatque pauorem , ne
leo diabolus In caulas ouiumjid est, in ecclesias pcr diuersa vi-
tiorum foramina introire nitatur.
CA-
Cap. XXIII. n. I. Bonon. custos est quuntur: Quod vel ad praeposltos ec-
beatitudinis , vel humilitatis, vt altum etc. clesiarum , ctc. ex eodem sint , manife-
AREV. stum est^ deessc interpretationcm , quam
Cap. XXIV. n. i. Mansio est in Tha- ipse probat , abactoris scilicet , vel dcpul-

re,qLiam nonnuli vertunt In malitiam , soris . Propterea asterisco locum notaui-

siue pasiuram Ferba sunt Hieronymi ,
.
mus , quem explere sibi quiuis facile ex
seci hanc interpretationetn reiicientis . llier. possit . GRIAL .

Qmm autem allegoriae verba , quae se-

 . . ,:

IN NVMEROS. 449

CAPVT XXV.
..V,icesimaquinta mansio est in Methca, quae vertitur in dtil'
cedinem Ascendisti enim in excelsum admiratus es virtutum cho-
. ,

ros timuisti ruinam , abegisti insidiatores, dulcis te fructus proti-

3

nus laboris insequitur ^vt merito dicas : (^uam dulcia faucibus me is ?s^\m. ii8.
eloquia tua^ super mel ori meo .

CAPVT XXV L
.Y
I.

nem
Y icesimasexta mansio est in Hesmona^quae latine festinatio-
sonat. Scihcet , vt postquam dulces fructus Jaboris sumpse-
rimus,ncn simus quiete contenti , et otio sed rursum ad vlte- :

riora properantes, obhuiscamur praeteritorum , et in futura nos ex-

tendamus
C A P V T XXVII.

I. .V,
T icesimaseptima mansio est in Moseroth quod intei^pretatur ,

vincula 5 siue disciph^na^scihcet vt festino gradu pergamus ad ma-

gistros ,eorumque teramus hmina et praecepta virtutunijac my- ,

steria Scripturarum vincula putemus tssQ aeterna

2. Haec sunt Christi vincula de quibus in Isaia legitur F/W , : caP'43»- v. 14.

sublimes ad te transibunt , et tui erunt serui j post ambulabunt

te
colligati 'vinculis . Sunt et aha diaboh vincula , quibus disruptis ,
vicit hostes Samson . De
quibus Propheta dicit : Dirupisti 'uincula Tsilm. ii^-
mea , tibi sacrificabo hostiam laudis .

Cap. XXVir. n. 2. Viri sublimes ad te deatur . GRIAL .

transibunt , et tui erunt serui , post te Ib. In cod. Alborn.

de quibus in Ec-
ambulabunt calligati vinculis Ex Lxx. . clesiaste, legitur . Et mox
seu Isaia
voce serui a.idita Sed miror , cur in-
. vinculis Et alii diaboli intelligunt vin-
.

terpres latinus editionis Lxx. pro X-h^' cula , quibus disruptis .... De qualibus
VTiSate, vinculis , Hieronymus pro Mose- Propheta In Vulgata verba Isaiae sunt
.

roth manicis reddiderit vt ille non grae- : Viri sublimes ad te transibunt , et tui
cae i sed hebraicae vocis rationem habuis- erunt , post te ambulabunt , vincti ma-
se , Hisronymus contra septuaginta in- nibus pergent ARLV. .

terpretibus praeter morem subseruiisse vi-

tom.V. Lll
 .

450 I N N V M E R O S.

C A P V T XXVIII.

..V iceslmaoctaua mansio est Baneiacam , qiiae per interpreta-

tionem transfertLir hi Jilios necessitatis ^ sgw stridoris Qui sint isti
.

Psalm. 18.
filii necessitatis 3 ipse psalmus nos docet: Ajferte Domino .^filii Deiy
ajferte Domino filios arietum , Quae est tanta necessitas , quae no-
lentibus imponacur % quum diuinis scripturis fueris eruditus, ec
le^es earum 3 ac testimonia , vincula scies veritatis : contendens cum
aduersariis, llgabis eos , et vinctos duces in captiuitatem, et de ho-
stibus q'iondam 3 atque captiuis liberos Dei eflicies , vt repente di-
Isai. 49. 21. cas cum Sion ; Ego sterilis , et non pariens ^ transmigrata , et capti'

ua : et istos quis enutriuit ? Ego destituta , et sola : et isti vbi erant ?

2. Porro quod interpretatum est fAios stridoris , ad ilium sen-

sum rcfertur , quod timore supplicii , et eius loci , vbi est fletus,
• / et srridordencium , deserentcs diaboli vincula , Christo Domino
credentium turbae colla submittant

C A P V T XXIX.

f.
V Y
icesimanona mansio est in monte Gadgad quod interpre-
tatur nunciusjsiue accinctio , vel certe concisio Non enim aliter ,
:

possumus magistri discipulorum , atque credentium eos facere filios

necessitatis , nisi praecepcores eorum interfecerimus . Crudeles si-

mus in occisione eorum , non parcat manus nostra armum,aut

extremum auriculae de ore leonis extrahere .

2. At vero de nuncio et accinctione hoc breuiter dici pot- , ,

est , quod filiis necessitatis grandes ad vircutes stimulos suggere-

mus 3 qu'im eis nunciauerimus praemia futurorum , et accinctos
inire beila doLuerimus . Horum tnum quidquid magister fecerit,
m monte consistit.
Cap. XXIX. n. i.Vel certe concisio . niiHi addunt , extrahere \ ne torpeitmus
Mieronym. vel c<°rte { quod nos verius Christi inimicos ante diem extremum
arbitramur ) HctruKOTJn , id est concjsio . prece vsque blandu auriculari de cre
GKIaL leonis eripere Quod ab Isdoro
. alienuna
Ih. Extrahtrt . Alii abstrahere . Non- prorsus videtur AREV. .
 . ,

I N N V M E R O S. 4|i

C A P V T XXX.

I. J^ ricesima mansio est in Ietebatha> quae interpretatur boiiPr

nitas 3 quae est Christus .

C A P V T XXXI.
T Hebrona , quae interpretatur
ricesimaprima mansio
transitusjid est, mundus de quoApostolus ait: Praeterit enim Ji-
,
est in

i.Cot.?,
gura huius mundi In hunc venientes sancti Dei cupiunt ad me-
,

liora transire . De quibus Psahnista canic : Et non dixerunt , qui Psalm.ug.v.S.

praeteribant i benedictio Domini super vos •

CAPVT XXII.

I. TXricesimasecunda mansio est in Asiongaber ^quae transfertuc

in ligna viri
I

Possunt haec ligna viri saltuum , et arborum omnium

.

genera multitudinem gentium figurare . Vsque huc soh'tudo Pha-

ran decem , et octo continet mansiones, quae descriptae in cata-
logo in superiore itinere non ponuntur.

C A P V T XXXIII.

I. X ricesimatertia mansio est in deserto Sin . Haec est Cades.

Cades autem sancta interpretatur per antiphrasim , sicut lucus
quum minime luceat vel beUum , quod tamen sit horridum In
, .

hac mansionc moritur Maria^et sepeh'tur.

2. Videtur in Maria prophetia mortuajin Moyse ^et Aaron le-
gi 5 et sacerdotio iudacorum finis impositus quod nec ipsi ad ter- :

ram repromissionis transcendere valeant, nec credentem populum

de solitudinibus huius mundi educere, nisi solus lesus , id est , Sal-
uator verus Dei FiHus
3. In hac mansione propter aquas contradictionis Moyses of-

Cap. XXXIII. n. I. Cades autem san- solitudine huius mundi fducere . AREV.
cta . Mendose lib. ^. Sinautem sanctam . ^. In hac mansione propter aquas,
Vid. Hieronym. GRIAL . vsque ad sapiemia est fOmnia sunt Aug.
2. Alb. nec credentiuin populum de verb.i6. cont. Faust. cap. 16. et 17. GR.
LU 2
 . .

45 2 I N N V M E R O S.
fendlt Deiim 5 et prohibetiir transire lordanem . Tiirbatur enlm mur-
mure populi d-ibitanter petrara vlrga percussit, quasi illud Deus
,

non posset facerCjVt aqua de petra flueretjquod ante iam fece-

rat. Quid ergo hic fides Moysi insinuat, qaod ad aquam de pe-
tra eiiciendam titubauerit V hanc prophetlam recte intclligamus fuis-
se de Christo .

4. Dum enim Moyses in scripturis sanctis aliam , atque allam

pro re ah'qua slgnificanda personam gerat , nunc tamen populi
iudaeorum sub lege positi personam gerebat , eumque in prophe-
tica praenunciatlone figurabat Nam sicut Moyses petram vlrga .

percutiens 3 de Dei virtute dubitault , ita iile populusjqui sub Iqoq

per Moysem data tenebatur Christum h'gno crucis affigens , eum ,

virtutem Dei essQ non credldit , sed sicut percussa petra manauit
aqua sitientibus slc plaga Dominicae passionis etfecta est vlta cre-
,

dentlbus
5. Habemus enim de hac re praeclarissimam , et fideHssimam
i.Cor. 10,
vocem apostohcam quum iude loqueretur , dicens Petra autetn ,
:

erat Christus Hanc ergo carnalem de Christi diuinitate despera-

.

tionem in ipsius Christl altitudine Deus mori iubet, quum mor-

tem carnls Moysi in monte imperat fieri Sicut enim petra Chri- .

stusjita et mons Christus Petra humlhs fortitudo mons eminens . ,

Matth.5. magnitudo Quia sicut Apostolus ait ^Petra erat Christus ita ipse
. ,

Dominus: Non potest ciuitas abscondi supra montem posita:se sci-

licet montem 5 fideies autem suos in sui nominls glorla fundatos
asserens ciuitatem * ,

6, Prudentia enim carnis viuit, quum tamquam petra percus-

sa Christi humihtas in cruce contemnltur . Chrlstus enim cruclfi-
xus iudaels scandakuii est^gentlbus autem stukitia et prudentla :

carnis moriturjquum tamquam montis emlnentia Christus excel-

sus agnoscitur. Ipsis enim vocatis iudaeis , et graecis Christus Dei
virtus j et Dei sapientla est

CAPVT XXXIV.

..T,ricesimaquarta mansio m monte Hor, in extremls finlbus

5. Pro dicens Alb. dicentem , Fl-)- ii)teiligitur iii apostoiiciiui . Mox A\b,
fent. I. dicentis , scilicet Apostoli , quocl Dcus non liberat , qui mortem etc. AKtV.
 . . ,

I N N V M E R O S. /^5 3

Edon . In qiiem ascendit Aaron iuxta piaeceptum Domini et ,

mortuus anno quadragesimo egressionis

est ex Aegvpto eo scilicet :

annOjquo nouus populus repromissionis terram intraturus erat .

Et quamquam in monte sacerdotium Eleazaro filio dereliquerit,

lexque eos qui eam impleuerint , perducat ad summum tamen
, ,

ipsa sublimitas non est trans fluenta Iordanis,sed in extremis terre-

norum operum finibus . Et planxit eum populus triginta diebus .

Aaron plangitur , lesus non plangitur . In lege descensus ad infe-

ros,in euangelio ad paradisum traasmigratio
Audit quoque chananaeus
2. quod venisset Isracl^et in lo- ,

cum exploratorum, vbi quondam populum otfendisse nouerant

ineunt proelium, et captiuum ducunt Israel Kursusque in eodem .

loco pugnatur ex voto , victor vincitur , victi superant, per quod

intelligimus vt quum nos Dei auxilio destitutos hostes inuaserint,
5

duxerintque captiuos, non desperemus salutem sed iterum arme- :

mur ad proelium Potest fieri, vt vincamus vbi victi sumus et in

. , :

eodem loco triumphemus, in quo fuimus ante captiui

C A P V T XXXV.

I.
TJL ricesimaquinta mansio est in Selmona.

C A P V T XXXV I.

I.

in
TJL ricesimasexta mansio est in Phunon Hae duae mansiones
ordine historiae non inueniuntur in his mortuo Aaron murnui- :
.

rant israelitici populi contra Deum , et Moysem , manna fastidiunt,

et a serpentibus vulnerantur.
2. Sed quid illud significat, quod morsus mortiferi serpentum,
exaItato,et respecto aeneo serpente , sanabantur , nisi quod nunc
in tvpo Saluatoris 5
qui ferum , antiquumque serpentem in patibu-
lo triumphauit, diaboli venena superanturl ita vt qui vere , ex-
presseque imaginem Filii Dei , passionemque eius conspexerit, ser-
uetur . Hoc enim significant et verba ipsius Domini dicentis : 6/V-joann, 3.

ut exaltauit Aioyses serpentem in deserto , sic opurtet exatari fi-

Cap. XXXVI. n.2. Bonon. ex Origin. que eius conspeserint , seruentur . ARE-
Isidori imaginem F ilii Del 5 passionetn- VALVS .
 , ,,

454 I N N V M E R O S.
lium homlnis vt omnis , , qui credit in eum , non pereat , sed habeat
vitam aeternam •
5. Quod vero aeneus est serpens, ipse Christws intimaturjqui
ligno suspensus est ^ aes quippe metallis ceteris durabilius esse so-
let. Et apte aeneus serpens ligno suspensus e^, vt Dominus et

in serpente mortalisjet in aere signlficaretur aeternus : videlicet vt

indicaretur mortuus per humilitatem tamen esset , quasi aeneus , et

per diuinitatem. Pulchrc autem priraa mansio Sehnona intcrpre-

tatur imaguncula quia nimirum ibi imago expressa est Saluatoris
:

per serpentem aeneum^qui ibi vt imagOjin hgno pependit. ,

4, Pulchre etiam et secunda Phunon interpretatur osjquiapo-

stea quam passionem fiHi Dei cognoscimus, quod corde credimus

Rom. 10. ore pronunciamus, legentes iliud Apostoli Corde creditur ad iu^ :

stitiam , ore autem confessio fit ad salutem

CAPVT XXXVII.

I. X riceslmaseptima mansio est in Oboth , quae vertitur In Ma^

go s j vnde demonstratur , quia post imaginem Dei,
siue Pythones:
quae in cordis ratione monstratur , et confessionem fidei , quae
ore profertur , consurgunt serpcntes , et artes maleficae ad bella
nos prouocant Sed nos custodia circumdantes cor nostrum , ob-
.

turemus aures nostras , ne audiamus voces incantantium , et sire-

narurti carmina negligamus.

C A P V T XXXVIII.
> ^
I
I. X mansio est in leabarim in finibus Moab
ricesimaoctaua
quae significat aceruos lapidum transeuntium , id est , sanctos, per
istum secuUnn ad alias mansiones transire festinantes.

;?. Quod vero aeneus vsque ad esse Hcos Cotelerii tom. i. pag. 40. cum
solet , ex August. serm. loi. de tempore . noi. > et reccntiores interpretes . ARE-
GRIAL . VALVS .

Ib. De aeneo serpente , quo Chri- Gap. XXXVII. n. i.Sircnarum , Ita

stus indicabatur , confer Patres Aposto- etiam alii . Rectum esset sirenum. AR.
 .

I N N V M E R O S. 45 >

CAPVT XXXIX.
.T
liim
ricesimanona Dibongad in hac geiitur bel-
mansio est

contra Sehon reciem amorrhaeorum , et O^ regem Easan

in :

In his regibus iicet res gesta cognoscatur , tamen per conditiones,

virtutesque nominum spirituaHs significatio est Sehon
subiecta .

namque interpretatur tentatio oculorum . Per quem figuratur dh-

bolusjqui transflgurat se , velut angeium lucis , et per haeresim,
vel schisTTia verisimilia mentitur,vt fallat incautos .

2. Hunc amorrhaei^id est^ amaricantes , habent regem . Nisi

enim quaedam simuiatio veritatis praecedat , non sunt haereses
amaricantes , non schismata exacerbantium in ecclesia Iste ergo .

rex occiditur in vnoquoque homine quando quisque damnat si- ,

mulationem 5 et diiigit veritatem Og vero Rex interpretatur con-.

clusio, Basan autem confusio, id enim agit diabolus semper, vt

concludat viam ad Dominum , opponendo idola sua , ne credatur
in Christum Conclusio enim praecedit, vt rex, sequitur confu-
.

sio, vt plebs quia quos modo concludit, ne credant inChristum,

:

quando apparuerit Christus, omnes confundentur.

3. Mansio autem ista Dibongad interpretaturyor//Ve'r intellecta
tentafio quia nimirum si superetur simulatio , quae per schisma,
:

vel haeresim exercebat ecclesiam , et conclusio , quae per sacrile-

gium claudit fidei viam nihilominus tentatio intelligitur ^ac deinde
,

intellecta fortiter superatur

C A P V T XL.

I.
Q
V^^ uadragesima

probriorum
thaim
,
5
mansio de Dibongad in Helmon Debla-
est
quae vertitur /« contemptum palatarum siue op-
Et per hoc dicimus, omnia dulcia^ac
-^,

illecebras vo-

Cap. XXXIX. num. I. In his reglbus ficubus Vid. Ambros. hoc loco , et Hier-
.

vsque ad omnes confundentur , z»fr6<» onym. in nominibus de Numer. GR.

August. in psalm. 1^4. GR^ Ib. Pro in contemptum Alb. in op-
Cap. XL. n.i. Quae vertitur in con- probrium , Florent. i. Et per hoc discL-
temptum palatarum . Recte noftrilibri, tnus omnia dulcia ^ ac illecebras volupta'
mendose apud Hieronymum plagarum . tum praetereuntes in seculo etc. Quod
Sunt autem palatae massae de recentibus non displicet . AR.
 . , ,

455 I N N V M E R S.
liiptatiim prcictereuntium in seculo contemnendcis , ct opprobria
diligenda . Quae si falso obiiciantur , beatitudinem pariunt , Salua^
Liic^.
tore plenissime docente^qui ait : Quum exprobrauerint vobis homi-
•
tjes 3 beati eritis .

CAPVT XLI.

I. \^uadragesimaprima mansio est in montibus Abarim contra

^^ faciem Nabo quae vertitur in mofjtes transeuntium et est
: ,

Dc1.ticr.34.
contra faciem montis Nabo vbi moritur et sepelitur Moyses , , ,

terra promissionis ante conspecta Nabo interpretatur conclusio, .

in qua finitur lex , et non inuenitur eius memoria. Porro gratia

Psalm. 18. euangelii absque vllo fine tenditurjd^ in omnem terram exiuit so-
nus eius , et in fines orbis terrae verba ipsius .

Simulque considcrandum , quod habitatio transeuntium ia

2.

montibus sitasit^et adhuc profectu indigeat. Post montes enim

plurimos ad campestria Moab , et lordanis fluenta descendimus,
quae interpretatur descensio Nihil enim tam periculosum est, .

quam gloriae cupiditas , et iactantia , et animus conscientia virtu-

tum tumescens .

CAPVT XLII.

I, \^uadragesima secunda mansio est in campestribus Moab

^^*^super lordanem iuxta lericho , vbi fixerunt tentoria a do-
mo solitudinis vsque ad Abelsatim in planitie Mcab In quadra- .

gesimasecunda 3 quae CKtrema mansio est , quaedam , quae sunt ge-

sta^ narremus
2. Sedens in ea popukis a diiiino Balaam,quem miCrcedecon-
duxerat Bahic Dei benedicitiir
, iussu , et maledictio mutatur in
laudes . Sed quid est^quod iste Bahiam , dum peruenire ad pro-
positum tenderet 5 asina, cui praesidebat, dum vidisset angelum ,

loquitur ?

3. Quae est enim haec asina , nisi briita gentih"tas ? Qunm

quon-
Cap. XLII. n.2. Alb. dum periieniret voce ^oenwenixAe tmutatoque rcnitens in
et fld prcpositum tenderet AREV. . retinens ) sensum nulluw reddebant GR. .

5. (^uae est cuim haec .Tsina vsque Ib. Scd istn angelum vsqiie ad erum-
cid substrauit , verba sunt Creg. lib. i. peret , Ambros. lib. 9, comment. in Luc,
MoraL cap. 7. quae hoc toco ( adiecta cap. 19. Nec dcspicias asinam quoque
 I N N V M E R S. 457
quondam BakaiTijid est , seductor idololatriac , qua:sl brutum ani-
mal , et nulla ratione renitens,quo voluit, errore substrauit . Sed
istaangelum Dei vidit,quem homo videre non potuit et vidit, :

et detulit , et iocuta est , vt agnosceremus, posterioribus tempori-

bus sub aduentu magni angeli Dei gentilem illam plebem muta-
ta duritie , stoliditatisque natura , solutis Deo linguis locuturam :

ita quae erat subiecta perfidiae , in vocem fidei , et confessio-

vt
nis erumperet licet et caro nostra animalis est
: .

4. Pierumque enim caro per molestias tacta flagelio^suae men-

ti Deum indicat,quem mens ipsa carni praesidens non videbat :

ita vt anxietatem spiritus proficere in hoc mundo cupientis, velut

iter tendentis, impediat donec ei inuisibilem , qui sibi obuiat, in^

:

notescat Vnde et bene per Petrum dicitur Correptionem habuit

. : 2» Petr.2,

mae vesaniae suhiugale mutum quod in hominis voce loquens ^pro- -i

phetae insipientiam prohibuit .

5. Insanus quippe homo a subiugali muto corripitur, quando

clata mens humilitatis bonum
, quod tenere debeat,ab afflicta car-
ne memoratur Sed huius correptionis donum iccirco Balaam non
.

obtinuit quia ad maledicendum pergens , vocem

, non mentem ,

mutauit Consilium quippe dedit regi Balac vt mulieres in me-

. ,

ritorio poaeret,et ante ianuas earum aras vt venientes filii Israel ,

prius sacrificarent idolis,eEsic ingrederentur ad mulieres , vt in-

de fornicentur filii Israel cum filiabus Madian.
6. Sed quid est , quod iste Balaam popuium Dei posse decipi
certa ratione collegit , dans consilium, vt ex illa parte,qua in-
firmari nouerat filios Israel , perniciosi eis laquei tenderentur , non
dubitans, eos , oblata copia feminarum , fornicationis ruina proti-
nus collapsuros : quia concupiscibiles animae eorum partes scie-
bat esse corruptas?
7. Ita ergo vnumquemque nostrum nequitiae spirituales ver-

istam ;
quondam Angeluin Dei vidic, post renitens addunt poenitentiae AR.
.

quam honio videre non potuit . Et vi- 4. Plerumque enim caro vsque ad
dit , et detulit , et locuta est Vt agno- . non mentem mutauit , 'Ofr^rt siint Gre-
sceres , posterioribus temporibus sub ad- gorii PastcraL^- pcrt. admonit. i^. GR,
uentu magni Angeli geatiles illis ( forte Ih. Alb. donec ei inuisibilis , qui sibi
iilos ) , locuturos . GRIAL .
ante asinos , obiiciat , innotescat AREV. .

Ib. Multum hic variant mss, exem- 5. Alb. debeat ^ affiicta carne mora-
plaria . Alb. breuiter , Quid est asina , tur . AREV.
nisi ratione vteas , quo voluis etc, Alii 7. Grialius mendose spiritualis . AR.
7om*V, Mmm
 . . . . ,
.

45 3 I N N V M E R O S.
suta malignitate in figura Balaam pertentant, illis praecipue affectl-

bus animae insidiosos laqueos praestruentes, quibus nos senserint

aegrotare vt verbi gratiajquum viderint , ratrouabiles animae no-i
:

strae partes essQ vitiatas, illo nos ordine decipere moliantur.

8. Sed Phinees sacerdos zelatus^ vt Domini furoriem placnret,
Zambri 3 et scortum madianitidem pugione transfigit significans , :

per crucem Christi non solum idololatriam sed etiam omnem car- ,

nis atfectum vel concupiscentiam perimi seculi , et tunc placari

,

Deumjdum carnis extin^uitur desiderium Post haec numeratur .

rlirsum populus , numerantur et leuitae, vt , interfectis primo car-

nah'bus nouus Dei popuhis censeatur, qui per baptisma lordanis
,

transeat , et caelestis hereditatis repromissionem percipiat

9. Porro quod sexcenta miha armatorum de Aegypto nume-
rantur egressa , et ex ipsis non sunt amphus , quam duo terram
repromissionis ingressi : haec figura demonstrat, multos per bapti-
smum ad fidem transire : sed ad patriam caelestem paucissimos per-
uenire, secundum figuram ilLam in euangeho , in qua multi voca-
Watth. 20,22. ti pauci vero inueniuntur electi
3

10. Quod vero duo tantnm ingrediuntur , aut propter eos^

qui ex vtroque populo regni caelestis promissionem adipiscuntur
aut propter illosjqui per duas vitas , actionis, et contemplationis j

ad aeternam beatitudinem praedestinantur

11. Interpellant dehinc fihae Salphaad quinque , et ex iudicio
Dei hereditatem accipiunt inter fratres suos Nec . legis plebs ab
euangelii possessione excluditur
12. Deinde lesus in monte succedit Moysi ^ et discit , quae
speciallter debeant offerri in ecclesia . Legi eteniin succedit euan-
gelium 5 ibiquc lex facienda praecepta admonet , et gratia complet
15. Primum quidem quid offerri debeat per singulos dies,
dehinc quid in sabbato propter spem quietis aeternae ,
quid in ka-

8. Sed Phinees vsque nd popuUis sexus , Hieronymus GRIAL . .

censeatur , fx' tlieronym. quibusdam in- 12. Alb. admonet , et gratia cotri'

teriectis . GRIAL . pletur . AREV.

Ib. Zatnbri etc. Alii, Zambri ^ qiii 13. Alb. in kalendis propter inuoca^
ad scortuin ingressus est , arripiens pu- tionem Christi vitae , quii in pascha ,
gionem vtrosqne tramfigit
, . AREV. quando iepe.imur Chi^to per baptismum
9. Alb. Postea quoque multa milia a mortuis Flor. i. ad vitae nouitatem
.

armatorum AREV. . pro ad vitae natiuitatem AREV. .

II. Nec legis picbs : Nc femineus

 . . ,

INNVMEROS. 459
lendls pro inuocatione vitaejquid in pascha , quando consepelimui'
cunri Christo per baptismumj quasi a mortuis transeuntes ad vitae
natiiiitatem , quid in pentecoste propter gratiam Spiritus sancti
et indulgentiam remissionis peccatorum neomenia men- , quid in
sis septimi^quid in ieiunio eiusdem mensis decimo diejquid in

scenopegiaj quando figuntur tabernacula quintodecimo die supra-

dicti mensis
14. Dehinc texitur bellum contra madianitas, et mors diuini
Balaam, in cuius nece error perfidiae ligno crucis interficitur fit- ,

que deinde Amalech praedae diuisio , et oblatio ex ea animarum

tabernaculo Dei
15. Post haec fiUi Ruben , Manas-
et Gad 5 et dimidia tribus
sae 3 iumenta plurima habentes, citra lordanem possessionem acci-
piunt, et in repromissionis terra hereditatem habere nokmt , figu-
rantes 3 quia quos mundi implicamenta occupant , habitationem cae-
lestis patriae nequaquam desiderant .

16.Dehinc populus admoneturjVt in terra sancta idola de-

struantjet nuUus de prioribus habitatoribus seruetur , ad signifi-
candum , vt , dum in terram sanctae repromissionis per fidem in-
gredimur, simul cum idololatria omnia etiam vitia cxtinguamus .

14. Diuini Balaam

Saepe vox diui'
. vsque rt^ desiderant verba sunt Greg.zy,
ni in Scriptura sumitur pro augure , a- Moral. cap. 7. GRIAL .
riolo , pyihone AREV. . ib, Citra lordanem Alb. contra lor"
.

15. Quia q^uos mundi implicam, iianem . AREV.

Mmm 2
 4^0
MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV gVAESTlON ES
IN DEVTERONOMIVM.
PRAEFATIO.
C A P V T I.

Cur Deuterommtum vndectm diehus scripfum.

I. L
-*—^ fber
librorum legis
Deiiteronomii
. Nam dum
repetitio est
illi in se
praecedcntium quatuor
proprias contineant causas,
isre tamen replicat omnium . Habet autem et ipse propria innu-
mera sacramenta , e quibus pauca pro exercitio lectoris studui me-
rnoranda .

2. Deuteronomium autem secunda legis latio dicitur , quod

significat euangelium In cuius principio notandum est, quid in-
.

dicet^quod vndecim diebus idem Deuteronomium a Movse scri-

bitur, significat vero iudaicae plebis lapsum in euangclio per trans-
gressionem Decalogi mandatorum .

C A P V T II.

De quadraginta annis deserti :, et vestibus non attritis .

I. V^uid autem significauerunt illi quadraginta anni,quibus la-

boriose peractis , filii Israel ad repromissionis terram trans-

jerunt ? Per hos quadraginta annos totum seculi tempus signifi-
~" catur,in quo viuit ccclesia sub laboribus , et periculosis tentatio-
nibus, sperando , quod non vidit , per patientiam , quousque ad
Matth. 4. promissam aeternae felicitatis perueniat patriam.
 . . :

IN DE VTERON OMIVM. 4^1

2. Ideo et Dominus quadraginta diebus ieiunauit, et quadra-
ginta noctibus 5 et tentatus est in eremo . Corpus enim eius, quod
cst ecclesia , necesse est , tentationes, laboresque patiatiir in hoc
seculoj quoad vsque veniat illud tempus^vbi post tentationes ac-
cipiat consolationes

3. Porro quod vestis Israel per tot annos in eremo nulla ve-'

tustate corrupta est , et morticina pellis calceamentorum tamdiu

sine labe durauit ^potest figurare futuram incorruptibiliratem cor-
porum vbi 5 ea 3 quae corruptibilia sunt , sine corruptione vlla per-
manebunt
C A P V T III.

De rjfin plantando ligno iuxta altare .

r.K on plantahis omne lignum iuxta altare Dei^nec facies ne*

mus in terra quippe^ne nemus complantetur in tem*
. laterdicitur
plo . Nemiis frondentes arbores , ct infructuosae suntjsolum ad
delectationem visus plantatae . Tales sunt et gentiles , qui rationem
suam verborum decore componunt^vt non conuertant a vitiisjsed
delectent 3 atque istiusmodi seductione persuadeant.
2.Nos autem secundum praeceptum iuxta altare Dei nemus
non plantamusjsi circa Dominicam fidem nihil in verbis infructuo-
sum 3 nihil audientiae seculari illecebrosum componimus, sed sola
puritate veritatis scientiam praedicationis tenemus Hoc nemus in .

praedicatione sapientiae plantare vitabat Apostolus ^quum dicebat:

hoqulmur non in doctir^umanae sapientiae 'verbis , sed in doctrina i.Cor.z.
spiritus 3 et virtute .

Cap.II. n. 3. Porro quod vestis vjque Cap. III. n. I. Non plantabis etc. Cod.
/td dimmt . Porro quod vestimenta , aut Bonon, post finem capitis praeced. in
calceamenta filiorum Israel per tot annos nota marginis infericris ex Originali Isi-
in eremo indetrita , et absoliita manse- dori sic habet permanebunt . lubentur
:

runt, nullaque vetu^tate consumpta sunt autem in praeceptis huius innume- libri
yal. , et Compl. Reliqui , et Beda , vt e- rabilia f ex quibus quaeritur , quid signi-
didimus GR, . ficet illud , quod interdicitur , Non plan-
Alb. cum Val. , ct
Ib. Compl. Porro tabis omne lignum iuxta altare Domini,
quod vestimenta etc. > sed obuoluta pro nec plantes nemus in terra Jnterdicitur .

itbsoluta. AREV. quippe etc. AREV.

 . .

462 I N DEVTERO NOM VM• I

C A P V T IV.

De auferendo praeputio ligni pomiferi .

Leuit. 19. 25. !• /V^mj-/ fueritis in terram^et plantaueritis in ea li-

V^^^^^^
gna pomifera y auferetis praeputia eorum ^pomorumque germina im^
munda erunt vobis , nec edetis ex eis Ligna quippe pomitera siint .

opera virtutibus fecunda. Praeputia lignorum auferim.us, quum de

ipsa inchoationis infirmitate suspecti primordia operum nostrorum
non approbamus
2.Poma autenijquae germinant, immunda existimamus no- ,

strisque cibis non aptamus quia quum primordia boni laudantur :

operis, dignum est vt hoc animum non pascat operantis, nejdum

,

accepta laus suauiter carpitur , fructus operis intempestiue come-

datur .

C A P V T V.

De non operando in bouis primogenito .

I. i\on operaberis in primogenito bouis ^ et non tondebis primoge-

nita ouium . In primogenito quippe bouis operari t st bonae con-
iiersationis primordia in exercitio publicae actionis ostendere .

Ouium quoque primogenita tondere est ab occultationis suae

te^mine humanis oculis inchoantia bona nostra denudare.
2. In primogenito ergo bouis operari prohibemur , atque a
primogenitis ouium dctondendis compcscimur: quia etsi quid ro-
bustum incipimus exercere , hoc in apcrto cirius non debemus
ostendere . Sed quum vita nostra simplex quid , atque innocuum
inchoat 3 dignum est, vt secreti sui velamina non relinquat 5 nec
hoc humanis oculisjquasi subducto vcllere , ostcndat
3. Ad sola ergo diuina sacrificia boum primogenita, ouium-
que proficiant .^vt siquid forte innocuum incipimus hoc ad ho- ,

norem intimi iudicis in ara cordis immolemus Quod ab illopio- .

Cap. IV. n. 1. (^iiando ingressi fiie- ad latent : totum item caput ex eodem
ritis vsqiie ad comcdatur , omriia sunt Gregor. capite . GR.
Cre^orii verba 8, Moral. cap. 29. GK. 3. \'c siquid forte , ex Beda \ vt
Cap. V. n. 1. Non opcraberis vsque quldquid forte , Cre^or, et ms, GR.
 . . ,

IN DEVTERONOMIVM. 463
culdublo tnnto libentiiis accipitur ^ qunnto et ab hominibus occul-
tatum nullo laudis appetitu niaculatur.
4. Saepe autem nouae conuersationis primordia adhuc carnali
vrtae sunt commixta Et iccirco innotescere citius non debent
.

ne quum laudantur bonajquae placent , deceptus laude sua ani-

mus deprehendere in eis nequeat mala quae latent ,
.

C A P V T VI.

De

M
no7i arando in houe , et asino .

'an arabis in houe simul , et asino . In bouis nomine popu-

lus ex circumcisione positus sub iugo legis accipitur : in asino
autem populus gentium pertinens ad euangelium : in boue quip-
pe, et asino simul arat,qui sic recipit euangelium , vt iudaicarum
superstitionum , quae in vmbra , et imagine praecesserant , ceremo-
nias non relinquat .

Item nonnunquam in boue bene operantium vita , in asi-

2.

no stultorum vecordia figuratur Quid est ergo , Non arahis in .

houe sirnul ^ et asino^^ac si diceret Fatuum sapienti in praedica- :

tione non socies^ ne per eumjqui rem implcre non valetjCt illi,

t]ui praeualet , obsistas

3. Bouem quippe asinum , si necesset sit, vnusquisque si-
, et
ne detrimento operis iungit Sapientem vero , et stultum (non, .

vt vnus praecipiat 5 et alter obtemperet 5 sed vt pariter aequali pot-

estate annuncient verbum Dei) non sine scandaio quisque comi*
tes facit

C A P V T VII.

De non alligando ore bouis triturantis .

I. iyion alligahis os boui trituranti . Dictum est , quod in bouis i.Cor. 9. 9,

Gap. VI. n. I. Non arabis vsquf ad Faust. c. 9. GRIAL .

obsltas , ex eod. lib. i. Moral. cap. 7. Cap. VII. b. i. Verba Deuteronomii

GRIRL . in Vulgata sunt , lion ligahis os houis
2. Bouem quippe,et zsii^. vsqu? ad tcrentis in area fruges suas . AKEV.
comites facit , verba s,unt Aug. 6. contr.
 4^4 IN DEVTERONOMIVM:
i.TIm. 5. 18. nomine vlta vnlusciiiusqiie operantls exprimitur . Dicit quodam
Phillp.4. in loco Apostolus Paulus, rcprehendens doleas/quod nemollli
, et
communicauerit in ratione dati,et acceptl Quid est in ratione .

dati,et accepti , nisi quod alio in loco aperte exposuit , dicens :

x.Tlm.9. II. 5/ ftos vohis spiritualia seminauimus ^magnum est ^ vt carnalia ve^
stra metamushoc significat , Non alligabis os boui trituranti
? .

I. Tim. ^. 2. Vnde et idem Apostolus alio loco dicit Dignus est ope- :

rarius mercede sua Vult ergo Scriptura doctoribus praestare car-

.

nalia, a quibus spiritualia consequuntur , qula praedicatores occu-

pati in doctrina, necessaria slbi prouidere non possunt.

C A P V T V11 1.

De non coquendo hoedo in lacte matris •

i, i\on coques hoedum in lacte matris suae , Hoedus hlc sub pec-

catoris figura introducitur . Proinde peccans grauiter non est co-

quendus In lacte niatris suae , id est , non est purgandus medio-
cribus, tenerrimisque ecclesiae disclplinis , sed austerioribus prae-
ceptis eius sunt excoquenda peccata , cuius magna sunt crimina :

vt qui per lasciuiac blandimentum se perdidit, fortiori disciplina

se redimat.
C A P V T IX.

De non induenda veste ex lana , et lino .

I. i\on indues vestem ex lana -, linoque contextam . Per lanam

quippe slmplicitas, per linum vero subtilitas designvatur Et nimi- .

rum vestis 5 quae ex lino , lanaque conflcitur , linum interius celat,

in superficie lanam demonstrat Vestem ergo ex lana , linoquc
.

contextam induitjqui sub locutione innocentiae intus subtilitatcm

celat malitiae . Hoc secundum moralem sensum .

2. Ceterum secundum allegoriam lineis vestibus misceri lanam ,

vel

Gap. IK. num. I. Non Indues vestem 2. Llnels vestlbiis vsque ad morl-
vsque ad malitiae , Greg, verba 8. Mo- bus , Augustitii verba 6. contra Faust.
ral. cap. 3 1 . GRIAL . cap. 9. e quo sunt nonnulla restituta . GR.
 . ,,

IN DEVTERONOMIVM. 4(^5
vel purpuram 5 et linostima veste indui est inordinate viuere , ct
diuersi geneiis professiones velle miscere, vt vel sanctimonialis ha-
beat ornamenta nuptarum , aut ea^quae se non contincns nupsit
speciem virginis gerat : omnimodo hoc peccatum estjCt siquicj
inconuenienter ex diuerso genere , vel religione in vita cuiusque
contexitur. Verum ilhid tunc figurabatur in vestibus, quod nunc
declaratur in moribus

C A P V T X.

De non accipienda loco pignoris superiore >

ei injeriore mola .

I. i y on accipies loco pignoris superiorem , aut injeriorem molam :

accipere namque aliquando dicimus auferre . V^nde et aues illae

quae rapiendi sunt auidae , accipitres vocantur. Vnde et Aposto-

lus Paulus dicit : Sustinetis enim ^ siquis deuorat ^ siquis accipit . Ac- 2. Cor. xi.

si diceret 5 /-/^«/.f Pignus vero debitoris est confessio pecca-

rapit ,

toris . A debitore enim pignus accipitur , quum a peccatore iam

confessio peccati tenetur . Superior autem , et inferior. mola est,
spes , et timor .

2. Spes quippe ad alta subuehit, timor autem cor inferius pre-

mit Sed mola superior et inferior ita sibi necessario iunguntur,
. ,

vt vna sine altera inutiHter habeatur In peccatoris pectore ita- .

que incessanter debet spes, et formido coniungi, quia poenitentia

incassum misericordiam sperat^si non etiam iustitiam pertimescat.
3. Incassum iustitiam metuit, si non etiam in misericordia con-
£dit Loco igitur pignoris mola superior,aut inferior toUi prohi-
.

betur^quia qui praedicat peccatori , tanta dispensatione compone-

re praedicationem debet vt nec derelicta spe timorem subtrahat, 5

nec subtracta spe in solo eum timore derelinquat .

4. ToUit enim superiorem,si flenti peccatori dicat : Non ha-

Cap.X. n. I. Non accipies , etc. To- num. 55. adductis etiam apostoli Paull
tum caput e Creg. 33. Moral. cnp. 11. verbls , Snstinetis e tc. AREY.
nonnullis verbis immutatis , retenta ta- 4. Seci vtiliter etc. Alb. sed inutilis
tnen sententia . GRIAL . est altera sine aJtcra , vtraque vero si-
Ib. Accipitres vocantur , Eadem sen- tnui vtilis hahetur ... cum spe remissionis .

tentia extat in Etymologiis lib.12. cap.7. .AREV.

Tcm.V, N n n
 , . ,

465 IN DEVTERONOMIVM.
bebis veniam de commissis . Tollit inferiorem peccantem dece* , si

ptione palpet. Ac si dicat : Age mala in quantum vis absque me-

tu : nam Deus pius est,et ad indulgendum paratus Sed vtiliter .

tunc mola vtraque habetur, si et spes sit cum emendante formi-

dine , et emendans formido fuerit cum spe

C A P V T X I.

De non ahomina^ndo aegyptto .

I. i\on quod fuisti incola in terra

ahominaberis aegyptium , eo
^/«j, quamuis enim mundo renunciantes aegyptiam terram , id est,
pristinam seculi conuersationem, vel concupiscentiam declinernus
tamen^dum praesentis seculi necessitatibus subdimur , quasi aegy-
ptiam narionem nequaquam extinguimus j licet ab ipsa quadam dis-
cretione separemur , non de superfluis cogitantes , sed secundum
Apostolum victu quotidiano , indumentoque contenti Hoc enim .

singulariter mandabatur in lege Non abominaberis aegyptium : .

C A P V T XII.

M
De non habendis diuersis ponderihus .

lon habebis in sacculo diuersa pondera , maius , et minus nec :

erit in domo tua modius maior , et minor . Pondus habebis iustum ,

et ijerurn modius aequalis erit tibi , et
, et verus , 'ut multo 'viuas
Leuit. 19. tempore super terram Hoc et idem legislator etiam in Leuitico
.

Prou. 20. interdicit , Salomone quoque parem super hoc sententiam profercn-
te Pondus magnum , et pusillum , et mensurae duplices , immunda
:

sunt 'vtraque ante Dominum , et qui facit ea , in adinuentionibus

suis compedietur ,

Cap. XI. n. 1. Non abominaberis \ e Cap. XII. n.i. Non habebis in saccu-
Cass. collat. 5. cap. 19 GRIAL . lo vsque ad in conspectu eius , f Cass.
Ib. Apud Grialium titulus capitis est collat. 21. cap. 22. GHIAL .

De non abominando Aegypto . Reposui Ib, Pondus magnum vsque ad com-

aegyptioex Deuteronomio , quamuis pedictur . Adnotanda dispunctio diuersa
nonnuUi mss, apud Isidorum habcant ab ea , quam secuti sunt correctores edit.
Non abominabis Aeiyptum , AREV. Lxx. GRIAL .
 . , ,

IN DEVTERONOMIVM. 467
1. Proindc non solum illo corporali 5 sed etiam splrituali modo
studendum est nobiSjVt nec diuersa pondera in cordibus nostris
nec in domo conscientiae nostrae mensuras duplices habeamusjid
est, ne ipsi eaquae districtionis regulam molliunt remissiore
, , in-

dulgentia praesumentes, eos, quibus verbum Dei praedicamus, di-

strictoribus praeceptis , et grauioribus, quam ipsi perferre possumus ,

obruamus ponderibus
3. Quod quum facimus , quid nisi dluerso pondere , atque
mensura praeceptorum Domini mercedem , frugemque vel appen-
dimus 5 vel metimur? si enim aliter ea nobis^aliter frairibus nostris
dispensemus 5 recte increpamur a DominOjeo quod stateras diuer-
sas 5 aut mensuras duplices habeamus , secundum illam sententiam
Salomonis , qua dlckm' Abominatio est Domino pondus duplex ^ et
: VroMcrb. 20,
statera dolosa non cst bonum in conspectu eius.

C A P V T XIII.

De

M
testibus •

'on stabit aduersus alterum *vnus testis ^ sed in ore duorum^

aut trium testium stabit omne •verbum , Licet historialiter haec sit

diuina seruanda sententia , tamen et quum contra quoslibet impios,

vel haereticos agimus , neccsse nobis est scripturas sanctas in testi-
monium vocare .

2, Sensus quippe nostri , et attestatio sine his testibus non ha-

bent fidem . Vnde magis conuenit ad probationem , et firmitatem
verbi mei , vt adhibeam duos testes^nouum scilicet
intellectus
et vetus testamentum adhibeam etiam tres , Euangelium , Prophe-
:

tam 5 et Apostolum , sicque stabit omne verbum .

n.2. Illo corporali , al. etiam ille spi- alterum vnus test. Vid. Aug. 16. contra
ritualis nobis . AREV. Faust,cap. i^. GRIAL .
Cap. XIII. n. I. Non stabic aduersus

Nn n 2
 ,,

46S IN DEVTERONOMIVM.
C A P V T XIV.
De vxore fratris accipienda .

i.lllud verOjquod vxorem fratris ad hoc frater iussus est ducc-

re 5 vt non sibi^sed illi sobolem suscitarec, eiusque vocaret nomi*
ne, quod inde eidem nasceretur, quid aliud in figura praemonstrat
nisi quia vnusquisque euangelii praedicator debetin ecclesiala-
ita

borare , vt defuncto fratri , hoc est , Christo suscitet semen , qui pro
nobis mortuus est , et quod suscitatum fuerit, eius nomen acciplat ?
2. Denique hoc implens Apostolus , non carnaliter in praemis-
sa significatione , sed spiritualiter in completa verltate, quos in Chri-
sto lesu se per euangelium commemorat genuisse, succensens eis,
X. Cor* 1. et increpans corrigit volentes esse Pauli . Numquid Paulus ,'mqult y

pro vobis cru^ifixus est ? aut in nomine Pauli baptizati estis % tam-
quam diceret , defuncto fratri vos genui: Christiani vocaminij noa
Pauliani .

3. Ar vero qui electus ab ecclesia , ministerium euangelizandi

renuerit , ab ecclesia merito , digneque contemnitur . Hoc estenim,
quod in eius facrem iubetur expuere^non sane sine signo huius
opprobrii, vt calceamento pedis vnius exuatur , ne sit in eorum
Ephes. 6. sorte^quibus ipse Apostolus ait £/ calceati pedes in praeparatio^ :

Isai. 52. nem euangelii pacis Et de quibus commemorat Propheta Quam

. :

Nah. r. speciosi pedes eorum ^qui annunciant pacem 1 qui annunciant bona%
Ro/n. 10.
^^ Q^j autem
euangelicam fidem tenet , vt et sibi prosit
sic

et ecclesiae prodesse non renuat , bene intelligitur vtroque pede

calceatus Qui autem sibi putat , quia credidit , satis esse con-
.

sultum curam vero lucrandorum aliorum

3 refugit ,
quasi vnius pedis
calceamentum cum dedecore amittit .

C A P V T XV.
De Jormidoloso , et pauido .

IIomo formidolosus , et corde pauido non egredie tur ad bellum .

2. Et firmitatem . al. vt ajfifmem rem vsque ad dedtrcore z\t\\x.Kit,verba suat

verbum intellectus mei , adhibeo duos Augustini ?2. contr. Faust. cap.io. GR.
lestes , AREV. Cap. XV. n. i. Homo formidolosus ,
Cap. XIV. n. I. lilud vero quodvxo- t CaiS-lib.j. ctip. 15. GRIAL .
 . . .

IN DEVTERONOMIVM. 4^59
Vadat 3 et reuertatur ad domum suam , ne pauere faclat corda fra^
ctum suorum sicut et ipse timore perterritus est
:> Quibiis vcrbis .

edocet 5 non posse eos professionem contemplationis , vel spiritna-

lis militiae arripere excrcitiiim , qui adhuc nudari terrenis operibus

pertimescunt
2. Ne rursus infirmitate mentis reuertantur, suoque exemplo
alios a perfectione euangelica reuocent , et infideli terrore infir-
nient : iubentur itaque tales^vt discedentes a pugna, reuertantur iu
domum suam : quia non possunt duplici corde bella Domini
proeliari
3. Vir enim duplex animo , inconstans est in omnibus viis suis .

Tales qu-ppe , oportet j vt ne initium quidem renunciationis arri-

piant. Quibus melius est , vt in actiua vita consistant , quam tre-
pidi contemplationem exequentes , maiori discrimine semetipsos in-
uoiaant . Meiius est enim noa vouere , quam vouere, et non
reddere .

4. Simlliter et vxorem du-

ille a tali milltia prohibetur , qui
xerit, qui phmtauerit vineam velut propaginem fih'orum , non e- ,

nim potest seruire diuinae militiae seruus vxoris secundum ilhid ,

Apostoli Qui cum vxore est ^solicitus est ^ quomodo placeat vxo^
:
i.Cor. 7.
ri , et diuisus est .

5. Nec potest inesse quis studio contempLationis , qui adhuc

in delectatione defigitur carnis . Nemo ^ inquit Apostolus, militans 2. Tlra.x.

Veo 3 implicat se negotiis secularibus , vt ei placeat , cui se probauit .

CAPVTXVI.
De septem gentium interemptione .

I. \^^um introduxerit te Dominus Deus tuus in terram ^^quam pos'

sessurus ingrederis , et deleuerit gentes multas coram te , Hethaeum ,
4. Filiorum . Grialius ei.\di\t filorum , Cass, Vtdg. et l.xx. «Vcropsv» . Ingre-
fortasse per errorfm . Alii vineam ,vel dieris , wjj. (;. GRIAL .

propagines fiJtorum AR. . Ih. Haec pugna virtutum cum vitiis

Cap. XVI. n. I. Quum introduxerit te egregie d scribitur a Prudentio in Psy-
Dominus , etc. Ex Cassian, collat. 5. chomachia adducto etiarn exemplo se-
,

eap. 16. et sequentibus carptim collectum ptem nationum , quas Israelitae percus-
caput hoc GRIAL. seruut vsque ad interaecionem . AREV.
Jb. Quam possessurus ingrederis . Ita
 .

470 IN DEVTERONOMIVM.
Gergezaeum :,
et Amorrhaeum^ et Chmanaeum
Pherezaeum ^ et ^ et

Heuaeum , et lebusaeum ^ septem gentes multo maioris numeri , quam

tu es 3 et rohustiores te , tradideritque eos Dominus tibi ,
percuties eos
vsque ad internecionem .

2.Septem istae gentes septem siint principalia vitia , qiiae per

gratiam Dei vnusquisqiie spiritualis miles exuperans , exterminare
penitus admonetur. Quod vero maioris numeri esse dicuntur ^haec
ratio est 3 quia plura sunt vitia quam virtutes Sed ideo in cata- j .

logo quidem dinumerantur septem nationes in expugnatione ve- :

ro earum sine numeri ascriptione ponuntur ita enim dicitur £/ : :

deleuerit gentes multas coram te .

3. Numerosior est enim , quam Israel , carnalium passionum

populus^qui de hoc septenario fomite vitiorum , ac radice proce-
dit . De gastrimargia namque nascuntur comessationes , ebrietates .

De fornicatione turpiloquia , scurrilitas, ludicra , atque stultiloquia .

De philargyria mendacium, fraudatio , furta, periuria , turpis iucri

appetltus, falsa testimonia, violentiae , inhumanitas, atque rapacitas .

De ira homicidia, clamor, et indignatio . De tristitia rancor ,

pusil-
lanimitas, amaritudo, desperatio
4. De accidia otiositas, somnolentia, importunltas , inquietu-
do, peruagatio, instabilitas menris , et corporis, verbositas, et cu-
riositas De cenodoxla contentiones haereses iactantia ac praesum- , , ,

ptio nouitatum De superbia contemptus, inuidia, inobedientia

. ,

blasphemia, muimuratio quae , detractio , aliaque complura simiiia ,

quum sint multo maioris numeri , quam virtutes , deuictis tamen

illis septem principalibus vitiis, ex quorum natura ista procedunt,
omnes protinus conqulescunt, ac perpetua pariter cum his interne-
cione delentur.
5. Quod autem hae pestes robustiores slnt, manifesta naturae
ipsius impugnatione sentimus membris . Fortius enim militat in
nostris oblectatio carnalium passionum , quam studia virtutum quae •,

nonnisi summa contritione cordis,et corporis acquiruntur. Quod

5. Ludicra . Ita Cass. al. ludibria . sed cur Isid. immutaiierit , satis
Cass. >

GRIAL. apparet . GRIAL .

Ib. Homicidia Homicidium CrtJj.GR.

. . 5. Quod autem hae pestes robusr.
4. Aliaque complura Cass. paulo . Cass. paulo post GR. .

iuperius . GRIAL . Ib, (^uod vero istarum perniciosa-

Ib. Scpteui princlpalibus vitiis . Octo rum gentiuui . Cass. cap. 23. GR.
 . . , .

IN- DEVTERONOMIVM. 471

vero istarum perniciosarLim geritiam regiones salubritcr possidere
praecipimur 5 ita intelligitur

6. Habet enim vnumquodque vitium in corde nostro propriam

stationem : sed si cum spiritualibus populis 5 id est, virtutibus con-
tra se dimicantibus fuerint vitia superatajlocum , quem sibi in cor-

de nostro concupiscentiae , vel fornicationis spiritus retinebat,

deinceps castitas obtinebit , Quem furor ceperat 5 patientia vindi-
cabit
7. Quem tristltia , mortem operans , occupauerat , salutaris^et
plena gaudio laetitia possidebit . Quem accidia vastabat , incipiet
excolere fortitudo . Quem superbia conculcabat, humilitas honesta-
bitjCt ita singulis vitiis expulsis, eorum loca , id est , affectus con-
trarios possidebunt filii Israel , id est, animae videntes Dcum .

C A P V T XVII.

Cur Abrahae loquens decem gentes 5 non septem

dlnumcrauerit Dcus

I,
i.JllIud vero 3 quod quum ad Abraham de Dominus lo- futuris
quereturjuon septem gentes legitur dinumerasse ^sed decemjqua-
rum terra semini eius danda promittitur Qui numerus , adiecta .

idololatria gentium, blasphemia iudaeorum , errore haereticorum ,

euidentissime adimpletur .

2.Quibus ante notitiam Dei , et gratiam baptismi vel impia

gentium vel blasphema iudaeorum multitudo subiecta esr, donec
5

in intellectuali Aegypto commorantur Si autem abrenuncians quis, .

et.egressus exinde per gratiam Dei ad eremum peruenerit spiri-

tualem 3 de impugnatione trium gentium hberatus, contra septem
tantum , quae per Moysem dinumerantur, bella suscipiet

6. Spiritusretinebaf, retentabat C*»//. ms. GR.

GRIAL . Cap. XVII. n.i. Illiid vero,quod quun^ ad
7. Hun?»ilitas honestabit , ex Cass, Abraham . Ex ead. coll. cap. 22. GR.
Incipiet cxcolere humiiitas , mss.o, men- 2. Vel impia gentium . Gentiliuni
dose , Dixerat enim ante, incipiet exco- Cassian, GR.
lere fortitudo . GR. Ib. Alborn. facit etiam cum Cassia-
Ib, Id est , affectus , ex Cass, Effectus no gentilium . AREV.
472 IN DEVTERONOMIVM*
CAPVTXVIIL \

De muliere decora capta in bello .

I. C-// inquit
,1! , exieris ad bellum contra inimicos tuos et videris ,

mulierem decora specie , et concupieris eam , rades omnes pilos capitis

eius 3 et vngulas eius , et indues eam vestimentis lugubribus , et se-

debit in domo , lugens patrem suum , et matrem suam , et domum pa-
ternam , et post vxor
triginta dies erit tibi ,

2. Dicant ergo iiidaei, quomodo apud eos ista seruentur, quid

causae , quid rationis est decaluare mulierem , et vngulas eius ab*
scindi?verbi causa, ponamus,quod ita inuenerit eam is , qui dici-
tur inuenissejYt neque capillos , neque vngulas habeat , quid ha-
buit, quod secundum legem demere videretur ?
^, Nos vero 3 quibus militia spiritualis est^et arma non carna-
lia 3 sed potentia Deo^si decoram mulierem, id cst animam iquae ,

a Deopulchra creata est, in gentili conuersatione inuenerimus , et

sociare voluerimus eam corpori Christi , deposito idololatriae cultu ,
induitur lugubribus poenitentiae indumentis , et deplorat patrem ,
ctmatrem,hoc est,omnem memoriam mundi eiusque , illecebras .

4. Deinde verbi Dei nouacula , et doctrina omne peccatum

infidelitatis eius,quod mortuum est, et inane , abraditur : hoc enim
sunt capilli capitis, et vngulae mulieris . Atque ita demum sahita-

ris lauacri vnda purificata , coniungitur sanctis Dei ,sciHcet , quum

iam nihil in capite mortuum, nihil manibus ex illis , quae per
in

infidehtatem mortua dicuntur , habuerit , vt neque sensibus , neque

actibus immundum aliquid,aut mortuum gerat.

5. Quod vero eam duci vxorem fe-

post triginta dies iubet ,

minae quippe sanguinis purgationem post mensem habere solent.

Post purgationem ergo peccatorum anima iam effecta munda, et ,

purgata ab immunditia sua sociatur viro israelitae , corpori scilicet

Christi ,

6. Ter-

Cap. XVIil. n.3. Et dephrat patrern , trem . Vetus editlo , deploratque patrem ,

#r wttrrf/» Sic reposui , quum apud Gria-

. et matron . ARJr.VALVS .

liuui legeretur et deploret patrem ,et ma- 4. Qniiias , nbradatur , AR.

 . . .

IN DEVTERONOMIVM. 47^
Ternario namque^ac denario numero fides, opusque signi-
6,
catur. Per fidem ergo Trinitatis , atque opus legis recte sociatur
quaecamque anima viro israelitae , corpori scilicet Christi , adhae-
rens macula, sinceritate fidei, et actuum puritate . Alii
illi sine
putauerunt , hanc mulierem captiuam , dccoram specie , rationabilem
aliquam disciplinam significare , quae sapienter dicta inucnituc
apud gentiles
7. Haec ergo a nobis rcperta , oportet prhnum de ea auferre,
ct resecare omnem superstitionis eius immunditiam , et sic eam iii

studio veritatis assumere . Nihil enim mundum habent disciplinae

gentihum ,
quia nulla apud infideles sapientia est , cui immunditiji
aliquaj vel superstitio non sit admixta .

g A P V T XIX.

Dff securi manum fugienti

i.XlIud autem quid signific^t , quod Dominus per Moysem prae*

-cepit , dicens : Siquis abierit cum amica suo simpliciter in siluam
-ad lig?ia caedenda , et lignum securis fugerit
ferrumque manum ,

lapsum de manubrio amicum eius percusserit ^ et occiderit , hic ad

*vnam supradictarum vrbium fugiet^ et viuet ^ ne forte proximus
^ius , cuius effusus est sanguis , doloris stimulo persequatur , et appre-
hendat eum , et percutiat animam eius% Ad siluam quippc cum ami-
co imus,quoties ad intuenda delicta subditorum conuertimur , et
simphciter ligna succidimus , quum delinquentium vitia pia inten-
tione resecamus. ' '
-

2, Sed securis manum fugit , quum plusquam

s^sq increpatio ,

Yiecesse est,in asperitatem pertrahit: ferrumque de manubrio pro*

silit,quum de correptione sermo durior excedit. Et amicum per-
cutit, et occidit , qui auditorem suum prolata contumeh'a ab spiri-
tu dilectionis interficit

3. Correpti namque mens repente ad odium proruit^si hanc

7. Hixec ergo -a nohis r-eperta . Ita oportet primum etc. AREV.
ms, Albornoz. , vt sit nominatiuus abso- Cap. XIX. n. i. Illud autem quid si-
lutus , quod melius est , qnam apud Gria- gnificet . Totum caput e Greg. lo. Mo-
iium hanc ergo a nohis repertam
, Pos- . ral. cap.^S- GR,
set reponi , hac enim a nobis reperta , 3. Plusquam debuit , addicit . Ita ha^
Tvm,V. O o o
 »,

474 IN DEVTERONOMIVM.
immoderata correptio , plusquam debuit , addicit . Sed is, qui in-
caute ligna percutit , et proximum extinguit,ad tres ^ necesse est
vrbes fugiat, vt vna earum defensus viuat : quasi ad poenitentiae
lamenta conuersusjin vnitate sacramenii sub spe , fide , et charita^
te absconditur , reus perpetrati homicidii non tenetur . Quem ex-
tinctiproximus quum inucnerit, non occidit quia quum districtus :

iudex venerit ^qui se nobis per naturae consortium iunxit , ab eo

proculdubio culpae reatum non expetit, quem sub cius tuitionis
venia spes ^ fides , et charitas abscondit.

C A P V T XX.

De pollutione somnii nocturni»

.s.
1»<^ i fuerit inter ^os homo ^ qui nocturno pollutus somnio sit ^

egredietur extra castra , et non reuertetur prius ,

quam ad vesperam
lauetur aqua , Et post solis occasum regredietur in castra » Noctur-
num quippe somnium est tentatio occulta ^ per quam tenebrosa
cogitatione turpe aliquid corde concipitur , quod tamen corporis
opere non expletur.
2. Sed somnio nocturno pollutus egredi extra castra praecipi-
tur : quia videlicet dignum est , vt qui immunda cogiraiione pol-
luitur 3 indignum se cunctorum fidelium societatibus arbitretur.
Culpae suae meritum ante oculos ponat , et ex bonorum se aesti-

matione despiciat .

bent et Gregoriani omnes libri , ct Isido- non est , tamen et pro f^agltio ,
miseria
tiani , tum hic tum lib.i. Sentent. c^.
<, et facinore est Est autem addicere ( rt«-
.

Omnis quippe spe , et formidine

iustiis ctore Festo ) damnare ; aut ( quod ad Isi*
nitet quia nunc illum ad gaudium sp.s
: dorum , ct Gregorium attinet ) quod nos
erigit , nunc ad formidinem terror ge- vulgari lingua dicimus appremiar . GR.
hennae addicit , et cap. 4<j». Non est cor- Ib. Culpae reatum non expctit . Vin-
pori adhibenda immoderata abstinentia , dictam de culpae reatu non expetit
ne dum amplius grauatur caro ponJere Gregorius GRIAL . .

, malum
inediae agat postea , nec benefa- Cap. XX. n.i. Si fuerit inter vos hom.
cere incipiat et quae addicitur , vt vsu
: vsqae ad ardoris gaudet , omnia sunt
m,di carcat, simul et boni orricium > dum Cregorii verba lib. 9. Moral, cap. ^i.
plus premitur, perdat , Et lib. ^. cap.^S. GRIAL .

Nam ibi peccamus , vbi cupidirate , vcl 2. Ex bonorum se aestimatione . /M

voluntate deflectimus . Vbi vero violen- Greg, , rt/. extimatione . GRIAL .

ter aJdicimurj etsi facinus , aut flagitium

 , , . .

IN DEVTERONOMIVM. 475
5. ergo extra castra exire, est turpi impugnatione
Polliitum
laborantem sese ex continentium comparatione despicere Qui ad .

vesperam aqua lauatur, quum defectum suum conspiciens, ad poe-

nitentiae lamenta conuertitur, vt fletibus diluat omne , quod ani-
mum occulta inquinatione accusat
4. Sed post occasum ad castra redeat, quia^deferuescente
solis

tentationis «rdore 5 necesse estjVt iterum liduciam erga societatem

bonorum sumat. Post aquae quippc lauationem , occumbente so-
le ad castra reuertitur , qui post lamenta poenitentiae frigescente
3

flamma cogitationis illicitae ad fidelium merita praesumenda repara-

turjVt iam se a ceteris longe qssq non aestimetjqui mundum sc
per obitum intimi ardoris gaudet

C A P V T XXI.

De paxillo egredientis ad requisita^

,1 ubetur praeterea israelitico populo per Moysem , vt quum e-

greditur ad requisita naturae , mittat paxillum in baltheo , et fossa
humo abscondat, quae egesta fuerint Naturae enim corruptibilis
.

pondere grauata mens nostra , quaedam cogitationum superflua,

quasi ventris grauamina,erumpit .

Sed portare sub baltheo paxillum debemus , vt videlicet ad

2.
reprehendendos nosmetipsos semper accincti acutum circa nos sti- ,

mulum compunctionis habeamus , qui incessanter mentis nostrae

terram poeniteatiae dolore confodiat , et hoc , quod a nobis foeti*
dum erumpit , abscondat

CAPVTXXII.
De quadraginta flagellis .

..Q. od autem pro mensura peccati quadraginta flagellis deh*n-

3. Ccmparanone iZ\.extmitticne . AR. Cap.XXI. n.i. lubetur praeterea , etc.

4.Erga societatem bonorum Ita . Ex Greg. l. 30. Moral. cap. 13. GR.
Creg. , al, Erga societatis bonum GR. . Ib. Grauata etc. al. grauatae tnenti
Ib. Post aquae quippe lauationem nostrae quadam cogitationum superjfui-
Ita Greg. , al. post aquam quippe GR. . ute grauamur AR. .

O 00 2
 .

47^ IN DEVTERONOMIVM.
qiieiites argui iussit, iam praedictum estjquod per quadragenarium
numerum figura significetur huius temporis , in quo ecclesia per
quatuor mundi partes diffusajsub decalogo legis viuit Quadra-
.

genario ergo numero delinquentes caedimur , si in hoc tempore

poenitentiae verberibus flagellemur
2. Debet ergo quisque peccator temporalibus flagellis atterf,
quatenus in iudicio purgatus valeat inueniri Beatus enim homo,
.

qui corripitur a Deo Nulla enim in aeternum animaduersio af-

.

fligere quos hic poenitentiae disciplina percusserit

poterit , . Si
enim hic pro peccatis caedimur , illic sine peccato inueniemur *
 ,

477
MYSTICORVM EXPOSITIONES

SACR AMENTOR VM
SEV QVAESTlONES
I N I S V E.

C A P V T L

De moYte Mopl^et principatu lesu Naue.

I.
P
JL ost mortem Moysi loquitur Dominus ad losue
Moyses seruus meus mortuus est , surge , et transi lordanem tu
, dicens
,
:

et
omnis populus in terram , quam ego dabo filiis Israel
2. Defunctus est ergo Moyses , defuncta est lexjlegalla prae-
cepta iam cessantjCt obtinet lesus^id est, Saluator Christus filius
Dei principatum introducit populum in terram , de qua dicit Do-
:

minus Beati mites ^ quoniam ipsi possidebunt terram.

:
Matth, 5.

C A P V T II.

De duobus exploratoribus , et Raab meretrice .

I.
T
Xste lesus filius Nun
duos exploratores ad lericho vr-
mittit
bem 5 qui suscipiuntur a meretrice Raab lesus iste dux popu- .

li in semetipso Dominum lesum Christum et vocabulo ostendit,

et facto lericho autem ciuitas mundus iste est^ad quem Domi-
.

nus lesus Christus ad perscrutandos mores hominum duo testa-

menta direxit.
2. Nam in eum^vt credentium fidem aut rebellium peruica- ,

ciam plenius comprobaret , ante aduentum iudicii sui, quasi ex^

Cap. I. n.2. Defunctus vsque ad de- eccXeshe Origenes saepe , et Ambrosius ^

:

iuncta est lex Orig. homil. i. GRIAL

. . lib. de S-ilotn. , et Augiistinus pluribiLS
Cap.II, n, 2. Raab vero typum tenet loc, GRIAL .
 .

478 I N I O S V E.
ploratores diios legem , et euangeliiim destinauit Raab vero ty*
, .

pum tenet ecclesiae 3 quae de extraneis, atque alienis gentibus con-

gregata estjquae antea viuens in desideriis carnis jfornicabatur in
Matth. 21. idolis De talibus ait Dominus , quod praecedent vos in regno
.

caelorum .

5. Haec igitur testamenta Domini sola suscepit, et eadem fi-

deliter conseruat, inimicis omnino non tradidit , ipsa potius peri-

clitari optans, dummodo illaesa , ac salua seruaret . Haec casurum
mundum^sicut illam ciuitatenij firmiter credidit . Haec pro se 5 ac
suorum cmnium salute pactum cum Domini fecit
testamentis .

Haec in domo sua coccum,id est , sanguinis signum posuit. Ex-

tra hanc siquis inuentus fuerit, ruinam seculi , atque incendium
mundi nuUa ratione vitabit.

C A P V T III.

De transitu Arcae ^ et diuisione lordanis .

I. X ransit deinde populus cum arca testamenti trans lordanem .

Sed quid sibi vult , quod lordanem eadem arca transeunte , per
sacerdotes 5 et leuitas deducitur turba,sicque stante aqna fluminis
in cumulumjDei populus iter incedit innoxium? Haec oninia im-
plentur in ecclesiae populis mvstica operatione.
2. Dum enim quis ad baptismi venerit fontem , et consistente
sacerdotali, et leuitico ordine initiatus fuerit mysticis sacramentis 5

tunc sacerdotum ministeriis per baprismum , quasi per lordanis

fluenta, ingreditur j et terram caelestis repromissionis adipiscitur .

3. Quod vero pars aquarum fluminis retro resiliuit perseuerans

in dulcedine > pars vero in amarum maris gurgitem defluit , haec
figura baptizatorum varietatem designat , quia omnes,qui baptizan-
tur, p*artim quidcm ex ipsis acceptam gratiae caelestis dulcedinem
Gustodiunt partim vero in peccatorum amaritudinem conuertuntur
,

4. Quod vero sacerdjtalis ordo , et leuiticus iter ostendit po-

pulo Dei 5 magisterium sacerdotale monstratur . Ipsi enim et do-
cent populum exire de Aegypto , id est, de erroribus mundijCt
Cap. III. Transit deinde populus
n. 1. ra defluxit in mare . al. pars vero in
lordan. 0)i.g(r//. homil. /\. GR. arnato confluit gurgite tnaris . AR.
3. Pars vcro etc. al. pars vero atna-
 ,

I N I O S.V E. 47 9
transire per eremum vastam , id est , per seciili tentatioiies . Qiiod
vero sacerdotalis, et leuiticusibrdo assistic arcae testamenti , in qiin
lex portatur , sine dubio j vt ipsi illuminent populum .

C A P V T IV.
-i

: ff! '
De' duAbus semh tribuhus praecedentihus

I. L/uae semis tribus, quae trans lordanem a Moyse acceperant

'terram, relictis mulieribus , et i.nfanribus, cum frntribus transeuntes,
praebebant illis pugnandi auxilium , vsque quo et ipsi conse-
querentur hcreditatem Isti , qui per Moysem ^ccipiunt heredita-
.

tem lordanem , et cum fiatribus suis armati , et praecincti in-

trans
ceduntiilli hoc loco intelliguntur qui primum per Moysem he- ,

reditate legis potiti sunt,vnde et primogeniti omnes tss^i rae-

-
morantur . >AxV.v\\>\ ,

2. Ruben quippe primogenftus lacob est ex Lia , Gad primo-

genitus eiusdem de Zelpha, Manasses primogenitus est loseph ,

de aegyptia fih"a sacerdotis Putipharis . In his ergo primogenitis

iiguraHter illi ex priori populo designantur, qui per legem placue-
runt Deo quique non
, requiescunt , sed expediti adi;aux.ihAim fra-

trum suorum consuroimt Laborantibus enim nobis ih atione hu^

.

ius vitae, atque habeniibus certamen aduersus contrarias potesta-

tesjveniunt in auxiHum nobis ilii , qui ante. aduentum Chrisci per
le^em iustificati sunt . .- =' b*'^' . o-jm/t^

Videmus enim Isaiam , leremiam , accinctos expeditosquc

3. ,

ad auxihum nostrura de voluminura suorum iacuHs cordis nostri

,

^cerrimos hostes vuhierantes Accingitur et Daniel ad auxiHum .

nostrum , quum nos de regiio Christi , et de Antichristi iutura

fraude instruit , atque praemonet . ..- .^_. i;..

Adest et Ezechiel , sacramenta 'Tiohis caelestia in qiiadri-

4.
formibus rotarum circuHs siiinans. Ducit et Osee bissenas a^mi-r
nis turmas,et praecedunt nos succinctis lurrbis in veVitate, quim
praedicant ad auxiHum nostrum Isti ergo viri fortes pngnant no- .

biscum , quousque caelesiis repromissionis patriam consequamur.

CapIV. n.i. Duae semis tribus . Or/^. Ib. Vnd? et etc. al. quoH oinnes f^ri-
verba pleraque hom. 1. GRIAL . mcgeinti fuere (ve\fugere ) qui trnns lor^
Ib. Hcreditate legis potiti sunt . Non di^netn ditnissi sunt ARFV. .

gratiae euangeUcac . yid.Orig, GRIAL . 4. Bissenas . aL bis septem , AR.

 ,

48o I N I O S V E.

C A P V T V.

De duodecim lapidibus .

I. X ranseuntes itaque filii Isracl lordanem, sustulerunt de mc-

dio fluminis duodecim lapides , quos pro testimoiiio posuerunt
in loco secundae circumcisionis ad significandum nobis , vt , dum
de lauacro consurgimus ,apostolicae vitae exempla firmissima no-
biscum gestare debeamus , quorum semper teitimonium ad imi-
tamenta virtutum contueamur.

C A P V T VL
De circumcisione secunda , . i

P,ost lordanis autem transitum venit lesus in Galgala, ibique

iubetur facere sibi cultros lapideos , et circumcidere secundo filios

Israel.Percunctemur de iudaeis, quomodo potest secundo quis cir-

cumcidi circumcisione carnali ? Semel enim circumcisus vltra non
habet^quod secundo possit auferri .

2. A nobis autem , quibus lex Christi spiritualis est , conue-

nienter ista soluuntur Dicimus enim circumcisionem primam fuis-
. ,

se per legem in Aegypto Sed si a lege transeat quis per bapti-

.

sma lordanis ad euangelium, tuncaccipit secundam circumcisionem

spiritualem per petram , qui est Christus Sicque tali circumci- .

sione purgatus , caret Aegypti opprobrio^id est , illecebra corpo-

ralium vitiorum
3.Nomen autem loci GaIgala,quod interpretntur reuclatio ,

ostendlt dum in praeputio infidelitatis

, ambulaiierit quisque per
huiiis vitae desertum , oculos ei esse caecatos . Videamiis et con-
sequentia . Post euangelii enim circumcisionem statim in loco re-

uelationis pascha celebratur , imniolaturque agnus ille pro nuindi

salu-

Cap. VI. n. 1. Post lordanis . Ux tur , perlnde est GnzWwi percontcmut y

.

Origen. /low. 5. GRIAL . ex. ^zulo fo^^ percunctatio . In nota Gri«.

ijf.. PercoHtor , an percunctor scriba- lii erat post lordanem AKEV. .
 T ^ I O S V E. 4gi
salute occisus, ac deficiente manna typicae legisjprimum comedit
populus panem corporis Christi , quem incorrupta repromissionis
terra 3 id estjmater Domini virgo Maria protulit , cuius granum
in terra cadens fructum plurimum attulit: et vide ordinem .

4. Postquam enim sub lesu Christo duce positi per lauacri

fiuenta transimus ac per fidem spirituali circumcisione signamur,
,

tunc his gradibus peruenientes , celebramus pascha, id est, immo-

latum Christum pro mundi salute credimus , ac deinde credentes,
statim illo pane Dominici corporis pascimur .

5. Occurrit deinde nobis princeps militiae virtutum caclestium

Christus , tenens gladium euangehi ad resecandam carnis nostrae
pollutionem Percunctatio autem losue dicentis ad angelum Nq^
. :

ster es , an adHfrsariorum ? discretionem sanctorum insinuat , qui inter

bonum^ct malum per discretionem diiudicant, ne eos aduersarius
per speciem boni fallat , vnde et leremiae dicitur : Si separaueris czp, i^. ipi
pretiosum a i>ili , quasi os meum eris •

C A P V T VII.

"De excidio lericho , et Raab saluatione .

.c
quam
ircumdatur
gladius non educitur,
post haec
aries
lericho
non
, expugnaturque
dirigitur nec
,

tela
aduersus
vibran-
,

tur . Tubae solummodo sacerdotales septem diebus continuis ad-

hibentur, sicque circumacta arca , muri lericho subruuntur. leri-
cho autem per interpretationem luna dicitur ,
2. Lunavero mundi huius speciem tenet : quia sicut luna men-
struis completionibus deficit , ita hic mundus ad completionem tem-
porum currens, quotidianis defectibus cadit : in arca vero ecclesia
figuratur^in tubis autem aereis praedicatores fortes accipiuntur.
3. Hanc ergo vrbem lericho diebus septem ferentes arcam
israelitae aeneis tubis clangentibus circumeunt , et muri eius per
arcae praesentiam , tubarum
atque ad aerearum sonitum cadunt:
quia in hoc tempore quod septem dierum vicissitudine voluitur,
,

Cap. VII. n.i. Circumdatur post haec dex . Grlalius , elati mutidi, ac superha
lericho. Orig. hom, 6, GR. infidelitatis etc. Vetus editio , elati tnuti'
3. Elatio mundietc. Sic Alborn. co- di siiperbia , ac infidelitatis etc. AREV,
Tomy, PP P
 . . .

482 I N I O S V E.
dum fcitur arcajid est, dum orbem terrarum circumiens mouetur
ccclesia ad praedicantiiim voces , quasi ad tubarum sonitum mu-
ri lericho 5 mundi, ac superba infidelitatis obstacula
id est , elatio
corruunt 3 donec in flne temporum mors nouissima inimica de-
struatur^et ex impiorum perditione vnica domus Raab , tamquam
vnica ecclesia , liberetur, munda a turpitudine fornicationis per fe-
nestram confessionis , in sanguine remissionis : ista enim meretrix iii

lericho tamquam in hoc seculo , moratur

,

4. Quae 3 vt saluari possit 5 per fenestram domus suae tam- ,

quam per os corporis sui coccum mittit, quod est sanguinis Chri-
,

sti signum pro remissione peccatorum confiteri ad salutem Qui .

inuenti sunt in domo illius , salui facti sunt ab interitu vrbis , et

quicumque intra ecclesiam reperiuntur ipsi tantum saluantur Ex- , .

tra hanc autem domum 5 id est, extra ecclesiam , nemo saluatur.

C A P V T VIII.

De furto Achan .

I. JL
et
F uiratur interea de anathemate vrbis lericho
linguam auream pro quo, irascente
Achan pallium,
Deo, perierunt quidam ma-
,

nu hostili ex populo lericho itaque , . vt dictum estjmundi gerit

figuram De anathemate ergo eius fraudans in tabernaculo suo
.

abscondit 3 qui scculares mores in secretis ecclesiae inserit , quisub

cultu Dei manens solemnitates seculi, vel spectacula diligit , qui
3

sortilegos , haruspices , et augures inquirit , vel qui ceteros ritus per-

suadet qui prius in lericho , id est^in hoc seculo habebantur ipse
: :

ergo 3 quia post fidei indumentum conuersationis secularis cultum

inducit, quasi palhum de anathemate toUit.
2. Sed et ille de anathemate lericho fraudatjqul in ecclesia
haereticorum infert dogmata, vel superstitiosa secularium literarum
Cap. VIII. n.i. Furatur . Orig. hotn.y. Ib. Linguam auream Grialius hoc.

GRIAL . tuetur,neque immento Sed obseruan-

.

//'. Et linguam auream . Ita omnino duui , num. 3. occurrere regulas aureas
lcgcndum ex Lxx. , non regulam ex Vulg. Veteres modo vna , modo alia vcrsione
nequc aliter procedit allcgoria , quae tota bibliorum vtcbantur . AREV.
tst Origenis . Mirum , hoc aon vidissc , 2. Hanc furati sunt . Ita Alborii. ,
quisquis haec tlim in peius rejormauit ct melius quidem , quam Grialius , hanc
GRIAL .
fraudati snnt . AREVALVS.
 . ,
:.

I N I O S V E. 483
studia . enim lingua aiirea luculento sernfione aptata .
Haec est

Hanc furati sunt Arius , Marcion , et Basilides .

3. Furati sunt enim isti regulas aureas de lerichOjqui philo-

sophorum sectam conati sunt in ecclesiam introducere et macu- ,

lare omnem ecclesiam Domini, ita vt disperderentur multi per eos

ideoque abiecti sunt per anathema , et quasi aceruo lapidum , ita
multitudinc peccatorum suorum oppressi , atque extincti sunt
Quorum crrore perempto , rex Hai , hoc est , diabolus, qui per
illorum impietatem fidehum quosdam euicerat , rursum superatus
euincitur , atque a populo Dei suspensus , ligni crucis virtute ne-
catur.
C A P V T IX.

De constructione altaris .

,.s uperatis ergo hostibus , aedificauit lesus altare Deo ejccelso

cx lapidibus integris^in quibus non erat iniectum ferrum , sicut
praeceperat Moyses et immolauit sacrificium, et scripsit in lapidi-
:

bus Deuteronomium legis Moysi Videamus itaque , qui sunt isti .

lapides 5 ex quibus aedificatur altare Omnes igiturjqui in lesum .

Christum credunt , lapides viui dicuntur , de quibus dicit Aposto-

lus Vos estis lapides ^uiui^ aedificati in domos spirituales
: . i.Pctr. 2.5.
2. His non est iniectum ferrumiquia incorrupti et immacu- ,

lati carne , et spiritu sunt, et iacula maligni ignita non receperunt.

Hi vnum altare faciunt in vnitate fidei , concordiaque charitatis
In his quoque Deuteronomiiim id estjSecundam euanoeiii iecrem ,
^'•^atth. 5.

lesus Dominus noster scribit

3. Audiamus itaque eum dicentem : Dictum est antiquis ^ Non Exod. 20.
occides y ego auter/i dico vohis^ quia omnis ^ qui irascitur jratri suo ^

homicida est : et iterum» , Non

Ego autem dico 'vobis'. moechaberis :

Si quis viderit mulierem ad concupiscendum eam , iam moechatus

3. Rex Hai . Grialius signiim hoc viui siiperaedificamini , domus spiritud'

loco adiecerat pro aliqiia nota,quaein- lis . AKEV.
tercidit. AREV. ^. Uanc mentibus etc. Alborn. \d
Cap. IX. n. I. Superatis ergo hostib. omittit , quod suppletur ex Originali Isi-
Orig, sunt verba omnia , non tamen con- dori his verbis : Hanc igitur Christus le-
tinenter posita homil. 9. GRIAL . gem nouam in cordibus credentium scri-
Ib. Vulgata : Et ipsi tamquam lapides bit , in eorum scilicet mentibus . AREV.
Ppp 2
 . .

484. I N I O S V E.
est eam tn corde suo , Hanc igitiir lesus notat legrem in cordibus
credentiunij hanc scribit in eorum mentibus^qui altaris constru-
ctione digni sunt

C A P V T X.

De beHedictionlbus , et maledictionibus .

i.JL p,ost haec omnis populus , et maiores natu, duces, ac iudices

praecedebant hinc , et inde arcam , steteruntque , sicut praeceperat
Moyses Deuteronomio, sex tribus in monte Garizim , vt bene-
in
dicerent populum , et ipsae tribus j quae nobiliores sunt ^ id est 5
Simeon 5 Leui , luda Issachar , loseph 5 et Beniamin , .

2. Alfae vero sex ighobihores stetemnt e regione in raonte

Hebal , quos et Ruben , qui macuh^uerat to-
vt maledicerent : inter
rum parenrisjet Zabulon , vhimus fihusLiae^et anciUarum fihi
Et haec quidcm vcteris historiae referunt gesta Sed inspiciendum .

cst^quid in enarratione mysticae intelhgentiae refcratur.

3. Qui sunt ergo isti 3 qui incedunt iuxta montem Garizim ?
ct qui sunt , qui incedunt iuxta montem Hebal ? IHi nxmque qui ,

in hoc loco iuxta montem Garizim incedunt, electi ad benedictio-

nem 5 eos figurahter indicant^qui non metu poenae , sed caelestis
promissionis amore succensi , veniunt ad sahitem : ilh" vero dimi-
dii , qui iuxta montem Hebal incedunt, in quo maledictiones pro-
Jatae sunt^iJlos indicant 5 qui non
amore benedictionum , vel pro-
missionum , sed futurorum supphciorum timore complent , quae
in lege scripta sunt, vt perueniant ad salutem .

4. Omnes autem circa arcam incedunt , quia de ecclesiae sinu

non recedunt , sed nobih'ores essc illos dicimus ,
qui desiderio bo-
ni ipsius 5 aeternae benedictionis amore , quod bonum est^agunt,
quam qui maH metu bonum sectantur . Sokis ergo lesus potest
ex omaibus popuhs huiusmodi mentes , animosque condiscere .

Cap. X. n. I. Ep< eadem homil. Orig. ue RuffinuSi siue Hieronymus , Condu-

GRIAL .
cere codex Valent. GR.
4-Acternae benedictlonls amore Ita . Ib. Praeclara sententia , qua doce-
tipud Origenem recte Beatitudinis amo- . mur , attritionem , et dolorem peccato-
re , Val. , Comp.
et GRIAL . rum ob gehcanae metum bonuai , ac su-
Jb. Condi&cerc . Discernere dixit si- pernaturalem esse posse AREV. .
 . .

I N I O S V E. 485
5. Et alios quidem statLierunt monte Garizim ad benedi-
in

cendum ;alios vero statuerunt m montc Hebal ad maledicendumj

non vt maledictiones accipiant jsed vt intuentes perscriptas male-
dictiones 5 et poenas peccatoribus constitutas, incunere caueant ^

ac semetipsos timoris supplicio corrigant

C A P V T XL
De gahaQnitis .

I. Xnterea gabaonitae perditionis metu perterriti , cum fVaudejCt

calliditate vencrunt ad lesum , pannis , calceamentisquc veteribus
induti jdeprecantes, vt saluarentur, statiraque ab lesu salutem ac-
cipiunt . Quoruin tamen dolum vt cognouit , ligni caesores,vel
aquae gestatores eos constituit in quorum figura illi ostenduntur, :

qui de mundo ad ccclesiam venientes , habent fidem in Deo , et

inclinant caput suum sacerdotibus , Sanctis quoque ministrant ec-
clesiae , vel ad ministerium promptisunt; in moribus vero suis,
'
et conuersatione pristina detinentur , hiduentes veterem hominem
cum actibus suis, inuohiti vetustis vitiis , sicut et isti pannisj et
calceamentis veteribus obtecti
2. Et praeter hoc , quod in Deum credunt , et erga seruos Dei,
vel ecclesiae cultus videntur esse deuoti , nihil habent emendatio-
nis^vel innouationis in moribus. Tales igitur tantummodo, quasi
quoddam signum , intra ecclesiam temporaliter praeferunt
salutis :

inter israehtas autem , id est , inter Sanctos Dei regnum aeternum,

vel libertatem minime consequuntur •

C A P V T XII.

De proello in Gabaon.

1. V^uod autem in Gabaon pugnantelesu Naue ,stetisse perhibe-

^^tur sol 3 et luna ^ donec Israehs inimici delerentur , dicente

Cap. XI. n. I. Ex homil. 10. GR. tur essc deuoti . AREV.

2. Alb. vel ecclesiae cultibus viden- Cap.XII. n.i. Ex homil. 11, GR,
 . . . ».

4S5 I N I O S V E.
Scriptiira : Stetlt sel super Gabaon , et luna super vallem Aralon ; et ad-

iecit Scriptura, ct dicit :()«/<« nunquam sic audiuit Deus hominem

2. lesus igitur noster solem stare fecit , non tunc solunijsed
multo magis modo in aduentu suOjdum nos beilum gerimus ad-
ucrsus vitiorum gentes^et coiluctamur aduersus principes, et pote-
states^et rectores harum tenebrarum , aduersus spiritualia nequitiae
in caelestibus . Sol nobis iustitiae indesinenter assistit j nec deserit
vnquam nos nec festinat occumbere , quia ipse dixit
, Ecce ego :

*vohiscum sum omnibus diehus vsque ad consummationem seculi .

3. Quinque autem rcges quinquesensus corporeos indicant ^qui

gabaonitas 3 id est , carnaies homines expugnant. Hi ad spehincam
confugiunt, quum se terrenis in corpore positi actibus mergunt .
Qui tamen pugnante lesu^id3
est, praedicatione euangelica supe-
rantur 3 at ingrediente verbo Dei in nobis,id est^intra speluncam
corporis nostri , omnes pariter interficiuntur

C A P V T XIII.

Ve extinctis gentihus , et terrae diuisione

1. J_J xtinctis deinde 3 vel eiectis gentibus 3 losue sorte diuiditpo-

puhs terram repromissionis Eiecit ergo et Christus a facie fide-
.

lium suorum quodammodo gentes 5 gentilium errorum mahgnos

spiritus, et sorte diuisit terram in nobis omnia operans vnus , •

atque idem spiritus , ac diuidens dona propria vnicuique , prout vult

C A P V T XIV.

De diuisione terrae .

Numcr. 34. I. tX^efertur autem prima, et secunda he«

in his diuinis eloquiis

reditatis facta diuisio Prima quidem per Moysem :secunda vero,

.

quae fortior est , pcr lesum Sed Moyses trans lordanem duabus .

tantum , et semis tribubus, Ruben scilicet^et Gad^et dimidiae tri-

bui Manasse posscssionem decreuit ceteri vero omnes per lesum :

suscipiunt
Cap.XIV. n.i. Totum caput ex hom, 2' ^' hom. 17. GRIAL
 , . :

I N I O S V E. 4S7
2. Per quod indicatur , quod plures per fidem Icsu Christi
promissa caelestia essent percepturij quam qui per legem adepti
sunt Nam illae duae semis tribus proculdubio priorem populiim
.

adumbrabant : sed ideo duae semis dicuntur ,

quia hijqui in lege
agebant, contigerunt agnitionem Trinitatis, sedperfectam eius scien-
tiam non habuerunt , sicut et Ecclesiasticus liber loquitur, dicens
Qui tion perfecit primo scire sapientiam , e£ infirmior non inuesti- cap. 24.

gauit illam
3. Hic autem nouem semis tribusjquae per lesum repromis-
sionem terrae sanctae suscipiunt , vt praedictum est, figuram noui
populi tenuerunt , qui a lesu Domino nostro per fidem, et gratiam
aeternae repromissionis hereditatem post lauacrum , quasi post lor-
danis transitum ^suscepit . Sed proinde et ipsae nouem semis tribus
dicuntur quae sub lesu hereditate potiuntur, et non integrae de-
3

cem 3 qui numerus consummatus dicitur, et perfectus quia nec :

in ipso aduentu Domini ^ vel incarnatione eius cuncta nobis per

semetipsum perfecte annunciata sunt.
4. Vnde et ipse dixit disci^nWs: Multa adhuc habeo ^ quae vo- I0.16,

his loquar , sed non potestis illa audire ?nodo Veniet autem Spi' .

ritus veritatis , qui a patre procedit , ille de meo accipiet , et annun-

ciahit vobis omnia Perfectio itaque,ac summa cunctorum bono-
.

rum in Spiritu sancto consistit ahoquin nihil in eo perfectum :

putabitur , cui Spiritus sanctus deest

C A P V T XV.

Quod leuitae non acceperint hereditatem .

,c
quia
ur vero leuitae
Dominus
non acceperunt hereditatem
noster lesus Christus ipse est hcreditas
terrae ? vtique
eorum, sicut
scriptum est, Ego hereditas eorum t et possessio non dahitur eis in
Israel Ego enim sum possessio eorum . Clericoruin enim heredi-
.

2. Agnitionem Trimtatis al. cogni- . Numeror. , et how.ij, in lesu Nnu GR, .

tienem veritatis -AREV. . Ib. CoA. kVoovn. clencerum enim he^

4. Vulgata paulo aliter hanc senten- reiiitatem ob hoc se dici voluit Deinde .

tiam exprimit Adhuc multa habeo etc.

: alij , ministri altaris ipsius sunt et cori'
AREV. sortes jpropter quod . AR.
Cap. XV. n.i. £a; hcm.2i.in cap,i6.
 . . .

48S I N I O S V E.
taSjCt possessio ob hoc se dici voliiit Deus , quia ministri sltaris

ipsius effecti sunt, et sors, propter quod et clerus sors interpretatur .

2. Ergo Domini hereditatem merito possidet , qui , vt absque

irnpedimento deseruire Deo valeat ,
pauper spiritu tssQ contendit,
Psalm. 15. vt congrue illud Psahnistae dicere possit : Dominus pars hereditatts
meae > et calicis mei .

C A P V T XVL

Quod habitacula leuitarum per omnes tribus decernuntur .

I. V/uod vero habitacula leuiris ab lesu per omnes tribus de-

cernuntur, significatur, vt hi , qui in ecclesia Dei scientiae operam
dantes, doctrinae gratiam administrant, rursum ab omnibus, quibus
^ dispensant diuina , terrena subsidia, quae non habent, recipiant :

i.Gor. 9. vt impleatur illud ^quod Apostolus praecepit, dicens : S/ nos vobis

spiritualia seminauimus , magnum est , vt carnalia vestra metamus ?

Et merito isti in cunctis tribubus diuisi dicuntur ,

quia dispensa-
tione cunctorum viuunt

CAPVT XVII.

Quod quadraginta duas vrbes accipiunt leuitae .

i.l/uod autem quadraginta duas vrbes accipiunt, indubitanter

sanctorum signatur ipsi enim possident doctrinam ,
ipsa praedicatio :

quae legis decalogo constat^et quadrifido euangelii numero, quasi

quaterdenas vrbes habentes Quibus etiam duae adiiciuntur quia
. :

nimirum cuncta, quae praedicant , morali , ac mystico sensu annun-

ciant CAP.
Cap.XVI.n.i. Ex ead. hom.ij. GR. Verum , vt aduertunt interpretes, in hoc
Cap.XVII.n.i. Quadraginta duas vrbes. numero quadraginta octo vrbium recen-
Breulius admarginem notauit , Immo qiia- sentur sex vrbes rctugii , quae asyli cau-
draginta octo Ac reuera cap.21, losue
. sa cunctis filiis Israel , et aducnis , qui
V. 39. exprimitur, Ciuitates vni-
id ita inter eos habitabant , concessae fueraiit
uersae leuitarum in m:dio posscssionis fi- Mox Alborn. codex, possidtntes do{tri~
liorum Israel fuerunt quadraginta octo . nam...et quadrijario ... vrbes hakenttAR*
 , ,

I N I O S V E. 48$^

C A P V T XVIII.

De Chananaeo populo non extincto

I* Jlliid aiitem 5 quod cum israelitico populo percepta repromis*

sionis terra partiretur •-, Ephraim tamen tribui chananaeus gentilis
populus non occisus j sed factus tributarius dicitiir, sicut scriptum
est in libro ludicum Habitauit chananaeus in medio Ephraim trl-
:
cap. i,

butarius , Quid enim tributarius, quid chananaeus, gentilis videli-

cet populus, nisi vitium signat? saepe enim in magnis virtutibus ter-
ram repromissionis ingredimur quia spe intima de aeternitate ro- :

boramur Sed diim post interempta vitia sublimia , quaedam ta-

.

men parua retinemus , quasi chananaeum in terra nostra viuere

concedimus .

2. Qui tamen tributarius efficitur , quia hoc ipsum vitium , quod

subiugare non possumus, ad vsum nostrae vtilitatis humiliter re-
torquemus , vt eo de se mens et in summis vilia sentiat, quod
suis viribus etiam parua , quae appetit, non expugnat Vnde be- .

ne rursum scriptum est Hae sunt gentes y quas Dominus dereliquit , ludic.
: 5. i.

vt erudiret in eis Israelem ,

3. Ad hoc namque quaedam minima vitia nostra retinentur>

vt se nostra intentio soJicitam in certamine semper exerceat^et eo
de victoria non superbiat , quo viuere in se hostes conspicit
a quibus adhuc vinci formidat Israel ergo reseruatis gentilibus .

eruditur 3 quando in quibusdam minimis vitiis elatio virtutis no-

strae comprimitur , et in paruis sibi resistentibus discit , quod ex
se maiora non subigit .

Cap. XVIir. n. I. Illud autem vsque 2. Hae sunt gentes . Tractat etiam
ad subigit
, omnia sunt Gregorii verba hunc locum elegantissime Cass. collat. 2.
lib.^, Moral. cap. 22. GRIAL. cap. 6. ct cellat, 13. cap. 14, GRIAL .

Ib, Percepta . al. praecepto Dei . AR.

Tom.V.
Qqq
 .

490
MYSTICORVM EXPOSITIONES
S ACRAMENTORVM
S E V Q VAE S T I N E S

IN LIBRVM IVDICVM
C A P V T I.

De seruhute populi , et liberatlone .

1. -1-H X istoria ludicum

menta Primum , quod post losue succedunt ludices , sicut et post
.
non parua mysteriorum indicat sacra-

Christum succedunt Apostoli , et ecclesiarum rcctores ad gubernan-

dos j et regendos fideles , quos ipse ad spem aeternae repromissio-
nis perducit Per omnia autem in hoc volumine deh*cta iudaici po-
.

puli, et seruitutesj clamor quoque eorumjCt miserationes Dei de-

scribuntur
2. Nam multis annis pro suis offensis multis regibus seruie-
runt, iterum conuersi liberati sunt
et . Sed quid est, quod saepe
peccantes in manu hostih* traduntur , nisi quod nostra peccata ,

quando delinquimus , vires hostibus praebent , et quando nos fa-

cimus malum in conspectu Domini tunc confortantur aduersarii

,

nostri, id est, daemones , spirituah'um nequitiarum virtutes ?

3. Sed iterum quando conuertimur,,
suscitat Dominus saluato-
res, et iudices , hoc est , principes , et doctores, quos ad subsidium
Deus eorum,qui ad se toto corde clamauerunt, sicut misit
mittit
Othoniel , qui expugnauit Chusan Rasathaim regem Mesopotamiae j
sicut misit Aod qui occidit Eglon Regem Moab ^ sicut misit la-
,

hel , et Debboram , qui interfecerunt Sisaram quarum historia pro :

suis mysteriis breuiter memoranda est .

Cap. I. n.i. Ex Orig, hom. ^. GR. hostilem . Etmox daemones .,ct spiritua'
2. In manu hostili . 2I. in mannm lium etc. AREV.
 .

IN LIBRVM IVDICVM. 491

C A P V T 1 1.

De Debboya , el lahel .

i.X^ebbora enim vxor Lapidoth, iudicabat populum

prophetis ,

in illo tempore , et sedcbat sub pahna inter Rama et Bethel ia ,

monte Ephraim, ascendebantque ad eam fihi Israe). in omne iudi-

cium Debbora , quae interpretatur apis , siue loquela,in prophe-
.

tia 3 et forma accipienda est , de qua scribitur Quam dulcia fauci- : Psalm. 11?.
bus meis eloquia tua Consideremus , vbi locus prophetiae csse
.

describitur.
2. Sub palma, sub palma sedem habet prophetia, quia
inquit ,

quos suis institutionibus erndit,ad palmam supernae vocationis ad-

ducit inter medium autem Rama, et inter medium Bethel sedere
:

prophetia dicitur : quia Rama interpretatur excelsa , Bethel autem

domus Dei , vtique quia nos m domo Dei positos , non,quae in
terra sunt j quaerere docet , sed quae in caelis sunt.
3. Haec misit, et vocauir ad se Barac^ Barac interpretatur co-
riiscatio . Coruscatio est,quae habet quidem lucem , sed non per-
manentem ad raodicum enim temporis resplendet , et desinit Hic
j .

ergo Barac formam gerit pnoris populi , qui primo omnium per
prophetiam vocatus,et inuitatus ad audienda eloquia Dei , refulsic
quidem in legis splendore,et breui tempore coruscauit , sed non
diu permansic
4. Quum ergo dixlsset Debbora ad Barac , id est , prophetla
ad priorem populum , 'tibi praecepit Dominus , et tu ascendes in
montem Thabor , et accipe decem milia virorum respondit Barac ex :

persona prioris populi ad prophetissam Non ascendam , nisi et tu :

ascenderis mecum . Dicit ad eum Debbora : Ibo tecum , sed non erit
primatus tuus in via , qua incedis , sed in manu mulieris tradet
Dominus S/V^r^w euidenter ostendens, quia non est apud illum
,

popolum primatus, iiec permanet apud eum victoriae palma, sed

apud lahel muHerem, id esc , ecclesiam : nam lahel ista alienigena,
in cuius manu victoria facta est , figuram tenet ecclesiae ex.genti-
bus congregatae .
yy^^ >

Cap.II. n.i. Ex Orig, kom.GR, 4. A\u, invia hadquam incedts . AREV.

Qqq 2
 . . .

492 I N L I B R V M
5. enim interpretaiur ascensio , quia per ecclesiam ascen-
lahel
ditur ad caelum. Ista palo Sisaram hostem interficit , id est , h*gni
crucis v^irtute diabolum interimit quod Barac , id est , prior po- ,

pulus per legis praecepta facere non potuit sola enim ista per li- :

gnumjn quo spiritualibus sacram^ntis credentium salus est , fidei

hostem affigit quem deinde mortuum pellibus obiegit^id est 5
:

inclusum in carnalium cordibus derelinquit Non enim latent .

mortifera ipsius , nisi in corruptibilitate vitae viuentibus, et pecca-

ta mortalia perpetrantibus , qui , dum praue viuentes , segregantur
a corpore Christi , efliciuntur membra diaboli

C A P V T III.

De Gedeon , et eius sadrificio .

..T manu Madian pro cuius

raditur deinde populus Isracl in ,

liberatione loquitur angelus Domini ad Gedcon cuius gesta quid :

iTiysticesignificent demonstrandum est Gedeon namque^quum sub

3 .

quercu tritici messem virga cederetjet paleis frumenta excuteret,

angelum vidit , accipiens ab eo oraculum , vt a potestate hostium
populum Dei in libertatem deduceret iste Gedeon figuram gesta- :

bat Christi , qui sub vmbra sanctae crucis praedestinato incarna-

tionis futurae mysterio constitutus , rectitudine iudicii , quasi per
virgam ,electionem sanctorum a vitiorum paleis sequestrabat
2. Hic ergo Gedeonjquum audisset ab angelo , quod deficien-
tibus populorum milibus in vno viro Dominus plebem
suam ab
hostibus libcraret, protinus hocdum coxit^cuius carnes secundum
praeceptum angeli siinul cum azymis super petram posuit, et ius
carnium desuper effudit Quae dum angelus virgae cacumine te-
.

tigit 5 statim de pctra ignis erupit , atquc ita sacrificium , quod of-

ferebatur, absumptum est

i.Cor. 10. 3. Quo indicio declaratum videtur , quod petra illa typum ha«
buerit corporis Christi, Paulo attcstante : Vetra autem erat Christus,
lam tunc igitur in mysterio declaratum est,qula Dominus lesus
in carne sua totius mundi peccata crucifixus aboleret , nec solum
delicta factorum^sed etiam cupiditates purgaret animorum . Caro
Cap. III. n. I. £x Orig, homil.Z.-, et Aug' serm. 10%, de tcmp.QK,
 I V D I C V M. 495
eniin hoedi ad culpam facti refertur, ius ad illecebras cupidltatum,
sicut scriptum est Quia concupiuit populus cupiditatem pessimam ^
,

et dixerunt : Quis nos cibabit carne ? Quod igitur extendit angclus

virgamjet tetigit petram , de qua ignis exiuit, ostendit , quodca-
ro Domini spiritu repleta diuino peccata omnia conditionis huma*
nae cxureret .

4. Vnde et Dominus ait : Ignem veni mittere in terram . Ad- Luc. 12.
doctuSjCt praesagus futiirorum superna mysteria
uertit igitur vir .

Et ideo secundum oracula occidit vitulum a patre suo idolis de-

putatumjet ipse septennem alium vitulum immolauit Deo Quo .

facto manifestissime reuelauit, post aduentum Domini omnia gen-

tilitatis abolenda esse sacrificia , solumque sacrificium Deo Domi-
nicae passionis pro redemptionis nostrae religione a populis de-
ferendum . Etenim vitulus ille erat in typo Christi , in quo septi-
formis spiritualium plenitudo virtutum, sicut Isaias dicit, inhabitat.

C A P V T IV.

De vellere , et area .

I.
P
A mysterium victoriae Gedeon , et tamen licet
raeuidit ergo
fortis, et fidus pleniora adhuc de Domino futurae victoriae do-
cumenta quaerebat, vt vna nocte huiae vellus in area poneretur,
et esset super illud tantummodo ros , et super omnem terram sic-

citas . Et rursus similiter poneretur vellus , et super totam terram

ros plueretjet siccitas esset in vellere .

2. Quaeret fortasse aliquis, vtrum quasi incredulus esse videa-

tur 3 qui frequentibus iam fuerat indiciis informatus ? Absit . Non
cnim ille ambiguus erat^sed nimirum futura mysteria praeuidebat.
Quae etiam prouidus diligentissime explorabat , vt amplius crede-
ret et mysterium , dum intellexisset oraculum .

3. Quid ergo vellus complutum , et area siccajCt postea com-

4.Pro redemptioftis nostrae religio- Cap. IV. n. i. Ex iisdem locis , prne^

ne populis deferenduno
a Pro religione . ter ea, quae notata sunt . GR.
populi deferendum , Aug. a quo viden- 2- Quaeret . Ita Albornoz. codex .
tur abesse duae voces redemptione no- Grialius , quaerit . AREV,
stra . Religiose a populis deferendum Bed. ^. Quid ergo vellus •vsque ad racua
ft Val. non male . GR. c$t,^;v 12. contr. Fgust. cap. 32, GR.
 . , , ,

494 I N L I B R V M.
pluta area sicco vellere significat , nisi quod primo vna gens he-
braeorum habebat gratiae mysterium , totus orbis vacuus erat , nunc
autem in manifestatione Christi totus habet hoc orbis , illa vacua
est ? Area enim illa totum orbem terrarum significat .

4. Denique quando totus orbis infructuoso cultu gentilis su-

perstitionis arebat 3 tunc erat ros ille caelestis visitationis in vellere
idestjin ludaea . Postea vero quam oues , quae perierunt, domus
Israel, quaesub figura velleris demonstrabantur,
fontem aquae viuae
negauerunt, ros fidei exaruit in pectoribus iudaeorum , gratiamque
suam imber ille diuinus in corda gentium deriuauit , inde est , quod
nuncfideirore totus orbis humescit, iudaei vero prophetisjCt omni-
bus charismatibus caruerunt.
5. Nec mirum , si perfidiae subeunt siccitatem , quos Dominus
Isai. 5.
prophetici imbris pnuamt, dicens: Alafj^abo nubibus de-
vbertate
super ne pluant super eam imbrem
3 Iccirco autem illam gentem .

velleris nomine significauitj vel quia spolianda esset doctrinae au-

ctoritate , sicut ouis vellere, vel quia inobauditam eandem pluuiam
detinebat 5 quam nolebat praeputio praedicari , id est incircumci- ,

sis gentibus reuelari

C A P V T V.

De proelio Gedeon cum trecentis .

1. A hanc diligentissimam mysterii explanationem , quum iam

ost
contra madianitas Gedeon dimicare contenderet, et exercitus nnil-
titudinem ad bella produceret, diuina illa admonicione praeceptum
est, vt ad fluuium veniens , omncs,quos
genibus aquashau- flexis

rire conspicerct , a bellorurn conflictu remoueret . Actumque est

Ih. lUa vacua est : vacuata est , Aiig, Ib. Et omnibus charisaiatibus cha- :

G-RIAL . rismate , Falent. At vero ludaei prophe-

4. Infructiioso culta . Infruct. aestu , tas suos,et consiliarios perdiderunt , Aug.
Augnst. GRIAL . GKIAL .

, in ludaea , /rt/^/Vrt^ sunthae

Ib% Id est Ib. Voces id est,in luc^aea abcrant
voces ex August. quae deerant in mss. a textu Grialii contra eias mentem AR. .

GRIAL . 5- Vulgata , Er nubibus tnandabo ^ ne

Ib. Imber ille meatusque suos fons
: pluant super eam imbrem . AREV.
ille diuinus in corda gentium deriuauit Cap. V, n. i. Totum caput e Crtgor„
Aug. GRIAL . ^ib. 30. MoraL cap. 17. GRIAL .
 . , ,,

I V D I C V M. 49)
vt trecenti viri tantiimmodo , qui stantes aquns manibiis hauserant
remanerent
2. Cum his Gedeon ad proelium pergit , cosque non armis,
sed tubis 5 lampadibus , et lagenis armauit. Namjsicut illic scri-
ptum est 5 accensas lampades miserunt intra lagunculas , et tubas
in dextera 3 Jagenas autem in sinistra tenuerunt, et ad hostes suos
cominus venientes cecinerunt tubis , confregerunt lagunculas, lam-
pades apparuerunt et hinc tubarum sonitu , iUinc lampadarum co-
,

ruscatione territi hostes in fu^am versi sunt .

3. Quid hoc est , quod tale bellum per Prophetam ad mediam Isai.9.
adducitur ? An indicare nobis Propheta studuit, quod aduentum
Redemptoris diabolum illa
nostri contra sub Gedeone duce pugnae
vic&oria designauit? Tah'a illic nimirum acta sunt quae quanto ma- ,

gis vsum pugnandi transeunt , tanto amplius a prophetandi mvste-

rio non recedunt.

4. Quis enim vnquam cum lagenis , et lampadibus ad proe-

lum venit? Quis contra arma veniens , arma deseruit ? Ridicula no-
bis haec profecto fuerantjsi terribilia hostibus non fuissent Sed .

victoria ista attestante didicimus, ne parua haec, quae acra sunt

perpendamus Gedeon itaque ad proehum veniens Redemptoris
.

nostri signat aduentum , de quo scriptum estiTclliie portas prin-Vsz^m.ii,

Cipes vestras , et eleuamini portae aeternales 5 et introibit rex gloriae .

Qtiis est iste rex gloriae ? Dominus fortis , et potens ^ Dominus potens
in proelio .

5.Hunc Redemptorem nostrum non solum opere, std. etiam

nomine prophetauit Gedeon namque interpretatur circuiens in
.

vtero Dominus enim noster per maiestatis potentiam omnia cir-

.

cumplectitur 5 et tamen per dispensationis gratiam intra vterum

2, Lampadarum coruscatione Alii . dem diaboli , qui pro pestifera perpetra*

lampadum coruscatu Post versi sunt alii . tione vitiorum consueuerat tributa debita
addunt, De hoc enim per prophetam di- poenarum exigere , de fidelium corde de-
citur . lugum enim oneris eius , et vir- struxit Quid hoc est etc. Grialius haec
.

gam humeri eius , et sceptrum exactoris prorsLis oiijiiti volait, AREV.

eius superasti y sicut in die Madian . Eri- 3. Quid hoc , quae ante haec le-
est
piens quippe gentilitatem Dominus ^ supe- guntur in impressis , sunt quidem Greg.
rauit iugum oneris eius , quum eam ad- verba e cnp. i6. Sed ideo recepta non
uentu suo ab illa daemoniacae tyranni- sunt , quia et sententiam interrumpunt ,
dis seruitutc liberauit Superauit sce- . et a manuscriptis libris absunt , neque
ptrum exactoris eius , quum regnum eius- dubium , quin e murgine adscita sint GR, .
 .

49^: I N L I B R V M
virglnis venit . Qiiid est ergo circuiens in vtefo , nisi quia omni-
potens Deus Christus intra vterum fuitper infirmitatis substantiam ,
et extra mundum per potentiam maiestatis ? Madian vero inter-
pretatur de iudicio .
6. Vt enim hostes eius repellendi, destruendique essent , non
de vitio repellentis , sed de iudicioEt iccir- iuste iudicantis fuit .

co de iudicio vocantur^qui alieni a gratia Redemptoris iustae

damnationis meritum etiam in vocabulum nominis trahunt . Con-
tra hos Gedeon cum trecentis pergit ad proelium
7. Solet in centenarionumero plenitudo perfectionis intelli-
q\ . Quid ergo per ter ductum centenarium numerum designatur,
nisi perfecta cognitio Trinitatis ? Cum his quippe Dominus noster
aduersarios fidei destruit , cum his ad praedicationis bella descen-
dit^qui possunt diuina cognoscere, qui sciunt de Trinitate , quae
Deus est, perfecte sentire .

8. Notandum vero est ,

quia iste trecentorum numerus in T.
litera continetur ,
quae crucis speciem tenet . Cui si super trans-

uersam lineam id^ quod in cruce eminet , adderetur, non iam cru-
cisspecies^sed ipsa crux esset Quia ergo iste trecentorum nu- .

merus in tau T. litera continetur , et per tau literam , sicut dixi-

mus, species crucis ostenditur, non immerito in his trecentis Ge-
M.itth. 16. deonem sequentibus illi designati sunt quibus dictum Gst Si^uis , :

Marc. 8. ^^/^ post me venire abneget semetipsum , et tollat crucem suam ,

,

€t sequatur me .

9. Qui sequentes Dominum tanto verius crucem tollunt quan- ,

to acrius sese edomantjCt erga proximos suos charitatis compas-

cap. j. sione cruciantur. Vnde per Ezechieiem prophetam dicitur Signa :

tau super fruntes virorum gementium , et dolentium . Vel certe in

his trecentis, qui in tau litera continentur , hoc exprimitur, quod
ferrum hostium crucis ligno superetur Ducti itaque sunt ad flu- .

uiunijVt aquas biberent , et qui aquas flexis genibus hauserunt,

a bellica intentione remoti sunt .
10. Aquis namque doctrina sapicntlae , stante autem genu 5

recta

6. Non de vitio repell, ita Creg. , et Trecentorum numeruin in Tau conti-

apud Bed. :,non de m/.
iudicio , GRIAL . neri , alibi ctiar» docuit Isidorus • Vide
8. In mss. repcritur aliquando t« 7, Allcgorias num. 76. cum notis . AREV.
aliquando iii T litera, aliquando in tau . 10. Ad protlium pergunt . Codex Al-
 . '.:

I V D I C V M. 4^7
recfa Operatio designatur. Qui ergo, dum
bibunt, genufle- aqiias
xisse perhibentur j ab illorum certamine prohibiti recesserunt Hi .

sunt j qui doctrinam cum operibus rectis non hauriunt. Qui vero
doctrinae fluenta ita hauriunt , vt nequaquam in prauis operibus
carnaliter inflectantur , hi Christo duce contra hostes fidei ad proc-
h*um pergunt
11. Vadunt ergo cum tubis , cum lampadibus , cum lagenis .*

atque iste fuitjVt diximus, ordo proeliandi Cecinerunt tubis, .

intra lagenas autem sunt missae lampades : confractis vero lagenis ,

lampades ostensae suntrquarum coruscante luce hostes territi, ia
fugam vertuntur Designatur itaque in tubis clamor, in lampadi-
.

bus claritas miraculorum , in lagenis fragilitas corporum .

12. Tales quippesecum dux noster ad praedicationis proellum

duxit 5 qui 5 despecta salute corporum , hostes suos moriendo pro-
sternunt , eorumquenon armis , sed patientia superant
gladios .

Armati enim venerunt sub duce suo ad proelium martyres nostri,

sed tubis , sed lagenis ,sed lampadibiis Qui sonuerunt tubis , dum .

praedicant : confregerunt lagenas , dum soluenda in passione sua

corpora hostium gladiis opponunt .

13. Resplenduerunt lampadibus, dum post solutionem corpo-

rum miraculis coruscarunt. Moxque hostes in fugam versi sunt
quia dum mortuorum martyrum corpora miraculis coruscarecon-
spiciunt, luce veritatis fracti,quod impiignauerunt , crediderunt
Cecinerunt ergo tubis, vt lagenae frangerentur Lagenae fractae .

sunt,vt lampades apparerent Apparuerunt lam.pades , vt hostes .

in fu?am veiterentur.
14. Id est ,
praedicauerunt martyres donec eorum corpora in
,

morte soluerentur^corpora eorum in morte soiuta sunt , vt mira-

culis coruscarent Coruscauerunt miraculisjvt hostes suos ex
.
di-
bornoz. addit Omnes quide:?i tunc bibis-
: facitt pedibus vestris Sic igitur Chri.
.

se aquarn , sed non omnes recto genu ste- st9 duce ad beliuw prodeunt qui
, , quod
tisse narrati sunt -.reprobatique sunt ,qui ore annuuciant , opere ostendunt*^
qui
geaua fiexerunt , dum aquas biberent , fiuenta doctrinae spiritualiter hauriunt
quia , attestante Apostoh , non auditores nec tamen prauis ODeribus caryialiter in'
legis iusti sunt apud Deum , sed factores fiectuntur , quia scriptum est , l^on
est
legis iustificabuntur Quia enim, vt di~ speciosa laus in ore peccatorum .
.
AREV
ximus i dissolutio operum in ipsa genuum 12. Hosrium gladiis Slc Alb. .
AHi
incuruatione signatur , recte rursus per hostilibus gladiis et id fortasse
:
voluit
Paulum dicitur fRemissas manus^et dis- Grialius , apud queni est , hostibus qU'
soluta genua erigite , et egressus rectos diis , AREV.
tom.V. R 1-
r
 . .

498 I N L I B R V M
uina Iiice prostcrnerent . Et notandiiip , quod steteriint hostes an-
te lagenas : kigerunc ante lampades : quia nimirum persecutores san-
adhuc in corpore positis restiterunt
ctae tidei praedicatoribus
I). Post solutionem vero corporum apparentibus miraculis in
fugam versi sunt quia pauore conterriti , a persecutione cessauc-
:

runt. Intuendum est etiam id, quod illic scriptum est : quia in
dextera tubas, lagenas autem in sinistra tenueVunt . Pro dextro
enim habere dicimus, quidquid pro magno pensamus Pro sinistro .

vero 5 quod pro nihilo ducimus .

16. Bene ergo illic scriptum est , quod in dextera tubas , et

in sinistra iagenas tenuerunt quia Christi martyres pro magno ha- :

bent praedicationis gratiam corporum v=ro vtilitatem pro mini- :

mo quisquis enim corporis vtilitatem plusfacit, quam gratiam prae-

:

dicationis 5 in sinistra tubam , atque in dextera lagenam tenet Si .

enim priori loco gratia praedicationis attenditur , et posteriori vti-

litas corporis certum est^quia in dextris tubae , et in sinistris la-
5

genae tenentur .

C A P V T VI.

I.
M
IVXoritur Gedeon
.

mine Abimelech, natum ex concubina qui conduxit sibi viros va-

De Abimelech

et reliquit septuaginta
:
.

filios , et vnum no-

goSjet abierunt posr illum , et intrauit \\\ domum patris sui ,

et occidit fratres suos septuaginta viros super lapidem vnum , et
remansit loathan minor, quoniam absconsus erat , fa- etc. Hoc

ctum 5 si nihil propheticum indicaret quid opus erat, vt magno- ,

pere praescriberetur , vtrum Gedeon septuaginta filios , et multas

vxores babuisset , sed et concubinam , de qua vnum , et malum sus-
cepisset ?

15. mss. paiiore perter-

Nonnulli iecta {qutt solet ille plurimum vti) ah
riti a persecutionc fidelium ccssaue- iis verbis paritcr deuorabit quae tamen
:

runt Grialius pro dextra... pro sini-

. apud Bedam non legitur , et
recapitulatio
strtx Aib. pro dextro .
. pro sinistro . . . nos eam valere iussimus , quamuis in plC'
AREVALVS risque mss, legeretur ; repugnat enim legi ,
Cap. VI. n. I. Hoc caput sumptum quam sibi ipse ia his commentariis bre-
putainus e sermcne iiliquo D. Aug. qui uitatis praescripsit Isidorus , eadem vno
Tion extat : id induat rtcapitulatio sub- in capite bis referre . GR.
 . ,

1 V D I C V M. 499
2. Quod qiiiim tiiipe factum sit, tunc etiam turpfus essetjsi
haec posteris ad exemplum in diuinis libris scripta vidcrentur, nisi

magnae alicuius rei imaginem earum rerum gesta per typos , et fi-

guras ostenderent . Gedeon igituTjVt superius dictum est , typum

Domini tenebat , plurimae vxores eius multae sunt nationes, quae
perfidem Christo adhaeserunt. Septuaginta vero filii eius septuagin-
ta linguae sunt in hoc mundo dirfusae , in quibus sibi per fidem
Dominus fiUos generaturus erat.
3. Concubinam hoc in loco synagogam vocat . Quae in no-
iiissimis temporibus Antichristo est creditura^de qualoannes apo-
cap. 2. v. 9.
stolus in Apocalypsi ait Qui dicunt se iudaeos esse ^ et non sunt^
:

sed sunt synagoga Satanae De qua vltimis temporibus nequissi-

.

miis filius 3 id est , Antichristus est generandus Eritque fihus an- .

cillae, id est , synagogae iUius peccatricis quia qui peccatum 5 in- :

quit, facit , seruus est peccati .

4. Hic jinquam jcongregatis sibi impiis,sicut Abimelech fecit,

regnum improbe vsurpauit interfectisque nobilibus fih'is , id est :

his,qui ex diuersis nationibus , et h'nguis in Christum credentes , a

Deo sunt generati,inducturus est persecutionem, vt pene sanctos
omnes Sed super septuaginta , inquit , fuit iunior fiHus
interficiat .

ex nobili matrimonio , qui se absconderat Hic , inquit , ascendit .

in verticem montis Garizim , et exclamauit voce magna ad pppu-

lum Sichimorum , componens eis paraboLam .

5. Hic ergo iunior fihus, qui fugit , vt gladium inimici eua-

deret , figura est residui populi Israel , praedicante Eh'a , extremis
temporibus credituri , et Antichristi gladium euasuri. Ascendit,in-
quit, iste in Sed cur montem ascendit?
verticem montis Garizim .

Quia nec prophetare, nec persecunonem Antichristi quisquam eua-

dere potest , nisi quis prius in monrem benedictionis , id est , in
'^^"^^^' ^^'
subhmitatem fidei , ac virtutum ascenderit . Hic est enim monsGa-
rizim ,
qui a Moyse in benedictionem deputatur
6. Itaque quum ascendisset , eleuata voce clamauit, et dixit:
Audite me yviri Sichem , lerunt ligna , vt vngerent super se re-
gem , Impera nobis , Quae respondit
dixerantque oWiuq Num-^ :

quid possum amittere pinguedinem meam qua dii vtuntur ^et ho- -i

mines ^et venire ^vt inter ligna promouear '^.Tyiy.Qxnnic^nQ h'gna ad

a. Turpc factum . Forte , turpe factu . AREV.
Rrr 2
 . . ,:

500 I N L I B R V M
arborem ficum : Veni , et super nos accipe regnum , Quae respon-
dit eis : Numquid possum relinquere dulcedinem meam , fructusque
suauissitnos ^et ire^vt inter cetera ligna promouear% Loquuta sunt
quoque ligna ad vitem : Veni ^ et impera nohis . Quae respondit
Numquid possum deserere 'uinum meum ,
quod laetificat Deum , et
homines , et inter cetera ligna promoueri .

7. Quum ergo repudiata fuissent ligna siluae ab oliuajCt fi-

cu^et vite 3 venerunt ad rhamnum , vt eum sibi facerent regem .-

Sed prius videamus^cur oliua , ficus , et vitis super ligna regnare

noluerunt Ligna quippe siluae intelligimus homines gssq vagos,
.

et vanos, aeterno incendio praeparatos His ergo merito noluit nec .

oliuaj nec iicus regnare , nec vitis ^ quia non merebantur . Oliua
enim gratiam Spiritus sancti , et vnctionem pacis significat Ficus .

autem sacrae legis imaginem tenet sicut in euangelio scriptum ,

est Quidam paterfamilias plantauit vineam^ et in vinea sua plan»

:

tauit ficum .

8. Quis pater familicis , nisi Deus , qui famiHae suae , id est>

omnium credentium pater est? Planrauit ergo vineam, id est , po-
pulum 3 quia vineam ex Aegypto transtulit Et vtique populum .

Matth. 2, "0" vineam ex Aegypto transtulerat In hac vinea plantauit ficum , .

hoc estjin populo suo posuit legem Quae lex primitiuum popu- .

lumjsicut ficus grossos aridos^et inutiles, deiecit in terram et po- ,

stea alios fructus generauit, id est, populum christianum quem ad ,

debitam euangelicae disciplinae maturitatem , et suauissimam pin-

guedinem Christi cum gloria, et honore perduxit
9. Sed vitis noluit regnare eis Vitem autem Saluatoris nostri .

lo. 15. typum habere , manifestum est, sicut ipse in euangelio ?^iX.'. Ego sum
Rom. I. njitis vera Igitur quia iam in reprobum sensum,sicut Apostolus
.

dixit , futurus erat populus ille ,

qui Antichristo est seruiturus ,

quem ligna siluae appellat,et necesse est, vt credat mendacio,id

cst, Antichristo , qui veritati Christo noluit credere , ideo et a re-
gno vitis,id est , Christi, et ab oliua , id est, Spiritus sancti gra-
tia , et a ficu, id est, diuinae lcgis dulcedine reprobatus , venit ad
rhamnum .

9. Reprobatus venit ad rhamnum Tiotzmt : Multum plus est io alio libro

Alborn. reprobatur Et omittit venit ad. octauo Foitasse hic liber est , qui a Col-
.

rhamnum y et sequer.tia vsque ad cap.ix. latore Originalis, siue Originale Isidori

ied vcius collator ad bunc locum id alicjuando dicilur , AR.
 . . ,,

I V D I C V M. 501
10. Rhamnus enim genus quam vulgo senticem vr
rubi est ,

sinam appellant , asperum nimisjet spinosum per quod merito ty- ,

pus Antichristi significatur qui omni asperitate , et feritate huma-

:

num eenus est vastaturus . Sed exiet , inquit , ignis de rhamno,

id est 3 iniquitas de Antichristo, et omnes , qui in eo confident
cum ipso pariter deuorabit.

C A P V T VII.

De lephte ^ et filia .

I. /Idiecerunt deinde filii Israel deseruire Baalim , et diis ah'e-

nis tradunturque in manus

3
iih'orum Ammon . Tunc lephte Galaa-

dites fugiens a facie fratrum suorum , constituitur in principem ob

puonam fihorum Ammon : qui rediens post triumphum , immolauit
filiamquae sibi post victoriam prima occurrerat sic enim vo-
5
:

tum spoponderatj vt quidquid sibi reuertenti primum occurreret,

Domino immoLiret
2. Quis ergo in lephte praenunciabatur 5 nisi Dominus lesus
Christus, et Saluator noster, qui a facie fratrum suorum, id est, iu-
daeorum abscedens, in gentibus principatum accepit ? Qui omnia
humanae salutis sacramenta , tamquam iuratus , expleuit , et quasi fi-
liam^ita carnem propriam pro salute Israelis Domiiio obtuht

10.Post deuoYahit in mjs. Florent. sanctorum fuit . Sicut enim loathan per
i,,et 2. nonnulla adduntur , vti etiaoi fugam recessit , et reliqui interfecti sunt

in editione Matritensi Vlloae inter Ap- fratres ^sic nemo euadere poterit perse-
pendices pag. 54. ex codice , vt asseri- cutionem Antichristi , nisi qui per fugarn
tur , duodecimi , vel decimi tertii secu- recesserit , et in montem benedictionis

li qul olim pertinuit ad ecclesiam S.An- Hic est enim mons , quem
ascenderit .
,

tonini Pallentiae . Fragmentum est hu- sancti circumdabunt ; quem sanctus Moy-
iusmodi . Videtur ergo Gedeon Christi ses in benedictionibus , sicut iam superius
imaginem habuisse Septuaginta vero filii
. dictum est , in Deuteronomio posuit In .

septuagintn linguae suvt^vel nationes , mss. Florent. est per secundam genera-
quae credentes, per secundam regenera- tionem Suppleui videtur post portasse
. .

tionem filii Dei esse meruerunt . Abime- Codex Pallent. regnum suum improbe
et persecutione ,et mox loathan ve-
lech vero filius ancillae typum Antichri- . . .

sti pertasse ( videtur ) , ^«f congregatis ro minor figura et rersus finem , sicut
:

perditis nationibus regnum sibi improbe iiim supra dictum est , ludiclum Gxialii

vsurpauit omnesque sanctos vi , et per-

,
vide in not. num.i.AREV.
secutionibus , et omni crudelitate truci- Cap. VII. n. I. Vid. August. i. dc ci"
dauit Joathan vero iunior filius figma
.
tiit, cap. 21. GRIAL .
 . ,

502 I N L I B R V M
3. lurasse cnim Patrem , ac vouisse Vnigenitum leglmus 5 Psal^

Psaln». iji. mista dicente : S/c»^ iurauit Domino ^ 'votum vouit Deo lacob ^sci"
licet vtsacramentum religionis in carnis suae passione pro salute
generis humani expleret Haec ergo secundum historiam gesto- .

rum ita per Christum acta sunt, vt videantur pro religione, quam
iurauerat , qssq completa . Post mortem lephte , traditur Israel iii

manus allophylorum , nasciturque Samsonjqui liberat Israel .

C A P V T VIII.

De Samson .

I. v3c'amson autem, quondam Domini Nazaraeus , habet quiddam

in typo gestum Christi Prinium quod ab angelo natiuitas eius an-
.

nunciatur deinde quoniam Nazaraeus dicitur , et ipse liberat Isracl

:

de hostibus postremo quod templum illorum subuertit et perie-

: ,

runt multa milia hominum , qui ilkim iUuserant .

2. Samson quae per angekim annunciatur si-

Natiuitas ista , ,

militudinem habet primum prophetarum , qui natiuitatem Domini

secundum carnem annunciauerunt deinceps angek etiamjqui ad :

Luc. I. 30. Mariam Toquitur 5 dicens Maria inuenisti gratiam ante conspectum : ,

Domini et accipies in vtero , et paries filium et ijocahitur nomen

, ,

eius lesus-^ihic enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum

3. Samson autem interpretarur sol ipsorum eorum scilicet, ,

quibus kicet, non omnium , sicuti est oriens super bonos, et malos
sol sed quorumdam
5
Sed quia et Redemptor noster sol appella-
.

tur ^audi, ipsum Dominum lesum per Prophetam eo nomine voci-

Malach. 4. 2. tari : Orietur vobis sol iustitiae ^ et sanitas in pcnnis eius , Vere
enim hic scl iustitiae est , qui omnium credentium mentes caele-
sti lumine clarificat

4. Hic vere Nazaraeusjet sanctus Dei in cuius similitudinem ,

ilie Nazaraeus est nuncupatus Iste ergo quum tenderet ad mini- .

sterium nuptinrum , leo rugiens occurrit ei Sed quis primus erat .

Cap. Vlir. n. 2. In Vulgata , Ne ti- •5. In Vulgata , Orietur vobis titne»-

meas , Maria , innenisti eaim gratiam a- tibus nomen meum sol etc. AREV.
pud Deum Ecce concipies in vtero ...
. 4.Sed qiiis primum Vique ad mu-
et vocabis nomen eius lesum Hic erit . nimenta praebent , August, 12. contr.
magnus etc , Adisis Sabatierium AR. . faust. cap. '^2. GRIAL .
 . ,,

I V D I C V M. 503
in Samson obiiium leonem necans ,
quum petendae vxoris causa
ad alienigenas tenderet , nisi Christus, qui ecclesiam vocaturus ex
gentibus, vincensdiabohim , dicit : GauHete ,
quia ego 'uici mundum%
5. Quid sibi vult ex ore leonis occisi fauus extractus , nisi

quia 3 vt conspicimus , reges ipsi regni terreni , qui aduersus Chrl-

stum ^ite fremuerunt, nunc iam ,perempta feritate ,dulcedini euan-
gelicae praedicandae etiam munimenta praebent V Illud etiam , quod
in semeripso Samson expressit, quod paucos quidem dum viue- ,

ret ,interimit destructo autem templo hostes innumeros , quum

: ,

moreretur , occidit.
6. Qiiia nimirum Dominus ab elatione infldelitatis paucos,
quum viueret , plures vero,quum templum sui corporis sohiere-
tur, extinxit , atque elatos ex gentibus , quos viuendo sustinuit , si-
mul omnes moriendo prostrauit . lam vero reliqua eius, quod ei
mulier subdola caput raserit, et allophylfs illudendum tradiderit
quod captiuatus,quod caecatus ,
quod ad molam deputatus est : in
his non Christus sed illi , figurantur qui solo tantummodo
, ia
ecclesia Christi nomine gloriantur , et malis actibus iugiter impli-
cantur
7. Vir enim in nobis sensus rationalis intelligitur . Caro au-
tem quasi in typo mulieris accipitur . Si enim mulieri , id est ,

carni nostrae, biandiente libidine,vel aliis operibus, consenserimus,

gratia spirirus,quae Nazaraei crine significatur, nndati spoliamur,
atque decipimur .

8. Ita enim superbis^et peccatoribus violata Christi gratia

sicut Samson incisa coma, diabolus illudit Sed quid est quod .
,

Samson ille ab allophylis captus postquam oculos perdidit ad , ,

molam deputatus est ? Quia nimirum maligni spiritus , postquam

tentationum stimulis intus aciem contemplationis effodiunt , foris

hominem in circuitum laborum mittunt.

9. Quod si aliquando idem homo agendo poenitentiam redeat,
illi velut coma reducitur , Id est,gratia reflorescente, reparatur ad
virtutem : deinde cupiditatis, ac luxuriae subuersis columnis, vi-
5. Ex ore leonis occisi fauus extra- 8. Sed quidest,quod Samson vsque
cttts : in ore leonis occisi fauus exiru- ad mittunt , Gng. 7. Moral. cap.ii.
cti\s , August, GRIAL . GRIAL .

Ib. In senietipsoSamson vsque ai Ib. In noca Grialii erat amittunt pro

prostrauit , Gregor.z^, Moral. cap. 7. GR. mittunt . AREV.
 . ,
.
:

504 I N L I B R V M
ctores hostes deiicit , et reparato certamiiie in finem fortissime de
daemonibus triumphabit

C A P V T IX.

De Ruth,
•
..V,ideamus nunc et Ruth Habet enim ista typum ecclesiae.
.

Primum quod alienigena est

,
ex populo gentilijquaej relicta patria
et omnibus^quae illic erant vadit in terram Israel Ec , .
, quum
prohiberet eam socrus sua pergere sccum , perseuerabat , dicens
Quocumque perrexeris y pergam populus tuus populus meus :
, , et Deus
tuus 3 Deus meus quae te morientem terra susceperit , in ea moriar
: .

2. Quae vox sine dubio typum in illa fuisse ecclesiae mani-

festat . Sic enim ecclesia ex gentibus ad Dominum conuocata , re-
licta patria sua , quod est idololatria, et omissa vniuersa conuersa-
tione terrena 3 profitetur, Dominum Deum suum esse, in quem san-
cti crediderunt , ct iUuc se ituram^vbi caro Christi post passionem
ascenditjCt ob eius nomen
vsque ad mortem,in hoc seculo pati
et cum sanctorum populo , patriarchis scihcetjCt prophetis conso-
ciandam de quorum societate , quod sanctis ex stirpe Abrahae
:

venientibus consociaretur , Moyses in Cantico ostendit dicens Lae- , :

tamini igentes ^ cum plebe eius ^ id est , qui ex gentibus istis credi-
turi , cum illis , qui primi electi sunt,aeterna laetitia exnltate .

3. Ingiessa autem Ruth cum socru sua in terram Israel, ob

merita obsequiorum suorum prouidetur , vt homini coniungeretur
ex Abrahae stirpe venienti Et primum quidem huic, quem ipsa
.

propinquum magis esse credebat , qui negat,se posse illi nubere

Et,recedente illo,per testimonium decem maiorum Booz illi con-
iungitur,et ab ipsis decem senioribus viris benedicitur .

4.Sed quod prius ille cognatus confitetur , se eidem nubere

non posse,hoc loco loannis Baptistae figuram ostendi aestima-
mus qui , quum ipse a populo Israel Christus putaretur,et inter-
:

rogaretur , quis esset,non negauit , sed confessus est dicens, Chri-

stum se non esse Et perseuerantibus his , qui missi erant, et in-
,

Isal.4c Tviatt.3.
q^iirentibus, quis esset, respondit: Ego sum hjox clamantis in de^
^uc.3. ®' *•»
j^^^^^ gj. nouissime confitetur ipse de Domino , dicens : ()«/ habet
spon*
 . ,

I V D I C V M. joj
spomam 5 Se autem amiciim sponsi manifestat
spcnsus est .
, quum
adiecit , Amicus autem sponsi est ^qui stat^et audit eum ^ et laeta-

tur propter vocem sponsi .

5. Hunc ergo Christum existimabant , quia Christum in die

visitationis suae venisse non intelligebant esse ecclesiae sponsum
qui propheticis esset vocibus ante promissus . Sed sicut iile pro-
pinquus negauit , et posteaRuth iungitur Booz , ita Christus , qui
vere sponsus ecclesiae est,quem omnium prophetarum oracula cc-
cinerant, dignatus est ecclesiam assumere^et ex omnibus gentibus
per totum orbem terrarum Deo patri innumeros populos oflferre .
6. Quod vero excalceat se cognatus ille, veterum consuetudo
erat, vt, si sponsa sponsum repudiare vellet , discalcearetur ille,
vt hoc esset signum repudii Proinde excalceari iubetur , ne ad
.

ecclesiam , quasi sponsus calceatus accederet ^ hoc enim Christo

scruabatur, qui sponsus erat verus Decem autem maiorum natu .

benedictio hoc ostendit , in nomine Domini lesu omnes qssq c^en-

tes saluandas , ac benedicendas.
7. lota enim apud graecos decem signlficat , quae prima litera
nomen Domini lesu summam perscribit . Quae res , vt diximus ,
omnes gentes per ipsum saluandas esse , ac benedicendas demon-
strat . Ne dubitet ergo quisquam haec , vt dicta sunt, credere
,
quum videat , vniuersa et ab initio figuris antecedentibus praecu*
currisse , et per aduentum Domini manifeste adimpleta sic tsst : et
quae supersunt, hoc modo perficienda in veritate consonantibus
omnibus et vocibus, et figuris
quae adim- sanctarum scripturarum ,

plebitis,qui poUicitus est per filium suum lesum Christum Domi-

num regem , et Sahiatorem nostrum , cum quo est ilii honor,ec
gloria in secula seculorum Amen .

Cap. IX. n.6. Quod vero excalceai se , 7. Alii , Tesu summa perscribit , alii
vid. sitpr. Exod. 7. GRIAL . lesu exprimit . Pro praecucurrisse alii
Ib. In nota Gri.-ilii titi,quod vero praecurrisse . In hoc libro deslnit co-
excalceatae . AREV. dex Alboraozianus , AREV,

Tom.V. Sss
 . . ,

fo&
MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEF QVAESTlONES
I N R E G V M I.

/.
C A P V T I.

De natiuitate Samuelis

I. P
-_ ost librum ludicum sequitur Regum Et aspice tempcra,
primo ludicum, postea Regum , sicut erit primo iudicium , postea
.

regnum : in his autem Regum libris multis, et variis modis sacra-

menta Christi , et ecclesiae reuelantur .

2. Nam regum commutatum sacerdotium in

ab ipso exordio
Samuelem, reprobato Heli,et commutatum regnum in Dauid , re-
probato Saule exclamat praenunciari nouum sacerdotium nouum-
, , ,

que regnum 3 reprobato veteri , quod vmbra erat futurijin Domino

lesu Christo venturi
3. Nonne
Dauid quum panes propositionis manducauit,
ipse ,

quos non licebat manducare , nisi solis sacerdotibus , in vna per-

sona vtrumque futurum , id est in vno lesu Christo regnum , et ,

sacerdotium figurauit ? Itaque ipsa Samuelis sacerdotis successio no-

luim 5 vt praedictum est , sempiternumque sacerdotium praefigura-
bat,quiest lesus Christus , Heli sacerdote reprobato , id est , iu-
daico sacerdotio abiecto
4. Mater quoque ipsa Samueh's, quae prius fuit sterih*s , et po-
steriori fecunditate laetata est , cuius etiam nomen , id est^Anna,
Cap. I. n. I. Leguntiir hae expositio- figurauit verba sunt August, 12. contr.
nes tiliquanto etiam pleniores apud Eu- Faust. cap. ^^. GR.
cherium , e quo , et Beda sunt nliqua cor- 3, Grialius ^ panes propositiones »i\R,
recta , ita tamen , vt multo plura apud 4. Matcr quoque vsque a.i in Deo
vtrumque possint e uostiis emendari GR. . salutari meo , ex eod. lib. 17. de ciuit.
2. Nam ab ipso exordio vsque ad cap. 4. GRI/iL .
 . :

I N R E G V M I. 507
gratia eliis interpretatur , ipsam religionem christianam , ipsam po-
stremo Dei gratiam significat, qua nobis Christus oritur ipsam :

quoque ecclesiam , quae olim sterilis , nunc fecunda in Dei laudc

laetatur .

5. Quae nihil aliud in cantico suo prophetare videtur , nisi

mutationem veteris testamenti vel sacerdotii , in nouum testamen-

tum , vel sacerdotium 3 qui est Christus nisi : forte quis dicat, ni-
hil Annam prophetasse, sed Deum tantummodo propter filium im-
petratum exuhante praedicatione laudasse .

6. Quid crgo sibi vult^quod :\\i ^ Arcum potcntium fecit in-

firmum , et infirmi accincti sunt virtute ,

pleni panibus minorati sunt y

et esurientes transierunt terram ,

quia sterilis peperit septem , etfoe"
tosa in filiis iffirmata est % Numquid ipsa septem pepererat , quam-
iiis sterilis fuerit? vnicum habebat, quando ista dicebat . Sed nec
postea septem peperit , siue sex, quibus septimus esset ipse Sa-
muel,sed tres mares , et duas feminas.
7. Deinde in illo populo , quum adhuc nemo regnaret , quod
in extremo posuit,^^^ virtutem regihus nostris^et exaltauit cornu
Christi sui ^ vnde dicebat,si non prophetabat? Dicat t\'oo ecclesia
Christi ciuitas regis magni, gratia plena, prole fecunda Dei , quod
,

tanto ante de se prophetatum per os huius piae matris agnoscit

Corfirmatum est cor meum in Domino , et exaltatum est cormJ^
meum in Deo , salutari meo Interea Samuel erat ministrans in tem- .

plo Dei , accinctus Ephod .

S. Porro fiUi Heli, diuina sacrificia temerantes, peccabant co-

ram Domino et deridebant per eos multi sacri£cium Dei Vnde
, .

et Heli sacerdos pro eorum iniquitate damnatus est,quod eos pec-

cantes minus seuera animaduersione plectebat Miserum me et . !

quidem coercuitjCt quidem corripuit, sed lenitate , et mansuetu-

dine patris, non auctoritate, et seueritate pontificis

9. Quasententia discant sacerdotes, qiiomodo ipsi propter pec-

cata fih'orum,id est , propter scelera populi puniantur . Et quam-
uis sancti sint, culpa tamen subditorum eisdem , si non coerceant,
reputatur ,

6. Et foetosa in filiis multa In fi-

: f\- August. Dicit lih. 0. men^ose . GR.
liis , apitdAugust. , et Eucher^ , et Lxx. 8. Miserum me , ita pleriqus rrisf,
t '^o>.htf 'v TiKvoK; . GRIAL . Wiseruin se , f^al. Miscrrimos . Bet^a-,
7. Dicat ergo , tt paulo post , dicac GRIAL . •
*

Sss 2
 5o8 I N R E G V M I.

C A P V T II.

De Propheta ad Heli destinato

,.v,enit autem propheta Dei quldam ad Heli sacerdotem , et

dixit ei : Haec dicit Dominus , Numquid non aperte reuelatus sum
domui patris tui quum esset in Aegypto in domo Pharaonis , et
,

elegi eum ex omnibus tribubus Israel mihi in sacerdotem ^'vt ascen-

deret ad altare meum et adoleret mihi incensum , et portaret Ephod
,

coram me , et dedi domui patris tui omnia de sacrificiis filiorum

Israel %

2. Quare victimam meam , ef munera mea^quae

calce abiecisti
praecepivt offerrentur in templo et magis honorasti filios tuos .^quam
:

'Vt comederetis primitias omnis sacrificii Israel populi mei ? Propterea

ait Dominus Deus Israel Loquens loquutus sum 5 vt domus tua , et do*
:

rnus patris tui ministraret in conspetu meo vsque in sempiternum .

3. Nunc autem dicit Dominus Ahsit hoc a me\ sed quicum- ^

que glorificauerit me , glorificaho eum qui autem contemnunt me , :

erunt ignobiles Ecce dies veniunt , et praecidam brachium tuum 3

.

et brachium domus patris tui^vt non sit senex in domo tua j et

videbis Christum aemulum tuum in templo in vniuersis prosperif
Israel Quae prophetia de mutatione sacerdotii non est in Samue-
.

Je completa, sed adumbrata .

4. Nam post Samuelem prophetam postea sacerdotes fue-

runt de genere Aaron , sicut Sadoch, et Abiathar, regnante Da-
uid 3 et ah*i deinceps, antequam tempus veniretjcx quo ista de
sacrificio mutando per Christum effici oportebat .

5. Nam quum diiCQvtl ^ Loquens loquutus sum^vt domus tua^

et domus patris tui ministraret in conspectu mto vsque in sempi^

ternum .Nunc autem dicit Dominus Absit hoc a me^sed quicum- :

que glorificauerit me ^ glorificaho eum: qui autem contemnunt me ^

erunt ignobiles Ecce isti sunt dies , qui praenunciati sunt, iam
,

cnim venerunt nullus enim sacerdos est secundum ordinem Aa-

:

Cap.II. n.4. Nam post Samuelem ,etc, natio citato August. adkihitaque excu^
, ,

vsque ad finem capitis omtiia sunt ex satione , cur Lxx. interpretum tralatiotif
August. loco proxime citato Legitur . vjus juerit . GR,
tiutem apud Euch. intcgra cantici epcpla-
 . . ,,

I N R E G V M I. 509
ron . Nam ec illLici,quod ibi sequitur: Suschabo mihi sacerdotem
fidelem de Chiisto , noui testamenti vero sacerdote , dicitur
, .

6. Quod vero adiungitur Et erit ^ qui remanserit in dome :

tua ^veniet ^ vt oretur pro eo ^ non proprie dicitur de donio huius

Heli Aaronjde quo vsque ad aduentum lesu Christi
3 sed illius

homines remanserunt De quo genere etiam hucusque non de-

.

sunt, qui veniantjCt conuertantur . De quibus alius propheta di-

xit : Reliquiae saluae fient . Vnde et Apostolus, 5/V (fr^o , inquit, rial. 13.
et in hoc tempore reliquiae secundum electionem gratiae saluae sunt : Rom. 9.

de talibus enim residuis bene intelligitur esse , quod dictum est

Qui remanserit in domo tua^^veniet ^vt oretur pro eo . Profecto qui
crediderit in Christo , sicut temporibus apostolorum ex ipsa gen-
te plurimi venerunt , et crediderunt.
7. Neque nunc desuntjqui, licet rarissimi , tamen credant
vt impleatur in hisjquod hic homo Dei loquutus est . Quod vero
continuo sequutus , adiungit Et ojferat nummum argenteum ^ et :

tortam panis , quid per nummum argenteum , nisi oris confessio

designatur, quae iit credentibus ad salutem 1 Argentum enim pro
eloquio poni solet, Psalmista testante,vbi canitur Eloquia I)£?w/- Psaliii.xi. :

/?/, eloquia casta ^ argentum igne examinatum , probatum terrae ,

purgatum septuplum .

8. Sed quod dicit iste, qui venit Dimitte me , obsecro , ad :

vnam partem sacerdotalem , vt comedam buccellam panis sacer- :

dotalem 'partern corpus Christi , id est , ecclesiam dicit Cuius .

plebis ille sacerdos est , mediator Dei , et hominum , homo Chri-

stus lesus Cui plebi dicit Apostolus Petrus Plebs sancta , regale
. : '• ^* ^*

sacerdotium in hac parte sacerdotali postulat comedere buccellam

:

panis
9. Quibus verbis ipsum sacrificium christianorum eleganter
expressum est, de quo dicit sacerdos ipse : Panis , quem ego dabo ,

caro mea mundi vita ipsum quippe sacriiicium non se-

est pro :

cundvim ordinem Aaron^sed secundum ordinem Mekhisedech

 . .

510 I N R E G V M L

C A P V T III.

De arcae capttuitate

I. I
Agitiu* posteaquam haec in figiira mutationis veteris testamenti
a propheta illo pronunciata sunt ad Heli , offendente Dominum
Israel jinstruxerunt aciem philistaei contra eos . Tollunt israelitae

arcam ad tuitionem suam Capta est ab hostibus arca , nec solum

.

ipsi victi suntjCt in fugam versijimmo etiam magna strages facta

est occisorum .

2. Nonnihil tamen futurorum significat res gesta haec Pro- .

phetice enim arca illa ab ahenigenis capta indicabat testamentum

Dei transiturum ad gentes Quando enim nunciatum est Heh sa- .

cerdoti 5 captam fuisse arcam Domini , cecidit deselia^et mortuus

est Transeunte arca Domini ad gentes, periit , atque interiit sa-
.

cerdotium iudaeorum duoque fihi Heli corruerunt, quorum vnius

:

vxor viduata^et mox in partu mortua est propter eandem per-

turbationem .

3. Quo euidenti signo prnefiguratum est , post extinctum sa-

cerdotium iudaeorum carnalem interiisse synagogain , illi carnaliter
adhaerentem 5 prostratoque HeH de sella pontificis iudaeorum , se-
dem habere vacuam , et gloriam sacerdotii , regnique extinctam .
Sed quid est , quod dum posuissent philistini arcam Domini in
templo Dagonisdei sui, intrauerunt temphim, et inuenerunt deum
suum prostratum, atque confractum caput eiuSjduasque manus
abscisas ?
4. Statim testamentum Domini peruenit in genti*
enlm vt
buSj confestim idola , quae deceptum possidebant orbem destructa ,

sunt 5 omnisque error simuhicrorum pcriit , praesentiam Dei forte

non sustinens Nam in manibus Dagon praecisis , opus idololatriae
.

amputatum ,et in capite eius superbia diaboli abscisa significaba-

turja quo initium peccati fuit
5. Quod vero in hmine j vt certum scihcet , praefinitumque
suae idololatriae finem agnosceret : hmes enim finem itineris si-
gnificat . Etiam ct ilhid ad magnam pertinet aedificationem , et si*

Cap. III. n. I. Ad tuitionena suam , ad stationem suam , ^ipud Euch. et Bed. GR.
 . .

I N R E G V M I. 5 n
gnlficationem in ipsa ruina Dagon dei sui , atquc fiactura , quod
dorsum illius solum inuenerunt fractis eius omnibus mcmbris , :

dorsum quippe fugam significat quicumque enim fugiunt perse- :

,

quentibus dorsum dant

6. Vnde et scriptum est de hostibus, Quo7iiam pones eos «^c^r- Psalm. 20,

sum , Vbi sunt enim idola? perierunt: et si aliqua remanentia ab

aliquibus absconduntur 5 fugerunt . Quod autem pcrcussi sunt m
posteriora hi , qui arcara captiuauerunt : haec poena signum vide-
tur : quia siqui susceperunt testamentum Dei , et posteriora vitae
drlexerint 3 ex ipsis iustissime cruciabuntur , quae, sicut Apostohis
ait 3 existimare debent, sicut stercora .

7. Qui enim sic assumunt testamentum diuinum , vt in poste-

riora respicientes , veteri se vanitate nonexuant, similes sunt hosti-
bus illisj qui arcam testamenti captiuam iuxta idola sua posuerunt,
et quidem vetera etiam nolentibus cadunt, quia omnis caro
illa

foenum claritas hominis vt flos foeni aruit foenum flos cecidit

j , : , : Isal. 40. 6.

arca autem Domini manet in aeternum, secretum sciHcet testamen- P^^'"' ^- c. 2.

tum 3 regnum caelorum vbi est aeternum Dei vtrbum , .

8. Vaccae autem illae allophylorum arcam Dei gestantes fu- 3

gam sanctorum renunciantium seculo designauerunt ,

qui nuUum
delicti iugum traxerunt Nam sicut illae pignorum atfectibus a .

recto itinere minime digressae sunt , ita sancti mundo renuncian-

tes 5 parentelae obtentu non debent a bono proposito praepediri

9. Sicut enim nostra nobis non odienda est anima , sed eius
carnales affectus odio debemus habere ita nec proximi odio a no- :

bis habendi sunt,sed eorum impedimenta qnibus a recto itinere ,

nos impediunt 3 sicut et Moyses aitjpw/ dicunt patri suo et w^- ^ Deuter. 33.
tri 5 nescio 'vos , et fratribus suis , ignoro illos , et nescierunt filios
suos j hi testamentum Dei , et praecepta eius seruauerunt . ludicia
tua ^ lacob ^et legem tuam^o Israel . Ille enim scire Deum famula-
rius appetitj qui pro amore pietatis eius nescire desiderat , quod-
cumque carnaliter sciuit .

Haec poena signum videtur,rt/.

6. Vuloata Isaias loc. cit. Omnis caro foe-
hac poena significatum videtur GR. . num ^ et omnis gloria eius ^ quasi flos a-
7. Ciaritas hominis , vt flos foeni , ex gri Exiccatum e^t foenurn
. . . , et cecidit
veteri interpr. GR. flos yerhum autem Domini
. nostri ma*
Ib. In nota Grialii per errorem er^t nct in aetemuoi /iREV- .

et claritas humanis ^vt Hos foeni . In 9. Famularius . Alii,/<</«i/i<i//Vc>' . AR.

 . ,

512 I N R E G V M L

C A P V T IV.
De sacrificio SamueUs , et lapide adiutorii ,

I. v3 amuelautem post mortem Heli regebat Israei Congregato .

autem omni populo, exclamauit ad Dominum pro Israel , et exau-

diuit eum Et quum offerret holocaustum , accedentibus alienige-
.

nis ad pugnam contra populum Dei, intonuit super eos Dominus,

ct confusi sunt,et offenderunt coram Israel, atque superati sunt
2. Tunc assurnpsit Samuel lapidem vnum> et posuit eum iii-
ter Masphath 3 et Siceleg et , vt interpretes Septuaginta transtule-
:

runt, inter Masphath nouam^et veterem et vocauit nomen eius, ,

Lapis adiutorii , et dixit Vsque ad hunc auxiliatus est nohis Deus

: .

Masphath interpretatur intentio Lapis ille adiutorii medleras est .

Saluatoris, per quem transeundum est a Masphath vetere ad no-

uam id estjab intentionej quae expectabatur in carnali regno ,
j

quo erat beatitudo falsa carnalis ad intentionem , quae per no- ,

uum testamentum expectatur in regno caelorum , vbi est bcatitudo

verissima spiritualis^qua quoniam nihil est meliuSjhucusque auxi-
liatur Deus .

3. Samuel, inuocato nomine Domini, exauditus estjetm

Iste
tempore messis pluuiam impetrauit. Pluuia enim in sanctis scriptu-
ris verba sunt euangelii , siue legisjsicut et Moyses dicit £x/?f- ,
Ueutcr. 33-
ctetur 5 sicut pluuia , eloquium meum , et descendant , sicut ros , ver'
ha mea. Hanc igitur pluuiam dedit mundo Christus in tempore
messis estjquando gentes coHigi oportebat , vt sicut frumea-
, id

tum horreisjsic intra ecclesiae sinum gentes congregarentur .

C A P V T V.

De vnctione Saul

i.Xudicauit autem Samuel Isracl omnibus diebus vitae sunejfue-

runtque vsque ad eum iudices , et principes super Israel . Porro
Samuel declinauerunt post auaritiam , et accipiebant niunera
filii
,

et tam iniqui iudices extiterunt , vt popukis nequaquam ferens >

regem sibi in simiHtudinem ceterarum gentiiim postularent.
2. Qur
 . ,:

I N R E G V M I.
J13
2« Quibus dedit Saul regem , vngiturque , iubente Domino,
prior a propheta in regnum
qui et ipse quidem in id 5 quod vn- ,

ctus est, imaginem Christi portauit. Vnde et beatus Dauid et ipse

Christus nuncupatus ait ad eum, qui se finxerat Saul occidisse
Quomodo non timuistt manum tuam iniicere in Christum Domini%
3. Hinc est^quod ab humero sursum Saul supereminebat o«
mnibus, quia caput nostrum sursum est supra nos , quod est Chri-
stus in id autem , quod reprobatus postea , et reiectus est , succe-
:

dente h\ regno Dauid populi, vt praedictum est Israel personam

, ,

gestauit Qui populus regnum adeptum fuerat amissurus, Christo

.

Domino nostro per nouum testamentum non carnaliter , sed spi-

ritualiter regnaturo,

C A P V T VL
De ieiunio indicto a Saule .

i.Aste autem Saul , dum pergeret dimicaturus aduersus Phili-

sthaeum, indixit toto exercitui ieiunium, quousque reuerterentur
a proelio Sed lonatham filius eius videns super faciem agri mel
.

extendit summitatem virgae, et intinxit in fauum mellis, et gusta-

uit , et illuminati sunt oculi eius , non vtique ad videndum illu-
niinati,qui antea videbat , sed ad discernendum , quia vetita teti-
gerat . Tunc enim casus ille , sicut et Adam , fecit iiium attentum
reddiditque confusum
2. Quo admonemur omnes illecebras voluptatum in se^
facto 5

culo debere conteinnere, qui Deo nitimur militare Non enim pot^ .

est contra allophylos spirituales , id est , aduersus principes tene-

brarum , viribus animi concurrere , qui adhuc huius mundi necrli-
O
git dulcedinem declinare mel enim distillant labia meretricis, quod
:

est delectatio voluptatis carnalis, de quo putatur iuxta mysticos

inteliectus hunc gustasse Ionatham,et sorte deprehensum, vix pre-
cibus populi liberatum .

3. Grialius edidit regnum adeptus'. cum alils regnum adeptum passlua slgni-
qiiod sustineri potest ^ sed magis pla-cet ficatlone . AREV.

tomy. Ttt
 514 I N R E G V M I.

C A P V T VII.

De Agag rege seruato .

i.Jlniit iteruin Saul proelium aduersus Amalech , interfectisque

<:unctis hostibus, pepercit Agag regi , nec volait disperdere omnia
iuxta praeceptum Domini irasciturque ei Dominus Veniens au- , .

tem Samuel sumpsit gladium,etin frusta concidit Agag Quando .

legunt quidam in Scripturis quod sancti nuUi hostium parcunt, j

efficiuntarque crudeles,et humanum sanguinem sitientes , dicunt,

quia et iusti ita percusserunt hostes , vt non relinqueretur ab his,
qui saluus fieret : et non intelligunt, in his verbis adumbrari myste-
ria hoc magis nobis indicari,vt pugnantes aduersus vitia, nul«
, et
lum penitus ex his rehnquere debeamus,sed omnia interimere.
2. Nam si pepercerimus , reputabitur nobis in culpam,sicut
reputatum est Saul qui viuum seruauit regem Agag
,
Quomodo .

cnim quisque iustus manebit , si adhuc aliquid peccati in semet-

ipso seruauerit , sicut Saul ? At vero sancti in figura Samuelis ita
saeuiunt super hostes suos , id est , super vitia peccatorum , vt non
permittant j rciinqui aliquod peccatum impunitum .

C A P V T VIII.

De abreptione Saulis ab spiritu nequam .

.1 gitur recedente a Saul Domino propter inobedientiam arre- ,

ptus est maligno spiritu a Domino irruebatque in eo spiritus Do-

,

mini malignus . SiDomini, cur malus ? si malus cur Domini ? Sed ,

duobus verbis comprehensa est haec sententia , et in Deo potestas

iusta , et in diabolo voluntas iniusta . /
2. Nam idem spiritus malus per nequissimam voluntatem , et

idem spiritus Domini per acceptam iustissimam potestatem : inde

Cap. VIII. n. I. In eo spiritm Domi' cur Domini? GrisWas eA\A\t , et in eliabolo

ni etc. Alii tSpiritus Dotnini malus in eo , potestas iniusta mendose, vt videtur.AR.
,

et exagitabat eum . Hic iuste quaerituri 2. GnaWiis ^ vei emendationem : alii i

ji spiritus Domini , cur malus ? si maius t t^fl ad emendationem . AREV.

 .

I N R E G V M t. 515
ergo Domini appcllatLis est diaboliis propter mlnistcrium
splrltus :

quia omnibus etiam spiricibus malis bene vtitur Deus, vel ad da-
mnatlonem quorumdam, vel ademendationem, vel ad probationem.
3. Et quamuls malignitas a Domino non sit potestas tamen ,

nisi a Deo non est sicut et alibi dictum est. Etiam sopor Do-
,

mini qui occupauerat milites eiusdem Saul quum Dauld hastam ,

, ,

et scyphum abstulisset a capite dormientis non quia sopor tunc :

in Domino erat 5 vt Ipse dormiret:sed quia ille sopor, qui tunc ho-
mines apprehenderat , nutu Dei erat infusus , ne Dauid serui eius
in eo loco praesentia sentirecur .

4. Dicitur ergo spiritus Domini malus , hoc est, minlster Dei

ad faciendum in Sauljquod eum pati iudex omnipotentissimus iu*
dicabat. Quoniam spiritus voiuntate, qua malus erat, non erat
ille

Dei : creaturavero ,
qua conditus erat^et potestas, quam non sua,
sed Domini omnium aequitate acceperat, Dei erat

C A P V T IX.

De vnctione Dautd .

t. JLtaque Saule propter Inobedientlam reprobato, mlttlt Domlnus

Samuel ad Isai , et sumpto cornu olei , vnxit in regem Dauid Sed .

videamus eundem Dauid , quomodo prophetice Christum significa-

uerit: Dauid enim Interpretatur manu fortlsjsiue desiderabilis Et .

quid fortius leone illo de tribu luda , qui vicit mundum ? Et quid de-
^idcrabllius illo, de quo dicitur: Veniet desideratus cunctis gcntihus% -Agg. 2.

2. Vngitur iste Dauid in regem , futiirum denunclans per vn-

ctionem illam Christum j Christus enim a chrismate appeJIatur, Da-
uld ab otficlo pastorali pecorum ad hominum regnum transfer-
tur . Nuac autem Dauid ipse lesus ab ouibus iudaicae plebls abla-
tusjin regnum gentium translatus est in ludalca enim piebe non :

cst modo Christus. Ablatus est inde nunc gencium greoes pasclt. :

3. Erat autem Dauld in canticis musi^is eruditus . Diuerso-

3. h\\\ 1 sQpOY Domini occupauerat , o- sormn enim sonorum rationabiles , mode-
misso ^«/. AREV. ratosque concentus dicimus concordium
Cap. IX. n.2. ChrismAte Grialius edi- . varietatem compactnm , et ordinatam
,
«iitf/irtm>«a;(f , qiiod mendum puto AR. . quae ecclesiae insinuat vnitatem AR. .

3. Diuersorum enim etc. Aiii, Diuer-

Ttt
 . ,
.

5i6 I N R E G V M I.

rum enim sonorum rationabilis, moderatusque concentus concordi

varietate compactam ordinate ecclesiae insinuat vnitatem . Quae
modis quotidie resonatjet suauitate mystica modulatur .
variis

4. Iste adhuc puer in cithara suauiter , immo fortiter canens,

malignum spiritum, qui operabatur in Saule , compescuit , non
quod citharae illius tanta virtus erat^sed quod figura crucis Chri-
stijquae de ligno , et extensione neruorum mystice gerebatur
ipsaque passio,quae cantabatur, iam daemonis op- tunc spiritus
primebat. Leonem quoque , et vrsum idem Dauid necauit , vrsum
videlicet diabolum , leonem Antichristum aherum hominibus la- :

tenter insidiantem ^ alterum in posterum manifestissime saeuientem

C A P V T X.
De certamine Dauid cum Goliath .

I.
TLste Dauid gigantem superauit , quum aduersus po-
in proeh*o
puhim Dei ahenigenae dimicarent . Prouocauit vnus vnum , Go-
liath Dauid 5 prouocauit superbia humiUtatem , prouocauit diabo-
lus Christum. Accepit arma bellica sanctus Dauid , vt aduersus
Goh*am procederet, haec arma per aetatem , et paruam staturam
corporis portare non potuit, abiecit onerantia, accepit quinque
lapides de fluminejet posuit in vase pastorah
2. His armatus processit , et vicit. Hoc quidem Dauid . ille

Sed si mysteria perscrutemur , in Dauid Christus intelligitur Qui .

tempus reuelationis noui testamenti insinuandae , et commendan-

dae gratiae praeuidens arma deposuit , quinque lapides tuht De-
, .

posuit ergo corporalia sacramenta legis , quae non sunt imposita

gentibus deposuit quae non obseruamus: sed tamen ad ahquara
:
,

significationem praemissajet posita intehigimus .

3. Denique haec arma deposuittamquam onera sacramento- ,

rum veteris legis, et ipsam legem accepit. Quinque enim lapides

quinque hbros Moysi significant Tuht ergo quinque illos lapi-
.

des de flumiiie, id est, de seculo . Labitur enim mortale seculum,

Cap. X. n. 2. Qnae non obseruamus . riisomissa sunt , ex repetitione verbi
Aiu addunt, (^uanta enim in veteri lege cbseruamus . Mox forte legendum , tranS'
9t legitima sunt , et non obseruamui ? ibat siiper ( eos ) fluuius . Alicubi legi-
Alii , Quia in veteri lege et legiwus et , tur fluuium . ARLV.
tton obseruamus Haec fortassc a iibri-
.
 . . .

I N R E G V M I. yi7
et praeterfluit, quidquid venit in mundum . Erant cnim in flumine
tamquam in populo illo primo lapides , erant illic inutilesjet va-
cabant 3 nihil proderant, transibant super fluuios . Sed quid fecit
DauidjVt lex ipsa vtilis esset ? Accepit gratiam . Lex enim sine Rom. ij,

gratia impleri non potcst : Plenitudo enlm legis charius , Eph. .,

4. Quia ergo gratia facit impleri legem significatur gratia la- ,

cte . Hoc enim est in carne gratuitum , vbi mater non queritur
acciperejSed satagit dare hoc mater gratis dat , et contristatur , si
:

desit ,
qui accipiat . Quomodo ergo ostendit Dauid , legem sine
gratia operari non posse quinque , quibus
, nisi quum illos lapides

significabatur lex,inlibros quinque,quos coniungere voluit gra-

tiae, posuit vase pastorali, quo lac mulgere consueuerat .

5. His armatus , processit aduersus Goliam superbum , se ia-

ctantem,de se praesumentem Tulit vnum lapidem,et deiecit dia- .

bolum in fronte percussit,et cecldit ex eo loco corporis, vbi si-

5

gnum Christi non habuit Hoc quoque licet attendas quinque .

,

lapides posuit,vnum misit

6. Quinque libri lectisunt,sed vnitas vicit plenitudo enim :

legis charitas ^vt ait Apostolus Sufferentes inuicem in dilectione,

.

studentes seruare vnitatem spiritus in vinculo pacis . Deinde illo

percusso , atque deiecto , gladium eius abstulit , et deinde caput illi

abscidit
7. Et hoc ficit noster Dauid . Deiicit diabolum de suis , quan-
do credunt maligni eiuSjquos ille in manu habebat,et de quibus
ceteras animas trucidabat conuertunt linguas suas contra diabo-
,

lum , et sic Goliae de gladio suo caput inciditur

C A P V T XI.

De connubio Mickol filiae Saul .

i.Xnterea victoria Dauid animum Saul regis offenditjindignan-

tis3quod sibi in millejet Dauld in decem milia conclamantium
publice gratulationis ora insonarent j hinc inuidia Saulis , et semen
odiorum aduersus Dauid Quem dissimulator callidus , vt sine in-
.

sidiis suis posset offerre discrimini ,statuit eum Michol filiae suae
4. Alii ) non quaerit accipere , quod lortasse melius . Et mox /« vaiC . AR.
 .

US I N R E G V M L
niiptiis alligari 3 si centiim sibi allophylorum praepiitia victor of"
ferret
Pro quibiis centum , ducenta deditjet vnde creditus tst
2.

regio perire votOjinde auctus cst gloriosiori trophaeo . Ita et iu-

daei 3 dum contra voluntatem Dei Christum interffcere nituntur,
per id salutem gentium egerunt,per quod crediderunt extingue-
re . Quod vero Dauid alienigenarum praeputia attulit , et sic de-
nuo filiae Saul nuptiis haesit, significabat , quod Christus nonprius
synagogam connubio suo sponderet , nisi antea gloriosus in gen-
tibus fieret.
3. Prius enim in nationibus resecauit carnis pollutionem, et
Rom.xi. postea copulatus est synagogae Postquam enim , sicut scriptum
.

est 5 introierit plenitudo gentiunijtunc omnis Israel saluus fiet Du- .

pla autem 5 id est , ducenta praeputia attulit 5 siue pro iudaeis, et

gentibus acquisitis, siue quia maior numerus est acquisitionis po-
puli gentium ,
quam credentium iudaeorum .

C A P V T XII.

De Dauid repellente cithara spiritum .

I. jLJLuxit deinde odium Saul aduersus Dauid in tantum , vt rex

ad medelam sui spiritus Dauid de more psallentem iaculo conare-
tur configere Sed quid est quod dum Saulem spiritus aduersus
. ,

inuaderet apprehensa Dauid ciiharajtius vesaniiun mitigabat ?

5

2. Per Saulem enim iudaeorum elatio , per Dauid autem humi-

litas Christi sionificatur. Qiium ergo Saul ab immundo spiritu ar-

ripitur Dauid canente, eius vesania temperatur

5
quia quu:r. : sqw-

sus iudaeorum per blasphemiam in furorem vertitur dignum , tst^

vt ad salutem mentes e.orum , quasi dulcedine citharae, locutionis

euangelicae tranquillitate reuocentur.

C A P V T XIII.

De insidiis Saul contra Dauid .

. M u.ir Saul custodes ad do.mum Dauid ^ vt custodirenteum,

 . . . .

I N R E G V M I.
519
et interficeretiir . Abscessit autem Dauid noctc , et fugit , atque sal-
uatus est . Quumque venissent nuncii Saul , inuenerunt statuam
in lecto Dauid positam , et pellem pilosam caprarum ad capuc
cius. Audiamus ergo^quid hoc significet quod miserit Saul ad ,

custodiendam domum Dauid vt eum interficeret Hoc non ad , .

crucem Domini sed tamen ad passionem eius pertinet

,

2. Crucifixus enim Christus et mortuus^et sepultus est E- , .

rat ergo illa sepultura, tamquam domus , ad quam custodiendam

misit regnum iudaeorum , quando custodes adhibiti suiit sepulcro
Christi Quomodo ergo custodita est domus , si Dauid figurabat
.

Christum vt Christus interficeretur, dum non in sepukura Chri-

,

stus jSed m cruce sit interfectus?

j. Refertur ergo hoc ad corpus Christi : qui.i interficere Chri-
stum 5 erat nomen Christi Neque enim
tollere . crederetur in Chri-
stum 5 si mendacium praeualeret custodum, qui corrupti sunt, vt
dicerent 3 quia dormientibus nobis venerunt discipuli eius , et abs- Matth. 2?.
tulerunt eum : hoc est itaque velle Christum interficere , nomen
resurrectionis eius extinguere , vt mendacium euangelio praefer-
retur
4. Scd sicut ilkid non vakiit Saul, vt interficeret Dauid , sic
nec hoc potuit regnum iudaeorum elHcere, vt memoriam Christi
deleret Isti autem
. qui de Saul virtute^id est , de regno iudaeo-
,

rum in Christum praesumere voluerunt offenderunt in lapidem ,

offensionis , tamquam in statuam , et hoedus eis visus erat agnus:

quia in quo peccatum non inuenerunt , quasi peccatorem perse*
cuti sunt .

5. Dauid regiae manus ictuiri euitans , eiusque persecu-

Igitur
tionem decHnans tugit venitque ad Samuelem , Et misit Saul , .

nuncios , qui apprehenderent Dauid Samuel autem erat inter pro- .

phetas et coetus prophetarum , qui illo tempore prophetabant

,

6. Nuncii autem , qui missi sunt, accepto eiusdem spiriru 5

prophetarunt, missisque ah'is hoc contigit , et, tertiis nihilominus.
Postea vero quum et ipse Saul venisset , factus est super eum spi-
ritus DeijCt ambulabat ingrediens 3 et prophetabat

Cap. XIII. n.4. Sic nec hoc potuit etc. valuit , vt memoriam Christi delerent .

vsque ad deleret . A\\\ , ita nec iitis AKEVALVS .

 . . .

Sio I N R E G V M I.

C A P V T XIV.

Q
tu effici
uaeritur
De insidiatoribus prophetantibus

quomodo et illi, quum missi

autem ,

tenendum hominem et ad necem ducendum ,

,

merueruntiet Saul ipse^qui miserat, veniens et ipse san*

.

essent
taies spiri-
ad

guinera innocentem quaerens effundere , accipere meruit spiritum

illum 3 et prophetare .

2. Quantum enim ad literam attinet^non est mirum homi- ,

nem reprobum ad momentum transitorie prophetasse dum etiam ,

2. Pctr. 2. multi similes prophetiae donum legantur habuisse sicut Balaara ,

ille reprobus quem non tacet Scriptura iudicio diuino qssq da-
,

mnatum sed prophetiam habebat

,

3. Nec illa verba parum attestantur huic sententiae , quae in

Miitth. 7, euangeHo scripta suntjmultos dicturos in illa die Domit^e ^Do^ :

mine 5 in tuo nomine manducauimus , et bihimus et in nomine tuo ,

prophetauimus ^ et in nomine tuo virtutes multas fecimus quibus :

tamen dicturus est : Non noui vos 5 discedite a me optrarii ini-

quitatis .

4.Mystice autem exemplum huius Saul, nunciorumque eius

in hac sententia figurat nonnullos haereticos, qui aliquid boni de
muneribus sancti Spiritus habent,sicut testamenta legis , et euan-
geliijsicut baptismi sacramentum . Qui quum ad ecclesiam catho-
licam veniunt, non est in eis vllo modo violandum, aut quasi non
habeant , tradendum sed tamen eos non ideo debere saluti confi-
:

dere quia non improbamus,quod illos accepisse credimus

:

5. Sed oportet 3 eos cognoscere vnitatem , et societatem vin-

culi charitatis qua omnino quidquid haberc potuerunt , quam-
5 sine
iiis sanctum sit,atque venerandum ,ipsi tamen nihil sunt , tantoin-

digniores effecti praemio vitae aeternae, quanto illis donis non be«
ne vsi sunt^quae in hac vita,quae transicoria est accepcrunt ,

6. Item exemplum atque imago huius Saul, nunciorumque

,

eius in hoc loco iudaeorum non incongrue gestat personam , qui

dum aduersari cupiunt Christo, habent in ore sacramenta legis, et
prophetarum ad testimonium Christi,et cum ecclesia, quasi cum
pro
 . . . ,

I N R E G V M I. 521
prophetis , de Scrlpturis disputant , sicut illi cum prophetls vatici"

nabantur
C A P V T XV.

Dc Dauid , et Abimelech .

I. w3 urrexit itaque Dauid iterum , et fugit in illa die a facie Saul,

venitque ad saceidotem Abiir.elech , a qiio et gladium Goliae sus-
tulit, et panes propositionis accepit Quae res et sacerdoti mor- .

tem attulit , et animadiiersionem religiosae intulit ciuitati . Haec

itaque gestorum fides est
Sed quantum ad sacramentum prophetiae pertinetjin Chri-
2.

sto Domino nostro impletum est , qui positus in carne , dum in-
sectationem dech'naret iudaicam , ad apostolos transiit , cum qui-
bus et desideratum sibi cibum sumpsit : desiderio enim desidera-
uit manducare pascha .

3. Ex quibusGoliae, id est , diaboli arma sustuh*t. Fortis enim

spoh'a ipse diripuit. His ergo , a quibus receptus est Christus, tri-
bulationes induxit diabolus,et mortem . Omnes enim^vx. ait Apo- z.TIm. j.

stoius , qui in Christo njolunt pie viuere , persecutionem patiuntur .

Et Dominus ait: S/ me persecuti sunt ^ et 'uos persequentur lo, 15.

4. Doech autem idumaeo ludae proditoris persona

In consi-
stit,per quam ista operatus est diabolus,vt eius proditione , facta
in Christo , postea persecutionem ecclesia pateretur, et occideren-
tur quamplurimi discipuli Christi , et sacerdotes , et pro nomine
eius persecutiones grauissimas perferrent

C A P V T XVL
De Dauid , et Rege Achis ,

I. I
JL nterea Dauid,quum fugeret Saul , latere voluit apud regem
quemdam Geth nomine , Achis . Sed quum gloria eius fuisset com-

Cap.XV. n.i. Surrexit itaque Dauid . 2. Transiit . GrhUus transit . AREV»

Grialius mendose , vt arbitror, surrexit 4. Vro diabolas saepe z<i6tt/«j in mss»
atqiie Daiiiii . AREV. occurrere , notum est. AKEV.
. 1am,V, Vvv
 . . ,

$11 I N R E G V M" I.

n^eniorata, ne per liuorem rex , nd qLiem confugerat , alfquld in

eum machinaretur, finxit insaniam , et quasi furore correptus, mu-
tauit os suum , defluebantque saliuae in barbam eius , collabeba-
turque manibus eorumjet procidebat ad ostia portae
in
2. Et dixit Achis Rex ^uld huc mihi adduxistis istum^. num-
:

quid deerant nobis furiosi %ti sic eum dimisit. Achis interpretatur,
quomodo ^j-^?per quod significatur ignorantia et verbum miran- ,

tis , et non agnoscentis. Quod in gente iudaeorum impletumest,

qui dum videruat Christum non agnouerunt , coram quibus mu- ,

tauit os suum , et abiit Erant enim ibi praecepta legis carnalia , .

erat sacrificium secundum ordinem Aaron , et postea ipse de cor-

pore 5 et sanguine suo instituit sacrificium secundum ordinem Mel-
chisedech .

Mutauit ergo os suum in sacerdotio, mutauit in praeceptis,

3.
dans aliud testam.entum , euacuata carnali operatione , atque inde col-
lapsus est in manibus eorum , quando eum comprehendentes cru-
cifixerunt. Et procidebat ad ostium portae , hoc est , humiliabat
se, hoc est enim procidere vsque ad ostium fidei nostrae , ostium
enini portae, initium fidei inde incipit ecclesia , et peruenit vsque :

ad speciem , vt quum credit ea, quae non videt , mereatur perfrui

quum eum ficie ad faciem videre coeperit
4. Quod vero in illo quasi furore saliuae decurrebant supei*
i.Cor. I. barbam eius, Apostolus haec aperit dicens : ludaei signa petunt ^et
graeci sapientiam quaerunt : nos autem praedicamus Christum crucifi»
xum , iudaeis quidem scandalum ,
gentihus aute?n stultitiam : ipsis

vero 'vocatis iudaeis , et graecis , Christum Dei virtutem , et Dei sa-

Cap. XVI. n. 3. Mutauit os suuni in in gente Israel Christi appellantur . Hoc

sacerdotio . In sacrificio , Pal. GKIAL . enim nomen erat in regibus ,
quod a Saul
Ib. Et procidebat Quaedam inter^ . coepit , cui Dauid successit in regnum ,
iscta sunt ante haec verba in f^al. , et atque inde ceteri reges Israel continua-
Compl. , quae quuin a reliquis omnibus , et tione sacratae consuetudinis vngebantur .
ab Eucherio , et B:da abessent , neque co- /;; qua vnctione figurabatur vnus verus
haererent cum praecedentibus, et sequenti- Christus , cui dictum est , Fnxit te Do-
bus , recipienda non fuerunt GRIAL . . minus Deus tuus oleo exnltationis prae
Ib, In sacerdotio . Ita reposui , quann- participibus tuis Pro procidebat ad 0-
.

uis Grialius in textu ediderit in sacrifi- stium nonnulli mss. codices procidebat
eio : in nota praeferre videtur in sacer- ad ostia . AREV.
dotio . Post crucifixcrunt mss. nonnulU 4. Apostolus haec aperit . Alii , Apo-
addunt : Admanct Dominus , et dicit yNo- stolus hoc aperuit . AREV.
iite tangert Chrisios meos . Reges itaque
 , , y

I N R E G V-M I. 525
ptentiam: quia quod stultum est Dei ^ sapientius est hominibus ^ et
quud infirmum est Dei ^fortius est hominibus .

5. Non tantum saliuae attendantur , sed attende , qula super

barbam decurrunt . Quomodo enim in saliuis infirmitas , sic m
barba virtus ostenditur. Texit ergo virtutem suam corpore infir-
mitatis suae 5 et quod forinsecus infirmabatur, tamquam in saliua
apparebat : intus autem diuina virtus tamquam barba tegebatur .

CAPVT XVII.

De chlamyde Saulis praecisa a Dauid .

,D
appeterct
ehinc in eremo Engaddi,
, speluncam , et ibi latebat
ingressus est SedDauid in
quum persequendum DauidSaul
.

rex improuisis exceptus insidiis quod innocuo moliebatur , inci- ,

derat Scriptum est enim Qui jodit /oueam proximo suo ^ ipse iji^
. : 'P^owQrb. 26,

cidit in eam Dauid autem bona pro malis retribuens , inimicum

,

non occidit^sed pro testimonio facti oram chlamydis regiae abs-

tulit quum facilins esset exceptum insidlis aduersarinm perdere
,

magis, quam fallcre .

2. Quid ergo est quod iste fugiens a facie Saul in spelunca

5

latuit V Quare autem latuit, uisi vt occultaretur et non inueniretur? ,

Quid est contegi spelunca , nisi contegi enim fugit in

terra ? qui
speluncam terra tegitur,ne videatur
, . Portabat autem terram le-
sus , carnem quam acceperat de terra,et in ea se occultabat, ne
5

a iudaeis inueniretur Deus Si enim cognouissent ^ nunquam Do- i.Gor. . 2.

minum gloriae crucifixissent

3. Quare ergo Dominum gloriae non inuenerunt? Quia spe-
lunca se texerat , id est , carnis infirmitatem oculis obiiciebat, et

5, Non tantum saliuae atteiidantur . ter barbam decurrnnt . Post tegehatur

Ex Euch. , al. Non tamquam saliuae of- alii zddunt ^ Quid enim deterius pessimo
fendant : non lamquam saliuam attendas j rege SauH qui etiam per inobejlientiam
Compl. GRIAL . in Deum peccauit In quem etiam spi-
.

Ibid, Non tantum saliuae etc. Alii ritus Domini malus insiliebat AREV. ,

Saliutie enim signifcant stultiiiam ' sali- Cap. XVII. n. 3. Nec mori potuit etc,
uae significant infirmitatem . Sed qucd Alii, Nec mori potuit nisi in homine ,

'stultim est Dei , fortius est homhiibus , nec crucifigi potuit\ nisi in homiae Op- .

Non inmquam saliuas attendas , {a\. sa- posuit etc. ARKV.

liutre cffendant ) , sed attende , quia sub-

V V V 2
 . .:

5 24 I N R E C V M I.

maiestatem diiiinitatis corporis tegmine, tamquam speluncae abdi-

to occultabat. Illi ergo non cognoscentes Deum , persecuti sunt
hominem : nec mori potuit^nisi in homine , quia nec teneii po-
tuitj nisi in homine . Opposuit ergo male quaerentibus terram ,

seruauit bene quaerentibus vitam .

4. Fugit ergo secundum carnem in speluncam a facie Saul

quia passus est vsque adeo se occultans iudaeis , vt moreretur .

Sed quare vsque ad mortem voluit esse patiens, vt fugeret a facie

Saul in speluncam? Etenim spelunca inferior terrae pars potest ac-
cipi . Et certe (
quod manifestum est, et notum est omnibus),
corpus eius monumento positum est ,
in quod erat excisum in
petra . Hoc ergo monumentum spelunca erat : illuc fugit noster
Dauid a facie Saul
5. Tamdiu enim quoad vsque po-
persecuti sunt illum iudaei,
neretur in spelunca Sed quid est qiiod persecutor ad purgandum
.
,

yentrem speluncam ingreditur, nisi quod iudaei in Christum con-

ceptam mentis malitiam, quasi odorem foetidum emiserunt, et co-
gitata apud se noxiajfactis deterioribus , dum Christum perimunt 3
ostenderunt ?

6. Sed tamen Dauid Saulem occidere noluit , et quum eum in

abdito occultatum antro haberet in potestate reseruare potius, ,

quam occidere maluit ita et ChristuSjdum esset in spelunca car- :

nis 3 persecutorem populum in potestate habuitjCt non occidit

Scriptum enim erat de eis per prophetam Ne occlderis eos Tan- : .

tum dcnique Dauid summitatem chlamydis eius silenter abscidit,

vt ostenderet prophetia, Christum iudaeos non occidisse sed eis :

tantum regni gloriam abstulisse sicque eos persecutione sua va- :

cuos sede 3 vel imperio reliquisse.

7. Chlamydis enim abscisio regni est amputatio hoc etiam alio :

loco idem Saul , quum per inobedientiam peccasset, ostendit Nam .

quum veniam precaretur , rogaretque Samuelem , vt reuerteretur cum

iilo ad placandum Deum^et noluisset , atque conuertens faciem
suam 3 abiisset tenuit Saul pinnulam vestimenti eius, et disrupit eam
, .

,8. Et dixit ad eum Samuel Disrupit Duminus regnum Israel :

7. .'Grialius hoc loc. edidit dirupit , gum : Dominus regnum hrael a ti

Scidit
et n. seq. disrupit . AREV. hodie,et tradidit illud proximo tuo me->
Z. Vulgata cap. 15. V. iJ{. iib. i. Re- liori te , ARii.V.
 . . .

^
I N R E G V M I. 525
de manu tua hodie , et dabit illud proximo tuo , et diuidetur Israel
in duo . Popiili ergo Israel personam figurate gerebat rex iste, qui
populus amissurus erat regnum^dum persequitur Christum.

CAPVT XVIII.

De hasta ablata Sauli a Dauid ,

I, \^
^^
uod et sequenter iterum demonstratum est, quando idem
Dauid fugiens a facie Saul ingressus est in castra regis,
ct quum dormientem inuenisset, non percussit , non occidit , sed
solam lanceam, quae erat ad caput eius et lenticulam sustulit dor- , ,

mientibusque cunctis,egressus de castrisjtransiuit in cacumine montis .

2. Quid est hoc ? persequebantur namque iudaei Christum ^sed.

persequendo dormiebant , quia non vigilabant corde Duritiaenim .

cordis obdormitio est Dormiunt in vitam veteremjnon euigilant

.

in nonam
3. Venit Christus, non eos occidit , sed tuHt ab eis scyphum
aquae 3 id est , gratiam legis, tulit et sceptrum regale , regni scili-
cet potestatem , quam pro maximo habebant , et vnde se protege-
bant temporaliter , et quain aduersus Deum per incredulitatem g©-
rebant. Et deinde victcr Dauid noster , de castris eorum regressus,
transcendit in altitudinem montis caelorum

C A P V T XIX.

De pugna Dauid cum Amalechitts .

\

i.Xnterea fugiens Dauid , dum pergeret cum Achis rege phili-

stinorum in proelium aduersus Israel , insurgentes amalechitae ir-
ruerunt in Siceleg,et succendentes eam , captiuarunt omnia,quae
erant Dauid , Reuersus ergo Dauid ad persequen-
et puerorum eius .

dos amalechitas, inuenit aegyptium puerum lassescentem ,quem ama-

kchitae aegrotum in itinere reliquerant
2. Hunc autem Dauid inuentum cibo refecit 3 ducemque sui

Cap. XVIII. n. I. Ingressus est etc. al. disset , non percussit , non occidit Pro ca' .

in castra regis , quum dormientem offen- cumine meiius esset caeumtn . AR£V.
 :.

525 I N R E G V M I.

itineris fecit . Sicque ainalechiras persequitur, epulantesque reperit,

et funditus extinguit. Quid estenim , quod aegyptius amalechitae
puer in itinere lassatur , nisi quod amator praesentis seculi pecca-
ti sui nigredine opertus jsaepe ab eodem seculo infirmus , despe-
ctusque relinquitur , vt cum eo nequaquam currere valeat , sed
fractus aduersitate torpescat 1

3. Sed hunc Dauid inuenit : qula Redemptor noster veraciter

manu fortis nonnunquamj quos-despectos a mundi gloria reperit,
sUo amore conuertit , cibo pascit , quia verbi scientia reficit . Du-
cem itineris fecitjquia suum etiam praedicatorem facit.

Et qui amalechitam sequi non valuit, dux Dauid efificitur

4.
quia isjquem indignum mundus deseruit, non solum conuersus in
suam mentem Deum recipit 5 sed prnedicando hunc etiam vsque ad
aliena corda perducit Quo videlicet duce , Dauid amalechitam
.

conuiuantem inuenit^et extinguit quia Christus , ipsis praedican- ;

tibus, mundi laetitiam destruit, quos mundus comites habere de-

spexit .

C A P V T XX.

De Sai/le pythonissam consuUyite .

I.

tra
P
X
Israel
ost
I
mortem autem Samuelis congregati sunt
Consuluitque Saul Dominum
. et non respondit ei
philistini con-
,

Quaesiuit autem Saul pythonissam , quae suscitaret illi Samuelem .

Statimque suscitatus ait ad eum Quare inquietasti me ^ njt suscita- :

rer ? Et quaeritur secundum historiam , vtrum pythonissa ipsum

prophetam de inferno euocauerit , an aliquam imaginariam illusio-
nem fallacia daemonum factam .

2. De qua quaestione beatae memoriae Augustinus episcopus

Simpliciano mediolanensi episcopo ita scripsit : Lvquiris , inquam ,

vtrum potuerit malignus spiritus excitare animam iusti ^ et tamquam

cle ahditis mortuorum repagulis ^ vel receptaculis euocare y et vt vi-
deretur , et loqueretur cum Saul .

Cap. XX. n.i. An aliquam etc, i\. an Ib. Mallgnus spiritiis . In^mundus
ttliqna imaginaria illusione fallacia dae- ^^\n\.ws ^ Augustinus y et Euch,^ quamiiis
7iiOt:um facta ARLV.4LVS . . maligni ibidem postea vocentur GR. .

2. Augustinus Simpliciano . Lib. 2. Ibid. Repagulis vel Hae voces non

.

qu. ^. et ad Dulcitium qu. 6. GRIAL

., . sunt apud Augustin. , aut Euch. GR.
 ,

I N R E G V M I. 527
Nonne maius mirandum sit quod satanas ipsum Dominum
3. ^

assumpsit , et constituit super pinnam templi ? Quolibet enim mo-

do fecerit factum est Ita et modus
, quo Samueli factum est , . ,

'Ut excitaretur , similiter latet , nisi Jorte quis dixerit , faciliorem

diabolo fuisse licentiam vnde voluit ^ assu- ad Dominum njiuum ^

mendum et njbi voluit constituendum quam ad Samuelis spiritum

, , ,

defuncti a suis sedibus excitandum ,

^uod si illud in euangelio nos ideo non conturbat , quia

4.
Dominus voluit atque permidt nulla diminutione suae potestatis ,
, ,

et diuinitatis id fieri ^ sicut ab ipsis iudaeis ^ quamquam peruersis ^

atque immundis ^ et facta diaboli facientibus ^et teneri /<? , et vinci'

ri^et illudi ^ et crucifigi^ atque interfici passus estinon est absur-
dum ex aliqua dispensatiom diuinae voluntatis permissum
credere ,

fuisse vt non inuitus ^ et dominante maqjca potentia , sed volem ,

-i

atque obtemperans occultae dispensatiuni Dei , quae pythonissam illam ,

et Saulem latebat ^spiritui prophetae sancti se ostenderet aspectibus
regis ^diuina eum sententia percussurus
5. Quamquam in hoc facto potest esse aliu( fa^ilior intellectus ^

vt non vere spiritum Samuelis excitatum a requie sua credamus ,

sed aliquod phantasma , et imaginariam illusionem diabolicis ma-
chinationibus factam ^ quam propterea Scriptura nomine Samuelis ap'
pellat j quia solent imagines earum rerum nominibus appellari qua» ^

rum imagines sunt sicut omnia , quae pinguntur , atque finguntur ,

:

earum rerum quarum imagines sunt , nominibus appellantur sic ho^

, :

?ninis pictura , quum pingitur , proprium quodque nomine incunctan»

ter adhibetur , et dicitur \ ille Cicero ^ille Saliustius , ille Achilles^
Hector ^hoc flumen Simois
ille ^,
illa Roma : quum aliud nihil sint^
quam pictae imagines .

6* Vnde et Cherubim , quum sint caelestes virtutes ^fictae tamen

3. Quolibet enim modo fecerit hoc est istud ^vt excitaretur . zl.fecerityfa*
ille ,factuin est : ita et modus , quo Sa- ctum est : ita vt S-tmuel excitaretur-, minus
mueli factum est , vt excitaretur , simi- bene . nota videtur voluis-
Grialius in
liter latet Itii omnino
. legendus hic h- se , Quolibet eni^n modo jecerit hoc ille ,
cus , apud Augustinum mancus , vt
etia)n factum est , In tcxtu omisit , hoc iile ^
To factum est , quod semel tantum y sei quod certe necessanum non est AR. .

non eodem in loco apud vtrumque posi- 4. Non conturbat Non perturbat ,
.

tum erat f apud vtrumque repetatur , at- apud Augustin. et , Eucher. GR,
que alter alteri subsidio sit . GRIAL . 6. lUa quoque figmenta . Ita apud
Ib. Fecerit etc. al. fecerit . Factum August, in qu. ad Dulcitium , Illag quo»

\
 ,

523 I N R E G V M I.

ex metallo quod Imperauit Deiis super arcam testamentt magnae rei

,

significandae gratia-^no?! aliud^quam Cherubim ^ illa quoque Jigmen'

ta 'vocabantur . Item dum quisque ijidet somnium , non dicit ^ Vidi
imaginem Augustini ^ sed Vidi Augustinum ^quum eo tempore ^ quo
aliquod tale aliquis vidit , ignoraret hoc Augustinus .

7. Vsque adeo manifestum est , non ipsos homines^ sed imagines

eorum videri Et Pharao spicas se dixit vidisse in somniis , et bo'
.

ues ^ non spicarum ^ aut boum imagines Si igitur liquido constat^ .

nominibus earum rerum , quarum imagines sunt , easdem imagines

appellari , non mirum
quod Scriptura dicit , Samuelem visum ,
est ,

etiam si forte Samuelis imago apparuit ficto machinamento eius^qui

transfigurat se in angelum lucis , et ministros suos ornat , velut mi-
nistros iustitiae .

8. lam vero si illud ^inquit, mouet -^ quomodo a maligno spiri-

tu Sauli vera praedicta sunt , potest et iilud mirum videri , quo'

modo daemones agnouerunt Christum quem iudaei non agnoscebant . ,

Quum enim vult Deus etiam per infimos , supremosque spiritus ali-,

quem vera cognoscere , temporalia dumtaxat ad istam mortalitatem

pertinentia jfacile est , et non incongruum vt omnipotens , et iustus
,

ad eorum poenam , quibus ista praedicantur , ( vt malum , quod eis

imminet , antequam veniat , praenoscendo patiantur ) , occulto appara^
tu mysteriorum suorum etiam spiritibus talibus aliquid diuinationis
impertiat ^ et quod audiunt ab angelis ^ praenuncient hominibus ,

9. Tantum autem audiunt ^ quantum omnium Dominus ^ atque

Act.i6. 16. rnoderator vel iubetyvel sinit . Vnde etiam spiritus pythonis in acti-

bus Apostolorum attestatur Paulo Apostolo , et euangelista esse co-

natur . tamen fallacias , et verum , quod nosse potue-
Miscent isti

runt^non docendi magis quam decipiendi fine pronunciant Etfor^ -y .

te hoc est quod quum illa imago Samuelis Saulem praediceret mo'
,

ritu-
que cffigies , apuA eundcm in lihr. ad spiritus aliquem vcr. cogn. vtrobique
Simplician. GRIAL . Augustinus . Per infimos , supremosque
7. Transfigurat se in angeluni Ita . s^ir mkxs , apud Euch. GRIAL .
August. (td Simplic. transfigurat se ve- Ib. Alii apud Augustinum , /«/fr/;^?/
lut angelum , ad Dulcit. GRLAL . infernosque . Alii , injitnos , inferosque ,

Ib. Grialius in somnis pro in somniis : AREV.

et se velut angelum , quamuis in nota Ib. Pro mysteriorum potlores mss.
praaferrc videacur se in angelum . AR. Augustini habe^t ministeriorum , vt mi'
U. Etiam per infimos , infernosque nisteria pro ministris accipiantur. AR.
 1 ,

I N R E G V M I.
52^
rtturum , dlxit etiam , secum futurum quod vtique falsum , est .

10. Magno
quippe interuallo post mortem separari bonos ama-
lis in euangelio legimus quum inter superbum illum diuitem ^quum Luc.i6.
:
2(5.

iam apud inferos tormenta pateretur , et illum , qui ad eius ianuam

vlcerosus iacebat , iam in requie constitutum , magnum chaos inter-
iectum esse testetur
1 Aut si propterea Samuel
. ei dixit : Mecum eris , 'vt non ad
aequalitatem felicitatis parem conditionem mortis referatur
j sed ad
^

quod vterque homo fuerit^et vterque mori potuerit ^ iamque mor-

tuus viuo mortem praenunciahat ^ secundum vtrumque igitur intel"
tectum habere exitum hanc lectionem ^ qui non .sit contra fidem ^
perspicit , opinor , prudentia tua nisi forte profundiori inquisitione :

'inueniatur ad liquidum^ vel posse ^vel non posse animam huma-

nam quum ex
,
hac vita migrauerit , magicis
carminibus euocari , et
<viuorum apparere conspectibus , etiam corporis lineamenta q^estantem
vt non solum videri valeat , sed et agnosci Et si potest , vtrum .

ttiam iusti anima non quidem cogatur magicis sacris , sed dignetur
ostendi ^occultioribus mysteriis snmmae legis obtemperans ^ vt si fieri
non posse claruerit , non vterque sensus in huius scripturae tracta-
tione admittatur sed illo excluso ^imaginaria similitudo Samuelis
:

diabolico ritu facta intelligatur ,

12.Sed ^quoniam siue illud fieri possity siue non possit ^ tamen
fallacia satanae , atque imaginum simulandarum callida operatio
decipiendis sensibus humanis multiformis inuigilat ^ pedetentim qui-
dem 5 ne inquisitionibus diligentioribus praescribamus , sed tamen
pQtius existimemus , tale aliquid factum maligno spiritu pythonissae
illius ministerio quamdiu nobis aliquid amplius excogitare atque ex-
, ,

plicare non datur Haec sunt , quae tunc de pythonissa , et Sa-

.

rnuele scripsit beatissimus Augustinus.

II. Occultiorlbus mysterils . Ita Au- sic propterea etc. Apud S. Augustinum
gust, rtd Didcit. Imperiis ad Simpl. , et deest igitur post vtruwque et ita cla- :

apud Euch. GRIAL . rior est sensus AREV. .

Ib. Grialius disunguehzt, praetiuncia' 12. Haec sunt , quae tunc de pyto-
bat . Secundum vtrumque igitur etc. Quae nissa , Sed vide , quae addi: postea ad
disiinctio relineri poterit, si legatur , Aut Dulcitium scribens infine quaestionis, GR.

fomy. Xxx
 55^ I N R E G V M I.

CAPVT XXI.

De morte Saulis , et lunathae .

I. IA gitur exorto proelio, percusserunt philisthaei Israel plaga ma-

gna 3 corrueruntque in proelio vSaul ^ et lonathns . Quos denique
pius propheta figuraliter deflet . Qui quum potentes essent, et sem»
per hostibus praeualerent , sauciati illico , ac vulnerati in medio
proeh*o corruerunt .

Quomodo inquit ceciderunt potentes in medio pugnae ? Hoc

2. 3 ,

etiam modo pium christianorum genus deflet eos qui non repu- ,

gnantes daemonibus labuntur in seculojquod est lubricum Gel- :

boe enim montes interpretantur lubrici montes.

Cap. XXI. n.i. Qui rjuum potentes . mitiae quippe esse non possunt , quia
Inter haec leguntur in Val. plunma Gre- superbia hebraeorum . . primitiuos fru- .

gorii verba e lib. 4.Moral. cap. 4. de ctus non fert , quia in Redemptoris ad-
montium maledictionc , quae recte absunt uentu ex parte maxima in perfidia re-
ab aliis libris , et a Beda , Nam plane manentes , priuiordia fidei sequi nolue-
non cohaerent . GRIAL . runt Sancta namque ccclesia primitiis
.

Ib. Defiet . Coci. Flor. in 4. et alii suis multitudine gentium fecundata , vix
haec addunt , quae omissa voUiit Gria- in mundi iine iudaeos , quos inuenerit,
lius „ Nain quid est , quod ipse Dauid ,
: suscipit , et extrema coUigentes , quasi re-
qui retribuentibus mala non reddidit, Uquias frugum ponit De quibus nimi- .

quum Saul , et lonathas bello occumbe- rum reliquiis Isaias dicit Si /uerit nu' :

rent, Gelboe montibus maledicit , di- merus fiUorum Israel , quasi arena ma~
cens Gelboe rnontes , nec ros , nec pluuia
: ris , reliquiae saluae fient Dehinc ite- .

veniat super vos , nec sint nori pritnitia- rum deflft idem propheta Saul , et lo-
rum , quia ibi abicctus est clypeus Saul , nathan dicens Quomodo ceciderunt pO"
:

quaii non esset vnctus oleo . Quid ergo pugnae} Qui quum po-
tentes in ynedio
montes Gelboe , Saul moriente , dcliquc- tentes essent,et semper hosfibus prae-
runt , quatenus in eis nec ros , nec plu- ualerent , sauciati iUico , ac vulnerati in
uia cadrret , et ab omni cos viriditatis medio proeho corruerunt Hoc etiam .

gern:iine sententiae scrmo siccaret ? Sed modo pium christianorum etc. ,, Pro id
quia Gelboe interpretatur decursus, pcr est , lcgendum , id
cuncti fortasse est , vi-
Saul autem vnctum , et mortuum mors cti : nam obscurum est cuncti . In ms.
Jiostri mediatoris exprimitur , non im- inter vcrbuui hebraeorum , et primitiuos
merito per Gelboe montcs superba iu- videtur scriptum mente ac fortasse le- :

tlaeorum corda siguantur (^uae dum . gendum superba hebraeorum mens Haec, .

in huius mundi desideriis defluunt , in et similia fragmenta , quae in nonnulUs

Chnsti casu , id es,t,cuncti per mortcm codicibus extant , ct a GriaUo aliquanJo
aru?runt Et quia in eis vnctus rex cor-
. excribuntur , aliquando omittuntur, non
poraliter moritur , ipsi ab omni gratiae constat quidcm esse hidori sod ncquc :

rore siccantur. De quibus et bene di- demonstrari poiest , eius non cssc , quuni
citur , Neque sint agri prunitiarutn Fri- . ab stilo Isidori uon abhorreant . AR.
 , . . .

MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV QVAESTIONES
I N R E G V M II.

C A P V T I.

Ne Dauid templum aedificet

I. P
JL
fertque arcam
osc mortem itaque Saiil,
suam qui quum vellet tem-
testamcnti in ciuitatem
vngitur Dauid
:
, et regnat , trans-

plum Domini aedificare , admonetur per prophetam a Domino ita :

Non tu aedificabis mih/ domum , quia vir sanguinum es

2. Quid est igitur^quod erga exteriora bella laboranti Dauid
interdicitur, ne domus Dei ab eo aedificaretur ? Templum quippe
Dei nos sumus, qui ad veram vitam in eius inhabitatione construi-
ir.urjPauio attestantej qui ait : Templum enim Dei sanctum est^ i.cor,^.
quod estis vos .

3. Sed vir sanguinum tcmplum Deo aedificare prohibetur quia :

qui adhuc actibus carnalibus incubat, necesse estjVt instruere spi-

ritualiter ecclesiam non praesumat quia nequaquam pure macu- ,

lam in meinbro considerat oculus , quem puluis grauat, et super-

iectas sordes tergere non valet manusjquae lutum tenet

C A P V T II.

De peccato Dauid in Bethsabee

I. J.\l unc et peccatum Dauid, quid in prophetia signauerit quan- ,

ta possumus breuitate , perstringamus. Nomina quippe interpretata

Cap. I. n. I. Totum caput e Greg. "j. cubat . Italib.o. Incumbit apud GregO'
Meral. cap. 16. GRIAL . rium . GRIAL ,

3. Qui adhuc actibus carnalibus in- Cap. II. n. i. Totum caput ex August.
Xxx i
 . . ..

532 I N R E G V M I I.

satis ostendunt, quid etiam hoc factum prnefigurauerit. Dauld , vt

diximus ^ interpretatur manu fortis , siue desiderabilis . Bethsabee
interpretatur puteus satietatisj siue puteus septimus.
2. Quamlibet autem harum
nominis eius interpretationem iii
id 3 quod dicere intendimus, assumam.us , satis congruit . Nam in

cap. 4. Cantico canticorum sponsajquae illi ecclesia est , vocatur puteus

aquae viuae . Et huic puteo septenarii numeri nomen in Spiritus
sancti significatione coniungitur^propter rationem Pentecostesjquo
die de caelo missus Spiritus sanctus venit
3. Ad quadraginta nouem autem quod est septies septem , ,

vnum additur 5 quo vnitas commendatur In hac ratione viuit .

apostolica illa sententia, S«^^<?»/<?/ inuicem in dilectione -iStuden-

Eph. 4. tes seruare vnitatem spiritus in vinculo pacis . Dono itaque spiri-
tuali^hoc est, septenario facta est ecclesia puteus satietatis • quia
factus est in ea fons aquae salientis in vitam aeternam^quam qui
lo. 4. biberit^non sitiet in aeternum .
4. Vrias vero ,
qui fuerit maritus eius^quid aliudjquam dla-
bolum 5 nominis eius interpretatione significat H Huius erant pessi-

mo coniugio deh'gati omnes , quos gratia Dei Hberat, vt ecclesia

sine macula , et ruga Saluatori proprio copuletur »

5. Vrias namque interpretatur lux mea Dei , Hethaeus autem

abscisus , siue quod in veritate non stetit,sed a luce sua superna,
quam de Deo habebat,superbiac merito abscisus est : siue quod
cadendo 3 veris viribus perditis, transfigurat se in angelum lucis ,
audens adhuc dicere,/«x mea Dei est Ergo . iste quidem Dauid
grauiter, scelerateque peccauit : quod scelus eius etiam per Pro-
phetam Deus arguit increpando, et ipse abluit poenitendo .

6. Verumtamen ille desiderabihs omnibus gentibus , quasi in

solario deambulans , qnia in sole posuit tabernaculum suum,ada-
mauir ecclesiam super tectum se Iauantem,id est , mundantem se
a sordibus seculi,et domum luteam spirituali contcmplatione tran-
scendentem , atque calcantem .

7. Et inchoata cum illa primae conuentionis notitia , postea

V1h.11. lontra Faiist. cap. ^y. GR. dictuin etiam in Allegoriis num. 90. AR.
2. FonCi quae illic e-cclesia . AREV. 5. Lux mea Dei . al. lux mundi
3. Alii i (juem qui hiberit . Gri.ilius , AREV.
ijuem qui habuerit . AREV. 7. Ipsum Dauid . al. illum Dauid
4. Alii , lam vero qui fuerit . Quod Quod mclius videtur . AREV.
Vrias allegorice diaboluna indicauerit ,
 . . .

I N 533 R E G V M I I.

ab eo penitus separatum diabolum occidit, eamque sibi perpetuo

connubio copulauit Oderimus ergo peccatum , sed prophetiam non
.

extinguamus Amemus ipsum Dauid , quantum amandus est,qui

.

nos a diabolo per misericordiam liberauit

8. Amemus istum Dauid , qui tam graue in se vulnus iniqui-
tatis poenitentiae 3 et humanitatis confessione sanauit . Sed fortasse
quisdicatjsi Dauid imaginem Christi gerebat , quomodo multas
vx'ores , et concubinas habuisse scribitur ,
quum has res Christus
et horrescat 5 et damnet?Hoc enim pro figura fiebat : multae enim
vxores nationum imadnem indica-
Dauid multarum gentium , et
bant, quae per fidem Christi consortio iungentur
9. Concubinae vero eius significant haereticorum ecclesias ,
quae sub Christi nominis titulo manere se gloriantur Sed quia .

proptcr carnalia lucra sectantur Christum , non coniuges , sed con-

cubinae vocantur Denique nunc reges,si plures habeant vxores ,
.

et concubinas, crimen est ,quia iam transierunt figurae, pro quibus

vxorum , vel concubinarum venia concedebatur et nunc^quia fi- :

gurae transierunt , venia nuUa datur .

C A P V T III.

De Absalom .

i.Xllud vero quid significet , quod parricida filius Absalom pa-

trem insequens primo pater eius declinans , fugit ante faciem eius
,

securus de victoria :qui aspiciebat , imperium perire , quem etiam

fleuit magno luctu, et deplorauit exitum parricidae . Scribitur etiam,
fugisse Dauid a facie bellantis aduersus se filii
2. Et quoniam scriptum est de populo lerusalem Filios enu-iszui^ :

triui,et exaltaui y ipsi autem spreuerunt me &i.\\xs ergo eius im- :

pius significatur tropice , id cst, populus iudaicus , qui eum tradi-

dit. Absalom autem,sicut quidam interpretatur, intelligitur patris
pax. Quod mirum videtur in historia, quemadmodum patris pax
possit intelligi, qui patrem bello persecutus est.

Cap. III. n. I. Farricida filius . , . in- v t alibi saepe . AREV.

sequens ipro parricida Jilio . . insequen- . Ib. Qui aspiciebat, imperium . &\,quia
te i scilicet nominatiuus pro ablatiuo, sciebat impium . AREV.
 .

534 I N R E G V M I L
Sed qui diligenter ad allegoriam intendiint Jnspiclunt; Ab-
3.
salom esse lerusalem quae etiam et ipsa pax interpretatur , a cu-,

ius facie Christus fugit quando eam patiendo deserens , in

, genti-
bus per fidem successit Alil Absnlom ludam traditorem
. intelli-

gunt, quem tanta , et tam admiranda patientia Christus pertu-

lit , tamquam bonum , quum eius cogitationes non ignoraret , quum
adhibuit conuiuio, in quo corporis , et sanguinis sui figiiram di-

scipulis commendauit , et tradidit.

4. Quod
denique et in ipsa traditione osculum accepit , bene
intellipitur , pacem Christum exhibuisse traditori suo quamuis ille ,

tam sceleratae cogitationis interno bello vastaretur. Et ideo Ab-

salom patris pax dicitur : quia pater habuit pacem , quam ille non
habuit
C A P V T IV.

Quod Dauid sltiens noluit bibere de aqua cisternae

Bethlehem .

I. I
JL tem ipse Dauid in proelio philisthinorum , quum sitiens con-
uersaretur in bello,et aquam quaereret, quis mihi,inquit, potum
dabit de lacu,qui est in Bethlehem ? et ad portas erat inter Jacum,
et Dauid media hostilium cinxerant septa ca-
intertusus hostis,et
strorum Praeciderunt tres viri multitudinem aduersariorum , et
.

haiTserunt aquam de lacu,qui erat in Bethlehem , et obtulerunt

re^i bibendam .

2. Sed rex noluit bibere , sed profudit illam Domino , dixit-

Gue Non contingat mihi hoc facere 'ut sanguinem virorum
: qui , ,

abierunt in animis illorum bibam

y
Vicit ergo naturam,vt sitiens .

^. Corporis , et sanguinls sul fii^u- sitate pater ostendit Hieronymus vero ,

.

ram , hoc est , corporis , et sanguiyiis sui et Eucherius non patris pacem , sed pa-
sacrnmentutn . Puto autcin , verba esse trem pacis interpretantur. Idem (Isidorus)
graeci alicuius Patris GRIAL . . Etymolog. 7. cap. 6. patris pacem per an-
4. Quia pater habuit pacem , quam tiphrasin dictum putat GRIAL . .

ille non habuit Verba sunt Augintini in

. Cap. IV. n. 2. In animis illorum bi-
psalm. 2, Gregorius vero in Proiog. vri. bam c* -^v^eui^ dvTcov rriofj.a.j , LXx. Ex
.

Psalm. poenitential. Absalom autem pa- quibus sunt eiiam nlia huius loci verba .

tris pax interpretatur , non quod ei pax Et animurum periculum bibam ? Dixit
vlla cum patre fuerit:sed quia quantae Vulg. interpr» GK.
pacis , et patientiae fxtitit , cius perucr-
 . . .

I N R E G V M 1 I. 53J
non bibcret 3 et exemplunn de se praebuitjquo omiiis ekercitus
tolerare sitim disceret . Quod si altius veiis spectarc , et introspi-

cere mysterium , sitiebat Dauid , non aquanijquae est in Bethle-

hem 3 sed oriundum in eadem Bethlehem ex Virgine Christum in
spiritu praeuidebat
Ergo volebat bibere non aquam fluminisjsed lauacrum ex
3.
latere Christi fluens, hoc est non aquarum sitiebat elementum sed , ,

sanguinem Christi Vnde non bibit oblatam aquam sed Domino

. ,

tudit significans, sitire se Christi sacrificium non naturae flueritum,

5
:

sed illud sacrificium , in quo esset remissio peccatorum , iilum siti-

re fontem aeternum 5 non qui periculis quaereretur alienis , scdpe-
ricula aliena deleret

C A P V T V.

De Psalmo xvii.

I. V^uaeritur autem , cur soius seprinnis decimus psalmus in li-

bris Regum reperiatur conscriptus . Nec immerico psal-

mus iste in regnorum libris solus inucnitur : quia regnum illud si-
gnificatur , vbi aduersarium non habebimus. Titulus enim eius est,
In die ^ qua eripnit eum Dominus de manu omnium inimicorum eius y
et de manu Saul .

Quis cnim figuiatur in Dauid ,

2. nisi ille secundum
, qui venit
carnem ex semine Dauid,qui vtique in corpore suo^quod est ec-
clesia,adhuc patitur inimicos? Vnde illi persecutori ,
quem voce
mactauit , et in suum corpus quodammodo manducauit,
traiiciens ,

insonuit de caelo iSaule ^^

Saule quid me persequeris'^. Quando au-
,

tem eruetur hoc corpus de manu omnium inimicorum eius nisi ,

quum illa nouissima inimica destruetur mors , vt perueniatur ad

regnum Dei ?

5. Seti lauacrum
sed lauacri etc. al. in suum corpus traiiciens , quodammodo
aquam ex latere Christi fluentem Et . manducauit GRIAL . .

mox no» naturam aquarum fluentium pro Ib. Voce mactauit etiam vetus. Ita
non naturae fiuentum AREVALVS . . editio Grialius in
. textu conseruauic
Cap. V, n. 2. Quem vocc mactauit xjorf /7rojrr^;;zV , quantumuis in iiota prae-
It a mis. 0. Voce proitr.uiit , Euchenus ferat voce mattauit . AREV.
noii ptrir.de ehganter : ^e^uitur enim : et
 536 I N R E G V M I t

C A P V T VI.

De catalogo virorum fortium .

I.JLyehinc texitur catalogus virorum fortium in figura sancto-

rum qui licet virtutum sublimitate proficiant, tamen vsque ad ex-
:

cellentiam diuinae Trinitatis nequaquam attingunt Indeest^quod .

Psalm. 88. ^^^ scriptum tstyVsque ad tres non peruenit . Quis enim aequabi-
tur DominOyaut quis similis erit Deo inter filios Dei%

Cap. VI. n. I. Tamen vsque ad ex- batur,totum prope caput ex Augir- S.

Ycellentiam dioinae Trinitatis nequaquam stino sumptum \

quae nota a nobis re-
attingunt . Diuersa est apud Eucherium iecta est ad cap. 8. lib. seq. , ad quod
allegoria . GR. pertinet : quo in loco eadem nota ali-

Ib, In editione Grialil mendose nota qua ex parte repetita erat . AREV.
in hunc locum irrepserat , qua indica-

\
 . .

537
MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV ^VAEStlONES
INREGVMIII.
C A P V T I.

De Salomone *

I. S Salomonjin quo quidem nonnulla imago

uccedlt deinde
rei futurae facta est in eo quod templum aedificauit , et pacem ,

habuit secundum nomen suum Salomon quippe interpretatur .

pacificus. Ac per hoc illud vocabulum illi verissime congruit, per

quem mediatorem ex inimicis, accepta remissione peccatorum, re-
conciliamur Deo . Etenim quum inimici essemus, reconciliati su-
•mus Deo per mortem eius
2. Idem ipse est illc pacificus ^qui fecit vtraque vnum , et me-
dium parietem maceriae soluens ,inimicitias in carne sua , le^em-
que mandatorum decretis euacuans, vt duosconderet in se in vnum
nouum hominem faciens pacem his , qui longe et pacem hls ,
, ,

<\m prope Ipse in euangelio dicit

. Pacem meam relhiquo 'vobis , :
i^^^^^ j.
His 5 et multis aliis testimoniis Dominus Christus pacificus essQ
monstratur
C A P V T II.

De templt aedificatlone *

,.Mam id , quod aedificaiiit templum excellentisslmum Domi-

nOjet ibi Christum significat, qui aedificauit domum Deo in cae-

Cap. I. n.i. In quo quidem vsque ad Cap. II. n.i. Nam id , quod aedificault
^iciiicas , verba siint Aug. ij^ de ciuita- vsque ad estis wos August,ibidern .GR,
.

te Dei cap. S. GRIAL . /6. Alii, excellentissimo . AREV.

Tom.V. Yyy
 .
. . ,

53^ I N R E G V M I I I.

lestibus . Non de lignls, et lapidibns, sed de hominibus sanctis,

i.Cor. 3. ^^^ est, fidelibiis, quibus dicit Apostolus : Templum enim Dei san^
ctum est^quod estis vos
2. Quod vero eadem domus lapidibus dedolatls, atqire per-
fectis aedificata est, et malleus, et securis, et omne ferramentum
non est auditum in templo Deij quum aedificaretur , quid enim
domus illa vt praedictum est nisi sanctam ecclesiam , quam in
, ,

caelestibus Dcminus inhabitat figurabat? Ad cuius aedlficationem ,

electorum anlmaejquasi quidam expoliti lapldes, deferuntur

3. Quae quum aedificatur in caelis , nullus IHic disciplinae mal-
leus resonatjquia dolati , atque perfecti illuc lapides ducimur,vt
locis iuxta raeritum congruis disponamur . Hic enim foris tundi^
murjVt ilkic sine reprehensione veniamus . Alritudo autem tem-
pli huius Dominicl ad fidem refertur , longitudo ad spera , latltu-
do ad charitatem . His enim trlbus virtutlbus, quasi lineamentis,
sanctae ecclesiae caelestis instructura consur?,it.
Porro quod parietes templi interius ligno teguntur , hoc ob
4.
mysterlum Dominicae crucis imwaginatum est, sub cuius tutela pro-
teguntur omnes sancti , qui indisruptae pacis perseuerantia , tamquam
lapides viui in structura ecclesiae, vnitate fidei solidantur . Et be-
ne interius vestitur h"gno temphnTi : quia corde creditur ad iusti-

tiam . Quod vero tempore dedicationis gloria Domini impleuit

domumjgloria Domini intelligitur Christus , cuius fide repletusesC
vniuersus mundus .

5. De qua gloria quum pro adorato vitulo Domlnum preca-

rctur Moyses, populo peccatori , respondit Dominus
vt parceret
Tropitius ero illis verumtamen viuo ego , et viuit nomen raeum
: :

nuia implebltur gloria mea omnis terra et septuagesimus primus :

Psalm.71. Vnde et angeli

Psalmus canit Implebitur gloria eius omnis terra
: .

Lucaei. clamabant pastoribus Gloria in excelsis Deo ^ et in terra pax ho-

:

minibus bonae voluntatis

6. Quod autem nebula impleult domum Dei , et non potc-
rant sacerdotes ministrare propter nebulam , haec sententia super-
bos iudaeorum pontifices,ac doctores insinuat , qui dum natlui-
tatis Christi sacramenta inuestigare despiclunt, debitum fidei suae

2. Quod vero eadem domus vsqitf ral. cap 20. GRIAL .

(id veniamus . yerba sunt Gre^.ii^. Mo- Ib, Dedolatis . al. dolatis , AREV.
 . ,..:

I N R E G V M I I I.
539
mlnisterlum per erroris nebulam perdiderunt . Ita enlm eorum
mentes infidelitatis caligo repleuit , vt exigentibus propriis meritis
non agnoscant culrum credulitatis
7. Quod vcro Salomon idem in eodem templo duodecimbo-
iies aereos fecitjquos in aereo labro constituit, qui facie quidem

per diuersas partes attendunt, sed in vno loco per posteriora col-
liguntur i quid enim aliud in duodecim bubus^quam duodecim
apostolos credimus designari, qui facie quidem per diuersa respi-
ciunt,sed ita in labro sunt positi , vt posterioribus adunentur ?
Qui in hac praesenti vita ad praedicationis officium in diuersis mun-
di partibus sunt diuisi : in illa vero vita , quae huic vitae posterior
est j quiapost hanc videbitur , in aeterna gloriae vnitate conueniunt
8. Per dluersum ergo nuindum praedicando respiciunt , sed
in vnum perueniendo consistunt . Ideo autem aerei ,
quia clamor
praedicationis eorum in toto mundo insonuit ^sicut scriptum est
In omnem terram exiiiit sonus eorum . Labrum autem orbem ter- Psalm. 18.
rae intelligimus ambitum lustrauerunt
, cuius apostoli , docentes
gentesj vt baptizarentur in nomine Patris^ et Filii , et Spiritussancti

C A P V T III.

De sapientia Salomonis ,

L
carmina eius
ocutus autem Salomon tria milia parabolas , et fuerunt
est
quinque milia quid enim per tria milia parabolas ,
:

nisi plenitudo fidei in lege , et in euangeliis a Christo tradita de-

signatur ?Quae dum tota multipliciter per allegoriarum sensus sub
mysterio Trinitatis disseritur , quasi tria milia parabolae nuncnpantur
2. Carmina autem eius quinque milia pro qulnque sensibus
corporis intelliguntur quos qui in diuersis : vlrtutibus bene reglt
beatus est , et per eos quasl quinque milia carmina Domino canlt.
Disputauit autem Salomon a cedro vsque ad hyssopum Cedri no- .

mine celsitudo gloriae in electls accipitur , sicut et Propheta te-

statur , dlcens : lusius , 'vt palma^floreiit , et sicut cedrus , quae est in Psalm. 5)1.

Libano , multiplicabitur . Hyssopus autem herba humilis est Siixo

haerens qua signatur humilitas Christl
, .

3. Redemptor qulppe noster a cedro vsque ad hyssopum das-

*

Yyy 2
 .

540 I N R E G V M I I L
putault: qula ab altera cxcellentia caelestis gloriae vsque ad car-
nis humilitatem descendendo peruenit, siquidem et cedri nomiiie
Psalmt 28.
prauorum superba elatio designatur , sicut per Dauid dicitur : Fbx
Domtni confringentis cedros .

4. A
cedro itaque Christus vsque ad hyssopum disputauit :

quia ipse prauorum corda, et humilium iudicat Super ligna au- .

tem disputauit 3 dum in cruce pependit Tunc enim in cedro se- .

culi arrogantiam inclinauit, quam etiam ad hyssopi humilitatem ,

id est 5 vsque ad crucis stultitiam , ac contemptibilem fidem de-

duxit
C A P V T IV.

De iudicio Salomonis .

I.
cium
L
M /egitur
inter duas
quoque idem
niulieres
sapientissimus
de pietate
primum habuisse iudi-
certantes quarum in vna di- :

lectio ardebat, in altera simulatio subripiebat In illo ergo iudl-r .

cio Salomonis Christi figura fuit , vbi mulier illa improba , plebs
scih*cet synagogae 3 vel haereticorum , verae matris,hoc est , eccle-
siae filium appetebat ,
quem non vt reseruaret , sed reuera^vt in-
terinieret, cupiebat .

2. Sed sicut gladio Salomonis dirimente propriae matris ge-

initu teste verus repertus est partus , ita et spiritu lesu Christi do-
cente, plerumque hi 3
qui a matre seducti, et capti sunt errore hae-
reticorum nonnunquam merentur pro semetipsis gementem recog-
3

iioscere ecclesiam matrem Vnde satisj conuenienterque apparet,

.

hanc mulierem haeretlcorum , vel synagogae figurasse impietatem ^

.qui et suos iiequiter nutriendo interiniunt , et alienos quousque

perdantj illiciendo persuadent .

C A P V T V.

De regina Austri .

i.lV egina autem Austrljquae ab interuallis vltimis excltata ve-

niens, Salomonis audire sapientiam concupiuit, iam tunc per iilam
Cap. IV. n. I. yid. Aug. scrm. 200. dc temp. GRIAL .
 . . . . .

I N R E G V M I I I. 541
ventiira de gentibus regina desiderans Christum figurabatur quae :

iuxta Prophetam est circumamicta varietate in vestitu deaurato , et Psalm. 44.

populi sui 3 et paternae domus oblita currebat cum barbara qente,
non animo : quae in aperto peregrina , sed in occulto sanctorum
fieri ciuis optabat
2. Vnde non solum praemio caelesti resurrectionis beatajsed
etiam potestate apostoh*ca de iudacis aduheris iudicandis ipsius
©re iudicis digna censetur : quia Christum in Salomone mirata ,

verum reginae caelestis affectum in imagine mystica ecclesiara

praeuideniis impleuerat

C A P V T V I.

De ceteris eperibus Salomonis .

T
i.Xam porro de ceteris operibus Salomonis quid dicam , quem
vehementer arguit sancta scriptura condemnat et nihil de
, atque ,

poenitentia eius,vel in eum indulgentia Dei omnino commemo-

rat ? Nec prorsus occurrit, quid saltem in allegoria boni significet
haec eius flenda submersio . Nisi forte quis dicat , mulieres aheni-
genas , quarum amore exarserat , significare ecciesias electas de
gentibus
2. Posset hoc fortasse non absurde intehigi , si illae propter
Salomonem desererent deos suos , et colerent Deum eius . Quum
vero ipse propter illas offendit Deum suum,et coluit deos ea-
rum non est, quid inde boni coniectari possit.
,

3. Nec tamen nihil arbitror signiiicare sed malum , sicut de ,

vxore, filiabusque Lot diximus Apparet enim in persona huius .

Salomonis mira excellentia et mira submersio Quod igitur in , .

illo diuersis temponbus extitit prius bonum et posterius malum , ,

hoc in ecclesia in isto seculo adhuc simul et vno tempore osten-

ditur
4. Nam bono
bonos ecclesiae, malo autem illius malos
illius

ecclesiae significatos puto tamquam in vnitate iliius areae sic

:
, m
vno illo homine, bonos in granis , malos in paleis, a^itcerte in vni-
tate vnius segetis , bonos in tritico ^malo^ in zizaniis

Cap. VI. n. i. lara ^orxo ,Totum caput ex Au^ust. 22. contr, Faust, f<i/?.88.GRj
 , . ,

542 I N R E G V M I I I.

C A P V T VII.

De diuisione decem tribuum ,

1. Xlli^<i vero 5 quod post mortcm Salomonis decem tribus a tem-

plo separatae sunt^etduae relictae , satis indicat , qiiod de totailla
gente Apostolus aitiReliquiae per electienem gratiae saluae factae
sunt
C A P V T VIII.

De Elia , et virtutibus eius .

0,, lid

'tae
autem significauerunt magni
3 qui etiam mirabilia multa fecerunt
illi , ac insignes prophe-
, Elias, et Eliseus
discipulus eius ? enim Elias tempore famis a coruis^mane
Pascitur
afferentibus panemjet ad vesperum carnesj vt intelligas illic Chri-
stum .

2,Cui quodammodo salutem nostram esurienti confitentur

peccatores jfidem primitias spiritus nunc habentes in fine autem :

velut ad vesperam seculi carnis resurrectionem Mittitnr Ellas pa- .

scendus ad alienigenam viduani quae volebat duo ligna collige- :

rC:,priusquam moreretur Non hic solo ligni nomine sed etiam

. ,

numero lignorum signum crucis exprimitur

3. Benedicitur farina eiuSjCt oleum , fructus ,et hilaritas cha-
2. Cor- 9. ritatis, quae quum impenditur, non defecisse dicitur Hilarem enim .

datcrem diligit Deus Vidua autem ista , vt opinor , ecclesia signi-

,

ficatur,quam Christus non frumenti , sed verbi pane pascebat. De

Fsalm.131.
qna dicit Dauid F/V/«^w : eius benedicens bencdivam . Illam scilicet
Rom. 7.
viduam , quam Apostolus ait , mortuo viro quibus velit nuptiis
,

liberam esse : quia desinente lege , cui finis est Christus,ad gratiae

libertatem transitum faciens ecclesia , Christo , quasi vidua legis

nupsit. Huius nunc in vasis oleum gratiae , et benedictionis farina

non deficit , in omnibuc foris gentibus iame manente .

Cap. VII. n. 1. tx August* 12. contr. Car.VIII. n.5. t^on defecisse dicitur »

Faust. cap. 1^. GRIAL , al. ntn Arficit AREV. .

 I N R E G V M I I I.
543
4. Quarum clbi vitae esurlem , et fidei Trinltatis inediam con-
grue praefigurault illa quodam triennio fames . Quod vcro per
Eliam in tempore nubes illa apparuit , et postea fiiturae
siccitatis

pluuiae signum in vestigio hominis ostensum est^significabar , quodj

nascente Christo in vestigio hominisjad terras imber de caelo de-
scenderet, qui nos a peccato mundaret.

4. Qui nos a peccato mundaret . al. qni fide sitientes ar.imas irrignret , AR,

\
 ,:

J44
MYSTICORVM EXPOSITIONES
SACRAMENTORVM
SEV QVAESriONES
I N R E G V M IV.
C A P V T I.

De duobus Quinquagenarlis comhustis .

i.X^ M
militibus
.
JLittit
, vt exhibeant Eliam
.
rex impius duos Qiiinquagenarios
, qui diuino igne consumpti sunt
cum subditis suis

tertiusautem missus saluatur .

2. Quinquagenarius namque numerus poenitentiae confessio

estjquo declaratur remissio peccatorum ludaei ergo nolentes .

Christum Deum Gsse perfectum , nec principem poenitentiae , di-

lo. 8. cunt ad eum : Quinquaginta annos nondum habes , et Abraham no*
sfi'^ Hi futuro diuini ignis incendio extinguuntur . Tertius autem
quinquagenarius , quia conuersus ad fidem Trinitatis poenitentiae
sacramenta cognouit , indulgentiam meruit .

3. Quaeritur autem^cur Elias vir sanctus super Quinquage-

narios maledictionis sententiam sic intulit , vt perirent , dum scri-
ptum sit : Benedicite , et nolite maledicere . Sanctus ergo Elias ne«
quaquam illos se instigante maledixit, sed quod in diuina praede-
stinatione cognouerat, prophetando praedixit *, in Dei enim dispo-
sitione erat, ita perire et Quinquagenarios ad Eliae vocem, et Si«
monem ad Petri sententiam . Vnde non vltionis voto sancti male-
dicuntjsed loquuntur 5
quod in Dei voluntate esse nouerunt.

Cap. I. n.2. Nec principem poeniten- interpretatio . GRIAL .

tiae . Ita libr.o..,et Beda Nec princi-

. 3. Quaeritur autem etc. In multis
pem indulgentiae largitorem , apud Lu- mss, omittitur totus hic numcrus vsque
cherium , quae scriptura videtur alterius ad finera capitis AREV. .

CA
 I N R E G V M I V. 54^

C A P V T II.

De Eliseo , et aquis sanatis .

I. X ostulatur Eliseus a populo , vt aquas lericho steriles , et mali-

gnas sanaret. Accepit vas rude fictile, ec adiecit in eo salem , ct
demersit illud in flumine,et statim sanataesuiit.
2. Quo facto praenunciabat propheta 5 quod verbum caro fic-

ret 5 et habitaret in nobis : inde iw similitudinem verbi salem , idl

est 5 sapientiam dcdit : in vasfictile,in corpus scilicet humanum,

immittens in aquam demersit , quod quidem significabat, quia o-
mnes populi ,
qui sub figura aquarum in toto mundo stcriles erant,
perChristi incarnationem fecunditatem , et bencdictionem acceptu-
n essent.
C A P V T III.

De paruulis maledictis •

i.Xpse quoque Eliseus figuram Christi gessit. Denique vocabu-

lum ipsum salus Dei interpretatur . Sahis autem Dei quis cst alius,
nisi filius eius, qui et Sahiator vtique vocatur ? paruuli vero illi

illudentes sahitiDei Ehsco, iudaeorum habuere personam

, id est , :

quia crucem Domini Saluatoris subsannabant Quod dicunt,A- .

scende , calue , ascende , calue, quia in Caluariac loco Christus

ascensurus erat in crucem .

2. Quod vero conuersus maledixit eos Ehseus , et venerunt

duo vrsi de sihia, et interfecerunt quadraginta duos pueros bla-
sphemantes ita et Christus post passionem suam , et resurrcctionem
:

ex mortuis ,postea quam ascendit in caelos,sicut Ehseus ascendit

Bethcl , id est , domum Dei, conuersus maledixit iudaeis. Et qua-
dragesimo secundo anno ascensionis suae immisit duos vrsos de
siluis gentium , Vespasianum scihcet, et Titum , eosque crudeli stra-

ge deiecerunt.

Cz^AU.n.i.yid.Atioust,i2.contr.FaHSt. 2. Sicut Eliseus ascendit . al. sicut

cap.j^. et serm, 2<:>^. de tewp. GR, Eliseus ascendsbat . AREV.
'Tvm.V, Z z z
 . .

545 I N R E G V M IV.

C A P V T IV.

De mortuo resuscitato .

..M ittit baculum super mortuum, et non

Ellseus per seruiim
reuiuiscit venit ipse ^coniungit, et coaptat se mortuo , et reuiui-
:

scit .Misit sermo Dei legem per seruum suumjCt non profuit iii
peccatis mortuo generi humano
2. Venit ipse descendens de caelorum sublimitate , quasi de
montis altitudine , humiliauit se ipsum , conformauit se nobis , mor-
tulsque membris sua membra composuit , nostraeque mortalitati de
suo corpore medicinam aptauit. Denlque super mortuum septies
oscitatjet septiformem spiritum humano dat generi, per quod vi-
uificatum a morte peccatum resurgat.

C A P V T V.

De ferro exiltente e flumine .

i.V^uum de h*gno ferrum exih^cns,

securibus h'gna caederentur ,

in profundum fluminis mersum est, atque in h*gnum , desuper ab

EHseo proiectum 3 reuersum est. Ita quum impios iudaeos per cor-
pus operata praesentia Christi , tamquam infructuosas arbores,cae-
Lucae ^. deret : quia de illo loannes dixerat : Ecce securis ad radicem arbo-
rum posita est ^ eis interueniente passione corpus ipsum deseruit,
atque ad inferni profunda descendit, quo in sepukura deposito ,

tamquam ad manubrium spiritu redeunte surrexit

C A P V T VI.

De additione xv. annorum Ezechiae .

,DCap. IV. n.
ecumbcntem
I. Ex
in

August. libr.
eod.
lectulo Ezechiam
Ih.
,

Alii
grauique aegritudine
, tf^ eis pro «j . Et postca
la-

(Ontr. Faust. , et serm. 206. GRIAL . in infcrniprofundum descendensy quod spi-

Cap. V. n.i. Ex eod. August. capite 9 ritu redeunte surrexit AR. .

et sermone 210. GRIAL . Cap. VI. n. i. Decumbentem ctc, Jt4

 . : . •

I N R E G V M I V. 547
borantemjCX persona Domini Isaias propheta adorsus est, et prae-
dicans illi , qiiod moreretur : illo aiitem exorante Dominum in ipso
praestituto lermino mortis , confestim Dominus vocem eius audi-
uit,et quindecim annos vitae deprecantis extendit Qui numerus Forte . jrtV.^jrr-

quindecim annorum quid sacramenti contineat , mysteriique , cog- ^^'^^'

noscimus
2. Nam^vt Apostolus dAt^Secundum quod quis operxtus fue- Rom. 2.

W/, Ita reciplet Ideoque iste rexjquia decalogum legis cum quin-
.

que libris Moysi integra conseruatione compleuerat , ideo quinde-

cim annos secundum legis numerum , quam custodierat , ad vitam
auctos accepit : per quod ^quia quicumqueper
figuraliter sciremus
numeri istius myscerium totius legis plenitudinem custodiunt jae-
ternae salutis praemium consequuntur , ac per legis consummatio-
nem ad vitae aeternae plenitudinem transeunt .

3. Cuius quidem regis pro signo conferendae salutis dacem

gradus domus suae , in quibus vmbra descendere consueuerat, sol
retrorsum ad ortum vnde descenderat , regressus , scribitur. Qui
numerus quid mysterii habeat , videamus
4. Nam gradus isti temporum ordines sunt, per quos vmbra
figurarum Christi descenderat , et per quos iterum sol iustitiae
Christus post resurrectionem ascendit .

5. Primus itaque gradus descensionis de Deo in angelo fuic : Isai. 9.6.

quia magni consilii angelus erat Denique et lacob sic loquitur: .

Bt dixi t inquit^ arjgelus Dei Ego sum Deus y cui vnxisti //V«-
^ , Genes, 31.

lum^et 'uouisti votum-t\t et angelum , et Deum ostenderet Se- .

I. Cor. 12.
cundus gradus descensionis de angelo in patriarchis fuit quia in :

omnibus,vt ait Apostolus, ipse est operatus .

6. Tertius in legis datione : quia et in lege ipse locutus est.

Quartus gradus in lesu Naue , vt populum in terram repromissio-
nis induceret . Quintus in iudicibus: quia eundem populum per
cos ipse regebat. Sextus in regibus iudaeorum : quia in eis ipse
regnabat . Septimus in prophetis : quia per eos est nunciatus .

vmnir.o Ugendum ex Cnssinno ^cuius sunt z\.rccumbenfe et mox Ezechia ,et la^
:

•verba collat. i-j. c. 2"). ,

quomodo etiam borante Postea , z//^ autem exorans ^vt
.

iib. i. cap. 2. de Ochozia idem dixit sit nominatiuus absolutus , Et, vitam
Decumbenti Regi exposita vestis quali- deprecantis . AREV.
tate compertus est GRIAL . . 5. Locus Isaiae in Vulgata , Admi-
Jh. Decumbentem a!. recumbentem . . rabilis , consiliarius , Deus Jbttis . AREV,
Z Z Z 2
 . :

543 I N R E G V M I V.
Occauus in pontificibus : quia ipse summus sacerdos est patris . No-
nus in hominc Decimus in Passione.
.

7. Per hos enim decem gradus^quos ipse per vmbram legis

priscae Christus descenditjac rursus post resurrectionem suam sol

iustitiae Christus per eosdem gradus sursum ascendit in caelum,
et omnem illam vmbram legis veritatis radiis ilkistrauit, obscura
reuelans ^clausa reserans^et omnia tecta denudans

C A P V T VII.

De diuitiis chaldaeis ostensis .

I. V^uod Ezechias diuitias suas chaldaeis iactantia ostentationis

prodidit 3 et propterea perituras per prophetam audiuit , significat,

Dei «eruum ,
qui dum virtutes vanae gloriae studio manitestauerit,
ct prodideritj mox eas perdere et daemones operum suorum do-
,

minos facercjsicut ille per ostentationis appetitum thesauros suos

esse sub dominio chaldaeorum fecit .

C A P V T VIII.

De transmigratione Israel in Babyloniam ,

I. Aam Babyloniam transmigratio , quo etiam spiritus Dei

ipsa in
per leremiam prophetam iubet , vt pergantjet orent pro eis ipsis,
in quorum regno peregrinantur , quod in illorum paoe etiam pax
csset istorum^et acdificarent domos , et nouellarent vineas, et plan-
tarent hortos, quis non agnoscat , quid praefigurauerit, qui atten-
deritjveros IsraeHtas, in quibus dolus non est , per apostolicani
dispensationem cum euangeHco sacramento ad regnum gentium
transmigrasse ?

2. Vnde nobis Apostolus tamquam leremias repHcans, dicit

Cap.VII. ni. Qui dum . Fortasse dc- Ib. Qui attenderit . z\. qui attendere
lendum qui . AKtV. valeat Pro euangelico Grialius edidit
.

Cap. VIII. lam ipsa in Babylo-

n. I. euangelio NonnuUi mss. euangelio , o-
.

nlam transmigr. Totum prope caput f.v misso iacramento AREV. .

12. contr.Faust, a cap. ^4. vsque ad 26. 2. Vulgata , Obsecro igitur , primo
GRIAL . omnium fieri obsecrationcs , orationes , po-
 .

N R E G V M I
I V. 549
Volo ergo^ primo immum Jieri deprecationes , adorationes , interpella- ^- Tlm. 2.

tiones jgrafiarum actiones pro cmnibus hominibus ^

pro regibus ^ et

his y qui in sublimitate sunt , ijt quietam , et tranquillam vitam aga-

mus omni pietate ^et charitate Hoc enim bonum , et acceptum
in .

est coram Saluatore nostro Deo , qui omnes homines vult saluos Jie--

ri et ad agnitionem veritatis venire

j .

3. Ex hoc quippe etiam illis credentibiis constructa sunt do-

miciJia pacis basilicae christianariim congregationum, et nouella-
,

lae vineae populi fideh'um > et plantati horti Vbi etiam inter o- .

mnia olera granum illud sinapis regnat,sub cuius vmbracuh's lon-

ge , lateque porrectis etiam aitipeta superbia gentium , tamquam
in caeh volatihbus confugiendo requiescit

.itiilationes , ,* regibus ^ et his , qui . . . christianorum : et infra altipetax pro rt/-

pietate ,et castitatc . Hoc eniyn etc. AR. tipeta '^tiwt , vt alii habent , appetita .

^. Christinnarnm . Grialius edidit, Pro confugiendo , al, confitendo . AREV.

 . , , ,

550

I N E S D R A M.
C A P V T L
De Lxx. annis captiuitatis

I. I
jLam quod post lxx. annos secundumleremiae prophetiam rcd-
itur ex captiuitate , et templum renouatur , quis fidelis Christi non
intelligat 5 post euoluta tempora , quae septenarii dierum numeri
repetitione transcurrunt, etiam nobis , id est, ecclesiae Dei ad illam
caelestem lerusalem ex huius seculi peregrinatione redeundum?
2. Per quem nisi per lesum Christum vere sacerdotem ma-
,

gnum? cuius figuram gerebat ille lesus sacerdos magnus illius tem-
poris^a quo templum aedificatum est post captiuitatem Quem .

propheta Zacharias vidit in sordido habitu 5 deuictoque diabolo

qui ad eius accusationem stabat, ablatam ei sordiddm vestem , et
datum indumentum honoris , et gloriae sicut corpus lesu Chri- :

sti 3 quod est ecclesia, aduersario in fine temporum per iudicium

superato , a luctu peregrinationis in gloriam sempiternae salutis as-
sumitur
3. Quod etiam in psalmo dedicationis domus apertissime ca-
Fsalm. 29. nitur : Conuertisti luctum meum in gaudium mihi ^ conscidisti saC"
cum meum , et accinxisti me laetitia , vt cantet tibi gloria mea ,

tt non compungar
C A P V T II.

De vasis Domini in Babjloniam deportatis .

I. V^ uod
^^^
autem vasa Domini sacrificiis , vel sacramentis mysti-
cis deputata , rex quondam babylonius de lerusalem abs*

Cap. I. n. 1. Nam quod etiam vsque bent Esdrae . AREV.

^d compungar , verba sunt August. 12. 2. Alii , Christion vfriim sacerdotern .

eontra Faust. c, 36. GRIAL . Et moxy stabat ablata ei scrdida veste

Ib. Grialius in textu iam quod post ^ datum AREV.
.

in not.nam quod etiam post Alii « iam . 3. A\\\i C»ntem tibi gloriam meam .

quod etiam post Pro leremiae alii ha- . AREV.

 . . ,

I N E S D R A M. 551
tulisse, pariterque cum captiuis abduxisscjet suis vsibus deputas-
se legicur, miseraate autem Deo , post solutam captiuitatem vasa
illa relata sunt non confractajCt diuino rursum cultui mancipata,
rex babylonius diabolus est , qui fidelium populum errorum capti-
uitate vinctum de lerusalem id est, ecclesiam in Babyloniam , id
,

cst, confusionem haereticae prauitatis abduxit

2. Sed et partem vasorumi id est , sacramentorum simul cum
captiuis asportauit Nam vasa sacramentorum ipsa sacramenta si-
.

gnificant , per quae diuini cultus perfectio adimpletur Detule- .

runt namque ex eis nonnulla secum haeretici In primo nomeii .

ipsum Christijquo se christianos vtique dicunt, asportauerunt Le-

gem 3 Euangelium j Apostohim , Psalterium , Baptismum , Amen,
Alleluia.
C A P V T III.
I

De reditu populi in lerusalem

I. V^uum autem respectu Dei , ignorantiae confusione relicta,

populus ad lerusalem 5 id est, visionem pacis , quae esc
ccclesia Dei viui , duce Domino, redire festinat, haec vasa , id est,
sacramcnta secum deferens non immutat , sed reportat vtique in-
,

tegra nec confringit, quasi in melius renouanda, sed ea templo

:

restituit, vsibusque diuinis accommodat.

2. Itasecum non perdita, sed etiam apud impios serua-
vt ea
ta fuissesplebs restituta congaudeat Nec delemus Euangelium , .

nec obliteramus Apostolum, Amen quoque,et Alleluia non com-

mutamus, Baptisma non iteramus

Cap.II. n. 2. AHI , quo et christiani Cap. III. n.i. ReJicta . a.\. relictus ^ vt
vtique dicuntur AREV.
. intelligatur relictus populus . AREV.
 ,

n^
DE MACHABAEIS.
I. D
jL^
cho rege pro
e Machabaels aiitem
sacris legibus
qiiid fratribus
dira tormenta perpessi sunt
loquar? qui sub Antio-
. Mater pia
quum diuersis suppliciis vrgeretur , non solum non fleuit , sed et
gaudens hortabatur ad gloriam passionis .

2. Sic et mater ecclesia gaudetjatque in martyribus suis con-

laetatur, maioremque gloriam per martyria filiorum consequitur
dum eos per septitormem spiritum superasse diabolum gratulatur.
Quis poterit omnia,quae illis veteribus legls, et prophetarum li-
bris figurate annunciantur, quantalibet breuitatc perstringere? Nisi
quis forte putat, ingenio fieri , vt ea^quae rerum ordine per sua
tempora cucurrerunt , ad mysticas significationes interpretando ver-
tantur . Hoc forte iudaei possunt dicere,siue pagani .

3. Eis autem 5
qui se chrlstianos esse volunt , premit ceruicem
I. Cor. lO. Omnia
apostolica auctoritas dicens: liaec in figura contingehant illisi

et haec omnia figurae nostrae fuerunt , in quos finis seculorum

omnium venitjsuntque vniuersa mysteriis consummata per Domi-
num nostrum lesum Christum cui laus est, et honor, et gloria, ,

regnumjet potestas cum Patre^et Spiritu sancto in secula secu-

lorum . Amen .

1. Quid fratribus loqiiar} nh fratri- ni , quod Codex Florentinus

clarius est .

bus quid eloquamur ? AREV. in folioquo saepe vsus sum , exhibet in

,

2. Quis poterit omnia vsque ad fi- finc noram qua asseritur , descriptum
,

gurae nostrae fuerunt ex eod. lib. f.37.

: eum ex exemplarihus satis fidis
fuisse
GRIAL . Mathiae regis Hungnriae Quo cius pre- ,

3 . Qui se christianos : alii qui christia- tiuai comniendatur AREV. .

APPENDIX
 . . .

TJJ
APPENDIX AD LIBROS REGVM.
De vnitate fidei , et charitate , quae pleai^tudo
legii est .

I. v^ Noii solum ille vnus dicitur , sed omnes competen-

uid vir vnus ?

tes vnus dicuntur . Vnam sapicntiam omnes habentes vnum Christum le-
sum confitentur : in vno spiritu Dei replentur : inde dicit Aposiolus :
Omnes quidem currunt , sed ^nus accipit palrnam . I. Cor. 9. 24.

2. Vnusquisque insipientium non est vnus,sed multi quia pcr Scri- :

pturam insipiens, sicut luna , mutatur Luna quum vidcatur vna esse per .

substantiam, pcr mutationem dicrum semper a semetipsa alia est , et di-

acrsa : sic peccatores , qui mutantur semper scientia , et cupiunt diuersa
j. Vnus autem dicitur Deus, non de numero , sed quia nunquam
a semctipso alter efficitur Ideo nunquam mutatur , vt cst , Tu tza;^?;» Psalm.ioi.iS.
.

idem ipse es , et anni tui non defic\ent .

4. De monte Ephraim : id est , non de vallibus, neque de campis,
non de coilibus De monte Ephraim , qui interpretatur fructificatio : id
.

est ergo,de monte frugifero : Dominus inquk : Dominus montium , non

conuallium .

5. Elcana interpretatur Possessio Dei est Vir ille habuit duas vxo- .

res prima nobilior Anna sterilis erat , vt fuit prima vxor sterilis Abrahae
:

Sarra nobilior secunda aegyptia Agar ignobiiior fuit

: Et effectus est .

Abraham pater de ignobili sic tamen post de nobili

: coniuge pater
6. Ita Elcana ,
qui possessio Dei , prius de secunda vxorc efficitur pa-
ter quia clauserat Deus vuluam eius Annacjvt prius vuluam Sarrae .
:

Post partum Phenennae aperuit Deus vuluam Annae . Phenenna interpre-

tatur conuersio, Anna gratia interpretatur .
Qui vult effici possessio Dei , ducat
7. has duas vxores,et iungat sibi
primum eam , quae nobilior est , gratiam : haec enim prima per fidem
coniungitur , vt Apostolus zit : Gratia enim Dei saluati estis per fidem , "Evihcs.z.Z.
Secundae coniungitur Phencnnae, id est, conuersioni , quia post gratiam
credulitatis morum emendatio fit

8. Prima filios nobis generat Phenenna , quia primos nobis fructus pro-

1. Fragmentum hoc , vt dixi in Isi- competenter : etsi illico negatur , insi-

dorianis cap. 102. n.25. in codice Va- pientes esse vnum .

tic. Palat. 276. cotnmentario Isidori in 2. In ms. est quum videtur . Insi-
lib. quartiim Regum annexum est eo- pientes multi
dicuntur, quia stultorum
dem contextu Quamuis titulus sit De
. infinitus est numerus , et hoc sensu non-
vnitate fidei etc. , re tamen vera est ex- aulli intelligunt , quod dicitur , multi
positio quorumdam locorum librorum tnulta loquuntur , quia stulti sunt lo-
Regum , et a primo libro cap. i. v. i. quaces .
initium ducit, scilicet Fuit vir vrrns de 3. Forte , vt est scriptum ^Tu atu
Ramathaitn Sophim , de monte Ephraim tem etc.
etc. Pro cowpetentes fortasse legendum 8. In ms. Phenennae filios habuii *
Aaaa
 . . ,,

5J4 A P P E N D I X.
ferimus . Et nisi conuertamur a non poterimus effici patres de
malo ,

Anna Phenenna filios habet ,

. sed qui non assistunt nec tamen inanes :

nam de sacrificiis diuinis edunt .

9. Vnusquisque ergo
qui conuertitur a peccato , ex conuersione ge- ,

nerat opera iustitiae . Et postea excitata Anna per zelum bonum precem
fundit Domino 5 vt ipsa filios generet , qui assistant Deojhoc est , filios
gratiaCjqui Deo vacent in euangelio huius historiae forma ostenditur .
.

10. Videlicet Martha satagit circa frequens ministerium : explet opera

conuersationis : et per haec velut filios conuersationis generat . Et Maria
sedcns secus pedes verbi Domini , optimam partem dicitur eJegisse : et m-
teJligitur velut gratia gemina procreare .
11. Sic Anna generat filium Samuel , qui Deo assistit : de quo dicitur:
Psalm. 5)8. 6. Moyses ,€t /^aroK In sacerdotibus eius y et Samuel inter eos ,qui inuocaat
nomen quod interpretatur Vhi
eius : : ipse Deus Vbi enim spiritus gra-
.

tiae , ibi dicitur Deus , vt Paulus dicit . Et cadens in faciem adorauit Deum
dicens 5 Vere Deus in 'vobis est
1 2» Nisi praecedant opera conuerslonis non possumus dona spiritus
,

generare in Silo . Silum nomen loci , in quo offerebantur sacrificia , pri-

usquam templum lerusalem , et purgatio fiebat peccato-
aedificaretur in
rum . Silum interpretatur euuIsio,siue excalceatio , id est , calceamenti
resolutio . Locus autem , in quo purgantur peccata , euulsio nominatur
vbi euellitur cor lapidcum ; et excalceatio , quia omnes , donec ad locum
veniamus sanctum , calccati sumus quum autem perueniamus ad eum , :

discalceari iubemur .

Exod. 3. 5. IJ. Vt Moysi dicitur: Solue corrigiam calceamenti tui locus enim : , in
quo stas , terra sancta est Vt indicia mortalitatis abiiceret , quae
.
'\\\ cal-
ceamentis pelliceis designantur. Vnde Saluator Cixzix.'. Neque calceamenta
in -pedibus i-^x/m : quippe qui illam viam inccderent . Qui dicit : Ego sum
'via , et veritas , et iiita • Nemo enim viam vitae cum indicio mortalitatis
incedit .

14. Silum 5 vbi est Heli , vir peccato enim re-

minus laudabilis : pro
trorsum corruens expirauit . Siquis retrorsum conuertitur a fide , et veri-
tate , necesse est continuo moriatur
, vt cadat , et .

1 5. Heli interpretatur extrancus extraneus quippe a Deo , qui non tenet :

disciplinam, et filium non cogitat , non corripit, aut cmendat, qui indulget
vitiis Fiiius Heli Ophni interpretatur cxcelsus conuersionis, quia longe
.

cfficitur ab emundatione haec conuertit ad Dominum : .

16. Duos Phinces nouimus in Scriptura ; illuu) iustum filium Aaron,

9. In ms. crat vacnt cit. Exod. est , Solue calceamentum de

10. Pro conuenationis praestlterit le- pedibus tuis .

gcre conuersionis . Mendosum videtur 15. Forte tJiUut» non castigat . . . .

gratia gemiaa . longe ejf.citur ab emendatione .

13. Ms. incederat Forte , incede- . 16. Forte , vt omnis sermo malui
bant . Haec , et scqq. pcrtinent ctiam ad in sacerdete non procedat .

cap. 2. lib. I. Regum . In Vulgata loc.

 . : .

A P P E N D I X. 555
et fniustiim filiiim Heli Significatur Phinecs oris obturatfo , et ori par-
.

cens . Sunt in sacerdotibus hodie vtcrque qui parcit ori suo , et ornnis :

sermo malus in sacerdote non procedit , Phinci fiJio Aaron comparijtur .

Comparantur filio Heli hi sacerdotes , qui obtu,ratum os habcnt , siue im-
peritia,vel vitio,siue conscicntia peccatorum .

17. Donec amoueret eum a lacte . Dc rationali lacte Annae Samuel

depellitur , quia qui Deo offertur , offcrri antc non potuit , quam depelle-
retur a lacte ; quamdiu puer est scnsibus , Paulus dicit : Lac 'vobis potum
dedi , non escam .

18. Omnis, qui primo ab ad fidem vertitur , a lacte alitur :

haeresi
alienus est scrmo iustitiae , et non habet sensus ad discr^tionem boni ,
et maii Paruulus non potest ascendere ad templum Dei , et ad ministe-
.

Fia sacerdotum interesse sed nec mater eius ascendit , quum posset ascen-
:

dere gratia enim est matcr eius , quae scruat eum,et enutrit.
:

19. Et orauit Anna,et dixit Non inuenitur orare,nisi per duo ver- .

ba tantum,et dicit Laetata sum /v salutari tuo

: Et aliud est ^luia . :

7}on est Deus praeter te , ApostoJus autem dich Orate sine i,^termissiotic : . r.Thess. 5.17,
20. Is , qui in diuino vcrsatur officio,omnia gesta eius , dictaque ad
orationem reputantur quia iustus sine intermissione , quae iusta sunt ,
: .

agit . Proptcr hoc si:ie intcrmissione iustus orabit Et in psalmis dicit .

Eleuatio rnanuum mearum sacrificiunj vespertinuni . Psaltti. 140,

2 1« Eleuat manus actus suos . Aliter, Nfoyse eieuante manum , vincebat v. 2.
Israel , demittente vero , vincebat Amalech , quia donec famulus eleuat actus
suos ad Dominum , vincit plebs Dei : quum autem demiserit actus suos ,
vincit Amalcch inimicus Dei
22. Anna inquit : Exultauit eor meum Necessario addidit , /;/ Domino .
.

Vt Paulus Gaudete in Domino

dixit : '^^* ^' ^"
. Qiiia potest quis gaudere in carnalibus.
Quum me homines Jaudant , non ix\ Domino gaudeo ; si gaudeo, pungar .
25. Propter verbum Domini cornua iustorum Id vel dicentes , /;? ^^ Psalm.^j.v.^, .

inimicos nostros 'ventHabimus cornu In graeco laeta testatio . Quia ercro .

cornu pctimus , vel cornu ventilabimus Cornua iusti , quia de crucis .

Christi apicibus iustis conferuntur .

24. In his destruemus aduersarias potestates de anima nostra • Deiii
plantatur in nobis vinca . Dilatatum est os meum , id cst , per meditatio-
pem verbi Dei ad eleuationcm cordis veniamus , etiam ApostoJo dicente :
Qs meum dilatatum est ad vos 3 Corinthii . £x altitudine enim cordis ^.Cor. 6. xi.
ori saplcntia ministratur .

25. Quia dilatatus sum u\ salutari tuo , id est , si laetatus fuero ia

salutare Domini,tunc dilatatum est os meum . A/on est sanctus ^ sicut
Deus . Distinctione vtitur : non dixit , nisi Dominus , sed nullus est , sicut
Dominus . Non est Deus , praeter f <? , id est , nihil eorum , quae sunt na«
turaliter. ^i solus es ; cui,quod es , a nullo datum est . Nam et vmbra
18. Torte i aliefius est it sermcni iti- mitjo gaudeo ^pungar .
stititie .
24. \h\\gziz ^Os nostrumpcttet advoj,
22. Fone y Si gaudet i et non in Do- Corinthii , cor nostrutn dilatatum est

A a a a 2
 55^ A P P E N D I X.
ad comparationem corporis noa est , et fumus ad comparationcm ignfs
non est .

Eccli.3.22. Nolite multlpricare loqui exceha , Vt Salomon dicit /iltJora te

26. :

ne quaestueris De quibus praecipitur tibi haec inteJIigere , A^o//Vf wul-

,

tiplicare loqui , nisi de Patre , et Filio , et Spiritu sancto , vt pienius ma-

nifestum fiat , quod loquimurr Post haec tria nihil Joquaris .

Rom. 7. 24. 27. Non

exeat inaniloquium de ore vestro, vt Apostolus ait : ^//y wi?
2. Cor. 12. 7 ^^^^^^^^t de corpore fnortis huius l kMter , Angelus satanae ^qui fne colaphi-
zet , Id est , ne magna de me ipso Joquar Non exeat magniloquium de .

Psalm. 140. ore vestro . JVo» declines cor meum in ijerba malitiae ad excusandas cx-
V- 4* cusationes in peccatis .

Prouerb.18.1. 28» Et Salomon dizit \Occasiones quaerit piger ^ et dicit ^ Leo foris .

cc 22. i->. Idem dicit , Diaholus suhsannabit me^^vt mulier me seduxit . iustus pri-
mum accusator sui est . Iniu-tus non accusator
est sui , sed a liorum . Do-
nec quis peccat , neque iustus est , nec accusator sui . Non enim qui agit,
accusat .

29. Arcus potentium infirmatus . Si indutus sis armis Dei, scuto fidei,
et galea salutis , et gladij spiritus arcus potentium munimentis talibus ,

1. Cor, 128. firmabitur. Et infirmi accincti sunt robore t vt est, ^^ae stulta sunt mun~
di , elegit Deus , 'vt confundat fortia .
go.Infirmus populus est gentilis , qui alienus a testamento Dei ade-
ptus est fortitudinem , vt Prophcta dicit Fortitudo mea , et laudotio mea :

Psalin. 117, Dominus ; id cst, fortitudo ipse Christus est • \^sque sterilis mater nostra
^''4* est ecclesia . Et hacc peperit septem , id est , septcnarium numerum .
gi. Et caro mea hai^ens plurimos fructus carnis, fornicationem , im-
munditiam, impudiciciam , idololatriam , veneficia , contentiones , aemula-
tiones , incitationes , dissensiones Sterilis , id est , anima nam aliquando . :

nOn aflfercbat fructus iustitiae nec per fidem Christi repleta est spiritu
:

sapientiae , et intcllectus, et consilii, et fortitudinis , et scientiae , et pie-

tatis , timoris Dei .
et

J2. Deus mortificat^et ijiuificat Mortificat me , quum essem mortuus .

peccato, et tunc viuificat me,quum mc facit viuere Deo . VerusDauid,

seruans oucs patris sui , apprehendit leonem , et interfecit . Titulus psalmi
est , Ipsi Dauid , quando fiUus persequehatur eum .

JJ. Hoc factum Jegimus in libris Regum,iIIum non dilectum ini-

que , sed humiliatum pie, accepisse a Domino disciplinam , sustinuisse me-
dicinam , non retributionem iniquitati . Jlle Dauid laudabilis , sed alius
Dauid fortis manu Dominus Jesus Christus .

34. Praeterita cnim illa facta figurae futurorum erant Agnoscr.mus,

.

qucmad.nodum ct Christum filius suus persequtbatur . Habebat Christus

26. Vulgata , Nolite multiplicare
Ir» ms. fortasse deest aliquid .

hqui sublimia . 33. Pro sustinuisse mallem sustituis-

28. G:=p. 18. Pronerb. OccAsiones se , seu adhibuisse . Verum non satis
tiuaerit y tjui vult recCiiere ab atr/ico ,}Lt haec cohaerent cum expositione Canti*
cap. 22. Dici t piger , Leo est Jbris In . ci jfiimde y Deus mortificat etc.
 . . . .

A P P E N D I X. 557
fiHos de qnibiis tlicebat:Non ieiunant filii sponsi
, , qunmdiu cum illis est

sponsus . Inter hos fnit persecutor ludas

De proxlmi , vel defuncti fratris copula .

Ex lege proximo defiincti , vel fratri copula deferebatur eius vxo-

g j.
ris , vt semcn fratris , vel proximi suscitaret_. Inde cst , quod Ruth , licet
ipsa alienigena , tamen quia maritum habuerat ex iudaeis, qui reliquerat
superstitem proximum , eam colligentem manipulos suae mcssis , quibus
aleret socrum , Boz viJit , et amauit .

g6. Non aJiter eam accepit vxorem , nisi calceamentum eius ante sol-
uisset , vxor debebatur ex lege. Historia simplex , sed alta mysteria
cui :

aliud enim gerebatur , aliud figurabatur Designabatur enim futurus ex

.

iudaeis Christus , qui proximi sui, hoc est , populi mortui semen doctri-
nae caelestis scmine resuscitaret
^7» Cui calceamentum nuptiale ecclesiae copulandae perscripta legis
spiritualia defcrebant Non Moyses sponsus llli enim dichwr Solue cal^
r . '.

ceamenta ; ne ex similitudine nominis sponsus ecclesiae crederetur Non .

alius sponsus , sed solus Christus erat , de quo dixit loannes hahei : ^/ ci^P' 2* v. 19.
sponsam , sponsus est ,
1%' Illius igitur calceamentum soluitur ; huius solui non potest , sicut
loannes, A/on sum dtgnus ^ inquit , soluere corrigtam et reliqua Solus er- .

go sponsus Christus est cui iila : veniens ex gentibus sponsa ante inops,
atque ieiuna , sed iam Christi messe diues , innubaque , manipulos Lcun-
dae segetis verbi reliquias gremio ligat mcntis interno , vt exhaustarn il-
lam viduam morte fiJii , atque inopem defuncti populi matrem notiis pa-
scat alimentis , non relinquens destitutam , et nouos quaerens
39. Solus ergo sponsus est Christus , qui nec synagogae ipsi mani-
pulos suae messis inuideat. Vtinam se non ipsa excludcret habuit, quos :

pcr se collegisset quia populus eius mortuus est , quasi filio indigena de-
:

functo per eccJesiam manipulos , quibus viueret , colligebat , quos venien-

tes in exultatione portabant , sicut scriptum est ; Venientes autern venient^
et retiqua .

Elcana pater venerabilis Samuelis , qui erat possessio Dei ; Hel-

40.
cana quippe in possessionem Dei transfertur animi virtute vir dicitur , :

et non solum vir , verum etiam vir vnus appellatur . Non enim in di-
uersa vagabundus , veJut mobilis , atque instabiJis ferebatur , scd firmus,
atque inconcussus persistens vir vnus erat .

35. Haec pertinent ad librum Riith , de quo cap. 4. n. 7. libri Ruth , vt qui
qui libri ludicum veluti appendix est , iuri suo cedebat , solueret calceamenium

ac praefatio ad libros Regum . In ms. suuni , et daret proximo suo .

cst proximi supra proximo , et fratris 38. In ms. innubatquae ,tt nobis pa-
pro fratri , et quia reliquerat ,et eam- scat
que colli^entem . 40. Haec referenda sunt ad lib. 1.

36. Hic erat mos antiquus in Isracl, Regum cap. i.

 . . ,

558 A P P E N D I X.
41, Et iccirco in monte Ephraiin frngifero morabafur , in alta scili-

cet contemplatione virtutum , vt a nullis subiacentibus, et circumlatranti-

bus viiiorum cogitationibus mentis eius sublimitas deiiceretur, vel vnitas
scin.leretur .

42. Dauid cum sociis , figurabat Christum , qui

fugiens a facie Saul

cum apostolis principem mundi lateret , nisi tantum sacerdotibus , vt de-

monstraret , sacerdotalem cibum nd vsum transiturum esse prophctam •
Siue quia omnes vitam sacerdotalem debeamus imitari , siue quia omnes
filii ecclesiae sacerdotes sunt , ofFerentes semetipsos Deo hostias spirituales .
4^. Ergo intrauit Dauid domum sacerdotis, nec sacerdos, pcriculo mor-
tis proposito, hospitem recusauit ; vt siue moraliter hospitalitatis gratia
libenter in nos aliena pericula transferamus , siue mystice nec praesum»
pto mortis exitio Christum hospitio suae mentis excludant sacerdotes .
44. Vbi Christus spiritualis nequitiae manubias sumens, illum Goliam
suis spoliis , armisque ( spoliauit ) , ibi Dauid panes petiuit Sed vnum .

accepit: quia non quinque libris Moysi , sed Christi corpore cibus fideli-
bus paratur
45". Doeg autem , camelorum infructuosi gregis custos , ludae prodi-
toris typos implet . Sed in domo Achimelech solus Abiathar princeps
sacerdotum a persecutore Saul immunis est , quia nemo potest nocere Chri-
sto ,
principi sacerdotum •
/
46. Quid enim l quia Dauid, qui retribuenti mala non reddiJit , quum
Saul et ionathas bello occumbcrent , Gclboe montibus malcdicit dicens :
Montes Gelhoi' , »ec ros , nec pluuia veniat super i>es , neque sint agri pri-
mitiarum , quia ihi abiectus est clypeus Saul , quasi non esset vnctus oleo .
Quid ergo , Saul moriente , montes deliquerunt , quatenus in eis nec ros ,
nec pluuia caderct ^ Sed quia Gelboe interpretatur decursus , per Saul vn-
ctum, et mortuum mors mediatoris exprimitur ; non immerito per Gel-
boe montes superba iudaeorum corda signantur quae dum in huius mun- :

di desideriis defl umt , in Christi,id est ,

vncti se morte miscuerunt .

47. Et quod in eis vnctus rex corporaliter moritur , ipsi ab omni gra-
liae rore siccantur, de quibus et bene dicitur , vt agri primitiarum csse
non possint Superbae quipps hcbraeorum nuntes primitiifos fractus non
.

fcrentes,quia in Redcmptoris adnentu ex parte maxima in perfiJia re-

manentes primordia fidci sequi noluerint .
,

4S. Sancta namque ccclesia in primitiis multitudine gentium fecunda.

42. De fuga Dauidis agitur lib. i. legirur , Doech hic narrantur , extant
Rcg. cap. 19. Mendosus videtur hoc lib. i.Keguin cap. 22. In ms. scribitur
loco codex,ac fortasse legendum pro- Abimelech .

phetae pro prophetam . 46. Forte , cnr Dauid ? cum interro-

44. ms. deerar sfoliauit ,

In aut si- gatione Pro occumbetertt
. in ms. est ac-

mile aliquod verbum Supra inamibias . cumberent

erat manubrias vetcri manu scriptum . 47. ¥orte ^sequi noluerunt
Pro libri reposui libris , aut legtndum 48. Vulgata , 5/ enitn fuerit populiis
Christi corpus , tuui Israel , quasi arena maris ,teliriiiae

45. Quac de Doeg , siue , vt in ms. ccnuertentur ex so ,

 . ,,

A P P E N D I X. 559
ta vix in mundi fine iiidaeosj quos inuenit , suscipit , cxtrcma colligens
eos quasi reliquias frngum ponit : de quibus Isaias : J/ juerlt KUf/:erus Ji- czp .10. v,i2.
liorum hrael y quaii arenae mari$ ^ reliquiae saluae Jient ,
49. Possunt demum iccirco Gelboe montes ex ore prophetac male-
dici , vt dum fructus , cxaresccnte terra , non oritur , possessores tamcn
sterilitatis damno feriantur : quatenus malcdictionis sententiam acci-
ipsi
perent , quia apud se mortem regis suscipere , iniquitate sua exigente ,
meruissent
50. Sic plerumque res quaelibet per historiam virtus est , per signi-
ficationem culpa . Sicut aliquando res gesta
damnationis, m facto causa
in scripto autem prophetia virtutis Quod verum citius ostendimns, si .

Dauid factum ad medium deducamus , m vno testimonio ad vtraque pro-

bando .

Quisnam audiens non solum fidelium , sed ipsorum quoque infi-

51. •

delium , non detestatur , quod Dauid in. solario deambulans Bethsabeo

Vriae concupiscit vxorem quem tamen a proelio reuertentem ire ad do-
.''

mum admonet pedes lauare Qui protinus respondit, dicens Arca Dei . :

sub pellibus est , et ego in dorno mea rtquiescam \

52. Quem Duuid ad mensam propriam suscepit , eique epistolas, per
quas mori debeat , tradidit . Cuius autem Dauid ia solario deambulans
typum tenet , nisi eius , de quo scriptum est , /;/ sole posuit taberuacu- ?sa\m.iS.r.6»
lum suurn £t quid l est , Bethsabee ducerc , nisi legeni literae carnali po-
pulo coniunctam spirituali sibi intellectu sociare \
S^' Bethsabee enim puteus septimus dicitur , quia nimirum per cog-
nitionem legis infusione spiritualis gratiae perfecra nobis sapientia mini-
stratur. Quem vero Vrias , nisi iudaicum populum , significat cuius no- .''

men interpretatnm dicitur lux mea Dei ludaicus autem populus,quia .

de accepta legis scientia tollitur , quasi de Dei gloriatur luce .

54. Sed huic Vriae Dauid vxorem abstulit , sibiquc coniunxit quia :

videlicet manu fortis , qui Dauid dicitur , in carne Redempror apparens,

dum de se spiritualiter loqui legem innotuit , per hoc , quod iuxta lite-
ram tencbatur, hanc a iudaico populo extraneam demonstrauit , sibique
coniunxit : qui se per illam praedicari declarauit .

. 55*. Vriam tamen ad domum

Dauid admonet pedes lauare quia ire :

incarnatus Dominus veniens iudaico populo praecepit , vt ad conscien-

tiam redeat , et sordes operum tergat vt spiritualiter mandata lcgis in- :

tell/gat , et post tantam duritiam praeceptorum fontem baptismatis inue-

niens , ad aquam post laborem recurrat .

5^6. Sed Vrias , qui arcam Dei esse sub pellibus meminit , respondit
q,uod domum suam intrare non possit Ac si iudaicus populus dicat . :

Ego mandata Dei in sacrificiis carnalilyus video , et redire ad conscientiam

per spiritualem intelligeHtiam non requiro Quasi enim arcam esse sub .

51. AUegoria haec de Dauld , et Ber- num. 90, , sed ita vt Vrias typus sit dia-
sabee expcsita etiana est in Allegoriis boli .
 . . . . ,

550
'
A P P E N D I X.
pellibus dicit,qui praecepta Dei non nisi ad exhibenJum ministerium
sacrificii carnalis intelligit
57. Hunc tamen etiam Dauid aduocat ,
redire ad domum nolentem
Quia quamuis iudaicus populus ad conscientiam reuerti contemnat , tamen
Redemptor veniens mandata spiritualia praedicat , dicens Si crederetis :

lo. 5. 46.
Moysi , credereth forsitan et mihi de me enim ille scripsit : .

53. Legem
itaque iuddicus populus tenet , quia eius diuinitatem Jo-
quitur , cui idem populus credere dedignatur . Vnde et Vrias cum epi-
stolis ad loab , ex quibus occidi debebat , mitcitur : quia idem ipse iu-
daicLispopulus legem portat , qua conuincente moriatur . Dum enim man-
data legis retinens implere nicitur,ipse nimirum djfert iudicium , vnde
damnetur .

59. Gaza enim , et Ascalon , et Accaron diuersa supplicia sustinebunt.

Gaza interpretatur fortitudo eius. Omnes ergo , qui sibi applaudunt in
fortitudine corporis , et potentia seculari , et dicunt cum
diabojo , forti-
tudinem faciam diripientur in die irae Domini ,
, et ad nihilum redigentur.
60. Ascalon quippe , quae ( interpretatur ) pondcra, vel ignis homi-
cidae ,
quum venerit dies irae, sceleris sui mensuram sentiet , et eodem ,

quo operatus , pondere

deprimetur
est Et quia arsit ad effimJendum .

sanguinem , et multas scandalizauit animas,et impletum est in ea , K/-

rum satJguinum et dolosum abominajitur Do^Ki^/us , non diripietur , vt Ga-
<i

za , sed in solitudinem redacta gihennae ignibus concreaiabitur vsque ad

puluerem .

61. Necnon et Azotus,quae hcbraice dicitur es Dauid , et in lingua

nostra sonat ignis generationis ^ clara luce testabitur . Arsit enim libidi-
ne , et generationis incendio dissipata est : et quia omnes adulterantes ,
quasi clibanus , corda eorum , et sagittis ardentibus vulnerati sunt Non .

in tenebris , non in occulto iudicio , sed in mcridie , hoc est , quando

sancti plenam recipient claritatem , proiicientur iw tenebras , et sancto-
rum consortium non habebunt in diQ iudicii
62. Sed et Accaron,quae interpretatur sterilitas , vel eradicatio : quia
nullos fructus habuit, et peruersitate doctrinae suae eradicauit plurimos ,
ipsaque eradicabitur . Has omnes varietates intellige in animarum vitiis,
atque peccatis . Et quod vniuscuiusque opus probabit . quale sit , ignis
lccirco infirmi diiudicant saepc multa , quae
a fortibus dicuntur : quia
ignorant , quod in bubus calcitrantibus inclinata illa testamenti arca, iam-
que casuram credens Leuites erigere voluit , moxque sententiam damna-
tionis accepit .

6g. Qiiid cst namque mens iusti , nisi arca testamenti ^.

quac ge^tata
bubus calcitrantibus inclinatur quia nonnunquam etiam qui hene pracest
:

dum subiicietur, populorum confusione concitus , ad dispensationis con-

descensionem ex sola dilectionc permouctur . Sed in hoc,quod dispcnsa-
toiie

59. In mf. qui sibi applaudent vcrbum extat niim. praec. In ms. crat
60. Suppleui interpretatur , quod coNcremetur , et sn^vz concrcmatur
 . .

A P P E N D I X. j5r
torie ngltur jfnclinatio ipsa fortitudinis casus putatur imperitis . Vndc c&
uonnulli subditi contra hanc manuni reprchensionis mittunt, sed proti-
nus ipsa vitae merita deficiunt
Recte Oza dicitur,qui videlicct robustus Vomini interpretatur
64. .

Quoniam pracsumptores quique , nisi aud.xi mente robustos se esse in

Domino crederent , nequaquam meliorum facta , vel dicta velut infirma
iudicarcnt
65. Vabo tibi reges ifi furore meo , Si ergo , irasccnte Deo, secundunt
nostra meiita rectores accipimus , in illorum actione Jegimus, quia de so-
la aestimationc pensemus , quamuis plerumque
elecci subiacent rcprobis .
InJe et Dauid Saulem ; quia dignus tunc fuit,qui tan^a priiepo-
pertulit
siti asperitate premeretur Sic ergo,sicut merita subJitorum, tribuuntur
.

personae regnantium : vt saepe qui videntur boiii , acceito mox rcgiaiinc

permutentur , Scriptura dicente slli} ^^'^ ^'^^^ dig-iitate mutauit .
:

66. Vnde scriptum est : Ecce quum esses paruulus in oculis tuis , ca-
put te co/istitui /^/ tiiuus Jsrael . Sic pro quaiitatibus
subditorum dispo-
nuntur acta regnantium . Vt saepe pro maJo grogis etiam vere boni de-
litiquat vita pastoris . ille enim , Deo attestance , Jaudatus , ilJe superno-
rum conscius Dauid propheta , popuJum numerando pcccauit . Et tameii
vindictam popuJus , Dauid peccante , suscepit .
67. Cur hocf per meritum plebium disponitur ordo recto-
videlicet
rum . lustus vero iudex peccantis vitium ex ipsorum aniaiaduersione cor-
ripuitjex quorum causa peccauit . Sed quia ipsa voluntate superbiens,
a culpa alienus non
suscipit, vindictam cuipae etiam ipse suscipit . Nam
ira» saeuiens , quae corporaliter populum perculit , rectorem quoque po-
puli intimo cordis dolore prostrauit .
68. Ibarit directum vaccae per viam ^ quae ducit Bethsames
autem i?i
y
pergentes , et mugientes , et non declhiabant neque ad dcxtcram , mque ad
sinlstram . Quid igitur vaccae , nisi fiJeles quosque in ccclesia designant ?
Qui dum sacri eloquii praecepta considerant , quasi superimpositam Do-
mini arcam portant .
69. De quibus hoc etiam praenotandum , quia fuisse foetae memoran-
tur : quia sunt plerique,qui in via Dei intrinsecus positi , foris carnali-
bus affectibus ligantur , sed non declinant a recto itinere , qiii arcam Do-
mini portant . Ecce etenim Baal Bethsames quippe dicit domus solis . Et :

Propheta ait : yobis autem , qui timetis nomen Domini , orietur sol iusti- Malach. 4. 2.
tiae . Si igitur ad aeterni solis habitationem tendimus , dignum profecto
est , vt de Dei itinere pro carnalibus affcctibus non declinemus.
70. Tota enim virtute pensandum est , quod vaccae Dci plaustro sup-
65. Videtur delendum de ante sola . 68. Haec petuntur ex libro 4. Re-
Qnae hoc , et seqq. numeris de recto- gum cap. 6.
ribus, siue praepositis , et subdiris dicun- 69. Corrupium videtur E:ce etenim ,

tur , vberius Isidorus pertractat lib. 3. Baal Bethsames Vto dicit crtdcrem re-
.

Sententiar. cap. 48. et seqq. ponendum diiitnr V^rba Malichiae in

.

67. Videretur , legendum a culpa a- Vulgata sunt £/ orietur vobis timenti-'

.

lienus non fuit , vel a eulpa alienos . bus nomen meum sol iustitiae .

tom.V. Bbbb
 .

562 A P P E N D I X.
positac pergunt , et gemunt
dant ab intimis rugitus , et tamen de itine-:

re non declinant gressus Sic nimirum praedicatores Dei verbi , sic do-
.

ctoresjsic fideles quique esse intra sanctam ecclesiam debent , vt com-

pitiantur proximis per charitatem , et tamen de via Dei non exorbitent
per coinpassionem .
71. Nix i;aque nunc innocentiae nitorjCt gratiae , nunc hiems, et fri-
gus charitatis intelligi potest Quod autem legimus in Rcgnorum libris .

Banaiam quemdam de fortibus Israel descendisse in cisternam , et percus-

sisse Jeonem in tempore niuis , indifferenter puto in locis illis positam
niuem quia et Christi gratia , quae in hoc mundo resplenduit , et frigus
:

charitatis Dei , quo refrixerunt homines, niuis noniine potuit scriptura sa-
cra significari .
72. Banaiam vero quia iuxta vim
figuraliter inteiligimus Sahiato^rem ,

nominis sui ipse aedificator Dominus : de quo Propheta vaticinauerat, quia

per eum aedificandam ecclesiam dixit : Aedificans lermaiem Dominui ,
ItcmqviG , Aedi/icauh Sio» : quod verbum in factura Heuac, quae ecclesiae
typum habuit , Scriptura propria significatione posuit , dicens Et aedifi- :

cauit domi-fius Deus costam quam tulerat de Adarn in mulierem > Et Pau- •.

Jus construi eam videns , ait Dei aedijicatio estis . :

7?. Samuel cur ter vocatur r quia et propheta fuit , sacerdos, et dux .
Dauid annis xl. primum ex tribu luda regnauit . Roboam annis... Abia
. . . Assa iustus . loram . . Ochozias . . AthaJia . . lohas . . Amasias
. . . . . .

. . . Azarias loatham .
. . .Achaz . . . Ezechias . Manasses .
. Ammon . . . . .

. . . losias . . . loas . Eliachim . . loachiin .

. . Ezechias . . Astraph xiiii. . . . .

III. annis. xli. vir. annis l. annis iiii. annis xl. annis
. vi. anais . . .

xiiii. annis . xvi. annis . xxviiii. annis . lv. annis .

R V B R I C A.
Incipiunt capitula de libro EsJrae .

De septuaginta annis captiuitutis etc.

71. Banaiae factum enarratur lib.2. ordine desinit hoc fragmentum , addlta
K?s;iim cap. 23. v, 20. et seqq. In ms. mhuc.z y Incipinnt capitula de libro Es'
videciir csse quoniam infrixerunt pro drae . De septuaginta annis captiuita-
(juo rcfnxerunt . tis etc. , vt apud Isidorum . Sacerdoiiuno

72. Vovze j qui per eum .In ms. qui/t Samuelis Isidorus alibi testatur ncgant :

'verbum : correxi quod verbum . alii , vt dictum cst in not. ad libr. Al-

7^. Ita confuso rcrum , et annorum legoriar. num. 86.

 , ,,
. . .
. ,

5^3
VARIAE LECTIONES
AD LI BR VM
DIFFERENTIARVM RERVM.
Num. X. vt in Dei . al. in Dei , omHS- al. om. non . n. 95. sopiri . al. separM'
so vt . ib. intelligerent . al. intelligunt . ri , n. 98. corporis , (one , corpori
n. 3. et color. al. et calor , n. 7. Spi- Num. loi. siue colore . al, siue ca^
ritus sanctas rvocedens . al. Spiritus
. . . lore . n. 103. Deus esset . al. Deus non
ex Patre , etnon genitus sed pro-
Filio , esset . n. 104. dixerunt etc. al. dixe-
cedens . n, 9. nec genitus Alli addunt . runt , rationabilem , per quam inuisibi-
nec genitus , nec creatura esse videtur , lem rem concupiscit, irascibilem, per quam
sed increatus . n. 11. relatiue tria . al. impetus irae sunt , emendat , et corigit ^
relatiua tria , n. 14. gratiae,et verita- concupiscibilem ,per quam etc. n. 107.
tis • al. gratia , et vsritate . non concipiuntur. al.om. non . ib.alteram
Num.
30. facta , praecessit etc. al. fa- propositionem destruit al. alicnae pro- .

cta processit y quae tatnen res ex se fa- positioni deseruit n. 1.09. procedens al. . .

cta non aetenntate ib. cantum . al. can- . descendens n.112. exaltat al. exultat
. . .

iu n.32. receptioncm al. resurrectio-

. . n. 113. lapsam . al. lassam , ib. victores
nem n. 35. genus z\. genus futuri se-
. . vltimo . al, victores vltimus .

cu'i . n. 36. De rerum etc, al, om. ti- Num. 115. effectum . al. affectum . ib.
tulos , hic , ct alibi . n. 41. scripserunt . volentem al. noleietem n. 116. pec-
. .

al. decreuerunt . n. 43. singuli animo candum al. praeuaricandum . n. 117,

.

iminortales al. singulari animo morta- . obsequentem al. subsequentem , ib. prac- .

les . ib. impares . al. pares . ib. ad vo- destinando al. praedestinatos . n. 124. .

luptates caduci . al, ad voluntatem

. . . efus . al. esca . n. 127, omnes seruos .

Dei vita caduci . ib. queruli al. quasi . al. homines seruos . n. 131. transituri
soJi . al. transitoria . n. 136. ei , qui . torte,
Num.53. confert decentiam . i\. con- eius qui\ vel ille qid . n.138. dsstruunt
ferat dignoscentiam . n. 55. aggenbus . al. differunt 140. spectationis . al., n.
^\.custodiarum a^ieyibus . ib. aer ictus . expecta:ionc cuius . al, cuius chari- , ib.
2\- erectus n.57. defluendi z\. defluen-. . tati . n. 146. ad boni , al. ad vnum .
tis . n. 61. partes sunt . z[. arces sunt Num. 148. ex verbis . Sapientiam .
n. 68. in circulorum etc. al. in circu- * al. ex verbis , sapientia ex sententiis :
lorum complexus ordinnta sunt modo •, sed sapientia ib. indiserta Apud Gria- ,

n. ?o. admisisse al. adiuisse n. 74. . . lium indiscreta , quod mendum puto .
€t actionem al. et rationem , corporis- . n. 15 3. hac etc. al. haec , vt quidam ait ,
que virtutem a vicesimo . sicutferrum venenum, sic nrmat eloquium,
Num. 75. quadragesimo al. quadra- . n. 156. referre . al deferre , ^xod for-
gesimo nono n. 78. inducunt al. in- . . tasse melius. n. 158. restinguit . al. rf-
duunt n. 80. potestatem al. possihili-
. . strin^it n. 160. studioque. al. studio.-
,

tatem ib. pubertatem etc. al. puber-

. que boni ib.renetur . al. terretur . n.i6T.
,

tatem aiitem egressi mox ndclescentes ocro sunt al. septem sunt , ib. et ha-
.

Ti.%1. moUier . al. mollior . n. 83. vi- rum etc. al. et earum regina ehrietas
rilitate . al. viriditate . n. 93. caro est et superbia .

quae proprie . al. omnii caro est cor- Num.

165. quemlibet i\, dum dum .

pus^non omne corpus car^ est sed ca- , quia Kon libet 168. genus eorum . , n.
fo est quia proprie ib. non subiaceat*
i . a]. genus superbiae est eorum. ib. obser-
Bbbb 2
 . . .,

5^4 VARIAE LECTIONES

uatione . al. conuersatione . n. 169. re- borabat , et curafa est ,filia quiiem ar-
primunt respuunt . al. . n. 170. et per- chisynagogi iudaeorum typum tenuit ,
eat lam superbiam .
. al- et per auari- haec autem ,quae profiuuio sans^uinis la-
tiam Superbiam. . botabat , et curata est ^figuram .
Num. 170. recreatur al. sanatur * .

AD ALLEGORIAS . n. 174. a diaboli laqueis abstractam . al.

diaboli laqueis astrictam . n. i^^.prae-
Num. I. obteguntur . al. legUHtur . ib. ceptorum , sed sicut al. praeceptorum .

annotara . al. mutata . ib. breuis etc. sunt foenerati , sed tamen . n. 182. ve-
al. breuiter stilo scribendi decreui . n. 2. nerunt al. conuertuntur n. 183. emun-
. .

in ratione . al. in oratione . n.j. pastor dat .al. emendat . ib. exercuit al. ex- .

ouiiim . al. paslor , et rector fidelium . pressit n. 188. perdit . al. per de t (or-
. .

n. 6. aetate . z\. fratre . n. 9. spe inuo* te , perdidit . n. 189. vocauerunt al. .

cauit . z\. primus coepit inuocare . n.17. prouocauerunt , vel praedicauerunt . n.

altitudinem al. capita n. 5^. opera . . 191. homo autem etc. al. hominem au-
p^riunt Sic legendum Grialius , opere
. . tem ncn habentem Quod sustineri pot- .

pereuHt . A\. opere pariuntur n. 36. . est , vt Vrbem quam statuo , vestra est ,

stabili . ai. stabiliores . n. 38. somno . Num. 196. discedunt . decidunt

al.

al. somno quieuit n. 200. eaque morali . al. atque mora-

Num. 55. consolandi studium. al. con- liter . Grialius edidit ea , quae mortali .
sulendi negotium . n. €<). quem Chri- n. 20?. corporis acceptos operis ac- . al.

stus etc. quem cum peccato

al. dies iu- cipitur 209. . ab
n. amico . postulabat
dicii inuenerit num. 70. qui . israeliti- al. postulat amicum n. 210. auferunt . .

cum a quibus israeliticus popu-

ttc. al. al. repetuit Sic Vulgata Lucae cap.12. .

lus coUigatur , ne cum gratia confide- v. 20. n. 211. humanum - schismatis . al.
rent n. 80. reperti
. z\. praecepti n.8i. . . humanam fidem , et religionem inuicem
Dalila . Gnalius mendose Dalida . n.Sy. separatam in dissensionem schismatis
sacerdotes . al. sacerdotis . Quod non Num. 213. liumiViVMis . tL\. per gratiam
displicet . n. 88. aemulationem . al. tma- haniilitatis . ib. commutabitur . al. re-
ginem . r. 94. eleuationis . al. elationis . KOnabirur n. 214. curara al. erecta est
. .

Num. Chrisrus . assumprus

95. ira . . ib. quibus - accipimus . al. quibus cur-
est . al. ita Christus carnem suam , in uata erat , erigitur, accipiens n. 216. .

qua natus est^ et passus , et resurrexit, conuersione . al. confessione . n. 221. ad

ftssumpsit . n. pg. auctoriratem . a1. au- sacerdotcs . al. ad sacramentum . ib.
sreritatem . n. 104. acquirendam . al. varierate . al. vanitate . n. 229. accepta
exequendam . n. 110. in otio . al. invi-^ gratia . al. acceptam gratiam . Scilicet
ta . n. 113. in gentibus . al. />; cnntibus . vtor cum accusatiuo , vt alibi . n. 231.
r. ii6. constiturus . al. eleuatus n.120. . quod laborauit al. qui inde plus labo- .

paret ingrossus al. fuit regresfus y yel . rauit n.233. mutatur al. miiit n. 234.
. . .

j.iisse rc^ressuf comprobatur . pcr lesum - deductum al. per lesum .

Num. 123. iudaicae hirundines . al. euangelio priori de Aegypto inductum .

iudaici pa<seres ib. dum eos . . . . ob- Nuai. 239. angclo al. piscina illa . .

caecint . al. dum eius luminis sacratnen- n.240. vitiatu!!! al. venumdatum n. 24T. . .

ti'.m male obscurant n. 127. deuictam . . quatriduaniim al. triduanum ib. pro- . .

al. deuinctam n. 131. compnrat . al. . y-A^o mortis al. pro plaga mortis ib.. .

9rsus 157. pcragitur

. n. al. spargitur . . contemptus al. tetnpns ^.242. seruus . . .

n. 159. parit . a'. parturit . n. 142. po- al. sitnilis n.244. Harabbas . Cod. Flor. .

pulos - cognituros . al. populos , qui fidei Barrabas cum hac nota , ,, Si legitur
luce cognita prae.iiciuerurit n. 151. de- . per duo rr inttrpretatur filius magistri ,
traxit . al. detrudt . forte , retraxit quia rabbi dicitur magister si vero per :

11. 160. laborabat , fisiuram . al. add. la- vnum r » interpretatur filius patris , quia
 . .)

VARIAE LECTIONES. 5^)

hebralce barahets dlcitur pater,, . n.246. tulit . al. praeripuit . ib. dum consor-
peregrinus al. ductor n. 250. per . . tio . al. dum consortium : vt accusatiuus
quaiT» . al. in qua . sit pro ablatiuo .

Num. ly. cum patribus suis . al. cum

DE ORTV.ET OBITV PATRVM . patribus suis , et a filiis reductus est in
terram Chanaan , et sepultus iuxta pa-
Num. I. sententiall breuitate . a\. sen- trem . n. 21. possessionis . aU succes-
tentia , et libri nouitate . ib. notata al. . sionis . n. 22. fit . . . futuro . al. fit in-
sociata leguntur al.. ib. . leguntur , qui terpretatione sapiens in consilio futuro .

in Scriptura laudibus praefuerunt . n.2. ib. ad reddendam etc. al. ad reddendti

dominandi dominatus n. j. floren- . al. . bona pro malis , et ad retributionem gra~
tis ar. fluentis
. ib. fecunda - vere . al. . tiae . ib. fame depulsa necessitatis al. .

fecundabatur perpetuo virore n.4. exu- . famis depulsa necessitate . n. 2j. cen-
lenn etc. al. expuham se eparadisi gau- tum , et decem annis al. cxv. annis . .

diis , mortisque labore subactam inge- ib. quam nunc etc. al. quae nunc tam

rnuit . n. 6. non silens . al. nobilis . n.7. latine , quam graece Sichima vocatur .

angustias . al. insaniam . ib. contracti- Num. 25. primogenitus . al. primiti-
bus . al. contactibus , quod genuinum uus . n. 27. iunctus ii.vnctus. ib. sor- .

puto pro contagionibus expulsus . \h. tibus . al. sceptris \ vel septis . n. 29. de
al. exclusus scilicet in aequalem habi- •, benediciionibus etc. al. dc benedictioni-
iationem beatae vitae ib. restituet etc. . bus fructus donans , porrigensque regibus .
al. restiturus cum Elia ad mortalis vi- n. 31. pro fratribus . z\. pro filiis Itrael ^
tae conditionem quod verum arbitror, : ib. hostes , gentesque . al. hostes gentis .

Tt restiturus sit pro restituendus more n. 32. replens deliciis principes . z\. re-
Isidoriano pletus deliciis principum n. 33. abun- .

Num. 8. istc iussus . al. iste iustus . dans . al. abundantior n.34. escas pnnci- .

ib. nec horruit al. nec horruit turbu- . pibus . al. suo mystico robore possidet
ientum diluuii fluctum n. 9. edocetur, . tribuens principibus . n. 36. vna cum lo-
al. educitur - ib. ac laetus . al. electusque . seph etc. al. vna cum fratre possedit
al. electisque . Forte , electasque . n. 10. loseph tribum .

versis . al. auersis . n. 11. vere . al. /«- Num. 37. clarus al. stahilis ib. ex-
. .

re . n.i2. Isaac annum al. Abrahae an- . templo . al. exemplo ib. fidei lorica ar- .

num . n. 13. peregrinatione 2\. pere- . matur . z\. fidem religionis armans ib. .

grinis . ib. victoria . al. victoriae praeda - doluit . al. non doluit ib, inter suppli- .

Num. 14. in mysterio veneraretur • cia al. super dira supplicia . ib.
.
male
al. in ministerio demonstraret . ib. ge- suadenteAn al. malesuadam ib. dupli-
. .

nere al. germine . ib, deuotus . al.

. di- cem claritatem . al. multiplici claritate .
lectus n. 15. septimo
. al. sexto . . ih, n. 38. in accentu al. /» accinctu ib. .
.

marmore . al. marmore , et opere elegan- quadraginta . al. septuaginta . al. septua-
tissimo . n. 16. qui fuit amicus Abrahae . ginta octo . ib. quadraginta octo al. .

al. quae fuit curia ib. vene-Abrahae . sexaginta quatuor . ib. notatur al. no^ .

ratione . al. consecratione \vt\ sacratio- tatur , inquiens : Amram mater , cuius.
,«;^ ; vel sacramentls . n. 17. amorem . fuit Tocabe:,ex tribu n.39, firmaret . al,
.

al. timorem . n. 18. et innocentem ha- formaret ib. . insinuatam . al. in sinu -
bitans domum . innocentem abii-
al. et vel in sinum positam . ib. caloris aL .

ciens domum , qui peregre profectus , dum coloris . ib. exquirendo . al. exequendo .
£onsortium exigeret ( forte , effugeret ib. interposuit . al. interpasuit irascentiy
hominum , comitatum meriiit angelorum , consulentique opposuit modum irascendi .

Hic autem . al. innocenter habitans do- Num.40. oppugnatores Israel al. op- .

mum-^ncc hispidus ^ vt frater , nec san- pugnatum Israel ; vei oppugnatoris For- .

^uinariu^ , vt Edon . Hic autem . ib. per- tassc propugnatoris Israel ; vel oppwna-

Bbbb 3
 . . . .... .
,.

566 VARIAE LECTIONES

toris sine Isntel ib. eorumque al. ad . . Forte, abiecit , et . n. 70. tempestates .

vltimum n.42. pertulit. al. adimpJeuit

. al. potestates . ascendentem
n. 71. al. .

n.45. non contigit. al.om. ;7<7» ib.supera- . recedentem ^ vel redientem , pro redeun-
\x\t..2.\.separr.uLt. ib.Nebo . ?i\.Thabor. n.45. tem ib. descenJere
. . al. ascendere . ib.
iVIoysi . al. Moysi vterinus . ib. electa secuic . al. serra secuit . Cod. Florent.
al. n.^d.qua percussa Moyses . al.
eiecta . S.Marci sic exhibet hanc periodum : Fl-
quae percussa a Moyse . n. 47. expedi- timo a Manasse genero suo a vertice pet
ret victoriam . al. expediretur victoria . medium sectus sic perhibetur occisus »

ib. resistere . al. stare ; vel sistere . ib. Num.

71. Non poieris etc. al. nemo
inexpugnabiles . al. inaestimabiles , n.49. potest videre faciem meam , et viuet .
percussit . al. perculit ; vel transfixit ib. narrauerat . al. nouerat . ib, ac mc-
ib. praemiumque . . . meruit . i\. primum dia etc. al.ac mediam tantum eius vi-
aeternae memoriae nomen Israel meruit disse speciem , omisso propheta scribat .
ib. placauit . al. accepit Pro mediam . al. nudam . ib. exposue-
Num. 50. explorans . al. exploratus . rat . ai. operuerat . n. 74. colunc etc. al.
n.51. galaadites . al. filius meretricis coluerunt , cuius sepulcrum insigni cultu-
muHeris galaaditis . al. orlus ex tribu ra hactenus iidem aegyptii vcnerantur .
Cad exuperans al. spernens .n.52.
. ib. . n.76. Chaldaeorum al. chaldaeorum sa- .

rugientem al. fugientem ib. mortiii .

. . cerdotum . ib. luda posc. al. luda filio
al. leonis mortui ib. vinctis al. iunctis . . . lOiiae post . ib. instantia . al. constan»
ib. rescissis . al. rescinctis . n. 53. vigin- tia . n.77. gestis al. portentis . ib. tnen-.

ti . al. connumeratus ]\loy-

XXII. n. 54. dacium . al. ludicium . ib. aspiraiionis .

si al. cognotninatus cum Moyse

. n.55. . al. inspirationis .

in Bethlehem a\. secus Bethleem.u.^sj. . Num.7£. subuertit . ii. cum Cyro de-
innocuum non tantum 2i\. non nocuit ^ . struxit . ib. montes a Borea . al. tnon-
nec tantum . ib. quadragesimo . al. qua- tis arbores . ib. ai partem etc. al. ad
dragesimo , atque tertio . n.jS.in Hebron . Parthiam non dejiuxetit . n. 79. etiecc-
ai. contra Hebron . rit . . Et ita accidit . n.8o.
al. effecerit
Num. 59. dispositionem . al. disputa- hic fuit etc. al. filius Phatuel de tribu .
tionem . ib. cogitationes . al. iras be- t\. 81. riiborum mora distnngens . al.
stiarum cogitationes . n. 61. Elias
i et sycomoros vellicani \ v<.*l roborum tnoras
al. Elias
qui interpretatur dominus Deus .
, distribuens . ib. ad australem plagam .
ib. disciplinae structus in sancta al. di- . al. ab auitrali plaga . ib. eremi . z\. itt
Jtrictus in disciplinae sanctat n. 62. vel . eremo . ib. vsque ad Mare etc Cod. Al-
^ui cum
eo . al. et Enoch , qui cum ipso . ban. vsque Mare rubrum , atque a Mari
ib. iacebunt . al. tribus diebus , et sex ho~ rubro vsque ad indorum fines .

ris iacebunt . n. 63. suscitati . z\. susci- Num.H;j. prophetauit z\. prophetauit .

tata cadauera . n. 65. pcrsona-

. Id est , annis quinque n. 84. oe Gcth , quae est .

uit z\.personuit . n.66. vasculo . al. /o-

. in Opher. al. de Geth ciuitate . ib. sed
lis vasculo . ib. insultantes sibi . al. in- raagister . ai. sed sors . n. 85. in poe-
sultantes se . ib. plebe rcfecta . al. vber- nitentia . al. in praesentia . ib. et saluti
tate facta al. et salutem . ib. vmbraculo . al. vm-
Num. 67. lauacro al. repletum laua- . bram . n. 26. magno proiectus . al. val-
tro . ib. misso . al. misso resihre et ib. . de porrecto iactutus . n. 92. egrcssio-
fecit . al. coepit . praedixit . zX.prae-
ib. nem . al. .regressionetn
ib. praedicebat
dicauit . n. 6g. cadaucri . Sic mss. Gria- al. praedicabat 93. esset . al. ges^
. v.
\\\x% cadaueris
, ib. satis dignum etc. al. . sit . ib. praeuaricatus . al. praedicatu-
tatis digno mortuus est , sepultusque in rus . n.94. gentium al. gentium alieiti- .

Samaria digna habitus veneratione . n.69. genarum .

ex numero al. c.v lenere ib. quaque . . Num. 95. sepultumque etc. zX.sepul-
. . abiecta al. quamque . , . abiit et tusque est in Bethel propheta
. .
. , et ille , qui
 ,

VARIAE LECTIONES. ^^1

n. 97. sacerdotis qui etc. al. sacerdotis
, Num. 125. lacobus al. . lacobus , qui
cxxx, annos agens , congregatis . . po- . interpretatur supplantator Mar- . ib. in

pulis . . . extinctus est . n. 98. lui-nine . marica . al. in Achaia Marmarica ^ vcl
al. caecitatem liiminis incufrit . n. 99. in Marmarica Achaiae Vide Isldoriana .

immolatis , zX.immolatitiis. n.ioo. restin- cap. 6f. n. 126. loannes al. leannes , .

xerunt al. extinxerunt quoque caminum

. qui interpretatur gratia n.127. merallo . .

flagrantis inccndii . n. lor. fccic leru- •A.exilio n.128. fuit Cod. Pal. fecit ib.
. . .

salem . al. fecit templum in lerusalem . litoreaque - fra^mina al. litoreaque saxa .

n. I02. ius quoque sacerdotum . al. e^ in gcmmarHtn fragmina.n. 12 9-scxd^cs\mo

iusque sacerdotes . septimo ai. Lxviii. vel Lxxvii. ib. vc-
.

Num. 10 j. Susim . al. Susis . Quod tuitatii, al. vetusto , Forte , vetustus .
.

verum puto , vt Susis sit velut indecli- n. 131. Philippus . ai. Philippus , qui in-
nabile . ib, cruci tradendum . al. tru- terpretatur os ib. vnde et Petrus aU . .

cidandum . n. 104. viris . a'. vitorum. Andreae , et Petri . ib. gallis . al. gala-
Quod non displicet . ib. principem al. . tis , vel Galliis . ib. crucifixus - obiit .

principem saeuum n. 108. vox Verbi . . al. crucifixus est , lapidatusque oppetiit .

al. dux yerbi n. 109. Herodi prohibe- . ib. requiescit . al. add. cuius natalis est
ret al. Herodem prokiberet
. ib. prae- . kalendas maias .

mium al. promissum n. iio." sermo-

. . Num.152. Thomas etc. al. Thomas
ne al. nomine n. iii. clara stirps al.
. . . qui interpretatur abyssus Christi , Didy-
clara ex stirpe Cod. Veron. stella cla- . mus graece nominatus . n. 133. ex syra
ra , sermone syro Domina , stirps Dauid . lingua suscipiens a.\.syra lingua suscepit, .

n. 112. crudeli necis . al. corporalis ne- interpretatur fiHus suspendentis aquas. ib.
cis . ib. pertransibit . zX.pertransiet . ib. in sorte . al. in sortem ib. conditur . .

an pro verbo etc. z\. an per verbumva- al. conditus est , cuius natalitium ectauo

lidum , et acutum omni ib. reperiatur . . kalendas septembris creditur . n. 134,

al. nec rcperiatur . n. iij. Petrus . al. Macthaeus . al. Matthaeus , qui interpre-
Petrus obediens , vel agnoscens ib. prin- . tatur donatus electus etc. al. electus
. ib.

cipatus capur al. firm.imcntum .

, et . est , et in apostelatum translatus n.r^d. .

:j. 115. harum virtutum signis a!. his . in lerusalem al add. hic duodecim tri~ .

virtutibus magnus . ib. mortuos anima- bubus , quae sunt in dispersione gentium,
uit al. infirmos sanauit . ib. reiterauit .
. epistolam scribit , qui dum in lerusalem .
al. redintegrauit n. 116. viduam . al. . Num. 137. frater al. add. qui inter~ .

filiam . pretatur ccnfessor . ib. vrbe . al. vrbe v.

Num. 117. sexto • al. septimo ib. de- . kalendas Nouembris n. 158. septiiagin- .

orsum . al. deorsum verso capite . ib. ta . al. septuaginta duobus . n 1^9. Ze-
crucifixus est . al. add. eo die , quo et lotes . al, add. qui interpretatur zelus .
Paulus apostolus decollatus est . ib, ter- ib. lerosolymorum al. pontifica'em in .

tio plagam Cod. Palaf. om. n. 118.

, , . . lerusalem n. 144. septuagesimo . al. o-
.

ouis agnus ib. Tharsus

al. al. ludaea . . . ctogesimo . n. 145. discipalus . al. secun-
ib. genus at. genitus de tribu n. 119.
. . dus discipulus n. 147. seiunctus al, .

verbi al. verbi Dei

. n.i2i. Pythonis . derelictus n.i^S. episcopus . al. episco-
.

etc. al. Pythoni discedere imperauit, ac di- pus sanctus ib. litrensium al. Tha-. .

scessissedamnauit. n.222, nudiiatem etc. rensium ; vel Talistrensium , ib. ethnico .

al. nuditatem , die , ac nocte profundi ma- al. atheni-ense . n. 149. spirituxl's . al.

ris naufragia , mille pericula ferarum , apoftoli . ib. prope . al. proprie ; vel pro-
verbera etc. n. 125. sexto . al. septi- prio Forte , propius
. n. 150. a Paulo .

mo . occidentalem
ib. al. orientalem . . apostolo al. a populo . ib. instruend;is
.

n. 124. decorus al. virilis , ac decorus . . Cretae ecclesias . al. instituendas Cretae
ib. Patris . al. Patras , scilicet , vt inde- fcclfsias .

cliriabile .
 .. . .

56S VARIAE LECTIONES.

n. 67. Christum etc Christum non
al.

AD PROOEMIA . timuit occidere ib. . sub losia al. sub .

losaphat al. sub Oxi<i n. 6i. qui salu-

. .

Nuno. I. Testamenti etc. al. Testa- tem etc al. qui ad salutem gentium non
menti in canone catholicae ecclesiae tatn tantum Christum aduenire n. 69. Ozia. al. .

iuxta priorum vetustam traditionem , losia n.jo.Sophonias al. Isaias . n.76.

. .

quam posteriorum . n. 6. acciderunt . al. roseum ctc al. siue mortem passionis
accesserunt . n. 7. enumerat . al. com- suae .

inemorat . n. 13. z\. apo^ apostolorum . Num. 77. sordibus carni al. sordibus^ .

stolorum a Luca conscripti . n. 20. or- vestimentis , id esty carne ib. positas etc. .

dinantur . al. ordinantur ducentorum al. positas quae . . . significant . n. 79.

n.ii. signantur al. add. profectiones quo- . mundo . al. in euangetio . n. 80. desa-
que eorum vsque in locum , in quo sepul- lationis etc al. quo solutionem , et capti-.
tus est Moyses n. 23. quoddam legis . uitatem populi praedixit n.8i. mitten- .

roeditatorium al. quemdam legis media- . dum al. mittendum lerusalem .

.

torem ib. omnlum

. . al. omnia quasiitt' Num.86. processit. al. egrediens n.88. .

rando continet . n. 26. commemorant . intelligentia al. ad speciilandum n.92^ . .

al. mtmorantur . n. 29. ab cis . al. apud Apostolus ctc al. Apostolus epistolaS
hebraeos . ib. in duabus ecc. al. in duas praedicationis graeco perstrinxit stilo .

discissus est partes . n. 30. textus . al. n. 95. canonicae . al. catholicae n.104. .

tempus . ardoribus al. doloribus . . n.io^. ab aliis «

Num. 32. proferunt . al. prophetaue- al. ab omnibus n. 108. cum dracone . .

runt n.33. existimantur

. . al. existimant ^\. centra draconem n.109. canticum . .

n. 36. Salomon tria . al. Salomon nomi- al. aedificium .

na habuit et tria . n. 38. in Canticis .

al. in Cantica . n. 39. descriptio . al. ae- AD GENESIN.

dificatio soliiudinem maris
. n. 44. al. .

solitudines eius , onus maris , ib, muta- Praef. num. 3. et occulta . al. vel oc-
tur . a.\. mutauit n. 45. euersione al. . . culta , et obicura ib. vt praecedente etc. .

conuersione ib. tentatio etc .al. tenta- al.vt praecedentis historiae fundamen-
tiones declarantur , quae venturae osten- tum Cap.I. n.2. et carnales . al. terram ,
.

duntur n. 46. per vallem

. al. per ex- . id est y carnales n. 4. conuersione al. . .

cidium vallis . ib. vt seculi . al. quod confessione . n. 9. eripiendum . al. diri-
vetustates . ib, conuertantur . al. conuer- piendum ministran-
. n. *o. sapientiae
tatur . tcs al. scientiae demonstrantes
. n. 15. .

Num.47. Lxxii. n. 50. por-

Lxx. al. gradibus al. sacramentis . n. 17. man-
.

rigit . al. tradidit etiam lerusalem .n.^i. dati . al. mandati , experitnentum pariter
increpat . al. increpatur . quaequc
n. 52. veritatis , et erroris ,

- vidit quoque rton

. al. tantum praenun- Csp. II. n.i. insigniunt . al. insinuant
ciauit , sed etiam praesentem vidit . ib. B. 6. specie . al. plebem . Quod fortasse
per quatuor ctc al. super quatuor regna vestigium est verae lectionis latentis ad-
ostensa . n.53. contuetur . al. constituit . huc prophetiam
. n. Grialius in15. .

n. 57. reticeant . al. recipiant . n. 59. textu prophetam ib. inuisibilem Al- . .

roanifestior . al. manifestatio . n. 62. o- bornoz. cod. visibilem n. 16. marce- .

perosior . z\. copiosior . n. 63. qui prae- sceniem al. arescentem Cap. III. n. 2«
. .

ceptorum etc al. qui praecepta Dei custo- fluentis verbo al. Uuentis , a qua
. . . .

dire se mentiuntur . origo est omnium rerum , qui sitientem ec-

Nuno. 65. datae etc al. datae legis clesiam suam vnicus irrigat verbo n.7. .

non tbedierunt Dii prasceptis . ib. igncm. ait spcciosus

: al. ait Quis similis erit . :

al. ignem veni mittere ib. iudicii al. . . Deo inter filios Dei Et iterum Spe- . :

supplicii n. 66. tonitruum

. al. caelos . ciosus .
 .

VARIAE LECTIONES. 569

Cap. IV. n. 2. quae media est . al. praedicauerunt n. 11, angore . z\. ra». .

quae tn ecclesia est n. . 4. oblectetur il- core , vel latguore Gap. XV. n. 3. con- .

la . al. deJectetur illius . n. 7. cupiditas cremaridi al. concrematuri Gap.XVI.

. .

al. ccilliditas n. 9. obbcuretur . al. f.v- . n. 2. scire volo al. om. et forte me- .

caecttur . Cap. V. n. i. arantur al. . lius . n. j. pulchritudinis . z\. pulchritu-

vrantur . ib. mendaciorum al. manda- . dini \ quod migis placet . n. 7. oinnes
torum n.2. viuit al. se conuertit
. n.8. . . sancti . al. addunt , sicut ipse dixit , ita
leonem etc. al. draconen diabo'um , nec dici . ib. effabilius . al. a^tbilibus .

ccculte insidiante-n leciem Antichristum Cap. XVII. n. 3. veterascerent . al.

in vltimo apsrte saeuientem . ib. volun- vesceretur . n. 4. indaica etc. Alborn. iu-
tas . z\.voluptas. ib. quum aliquam ma- daicam purificationem significabatur de-
lam . al. qiiae cum dolore reluctauerat , fecturam , siue doctrinam eorum carna-
Vt faceret consuetudinem bonam , quum lem . clausam
. .damnatam Cap. . . . .

nliquam malam . XVIII. n. 2. et quum iam al. et quum .

Cap
Vr. n.7. vox sanguinis . al. vox percuteret ,et iam n. 4. quae senecta . .

Sanguinis Chritti . n.8. in confessione . al. qua senectute . n. 6. humilitatem . al.

al. in confuiione . n. 16. dispersionem . hwnanitatem . n. 7. impietatis . i\. pie-
al.subiectionem . ib. m -raerint al. me- . taiis n ij. gemina etc. al. geminarn
.

ruerunt , qui supsrbo rtgio dominum in- virae requiem suscipit Cap. XIX. 11. i, .

terfecerunt.(lz}^.\JU.\i.i donantur al, do- . subrer fenar meum . al. super femore
tninantur . n. ^. . iui^tur, vndique al. meo .

iubetur , sic ecclesia de Stnctis construi- Gap. XXI. n. j. immo quid etc. al.
tur , qu.iiratum enim lignorwn vniique . imno quid conuenienter accommodatutn
n. 4. compage firmetur vnitatis signifi. est Abraham , et Isaac , sic propheta etc.
catur . Grialius, comphge vnitatis signi- Cap. XXII. n. 3. Paulus. al. Paulus , et
jicetur . n. 5. literae T numerus Gria- . ceteri apoftoli, vel doctores . n. 6. in-
lius om. T . n. 7. legis autem cor . In gerunt . al. demergunt , c:ap. XXIII. n.5,
Alborn. notatur ex Originali , lex autem excellentissimae clementissimae . ib. . al.
cur , ib. tricenis . al. triginta . al. tre- et religionis etc. al. et relicto lumine v-
centis . n. 17. quingentis - significatur . nitatis Deum neglectum significat . n.n.
Alborn. quingentis transiit vujue ad sex- ex orc etc. al, ex ea populi parte igno^
centos significant , ii est,an>n istius ae^ rantis benedicitur . ib. ecce cic. al. ecce
tatis . n. 26. teterrimos al. improbos , . benedictione promissa , repente maior ve-
et peccatis teterrimos n. ^4. in diluuio . . nit: expauit . Quod fortasse genuinum
al. in diluuio separati ab ecclesia . est .

Cap. VIII. n. 4. intuentes . al. intran- Cap. XXIV. n. 5. subb*miter . al. hw

tes n. 5. praeieritorum
. . al. peccato- militer . inundati .
n. 7. mundati . al.
rum . ib. prospectat . al. expectat . n.7. Cap.XXV. n 2. quarum al. quare Quod . .

assertionis . al. asseusionis , vel ascensio- fortasse melius n. 4. delectationem . .

nis . n. II. ifnparientiae . al. insipien- Alborn. ex Isidoro dHectionem n.S fu- .

tiae Cap. IX. num. 3. confusione

. al. . raberis . al. periurabis . n.i i. tendenduin .

et confessioneCap. XI. n. 2, quos il'e . . al. cantradendum . n.14. agendi . i^lborn.

iX. nisi quos ille n. 6. nasciturum etc . ex Isidoro angi concitantur al, . n. 16. .

iMborn. quod nasciturum ecclesiae ha- cogitantur n. 21. incerta al. c ertami-
. .

bentis p*aeputium benediceret in Abra- na . n. 28. latius etc. al. raiio non infa-
harn circumcisionis sacerdotium , signa- metur , sed potius glorificetur . n.jo. gra-
tum est Gap. XII, n. 9. considens al.
. . uida Alborn. infirma
. Cap. XXVIil. .

considentibus , quod' melius videtur . n. 4. obruatur . al. obsideaiur ; vel absor-

Cap. XIII. n. 4. parentum mutantur no- beatur . Cap. XXIX. n. 5. moeror . al.
^ Boina . al. vbi parentes mutantur , et no- memor ; vel terror n. 17. pcruenire . al. .

tnina . Cap. XIV. n. 4. habitauerunt . al. peruenire cupiens . Cap. XXX. n. 7. de-
 , .,.

570 VARIAE LECTIONES.

coratam • al. deauratam n. i8. expri- . z\,quomodo aliis praestare , Cap.XXXI.
mitur , induiturque al. imprimitur , i«- , n. I. insensibilicatem . al. insensualita^
duitque n. 25 lauat faciem etc. Alborn.
, tem Cap. XXXIV. n. i. inseparabilem
. .

lauit faciem suam post fletum , lauit et al. insecabiletft Cap. XXXVI. n. 4. signa- .

Christus iVbi baptizatus est cula. i\.singula Cap,XXXVII,n,2.et per^ .

Cap. }iXXI. n.i. dicente al, bcnedi- . fectionis percipimus al, et bonae per- .

cente . n. 5. ferre . al. ostendisse . n. 8. fectionis donatur Cap. aL. n. i. ad in- .

sesta » Alborn, gesta , et ideo in

ipso . star priorum iteratim al. instar prio- .

praeteritum rton est referendum , ipso . rum rursus Cap, XLII. n.2. proficiat . .

n. 21. veniant, quae reposita sunt ci al. . a\. perferatur ; vel proferatur , ib. iude-
vetiicit ,q!ii mittendus est n. 27, auste- . fessa . al. indiuisa ,

ritatem . al. auctoritatem , n. 28. com- Cap. XLVI. n. I. iam porro etc. al.
rtoinuendo . al. comedendo n. 40. con- . erat porro propitiatorium . , ..positum »
tingere . al. constringere . n.55, ex cu- id est , ipse^ Christus etc, Cap. XLIX.
ius ore . Alborn, ex cuius femore n.64. . n, I, rainorum . al. calamorum . n. 3.
conuertetur al. quum venerint . . accenditur , al ostenditur . Cap. LIII.
n. I. et legis decalogum significent . al.
IN EXODVM . significentque fideles populos per comple-
mentum mandatorum legis decalogo ser-
Cap. II. n. I. attullsset al. . sustulis- uientes . Cap. LIV. n, i. sanctos
set Cap. IV. n. i. praeiialeat
. , ?i\. prae- ostenderat . z\. perfectionem legis tenen^
ualeret In Grialii texta menduni prae-
, tes imaginati sunt Cap, LV. n. 2. ha- .

ualat . Gap. VI. n, i. ab aegyptio iniu- bere sancta etc, A. sunt , id est , sancta
riam . al. ab aegypto liberauit , iniuriam . conitersatio esse potest ,
Cap, VIII. n.4. yoluitur al. mouetur , . Cap. LVI. n, i, tum pr.ieterca . Al-
Cap, XI, n. I. proficisci z\. producere . , horu. tus praeterea n 3. qi.od vero etc. »

n. 3. placere procurant al, placare cu~ . al. quod vero in ornnmento tabernaculi

rant Cap. XII. n. 3. mortem carnis

. . quae , n. 7. carnis . al. charitatis . n.g.
al. mortem crucis Cap. XIV. n. i. er- . crateres z\. cathedrae Cap. LIX. n.3.
. .

ratica al. haeretica

. n. 3. importunis . induitur, castitarem corporis al. induit, .

al. mopportunis n. 5. cessauerunt al. . . cctsntatem carnis ^ n. 4. nruniuntur al. .

cesserunt'^ vel accesserunt . u. 13. et i- tenentur . n. 10. aereo colore Alborn. .

gnem . al. et ignem , quo debebat depa- aerea claritate . n. 14. eruditur al. tnu- .

sci spinas , et trihulos , tritur ib, humiliiatcm . al. hunjilitatem »

.

Cap. XV. n, 3, efterri al, offhri ib. , . et castimoniam , \

quae vnitate
. . al..qui zeritate
. . . . .

Cap, XVII, n. 2, versemur al, vesci- . IN LEVITICVM .

tnur . n. 3. prioribus . al. pecoribus

Cap. XX. n. 3» perfruentes etc. ia\. (ru- Cap. I. n. 2. d;imnaret Alborn. do- .

entes promissam patriam . Cap, XXIII. minaret n, 3. retinemus . al. ostendi- .

n.i. praedicationes d. missac . -A. prae- rr.us , Cap, II, n, i. regnum al. tesia- ,

dicatores d. missi . n. 3. coi ruptibiles . ment::;n , et reg*ium (>ap,Vi. n.2, perdo- ,

al. incoruptibile Cap. XXIV. n. 2. est

, muit z\. perdotauit
, n. 4. tertium al. . .

scripta , al. scriptn occidit Cap. XXV. , tertium ex persona Patris ib. sociatam . .

n, I. extendit . al. extollit \ vel ostendit al. seciatam ex persona Patris Cap. IX. ,

Cap. XXVI, n. eo suggerenie al. 2. . n, 7, sucm al. porcum ^ suemque n. 8.. ,

euan^elic sut^gerente Cap, XXVIII, n.4. . mentium 2\, ccn upiionis Cap,XI.n,i2. . .

dixit Alborn., texit Cap. XIX. n. i. in- . n.acram al. tetram ; vel acrem
. Cap. .

nocentiae al. ignorantiae n. 4. die-

. . XII. n. 1. consecratae A\.vnctae. n. 8. .

bus tlc. al, diebus non est nunciata ope- lcgis al. infidelitatis legis
. Cap. XIII. .

rum sanctificatio n,^. quibus parcere . . n. I. insignes ah debiles Cap. XVI. u.6. . ,
 . ,:

\
VARIAE LECTIONES.
descctum etc, al. desectis , vel amputa- arouit . n. repromlssionis
15. al. re- .

tis testiculis . missionis . quia quos ctc. al. quia post

ib.

inundi implicamenta occupati ,

IN NVMEROS.
IN lOSVE .

Cap. II, n. I. vlteriora al. interiortt . .

Cap. XI. n. I. dissolutio . z\, desolatio . Cap. XI. n. ministrant al. mirri-
I. .

n. 2. imminutio al. immutatio Cap.XII. . . strant , et seruiunt , et aliquid vcritatis

B. 5. collui'J<: al. passione n. 9. ex-
. . impendunt ad ornatum ecclesiae etc.
primitur al. repfimitur Cap. XIII. n.3.
. . Cap. XVIII. n, 2- retinentur . ii. nos re-
omnes donum al. eos bonum Cap XIV. . . tinent . ib. elatio . al. eleuatio .

n. 2. Christo etc. Alborn. Christi Sal-

uatoris eccltsiae congregatae ex gentibus . IN LIBRVM IVDICVM .

Cap. XV. n. 1. calens al. candens . .

n. 3. impetum al. populum n,^. flo-

. . Cap. II. n.3. et breui . al. et suo . n.4.
rem protert etc. al. ilores praefcrt , et Dominus etc. al. Dominus Deus Tsracl
folium . formaliter . al. figuruli-
n. 13. Et ascende n.5. palo
tu al. clauo , vel. .

ter . n. 16. venitque al. venitque inter . palo . Cap. III. n. i. deduceret al. rC' .

viuos , et mortuos . n. 18. ipsum florem . duceret n. 3. exurerex

. al. exueret , .

al. ipsum florentem . n. 24. baptismus . Cap. IV. n. 3. in manifestatione etc.al,

al. tnartyrium n. 29. combustae al,
. . quum manifestationem Christi totus orbis
combustae , et Kyssopi Cap. XXV. n. i. . habeat , illa vacuata est Cap. V. n. 5. .

in Methca al. in Methca , in excelsum

. circuiens aL circumiens
. n. 9. a belli- .

patris admiratus est Cap. XXXII. n. i. . ca intentione aL ad bella interdictiO'

.

non ponuntur al. componuntur . . ne . n. 14. prosternerent 2\. praeserua- .

Cap. XXXIII. n. 4. efFecta est vita al. . rent Cap. VL n. i. vtrum al. J"i n.8.
. . .

effusa est , vitam , n. 5. habemus etc. posuit legem Alborn, plantnuit vineam
. .

al. amemus enim de hac re praeclaram n. 9. vitem autem etc. Alborn. vitis
vitam , et fidelissimam vocem n. 6. \n . autem Saluatoris nostri typum figurat
cruce . al. in carne Cap. XXXIV. n. 2. . vt Euangelium dicit Cap. VIIL n. 5. .

Israel etin locum al. lesus In locum . reges ipsi aL leges ipsae Cap. IX. n.2,
. .

Cap. XXXVI. n.5. humilitatem al. huma- . ad Dominum aL a Domino . .

nitatem .Cap.XLII. n.4. prohibuit. zX.red-

 .

<

S7»
ADDENDA ET CORRIGENDA ,

Pig. 17. in not. col. i. post Hn.vltim. iidde t Clypeum sentum. Ita non $0-
luiii Grialius, sed alii etiam editi . Verinn legcndum videtur, clypeum scutum^
quatnuls et cJypeum sentum sustineri possir . AR. = pag. 96. Un. 10. legc = in cor»

^o^rr pag. 98. lin. 9. lege z.eandem- pag. 257. Un. 11. ct 12. lege = desertoz
pag. 292. lin. 8. lege = mnnduca-z pag. 359. lin. 7. lege cuin interrO|^^tione = /;/-

dagare}-z pag. 368. lin. 3. lege= circa =

 ^.
^A

\ '"'

^.

rUNTIFiCAL INSTITUTE dtUUIt

-v^
^ 59 QUEENS F-
TORONTO-
14771
 ^^,^\i ,:;.;

:.•
:vr;'^;;it;{p;;hna

'..> 'l«:.-^:i"f'y:'^

^^^

'-'!
'' '

/a'. ' ! - '.'''iM*'s,'

^ •
".f, .
."• '•;'*,..

'» ,:ry ti'.

.)C5
•V ' ..«

•'V|:C'f:
'4

•» I,'