15

yLkw¢{rýfk
1. MkíMktøk......................................................... 17
(1) f{¤YÃke MkíMktøk..................................................... 17
(2) MkqÞoYÃke MkíMktøk....................................................... 18
(3) [tÿYÃke MkíMktøk........................................................ 19
(4) Mk{wÿYÃke MkíMktøk..................................................... 19
(5) fÕÃkð]ûkYÃke MkíMktøk.................................................. 20
2. ©enrh [rhºk.................................................. 21
3. fkÔÞküfku...................................................... 30
(1) nrh {rn{küf....................................................... 31
(2) nrh f]»ýküf.......................................................... 37
(3) æÞkLkküf............................................................... 44
(4) hkMkküf-1............................................................. 50
(5) hkMkküf-2............................................................ 56
(6) ½Lk~Þk{küf........................................................... 62
(7) ðkMkwËuðküf............................................................ 64
(8) nrhfkÔÞküf.......................................................... 66
4. ©e f]»ý ÷e÷k................................................. 68
(1) ðLkrðnkh............................................................... 68
(2) ©e hkrÄfkSLke....................................................... 78
(3) «¼w ¼Âõík............................................................. 86
(4) Lkx¾x fnkLk.......................................................... 90
5. Míkwrík........................................................... 95
(1) Ëþkðíkkh............................................................... 95
(2) hkÄkh{ý ËuðLke Míkwrík............................................... 102
(3) rMkØuïh {nkËuðLke Míkwrík........................................... 109
6. fkÔÞ-f÷k rðÄkLk.............................................. 116
 16 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(1) ¾xT rðÄkLk fkÔÞ..................................................... 116

(2) yü rðÄkLk fkÔÞ.................................................... 118
(3) Mk{MÞk¼uË - «&™ku¥kh............................................. 120
(4) ¿kkLkYÃke çkkS....................................................... 121
(5) økwZkÚko ÃkËku............................................................ 112
7. MktþÞ rLkðkhý................................................ 130
(1) SðLke økrík yLku ¼Âõík............................................ 130
(2) rðïkMk................................................................. 131
(3) MktíkLku Ãkezk............................................................ 132
8. WÃkËuþk{]ík..................................................... 133
(1) ËunLke Lkïhíkk........................................................ 133
(2) WÃkËuþ - ð[Lk....................................................... 136
(3) çktËu fku WÃkËuþ.......................................................... 138
(4) {Lkfku WÃkËuþ......................................................... 143
9. Ët¼ - {ËoLk.................................................... 150
(1) ¾xT ËþoLk.............................................................. 151
(2) {kÞk Ãkt[f............................................................ 158
10. rðrðÄ ytøkku................................................... 160
(1) Mkkh-yMkkh fku ytøk................................................. 161
(2) yMktík fku ytøk........................................................ 163
(3) Vfeh fku ytøk.......................................................... 177
(4) økwhwËuð fku ytøk........................................................ 178
(5) Mkwh{k fku ytøk........................................................ 182
(6) MkkÄw fku ytøk.......................................................... 183
11. WÃkËuþ híLkËeÃkf ............................................ 186
12. WÃkËuþ ®[íkk{ýe.............................................. 193
13. økku÷kuf ËþoLk.................................................. 201
14. ¿kkLk-WÃkËuþ................................................... 212
15. {nkÚkk¤-AÃÃkLk¼kuøk.......................................... 225
 17

1
MkíMktøk

¼økðkLk ©e Mðkr{LkkhkÞýu {Lkw»ÞLkk ykíÞtríkf fÕÞký {kxu WÃkkMkLkk

¼Âõík{køkoLku «kÄkLÞ ykÃku÷ Au. ykr©íksLkkuLke «¼w¼Âõík{kt ©Øk çk¤ðíkh
çkLku íku {kxu MkíkTþk†ku yLku MkíMktøkLku ykð~Þf økýu Au. MkíkTþk†kuLkwt ÃkXLk-
©ðý yu Ãký yuf «fkhLkku MkíMktøk ÷u¾kÞ Au. ykÚke s «Míkwík fkÔÞ{kt Mk.økw.
çkúñkLktË Mðk{eyu MkíMktøkLkku {rn{k ðýoÔÞku Au. íku{ýu MkíMktøk {kxu f{¤,
MkqÞo, [tÿ, Mkkøkh yLku MkkiÚke rþh{kuh Mk{kLk, fÕÃkíkhwLkwt YÃkf «ÞkuS MkíMktøkLku,
©eSLkwt «økx MðYÃk ËþkoÔÞwt Au.
«Míkwík fkÔÞLkku AtË MkðiÞk Au. ykÚke íkuLke ÷ÞçkØ hsqykík yLku íkk÷çkØ
økkLk Ãký ÚkE þfu Au.
(1) f{¤YÃke MkíMktøk
(MkðiÞk)
WØð ytíkh «u{ íkzkøk{U, f]»ý ytfwh rðÏÞkík ¼Þku nu,
Lkk÷ çkZâku yðíkkh rLkhtíkh, MkwtËh {kuûk MkwøktÄ AÞku nu;
 18 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ðútË yr÷ {fhtË rÃkÞku {wrLk, ËkËwh {tËLku Lkkrn ÷Ìkku nu,
çkúñ{wrLk fnu Þk søk{U, MkíMktøk Mkhkus rðfkMk hÌkku nu.
þçËkÚko : íkzkøk-ík¤kð; Lkk÷-þk¾k; yr÷-¼ú{h; ËkËwh-Ëuzfk; Mkhkus-
f{¤.
WØðSLkk ytík:fhýYÃke «u{ ík¤kð{kt, f]»ýYÃke f{¤ ðu÷Lkku ytfwh
Vqxâku Au. íku f]»ýktfqh{ktÚke rLkhtíkh yðíkkh þk¾kyku ykøk¤ ðÄe hne Au.
yk þk¾ku {wÂõíkYÃke MkwøktrÄík f{¤kuÚke AðkE økE Au. ykÚke ¼ú{h MðYÃk
{wrLkøký íkuLku hMkÃkkLk {kxu ½q{u Au. ßÞkhu {q¾o yuðk Ëuzfkyku Ëqh hne ÔÞÚko
yðks-þkuh fhe hÌkk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yk{ ¼økðkLk ©e
Mðkr{LkkhkÞýLkku «kËw¼koð Úkíkkt yk søkík{kt f{¤YÃke MkíMktøkLkku rðfkMk
ÚkÞku Au.
(2) MkqÞoYÃke MkíMktøk
(MkðiÞk)
WØð Wh Mkku Ãkqhðfe rËþ, Lkqh ÍwtMkU ík{ Ëqh rLkfkMkk,
Ëwü hnu Mkfw[kÃk fw{wËLke, MkßsLk Mktík Mkhkus rðfkMkk;
Ëwr¢ík ÷eLk ¼E hsLke zhe, Mkwr¢ík «kík rðÏÞkík WòMkk;
çkúñ{wrLk fnu Þk søk{U, MkíMktøk MknkurËík Mkqh «fkþk.
þçËkÚko : Ëwr¢ík-ÃkkÃkf{kuo; Mkwr¢ík-MkíkTfkÞkuo.
WØðSLkk ytík:fhý{kt Ãkqðo rËþkLkk WrËík MkqÞoLke su{ ¿kkLkkuËÞ Úkíkk
y¿kkLk YÃke ytÄfkh Ëqh ÚkkÞ Au. ð¤e yuÚke ËwüçkwrØ yuðe fw{wrËLkeyku
Mktfku[kE òÞ Au yLku MkßsLk Mk{kLk MktíkYÃke f{¤Lkku rðfkMk ÚkkÞ Au. Ëwr¢ík
yÚkkoíkT ÃkkÃkf{kuoÚke ¼hu÷e hkrºk ¼Þ¼eík çkLke ¼køku Au, ßÞkhu Mkwr¢ík yÚkkoíkT
ÃkwÛÞYÃke «¼kíkLkwt ykøk{Lk Úkíkk [ku{kuh WòMk Vu÷kÞ Au. çkúñkLktË Mðk{e
fnu Au fu MkqÞkuoËÞLke su{ s ©eS {nkhksLkwt ykøk{Lk Úkíkkt MkqÞoYÃke MkíMktøkLkku
«fkþ Ãký Mkðoºk Vu÷kE òÞ Au.
 MkíMktøk 19

(3) [tÿYÃke MkíMktøk

(MkðiÞk)
Mkw¾ Ãkqh ÃkeÞq¾ {Þq¾ ËÞk, MkwçkwrÄ Mk{íkk Mkw÷íkk rð÷Mke nu,
«u{e [fkuh Mkku òuh hnu ÿøk, ðútË{wrLk Lkr÷Lke rðfrMk nu;
«kiZ «íkkÃk «fkþ QíkU ík{, LkkMk ¼Þku hq WòMk rËMke nu,
çkúñ{wrLk fnu Þk søk{U, MkíMktøk ¼Lkwt rLkf÷tf þrþ nu.
¼økðíkf]ÃkkYÃke [tÿrfhýkð÷eÚke MktÃkqýo Mkw¾ËkÞe yuðku [ktËLkeYÃk
y{]íkhMk Íhu Au. yuÚke MkËTçkwrØ yLku Mk{íðYÃke ðu÷ (Ãkw»ÃkkuÚke) Mkwþkur¼ík
çkLku Au. [kufhYÃke «u{e (¼õík)sLkku [tÿYÃk f]»ý«¼w MkL{w¾ árü òuze
hÌkk Au. ykÚke {wrLk{tz¤YÃke fw{wrËLkeyku rðfrMkík çkLku Au yLku «¼wLkk
{nk«íkkÃkYÃke «fkþÚke y¿kkLkYÃke ytÄfkhLkku Lkkþ ÚkkÞ Au, íku{ s ¿kkLk
YÃke ysðk¤w Mkðoºk Vu÷kÞ Au. Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yu s heíku
yk søkík{kt MkíMktøk yu f÷tf hrník [tÿYÃk çkLke hnu Au.
(4) Mk{wÿYÃke MkíMktøk
(MkðiÞk)
Lku{ hq «u{fe Ãkk÷ rLkhtíkh, MkwtËh Lkeh ¼hu MkwçkwrÄ nu,
{¢ f÷ku÷ fhu r{÷fu {wrLk, íÞkøk W{tøk íkhtøk ðúÄe nu;
Äeh íknkt Mkw¾{U rð÷Mku, rLkhSð rLkfkMk rËÞu fwçkwrÄ nu,
çkúñ{wrLk fnu Þk søk{U, MkíMktøk Mkku y{]ík fku WËrÄ nu.
þçËkÚko : Lku{-rLkÞ{.
suLku rLkÞ{ yLku «u{Lke y¾tz Ãkk¤ çkktÄu÷e Au, yLku MkwçkwrØ YÃke su{kt
s¤ ¼hu÷wt Au. MktíkYÃke {økh{åAku MkkÚku {¤eLku íku{kt (MLkkLk fhíkkt) fÕ÷ku÷
fhu Au. ykÚke íku{kt íÞkøk yLku W{tøkYÃke íkhtøkku ({kuòtyku) ðÄe hÌkk Au.
ÄiÞoðkLk sLkku su{kt Mkw¾YÃk nhu-Vhu-íkhu Au. Ãkhtíkw yÄ{eosLkkuLku ({]íkfkuLke
su{) íku{ktÚke çknkh Äfu÷e ËuðkLke Mk{wÿs÷Lke {rík nkuÞ Au. Mk.økw. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu yk s heíkuLkku MkíMktøkYÃke y{]ík Mk{wÿ Ãký nkuÞ Au.
 20 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(5) fÕÃkð]ûk YÃke MkíMktøk

(MkðiÞk)
fku{÷ ¼qr{ Mkku WØðfu Wh, f]»ýf]ÃkkrLkrÄ çkks ËZâku nu,
¼Âõík hq øÞkLk rðhkøk rÃkÞku s÷, Ä{ofu hûký Ãkuz økZâku nu;
«eík MkwLkeík ¼wò {wÂõík V÷, ykøk{ çkuËMk Ãkºk {Zâku nu,
çkú ñ {w r Lk fnu Þk søk{U MkíMkt ø k Mkw h íkhw òu h çkZâku nu .
þçËkÚko : Lku{-rLkÞ{; {¢-{økh; ËZâku-hkuÃÞku; hw-yLku; Ãkuz-ð]ûk; økZâku-
ðkÔÞwt; ykøk{-MkíkTþk†ku.
WØðSLkk ytík:fhýYÃke fku{¤ ¼qr{{kt f]ÃkkrLkrÄ f]»ýYÃke çkes {sçkqík
heíku hkuÃkkÞwt Au. yk çkesLku ¼Âõík, ¿kkLk yLku ðihkøÞ YÃke s¤Lkwt ®Mk[Lk ÚkÞwt
Au. ykÚke Ä{ohûkkLkwt fÕÃkð]ûk áZ ÚkÞwt Au. íkuLku «u{ yLku Lkerík YÃke þk¾kyku
Vqxe Au. yk þk¾kyu MkíkTþk†ku yLku ðuËku YÃke ÃkýkuoÚke ®ðx¤kÞu÷k Au. yLku
suLku {wÂõík-YÃke V¤ ÷køÞk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yu s heíku ¼økðkLk
©e Mðkr{LkkhkÞý yðíkkh Äkhý fhíkk yk søkík{kt fÕÃkð]ûk YÃke MkíMktøk
¾e÷e QXâku Au.
 21

2
©e nrh[rhºk

fr÷fk¤{kt Ëwhk[hý ðÄu Au yLku Ãkk¾tz ÃkqòÞ Au. Ëiðe þÂõíkLkwt

ykrÄÃkíÞ ½xu Au yLku MktíkkuLku MktíkkÃk ðÄu Au. ykÚke Ér»k-{wrLkyku çkrÿfk©{{kt
ykðe ©e LkhLkkhkÞý ËuðLku Ä{oLke ÃkwLk:MÚkkÃkLkkÚkuo yðíkkh ÷uðk rðLktíke fhu
Au. yk Mk{Þ{kt ËwðkoMkk Ér»kLkku ©kÃk ykðe Ãkzíkk, MkkiLku {Lkw»Þkðíkkh
Äkhý fhðkLke Vhs Ãkzu Au. Mkki «Úk{ WØkðkðíkkh hk{kLktË Mðk{e Ä{o
MktMÚkkÃkLk {kxuLke Ãk]c¼qr{fk íkiÞkh fhu Au. Ér»k-{wrLkyku Ãký {wõíkku,
Ãkh{ntMkku yLku MktíkkuLkk MðYÃku swËkt swËkt Mk{Þu sL{ Äkhý fhu Au. yk
ÃkAe Ä{orÃkíkk yLku ¼Âõík{kíkkLkwt SðLk Ãkktøkhíkk, íku{Lku íÞkt ©enrh Ãkkuíku
½Lk~Þk{ íkhefu yðíkkh Äkhý fhu Au. «¼wLkk yk [rhºkLke fÚkk MkËTøkwhw
çkúñkLktË Mðk{eyu ‘Ä{oðtþ «fkþ’ økútÚk{kt fkÔÞçkØ fhe Au. ‘‘©enrh
[rhºk’’ yk økútÚkLkku s yuf ¼køk Au. yk [rhºk{kt ©enrhLkk sL{Lkku WÆuþ,
íku Mk{ÞLke Ä{o yLku Mk{ksLke ÂMÚkrík, ©enrhLkk sL{Lkku «køkxâ-{nkuíMkð,
íku{Lke çkk¤÷e÷k, Ãkt[-ðíko{kLk Äkhý, ðLk «ríkøk{Lk yLku fk{ Ãkh rðsÞ
RíÞkrË «MktøkkuLkwt fkÔÞ{kt rLkYÃký Au.
22 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(Ëkunk)
¼Âõík Ä{o {wrLk ð]tËfwt, òLÞku ¼Þku ßÞwt ©kÃk
yMkwh yçku r{÷ yuf nkuÞ, «rMkØ fhík nu ÃkkÃk >>1>>
(AtË : yÄo LkkhkÞ)
¼Þu økw h w Mkw ykÞfu , hnu yÄku Ä AkÞfu ,
ynkrh {Ä {t M kfu , fw x w t ç ke fu r Mk ft M kfu >>1>>
rðr[ºk r[nTLk ÄkrhÞkt, íkfu ÃkhkE LkkheÞkt,
Lk[eík òu ø k òÃk{U , «rMkØ «eík ÃkkÃk{U >>2>>
fht í k çkku Ä Lkkhfw t , [nu rð»ku rðfkhfw t ,
yMkíÞ rLkíÞ çkku÷ne, {ntík nkuÞ zku÷ne. >>3>>
sÃkt í k ¼q í k zkfLke, rºkÞk ] r ðfkh íkkfLke,
yLkt í k Ëku » k yt ø k{U , SÞt í k {kLk ht ø k{U >>4>>
yLktík fk{ ytÄ nu, ¢kuÄe yLk{ú ftÄ nu,
rðYÃk Mki ð ði » ýðk, fhu yÄt Lkðk Lkðk >>5>>
Lk òLk ykð þÂõíkíkU, røkhkík f]»ý ¼ÂõíkíkU,
yMkíÞ çkkuÄ Ëuík nu, ÷øku òq {kLkwt «uík nu >>6>>
f] í kw ®nMk fkh nu , yLkt í k st í k {kh nu ,
¼st í k òÃk ¼i h ðe, rðÏÞkík ðu Ë ði h ðe >>7>>
¼heü {kLkfu ¼hu , fw ç kw r Ø fk{ ®ffhu ,
Lkhu þ rþ»Þ íkkrnfu , fhík ÃkkÃk [kE fu >>8>>
¼q à kk÷ fk{fu ¼hu , ½Mku hrník {t r Ëhu ,
rðLkkÃkhkÄ zt z ne, Mkw Ä {o Ëu ¾ e ¾t z ne >>9>>
(Ëkunk)
yu M ku økw h w r{÷ søkík{U , çkhíkkÞku Ãkk¾t z ,
Ä{o nxkÞku ðu Ë òq í k, çkkZâku ÃkkÃk «[t z >>1>>
 ©e nrh[rhºk 23
yÄ{o fhík rLkþtf nkuÞ, økwhw rþ»Þ søkfu {ktE,
®LkÄ f{o f u WËÞíku , {u Ä yÕÃk ðh»kkE >>2>>
yune rðrÄ ¼q Ãkh yMkqhfku, yríkþu ¼Þku õ÷uþ,
íkk rÃkAu Mkw ¾ fh Ä{o , «økxu Ãkq h ð Ëu þ >>3>>
Ä{o «økx søk nkuEfU, sLk Mkw¾ fhne yÃkkh,
çkúñ{wrLk íkurn çkhLkLk fhu, MkwLkík nkuík ¼ð Ãkkh >>4>>
(AÃkÞ)
sL{ík nrh sÞfkh, ¼Þku rºk÷kufe {ktE,
ÔÞku{ ½xk ðu{kLk, hnu Úkx ðËík ðÄkE,
çkúñ Eþ Mkqhhks Ãkw»Ãkð]rü Íz÷kðu,
þkhË LkkhË þu»k, rMkØ [khý nw÷Mkkðu,
fkuE ðk[ík Lkk[ík økkLk frh, çkksík çkkòt økøkLk{U,
Mkw¾ fhý nhý Ëw:¾ søkíkfku «økxu «¼w þw¼ ÷økLk{U. >>1>>
(AtË : {kuíkeËk{)
fhu yrík {tøk÷ ykuíMkð feÄ, rîst þw¼ ËkLk çknw rðrÄ ËeÄ
ËMku rËþ nkuÞ hÌkku sÞfkh, ÃkwhtºkÞ ykuíMkð ykuÄ yÃkkh >>1>>
Mkçku {e÷ Mktík Mkku Ëuík ykþeþ çkËu ys çkuË Lk[u yrík Eþ
økwrLk sLk økkík Mkçku {wË nkuÞ, Vq÷u rMkÄ [khý økktÄúð MkkuÞ >>2>>
çkLkt þw¼ LktËLkfu Vq÷ ÷kÞ, rfÞu Íh íkkrn Mkr[ Ãkrík ykÞ
Vw ÷ u ð] » kËu ð «¼w {w ¾ Ãku ¾ , hnu Mkçk Vq ÷ ÷¾e ÃkËhu ¾ >>3>>
¼Þu Mkrhíkk Mkh rLk{o÷ Lkeh, ¼Þu {Lk rLk{o÷ Mktík MkwÄeh
Qzw øký Mkkuík Wœhks MkkuÞ, MkkuÌkku Lk¼{uut yrík rLk{o÷ nkuÞ >>4>>
Vw÷u LkhLkkh nrhfqt rLknkh, fhu sÞfkh Mkku ðkh rn ðkh,
çksu Ëuð ËwtËwr¼ íkkrnfu Mktøk, øksu ¼qðfu «ýðkrË W{tøk >>5>>
AXu rËLk sL{nwMkU Mkku f]ÔÞkË, ykÞu çkk÷ økún òu fnu fkuxhkË
rfÞku nrhfqt nLkLku {nk ¢qh, Ëu¾e Ëøk íkkrn ¼økkÞuW Ëqh >>6>>
24 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

fhu nrh çkk÷÷e÷k çknw ¼kík, fu íku ys þu»k þt¼w þfw[kík,

¼Þu Mkku rºk{kMknwfu ßÞwt ¼q{tz, íkçku yuf ykÞu {wrLk {khftz >>7>>
¼wrð íkeLkfqt òuíkMke Ä{oòLkt, {nk íkeLkfku sqt rfÞku MkLk{kLk,
ðuËðkrnMkU Ä{o Þwt {wË nkuÞ, fnku {{ Ãkwºknqfu Lkk{ òuÞ >>8>>
íkçku çknw rðÄ fhu rðrÄðuË, ¼÷k þw¼ òLkLk yûkh ¼uË,
rËLkt þw¼ ðkh ½ze þw¼ Ëu¾, ÷nu yrík W¥k{ yûkh ÷u¾ >>9>>
rð[ûký òuþ ÷¾u økúnøkúk{, ½hu nrh ykrË Lkefu [nw Lkk{,
ÃkkÞu «¼w yü ðúþu WÃkðeík, ÃkZu íkkíkMku ðuËþk† ÃkwLkeík >>10>>
¼Þu ð»ko yøÞkhnwfu ¼økðkLk, rËÞku {kík íkkík nwfqt rLks ¿kkLk
{wrLkþkÃk nwMku AkuzkÞu Mkku ËkuW, h¾u ÃkkMk rLkst ÷¾u ßÞwt Lk fkuW >>11>>
yLktík WÄkhý ytíkh ÷kÞ, rLks økún òLk rËÞku AxfkÞ,
r{Mk LkkðLkfku sqt {nk «¼w ÷un, [÷u Mkku fwxwtçke Lk òLkuW íkun >>12>>
{nk {Lk íkwA rð»ku Mkw¾ {u÷, fhu yxLkt ¼qrð Mkk{ yfu÷,
økúnu «¼w íÞkøk yÚkkøkrn Wh, MkhÞw Wíkhu ©enrh s÷Ãkqh >>13>>
ðLkt ÃkðoíkkrËf ½kxe yLkuf, íkk÷t MkrhíkkrË WÕ÷t½u nhuf,
rfÞku Ãkw÷nk©{{U íkÃk ¼kh, yhw {nkÞkuøk MkæÞku søkÄkh >>14>>
(Ëkunk)
«økxuW ©e{nkhks sçk, ¼Þku nh¾ ºki÷kuf,
Ëk{ ðk{ hík ¼u»k søk, íkune Wh çkZuW þkuf >>1>>
(AtË : ¼wstøke)
Mkwýku Mkw¾fkhe fnwt çkkík Mkkhe, {Lkqòf]rík Äkh hksu {whkrh,
{nk íkus ®Ãkzu «[tzu «íkkÃku, rÚkhwËk{ ðkMkt rLkst ÃkkMk ÚkkÃku >>1>>
søkt íkkhýt rð[hu ËeLk òtýe, «Úke LkkÚk òýu Lknª {qZ «kýe,
f] Ã kkLkkÚk MkkLkt Ë ykLkt Ë fkhe, ½ht ¼kh Wíkkhðk Ëu n Äkhe >>2>>
 ©e nrh[rhºk 25
fhu fuË ðuhe søkt fk{ ¢kuÄt, s÷k çkku÷ òuhký Wztz òuÄt,
¼úíkk ¼q{ òýu Lkrn {tË ¼køke, hne ½uh {kÞk rºkÞk Ëun hkøke >>3>>
¼su ykuh Ëuðt økÞk ðkx ¼q÷q, yËu¾ku LkËu¾u ßÞwtne Mkqh Q÷w,
Ãkqhk ¼kððtíkk ¼wrð Mkkus «kýe, ykÞfU nrhfwt Lk{u ¼kðykýe >>4>>
rLkst {íkfu ðú í k Mkçku íkSfU , hnu ©enrhfu ÃkËt Mkku hSfU ,
fhtne økwýkíkeík Mkku LkkÚk økkÚkt, MkwtLku ¼køkðtíkk sLktMÞk{MkkÚkt >>5>>
f]Ãkk ðkh hksu f÷k òuh fktrík, Mkne Ëu¾íku nkuík ykíktík þktíke
çkrÿfk©{U òu níke heík çkk3Äe, f÷efu Mk{u ykÞ MkkûkkíkT MkkÄe >>6>>
÷¾u fku Lknª r[nTLk Äkhu y÷ûkt, «ríkÃkk÷ Mktíkkt áZtfeÄ Ãkûkt,
Mkçku ytøk [tøke hne AkÞ þku¼k, ÷¾u YÃk ¼køku {Ët fk{ ÷ku¼k >>7>>
íkLkt Äkh ykÞu Mkçk Mktík íÞkøke, híkk ©enrhMkU {íkk æÞkLk hkøke,
fnwt ÷ûkýt íkkne ykLktËfkhe, ¼hu ¼kðnwfu f÷k øÞkLk ¼khe >>8>>
nrh feÄ yøÞk Ähe þeþ ÷eÄe, f÷e {æÞ ÃkqhkíkLke heík feÄe
y÷ûkt Ähu r[nTLk r[¥ku yhkuøke, søktíkkh Ëkíkk yMkk Äkh òuøke >>9>>
ðúíkt Ãkt[ Äkhe {nk Mkqh ðehk, Äúíkeðtík ykíktík þku¼tík Äehk
Mkwýku Ãkt[ne ðúíkfu Lkk{ Mkkhu áZt Äeh ytøkt {wrLkhks Äkhu >>10>>

(Ëkunk)
rLkh÷ku¼e rLkMfk{ ÃkwrLk, rLkMðkorË rLkhÄkh,
rLkM«u n e rLk{ko L kíkk, {w r Lkðh fhík rð[kh >>1>>
(AtË : ¼wstøke)
íksu Ëku»k YÃke Mkçku ðkík íÞkøke, ¼su Ëuð LkkhkÞýt {kuûk ¼køke
ÃkhkºkÞ r¢ÞkÄqíkne {ãÃkkLkt, níku Sð MkqLkku ßÞwtne {ktMk ¾kLkt >>1>>
fLktfkrË Äkíkq íkýku Þku ¾òtLkku, sY Ãkt[ ÚkkLku õ÷qðkMk òLkku
fhu «eík Mkuðu f÷w Úkkík fkuE, rnÞu íkkMk nqfu fr÷ðkMk nkuE >>2>>
26 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yrðãk yÄt ðkMk òýe yLkerík, Yze Mktík nqfe fhe MkqÄ herík
yrðãk íksu òu nrh ÃkkMk ykðu, shk {]íÞw òfku {nkhkuøk òðu >>3>>
fr÷ðkMk su íku Mkçku Ëqh feLku, ÷¾u Mkk{ Äk{t y¼uÚkkLk ÷eLku
nrh ðkõÞ ðkMke LkhtLkkh suíku, íkht nku økÞu Ãkkh MktMkkh íkuíku >>4>>
nrh ðkõÞ íÞkøku fnwt Xkuhòðu, Ãkzu VtË {kÞk øk÷u Ëw:¾ Ãkkðu
{wrLk fks íkune fhu ðkõÞ ðkMkk, yMkkht ÷¾u íÞkøk MktMkkh ykMkk >>5>>
fr÷ fk÷{U MkíÞfe heík feÄe, ÷¾u Lkuf Sðu {nk {kuûk ÷eÄe
yçk ÷ku¼ Mkku Mðøko {]íÞw Ãkíkk÷k, MkçkVqtrfÞu çknw ¼ktrík çkunk÷k >>6>>
MkwhtykMkwht Lkkøk {ktLkwt»k ðkfTt, {hkðtík {ktnku{ktne ÷ku¼ íkkfqt
íkurn Síkfe heík Lkefe fhefU, fnwt r[¥k{U ©enrhfwt Ähefu >>7>>

(Ëkunk)
[WË ÷ku f fu çke[{U , rVhík ÷ku ¼ fe Vku s ,
íkkne íÞkøkfe heík fnwt, yrík òfku søk ykus >>1>>
(AtË : Mktsqíkk)
nrh[ýo Wh{U ÄkhfU, fnwt çkkík yuf rçk[kh fU,
søk fk{ Ík÷ fXku h nu , Ãkw h íkeLk{U çkzòu h nu >>1>>
rË÷ nkuík yk ðeh ònefu, íkLk Lkkþ ÷ßÞk íkkrnfu,
Lkrn òuík økkuík yøkkuíkfwt, øk÷eòík Akuík yAkuíkfwt >>2>>
fr÷ fk{ su sune heíkMkU, çkËe nwt {U Ãkqhý «eíkMkU,
{wrLk Sík fk{ yhw {kLkfwt, Úkeh Ãkkt{ne nrhÚkktLkfwt >>3>>
fh yufðkh ne ¼kusLkt, íkhw ðkMk ¼q{ne ykMkLkt,
EMk heík hnu sLk òrnfwt, çkLk{ktÞ {khík íkkrnfwt >>4>>
En fk{ ðu h eÞ Sðfku , Ëw : ¾YÃk [ku h ËEðfku ,
rðnht í k fku r xf ðkt { MkU Lkrn nku í k Ãkq h ý fk{MkU >>5>>
©e nrh[rhºk 27
ð]æÄ hkuøke ytÄ çkÄehfwt, ÄLk neLk fkÞh ðehfwt,
fq÷neLk Ëqçko¤ ËeLk nu, Mkçk fk{ ®ffh feLk nu >>6>>
f]ík heík fkiLkne ytík òwt, íksu fk{ òu rðrÄ Mktíkòwt,
søk Mkðo nkhík fk{MkU, sLk íÞkøk nu yr¼hk{MkU >>7>>
íks fks «¼w ÃkË «eíkfwt, Mkçkrn fnwt yçk heíkfwt,
{wrLk Sík heík {Lkkusfwt, Mkçk Mkku çkíkkðnwt [kusfwt >>8>>

(AtË : yÄo ¼wstøke)

[÷u MLkkLk fkò, r÷Þu MkkÚk Mkkò
íkíku Mkt ø k íkkS, Lk[u ht ø k çkkS >>1>>
yíkt í kk WÍkýk, ðnu {ú ø k zkt ý k
she Mkks òu à ku , yAu yt ø k yku à ku >>2>>
frÃk heík Ít à ku , Lkest Akne ft à ku
yrík ðu ø kðt í kk, yfkMku Wzt í kk >>3>>
íkLkt YÃk íkkíkk, fhu ÔÞku { çkkíkk
¼hu òu h Vk÷e, LkÞu {kt r n Úkk÷e >>4>>
Açke Ëkh [t ø kk, fw Ë u òw t fw h t ø kk
hMke{U Vhu ÷ k, {Mkk÷k [hu ÷ k >>5>>
rËMkt í kk rËðk÷k, Aíke Ãkq h Zk÷k
Mk½u ðkøk Mkk[u , Lkxkt heík Lkk[u >>6>>
híku ïu í k hku s u , MkËk þe÷ Mkku s u
ÃkxkËkh Ãke÷u , Lk÷e Mkk÷ Lke÷u >>7>>
rfíku ht ø k fkhu , ¼hu òu h ¼khu
íke¾u ¾q ç k íkkò, rhÍu Ëu ¾ e hkò >>8>>
çkzk òu Ä ðt f k, Ähu Lkkrn þt f k,
«¼w MkkÚk «erík, hnu Mkq Ä herík >>9>>
28 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nrhËkMk Ãkq h k, MkËk yt ø k þq h k,

Mkçku rLk{ hk¾u , r{ÚÞk Lkkt r n ¼k¾u >>10>>
÷eÞu nkÚk ¼k÷k, rfÞu LkkÚk ðk÷k,
LkŠn rLk{ [q f u , Ÿzu xq f xq f u >>11>>
MkËk þe÷ Mkk[u , Lkrn rLk{ fkÞu ,
nrh fu V {kíku , hnu hkt { hkíku >>12>>
nrhfu nòq h e, «erík yt ø k Ãkq h e,
Ãkhk Ãkkh Ãkk÷k, ðú ò Äeþ ðk÷k >>13>>
økw L ke Mkt í k øÞkLke, yíkt í kk y{kLke,
¼hu «u { ¼khe, çkzu çkú ñ [khe >>14>>
øk] n e íÞkøke su íku Lkeríkíku rLkfu í ku ,
Mkçku ht ø k ¼eLku , nrh Mkt ø k ÷eLku >>15>>
fnu nku h e nku h e, Ÿzu ht ø k Íku h e,
[÷u LkkÚk þu h e, sLkt òq Ú k ½u h e >>16>>
rºkÞk økku ¾ XkZe, ÷¾e «eík çkkZe,
Íhq ¾ u rLknkhu , ÄLkt Äk{ ðkhu >>17>>
fçkw ykÃk nu h u , rºkÞk Vq ÷ çku h u ,
çkËu SíkçkkLke, søkt L kkÚk òLke >>18>>
AzeËkh xu h u , çknw çku h çku h u ,
[÷u Mkt ø k økkíku , {knk {ku Ë {kíku >>19>>
LkËe íkeh ykÞu , nrh r[¥k ¼kÞu ,
íkhw ðu ÷ e íkehk, Mkw ø kt Ä e Mk{ehk >>20>>
íknkt íkeh Mkkhe, Vq ÷ e Vq ÷ ðkhe,
yr÷÷u Mkw ø kt Ä e, hnu íkkh Mkt Ä e >>21>>
 ©e nrh[rhºk 29
(AÃkÞ)
sÞ sÞ nrh rËLkuþ, ðuþ Lkxðh r«Þu çkkLke,
¼Âõík Ä{o f w { kh, Ãkkh feLku ¼ð «kLke,
ðú í k Lki r üf {nkðeh, Äeh sLk [hLk WÃkkMku ,
«rík rËLk yrÄf «íkkÃk, Ëhþ sune ÃkkÃk rçkLkkþuu,
Mkw¾ ®MkÄw çktÄw ËeLkLk MkËk, ÷esu [hý ÷økkÞ fU,
½Lk~Þk{ nrh ynku rLkþ ðMkku, çkúñ{wrLk Wh ykÞfut >>1>>
þçËkÚko : y½ku½-ÃkkÃk, swÕ{; ynkhe-yknkhe; fuMke-ðtþLkk; zku÷ne-
ZkUøke; ftÄ-rLk¼h; y½t-ÃkkÃk; {kLkw-t {kLkku; òíkw-«{k{u÷; Mkwhhks-RLÿ; Íz÷kðu-
ðhMkkðu; ÃkwhtºkÞ-rºk¼wðLk{kt; ½kuh-Ãkqh; {wË-ykLktË; Mkr[-fk{ËuðLke ÃkíLke;
ð]»kËuð-{nkËuð, rþð; ys-RLÿ; ¼qrð-Ãk]Úðe Ãkh; òuíkMke-ßÞkurík»ke; ðúþu-
ðhMku; r{Mk-çknkLkwt; yxLkt-íkeÚkkoxLk; W÷w-{q¾o; ykíktík-yíÞktríkf; ÃkhkºkÞ-
Ãkh†e; y¼uÚkkLk-y¼ÞËkLk; Aíke-Akíke; f÷wðkMk-fr÷Lkku ðkMk.
 30 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

3
fkÔÞküf

fkÔÞküf yu MktMf]ík ¼k»kk{ktÚke Qíkhe ykðu÷ku yuf ¾qçk òýeíkku fkÔÞ

«fkh Au. Mkk{kLÞík: rðrðÄ ËuðkuLke WÃkkMkLkk fu Míkwrík økkLk YÃku yk «fkhLkk
yüfkuLkku WÃkÞkuøk ÚkkÞ Au.
rþ¾hçktÄ {trËhku{kt {qŠík«ríkck Mk{Þu ©eS{nkhksLke yk¿kkÚke
çkúñkLktË Mðk{eyu fux÷ktf yüfkuLke h[Lkk fhe Au. ynª çku hkMkküfku Ãký
Au, su{kt hMkuïh ©e f]»ýLke ÷e÷k yLku {rn{k ðýoÔÞk Au.
çkúñkLktË Mðk{eyu rðrðÄ {trËhkuLke {qŠíkykuLku «økx MðYÃk ¼økðkLk
{kLke, «Míkwík yüfkuLke h[Lkk fhe nkuE, ykÃkýu Ãký yu s ¼kðÚke yk
yüfkuLkku ©enrhLke «eíÞkÚkuo WÃkÞkuøk fhe þfeyu.
Mkk{kLÞ heíku yüfku, yu AtËkuçkØ fkÔÞku Au yLku íkuLkk fw÷ ykX [hý
nkuÞ Au. ynª yuftËh ykX yüfku ykÃku÷k Au.
(1) nrh {rn{küf
y{ËkðkË Ä{oMk¼k{kt MktMf]íkLkk «¾h Ãktrzík ði&™ðk[kÞo þk†eS
WÃkÂMÚkík níkk, íkuyku MktMf]ík ¼k»kk rMkðkÞLke yLÞ fkÔÞh[LkkLku íkwåA økýíkk.
 fkÔÞküf 31
yk òýe ©eS {nkhksu çkúñ{wrLkLku y{]íkæðrLk AtË{kt fkÔÞ hsq fhðk yk¿kk
fhe.
çkú ñ kLkt Ë Mðk{eyu {u ½ økso L kk Ãkq ð o f «økx ¼økðkLkLkku {rn{k
y{] í k æðrLk At Ë {kt þY fÞku o . òýu y{] í kLke s ð»kko òu E ÕÞku ! Mkt M f] í k
fkÔÞLke íkku÷u ykðe þfu íkuðwt, yk nrh {rn{küf Au. yk{kt nrh {rn{k,
÷e÷k [rhºk yLku ytøkkuLkwt yËT¼wík ðýoLk Au. þk†eS yk fkÔÞh[LkkÚke
«¼krðík ÚkkÞ Au .
(1)
f{÷{w ¾ ¬, fhf{÷, f{÷ Lkkr¼ yíkh¬,
fhsøk çkwÄ sLk þktrík fh, fw÷ þw¼ Ä{o rík÷¬,
fw÷ Ä{o rík÷¬, X{f ½h¬, f{o þw¼¬ ¢kuÄ fh¬,
f{h fMk¬, ftMkðĬ, fÚkLk yÚk¬, fki÷ Lkþ¬,
fÃkx nh¬, feŠík Äh¬, ¢ík yíkh¬, fr÷òwøk Z¬,
fki f ÷¾¬, fhLk yh¬, fnu çkú ñ n¬,
f{÷ {w ¾ ¬ fhf{÷.
þçËkÚko : yíkh¬-íkfoLk ÚkE þfu íkuðwt; çkwÄ-çkkuÄ-WÃkËuþ; f{X-fk[çkku-
fq{o; fMk¬-fMkeLku; fki÷-ðk{{køko, ÷Ͼf-òiÞk-òÛÞkt.
©enrhLkwt {w¾ f{÷ Mk{kLk yLku nMík f{÷Lke Ëktze Mk{kLk þku¼u Au.
ßÞkhu f{÷ Mk¼kLk Lkkr¼Lkku íkku rð[kh s þku fhðku ? ©e nrh søkíkLku çkkuÄ
fhLkkh, nrh¼õíkLku þktrík yÃkoLkkh yLku Ä{of¤ q Lkk rík÷fYÃk Au. yks Ä{of¤q Lkk
rík÷f YÃk fk[çkkLkwt YÃk Äkhý fhe Ãk]ÚðeLkk WØkhLkwt þw¼ fkÞo fhLkkh íku{s
¢kuÄ fhe fB{h fMke ftMkLku {khLkkh níkk. suLkwt ðýoLk Lk fhe þfkÞ íkuðk yk
nrhyu ðk{{køkoLkku Lkkþ fÞkuo Au. fÃkxeykuLku {nkík fÞko Au. íkuyku s feŠíkLku
Äkhý fhLkkh, yþõÞLku þõÞ çkLkkðLkkh yLku fr÷ÞwøkLku Zktfe ËuLkkh Au.
íkuyku s MkqÞkorËf ÃkËkÚkkuoLku WíÃkLLk fhLkkh Au. íkuykuLku fkuEfu s òÛÞk Au.
ykÚke çkúñkLktË Mðk{e Mkk[wt fnu Au fu su{Lkk {w¾ yLku nkÚk f{¤ Mk{kLk
Au, íkuLkku {rn{k Ãký yÃkkh Au.
 32 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(2)
Xkn Ähê Xef nu , Xku f neXku h Mkw { ê,
Xk÷ søkê XkX Ãkh, XhXð ÃkË r[ík nê,
XhXð ÃkË nê, Xhý sLkê, Xe{ f{ê,
Xt ¼ yøkê, Xkx {Úkêt , Xk{ yr{ê,
X÷çk Mkw h ê, Xnh {Äê, Xef Ëíkê,
Xøký, çkr÷ê, X{f íkLkwê, XkLk rðsê Xu÷ Lk ¼ê
Xkz ðú Ä ê, Xku h çkú ñ ê, Xkn Ähê Xef nu .
þçËkÚko : XkufneXkuh-XufXufkýu-Mkðoºk; Xk÷-Xk÷w-ÔÞÚko; nê-nXÞkuøke;
Xhý-yk©ÞMÚkkLk; sLkê-÷kufkuLkwt; Xt¼-MÚkt¼; {Úkê-{tÚkLk fhðwt; {Äê-{æÞ{kt.
©enrh y[÷ÃkËLku Äkhý fhLkkh yLku Mk[hk[h{kt ðkMk fhLkkh yÚkkoíkT
ÔÞkÃík Au. yk Xk÷k-ÔÞÚko søkík{kt íku{Lkku XkX swËku Au. yÚkkoíkT íku {kÞkÚke
Ãkh Au. ykÚke íku{Lkk ÃkËf{÷{kt nXÞkuøkeyku r[¥kLku ÂMÚkh hk¾u Au. yk{
nXÞkuøkeyku suLkk ÃkË{kt ÂMÚkh ÚkÞk Au yuðk ¼økðkLk ©enrh ÃkkuíkkLkk ¼õíkku
{kxu Ãký XhðkLkwt Xk{-Xufkýwt Au yÚkkoíkT yk©ÞMÚkkLk Au, suýu fq{o YÃk Äkhý
fhe, {tËhk[÷Lkku Úkt¼-hðiÞku Äkhý fhe yLku (Mk{wÿ) {tÚkLkLkku XkX håÞku
níkku. yk ÃkAe y{]íkXk{-y{]íkfwt¼ «kÃík Úkíkkt íku{ýu íku ËuðkuLkk nkÚk{kt ykÃÞku
níkku. ßÞkhu Ãkkuíku Ëuð-ËkLkðku ðå[u Q¼k hÌkk níkk. ykÚke Ëuðku{kt Xef heíku
y{]ík ËuðkÞwt. yk WÃkhktík ©enrhyu ðk{Lk YÃk Äkhý fhe çkr÷hkòLku XøÞku.
yLku Þ¿kMÚkkLk{kt rðhkxYÃk Äkhý fhðk Q¼k Q¼k s þhehLku ðÄkÞwO yLku
ykfkþLku Xu÷ku {kÞkuo. ykðwt rðhkx MðYÃk {khwt XhðkÃkýwt Au, yÚkkoíkT þhýYÃk
Au yLku íku s y[÷YÃku Mkðoºk ÔÞkÃík Au yu{ çkúñ{wrLk fnu Au.
(3)
zt z Wzt z w zh rLkzh, zZ Äh áZ {rn {t œ
zøkík Lk yzøk çkú ñ t œ zh, zh {h Ëi í Þ «[t œ
zh ËiíÞ «[tœ zký Wztœ zøk çkúñktœ zkÃk y¾tœ
zf Mkw h ¾t œ zhý rðíkt œ zZý Ãk¾t œ zk÷ sLkt œ
 fkÔÞküf 33
zki ÷ fht œ z{h Äht œ zt ¼ rð¾t œ zt M k fw ¼ t œ
zki ¢u Mkw Ãktœ zuh Whtœ zkuh çkúñœ ztz Wztœ zh rLkzh
þçËkÚko : ztz-Ëtz fhLkkh; {rn-Ãk]Úðe; {tœ-{tz¤-Mk{Mík; zký-Ëký
÷uLkkh; zkÃk-znkÃký; fw¼tœ-fki¼tze; Ãktœ-Ãkkuíku; zki-zwfh-ðhkn.
©enrh WËtz ÷kufkuLku Ëtz fhLkkh yLku zhÃkkufLku Lkezh çkLkkðLkkhk Au
íkuyku {rn {tz÷ yÚkkoíkT Mk{økú Ãk]ÚðeLku ÃkkuíkkLke ËkZ Ãkh Äkhý fhLkkh Au.
íkuyku y[÷-yzøk Au. íkuyku Mk{økú çkúñktzLku zhkðLkkh-ÄúwsðLkkh Au yLku
íku{Lkk ¼ÞÚke {nkfkÞ hkûkMkku Ãký zhe ¼hu Au. suLkk Úkfe «[tz ËiíÞku zhu
Au yuðk ©enrh WÆtz yuðk yÄ{ ÃkkMkuÚke Ëký ÷u Au. yÚkkoíkT Ëtz fhu Au.
íkuyku çkúñktzLku ÄúwòðLkkh yLku Ãkqýo fwþ¤íkkðk¤k Au. ËuðkLkwt ¾tzLk fhLkkhk
yuðk yMkwhkuLku íkuyku Ëtz ËuLkkhk Au. rðíktz {[kðLkkhk suLkk ðzu ¼Þ Ãkk{u Au
íkuyku Ãkk¾tzeykuLku Ëkxe ËuLkkh yÚkkoíkT Ä{fe ykÃkLkkh Au. nrhsLkLku çkuMkðkLke
zk¤ Ãkh yÚkkoíkT MkkÄwLkku ïktøk MkS, nMík {wÿk fhe ZkUøk fu Ët¼ fhLkkhLkwt
¾tzLk fhLkkh, ¼úük[kheLku ¼kLk fhkðLkkh, ðhknLkwt YÃk ÄhLkkh ¼økðkLk
«rík çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu íkuykuLkwt ÓËÞ s MkðoLkwt yk©Þ MÚkkLk çkLke hnu
Au. íku s WÆtzLku Ëtz ËuLkkhk Au.

(4)
Zkn fw { ë Zkf ßÞw t , ®Zøk íku s çk÷ yë;
Zk÷ ¼õík íkLk Mkns Z÷, Z÷ yZ÷f Ãkhøkë,
Z÷ yZ÷f økë, rZøk çkw r Ø yë, Z÷ý sLkt ë ,
Zf fwhë, Zkirøk rð{wë, Xfý WËë Zk÷w Whë, Zuh Mkw¾ë,
Zk÷e søkë, Zf Mkw h{ëk, Zkn fZë, Zu h hsë
ZçkLk ÃkZë, Zk÷ ðú»kë, Zçk çkúñë Zkn fw{ë, Zkf ßÞwt.
þçËkÚko : fw{ë-ÃkkÃkf{o Ëwüíkk; ®Z{-Ãkqts-Zøk÷ku; yë-yËT¼wík; Zk÷w-
Zk÷; hsê-Äq¤Lkku Zøk-Ãk]Úðe
nu ©enrh, su{ Ãk÷kþð]ûkLku Mknus{kt W½kze ÃkzkÞ Au, íku{ fw{ë
yÚkkoíkT ËiíÞkuLkk ¼Þtfh økZLku ík{u Ãkkze Lkkt¾Lkkh Aku, ykÃkLkk íkusÃkqts yLku
 34 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

þÂõík yËT¼wík Au. ík{u ¼õíkkuLke Zk÷YÃk yÚkkoíkT hûkýnkh Aku. íku{Lkk
«íÞu ík{u økkZ heíku yLku yZ¤f ZLkkhk Aku. ykðk yZ¤f Z¤Lkkh yuðk
nu ©enrh, ykÃk yËT¼wík çkwrØ ðzu sLksLkLke Zk÷YÃk yÚkðk hûkýkÚkuo
yZ¤f Z¤ku Aku. ykÃk ¾hkçk ÷íkLku ZktfLkkh yLku {q¾koykuLku {kxu Ãký
ZktfýYÃk Au. ykÃkLkwt ðûk:MÚk÷ s Zk÷ Mkh¾wt çkLke hnu Au. ykÃk Mkw¾Lkk
Zøk Mk{kLk Aku. søkLku Zk¤e ËuLkkh yÚkkoíkT søkLkku Lkkþ fhLkkh, Ãkk¤Lkkh
yLku MksoLknkh Aku. ®ÃkzYÃk yLku çkúñktzYÃk Aku. ¼ðs÷Úke íkkhLkkh, Ä{oLku
{kxu Zk÷YÃk yÚkkoíkT Ä{ohûkf Aku. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu {khk íkkhýnkh
©enrh ÃkkÃkLkk Ãký ZktfLkkh Au.
(5)
íkhík íkw M ík rík{híkh, rºk¼w ð Lk íkh÷ ík¾¥k,
íkkhý sLk çkwÄ íkLk Ähík, íkLk {Lk nhík rðÃk¥k,
íkLk nhík rðÃk¥k, íkku z y{¥k, ík¥ð fn¥k,
rºkLkÞLk Lk¥k, rºkÞ Mkwh Lk]ík, íkLkf nMk¥k, íkçk÷ çksík,
íkðLk fh¥k, íkx s÷ {¥k,
ík¢ nh¥k, íkfík Mkwh¥k, íkkLk ÷n¥k, íkLkwík Mð{¥k,
íkw{÷ Qõík, íkð çkúñ ¼ú¥k, íkhík íkwh¥k rík{híkh.
þçËkÚko : íkhík-s÷Ëe; rík{h-ríkr{h-ytÄfkh; ík¾¥k-íkÏíkLkMkeLk;
y{¥k-¾kuxk {¥kku, sqX; ík¥ð-Mkkh; rºk-ºký; rºkÞ-†e; Wõík-ðkýe.
©enrh y¿kkLkYÃke ytÄfkhÚke íkífk÷ íkkhLkkh Au. íkuyku Mðøko, {]íÞw
yLku Ãkkíkk¤ yu{ ºký ÷kufLkk íkÏíkLkþeLk Au. íkuyku sLksLkLkk íkkhýnkh
yuðk çkwØLkk yðíkkhe Au yLku ÷kufkuLkk íkLk-{LkLke rðÃkr¥kLku nhLkkh Au. íkuyku
ËunLkk Ëw:¾Lku Ëqh fhu Au yLku ¾kuxk {ík{íkkLíkhkuLku íkkuze ÃkkzLkkh Au. íkuyku
þk†kuLkku Mkkh fnuLkkh Au. su{Lku rºkLkuºkuïh yuðk rþðS Ãký Lk{u Au, su{Lkk
MkL{w¾ yÃMkhkyku Lk]íÞ fhu Au, yLku ÂM{ík MkkÚku íkçk÷kLkk íkk÷ MkkÚku MíkðLk
fhu Au. su ©enrhyu f]»ý MðYÃku Þ{wLkkLku íkxu WL{ík çkLke su{Lke AkMk Zku¤e
Lkkt¾e, yuðe økkuÃkeykuyu íkku f]»ý Mkk{u íkkfe hneLku íkk÷ MkkÚku økkLk fÞwO. yu
heíku f]»ýu ÃkkuíkkLkk {¥kLkku rðMíkkh fÞkuo yÚkkoíkT ¼Âõík «rík «erík ðÄkhe yLku
 fkÔÞküf 35
suLku suLku {éÞku íkuLku ðkýeÚke ðþ fÞkuo. íÞkhu çkúñ{wrLk fnu Au fu ykðk ©enrhLkku
nwt ËkMk Awt. íkuyku íkku y¿kkLk YÃke ytÄfkhLku íkwhík Lku íkwhík Ëqh fhLkkhk Au.
(6)
rÚkh Mk{hÚÚk ÚkkLk rÚkh, Úkõík þu þ økw ý fÚÚk,
rÚkh Úkh «u h f yf÷ Úk÷, Úkx nxðý çk÷ nÚÚk,
Úkx nýðx nÚÚk ÚkkLk ÃkhÚÚk, Úkt¼ søkÚÚk, Úkq÷ íkLkÚÚk,
ÚkkÃk MkwÃkÚÚk, ÚkkrLk ¼hÚÚk, rÚk¥k þw¼-fÚÚk, Úkkn Lk økÚÚk,
ÚkLk çkrf {ÚÚk, Úkqf rð¾ÚÚk, Úkeh MkwýÚÚk, ÚkLkf Lk[ÚÚk.
Úkz ¼w Lk ¼ÚÚk, Úk÷ s÷MkÚÚk,
Úkku ¼ çkú ñ ÚÚk, rÚkh Mk{hÚÚk ÚkkLk rÚkh
þçËkÚko : ÚkkLk-MÚkkLk; þuþ-þu»kLkkøk; [h-[r÷ík, yf÷-Lk f¤e þfkÞ
íkuðwt y÷kirff; Úkh-{kuxwt-Mk{wËkÞ; ÃkhÚÚk-{kÞkÚke Ãkh; Úkt¼-MÚkt¼-ykÄkh;
Úkq÷-MÚkq÷; [wÃkÚÚk-MkíÄ{o; Úkkn-Ãkkh; økÚÚk-økkÚkk; ÚkLk-MíkLk; rð¾ÚÚk-rð»k;
¼q-Ãk]Úðe; Lk-ykfkþ.
©enrh MkËk ÂMÚkh yLku Mk{Úko Au. íku{Lkwt rLkðkMkMÚkkLk yÚkkoíkT yûkhÄk{
Ãký MkËk y[÷ Au. su{Lkk økwýøkkLk økkíkkt þu»kLkkøk Ãký Úkkfe òÞ Au. yk{
y÷kirff MÚkkLk{kt hnuLkkh ©enrh [÷ yLku y[÷Lkk «uhfYÃk Au. su{Lke
¼qòLke íkkfkíkÚke yMkwhkuLkk Mk{wËkÞu Ãký nxe sðwt Ãkzu Au. yk{ ¼qò ðzu
{kuxk {kuxk hkûkMkkuLku nXkðLkkh ©enrhLkwt MÚkkLk {kÞkÚke Ãkh Au. søkíkLkk MÚkt¼
yux÷u fu ykÄkhYÃk Au. íkuyku íkLkÚke MÚkq÷YÃk yÚkkoíkT Ãkwü Au. íkuyku MkL{køkoLkk
MÚkkÃkf yLku ¼hík¾tzLku rð»ku su{Lke þw¼ fÚkk «ÏÞkík-ÔÞkÃík Au su{Lkk økwýkuLke
økkÚkkLkku fkuE Ãkkh LkÚke. su{ýu ÃkqíkLkkLkk MíkLkLku [qMke rð»kLku Úkqtfe LkktÏÞwt. íku
s ¼økðkLku økkuÃkeykuLkkt økeíkkuLku ÂMÚkh ÚkE Mkkt¼éÞk yLku ÚkLkkf Úki Úki fhe
Lk]íÞ fÞwO. íku ©enrh Ãk]Úðe yLku ykfkþLkk ykÄkhYÃk Au yLku s¤-MÚk¤{kt
ÔÞkÃík Au. ykðk ¼økðkLku çkúñkLktËMðk{eLkku nkÚk Ãkfze hkÏÞku Au. íku s ÃkkAk
MkËk ÂMÚkh yLku Mk{Úko Au. íku{Lkwt MÚkkLk yÚkkoíkT yûkhÄk{ Ãký ÂMÚkh Au.
 36 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(7)
Ëku » k MkhÆ rË÷ Ë{Lk, Ëw ¢ eík ËnLk ËhÆ,
Ëw ø ko r LkðkMk rËLku þ Ëw r Lk, Ë¥k Mðøkík çku n Æ,
Ëík Mð{ík çkunÆ, n{ík «{Æ, Ëþík «ðÆ Ëwõík ËnÆ nkMk Mkw¾Æ
rË÷ çkw r Ä «Æ, Ëq h fw { Æ, Ëw ü Ëw ¾ Æ, ËkrLk {hÆ,
Ëqhøkrík AÆ, nrhÆnhÆ, ËeLk ðhÆ, Ë÷ý ËhÆ rËrÃík ÄhÆ
ËkMk çkú ñ Æ, Ëku » k yhÆ rË÷ Ë{Lk.
©enrh fk{krËf Ëku»kkuLku rË÷{kt Ë{Lk fhe Ëqh fhLkkh yLku Ëw»f]íÞ yÚkkoíkT
ÃkkÃk f{kuoYÃke ËËoLkwt ËnLk fhLkkh Au. ËwøkorLkðkMk-økZÃkwh yÚkkoíkT økZzk rLkðkMke
çkLke ËwrLkÞk{kt MkqÞoMk{kLk «fkrþík çkLke ÃkkuíkkLkk {íkLku çkunË rðMíkkhe ËeÄku
Au. yk{, MðøkíkLku çkunË rðMíkkhLkkh ©enrhyu W¥k{ WÃkËuþ ykÃke «{kËLku
¾t¾uhe, Ëw»f]íÞku, yÚkkoíkT ÃkkÃkLku çkkéÞkt yLku rLks ¼õíkkuLku Mkw¾ ykÃÞwt Au.
¼Âõík¼ÞwO rË÷ yLku MkL{rík ykÃke, r{ÚÞkr¼{kLkLku Ëqh fÞwO Au. ËwükuLku MktíkkÃke,
ËkLke yLku þÂõíkþk¤eLku Ä{o íkhV ðkéÞk Au. Ëwü çkwrØLku AuËe, ËrhÿíkkLku
nhe, ËeLksLkkuLku ðhËkLk ykÃÞkt Au, ËËoLku ˤLkkh yÚkkoíkT Ãkezk xk¤Lkkh yLku
fktrík yÚkkoíkT ykusMkLku Äkhý fhLkkh Au. çkúñkLktË Mðk{e suLkk ËkMk Au yuðk
©enrh fk{krËf Ëku»kkuLku rË÷{kt Ë{Lkkh yÚkkoíkT rðfkhkuLku rðËkhLkkh Au.
(8)
Ä{o Äw h t Ø ÄhLke Äh, Ä{o L kt Ë ðÃkw þw Ø
Äh ðúík áZ Wh æÞkLk Äh, ÄLk ÄLk íkLkwt Äh çkwØ.
ÄLk ÄLk íkLkw çkw Ø , Ä{o rðþw Ø
ÄhLke «çkwØ æðtMk rðhwØ, æðuMke yçkwØ, æÞkLk rðçkwØ,
Äkð WåØt, Äkiík ÃkxØ, Äzf yÄØ Äúík {ík WØ,
æðrLkík yÄØ Äh Wh rMkØ,
ÄLkw » k ÄhØ ÄMkík øk{Ø ½h çkú ñ {Ø
Ä{o Äw h t Ø ÄhLkeÄh
þçËkÚko : Ä{oLktË-Ä{oËuðLkk Ãkwºk; ðÃkw-þheh; íkLkw-Ëun; æðtMk-Lkkþ; æðuMke-
îu»ke; yçkwØt-y¿kkLke; Äkiík-ÄkuÞu÷k; Ãkx-ð†; yÄ-ÃkkÃk; økku-øk{Øt-Ãk]Úðe.
 fkÔÞküf 37
©enrh hk{kLktË Mðk{e ÃkkMkuÚke Ä{oLke Äqhk Äkhý fhLkkh, ÄhýeÄh
yÚkkoíkT Ãk]ÚðeLku Äkhý fhLkkh, y{krÞf yuðk þwØ þhehLku Äkhý fhLkkh
Ä{oËuðLkk Ãkwºk Au. ©enrh áZ ðúíkkuLku Ãkk¤Lkkhk yLku ÞkuøkeykuLku æÞkLkYÃk Au,
ykðk ©enrhyu çkwØkðíkkh Äkhý fÞkuo níkku. íku{Lku ÄLÞ Au, su{ýu Ãk]Úðe
Ãkh çkkuÄ ykÃke rðþwØ Ä{oLke MÚkkÃkLkk fhe Au yLku yuÚke rðhwØ {ík ÄhkðLkkhLkku
Lkkþ fÞkuo Au. ykÚke y¿kkLkðþ ÷kufku îu»ke çkLÞk Au ßÞkhu «çkwØku ©enrhLkwt
æÞkLk Ähíkk ÚkÞk Au íkuÚke íkuyku-«çkwØku Qæðo økríkLku «kÃík fíkko ÚkÞk Au.
©enrhyu ÄkuÞu÷ ïuík ð†ku Äkhý fÞko Au. ykÚke {r÷Lk yuðk ÃkkÃkf{kuo
Äzfðk ÷køÞkt Au. íku{ýu WØð {íkLku Äkhý fÞkuo Au. ykÚke søkík{kt ynku¼kð
æðÂLðík ÚkÞku Au, suLku rMkØÃkwhw»kkuyu ÓËÞ{kt Äkhý fÞkuo Au, suyku ÄLkw»Þ Äkhý
fhe Ãk]ÚðeLke hûkk {kxu íkuLkk íkhV ÄMke økÞk Au. ykÚke ykðk ©enrhLku çkúñkLktË
Mðk{eyu Ãký rË÷{kt Äkhý fÞko Au. Ä{oLke Äwhk Äkhý fhLkkh íku s ÄhýeÄhu
Ä{oLkku WØkh fÞkuo Au.
(2) nrhf]»ýküf
©eS {nkhksLke nÞkíke ËhBÞkLk su su rþ¾hçktÄ {trËhkuLkwt rLk{koý
fkÞo nkÚk ÄhkÞwt níkwt, íku{kt «íÞûk fu Ãkhkuûk heíku çkúñkLktË Mðk{e íkuLkwt ËkrÞíð
Mkt¼k¤íkk níkk. ðzíkk÷, {q¤e yLku sqLkkøkZ {trËhLke h[Lkk{kt íkku íku{Lke
«íÞûk Ëu¾hu¾ níke. yk {trËhkuLke «ríkrcík {qŠíkykuLku ©eSLku «økx MðYÃku
Mk{S çkúñkLktË Mðk{e MíkwríkøkkLkLke h[Lkk fhe Au. {q¤e {trËh{kt nrhf]»ý
{nkhksLke «ríkck Úkíkk, íku{Lku «økx MðYÃku MkL{w¾ Mk{S su MíkwríkøkkLk
fhu Au, íku yk nrhf]»ýküf Au. yk fkÔÞ{kt nrhf]»ý {nkhksLkk økwý-fkÞkuoLkku
{rn{k ðýoÔÞku Au. «Míkwík fkÔÞ zªøk¤e ¼k»kk{kt yLku [[ohe AtË{kt Au.
(1)
Ä{o ð{o {{o Äkh VhLk {hLk nhLknkh
[hLk þhLk fhLk Ãkkh, yrík WËkh Mkku n u ,
rník f]ík r[ík rLkík nw÷kMk, Mxík r{xík rðfx ÃkkMk,
«u { Lku { yrík «fkMk, ËkMk nkMk {ku n u ,
 38 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Ar÷ yLkwÃk YÃk çkrLkík, nh»k ykuÄ þkuf nrLkík,

ÄLk ÄLk sw ç kkLke ¼rLkík yøkrLkík LkhLkkhe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søk fh ðh økwý snks,
«økx Mkt ø k ÷u Mk{ks, ¢ks ¼õíkfkhe.
þçËkÚko : ð{o-çk¾íkhYÃk; VhLk-Vuhku; f]ík-fhLkkh; ÃkkMk-VktMkku; Lku{-
rLkÞ{; çkrLkík-çkLke; yku½-{kuò; ðh-W¥k{-©uc.
nu Ä{oLkk hûkf, {{oLku òýLkkh, sL{-{hýLkk VuhkLku xk¤Lkkh, ÃkkuíkkLkk
[hýLku þhý ÚkLkkhLku Ãkkh WíkkhLkkh yuðk ykÃk yríkþÞ WËkh yLku
þku¼kÞ{kLk Au.
nu {nkhks, ík{khk r[¥k{kt nt{uþkt søkíkLkwt fÕÞký fhðkLkku WíMkkn-
ykLktË «økxu Au. ík{khk Lkk{ hxýÚke rðfx yuðk Þ{ ÃkkMkLkku ¼Þ x¤e òÞ
Au. ík{u «u{¼Âõík yLku rLkÞ{ðúíkkuLke yk¿kk fhe, íkuLkku ¾qçk «[kh-«Mkkh
fÞkuo Au. ík{khwt nkMÞ ¼õíksLkkuLku {kun Ãk{kzu íkuðtw Au.
nu nrhf]»ý, ík{khe yk «rík{k yLkwÃk{ çkLke Au. íkuLku òuELku nh¾Lkk yku½
QA¤u Au yLku þkufLkku Lkkþ ÚkkÞ Au. ykÃkLkwt ykðwt YÃk òuE ËþoLkkÚkeo nòhku Lkh-
Lkkheyku ÄLÞ ÄLÞ yuðe ðkýe çkku÷e QXe Au. yÚkkoíkT ðkn ! ðkn ! fhu Au.
nu søkíkLkk MksoLknkh, W¥k{ økwýkuLkk ðknf-snksYÃk, ¼õíksLkkuLkk
WÄkhLkk fkÞo {kxu Ãkkt[Mkku Ãkh{ntMkku MkkÚku «økx ÚkLkkh, nrhf]»ý {nkhks,
ík{khku sÞ Úkkyku. sÞ òyku.
(2)
«u { ft Ë [t Ë òu h , rLkh¾ nh»k sLk [fku h ,
¼w s øk økkík hkík ¼ku h , y½ fXku h íkku h u ,
«rLkÃkík ¢ík nhík ÃkkÃk, nhMk ÃkhMk yrík ËwhkÃk,
x÷ík rºkrðÄ rðrðÄ íkkÃk, ÔÞkÃk Mkçk rn Xkuhu,
yøk søk ys øks ykYZ, «MkhLk sMk rfhLk «kiZ,
{ík f] í k Lkrn {Lkt í k {ki Z , økq Z [rhík ¼khe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søkfh ðh økwý snks,
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õík fkhe.
 fkÔÞküf 39
þçËkÚko : ftË-{q¤; òuh-òuze; ¼wsøk-MkÃko, yrn þu»kLkkøk; y½-ÃkkÃk;
{kiZ-{qZ-{q¾o; «rLkÃkík-rðLktíke-«kÚkoLkk; ¢ík-fhu Au; ÃkhMk-MÃkþo; «kiZ-rðþk¤-
[kuíkhV.
nu nrhf]»ý, ík{u «u{Lkk {q¤kÄkh Aku. ík{khwt {w¾ òýu [tÿLke òuz
Lk nkuÞ ! ykÚke s [fkuh YÃke ¼õíksLkku nh¾Úke ík{Lku s LkehÏÞk fhu
Au. þu»kLkkøk hkík-rËðMk ík{khk s økwLkøkkLk økkÞk fhu Au. ík{khwt økkLk fXkuh
ÃkkÃkf{kuoLku Ãký íkkuze Ãkkzu Au. ykÃkLku rðLktrík-«kÚkoLkk fhðkÚke ÃkkÃkLku nhe
÷ku Aku. ík{khwt ËþoLk yLku [hýMÃkþo Ëw÷o¼ Au. Mkðo ÔÞkÃkf yuðk nu
nrhf]»ý {nkhks, ykÃkLkk ËþoLk {kºkÚke LkkLkk «fkhLkk s Lkrn, Ãkhtíkw
rºkrðÄ íkkÃkku x¤e òÞ Au.
nu {nkhks, ík{u MÚkkðh Aku, ík{u støk{ Aku. ík{u ykrË-yLkkrË Aku.
ÃkkAk ík{u s nkÚke Ãkh ykYZ ÚkE VhLkkh Aku. ík{khe feŠíkYÃke rfhýku [kuíkhV
Vu÷kÞu÷kt Au. yk{ Aíkkt {íkðkËe {q¾o÷kufku ík{Lku {kLkíkk LkÚke. fkhý fu
ykÃkLkwt [rhºk yrík økqZ-hnMÞ{Þ Au. yuðk nu nrhf]»ý {nkhks ík{khku
sÞ Úkkyku.
(3)
{tøk÷ çk÷ «çk÷ {qh, ËhþLk sLk rð½Lk Ëqh,
Mk{sík þw ½ ú rðçkw Ä Mkq h , Ãkq h Mkw f ] í k Ãkkðu ,
rLkh¾ík ®[íkfku rLkhkuÄ, çkwrÄ fh Mkw¾ ¼h «çkku¤,
MkhMk hnMk ÷u í k þku Ä , òu Ä ¢ku Ä òðu ,
øku{ øknLk ËnLk øÞkLk, Ëw:¾nh Mkw¾ Ëuík ËkLk,
ºkýðík søk fhLk íkkLk, {kLk sh W¾khe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søkfh ðh økwý ßnks,
«høkx Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õíkfkhe.
þçËkÚko : {qh-{q¤; rðçkwÄ-«¾h çkwrØþk¤e; Mkwf]ík-ÃkwÛÞ; rLkhkuÄ-
yxfkððwt; «çkkuÄ-WÃkËuþ; hnMk-hnMÞ; ºkýðík-íký¾÷k Mk{kLk; W¾khe-
W¾kze.
nu {nkhks, ík{khwt çk¤-ÃknkU[ {tøk÷{Þ «çk¤ {q¤ Mk{kLk Au. suLkk
 40 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ËþoLk {kºkÚke nrhsLkkuLkkt rðÎLkku Ëqh ÚkkÞ Au. yk{, «¾h çkwrØ{kLkku yLku
Ëuðíkkyku áZÃkýu Mk{su Au. ykÚke íkuyku ÃkrhÃkqýo yuðk ÃkwÛÞLku Ãkk{u Au. ík{khe
yk {qŠíkLku Lkeh¾íkkt {Lk íku{kt s yxfe òÞ Au - ÂMÚkh ÚkkÞ Au. ík{khku
WÃkËuþ yLku Mk{sý Mkw¾ ykÃku íkuðk çkLke hnu Au. WÃkËuþ{ktÚke Q¼e Úkíke
Mk{sý Mkkh{ktÚke Ãký Mkkh þkuÄe ÷u Au yÚkkoíkT økúný fhu Au. ykÚke ¢kuÄkrËf
ÞkuØkyku-{LkLkk Ëw~{Lkku Ëqh ÚkkÞ Au. ík{khk WÃkËuþLkwt øknLk ¿kkLk øku{-y¿kkLkLku
çkk¤e Lkk¾u Au, Ëw:¾Lku nhu Au, Mkw¾Lkwt ËkLk fhu Au, Ëunkr¼{kLkLku sz{q¤Úke
W¾kze Lkkt¾e, søkíkLku íký¾÷k Mk{kLk økýðkLke Mk{s{ fu¤ðe ykÃku Au.
yuðk nu nrhf]»ý {nkhks, ík{khku sÞ Úkkyku.
(4)
íkLkwt çkLk ÄLk rºkøkwLk íkeík, Lkkiík{ {ú{ ysçk Lkeík,
«rLkÃkík hík Lkð÷ «eík, rð©{eík çkkLke,
ðhË {hË yrík «ðeLk, yhË ËhË sLk yÄeLk,
fçk çk÷ ¾÷ rLkçk÷ feLk, ËeLkLk Mkw ¾ ËkLke,
Mkw t Ë h ðh ¢kt r ík MkhMk, çku L k Lku L k ÃkeÞq » k ðhMk,
ÃkkÃk íkkÃk r{xík ÃkhMk, íkhMk LkhMk xkhe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søk fh ðh økwý ßnks,
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õík fkhe.
þçËkÚko : íkLkwt-þheh; íke÷-Ãkh; {ú{-{{o-hnMÞ; çkkLke-ðkýe; f÷-
f¤Úke; rLkçk÷-rLkçko÷; çkuLk-ðuý-ð[Lk-ðkýe; LkhMk-LkXkhe; LkhMke.
nu {nkhks, ík{khwt ~Þk{ þheh rºkøkwýkíkeík Au yLku sL{ Äkhý fhðkLkwt
hnMÞ-{{o yòÞçk Aíkkt MkËk W¥k{ Au. ík{khe rLkík LkqíkLk «eíkÚke MíkwríkøkkLk{kt
hík hnuLkkhe ðkýe-Ëuðe Ãký rð©r{ík-Úkkfe òÞ Au. yÚkkoíkT ðkýeÚke ykÃkLkk
økwýkuLkku Ãkkh ykðíkku LkÚke. nu ðhËkLk ykÃkðk{kt yrík fwþ¤ yÚkkoíkT WËkh
ykÃk LkhYÃk yÚkkoíkT Ãkqýo Ãkwhw»kku¥k{ MðYÃk Aku. ykÃkLku ykÄeLk ÚkLkkhLkk Ëw:¾
Ëqh fhLkkh Aku. yÚkkoíkT ykÃkLkk ykr©ík ÚkLkkhLkk Ëw:¾ ¼ktøkku Aku. ykÃku f¤Úke
yLku çk¤Úke ËwüsLkkuLku rLkçko÷ fÞko Au yLku ËeLksLkkuLku Mkw¾ ykÃÞwt Au.
nu {nkhks, ík{khe fktrík-þku¼k MkwtËh Au, Mk-hMk Au, ©uc Au. ík{khe
 fkÔÞküf 41
ðkýe yLku Lkuºkku{ktÚke y{]ík ðhMku Au. ík{khk MÃkþo {kºkÚke ÃkkÃkf{kuo yLku
ÃkrhíkkÃkku Ëqh ÚkkÞ Au. MkkÚku MkkÚku LkXkhe yuðe ík]»ýkyku x¤e òÞ Au. yuðk
nu nrhf]»ý {nkhks ! ík{khku sÞ Úkkyku.
(5)
Lkð÷ «çk÷ f{÷ Lku L k, ðeh Äeh y{÷ çku L k,
ËLkw s Ëw ü fü Ëu L k, {u L k Mku L k {khu ,
sÞ Äw r Lk {w r Lk ðú t Ë MkkÚk, Ëw : ¾nh ðhËkLk nkÚk
sLk yÄeLk ËeLkLkkÚk, fu yLkkÚk íkkhu ,
rLks sLk ÄLk MkwÄ rLkfu÷, rð{w¾Lk Ëw:¾ þkuf Ëuík,
nhík rðÃkík yr{ík nu í k, ÷u í k søk Wøkkhe.
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søkfh ðh økwý snks,
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õíkfkhe.
þçËkÚko : «çk÷-íkusMðe; y{÷-rLk{o÷; çkuLk-ðkýe-ð[Lk; ËLkwrs-
ËkLkð; {uLk-fk{Ëuð-{ËLk; rLkfuík-½h-yk©Þ.
nu {nkhks, LkqíkLk WrËík ÚkÞu÷k f{÷ Mk{kLk ík{khk íkusMðe Lkuºkku
Au. ßÞkhu ðehíkk¼he-WíMkkn «uhf yLku znkÃký ¼hu÷e ík{khe y{÷-rLk{o¤
ðkýe Au. ík{u ËkLkðku yLku ËwükuLku fü ykÃkLkkh yLku fk{ËuðLke MkuLkkLku {khe
nXkðLkkh Aku. ík{u Mktík {tz¤ MkkÚku sÞ sÞfkhLke ÄqLk fhLkkh-økkLkkh yLku
fhf{÷ ðzu Ëw:¾ nhðkLkwt ðhËkLk ykÃkLkkh Aku. nu ËeLksLkkuLkk LkkÚk, ík{khk
su ykr©ík çkLÞk Au íkuLkku íku{s fux÷ktÞ yLkkÚkLku ík{u õÞkt íkkÞko LkÚke ?!
nu {nkhks, ík{u ÃkkuíkkLkk ykr©ík sLkkuLkk ÄLk yLku Mkw¾Lkk fk{YÃk
Aku. ßÞkhu ykÃkÚke rð{w¾ sLkLku Ëw:¾ yLku ø÷krLk ykÃkLkkh Aku. ík{u ykr©íkkuLke
rðÃkr¥kLke nhLkkh, íkuLkk «rík yÃkkh MLkun hk¾Lkkh yLku Auðxu ¼ðMktMkkhÚke
íkuLku Wøkkhe ÷uLkkh Ãký Aku. ykÚke nrhf]»ý {nkhks ykÃkLkku sÞ Úkkyku.
(6)
Ëøk rðþk÷ ÷k÷ ft s hMk «fkh ËkMk ht s ,
hrík Ãkrík Äú r ík økhðøkt s íku s Ãkw t s hksu ,
 42 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nku í k òu í k Ëw ¢ ík nkLk, Ãkw h w » k MkhMk søk Ãkw h kLk,

Ähík MkLkf sLkf æÞkLk, ÷r¾ yøÞkLk ¼ksu ,
fku{÷ rË÷ yrík ¢Ãkk÷, «Vwr÷ík r[ík «ýík Ãkk÷,
MkhðMk ðMk s÷ rðþk÷, ò÷ søkík òhe
sÞ sÞ nrhf]» { hks, søkfh ðh økw ý snks
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õíkfkhe.
þçËkÚko : fts-f{¤; Äúrík-fktrík; Ëw¢ík-Ëw»f]íÞku-ÃkkÃkku; ÷r¾-òuELku;
MkhðMk-Mkðuo; «ýík-ykr©ík; ¢Ãkk÷-f]Ãkk¤w-ËÞk¤w.
nu {nkhks, ík{khkt Lkuºkku rðþk¤ yLku ÷k÷ f{¤ Mk{kLk Au. ík{u
rðrðÄ hMkku Úkfe ík{khk ¼õíkkuLku ykLktË ykÃkku Au, hríkLkk Ãkrík yuðk fk{ËuðLke
fktrík yLku økðoøktsLku íkkuze Ãkkzku Aku. ík{u rËÔÞ íkusÃkwts ðzu þku¼ku Aku. ík{u
søkík{kt ykrË yLku MkwtËh yuðk Ãkqýo Ãkwhw»kku¥k{ Aku. ík{Lku òuíkkt s Ëw»f]íÞku-
ÃkkÃkkuLkku Lkkþ ÚkkÞ Au. ík{khwt MkLkfkrËf {wrLkyku yLku sLkf rðËune suðk hkòyku
æÞkLk Ähu Au. ykÃkLku òuíkkt s y¿kkLkíkk Ëqh ÚkkÞ Au.
nu {nkhks, ík{khwt fku{¤ rË÷ yíÞtík f]Ãkk¤w Au. ík{khwt r[¥k nt{uþkt
«Vwr÷ík hnu Au. ík{u ykr©íkkuLkwt nt{uþkt Ãkk÷Lk fhLkkhk Aku. ík{Lku Mkðo çkkçkík
ykÄeLk Au. ík{khku sþ rðþk÷ Au. ík{u s søkíkLke stò¤Lku çkk¤Lkkh Aku.
yuðku nu nrhf]»ý {nkhks, ík{khku sÞ Úkkyku.
(7)
rLkík rLkík Äúík YÃk Lkuf, yf÷ þf÷ ÔÞkÃk yuf,
íkÃkík rðÃkík fÃkík xu f , þw Ä ú rððu f Ëkíkk,
ÄuÞ yøk{ rLkøk{ æÞkík, økkuh hqËÞ [kuh økkík,
r[ík ½ú í k þw ¼ ¢ík Mkw [ kík, íkkík Ä{o ºkkíkk,
swøk swøk «rík Mkw¼øk Ëun, Lkxðh ½x Lkð÷ Lkun,
økwLkrðrÄ rMkrÄ MkwçkwrÄ økun, yrík yAun Þkhe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søkfh ðh økwý ßnks,
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼õíkfkhe.
 fkÔÞküf 43
þçËkÚko : Äúík-Äkhý fhðwt; Lkuf-Mkk[wt-MkwtËh; xuf-«rík¿kk; yøk{-
rLkøk{-þk†ku yLku ðuËku; økkík-økkºkku-ytøkku; ºkkíkk-hûkf; yAuË-Aun Lk ËuLkkh;
Þkhe-{iºke.
nu {nkhks, ík{u rLkíÞ rLkíÞ MkwtËh YÃk Äkhý fhku Aku. ík{u yf¤
yÚkkoíkT øknLk Aku. ík{u ytíkÞko{eÃkýu MkðoÔÞkÃkf Aku. ík{u s yuf{uð Ãkh{uïh
Aku. ykr©íkkuLkk {LkLku íkÃkkðíke ykÃkr¥kLku Ëqh fhðkLke ík{u «rík¿kk-xuf ÷eÄe
Au. ík{u s þwØ rððufLkk Ëkíkk Aku. ík{u s æÞkLk fhðk ÞkuøÞ nkuÞ þkMkºkku
yLku ðuËku{kt ík{khwt æÞkLk Ähðk fÌkwt Au. ík{khkt økkºkku økkih ðýoLkk yLku ÓËÞ
[kuhe nhe ÷u íkuðk Au. ík{u r[¥k{kt Äkhý fhkíke çkwrØLku þw¼ yLku Ãkrðºk
fhLkkh Aku. ík{u rÃkíkk Ä{oËuðLkk hûký fhLkkh Aku. ík{u «íÞuf Þwøk{kt ÞwøkLku
yLkwYÃk Ëun Äkhý fhLkkh Aku. nu Lkx ©uc, su íku Mk{Þu ík{u MLkunLkk Lkðk
MðYÃku Ëun Äkhý fhLkkh Aku. ík{u s økwýLkk ¼tzkh Aku. ík{u s rMkrØLkk
Ëkíkk yLku MkËTçkwrØLkk yk©ÞYÃk Aku. ík{u s yÃkkh yLku Aun Lk ykÃku íkuðe
{iºke ykÃkLkkh Aku. yuðk nu nrhf]»ý {nkhks, ík{khku sÞ Úkkyku.
(8)
WíkÃkrík ÂMÚkrík «÷Þ Ãk÷f, Íøk{øk íkLk fktrík Í÷f
ykíkw r ÷ík ðú í k þeþ y÷f, rík÷f ¼k÷ ËeLku ,
çkk{ fk{ fhLk çkkÄ, økkðík ©wrík fne yøkkÄ,
®[íkík ºkík nku Mk{kÄ, Mkk½ y¼Þ feLku ,
«kLk ¼õík søkík «u h søkfðeLk feLk su h ,
çkú ñ kLkt Ë çku h çku h , nu h ík Arçk ÃÞkhe,
sÞ sÞ nrhf]»ý hks, søkfh ðh økwý ßnks,
«økxík Mkt ø k ÷u Mk{ks, fks ¼¬khe.
þçËkÚko : y÷f-fuþ; çkk{-ðk{-ðtfku; fk{-fk{Ëuð; yLkkÄ-yÃkkh;
ºkík-íkwhík; «uh-«uhf; MkkÄ-MkkÄw-Mktík; çkuhçkuh-ðkhtðkh.
nu {nkhks, ík{u yuf Ãk¤{kt søkíkLke WíÃkr¥k, ÂMÚkrík yLku «÷Þ fhLkkh
Aku. ík{khk ËunLke þku¼k Íøk{økkíke ͤfu Au. suLke íkw÷Lkk Lk ÚkE þfu yuðk
ík{khk {Míkf Ãkh fuþ yku¤u÷k Au yLku fÃkk¤{kt rík÷f fhe ËeÄwt Au. MkËk
 44 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ðtfk fk{ËuðLku ík{u çktÄLk{kt LkktÏÞku Au yLku ðuËku ík{khk yÃkkh økwýøkkLk økkÞ
Au. ík{khwt ®[íkLk fhíkkt s íkwhík Mk{krÄ ÷køke òÞ Au. ík{u MktíkkuLku nt{uþkt
rLk¼oÞ fÞko Au.
nu {nkhks, ík{u ¼õíksLkLkk «kýYÃk yLku søkíkLkk «uhýkYÃk Aku.
ík{u søkík¼hLkk frðsLkkuLku ðþ fÞko Au yÚkkoíkT Síke ÷eÄk Au. ykÚke s
çkúñkLktË Mðk{e nuhík-ykùÞo ¼he ík{khe ÃÞkhe {qŠíkLku ðkhtðkh rLkhÏÞk
fhu Au. yuðk nu nrhf]»ý {nkhks ! ík{khku sÞ Úkkyku.
(3) æÞkLkküf
©ef]»ý økkufw¤ Akuze {Úkwhk òÞ Au, yu Mk{Þu ©ehkÄkS yLku økkuÃkeykuLkk
rË÷{kt rðhnkÂøLk «s¤e QXu Au. çkMk, ykðe s rðhn-ðuËLkk ©eS {nkhksLkk
yûkhðkMk ÃkAe çkúñ{wrLk yLkw¼ðu Au. økZÃkwh MknrLkðkMkLkk Mkw¾Lkk rËðMkkuLkk
yufu yuf M{hýeÞ «Mktøkku Mðk{eLkk {kLkMk Ãkx Ãkh QÃkMke ykðu Au, yuðk{kt
MkwtËh þýøkkh Þwõík ½Lk~Þk{ {nkhksLkk rËÔÞ yLku y÷kirff [rhºkLkwt
yLkkÞkMku s æÞkLk-®[íkLk{kt Mkhe Ãkzu Au. çkMk, íÞkt s {nkhks «økx MðYÃku
MkL{w¾ ykðe, {tË {tË ÂM{ík ðuhíkk çkku÷e QXu Au, ‘‘çkúñ{wrLk, ík{u suðk
y{Lku æÞkLk{kt òuÞk, yuðk y{khk MðYÃkLkwt ®[íkLk fhþku yux÷u ËþoLk {kxu
y{u WÃkÂMÚkík Úkþwt s.’’ yLku çkMk, yu {tøk÷{Þ rËÔÞ ËþoLk{ktÚke «Míkwík
fkÔÞLkku sL{ ÚkÞku Au. ykÚke ykÃkýu Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{eLke yLkw¼qrík fkÔÞ
îkhk {kýeyu.
(1)
Ëu¾ík çkz ¼køk ÷køk, Ãkkuík MkhMk Lkð÷ Ãký,
yt í kh yLkw h køk òøk, Arçk yÚkkøk ¼khe
yrík rðþk÷ rík÷f ¼k÷, rLkh¾ík sLk nku rLknk÷,
ôLkík ºkÞ hu ¾ ò÷, fk÷ ÔÞk÷ nkhe,
rð÷rMkík ¼wtn Mkk{ ðtf, ®[íkík Wh òíkþtf,
{] ø k {Ë ¼h çke[ Ãkt f , yu f ¼ú { h øÞkLke
sÞ sÞ ÄLkMkk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
 fkÔÞküf 45
þçËkÚko : ¼køk-¼køÞ; Ãkkuík-ð†Lke òík; rLknk÷-LÞkMk; ÔÞk÷-MkÃko;
¼wtn-¼ú{h; ytçkws-f{¤; ¢ík-fkÞkuo.
©e ½Lk~Þk{ {nkhksLkk {Míkf Ãkh Ÿ[e ®f{íkLkk ð†Lke MkwtËh
LkðeLk Ãkk½ þku¼u Au. ytíkh{kt yLkwhkøk òøku íkuðe yíÞtík {Lkkunh {qŠík
rLknk¤ðkLkwt íkku fkuE {kuxe ¼køÞðtík ÔÞÂõíkLku s nkuÞ. {nkhksLkk yrík
rðþk÷ ¼k÷{kt rík÷f þku¼u Au. íku òuíkk s ¼õíksLkku ðkhe òÞ Au.
QæðoÃkwtzÙ rík÷fLke Ÿ[u síke ºký hu¾kykuLke ò¤ ÃkkMku fk¤ YÃke MkÃko Ãký
ftE rðMkkík{kt LkÚke. Lkuºk Ãkh ~Þk{ yLku ðtfe ¼ú{hku rð÷Mku Au, íkuLkku rð[kh
fhíkk þtfk ÚkkÞ Au fu su{ fkËðLke ðå[u fMíkwhe {]øk VMkkÞku nkuÞ íku{
MÚkkLk-{øksLkk yuf-¾ku¤k{kt ¼ú{h Lk VMkkÞku nkuÞ ! yuðk nu ~Þk{
½Lk~Þk{ ík{khe sÞ Úkkyku. ík{khkt f{¤ Mk{kLk Lkuºkku {kuxkt Au. yLku yu
heíku ík{khkt fkÞkuo Ãký {kuxk Au. ík{khwt MkwtËh Lkk{ Mkw¾Lkk Äk{ Mk{wt Au.
yuðk nu {kuxk {Lkðk¤k ½Lk~Þk{ ík{khku sÞ Úkkyku.
(2)
©kuLk fkuLk ÿøk ÷feh, íkeûký {Lkwt fk{ íkeh,
LkkMkk Arçk ËeÃk feh, Äeh æÞkLk ÷kðu ,
fwtz÷ þw¼ ©ðLk feLk Lkkiík{ ¢rík yrík LkðeLk
{Lknw nu { sw ø k÷ {eLk, [t Ë r{÷Lk ykðu .
økwý LkeÄe fÃkku÷ økkuh, r[íkðík r[ík ÷uík [kuh,
íkkfu rçk[ ËALk fku h , òu h rík÷ rLkþkLke,
sÞ sÞ ÄLkMkk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkkøkhu økw { kLke.
þçËkÚko : ©kuLk-fkLk; fk{-fk{Ëuð; ¢eh-þqf-ÃkkuÃkx; {Lknw-{Lk{kt; nu{-
fLkf, MkkuLkwt; {eLk-{kA÷e; fÃkku÷-økk÷; ËALk-s{ýu.
nu ½Lk~Þk{, ík{khk ykt¾Lkk ¾qýkLke ÷feh yÚkkoíkT yýe fkLk MkwÄe
÷tçkkÞu÷e Au. íku òýu fk{ËuðLkwt íkeûý çkký Lk nkuÞ ! ík{khe LkkrMkfkLkku ykfkh
ËeÃkfLke þøk fu ÃkkuÃkxLke [kt[ suðku Au. su Äeh Ãkwhw»kkuLkk æÞkLk çknkh LkÚke.
fkLk{kt MkwtËh fwtz¤Lke þku¼k yuðe fhe Au fu suLke LkðeLk fktrík ðýoðe þfkÞ
 46 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

íkuðe LkÚke; yhu ! {Lk{kt yu{ ÷køku fu fwtz¤YÃke fLkfLke çku {kA÷e «¼wLkk
[tÿYÃke {w¾Lku {¤ðk Lk ykðe nkuÞ ! økwýLkk ¼tzkh Mk{k økkih ðýoLkk çku
økk÷ [t[¤ r[¥kLku [kuhe ÷u Au. íku çku økk÷Lke ðå[u s{ýk ¼køk{kt ík÷Lke
rLkþkLke çkuòuz Au. ~Þk{MkwtËh ½Lk~Þk{Lkku sÞ sÞ Úkkyku.
(3)
{t Ë {t Ë {w ¾ nMkt í k, Ëkrh{ Mk{ Ãkrík Ët í k,
Mk{hík {knt í k Mkt í k ¾t í k Mkt í k fhfU ,
÷kur¼ík r[ík yÄh ÷k÷, rð÷rMkík rðÿw{ «ðk÷,
hksík yríkþÞ hMkk÷ íkk÷ ðt M ke Ähfu ,
yt ç kf V÷ r[çkw f òLk, ft ç kw Mk{ ft X {kLk,
Äkhík rþð ykrË æÞkLk ykLk Wh Lk ykLke,
sÞ sÞ ½Lkþk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
þçËkÚko : Ãktrík-ÃktÂõík; Ëkrh{-Ëkz{; «ðk÷-Ãkhðk¤k; r[çkwf-ËkZe;
ftçkw-þt¾.
nu ½Lk~Þk{, ík{khwt {w¾ {tË {tË nMku Au, íÞkhu ËktíkLke ÃktÂõíkyku Ëkz{Lke
f¤e Mk{kLk þku¼u Au. Mk{Úko sLkku yLku {kuxk Mktíkku Ãký nkUþu nkUþu suLkwt ®[íkLk
fhu Au. íkuðk çku ÷k÷ yÄhkuc r[¥kLku ykf»kuo Au. íku rðÿw{ {ýe yLku Ãkhðk¤kLkk
{kuíke suðk [{fu Au. ð¤e yk çktLku yÄhkuc Ãkh çktMke Äkhý fhkÞ Au, íÞkhu
íkku íkuLke þku¼k yíÞtík hrMkf-hMkk÷ çkLke hnu Au. òýu Mkk{úV¤ Mk{kLk r[çkwf
Au yLku zkufLkku ð¤ktf íkku þt¾ suðku ÷køku Au. ykðk ½Lk~Þk{ {nkhksLkwt
¼økðkLk þtfh ykrË Ëuðku æÞkLk Ähu Au yLku yu{Lkk rMkðkÞ yLÞ fkuE ËuðLku
árü{kt Ãký ÷uíkk LkÚke. yuðk ~Þk{ MkwtËh ½Lk~Þk{ {nkhksLkku sÞ Úkkyku.
(4)
ËehÄ yrík Ëku h zt z , {ku r íkLk ¼w s çkt Ä {t z ,
¾÷ Ë÷ çk÷ fh ðe¾t z , yrh «[t z {khu ,
rnÞ Ãkh çkLk Lkð÷ nkh, þkur¼ík yrík s÷s Mkkh,
 fkÔÞküf 47
Ëu ¾ ík sLk ðkhðkh MkÄ yÃkkh xkhu ,
«ki Z Ÿ[ Wh «Úkw ÷ , Vnhu þw ¼ økt Ä Vq ÷ ,
{rLk¼h Lkt ø k çkh y{q ÷ , Ëq ÷ he ÷¾kLke,
sÞ sÞ ½Lk~Þk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
þçËkÚko : ËehÄ-Ëe½o-÷ktçke; {tz-þku¼u; ¾÷-Ëwü; ðe¾tz-xwfzu xwfzk
fhðk; ¾tzLk fhðwt; yrh-Ëw~{Lk; «Úkw÷-Ãknku¤e.
nu ½Lk~Þk{, ík{khk fh f{÷ Ëtz Mk{kLk Ëe½o Au. íkuLkk Ãkh {kuíke
¼hu÷ çkkswçktÄ þku¼u Au. íku s nkÚk ðzu, nu ~Þk{, ík{u Ëwü-ËiíÞkuLkk ˤLke
íkkfkíkLkwt ¾tzLk fÞwO níkwt, íku{s «[tz Ëw~{LkkuLku {khe nxkÔÞk níkk. ík{khk
Wh Ãkh LkðeLk ðLk{k¤k Au. su Mkhkuðh{kt f{¤Lke su{ þku¼e QXu Au.
nu ~Þk{, ík{Lku ¼õíksLkku ðkhtðkh rLkh¾e, ÃkkuíkkLkk Ëku»k-ÃkkÃkLkwt rLkðkhý
fhu Au. ¾qçk rðþk¤ {kuxwt yLku Wå[ ðûkMÚk¤ Ãkh MkwtËh MkwøktÄe Ãkw»ÃkkuLke
{k¤k zku÷kÞ{kLk Au. {ýe yLku {kuxk {kuxk y{qÕÞ {kuíkeLktøkÚke ¼hu÷e
Ëq÷he yÚkkoíkT ËwøkËwøke Ãknuhe Au íku ð¾kýðk ÷kÞf Au. ykðk nu MkwtËh
~Þk{ ½Lk~Þk{ ík{khku sÞ Úkkyku.
(5)
WËh íkwtøk yrík yLkqÃk, økwýðík rík÷ Mkk{ økqÃk,
Lkkr¼ {kLkq «u { f] Ã k, YÃk ysçk hksu ,
þkur¼ík nË frx «Ëuþ, fkt[e Lktøksrzík çkuþ,
®[íkLk Wh{U {w L ku þ , yÄ yþu » k ¼ksu .
Wh yt í kh YÃkðkLk, økYz rÃkX þku ¼ {kLk,
rLkßsLk su r n Ähík æÞkLk, «kLk «u ü òLke
sÞ sÞ ½Lk~Þk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
þçËkÚko : íkwtøk-Ÿ[wt; rík÷-ík÷; {kLkq-{kLkku; f]Ãk-fqðku; fkt[e-ftËkuhku;
Mkuh-«ký; «uü-«kýÚke Ãký ðÄw r«Þ.
 48 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nu ½Lk~Þk{ {nkhks, ík{khwt WËh Mknus Ÿ[wt yLku yíÞtík MkwtËh Au.
íkuLkk Ãkh Mkk{wrÿf þk†Lke árüyu økwýfkhe yuðk ~Þk{ htøkLkk ík÷ Ytðkxe{kt
økkuÃkLkeÞ Au. ík{khe Lkkr¼ òýu «u{Lkku fqðku Lk nkuÞ ! yuðe yËT¼wík YÃku
þku¼u Au. fB{hLkk ¼køk{kt Lktøk srzík ftËkuhku çkunË þku¼u Au. ykðk YÃkðkLkLkwt
{wrLkyku ®[íkLk fhu Au, íku{Lkk þu»k hnu÷kt ÃkkÃkf{kuo Aqxe òÞ Au. økYzLke
ÃkeX Mk{kLk ík{khk Whq ytíkh yLku fB{h Lke[uLkku ¼køk ¾qçk MkwtËh Au. ÃkkuíkkLkk
¼õíksLkku «kýÚke Ãký ðÄw r«Þ økýe su{Lkwt æÞkLk Ähu Au yuðk ~Þk{ MkwtËh
½Lk~Þk{ {nkhksLkku sÞ Úkkyku.
(6)
òLkw t Ëki YÃkðt í k, ÷kr÷ík fh ©e yíkt í k,
M{hík su r n {w r Lk yLkt í k, yt í k sL{ ykðu ,
sLk {Lk r«Þ Þwøk÷ støk, hku{ yÕÃk ys÷ htøk,
r[íkðíkT r[ík [Zík ht ø k, yrík W{t ø k Ãkkðu ,
økwÕVLk Arík yrÄf þku¼, ÂMÚkrík [÷ {Lk Ëuþ Úkku¼,
rLkh¾ík Wh r{xík ûkku ¼ , ÷ku ¼ ykrË ø÷kLke,
sÞ sÞ ÄLkMkk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËkMk,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
þçËkÚko : òLkwt-Ze[ý; ©e-÷û{eS; yíkuík-yÃkkh; Þwøk÷-çku; støk-
òtÄ; hku{-Ytðkxe; økwÕVLk-Ãkªzeyku; ø÷kLke-Ëw:¾.
nu ©e ½Lk~Þk{, ík{khk çku Zª[ýLkk ¼køkku YÃkk¤k Au fu suLku
÷û{eSyu MkwtËh fh ðzu ¾qçk MÃkþuo÷k Au. suLkwt {wrLkyku yLktíkðkh M{hý
fhu Au, suÚke sL{-{hýLkk Vuhk x¤u Au. ¼õíksLkLku {Lk òt½îÞLkwt ËþoLk
r«Þ Au, fu suLkk Ãkh yËT¼wík htøkLke LkkLke LkkLke hwðktxeyku Au, yu òuELku
r[¥k{kt «u{ QŠ{ òøk]ík ÚkkÞ Au yLku íkuLkk Úkfe yíÞtík ykLktË «kÃík ÚkkÞ
Au. ÃkøkLke çktLku ÃkªzeykuLke ˤ yríkþÞ þku¼kÞ{kLk Au. su {LkLke [t[¤
økríkLku ÂMÚkh fhe Ëu Au. ð¤e íkuLku Lkeh¾ðkÚke {LkLkku ûkku¼-Mktfku[ Ãký Ëqh
ÚkkÞ Au yLku ÷ku¼ ykrË Ëwøkwoýku ø÷krLk Ãkk{u Au. yuðk nu ~Þk{MkwtËh
½Lk~Þk{ ík{khku sÞ Úkkyku.
 fkÔÞküf 49
(7)
[hLk «ü r[ík nhkík, íkY ík{k÷ Arçk ÷òík,
Mk{hík íkíkfk÷ ykík, hkík «kík {Lk{U
òfwt rLkík þu»k økkík, ysnwt ÃkwrLk Lkrn yÄkík,
íkw ÷ Mke su r n MÚk÷ hnkík, Ãkkík {kLkw t sLk{U
Lk¾ Wíktøk htøk ÷k÷, þkur¼ík {Lkw ËeÃk{k÷,
hksík ®fÄw t [t ÿ çkk÷, ÏÞk÷ fhík æÞkLke,
sÞ sÞ ÄLkMkk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
þçËkÚko : «ü-WÃkhLkku ¼køk; Mk{hík-M{hý fhíkkt; òfwt-suLku; ysfwt-
nsw MkwÄe yks MkwÄe; hnkík-hnu Au; {kLkwt-r«Þ.
suLku òuíkkt ík{k÷ ð]ûkLke Açke þh{kÞ íkuðk [hýf{¤Lkku Ãk]c ¼køk
yrík {Lkkunh Au, yLku íkuLkwt M{hý fhíkkt s hkík-rËðMk íkífk¤ {Lk{kt íku
[hý QÃkMke ykðu Au, suLkk økwýøkkLk þu»kLkkøk nt{uþkt økkÞk fhu Au, Ãkhtíkw
nsw Ãký yuÚke yu{Lku ík]rÃík Úkíke LkÚke yLku [hýLkk yk Ãk]c¼køk Ãkh ßÞkt
íkw÷MkeË÷ [zu Au-hnu Au. íku òuELku yu{ ÷køku Au fu òýu íkuLku íÞkt s hnuðk
sL{ ÷eÄku Au. [hý ÃkhLkk ÷k÷ htøkLkk Lk¾ òýu ËeÃk{k¤k Mk{ þku¼u Au.
yhu ! òýu íku [tÿLkkt çkk¤ MðYÃkku Lk nkuÞ íkuðkt þku¼u Au. «¼wLkk [hýk‹ðËLkwt
æÞkLk fhLkkhLkk ÏÞk÷ çknkh yk çkkçkík hne þfíke LkÚke yuðk nu ~Þk{,
½Lk~Þk{ ykÃkLkku sÞ sÞfkh nku.
(8)
rð÷rMkík [hýk®ðË fku { ÷ yrík «u { ft Ë ,
æÞkðík ¼ð r{xík Vt Ë At Ë MíkðLk çkku ÷ u ,
«Mkhík surn ÃkË «Mktøk, ÃkwLÞ ¼rhík Mkrhík øktøk,
yã rðLkkþ ÃkMko , yt ø k nku Wíkt ø k zku ÷ u ;
hksík {®n Wæðhu ¾ ð@krËf Mkrník «u ¾ ,
çkú ñ kLkt Ë Ëu ¾ Ëu ¾ ÷u ¾ ík fw h çkkLke,
sÞ sÞ ½LkMkk{ Mkk{, ytçkws ÿøk ¢ík WËk{,
Mkw t Ë h Mkw ¾ Äk{ Lkk{, Mkk{hu økw { kLke.
 50 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

þçËkÚko : ftË-{q¤, æÞkðík-æÞkLk fhu Au; AtË-ðuË; ÃkMko-MÃkþo.

©e ½Lk~Þk{ {nkhksLkk yíÞtík fku{¤ yLku «u{Lkk {q¤ Mk{kLk
[hýf{¤ þku¼u Au. suLke ðuËku Ãký Míkwrík fhu Au, íkuðk yk [hýf{¤Lkwt
æÞk LkÄhíkk ¼ðLkku Vuhku x¤e òÞ Au. su ÃkËf{¤Lku fkhýu ÃkwÛÞ ¼hu÷e øktøkk-
Mkrhíkk «Mkhu-ðnu Au, íkuLkk rð»ku MÃkþo {kºkÚke ÃkkÃkLkku Lkkþ ÚkkÞ Au yLku íku
WL{¥k çkLke zku ÷ ðk ÷køku Au . yÚkko í kT «¼w ¼ Âõík{kt {Mík çkLku Au . su
[hýkh®ðË{kt Qæðohu¾, ð@ RíÞkrË Mkkuz»k r[nTLk þku¼u Au, íkuLku Lkeh¾íkk
Lkeh¾íkk çkúñkLktË Mðk{e ÃkkuíkkLke òíkLku LÞkuAkðh fhu Au. yuðk ~Þk{,
½Lk~Þk{Lkku sÞ Úkkyku.
hkMkküf
Ãkkt[ nòh ð»ko Ãknu÷kt ð]tËkðLkLke ¼qr{ WÃkh ©ef]»ý yLku økkuÃkeyku
ðå[u hkMk ÷e÷k h{kE níke, suLkwt {Lkkunh ðýoLk ©e{ËT ¼køkðík{kt
ykÃku÷wt Au.
Ãkkt[Mkku Ãkh{ntMkku MkkÚku ©eS {nkhks Ãkt[k¤kLke Ãkkðf ¼qr{ Ãkh
Íeý¼kELku íÞkt hkMk hBÞk níkk. yk Mk{Þu ©eS {nkhksu hkMk ÷uíke
Mk{Þu s Lkðkt Lkðkt feíkoLkku çkLkkðe, çkúñkLktË Mðk{eLku økðzkððkLke yk¿kk
fhe níke. ßÞkhu yu Mk{Þu ©eSyu Ãký Mktíkku MkkÚku hkMk ÷uðkLke çkúñ{wrLkyu
fhu÷e þhík Mðefkhe níke.
íku rËðMku ©eS {nkhks f]»ý MðYÃk, Mktíkku økkuÃke MðYÃk yLku Ãkt[k¤kLke
¼qr{ ðús¼qr{ çkLke økE níke. yk hkMkkuíMkðLku [khýe MkkrníÞ{kt fkÔÞËun
ykÃke çkeò rËðMkLke ònuh Mk¼k{kt çkúñkLktË Mðk{e økkE Mkt¼¤kðe
{nkhksLke {nuhçkkLke «kÃík fhe níke. «Úk{ yüf huýfe yLku rîíkeÞ
yüf [[ohe AtË{kt Au.
(4) hkMkküf-1
(1) Ëkunk-AtË
yuf Mk{Þ þrþ WrËík yrík, nkuÞ {Lk yrÄf nwÕ÷kMk,
Þ{Lkk íkx ðú s Lkkh òq í k, håÞku {Lkku n h hkMk.
 fkÔÞküf 51
yuf rËðMk þhË[tÿ Mkku¤u f¤kyu ¾e÷e QXâku. yu Mk{Þu {Lk{kt yíÞtík
ykLktrËík ÚkE, Þ{wLkkSLkk íkxu, ðúsLke økkuÃkeyku Mkrník {Lkkunh yuðk ©ef]»ýu
hkMk håÞku.
(2) Ëkunk-AtË
¼h ¼h íkLk Mks yk¼hý, ðh ðLk fhý rðnkh,
fh fh økún Lkxðh f]»ý, MkhMkh yLkwMkh Mkkh.
yk Mk{Þu økkuÃkeykuyu þheh ZtfkE òÞ yux÷k yk¼q»kýku Ãknuhe
ð]tËkðLk íkhV yuf ÃkAe yuf rðnkh fhðk ÷køke. Lk]íÞf÷k{kt ©uc yuðk
©ef]»ý Ãký yufuyuf økkuÃkeLkku fh økúne Þ{wLkkSLkk fktXu fktXu (økkuÃkeykuLku)
yLkwMkhíkk rð[hðk ÷køÞk.
AtË huýfe
(1)
MkhMkh Ãkh MkÄh y{híkh yLkw M kh, fhfh ðhÄh {u ÷ fhu ,
nrhnh Mkwh yðhyAh yrík {Lknh, ¼h¼h yrík Wh nh¾ ¼hu;
rLkh¾ík Lkh «ðh «ðh øký Lkehsh, rLkfx {wøkx rþh Mkðh Lk{u,
Äý y Ãkx Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h ht ø k¼h Mkw t Ë h ~Þk{h h{u .
þçËkÚko : MkhMkh-MkrhíkkLku íkxu; y{híkh-fÕÃkð]ûk; Mkwh-RLÿ; «ðh
øký-økkuÃkøký; rLksoh-ysh-yMkLk-Ëuðíkkyku; Ãkx-ð†ku.
Þ{wLkk LkËeLkk íkx Ãkh W¥k{ yuðk fÕÃkíkhw Mk{kLk ð]ûkku, V¤kuLkk
¼kh Úkfe Lk{e Ë{eLku Ãk]ÚðeLku {¤ðk «ÞíLk fhu Au. yu Mk{Þu çkúñk,
rð»ýw yLku {nuþ íku{s yLÞ Ëuðku íkÚkk {Lkkunh yuðe yÃMkhkyku yk
á~Þ òuELku {Lk{kt yíÞtík n»ko Ãkk{u Au yLku Lkh YÃk økkuÃk øký íÞkt sE
sELku rLkh¾ðk ÷køku Au.
íkÚkk su{ýu {Míkf Ãkh {wfwx Äkhý fÞko Au, íkuðk ËuðíkkLkk Mk{wËkÞ
íku{s {kuxk {kuxk Ér»kyku Ãký ¼økðkLkLku Lk{u Au. íku MÚkkLk yLkuf «fkhLkk
yðkòuÚke, ð†kuLkk VhVhknxÚke yLku LkqÃkwhÍtfkhÚke økqtS QXu Au yLku yuðk
htøk ¼Þko MkwtËh ~Þk{ hkMk h{u Au.
 52 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(2)
Íýýýýý Íýý ¾ýý ÃkËÍktÍh, økku{ Äýý økýýý økÞýu,
íkýý ¾s íkt í k Xýý Zt f khð, hýýý Mkw h Äýýý hÞýu ;
ºkn ºkn yrík ºkýý Äúýý çks ºkktMkk, ¼ú{ý ¼{h íkík h{ý ¼ú{u,
Äý hð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k ¼h Mkw t Ë h~Þk{ h{u .
þçËkÚko : økku{-Ãk]Úðe; sfÞý-økøkLk; hÞý-hkrºk.
Íýýýýý Íýý yLku ¾ýý yuðk yðks fhíkk ÃkøkLkkt ÍktÍh Í{fu
Au. Ãk]Úðe Äý-Äýe QXu Au yLku ykfkþ Ãký økqtsðk ÷køku Au. íkýý yu{
MkhkunkLke íkktMk ðkøku Au yLku Xýý Xýý yu{ {tShkLkk Xýfkh-xfkuhk Ãkzðk
÷køku Au, íkÚkk hýfkh yLku ÄýfkhLkk yLÞ ðk®sºkkuLkk MkqhÚke hkrºk ¼hkE
òÞ Au. ºkn ºkn ºkýý-Äúýý yu{ ºkktMkkyku yríkþÞ yðks fhíkk ðkøkðk
÷køku Au yLku ¼{hkyku ¼{u íku{ økkuÃk-økkuÃkeyku h{ýu [zíkk ¼ýu Au. íÞkt
½ýk «fkhLkk yðkòu ÚkkÞ Au. Vhh Vhh yuðk ð†kuLkk yðks, ½hh ½hh
½q½hLkk Ä{fkh ÚkkÞ Au yLku yuðk htøk ¼h ~Þk{MkwtËh hkMk h{u Au.
(3)
ÍxÃkx Ãkx W÷x Ãk÷x Lkxðh Íx, ÷x Ãkx fx Äx rLkÃkx ÷÷u,
fkufx yrík Wfx ºkwfx økrík rÄLk fx, {Lk zh {x ÷x ÷Ãkx {÷u;
s{wLkkt íkx «økx y{h yh hx sqx Mkwh Úkx ¾u ¾x íkUý Mk{u,
Äý hð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h ht ø k ¼h Mkt Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko : xh-ð†; fx-fB{h; ½x-þheh; ºkwfx-rºk¼tøke; sqx-òuzkðwt;
Úkh-Mk{qn; ¾u-ykfkþ; íkUý Mk{u-íku Mk{Þu.
hkMk h{íkk Ãkxfq¤ ÍzÃkÚke yð¤k-Mkð¤k ÚkE òÞ Au. LkxLke su{
s÷ËeÚke ÷xÃkx-yk{íku{ ÚkE síkk fB{hÚke ËunLku yíÞtík ÷¤u yÚkkoíkT ðk¤u
Au. fkuE íkku fB{huÚke yrík Wífx heíku rºk¼tøke ð¤ktf fu {hkuz ykÃku Au.
íkuyku Mkki{kt ÷kuf ÷ßòLkku ¼Þ Ëqh ÚkE síkk ÃkhMÃkh ÷ÃkxeLku {¤u Au. Þ{wLkk
LkËeLku íkxu «økx Ãkwhw»kku¥k{ ¼økðkLk fu su yrðLkkþe Au íkuyku hkMk h{íkk
Vhðk{kt yLku hkMk økkðk{kt òuzkE økÞk Au. yk òuðk {kxu ykfkþ{kt ËuðíkkykuLkku
 fkÔÞküf 53
Mk{wËkÞ ¾zfkE økÞku Au. yLku íÞkt yLkuf «fkh þçË æðrLk ðå[u MkwtËh~Þk{
htøk¼h hkMk h{u Au.
(4)
Ä{ Ä{ yrík Ä{f X{f ÃkË ÄqÄh, Ä{ Ä{, ¢{ Mk{ nkuík Ähk,
¼ú{ ¼ú{ðík rð»k{ Ãkrh©{ ðík ¼ú{, ¾{ ¾{ Ë{ yrn rðV{ ¾hk;
øk{økrík yrík yøk{ rLkøk{ Lk ÷ník øk{ Lkxðík h{Í{ øk{ {Lk{U;
Äý hð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k ¼h Mkw t Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko :yrn-þu»kLkkøk; rðV{-çku¼kLk; yøk{rLkøk{-ðuËku yLku þk†ku.
hkMk÷e÷k{kt ½q½hkLkku ½{½{ Ä{fkh yLku X{X{ X{fkhLkku yðks
yríkþÞ ÚkkÞ Au yLku Ä{kÄ{ Ãkøk÷kLkku yðks Úkíkk Ãk]Úðe zku÷ðk ÷køku
Au. hkMk{kt økku¤kfkh-fwtzk¤u Vhíkk Vhíkk, Ãkkuíku Ãký þhehLke VuhVwËze
Vuhðíkk òÞ Au. ykÚke yíÞtík Ãkrh©{ ÚkkÞ íku heíku þhehLku ¼{kððku fu
Vuhððku Ãkzu Au. Ãkøk ÃkAzkxÚke ¼kh-{kh Lk MknLk ÚkðkÚke þu»kLkkøk Ëw:¾e
çkLke ¼kLk ¼÷u Au. hkMk÷e÷k MkçktÄe ©ef]»ýLkwt yrík¿kkLk yLku økrík (ÍzÃk)
Au, íkuLke ðuËku yLku þk†ku Ãký MktÃkqýo LkkUÄ fhe þfíkk LkÚke. íkuyku íkku fwþ¤
LkxLke su{ h{Í{ Lk]íÞ fhu Au. yu Mk{s íku{Lkk {Lk{kt s Au. íÞkt ½ýk
s þçËku ÚkkÞ Au.
(5)
økík økík Ãkh Wøkík íkqøkík Lk]ík r«Þøkík, hík WLk{ík r[ík ðÄík hrík
íkíkÃkh Äú í k Lk[ík {w ¾ Úki í kík, ykçkú í k yíkWík ¼ú { ík yrík;
rÄrÄíkík økík ðsík {úËtøk Mkwh WËTÄík ¢ík ¼ú¥k Lkh íkík yíktík ¢{u
Äý hð Ãkx Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k¼h Mkw t Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko : økík-[k÷; hrík-«u{.
«íÞuf [k÷ MkkÚku økeíkLkk þçËkuLku Mðh ykÃku Au. Mkki f]»ýLke yLkwfhý
fhíkk Lk]íÞ fhu Au. Mkki hkMk{kt WL{ík çkLke ÃkhMÃkhLkku MLkun¼kð ðÄkhíkk
hnu Au. Mkki MkkðÄkLkeÃkqðof Lkk[u Au yLku {w¾Úke ÚkuEíkík ÚkuEíkík yuðku Úkifkh
fhu Au. MkkÚku MkkÚku økku¤ økku¤-Mkð¤k-yð¤k VuhVwËze Vhu Au. rÄrÄfík rÄrÄfík
 54 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yu{ {]Ëtøk ðkøku Au yLku íkuLkk Mðhíkk÷ ¢{þ Ÿ[u síkk òÞ Au. hkMk÷e÷k{kt
¼økðkLku MkkiLku ðþ fhe ÷eÄk Au. íkuyku ¢{{kt Mkíkík Lk]íÞ fhu Au. yLkuf «fkhLkk
yðkòu ÚkkÞ Au. Vhh fhíkkt ð†ku Qzu Au, ÃkË ½q½hLkku yðks Ãký Mkt¼¤kÞ
Au yuðk htøk¼h MkwtËh ~Þk{ hkMk h{u Au.
(6)
ÚkLk økLk íkLk Lk[ík ÃkðLk «[÷ LkÚkLk, Mkw{Lk økøkLk ÄwLk {økLk Mkwhk,
{Lk {Lk ðh f]»ý «þLk ÄLk íkLk {Lk ÄLk ðLk ÄLk íkkMk Ähk;
rðþhu íkLk ¼kLk ¾kLk ÃkkLk rðrÄ, økkLk íkkLk su r n fkLk øk{u ,
Äý hð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k¼h Mkw t Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko : «[÷-økrík; Mkw{Lk-Ãkw»Ãk; surn-suLkk Ãkh.
økkuÃk-økkuÃkeykuLkk Ëun ÚkLkøkLkÚkLk økLk Lkk[u Au. ykÚke yu MÚkkLk{kt ÃkðLk
[k÷íkku LkÚke. ykfkþ{kt Ëuðíkkyku sÞ sÞfkh fhe, Ãkw»Ãkku ðhMkkðu Au. yLku
íku{Lku yu{ ÚkkÞ Au fu f]»ý suLkk Ãkh yks «MkLLk ÚkÞk Au, íku sLkkuLku ÄLÞðkË
Au. yhu ! ð]tËkðLk yLku Ãk]Úðe Ãký ÄLÞ Au. suykuLku f]»ýLkk økkLk íkkLk økBÞk
Au íkuyku Ëun¼kLk s Lkrn Ãkhtíkw ¾kðk-ÃkeðkLkwt Ãký ¼q÷e økÞk Au. íÞkt ½ýkt
þçËku ÚkkÞ Au.
(7)
Z÷ Z÷ htøk «øk÷ yZ÷ sLk Ãkh Z÷ Í÷ Í÷ yý f÷ íkus Íhu,
¾÷¾÷ ¼ws [wz [Ãk÷ yrík ¾÷fík fkLk f÷kun÷ «çk÷ fhu;
ð÷ð÷ øk÷ nMík íkw {÷ [÷ r[íkð÷ òwøk÷ òwøk÷ «rík htøks{u
Äý Mð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k¼h Mkw t Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko : «øk¤-øk¤e sðwt; yý f÷-yf¤; [wz-[qzeyku; fíkkun÷-
fwíkqn÷; øk÷-øk¤u.
yks f]»ýLke f]Ãkk ðús sLkku Ãkh yux÷e Au fu Z¤eZ¤eLku yZ¤f Z¤e
Au. íku{Lkk þheh ÃkhLkwt íkus yf¤ Au yLku ͤn¤ ÚkE hÌkwt Au. ßÞkhu
økkuÃkeykuLkkt nMíkLke [wzeyku yíÞtík [Ãk¤íkkÃkqðof òýu ¾¤fe hne Au. yuðu
Mk{Þ ©ef]»ý «çk¤ yuðwt fwíkqn÷ ÃkuËk fhu Au. yuf çkeòLkk øk¤k{kt nkÚk
 fkÔÞküf 55
ðk¤eLku íku{s {LkÚke Ãký yuf çkeòLku ð¤e ð¤eLku {¤e hÌkk Au. yuf yuf
økkuÃke yLku yuf yuf f]»ýLkk Þwøk÷ MðYÃkkuLkku htøk òBÞku Au. íÞkt ½ýkt
þçËku ÚkkÞ Au.
(8)
MkhðMk ðMk {kun ËhMk MkwhrÚkík þrþ, yhMk ÃkhMk ºkMk [hMk yrík,
fMkfMk Ãkx nw÷Mk rð÷Mk r[ík yk¢Mk, hMkíkMk ¾wMk nMk ðhMk hrík;
ÿMk Lkð hMk MkhMk ¼Þku çkúñkLktË, yLkhMk {LkMk íkhMk yÚk{u,
Äý Mð Ãkh Vhh Ähh ÃkË Äq Ä h, ht ø k¼h Mkw t Ë h ~Þk{ h{u .
þçËkÚko : Mkwh-þrþ-MkqÞo-[tÿ; rÚkík-ÂMÚkh; ðhMk-ðhMkkððwt.
yk hkMk÷e÷k òuELku Mkðuo {kunðþ ÚkE òÞ Au. yhu ! MkqÞo yLku [tÿ
Ãký ÂMÚkh ÚkE òÞ Au. økkuÃk økkuÃkeykuLku yk òuE hkMk [økkððkLke RåAk
yLku [zMk-MÃkÄko yíÞtík ðÄe òÞ Au. ÃkkuíkÃkkuíkkLkkt ð†ku fMke-fMkeLku Ãknuhu
Au. yLku nwÕ÷kMkÃkqðof hkMk h{ðk ÷køku Au. ÃkhMÃkh r[¥kLku ykf»koðk «ÞíLk
fhu Au. hkMk{kt hMkçkMk-yufkfkh ÚkE ¾wþe ÔÞõík fhðk nMke Ãkzu Au. ÃkhMÃkh
«u{ð]rü fhu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yk Mk{Þu ¼økðkLkLkwt Lkð ËþoLk
yíÞtík h{ýeÞ çkLke hÌkwt Au. yux÷wt s Lkrn Ãkhtíkw yuÚke ¾kuxk hMk yLku ¾kuxe
ík]»ýkyku Ëqh ÚkE økE Au. íÞkt ½ýkt þçËku Mkt¼¤kÞ Au.
AÃÃkÞ
h{ík {Lkku n h hkMk MkËk Mkw ¾ ðkMk Mðíkt í kh,
«çk÷ økku à ksLk ÃkkMk, f{÷ yk¼kMk þrþfh.
rðnhík fhík rðLkku Ë {ku Ë yt í kh Lkrn {kðu
yhMk ÃkhMk yu f íkkh ËhMk LkðhMk ËhMkkðu .
Mkw¾YÃk MkËk yþhý þhý VLkkt fhý ¼÷ VtËfu,
Mktík MkkÚk MkËk ¾u÷ík Mkrn, LkkÚk Mkku çkúñkLktË fu.
MkËk Mkw¾ËkÞe yLku Mðíktºk yuðk f]»ý {Lkkunh hkMk h{u Au. íkuyku
økkuÃksLk ÃkkMku yLÞ su {nk çk¤ðtík Au íkuyku [tÿ «fkþÚke f{¤ rLkMíkus
ÚkkÞ íku{ Íkt¾k yLku ÃkhMÃkhLke økkuÃksLkku rðnhíkk su rðLkkuË fhu Au, íkuLkku
 56 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ykLktË íku{Lkk rË÷{kt {kíkku LkÚke. yþhýLkk þhý yLku ¼ð çktÄLkLku

íkkuzLkkhk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu íku {khku LkkÚk, MktíkkuLke MkkÚku nt{uþkt
¾u÷u Au, h{u Au. íku rLkrùík Au.
(5) hkMkküf-2
(AtË-[[ohe)

(1)
yuf rLkrþ þrþ yrík WòMk «kiZ þhËhíkw «fkþ,
h{Lk hkMk søkrLkðkMk, r[ík rçk÷kMk rfLku ,
{kuhr÷ÄwLk yrík hMkk÷, økkunhu Mkwh f÷ økkuÃkk÷,
íkkLk {kLk Mkw ¼ øk íkk÷, {Lk {hk÷ r÷Lku
ðúsrºkÞ MkwLk ¼h WAkð, çkLk XLk íkLk yrík çkLkkð,
r[íkðík økík Lk] í k WXkð, nkð¼kð Mkkhku ,
nrhnh ys nu h nu h , rðfMkík Mkw h çku h çku h ,
Vhøkh ½h Vu h Vu h , Lkxðh LkkÞu .
þçËkÚko : híkw-Éíkw; hMkk÷-{eXe; {hk÷-ntMk; nrhnhys-rð&™w,
{nuþ yLku çkúñk; çkuhçkuh-ðkhtðkh; Vhøkx-VuhVwËze Vhðe.
yuf hkrºkyu [tÿ yíÞtík «fkrþík níkku. íku þhË ÃkqŠý{kLkku «fkþ níkku.
yu Mk{Þu søkík¼h{kt rLkðkMk fhLkkh ©ef]»ýu ÃkkuíkkLkk r[¥k{kt hkMk h{ðkLke
nkUþ òøke. yu MkkÚku s økkuÃkk÷-f]»ýu rð÷trçkík Mkqh{kt {kuh÷e Ãkh {eXe ÄqLk
þY fhe. íkk÷, ÷Þ yLku {kLkLkku Mkw¼øk Mk{LðÞ fhe ntMkLkk {LkLku ykf»keo
÷eÄk yÚkkoíkT ntMk suðe [k÷ðk¤e †eykuLkk {LkLku ¾U[e ÷eÄk. yLku Mkk[u s
íku Mðh fýuo Ãkzíkkt s ðúsðrLkíkkyku W{tøk¼uh þhehLku ¾qçk þýøkkhe çkLke-
XLke, Lk]íÞLkk íkk÷-[k÷ yLku nkð¼kð ®[íkððk ÷køke. íÞkt íkku çkúñk, rð»ýw
yLku {nuþ ykrË Ëuðíkkyku ykðeLku ðkhtðkh Lkeh¾ðk ÷køÞk. íku{s økkuÃkeykuLkk
ftX{ktÚke Mðhku Ãký yuf ÃkAe yuf rðfMkðk-¾q÷ðk ÷køÞk, yu òuE ÃkkuíkkLkkt
þhehLku ðkhtðkh VwËze Vuhðíkk Lkxðh-f]»ý Lk]íÞ fhðk ÷køÞk.
 fkÔÞküf 57
(2)
XU X U çks ºkt ç kf Zku h , [U [ U þhLkkÞe [ku h ,
ÄU Ä U çks «ýð Zku h , ÄU Ä U çkku ÷ u ,
Íqf Íqf Íqf çksík Íts, xwf xwf {tSh hts,
zw f zw f WÃkt ø k [t ø k, yrík W{t ø k zku ÷ u ,
ÿøkzËk ÿøkzËk Ãk¾ks, ÚkúøkzËk Úki Úki Mk{ks
fzfzËk fzfzËk Ëwfz, ºkwfx ÄLk Úkx hkÞu,
nrh nh ys nuh nuh rðfMkík Mkwh çkuhçkuh
Vh økx ½x Vu h Vu h Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : Zkuh-Zku÷, Íts-ÍktÍ.
yu MÚkkLk{kt XUXu fhíkk ºktçkk¤w Zku÷ ðkøkðk ÷køÞk íkku [U[U fhíke
þhýkEykuLkk þkuh Úkðk ÷køÞk. ÄUÄU fhíkwt Zku÷f yLku ÄUÄU fhíkk Zku÷ Ãký
ðkøkðk ÷køÞk. Íqf Íqf fhíkk ÍktÍ yLku xqf xqf fhíkk {tShk ykLktË ykÃkðk
÷køÞk. zwf zwf fhíkwt WÃktøk yLku [tøk ðk®sºk çkks yíÞtík ykLktËÚke zku÷ðk
÷køku Au. ÿfzËk ÿfzËk yðks fhíkwt Ãk¾ðks ðkøku Au íkku ÚkúøkzËk ÚkúøkzËkLkk
ÚkiÚkifkhÚke økkuÃk-økkuÃkeyku Lkk[u Au. fwfzËk fwfzËk fhíkk Ëkufz ðkøku Au. íkku
ík]fx ÄLk Ãký ðkøke QXu Au. ykÚke òuLkkhLkku Mk{wËkÞ hkS ÚkkÞ Au. íÞkt
$ÿkrËf Ëuðku ykðeLku òuðk ÷køku Au.
(3)
MktíkLk yr¼hk{ Äk{, ¢{ík h{ík ¼ú{ík fk{,
«{ík ©{ík Lk{ík økú k { ðk{ nk{ ÷ku ¼ u ,
yxLk ½xLk yrík WËk{, ÚkLk økLk íkLk Xk{ Xk{,
íks rð©k{ yrík rð¼úk{, Mkk{ MkwtËh þku¼u,
s{Lkkfu Lkeík Lkeh, ¾u ÷ ík çk÷ðeh ðeh,
[nw t ð x Úkx Mk½x ¼eh, frx Mkw Ä eh fk[U ,
nrhnh ys nuh nuh, rðfMkík Mkwh çkuh çkuh,
Vhøkx ½x Vu h Vu h , Lkxðh Lkk[u .
 58 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

þçËkÚko : yr¼hk{-ykLktË{Þ; ¢{ík-zøk, Ãkøk÷wt; økúk{-Mk{qn; ðk{-

ðk{k-†e; [nwtðh-[khu íkhV; frx-fB{h.
©ef]»ý ¼økðkLk MktíksLkku {kxu ykLktË{Þ Äk{YÃk Au. íkuyku zøk÷wt
¼hu Au yLku h{u Au. íku{Lku hkMk ÷uíkk òuELku fk{Ëuð Ãký ¼ú{ík ÚkkÞ Au.
yhu ! WL{¥k yuðku økkuÃk Mk{wËkÞ Ãký Úkkfe sELku ¼økðkLkLku Lk{u Au. ßÞkhu
økkuÃkeykuLke nk{-®n{ík f]»ýLku òuíkkt s ÷ku¼kE òÞ Au. yÚkkoíkT íku{Lkku Úkkf
Ëqh ÚkkÞ Au. ©ef]»ý íkku yrík W¥k{ heíku þhehLku Vuhðíkk òÞ Au yLku XufXufkýu
þhehLku ÚkLk økLk ÚkLkøkLk fhíkk Lk[kðu Au. íkuyku rð©k{ íÞS yíÞtík ¼ú{ý
fhu Au. yuÚke íkku ~Þk{ MkwtËh ©ef]»ý þku¼e QXu Au. Þ{wLkk LkËeLkk íkxðíkeo
s¤{kt «rík®çkçk MðYÃku çk÷¼ÿLkk çktÄw yuðk ©ef]»ý ¾u÷e hÌkk Au. yk
òuðk [kuíkhV {kýMkkuLke yøkzu XX ¼ez ò{e Au yLku MkwÄeh yÚkkoíkT ÄiÞoðkLk
økkuÃksLkkuyu hkMk{kt xfe hnuðk fB{hu ð†Lkk fAkuxk {kÞko Au íÞkhu íÞkhu
RLÿkrËf Ëuðku ykðeLku Lkeh¾e hnu Au.
(4)
Í÷÷÷ íkLk fktrík Í÷f, ¾÷÷÷ ¼ws [qz ¾÷f,
Mk÷÷÷ òu rn ðes Mk÷f, ¼÷f ¼k÷ Mkksu ,
yxÃkx ÷x Aqx y÷f, ºkx Äx þw¼ feLk ík÷f,
nx nx Äx ºkw ø kx n÷f Lkx rçk÷kMk hksu ,
íkLk íkLk «rík Mkwøkík íkkLk, sLk sLk {Lk yuf òLk,
f] í k Wík {w ¾ fkLk fkLk, {kLk økkLk {k[u ,
nrhnh ys nu h nu h , rðfMkík Mkw h çku h çku h ,
Vhøkx Äh Vu h Vu h , Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : fktrík-þku¼k; [qz-[qze; ¾÷f-¾ýfðwt; Mkksu-þku¼u; ºkwøkx-
rºk¼tøke; Mkwøkík-Mkkhe økrík fu [k÷; Wík-çkku÷ðwt.
hkMk h{íke økkuÃkeykuLkk ËunLke fktrík-þku¼k ͤn¤kx fhu Au yLku nMík
[qzeyku ¾÷÷÷ fhíke ¾ýfu Au. íkuyku su{ ðes¤e Mk¤kðk Ëu íku{ [{fe
hne Au. íku{Lkk ¼k÷u ¼÷fkfkh [ktË÷ku þku¼e hÌkku Au. [kux÷kLke y÷f
÷xku Aqxe ÃkzeLku ðtfkíke Vhfe hne Au. íkku þheh Ãkh fux÷k þw¼ ík÷ Ãký
 fkÔÞküf 59
ykuÃke hÌkkt Au. íkuyku Mk½¤e nXe nXeLku rºk¼tøke [k÷Úke ËunLku ðk¤u Au, ykÚke
íkuyku Lk]ríkfkyku su{ rð÷Mkíke þku¼u Au. yuf íkLk yLÞ íkLkLke ÃkkA¤ íkk÷çkØ
Mkkhe heíku økrík fhe hÌkwt Au. yufuyuf sLkLkk {Lk {¤e yuf ÚkE økÞk Au
yLku {w¾ Úkfe ðkn fkLk yu{ ðkýe Wå[khu Au. íku{s {kLkÃkqðof økkLk{kt {[e
Ãkzu Au. íÞkt RLÿkrËf Ëuðku ykðeLku Lkeh¾e hnu Au.
(6)
Ä{Ä{ Äw Ä hq Ä{t f , Mk{{{ Íkt Í h X{t f ,
Ä{{{ {{ ¼q Ä{t f , økík rLkþt f økkðu ,
Íøk Íøk Íøk Íøk{økkx, Úkøk Úkøk Úki Úkiík Úkkx,
Lkki í k{ Ãkøk ÿøk rLkhkx, ÷r÷ík Lkkx ÷kðu ,
÷ÚkçkÚk nÚk økqtÚk ÷eLk, ÃkÚk ÃkÚk rÃkÞ MkÚk «rðLk,
fÚk fÚk økú Ú k þu þ feLk, sq Ú k LkrðLk ò[u ,
nrhnh ys nu h Vu h , rðfMkík Mkw h çku h çku h
Vhøkx ½x Vu h Vu h , Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : Lkkiík{-LkqíkLk, MkÚk-MkkÚku, økútÚk-økútÚk-ÃkwMíkf.
hkMk{kt ½{ ½{ ½q½hk Ä{fu Au íkku X{ X{ yu{ ÍktÍh X{fu Au yLku
Ä{ Ä{ yu{ Ähíke Ä{fu Au. hkMk ÷uLkkh Mkki rLkþtf heíku økríkrðrÄ MkkÚku
økeík økkÞ Au. ©e f]»ýLke þku¼kLkk Íøk{økkx Íøke hÌkku Au. Úkøk Úkøk Úku Úki
yu Lk]íÞLkku Úkkx {[e hÌkku Au. ÚkLkøkLkkx fhíkk LkqíkLk [hýku yLku [{fíke
ykt¾ku þku¼e hne Au. íÞkt Lk]íÞ ÷r÷ík Lk]íÞLkku Lkðku ¼uË þY ÚkkÞ Au yLku
÷Úk÷Úk økkuÃk-økkuÃkeyku ÃkhMÃkhLkk nkÚkÚke yktfzk çkeze ÷u Au. yk Mk{Þu hkMk{kt
fwþ¤ økkuÃkeyku hkMkÃkÚku «eík{ f]»{Lkk zøkuzøk ËçkkðeLku hkMkLke [k÷ [k÷u
Au. yk hkMk÷e÷kLke fÚkk fhe fheLku þu»kLkkøku økútÚk håÞku su LkðÞwðkLkku òuðk
{kxu Þk[u Au. íÞkt RLÿkrËf Ëuðku Lkeh¾e hnu Au.
(6)
Lkkiík{ Açke LktË LktË, {w¾ MkwnkMk {tË {tË
Ët à krík òw í k ît Ë ît Ë , søkík ðt Ë zku ÷ u ,
 60 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

rðLkíkk Mkw h ðú t Ë ðú t Ë , rLkh¾ík ykLkt Ë ft Ë

økrík yrík MðåAt Ë At Ë , sÞ sÞ çkku ÷ u ,
swøkr÷ík fh òuh òuh, X{f Í{f Xkuh Xkuh,
rð{÷ íkkLk íkku h Äku h {ku h ÷e ðk[u
nrhnh ys nuhVuh, rðfrMkík Mkwh çkuhçkuh
Vhøkx Äx nu h Vu h Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : MkwnkMk-nMkíke, Mkwh-Ëuð, rð{÷-þwØ
LktËhkòLkk ÃkwºkLke Açke LkqíkLk çkLke Au yLku íku{Lkwt {w¾f{÷ {tË
{tË nMku Au. çkççku çkççkuLkk òuzfk{kt ËtÃkíkeMðYÃk çkLke síkk, søkík íku
MðYÃkLku ðtËLk fhíkk zku÷ðk ÷køku Au. ËuðíkkykuLke †eyku xku¤u xku¤k{kt
{¤e íku ykLktËftË MðYÃk f]»ýLku Lkeh¾e hnu Au íku hkMkuïhLke yíÞtík
ðuøke÷e yLku MðåAtË økrík rLknk¤e ðuË Ãký sÞsÞfkh fhu Au. Þwøk÷
MðYÃku nkÚk òuze òuzeLku íkk¤e ÃkkzeLku XufXufkýu X{fkhk yLku Í{fkhk
ÚkkÞ Au. íÞkt s þwØ íkkLkLku ¼uËe {kuh÷e ½kuh LkkËu ðkøkðk ÷køku Au yu
òuðk RLÿkrËf Ëuðku yufºk ÚkkÞ Au.
(7)
÷¾ Arçk MkwhÃkrík ÷Sík, økwÌk økkLk íkkLk økeík,
rÃkÞu r«Þk Mkrník «eík, Mk{hSík þku ¼ u ,
h{ík ¼ú{ík ysçk heík, [Âõík ÍwÂõík ÚkÂõík [eík,
÷r÷ík nr÷ík {r÷ík ÷eík, rLkh¾ {eík ÷ku¼u,
÷wtçk Íwtçk yif ÷økLk, rð{r÷ík ÿøk òík rðÄLk.
íkf íkf [f nku í k íkøkLk, «ki z {økLk «k[u ,
nrhnh ys nuh nuh, rðfMkík Mkwh çkuh çkuh,
Vhøkx Äx Vu h Vu h Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : ÷¾-òuE; økwÌk-økwÃík-økqZ; Mk{h-fk{Ëuð; r{ºk-r{ºk;
rð{r÷ík-rLk{o¤; «kyu-«k[eLk.
hkMkuïhLke Açke rLknk¤e RLÿ ÷rsík ÚkkÞ Au. íku{Lke çktMkheLkwt økkLk,
 fkÔÞküf 61
íkkLk yLku økeík økqZ Au. yÚkkoíkT hnMÞ{Þ Au. íkuyku «eík{ yLku r«Þk yÚkkoíkT
hkÄkf]»ý-«u{MðYÃk fk{ËuðLku Síke ÷eÄk nkuÞ íku{ þku¼u Au. íkuyku hkMk{kt
h{ðkLke yLku ¼{ðkLke ysçk heík Ähkðu Au. íku{Lke hkMk{kt ÍqfeLku ð¤ðkLke
heík r[¥kLku [rfík fhu íkuðe Au. íkuyku hkMk{kt s f÷k{Þ heíku n¤u-{¤u Au
yLku r{ºkLku Lkeh¾ðkLkku ÷ku¼ Ãký síkku fhíkk LkÚke. íkuyku ÷qtçke-ÍqtçkeLku yufYÃk
çkLku Au íku{Lke rLk{o÷ ykt¾ku òuE rðÎLkku Ëqh ÚkkÞ Au. yu{Lkk fýo{kt fwtz¤
íkøkíkøke hÌkkt Au. íku òuE «k[eLkfk¤Lkk Ér»kyku Ãký hkMk÷e÷k{kt {øLk çkLÞk
Au. íÞkt RLÿkrËf Ëuðku ykðeLku rLkh¾u Au.
(8)
íkík íkík íkík nkuík÷Lk, y[wtrçkík økík ykLk ykLk,
Äwhsrx Äx Aqxík æÞkLk, fkLk çkkLk MkwLkíku,
økunrh ÄwLk nkuík økkLk, {tøk÷ Mkwh {kLk {kLk
¼w ÷ ¼kLk ¾kLk ÃkkLk «kLk òLk ¼Lkíku
rÄrÄfx Lk]ík Äkh Äkh, rºk r{ík íknkt Mkíkkh íkkh
çkú ñ kLkt Ë ðkhðkh, [hLkLk r[ík hk[u ,
nrhnh ys nu h nu h , rðfrMkík Mkw h çku h çku h
Vhøkx Äx Vu h Vu h , Lkxðh Lkk[u .
þçËkÚko : Äwhsrx-rþðS; çkkLk-ðkýe; økunhe-½uhe; rºk-†e; r{ík-
r{ºk.
íÞkt íkíkíkíkLkku íkk÷¼Þkuo þçË økqtsu Au yLku hkMk{kt yøkkW fkuEyu Lk
fhe nkuÞ íkuðe økík-[k÷ yÚkkoíkT y[wtrçkík økík ÷kðu Au. økeíkLkk þçËku-ðkýe
fkLku Ãkzíkk sxkÄkhe rþðSLkwt þhehÚke æÞkLk Aqxe òÞ Au. íÞkt íkku ½uhk LkkË-
MðhÚke økkLk þY ÚkkÞ Au. íku Mkkt¼¤íkkt s Ëuðku íkuLku {tøk÷fkhe {kLke ¾kLk-
ÃkkLk yLku ¼kLk ¼q÷e òÞ Au yLku «¼w Míkwrík fhðk íku{Lku «ký Mk{kLk {kLku
Au. rÄÄfík rÄÄfík yu Zk¤Lkku íkk÷ þY Úkíkk økkuÃk-økkuÃkeyku, nkÚku nkÚkÚke
íkk÷e ËE Lkk[u Au yLku nMku Au. yk òuE çkúñkLktË Mðk{eLkwt {Lk ¼økðkLkLkk
[hýf{¤{kt hk[ðk ÷køku Au. íÞkt RLÿkrËf Ëuðku yufºk ÚkE Lkeh¾u Au.
 62 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(6) ½Lk~Þk{küf
{q¤eLkk Mk{Mík [khýkuyu Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e «íÞu MkËT¼kð
Ëþkoððk [khýÃkkLkk [kuhu ÃkÄhk{ýe fhkðe Mðkøkík fÞwO. {trËh rLk{koýfkÞo{kt
MknkÞYÃk Úkíkk YrÃkÞkLkku Úkk¤ ¼heLku yÃkoý fÞkuo yLku ©{fkÞo {kxu Ãký
ð[Lk ykÃÞwt. ykÚke «MkLLk ÚkELku Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{eyu WÃkËuþ ð[Lkku
fnuíkkt sýkÔÞwt, ‘‘[khýkuLke økýíkhe þk†kuyu, Ëuðfkuxe{kt fhe Au. ykÚke
[khýËuð fnuðkÞ Au. ¼økðkLk ©e Mðkr{LkkhkÞýu ð[Lkk{]ík{kt Ãký [khýkuLku
Ëuð fÌkk Au. ykÚke ËuðkuLke su{ yk[hý Ãký Wå[ fkuxeLkwt nkuðwt ½xu.
Ëwhk[kh, Ëwøkwoýku yLku ËwÔÞoMkLkkuLkku íÞkøk fhðku òuEyu. fwMktøk AkuzeLku
MkíMktøk fhðku òuEyu. ynª suLkwt Äk{ çkLku Au íku ©eS {nkhks ykrË-
yLkkrË yuðk «økx Ãkwhw»kku¥k{ LkkhkÞý Au. yuLkk yk©Þu Lkrn òð, íkku
sL{khku ÔÞÚko Mk{sòu. yk ËwrLkÞk{kt su ftE «kÃík fhðk suðwt Au íku yuf{uð
ÄLk~Þk{ Au. ykÚke økðo-{{íð {qfe íkuLkk ykr©ík Úkkð, íku{kt s ©uÞ Au.’’
yk{ fne çkúñ{wrLkyu «Míkwík ÄLk~Þk{küf çkw÷tË ftXu [khýku Mk{ûk økkE
Mkt¼¤kÔÞwt níkwt. AtË{kt h[kÞu÷ yk fkÔÞ ykÃkýu òuEyu.
(MkðiÞk)
Mkkn ¼Þku W{hkn ¼Þku ÃkíkMkkn ¼Þku søkrþ»k LkÞku nu ,
hkrøk ¼Þku çkz ¼krøk ¼Þku rðíkhkrøk ¼Þku ðLk òÞ hÌkku nu,
{krLk ¼Þku rLkh{krLk ¼Þku Ãkh{krLk ¼Þku sMkðkMk ÷Þku nu
çkúñ{wrLk ÄLkMkk{fku yk©Þ òu Lk ¼Þku íkku fAw Lk ¼Þku nu...1
Lkkrh r{÷e Vw÷ðkrh r{÷e òw yxkrh r{÷e {rn fk[ ZéÞku nu
Ãkwík r{÷u Äh Mkwík r{÷u çknw Ëwík r{÷u rLks çkuLk ÃkÕÞku nu,
¾ktLk r{÷u yhw ÃkkLk r{÷u MkLk{kLk r{÷u fnwt ¼køÞ ¾wÕÞku nu
çkúñ{wrLk ÄLk~Þk{fku yk©Þ òu Lk r{ÕÞku íkku fAw Lk r{ÕÞku nu...2
¼kuøk r÷Þku Y Wãkuøk r÷Þku íkLk òuøk r÷Þku rçkLkhkuøk SÞku nu
òtLk r÷Þku fnwt íkktLk r÷Þku çknwËkLk r÷Þku søkhks rfÞku nu,
 fkÔÞküf 63
çkks r÷Þku økshks r÷Þku Mkçk Mkks r÷Þku sMk økks hÞku nu
çkúñ{wrLk ÄLkþk{fku yk©Þ òu Lk r÷Þk íkku fAw Lk r÷Þku nu...3
íÞkøke çkLÞku yLkwhkøke çkLÞku çkz¼køke çkLÞku yrhMkuLk nLÞku nu,
Mkqh çkLÞku {økhwh çkLÞku ÄLkÃkqh çkLÞku [f[qh MkwLÞku nu,
íkkr÷çkLÞkU yYÏÞkr÷ çkLÞku, Mkw¾Ãkkr÷ çkLÞku çkz¼kr÷ çkLÞku nu,
çkúñ{wrLk ÄLkþk{fku Mkuðf, òu Lk çkLÞku íkku fAw Lk çkLÞku nu...4
Äk{ rfÞku fnwt fk{ rfÞku søkLkk{ rfÞku sMk ÔÞkÃk hÞku nu,
ËkLk rfÞku MkLk{kLk rfÞku yr¼{kLk rfÞku fhfu ÍwrfÞku nu,
Ëkð rfÞku çknw ¼kð rfÞku Xnhkð feÞku çknw hks r÷Þku nu,
çkúñ{wrLk ÄLkþk{fku yk©Þ òu Lk rfÞku íkku fAw Lk rfÞku nu...5
økeík ÃkZâku søkrhík ÃkZâku Lk]Ãk rLkík ÃkZâku íkLkhtøk [Zâku nu,
¼kMk ÃkZâku yLkw«kMk ÃkZâku hMk hkMk Y LÞkÞ «fkMk áZâku nu,
fuË ÃkZâku çknw ¼uË ÃkZâku Mkçk ðuË ÃkZâku ÃkrZ {kLk çkZâku nu
çkúñ{wrLk ÄLkMkk{fu Lkk{fwt òu Lk ÃkZâku íkku fAq Lk ÃkZâku nu...6
Ëu þ økÞku ÃkhËu þ økÞku Äh ¼u » k økÞku [nw Äk{ hÞku nu ,
fkrMk økÞku yY LkkrMk økÞku íkLk ÄkrMk økÞku yrík ÃktÚk ¼Þku nu
þkuf økÞku Mkwh÷kuf økÞku rðrÄ÷kuf økÞku {Lk hkuf XÞku nu,
çkúñ{wrLk ÄLkþk{fu yk©Þ òu Lk økÞku íkku fnwt Lk økÞku nu...7
òøk fÞkuo ÃkwLÞ ¼køk fÞkuo Mkçk íÞkøk fÞkuo fnw hkøk ÄÞkuo nu,
LÞkMk fÞkuo WÃkðkMk fÞkuo ðLkðkMk fÞkuo íknkt ÃÞkMk {Þkuo nu,
òÃk fÞkuo Mkwh ÚkkÃk fÞkuo Mkwrð÷kÃk fÞkuo íkLk íkkÃk ÃkÞkuo nu,
çkúñ{wrLk ÄLk~Þk{ fku yk©Þ òu Lk fÞkuo íkku fAw Lk fÞkuo nu...8
þçËkÚko : çkz¼køke-MkËLkMkeçk; Lk]ÃkrLkík-hksLkerík; Ãkh{kLke-yLÞLku
{kLk ykÃkLkkh; ¼kMk-frð¼kMk, ¼k»kk; fk[ ZÕÞku-fk[Úke {Zu÷; Y-yLku;
Mkqík-Ãkqºk; LÞkÞ-LÞkÞþk†; çkuLk-ðuý; fuË-fkÞËku; yY-yLku; ½kMke økÞku-Ëun
½Mke LkkÏÞku; rçkLk hkuøk-Lkehkuøk; òøk fÞkuo-Þkuøk fÞkuo; yrhMkuLk-Ëw~{Lkˤ;
LÞkMk-íÞkøk.
 64 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(7) ©e ðkMkwËuðküf
rð.Mkt. 1862Lkk Vkøký ðËe ºkesLkk rËðMku økZÃkwh {wfk{u ËkËk¾k[hLkk
Ëhçkkh{kt ©e ðkMkwËuð LkkhkÞýLke {qŠíkLke «ký«ríkckrðrÄ ÚkE níke. yk
«ríkckrðrÄ ©eS {nkhksu ÃkkuíkkLkk nMíku fhe, ykhíke Wíkkhe níke. yk Mk{Þu
ðkMkwËuð LkkhkÞýLke {qŠíkLku {rn{k Mk{ŠÃkík fhíkk ©eS {nkhksu ð[Lk ykÃkíkkt
fÌkwt níkwt fu, ‘‘yk {qŠík{kt nwt y¾tz ðkMk fheþ, yLku MkkiLke ÃkqòLkku Mðefkh
fheþ.’’ yu MkkÚku s çkúñkLktË Mðk{eLku ©e ðkMkwËuð LkkhkÞýLkk MíkwríkøkkLkLke
h[Lkk fhðk yk¿kk fhe níke. çkúñ{wrLkyu íku s rËðMku «Míkwík ðkMkwËuðküfLke
h[Lkk fhe, MktæÞk ykhíke Mk{Þu økkLk fhe, ©eS {nkhksLke «MkLLkíkk «kÃík
fhe níke. yk fkÔÞLkku AtË nrhøkeík Au.
(Ëkunk)
þhË ÃkwLk{ þrþ {w¾ f{÷, rðrðÄ Ãkw»Ãk fu nkh,
fu M kh [t Ë Lk y[o íkLkw , rËÔÞ ð† y÷t f kh...1
yurn frh þku¼k Lkð÷ yrík, rLkh¾ík hne Mk{eÃk,
{tºk frn {w¾ fník nu, yÃko nwt ykhrík ËeÃk...2
‘©ef]»ýkÞ Lk{:’ fne, «eík ykrÄf Wh Äkh.
Ëu í k nw t LkkÚk «rËALkk, fes nw t yøkefkh...3
(nrhøkeík AtË)
økku®ðË {kÄð ËÞk÷Þ «¼w ËeLk rník Lkh íkwLk Ähe,
©e{t í k {Lkÿøk nh¾ËkÞf, rËÔÞ {q Š ík ©e nrh,
{rý Lke÷ RLÿMkw ytøk {Lknh, ðeLkíke yçk Äkheyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu >>1>>
ft M kkrË Ëw ü Lk Ë{Lk fkhf, «ý¥k çkt Ä w yu f sw t ,
fki { ku Ë fe fh f{÷ Mkw t Ë h, þt ¾ [¢ «ðu Ë òw t .
©e îkrhfkÃkwh RLÿ ÃkqhLk, fk{ fwçkwrØ rLkðkheyu.
©e ðkMkwËuð ©e hwf{ýe ðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu >>2>>
 fkÔÞküf 65
Mkw¾ nh¾ ftË MðåAtË MkwtËh, îtË VtË rðLkkMk ni,
Éíkw þhË [tË Mkwçkªçk, {w¾{u {tË{tË MkwnkMk ni;
¼wð¼kh Lk]Ãk çk÷ Lkkþfkhf, çktÄw yrn Ëw:¾ xkheyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>3>>
¼k{kLkw ht s Lk RLÿ {Ënh, ÷kÞ Ãkkheòík òw t ,
sune Ãkwºk «ãw{Lk Þ¿k çknw¢ík, Mk¼k {wøkx Mkwnkík swt;
rºkÞ çkku÷ MknMkú fu fkLík MkwtËh, fk{ {{ yrh {krhyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>4>>
ðMknu í k ÃkkhÚk MkkhÚke ¼Þu ÷eLk Ãkkt z ð Ãkûk òw t ,
f]»ýk {LkkuhÚk Rü Mkw¾«Ë çkLku nku Mkwh ðúûk òwt;
ËuðuLÿ ðtæÞ Mkw økwYz æðs, fh ÄLkw»k ¢kuÄ «nkheyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>5>>
þw¼ Ä{o ÃktÚk {úòË h[Lkk, fhLk íkíkÃkh nku MkËk,
rLkík ËkLk rîsfwt fhLk-ÃkwhLk, nhLk Mktfx ykÃkËk,
økwý fku»k íkku»k yËku»k røkheÄh, hku»k Ëku»k rçkMkkheyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>6>>
fYLkk {nkuËrÄ WËÄe ¼ðfu, Ãkkh fhLk yÃkkh nku,
MkwfÕÞkLk sLk¢ík Ãkríkík ÃkkðLk, Lkk{ Ãkh{ WËkh nku,
íkík¾uð {{ ynt{uð nh, rîsËuð ËhË rðËkheyu,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>7>>
MktMkkh frð fu ¾eLk Lkh, [r÷ [hLk ykÞku hkðhe,
íkune fhLk hûkLk MkËk íkíkÃkh, WØð Ãkh r«íke Ähe;
«ríkÃkk÷ çkú ñ kLkt Ë fw t n rh ¢eÃkk Lksh rLknkheyu ,
©e ðkMkwËuð ©e Yf{ýeðh, {kuÞ LkkÚk Wøkkheyu. >>8>>
þçËkÚko : ytøkefkh-Mðefkh; «Ë-ykÃkLkkh; yçk-nðu; Mkwhð]ûk-fÕÃkíkhw;
{kuÞ-{Lku; {úòË-{ÞkoËk; «ðuf-økËk; íkku»k-Mktíkku»k; híkw-Éíkw; íkku»k-Mktíkku»k; ¼k{k-
†e; MkíÞ¼k{k; {nkuËrÄ-{nkMkkøkh; ¢ík-fhu÷k; ¾eLk-Ëw:¾e; fk{krh-fk{YÃke
Ëw~{Lk, WÄð-WØkh, ÃkkhÚk-ÃkkÚkeo-yswoLk.
 66 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(8) ©e nrh-fkÔÞküf
©e çkúñkLktË Mðk{e MkíMktøk{kt fkÔÞ-MksoLkf÷k yLku {trËh-rLk{koýf÷k
{kxu ÏÞkrík ÃkkBÞk Au. {kuxkt {kuxkt rþ¾hçktÄ {trËhku yLku fkÔÞøkútÚkku íku{Lkk
Úkfe MkòoÞkt Au.
ðzíkk÷ {trËhLkk rLk{koýfkÞoLkwt ËkrÞíÞ çkúñkLktË Mðk{e Mkt¼k¤íkk, íÞkhu
©eS {nkhks {trËhLkk fkÞo òuðkLkk çknkLku Mðk{eLkk Lkðhr[ík fkÔÞku Mkkt¼¤ðk
økZÃkwhÚke yðkhLkðkh ykðe ÃknkU[íkk.
Mktðík 1881{kt ðzíkk÷ {trËh Ãkqýo Úkíkkt s fkŠíkf þwõ÷k yufkËþeyu
©eS {nkhks «ký-«ríkck {kxu ykðe ÃknkU[u Au. yk Mk{Þu íkuyku©e
÷û{eLkkhkÞý Ëuð MkkÚku rLks MðYÃk yuðk ©e nrhf]»ý {nkhksLke MðnMíku
«ríkck fhu Au. yk Mk{Þu ©e çkúñkLktË Mðk{e «Míkwík fkÔÞLke h[Lkk fhe
©eS {nkhksLku økkE Mkt¼¤kðe íku{Lkku hkSÃkku {u¤ðu Au. yk fkÔÞLkku AtË
rºk¼tøke Au.
rºk¼tøke AtË
MkwtËh Açke ÃÞkhe rºk¼wðLk LÞkhe; yLktík yÃkkhe WÃkfkhe;
yøkrýík LkhLkkhe þhý Wøkkhe; ¼ðËw : ¾ðkhe Wíkkhe
rþ¾ðík çkwrØ Mkkhe, rð»kÞrðMkkhe, hxík Wå[khe rºkÃkwhkrh,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>1>>
rLks sLk Mkw¾ Ëkíkk, Mkçksøkºkkíkk, hník rðÄkíkk økwý økkíkk
Mk{hík Mkw¾þkíkk, rð{÷ rðÏÞkíkk, ¼Âõík{kíkk Ä{oíkkíkk;
hrík Ãkrík {Ë nkíkk, htøk rLks hkíkk, æÞkLk ÷økkíkk fk{khe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>2>>
Mk{hík surn ïuíkk, Mk{qn Mk{uíkk, Mkw¢ík rLkfuíkk, WÄohuíkk,
nrhÃkË yríknuíkk, [iíkLk [uíkk, rð{÷ y¼uíkk çkúñðu¥kk.
surn yLktík yÄuíkk, Ãkkh Lk ÷uíkk, rºk¼wðLk{U íkk økríkLÞkhe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>3>>
Mkw¾ MktÃkík ËrhÞk, yrík htøk ¼rhÞk; ÃkË r[ík ÄrhÞk WîheÞk.
fr÷ MkíkòwøkfrhÞk, ¼ðËw:¾ nrhÞk, sLk{Lk XrhÞk ¢{srhÞk;
 fkÔÞküf 67
Mkçk íkS yLkwMkrhÞk, MkkuE WøkrhÞk; rð»kÞ rðMkrhÞk MktMkkhe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>4>>
sÞ [iíkLk Äk{e, Mkçk søk Mðk{e, ¼sík yfk{e rþhLkk{e,
sune heík WËk{e ÷¾e rLks¾k{e, Lkkþík ðk{e ¼Þ Ãkk{e,
MknòLkt Ë Mðk{e yt í kh ò{e, yøkrýíkLkk{e WÃkfkhe.
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>5>>
{uxý ¼ð{hýk y¼hý ¼hýk, yMkhý þhýk Mkw¾fhýk,
Ëw:¾Ëwr¢ík nhý ðúrsnLk ðhýk, søkík WÄhýk yríkshýk,
sLk Wh Açke Ähýk ¿kkLk rLkÍhýk, ÷r¾ÿøkfhýk LkhLkkhe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>6>>
sÞ Ä{o f u Lkt Ë k fx¼ðVt Ë k, ð] » kfw ÷ [t Ë k økku ® ðËk
fu ð ¤ Mkw ¾ ft Ë k {w ¾ yh®ðËk Lk÷ník økt Ë k Lkh{t Ë k;
{w r Lkðh Mk{ht Ë k nh¾¼ht Ë k, ¼ú { rLkft Ë k f] í k¼khe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>7>>
Lkxðh Lkðhtøke [÷ík rºk¼tøke, ÷r÷ík f÷tøke rþh [tøke,
íkLkw t ÷ nh íkht ø ke «u { «Mkt ø ke y[÷ y¼t ø ke W{t ø ke;
fr÷sLk fw M kt ø ke rfÞ MkíkMkt ø k {w r Lkçkú ñ ht ø ke çkr÷nkhe,
sÞnrh ð]ík Äkhe sLkËw:¾nkhe, yrík Mkw¾fkhe yðíkkhe. >>8>>
AÃkÞ AtË
sÞ sÞ nherËLku þ , ðu þ Lkxðh r«ÞçkkLke,
¼Âõík Ä{o f w { kh, ÃkkhfeLku ¼ð «kLke;
ðú í k Lki r üf {nkðeh, ÄehsLk [hLk WÃkkMku ,
«ríkrËLk yrÄf «íkkÃk, ËhMksu r n ÃkkÃkrðLkkMku ;
Mkw¾®MkÄw çktÄwËeLkLk MkËk, ÷esu [hLk ÷økkÞfu,
½Lk~Þk{ nrh rLkþrËLk çkMkku, çkúñ{wrLk Wh ykÞfu.
þçËkÚko : ð]ík-ðúíkktík; ÷ktr¾-òuE; ºkkíkk-hûkýnkh; ðk{e-ðk{{køkeo;
{Ë-økðo; {uxý-{xkzLkkh; fk{khe-fk{Lku nhLkkh; Ëwr¢ík-ËkÞf; Mkwf]ík-MkwfkÞkuo;
VtËk-VktMkku; ftË-{q¤.
 68 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

4
©e f]»ý÷e÷k

(1) f]»ý÷e÷k yLku ðLkrðnkh

©e{ËT ¼køkðíkLkk Ëþ{ MftÄ{kt f]»ý÷e÷k yLku «u{÷ûkýk ¼ÂõíkLke
Wífxíkk çkíkkðe Au. «Míkwík fkÔÞ{kt Ãký ©e çkúñkLktË Mðk{e, yûkhÄk{Lkk
yrÄÃkrík ©e ½Lk~Þk{ «rík ÃkkuíkkLkku økkuÃke¼kð ÔÞõík fhu Au.
ðLkrðnkh{kt çkk÷f]»ýLkwt yLkwÃk{ Ëun MkkitËÞo yLku y÷kirff ðuýwðkËLk,
hkÄk yLku økkuÃkeyku MkkÚkuLke hkMk÷e÷k, íku{s çkk÷ Ãkhk¢{ [rhºk, ð]tËkðLk
yLku Þ{wLkk íkx rLkMkøko þku¼k RíÞkrËLkwt rLkYÃký ÓËÞMÃkþeo çkLke hÌkwt Au.
MkðiÞk
(1)
fhíkU nrhfts rVhkðík nu, ðLk òðík nu ðA ÷u ÄhíkU,
ÄhíkU {Lk Äkx Mkw ðkx {wrLk, Arçk Úkkx rLkhkx yLkwMkhíkU,
Mkhíku Mktøk øðk÷Lk çkk÷{nª, ðús Ãkk÷Lk ÔÞk÷ yMkw nhíku,
nhíku ÄhíkU {w¾ {kuË ÄwLke, fnu çkúñ{wrLk rðLkrík fhíkU.
 ©e f]»ý÷e÷k 69
þçËkÚko : fts-f{¤Ãkw»Ãk; rLkhkx-yËT¼wík; ÔÞk÷-MkÃko; Açke-fktrík,
þku¼k.
©ef]»ý nkÚk{kt f{¤Ãkw»ÃkLku Vuhðíkk Vuhðíkk, ½uhÚke økki-ðåALku ÷ELku
ðLk íkhV sE hÌkk Au. yk òuELku {wrLksLkku {Lk{kt rð[kh fhu Au fu ð]tËkðLkLke
ðkxu síkk ©ef]»ýLke yËT¼wík ¢ktrík fuðe rËÔÞ ÷køku Au ! øðk÷ çkk÷ MkkÚku
Mkt[híkk f]»ý ðús¼qr{Lke hûkk {kxu MkÃkoYÃku ykðu÷ y½kMkwhLkku Lkkþ fhu Au
íÞkhu ykfkþ{kt ¼økðkLk rþð ykrË Ëuðíkkyku yLku Ãk]Úðe Ãkh økkuÃk YÃke {wrLkyku
ykLktË æðrLk MkkÚku íku{Lke «kÚkoLkk fhu Au.
(2)
øknhe íkhw þeík÷ AkE Äxk, s{wLkk íkx Lkeh Úkxk ÷nrh,
÷nhe LktË÷k÷ Mkw ÏÞk÷ fhu, Ãkx ÃkeíkÃkwLkeík ÷eyu Ãknhe,
Ãkhe Ãkx fkLk Mkw ÃkkLk fhu, ÿøk Ëu¾ rðþu¾ ytÄ Ënhe,
Ënhe ðnhe fnu çkúñ{wrLk íkrs ytçk fËtçkLkfw øknhe.
þçËkÚko : øknhe-økkZ; Ãkeík-Ãke¤wt-ÃkeíkkBçkh; rðþu¾-rðþu»k.
íÞkt ðLk{kt ð]ûkkuLke þeík¤ ½xk AðkE økE Au. Þ{wLkkS{kt ÃkkýeLke
÷nuhku íkx «Ëuþ MkkÚku yÚkzkÞ Au. yk ÷nuhku MkkÚku LktË÷k÷ h{ík fhu Au.
íku{Lku Ãkrðºk yuðwt Ãkeíkktçkh ÃknuÞwO Au. s{Lkk s÷Lkwt ÃkkLk fhíkk Ãkhfq¤ Ãký
s¤ÃkkLk fhu Au yÚkkoíkT ¼eLkwt ÚkkÞ Au. ÃkkÃkLku Ëqh fhLkkh yk á~Þ fkuLku òuðwt
Lk øk{u ? çkúñkLktË Mðk{e fnu Au, yk ÃkAe ©ef]»ý Þ{wLkkLkk Ähk ÃkhLke yk{ú
½xkÚke [k÷Lku fË{ð]ûkLke ½xk Mk{eÃk ÃknkU[u Au.
(3)
y÷fu {w¾{U ÷ÃkxkÞ hnu, yrn çkk÷ {Lkwt þwþeÃkU ÷÷fu,
÷÷fu Wh {kuríkLk {k÷ neÞu, þw¼ fuþh ¼k÷ rfÞu rík÷fu,
rík÷fu þw¼ Vq÷ Açke Lk¬e þw¬e Lkf Ëu¾e Ãkhe n÷fu,
n÷fu ðúsLkkh rLknkhLkfwt, fnu çkúñ{wrLk Äw{íke y÷fu.
þçËkÚko : y÷fu-y÷f ÷x, yrn-MkÃko, þþe-[tÿ, þwf-ÃkkuÃkx
 70 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

©ef]»ýLkk ðk¤Lke-y÷f ÷xku íku{Lkk {w¾ Ãkh yuðe ÷¤fu Au fu òýu

[tÿ Ãkh MkkÃkkur÷Þk Lk ÷¤fíkk nkuÞ ! yu s heíku f]»ýLkk ð]ûkMÚk÷ Ãkh {kuíkeLke
{k¤k ÷¤fu Au ßÞkhu ¼k÷ Ãkh fuþhÚke fhu÷wt MkwtËh rík÷f þku¼e QXu Au.
f]»ýLke LkkrMkfk ík÷Lkk Vq÷ Mk{kLk þku¼u Au. yhu ! yu LkkrMkfk ÃkkMku íkku
þwfLkkrMkfkLke íkku fkuE rðMkkík s LkÚke ! çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ©ef]»ýLkk
ykðk MkkiËt ÞoLkwt ÃkkLk fhðk yÚkkoíkT rLknk¤ðk ðúsLke †eyku Ãký ÃkkuíkkLkk fuþf÷kÃkku
WAk¤íke-Vhfkðíke W{xe Ãkzu Au.
(4)
hrMkÞk htøk hkMk rð÷kMk fhu, fne òuh ÃkeíkktçkhMku frMkÞk,
frMkÞk ¼h LkuLk [÷kðík nu, htøk heÍík ®¼s hMkççkrMkÞk,
çkrMkÞk Mkwhíku økún íÞkøk [÷e, ðúsLkkh ôòh ÷¾e þrþÞk,
þrþÞkrËf ykLkLk fkLk Ähu, fnu çkúñ MkLkun øk÷u hrMkÞk,
þçËkÚko : fxe-fB{h; frMkÞk-fMkeLku; Mkwh-Mðh-æðrLk; ykLkLk-{w¾
hrMkf f]»ý ¼økðkLk ykLktrËík çkLke hkMk÷e÷k {kxu íkiÞkh ÚkkÞ Au.
yk {kxu fB{h Ãkh Ãkeíkktçkh fMkeLku çkktÄu Au. Ãkeíkktçkh fMku Au yLku økkuÃkeyku
Mkk{u ykt¾ Lk[kðu Au. íku{Lku heÍððk htøk{kt hMk-çkMk fhu Au. yÚkkoíkT ykLktË
hMk{kt {øLk fhu Au. çktMkheLkk Mðhku yLku [tÿLke [ktËLkeÚke ykf»kkoE ðúsLkkheyku
½h íÞSLku ðLk{kt W{xe Ãkzu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ¼økðkLk f]»ýLkk
{w¾Lke [tÿ Mk{kLk þku¼k òuE, íku{Lkk MLkun{kt økhfkð ÚkE òÞ Au.
(5)
çkLk{U nrh çkuLk çkòðík nu, MkwLke xuh Mkçku hne Mkku íkLk{U,
íkLk{U {kuÞ [kn yÚkkn søke, hx yuf ÷øke W{tøke {Lk{U,
{Lk{U LkðLkeík ÷eÞu rLkfhe, íkwA ÷ks frh Lk zrh sLk{U,
sLk{U ðún çkúñ{wrLk Wh{U, íkwh{U swt [÷e nrh òu çkLk{ut,
þçËkÚko : çkuLk-ðuýw-çktMkhe; yÚkkn-yÃkkh; ðún-rðhn
yuf økkuÃke yLÞ økkuÃkeLku fnu Au, ‘‘©ef]»ý ¼økðkLk ßÞkhu ðLk{kt ðktMk¤e
ðøkkzu Au, íÞkhu íkuLkku LkkË Mk½¤e økkuÃkeyku Mkkt¼¤e hnu Au, Ãkhtíkw yu LkkËÚke
 ©e f]»ý÷e÷k 71
{khk þheh{kt íkku yÃkkh [knLkk-«u{ òøk]ík ÚkkÞ Au, {Lk{kt f]»ýLke hxýk
þY ÚkkÞ Au yLku {Lk ykLktrËík ÚkE QXu Au. ykÚke nwt íkku {k¾ý ðu[ðkLku
çknkLku Lkef¤e Ãkzwt Awt. yhu ÷ks þh{Lku íkwåA økýe, ÷kufku þwt fnu Au, íkuLkku
zh íÞS ËW Awt. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yuf ðkh rË÷{kt rðhn òøku
ÃkAe íðhkÃkqðof ðLk{kt f]»ý ¼økðkLk ÃkkMku [k÷e økÞk rðLkk Aqxfku Úkíkku LkÚke.
(6)
frLkÞk Arçk YÃk yLkwÃk çkLku, rþh fuþ Mkwðuþ Lkð ÄLkeÞk,
ÄrLkÞk yrík çkkík fnkík Lkrn, Lkðhtøk W{tøk fMku íkLkeÞk,
íkLkeÞk hrð íkeh ynehLk{U, çk÷ðeh ÷¾u {U økE ÃkrLkÞkt,
ÃkrLkÞkt íkrs ðútË {wLktË rVhu, fnu çkúñ{wrLk hMk ÷u XrLkÞkt,
þçËkÚko : ÄrLkÞk-ðkˤ suðk ~Þk{; íkLkÞk-Ãkwºke; hrðíkrLkÞk-Þ{wLkkS;
fLkeÞk-fý.
©ef]»ýLke ËunLke ¢ktrík yLkwÃk{ çkLke Au. íku{Lkk rþhfuþ òýu ~Þk{htøke
Lkð çkkË÷ ½xk Lk nkuÞ yuðk þku¼u Au. yu ½Lk~Þk{Lke fkuE ðkík s ðýoðe
òÞ íku{ LkÚke. íku{kt Ãký íku{ýu Ëun Ãkh Lkðhtøkeík ð†ku WíMkknÃkqðof yuðk
fMkeLku Äkhý fÞko Au, íkuLkwt íkku ÃkqAðwt s þwt ? yuf økkuÃke yLÞ «rík ðËu Au fu,
‘‘yksu nwt MkqÞoMkqíkk yuðe Þ{wLkk LkËeLku íkehu s¤ ¼hðk økE níke íÞkhu
çk÷¼ÿLkk çktÄw yuðk f]»ýLku økkuÃk Mk{wËkÞ {æÞu òuE - Lkeh¾eLku nwt ÄLÞ ÚkE
økE. çkúñ{wrLk fnu Au fu ðLkrðnkhe f]»ýLkkt ËþoLk {kxu Ér»k-{wrLkykuLkk Mk{wËkÞku
yzðkýu Ãkøku ¼{u Au. íku f]»ý ËþoLkLkk hMkLkku yuf fý yÚkkoíkT ûkýkÄo Ãký
õÞktÚke ?
(7)
nrhfe ÿøk ¼k÷ hMkk÷ Arçk, Wh Zk÷ Mkw [k÷ çkrLk nrhrf,
frhfe ÃkwrLk çkkð Lk òík fne, fMkLke {Lkhts Ãkeíkkçkrhfe,
çkrhfe çkrh Lkkhe WÄkhe çkfe, yríkþu yÄLke ¼økLke yrhfe,
yrhfe {rn{k fnu çkúñ{wrLk, {kuh÷e ÄwLke íkkLk {Lkkunhfe,
þçËkÚko : ÿøk-ykt¾; frh-nkÚke; çkrn-{kuxe; yËLke-ÃkkÃkeýe
 72 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

¼økðkLk f]»ýLkkt LkÞLk yLku ¼k÷Úke þku¼k hMkk÷ Au. Akíke Zk÷ Mkhe¾e
yLku [k÷ {Ë{Mík nkÚke Mk{kLk Au. nMík f{¤Lke íkku ðkík s þe fhðe ?
‘©e f]»ý {LkLku ykLktË ykÃku íkuðwt fMkeLku Ãkeíkktçkh ÃknuÞwO Au. íku{ýu rðþk¤
fkÞ †e yÚkkoíkT ÃkwíkLkkLkk «ký nhe WØkh fÞkuo Au. fkhý fu íkuýe yíÞtík
ÃkkÃke yLku Ëw~{Lk yuðk ftMkLke çknuLk níke, çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ©ef]»ýLke
{kuh÷eLkk {Lkkunkhe æðrLkLkkËLkku {rn{k nwt þwt ðýoðe þfwt ?
(8)
Wh{U ðLk {k÷ rðMkk÷ ÷Mku, rð÷Mku h{Lke ÄwrLk LkuÃkwh{U,
Ãkwh{U ºkÞ ÔÞkÃk hne {kuh÷e, çkLk çkksík nu {Äwh Mkwh{U,
Mkwh{U Lkh{U Lkrn íkw÷ Arçk, ¾wþe þu»k {nuþ y®Äú Äwh{U
Äwh{U ÃkË ÃkkÞ heÍkÞ nrh, Ärh çkúñ{wrLk {qŠík Wh{U.
þçËkÚko : h{Lke-ÄwÄhe; íkw÷-íkwÕÞ, Mkh¾e; yrÄú-[hýf{¤.
©e çkk÷f]»ýLke Akíke Ãkh {kuxe ðLk{k¤k þku¼u Au. íÞkt íkku ÃkøkLkk LkqÃkwhLke
½w½heykuLkku {Äwh æðrLk Mkt¼¤kÞ Au. ðLk{kt {Äwh Mðhu Mkt¼¤kíke çktMkheLkk
Mðhku rºk-Ãkwh yÚkkoíkT ºkýu ÷kuf{kt ÔÞkÃke hÌkk Au. Ëuð÷kuf yLku {]íÞw÷kuf{kt
íku{Lkk íkku÷u fkuELke þku¼k ykðe þfu íku{ LkÚke. þu»kLkkhkÞý yLku ¼økðkLk
þtfh íku{Lke [hýhsÚke ykLktrËík ÚkE QXu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu
økkuÃke¼kðu nwt ¼økðkLkLke [hýhs Ãkk{e Awt. ¼økðkLkLku heÍðeLku {U íku{Lke
{Äwh {qŠík ytík:fhý{kt Äkhý fhe Au.
(9)
hsfeÃkíke Ëwü nLÞku nÚkMkU, nÚkMkU fwçkrh rºkÞfwt Mksfe,
Mksfe h[Lkk htøk {tzÃk {U, ÷r¾ ftMk Äxk Mkw Axk íkLkfe,
íkLkfe {rn{k Lkrn òík fne, çkwrØ Úkkfík þuþ þt¼w ysfe,
ysfe Açke ¾wçk çkrLk çkúñkLktË, íkkrnfe [kn ytrÄú hsfe.
þçËkÚko : hsf-Äkuçke; fwçkwrh-fwçò; rºkÞ-†e; ys-çkúñk.
¼økðkLk f]»ýu ÃkkuíkkLkk nkÚku s ÄkuçkýLkk Ëwü ÃkríkLku {kÞkuo yLku yus
nkÚk ðzu fwçkò LkkheLku MkkS-Mkkhe fhe. ftMku f]»ýLku {khðk su htøk{tzÃkLke
 ©e f]»ý÷e÷k 73
h[Lkk fhe níke íÞkt f]»ýu ftMkLku {khe ÃkkuíkkLke Axk çkíkkðe. ykÚke ykðk
f]»ý ¼økðkLkLkku {rn{k ðýoðe þfkÞ íku{ LkÚke, íku{Lkk økwýkLkwðkË fhíkkt
íkku þu»k, rþð yLku çkúñkLke çkwrØ Ãký Úkkfe òÞ Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au
fu ykðk ©ef]»ýLke þku¼k ¾qçk MkwtËh çkLke Au. çkMk, {Lku íku{Lkk [hýhsLke
íkeðú RåAk ÚkE Au.
(10)
[÷he Mkr¾ Ëu¾Lkfw frLkÞk, nw÷MkkÞ rnÞk rÃkÞfwt {÷he,
{÷he yçk {kuÞ MkwLkkÞ fnku, yçk fÞwt Lk fnku fnuøke f÷he,
f÷he frn çkkík rhÍkík r[íkt, nrh Ëur¾ Arçk Lksrh Ãk÷he,
Ãk÷he ÷r¾ fU íkð çkúñ{wrLk, {qŠík {Äwrh yrík [t[÷he.
þçËkÚko : nw÷MkkÞ-ykLktË Ãkk{u; {÷he-{¤eLku; f÷he-fk÷.
yuf Mk¾e yLÞLku fnu Au, ‘‘nu Mk¾e, [k÷ ©ef]»ýLku Lkeh¾ðk sEyu.
yu r«Þík{Lku {¤þwt íkku niÞwt ykLktrËík Úkþu. íkwt yu{Lku {¤e nkuÞ íkku {Lku {ktzeLku
ðkík fnu. íkwt þk {kxu yu çkÄwt {Lku fnuíke LkÚke. fk÷u fnuþu, yu{ þk {kxu fnu
Au ? fk÷ fneþ, yu{ fneLku íkwt {khwt {Lk {Lkkðu Au. íkU þwt ¾hu¾h ©e f]»ýLke
AçkeLku ûkýðkh Ãký òuE Au ?’’ çkúñkLktË Mðk{e Ãký Mk¾e¼kðu ÃkqAu Au fu
þwt íkwt yu{Lkk MLkunÚke ¼ªòE Au ? ©ef]»ýLke [t[¤ {Äwhe {qŠík íku ytík:fhý{kt
Äkhý fhe Au ¾he ?
(11)
çkLkíkU ðús ykðík Mkk{ rÃkÞk, ÷r¾ økkuÃkrºkÞk n{Mku {Lk íkU,
{Lk íkU ÄLk ¼køk yÚkkøk {Lkkunh MkwtËh ~Þk{ Arçk ÄLkíku,
ÄLkíkU ÃkwrLk nMík fXkuh fhu, yÄ ykrË {hu rçk¾hu íkLkíkU,
íkLkíkU fh ÷uÃk xhe fwçkhe, ÷r¾ çkúñ{wrLk Lk frn çkLkíku,
þçËkÚko : økkuÃkrºkÞk-økkuÃk†eyku-økkuÃkeyku; yÚkkøk-ynku, ½Lk-Äý.
~Þk{ rÃkÞw yuðk ©ef]»ý ðLk{ktÚke ðús{kt ykðu Au. íkuÚke økkuÃk †eyku
yÚkkoíkT økkuÃkeyku {Lk{kt ykLktË Ãkk{u Au. ÃkkuíkkLkk {Lk{kt ÃkkuíkkLkwt ynku¼køÞ
Mk{su Au yLku {u½ fhíkk Ãký W¥k{ yuðe ~Þk{ MkwtËhLke Açke - {qŠík {LkLku
 74 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nhe ÷u Au. yu s f]»ý ÃkkAk ½ýÚke Þ fXkuh fh ðzu yÄkMkwh ykrË ËwükuLkk
þhehLku Ãkª¾eLku {khe Lkkt¾u Au. íku s f]»ýLku þheh Ãkh [tËLkLkku ÷uÃk fÞkuo íkuÚke
fwçkòLkwt fwYÃk [kÕÞwt økÞwt. çkúñkLktË Mðk{e fnu - ykðe f]»ý÷e÷k suýu Lkshu
rLknk¤e nkuÞ íku s òýu. íkuLku ðýoðe þfkÞ íku{ LkÚke.
(12)
Lk¾ {U htøk÷k÷ {rLk MkwfLke, ytøkwhe Mkw çkLke {wrLkfu ÷¾{U,
÷¾{U ÃkwrLk fkif ÷¾u rsLkfu, ÃkËfts Arçk ÿøkfu Ãk¾{U,
Ãk¾{U nrhfe MkkuE Mkík Mkne, çkeLk Ãkûk «íkûkçkwrØ h¾{U,
h¾{U ½Lk~Þk{ Axk Wh{U, fnu çkúñ rðòuøk yçku Lk¾{U,
þçËkÚko : {rLk-{ýe, ÷¾-÷ûÞ yLku ÷k¾, Ãk¾-Ãkûk yLku ÃkktÃký.
f]»ý ¼økðkLkLkk Lk¾{kt ÷k÷ htøkLkk {rýLkk suðe fýeyku þku¼u Au.
íkuÚke yu{Lke yktøk¤eyku {wrLksLkkuLkwt æÞkLkLkwt ÷ûÞ çkLke Au, ykt¾Lke fefe
ðzu íkku ÷k¾ku {wrLkyku{ktÚke fkuEf s ©ef]»{Lkk ÃkËf{¤Lke þku¼k Lkeh¾e
þfu Au. «íÞûk çkwrØ hk¾u, íku s Mkk[ku ¼õík Au, yLÞ Lkrn. yu{ {kLkeLku
s ½Lk~Þk{Lke Açke rË÷{kt hk¾e Au. ykÚke çkúñkLktË Mðk{e fnu Au íku{Lkku
«íÞûk «økx ¼økðkLkLkku rðÞkuøk ¾{e þfkÞ íku{ LkÚke.
(13)
ÃkË{U WÄo hu¾ hrn rð÷Mku, rLkfMke {Lkwt øktøk røkrh nË{U,
nË{U ÷r¾ r[Ln Ähu Wh{U, {wrLk ð]tË MðAtË yurn {Ë{U,
{Ë{U yçk Ëun MkLkun íkuhe çkeLk, ÔÞkMk ÷ÏÞku yurn fkøkË{U,
økË{U ÃkwrLk ðuË frh rðLkrík, hrík çkúñ{wrLk ðurn MktÃkË{U,
þçËkÚko :rLkfMke-rLkf¤u; øktøk-øktøkkLkËe; økË-økã; ðurn-íkus
¼økðkLkLkkt [hýf{¤{kt Qæðohu¾k yuðe þku¼e hne Au fu òýu ÃkðoíkLke
nË{ktÚke øktøkkLkËe Lk Lkef¤íke nkuÞ ! Qæðohu¾kLke nË{kt s (»kkuz»k) þw¼
r[nTLkku {wrLk{tz¤ {Lk{kt Äkhý fhe {Ë{Mík hnu Au íkuyku Ëun¼kLk ¼w÷e
{wõík-ykLktË{kt hnu Au yu{ ÔÞkMk ¼økðkLku ¼køkðík{kt ÷ÏÞwt Au. ð¤e ðuËku{kt
 ©e f]»ý÷e÷k 75
Ãký økãMðYÃku ¼økðkLkLke Míkwrík fhe Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ¼økðkLk
WÃkh MLkun¼kð yu s Mkk[e MktÃkr¥k Au.
(14)
fhhe [÷Lke frxfe fMkLke, ÷MkLke {wøkíkk V÷fe ÷hhe,
÷hhe yçk ykÞ Mk{eÃk ÷øku hnu, yks rLkrþ fwLkfu Ähhe,
Ähhe sçk çkuLk rLkhkx fnu, økrnfU ÃkË ðkx {rn Ãkhhe,
Ãkhhe MkçkíkU økwLk Ãkkh nrh, fnu çkúñ{wrLk Mkw ÄLke fhhe,
þçËkÚko : fhhe-nkÚkLke; ykÞ-ykt¾; ÄLke-Äýe-Mðk{e.
¼økðkLk ©ef]»ýLkk nkÚk [Ãk¤íkk, fB{hu fMkeLku çkktÄu÷ ¾uMk íku{s
{wõíkkV¤Lke Mkuh þku¼e hne Au. yu þku¼k nðu {khk LkuºkLke Mk{eÃk ykðu
Au, íÞkhu ÷køku Au fu yksu íku fkuLkk ½uh hkrºk hÌkk nþu ? yLku ßÞkhu ½h{kt
s ðktMk¤eLkku yËT¼wík LkkË Mkkt¼éÞku íÞkhu nwt íku hMíku s [k÷ðk ÷køke, ¼økðkLk
MkkiÚke LÞkhk yLku rºkøkwýÚke Ãkh Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu çkMk, yu s
Mkk[k Mðk{e Au.
(15)
økn fu ðLk {kuh xfkuh fhu, ½Lk~Þk{ fu fwtsLk {U hnfU,
hnfU fAwt ÃkkÞ rð[kh ÷íkk, V÷ Vq÷Lk Íw÷ hne {÷fU,
{nfU ALk ÄuLkw MkwçkuLk MkwLku, yurn òLkík Y¾ ðú¾k MknfU,
MknfU økô øðk÷Lk çkk÷ ÷eÞu, fnu çkúñ{wrLk {øk ÷u øknfU.
þçËkÚko : xfkuh-xnwfku; Mkw÷uLk-{Äwh ðuýLkkË; ðú¾k-ðhMkkË; ¾-ð]ûk,
{øk-{køko.
ð]tËkðLk{kt ©ef]»ýLke fwtsøk÷e{kt hnu÷k {Þqhku xnwfk fhíkk BnUfe QXu
Au. yk Mk{Þu ftEf-ðhMkkËLkku rð[kh ykðu Lk ykðu íÞkt s V¤-Vq÷Úke ÷[u÷e
÷íkkyku Mk{ehLku fkhýu Íq÷ðk ÷køku Au. ûký{kºk{kt ÄhíkeLke BnUf Aqxu Au.
ð]ûkku ðhMkkËLkkt Vkuhkt Ãkzíkkt nkuðkLkku yLkw¼ð fhu Au. yk òýu íÞkt s økkÞkuLkk
fýuo {Äwh ðuýwLkkË Ãkzu Au. ©e çkúñ{wrLk fnu Au fu ykÚke ©ef]»ý Mkðuo økkÞku
yLku økkuÃkçkk¤kuLku MkkÚku ÷E ½hLkku {khøk Ãkfzíkk [k÷íkk ÚkkÞ Au.
 76 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(16)
[÷Lke yrík [t[÷ rh nrhfe, {LkhtsLk LkuuLkWfe {÷Lke,
{÷Lke rçkLk fuþ Mkøkhe, frn òík Lk Ãku[nwfe f÷Lke,
f÷Lke frn ¼krík nLÞku øksfwt, ÃkË [kíkwhíkk Vwhíkk çk÷Lke,
øk÷Lke íkçk Ëur¾ík ftMk ¼E, fnu çkúñ{wrLk AríkÞkt [÷Lke.
þçËkÚko :: {÷Lke-{u÷; f÷Lke-f÷k; nLÞku-nÛÞku-{kÞkuo.
©ef]»ý ¼økðkLkLke [k÷ yíÞtík [t[¤ Au yLku Lkuºk r{÷Lk íkku {LkLku
ykLktË ykÃku íkuðwt Au. f]»ýLkku MðåA fuþf÷kÃk rþhÃku[Lke f÷kÚke yuðku íkku
rð¼qr»kík Au fu su ðýoðe þfkÞ íku{ LkÚke. ykðk f]»ýu fE f÷kÚke ftMkLkk
nkÚkeLku {kÞkuo nþu ? íku{Lkk ÃkøkLke [íkwhíkk yLku þÂõíkLke MVqŠík òuELku çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu ftMkLke Akíke rLkçko¤ çkLke [r÷ík ÚkE økE nþu.
(17)
ÃkøkeÞkt {Lk{kunLkfe ÷¾he, rþh MÞk{ ÄheMkw she ÷røkÞkt,
÷røkÞkt Wh{U r«Þ «kLknwíkU, hMkðtík yíktík ¢rík hrøkÞkt,
hrøkÞkt íku rn ykuh Mkòuh ¼E, rËþ LktËrfþkuh híke srøkÞkt,
srøkÞkt ðúsðkrMk nw÷krMk ¼Þu, fnu çkúñ{wrLk hMkÄk ÃkrøkÞkt.
þçËkÚko : ÃkøkeÞk-Ãkk½ze; «kLknwíku-«kýÚke Ãký; hrík-«u{.
yuf Mk¾e yLÞLku fnu Au fu {LkLku {kun Ãk{kzLkkh ©ef]»ýu su Ãkk½ ÃkkuíkkLkk
{Míkf WÃkh Äkhý fhe Au, íku sheÚke ¼hu÷e Au. ð¤e íku Ãkk½ yrík fwþ¤íkkÚke
htøku÷e nkuÞ íkuðe ÷køku Au yLku {khk ytík:fhý{kt ðMke økE Au. yÚkkoíkT ¾qçk
øk{u Au. ykÚke {khk ËunLke LkMkku íkuLkk íkhV ykf»kkoELku ¾U[kÞ Au. ykÚke
LktËrfþkuh «rík {Lku yLknË «erík òøke Au. yhu ðúsðkMkeyku Ãký yu Ãkk½
òuELku «MkLLkíkk yLkw¼ðu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ykðe íku hMk¼eLke
Ãkk½ Au.
(18)
økr÷Þkt þw¼ fwtsLkfe øknhe, ÷nhe ÷r¾ Lkeh Ähk ÷r÷Þkt,
÷r÷Þkt çkú¾w¼kLk MkwòLk ÃkeÞk, ríkLk fkhLk òuh Äxk {r÷Þkt,
 ©e f]»ý÷e÷k 77
{r÷Þkt {Äw [tÃkf {k÷ríkÞkt, rÃkÞ ÃÞkhefwt Ëu¾ ¾w÷e fr÷Þkt,
fr÷Þkt {w¾ çkkík fhu {Äwhe, fnu çkúñ ÷røk {Lkfwt økr÷Þkt.
þçËkÚko : øknhe-Ÿze, çkú¾w¼kLk-hkÄkSLkk rÃkíkk.
ð]tËkðLkLke fwts øk÷eyku þw¼ yLku Ÿze Au. íku Þ{wLkkSLke s÷÷nuhku
òuðk {kxu Ähk íkhV ÷¤u÷e Au. yk fwts øk÷eyku{kt ðús¼kLkwtLke ÷kze÷e
Ãkwºke hkÄkS yLku hkÄkLkk [íkwh Mðk{e ©ef]»ý hnu Au. ykÚke ~Þk{ ÄLk-
{u½ ynª AðkÞu÷ku hnu Au. ð¤e f]»ý yLku hkÄkSLku òuíkkt s {ÂÕ÷fk,
{Äw, [tÃkku yLku {k÷íkeLke f÷eyku ¾e÷e QXu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au
fu hkÄk-h{ý {Äwh MðhÚke ðkíkku fhu Au. ykÚke {khwt {Lk yu fwtsøk÷e{kt
÷køku÷wt hnu Au.
(19)
ÍwrfÞk rþh Ãkkøk fMkwt ¼÷fe, ðús Lkkh rLknkh ðúíke hqrfÞkt,
YrfÞkt {Lkwt ÷u¾f r[ºk ÷¾u, rfÄwtht¼fu Úkt¼ ½xk MkwrfÞkt,
MkwrfÞkt ÿøk ÃkkLk MkwòLk {w¾t, ÷r¾ Mkk{ Arçk Ãk÷{U ÷wrfÞkt,
÷wrfÞkt íkS ÷ks Mk{ks ÷eÞu, fnu çkúñ rÃkÞk Ãkn{U ÍwfeÞkt;
þçËkÚko : Ãkkøk-Ãkk½ze; ðúíke-{LkLke ð]r¥kyku; rfÄwht¼-fu¤Lkwt ð]ûk
©ef]»ýLkk {Míkf Ãkh fMkwtçk÷ htøkLke Ãkk½ Íqfe hne Au. íku òuELku
ðús-ðrLkíkkyku ÃkkuíkkLkk {LkLke ð]r¥kykuLku íku{kt (Ãkk½{kt) Xuhkðe ËeÄe Au.
íku òýu r[íkkhkyu «íÞûk hk¾eLku [eíkhe Lk nkuÞ ? íku fu¤ MÚkt¼ ÃkhLke
½xk Lk nkuÞ ! yuðe çkLke hne Au. ¼økðkLkLkk {w¾Lkwt ÃkkLk Lkuºk ðzu fhe
hnu Au yLku f]»ýLke þku¼k ykt¾Lke ÃkktÃký{kt Mktíkkze Lk hk¾íke nkuÞ ?
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu íku ÷kuf ÷ksLku íÞS, Mk¾eð]tËLku MkkÚku ÷E «¼wLkk
[hýf{¤{kt Íqfe hne Au.
(20)
çkríkÞkt ½Lk~Þk{ fnku n{Mku, hnu yks ÃkeÞk fwLkfu hríkÞkt,
hríkÞk ÿøk nkuÞ hnu {w¾íkU, íkwík÷kík ne çkuLk LkE ¼ríkÞkt,
¼ríkÞkt ÃkwrLk nkh WXi AríkÞkt, økríkÞkt fwLk «kÃkík yk økríkÞkt,
økríkÞkt Ãkøk rþÚk÷ nkuÞ hne, fnu çkúñ{wrLk fwLk Mkku çkríkÞkt.
 78 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

þçËkÚko : hríkÞkt-hkrºk yLku ÷k÷; çkuLk-ðuý.

hkÄkS f]»ýLku ÃkqAu Au, ‘‘nu ½Lk~Þk{ y{Lku fnku fu yksLke hkrºk
ík{u fkuLkk ½uh hÌkk níkk ? ík{khe ykt¾ku ÷k÷ ÚkE økE Au yLku {w¾ ð[Lk
íkkuík÷kt ÚkE síkk, ík{khkÚke Lkðe ¼kíkLkk þçËku çkku÷kíkk nkuÞ íku{ ÷køku Au.
ð¤e ykÃkLke Akíke Ãkh fkuE yLÞ nkh ËçkkÞku nkuÞ íkuðk Mkku¤ QXâk Au,
íkku ykðe ÂMÚkrík þkÚke ÚkE ? çkúñkLktË Mðk{e hkÄkSLke ðkíkLku Mk{ÚkoLk ykÃkíkkt
fnu Au fu, nu ~Þk{ ík{khk ÃkøkLke [k÷ Ãký Lkh{-{tË çkLke Au, íkku yk fkuLke
MktøkíkÚke ÚkÞwt Au ?
(21)
{÷Lkk {÷Lkk fhe Ãkeh rnÞk, ½Lk~Þk{ rÃkÞk fnk Mktf÷Lkk,
f÷Lkk fAw Ãkqhð {kuÞ Ãkhe, íkw{he hrð ykf]rík fkU øk÷Lkk,
øk÷Lkk rçkLk AkLk MkLku n rfÞk, Wh{kE ¼E çk÷Lkkt
çk÷ Lkk n{hku íkw{ ÃkU fAw ðu fnu çkúñ{wrLk yçk íkku {÷Lkk.
þçËkÚko : Ãkeh-Ãkezk; {kuÞ-{Lku; Ãkqhð-Ãknu÷kt; hrík-«u{; yAuË-yÃkkh.
nu f]»ý, ík{Lku {¤ðwt Au, yuðe Ít¾Lkk ÃkuËk fhe {U niÞk{kt nkÚku fheLku
Ãkezk ðkuhe ÷eÄe Au. nu r«Þík{ ½Lk~Þk{, Ãknu÷e ðkík yu fu ík{u {khe çkkçkík{kt
þe MktfÕÃkLkk fhe Au, íkuLke {Lku ftE ¾çkh s Ãkzíke LkÚke. ð¤e çkeS yu fu
ík{khe MkkÚku MLkunLku fkhýu {khwt þheh f]»k Úkíkwt òÞ Au. yk{ {U yøkkWÚke
fkuE Ãký òíkLkk rð[kh fÞko rðLkk ík{Lku MLkun fÞkuo íkku nðu {khe Akíke{kt
rðhnkÂøLkÚke yÃkkh çk¤íkhk-ðuËLkk ÚkkÞ Au. ykx-ykx÷wt Úkðk Aíkkt y{khwt
ík{khk Ãkh ftE [k÷íkwt LkÚke. ykðk Mktòuøkku{kt hkÄkSLke MkkÚku MkkÚku çkúñ{wrLk
Ãký fnu Au fu nu Mðk{eLkT nðu íkku ík{u ykðeLku {¤ku.
(2) ©e hkrÄfkSLke rðhnÔÞÚkk
©e çkúñkLktË Mðk{e ©eSLke yk¿kkÚke Mktíkku MkkÚku, Ä{o «[khÚkuo ÷wýkðkzk
økÞk níkk. ÷wýuïh {nkËuðLkk {trËh{kt hkus Mk¼k ¼hkíke. Mðk{eLke
y{]íkðkýeLkku ÷k¼ ÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe {¤u íku {kxu íÞktLkk nrh¼õíkkuyu ykøkún
fheLku MktíkkuLku hkufe hkÏÞk níkk.
 ©e f]»ý÷e÷k 79
yufkËþeLkk rËðMku Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e Mktíkku MkkÚku ÃkkLk{T LkËe{kt
MLkkLk fhðk òÞ Au. íÞkt s ½u÷k LkËe{kt ©eS MkkÚkuLkk MLkkLk «MktøkkuLkwt M{hý
Úkíkk rðhn-ðuËLkk yLkw¼ðu Au. rËðMk íkku ÃkMkkh ÚkE òÞ Au, Ãkhtíkw hkºku yufktík{kt
©eS rðLkk rðhnkÂøLk ðuËLkk{ktÚke s «Míkwík fkÔÞLkku sL{ ÚkkÞ Au.
©eS «íÞuLke «u{÷ûkýk Ëþkoððk çkúñkLktË Mðk{e MðÞt yk fkÔÞ{kt
hkÄkMðYÃk çkLke òÞ Au. f]»ý ¼økðkLk {Úkwhk [kÕÞk síkk hkÄkSLkk
rË÷{kt su ðuËLkk ÚkkÞ Au, íku yLÞ økkuÃke ÃkkMku ÔÞõík fhu Au. ynª
hkÄkSLke ðuËLkk îkhk çkúñ{wrLk ÃkkuíkkLke s rðhnÔÞÚkk Xk÷ððk{kt ¾qçk
Wíf]üíkk ÔÞõík fhu Au.
«Míkwík fkÔÞLkku AtË MkðiÞk Au. yk MkðiÞk ®Mknkð÷kufe Au. ®Mkn ðLk{kt
Äe{u Äe{u [kÕÞku síkku nkuÞ íÞkhu Úkkuze Úkkuze ðkhu ÃkkA¤ òuðkLke xuððk¤ku
nkuÞ Au. ynª Ãký «íÞuf ÃktÂõík Ãkqhe Úkíkkt, ÃkkA¤Lkk þçËLku ykøk¤ {qfe
çkeS ÃktÂõíkLkwt MksoLk ÚkkÞ Au. MkkÚku MkkÚku «íÞuf fzeLkku «khtr¼f þçË ytík{kt
Ãký ÞÚkkÞkuøÞ heíku økkuXðkE òÞ Au.
(1)
rÃkÞMku yune òÞ fnku {w¾Mku, Mkrnòík Lk Ãkeh ðúnk rnÞMkU,
rnÞMkU çkeLk ¼ux Lk ¼ux ÔÞÚkk, Mkçk òLkMkU fkn fÚkk SÞMkU,
SÞMkU yçk òLkfe Äkík çkLke, fnk çkkík ÄLke {w¾MkU rfÞMkut,
rfÞMku Lknª çkuh çkLku çkúñkLktË, xuh MkwLkkÞ fnku rÃkÞMkU.
þçËkÚko : ðúý-rðnkh; {ux-{xu-Ëqh ÚkkÞ; ½Lke-fux÷eÞu.
hkÄkS fnu Au : ‘‘nu Mk¾e, {khk r«Þík{ ©ef]»ýLku íkwt sELku {w¾Úke
yux÷wt fnu fu {khk niÞk{kt rðhnLke ðuËLkk Mkne þfkíke LkÚke. {Lku niÞu ÷økkÔÞk
rðLkk yu ðuËLkk {xu yuðe LkÚke. ykÃk {khe ðuËLkkLku òýku Aku. íkuLku S¼Úke
fuðe heíku ðýoðkÞ ! nðu íkku SðLkku ½kík ÚkkÞ, íkuðe ÂMÚkrík Au. yk çkÄe ðkík
{w¾Úke þwt fneyu ? çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yk{kt fkuELkkÚke {ËËYÃk ÚkE
þfkÞ íku{ LkÚke. {kxu yk{kt íkku Mkkt¼¤Lkkh r«Þík{ ©ef]»ý s nkuðk òuEyu.
 80 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(2)
{Lkfe Mkçk òLkLknkh íkw{u, íkLk ¼uxík Ãkeh {exu íkLkfe,
íkLkfe yune heík òu «eík fhu, sune [kíkwf r[¥k ºk»kk ÄLkfª,
ÄLkfe rðrÄ ztMk ÷øÞku Wh{U, Mkne òík ÔÞÚkk Lk «rík rËLkfe,
rËLkfe rLkþfe çkúñkLktË fu, íkw{ ÃkkMk ÷øke ðúrík {ku {Lkfe.
þçËkÚko : sune-suðe heíku; ºkkfk-íkhMk; ÄLkfe-{u½Lke; ðúrík-ð]r¥kyku.
f]»ýLke yLk-WÃkÂMÚkrík{kt Mk¾e Mkkt¼¤u íku{ fnu Au : ‘‘nu «¼w,
ykÃk y{khk {LkLke Mkðo ðkíkÚke rðrËík Aku. yk þheh ykÃkLku ¼uxþu
Lkrn íÞkt MkwÄe íkuLke Ãkezk x¤ðkLke LkÚke. su{ [kíkf ÃkûkeLkwt r[¥k ð»kko
s¤{kt ÷køku÷wt nkuÞ Au íku{ yk þheh Ãký «eíkLke yuðe s heíku òýu
Au yÚkkoíkT [kíkfLku ~Þk{ÄLkLke íkku {khk ËunLku ½Lk~Þk{Lke sYh Au. su{
Äý Lkk{Lke Sðzku-stíkw fküLke ytËh zt¾ {khu Au, íku{ {khe Akíke{kt
rðhnLkku zt¾ ðkøÞku Au. íkuLke hkushkus Ãkezk {khkÚke MknLk ÚkE þfíke
LkÚke.’’ çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu «¼wLkk rðÞkuøk{kt hkík-rËðMk {khk {LkLke
ð]r¥kyku yu{Lke ÃkkMku s hnu Au.
(3)
rÃkÞhk Lknª òLkík Ãkeh Mk¾e, {kuÞ Äeh Ähkík Lkrn rnÞhk,
rnÞhk rçkLk ¼ux ¼Þu Mkçk íkku, rðrÄ VqLk fxu Ëw:¾ fu rËÞhk;
rËÞhk rË÷ Äkuík Lkrn íkçk÷wt, sçk÷wt Lkrn íkkÃk r{xu SÞhk,
SÞhk çkúñkLktË [kn søke, Mx yuf ÷øke rÃkÞhk rÃkÞhk;
þçËkÚko : rnÞhk-niÞwt; rËÞhk-rËðMkku; íkçk÷wt-íÞkt MkwÄe-sçk÷wt-ßÞkt
MkwÄe
nu Mk¾e, ©ef]»ý {khe ÃkezkLku òýíkk LkÚke yLku {khwt niÞwt Äehs
Äkhíkwt LkÚke. nðu íkku niÞwt Ãkkuíku s «¼w r{÷Lk rðLkkLkwt yrík rðnTð¤ çkLÞwt
Au. {kxu Ëw:¾Lkk rËðMkku fÞk «fkhu fkÃkðk ? ßÞkt MkwÄe rË÷{ktÚke rðhnLkku
íkkÃk Ëqh Lk ÚkkÞ íÞkt MkwÄe {LkLku õÞktÞ [uLk Ãkzþu Lkrn. çkúñkLktË Mðk{e
fnu Au fu yk SðLku nðu íkku yuðe [kník QÃkze Au fu {kºk rÃkÞw-rÃkÞw-
Lkwt yuf s hxý hÌkwt Au.
 ©e f]»ý÷e÷k 81
(4)
fneÞu rfLkMkut rË÷ çkkík yune, yçk Mkk{ rðÞkuøk ÔÞÚkk MkrnÞu,
MkrnÞu òwík «u{ «Mku rçkLk Mkk{, rðhk{ fuMkU rË÷{U ÷rnÞU,
÷rnÞu rðrÄ ytfLkfe økríkÞkt, AríkÞkt çkún íkkÃkLkMkU ËrnÞu,
ËrnÞu çkúñkLktË Ëku»k rfMku, Mkçk ½kík Lk «eík{fe fneÞu.
þçËkÚko : ytfLkfe-÷u¾Lke; çkún-rðhn.
¼økðkLk ©ef]»ýLkk rðÞkuøkLke ÔÞÚkk MknLk fheyu Aeyu íku rË÷Lke
ðkík fkuLku sELku fneyu ? ynku ! yu rLkrùík Au fu ßÞkt MkwÄe ©ef]»ý «u{
Mkrník {Lku MÃkþo Lkrn fhu íÞkt MkwÄe {LkLku þktrík {¤þu Lkrn. rðÄkíkkLkk
÷u¾{kt {u¾ {khe þfkíkk LkÚke yLku rðhnLkk íkkÃkÚke Akíke yÚkkoíkT rË÷
çkk¤eyu Aeyu. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yk{kt Ëku»k fkuLku Ëuðku ? yk{kt
çkÄku Ëku»k r«Þík{Lkku fkZe þfkÞ Lkrn Ãkhtíkw ¼køÞ MÚkkLk{kt ½kík Ãký yu
{kxu ykuAku sðkçkËkh LkÚke !
(5)
Whfe rðÃkheík ¼E økríkÞkt, sçkíkU MkwrLk xuh çktMke Mkwhfe,
Mkwhfe Lkhrf r[ík [kn xhe, WLkMkU òw ÷øke sLk ykíkwhfe,
íkwhfe íkune ¼uxík íkeðú WXu, fAw ðu r[¥k zkh ËE ¼whfe,
¼whrf LkeMkrf MkwÄ ¼q÷ økE, ÃkeÞ òLk çkúñkLktËfu Whfe.
þçËkÚko : sçkíkU-ßÞkhÚke; ¼whrf-òËw-fk{ý.
ßÞkhÚke ©ef]»ýLke çktMkheLkku LkkË y{Lku çkku÷kðíkku nkuÞ íkuðwt ÷køÞwt
Au, çkMk, íÞkhÚke y{khk {LkLke økrík-ÂMÚkrík rðÃkrhík çkLke Au. ykÚke yLÞ
Ëuð fu {kýMkLke [knLkk {Lk{ktÚke x¤e økE Au. su{ «u{kíkwhLku «u{e rMkðkÞ
fkuE Lk øk{u, íku{ íku{Lku s {¤ðkLke íkeðú RåAk «økxe Au. òýu íku{ýu y{khk
Ãkh fkuE ¼qhfe Lkkt¾e fk{ý Lk fÞwO nkuÞ íku{ MkðkhÚke Mkkts MkwÄe MkwÄ-çkwÄ
¾kuE çkuMkeyu Aeyu. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu f]»ý rðhnesLkkuLke ðkík {kºk
f]»ý s òýu.
 82 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(6)
½x{U ÄLk ntMk ÷øÞku MksLke, Lkrn LktËrfþkuh rÃkÞk »kx{U,
»kx{U ¼h {kMk WËkMk hnwt, ÷øke MkkMk WMkkMk ðkne hx{U,
hx{U økrík [kík]frf swt ¼E, Lkrn Mkeík÷ Mkk{ ¼wò íkx{U,
íkx{U ðx{U {øk Zw t Z íknw t , çkú ñ kLkt Ë ûkeLk ¼E ½x{U .
þçËkÚko : ½x-þheh; Ëun; »kx-Ãk÷tøk; MkkMk-ïkMk; ¼E-ÚkE; [kík]f-
[kíkf.
nu MksLke, {khk þheh{kt ½ý Lkk{Lkk SðzkLkk suðku rðhnLkku zt¾ ÷køÞku
Au, fu{ fu r«Þík{ LktËrfþkuh yksu ¾kx-Ãk÷tøk{kt LkÚke. yk{ nwt A {rnLkkÚke
WËkMk hnwt Awt. ©ef]»ýLke {Lku ïkMkkuïkMk{kt hxLkk ÷køke Au. {khe yk hxLkk
[kíkf ÃkûkeLke suðe ÚkE Au. suLke nwt þeík¤íkk Ít¾wt Awt íku ½Lk~Þk{ {khe ÃkkMku
LkÚke. ykÚke s{wLkkSLkk íkxu yLku hMíku nwt ©ef]»ýLkku {køko þkuÄwt Awt. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu ykÚke s nwt þhehÚke ûkeý ÚkE økE Awt.
(7)
MksLke Lkrn MÞk{ MkwòLk rÃkÞk, ¼h ykík rnÞk yríkMkU ËsLke,
ËsLke fnk ÷u¾ ÷ÏÞku W÷xku, hnwt ykíkwh þkuf rËðk hsLke,
hsLke {kuÞ ytÄúeMkhkus nq fe, fune ¼ktík h¾wt íkLk yk÷sLke,
÷sLke {kuÞ {u÷ yfu÷ økÞku, çkúñkLktË Ãkeh ¼E MksLke.
þçËkÚko : Ës-ËkÍ, ykðuþ; ytÄúe-[hý.
nu MksLke, Mkw¿k «eík{ ½Lk~Þk{ {khe ÃkkMku LkÚke. ykÚke yíÞtík ykðuþÚke
niÞwt ¼hkE ykðu Au. rðÄkíkkyu s yuðk yð¤k ÷u¾ ÷ÏÞk Au fu {khu f]»ý
rðhn{kt hkík-rËðMk þkufkíkwh ÂMÚkrík{kt hnuðwt Ãkzu Au. yk{ Aíkkt {Lku yu{Lkk
[hýf{¤Lkk hsLke ykþk Au. ykÚke yk íkLkLke ÷ks fE heíku hk¾wt ? yu
íkku rLk÷os çkLke, {Lku yuf÷eLku {qfe íÞS økÞk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au
fu ykÚke s Mkus Ãkezk YÃk ÷køku Au.
 ©e f]»ý÷e÷k 83
(8)
fwLkMkU fnwt ½kíkrf çkkík Mkr¾, Ërn ËunÃkU ÷uÃk økÞku ÷wLkMkU,
÷wLkMkU ¼h ytf LkMktf çkMku, frh «eík rð÷tçk hnu WLkMkU,
WLkMkU Lkrn ¼k÷ {U ÷k¼ yr÷, ðLk{kr÷ økÞu fnk ykuøkwLkMkU,
økwLkMku ÃkwLkMkU ÄLk ¼uxíkLkwt, çkúñkLktË çkkík fnu fwLkMkU,
þçËkÚko : Ërn-÷kçke; ÷wLk-÷wý-{eXwt; ¼k÷-fÃkk¤-LkMkeçk.
nu Mk¾e, f]»ýLkk rðïkMk½kíkLke ðkík nwt fkuLku fnwt ? yuf íkku {khk ËunLku
çkk¤e-sÏ{e fhe yLku WÃkhÚke ÷qý-{eXktLkku ÷uÃk fÞkuo Au. ßÞkhu çkeS íkhV
Mk÷wýe fwçòLku yk®÷økLk ykÃke rLk:þtf çkLke, íkuLke MkkÚku hnu Au. yuLke MkkÚku
«eík çkktÄe Ëe½ofk¤Úke íkuLke MkkÚku hkufkE hÌkk Au. {khk LkMkeçk{kt yu{Lkku ykðku
÷k¼ ÷ÏÞku LkÚke, Lknª íkku ðLk{k¤e yuðk f]»ý {khk õÞk yðøkwýÚke {Lku
Akuze økÞk Au ? fkuEf økwýÚke fu ÃkAe ÃkwÛÞÚke fwçòLkk þhehLku f]»ý ¼uxe
Ãkzu Au. íkku íkuýeLku ÄLÞ Au. Ãkhtíkw çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nwt {khk Ëw:¾Lke
ðkík fkuLku fhwt ?
(9)
çknhk íkLk íkkðík nu MksLke, yçk íkku Mkw¾ ytíkh{U Lk hnk,
Lkhnk Mkw¾ ðkMk WËkMk rVhwt, yhw «u{fku ÃkkMk øk÷u Ãkhnk;
Ãkhnk ½h ykðLkfe sw frn, Mkw½nw Lk÷rn ríkLkfku zhnk,
znhk sçk÷wt Lkrn Ëu¾ Ãkhu, íkçk÷wt fAwt 𢠼Þu øknhk;
øknhk zh Lkuf Lkrn WLkfu, fnu çkúñ{wrLk W{øÞku çknhk.
þçËkÚko : çknhk-rðhn; ðkMk-rLkðkMk; swt-ßÞkhu.
nu MksLke, f]»ýLkku rðhn {khk ËunLku íkÃkkðu Au. nðu íkku rË÷{kt fkuE
Mkw¾ hÌkwt LkÚke. ½h{kt Ãký {Lk Lk ÷køkðkÚke fkuE Mkw¾ LkÚke, ykÚke WËkMk
ÚkELku VÞko fhwt Awt yLku yu{kt ÃkkAku «u{Lkku VktMk÷ku øk¤k{kt Ãkzu÷ku Au. Ãký
nk ßÞkhu {U íku{Lku ½uh ykððk Mk{òÔÞk íÞkhu íkku íku{ýu {khe þwÄ Ãký
Lk ÷eÄe. íku{Lku íkku õÞkt zh s Au ? yLku {Lku zh Au fu ßÞkt MkwÄe nwt íku{Lku
òuEþ Lknª íÞkt MkwÄe {khk økúnku ðktfk s hnuðkLkk Au. yhu ! økúnLke Ãký
 84 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{Lku Ãkze LkÚke Ãkhtíkw çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yk rðhn [ze ykÔÞku Au
yuLkwt þwt ?
(10)
fwçkhe Mktøk òÞ rð÷tçk hnu, n{ íkku Ëw¾ Íwh ¼E Ëwçkhe,
Ëwçkhe ELkrf yçk çkkík Mkr¾, ELk çkkíkLk íkU fhefU íkwtçkhe,
íkwtçkhe ßÞwtrn ¾kh fAw Lk íkßÞku, WLk Mktøk frh ÷LkLke ¾wçkhe,
¾wçkhe íkLk ËkrMk rð÷kMke ¼Þu, fnu çkúñ{rLk rð÷tçku fwtçkhe.
þçËkÚko : ¾kh-fzðkþ; yçk-nðu.
nu Mk¾e, f]»ý íkku çkMk fwçkò MkkÚku fux÷kÞ Mk{ÞÚke hnu Au yLku nwt
íkku Ëw:¾{kt Íqhe ÍqheLku Ëqçk¤e ÚkE økE Awt, nwt Lkt¾kE økE Awt yuLke ðkík
nðu þwt fhðe ? yu ðkík fhðe s ÔÞÚko Au, íkwtçkze{kt fktfhk suðe Au. ð¤e
íkwtçkze su{ ¾kh-fzðkþ fËe síke LkÚke, íku{ fwçkò yu fwçkò s hnuðkLke
Au. Aíkkt ©ef]»ýu íkuLku s ¾qçk «u{ fÞkuo Au. ¾qçke íkku yu Au fu íku ËkMkeLkk
ËunLkk rð÷kMke ÚkÞk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu íku fwçkò Ãký íku{Lku hkufe
hk¾ðk ¾qçk sçkhe Au.
(11)
XøkLke fW Lkkh r{r÷ rÃkxkfwt, n{hu Wh òh økÞu yøkrLk,
yøkLke n{fw MkwøkwLke fwçkò, ÷øke ðkrnfu Mktøk yrík ÷økLke,
÷økLke Mkw¾ yksu fhus çkhu, ¼E Mkk[e ¢íkktíknqfe ¼økLke,
¼økrLk {kuÞ ykþ rð÷kMknwfe, fnu çkúñ{wrLk yçkíkku XøkLke.
þçËkÚko : Mkwøkwýe-MkËTøkwýe; ðkrnfu-íkuLkk; fhuf-fk¤òwt.
{khk r«Þík{Lku fkuE Xøk †e {¤e ykÚke íkuyku {khk rË÷{kt ykøk ÷økkze
{Lku Akuze økÞk Au. {Lku yðøkwýe yLku fwçkòLku MkËTøkwýe Mk{su Au. ykÚke íku{Lku
íkuLkk s MktøkLke yíÞtík ÷økLke ÷køke Au. ßÞkhu nwt {khe Mkw¾MkiÞk ¾k÷e òuô
Awt íÞkhu {khwt fk¤sw çk¤e òÞ Au. íku fwçkò ¾hu¾h {khk {kxu íkku s{hksLke
çknuLk yÚkkoíkT ðuhe ÚkE Au. nu çkuLk, {Lku f]»ý Mktøku rð÷kMk fhðkLke íkeðú RåAk
Au, Ãkhtíkw çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nðu XøkkÞk ÃkAe þwt ?
 ©e f]»ý÷e÷k 85
(12)
Ëw:¾{U Ëw:¾ yune rðËuþ rÃkÞk, ¼hykík rnÞk rÃkÞhe {w¾{U,
{w¾{U ðún íkkÃk rð÷kÃk fhwt, rÃkÞ ykÃk íkku òÞ hnu Mkw¾{U;
Mkw¾{U yune ÃkehMkw Äeh Aíke, Lkrn Mkws økrík Lk Ãkrík hw¾{U,
hw¾{U hnLkku Mkku ¼÷ku çkúñkLktË, òLk çkhku ËnLkku Ëw:¾{U,
þçËkÚko : yurn-yus; ðún-rðhn; òLk-òýku.
nu Mk¾e, Ëw:¾ku{kt {kuxwt Ëw:¾ yu Au fu Mðk{e ÃkhËuþ økÞk nkuÞ. ykÚke
{kuxe Ãkezk yu ÚkkÞ Au fu niÞwt ¼hkE òÞ Au. {w¾ Ãkh rðhnLke ðuËLkk AðkE
síkkt rð÷kÃk fhwt Awt. ßÞkhu Mðk{eLkkÚk Ãkkuíku íkku Mkw¾{kt hk[íkk nkuÞ Au. ykðk
Mk{Þu þwt {khwt ÓËÞ-niÞwt ÄiÞo hk¾e Ãkezk ¾{e þfu ¾hwt ? Ãkrík YXe síkkt
{Lku ftE MkqÍ Ãkzíke LkÚke. fu{ fu {khk Ãkrík {khe RåAkLku ÷ûk{kt ÷uíkk LkÚke.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu hq¾{kt-{kÃk{kt hnuðwt Mkkhwt, Ãkhtíkw ykðk MktíkkÃkÚke
Ãkezðwt çkqhwt Au.
(13)
shenwt rËLk huLk Lk [uLk rnÞk, ÃkhËuþ rÃkÞk yçk õÞk fhenwt,
fhenwt íkLk òhfU ¾k¾ Mk¾e, yune ÃkehMkU Äeh fuMkU Ärhfwt;
Ärhfwt rþh òuøkLk ¼u¾ yçku, ¼økðk frhfU søk{U Vrhnwt,
Vrhnwt f÷ Ëur¾fwt LkuLkLkMkU, fnu çkúñ{wrLk ðún{U srhnwt.
þçËkÚko : shenwt-nwt çk¤wt Awt; òhfu-çkk¤eLku.
rðhnLke ðuËLkk{kt nwt hkík-rËðMk çk¤wt Awt yLku {khk niÞk{kt õÞktÞ [uLk
Ãkzíkwt LkÚke. {Lku yu{ ÚkkÞ Au fu Mðk{e ÃkhËuþ Au nðu nwt þwt fheþ ? nu Mk¾e,
{Lku yu{ ÚkkÞ Au fu yk þheh çkk¤eLku ¾k¾ fhe Lkkt¾w. fu{ fu ykðe ÃkezkÚke
nwt Äehs Ähe þfíke LkÚke. yÚkðk {Lku yu{ ÚkkÞ Au fu òuøkýLkku ðuþ Äkhý
fhe, ¼økðk ðuþu s søkík{kt Vhwt. yhuhu nwt r«Þík{Lku Vhe yk LkÞLkÚke õÞkhu
òuEþ ? çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nkÞ ! nwt þwt rðhn{kt s çk¤e {heþ ?
 86 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(3) «¼w-¼Âõík
çkúñkLktË Mðk{eyu «Míkwík fkÔÞ{kt ¼ÂõíkLkku {rn{k yLku ¼õíkLkkt fux÷ktf
÷ûkýku ËþkoÔÞkt Au. ¼Âõík fhLkkh ÔÞÂõíkLku ËwLÞðe yLku ËunkrËf Mkw¾Lke MÃk]nk
nkuíke LkÚke. íkuLkk rË÷, rË{køk yLku árü{kt fuð¤ f]»ý s ðMke òÞ Au. íkuLku
Lkk{ M{hý rMkðkÞ fkuE fk{ yLku «¼w r{÷Lk rMkðkÞ fkuE ykþk hnuíke
LkÚke. íkuyku «¼w ¼Âõík{kt {Mík hnu Au. yk fkÔÞ Ãký MkðiÞk AtË{kt Au.
MkðiÞk

(1)
yxfe SLkfu r[ík ykÞ ynku rLkMk, LkkÚk MkwòLk Açke Lkxfe,
Lkxfe ¼ú{ ò÷ ríkMku Wh ytíkh, MkkÄLk ÔÞkÄ Lknª ½xfe;
½xfe Lknª ðkh nòh Mkt¼khík, íkk÷ ÷øke Ãk÷Lkkt {xfe,
{xfe çkúñkLktË ykMk ríkMkU, yurn ÷kuf «÷kuf Lkrn yxfe.
þçËkÚko : ynkurLkþ-hkík rËðMk; ÔÞkÄ-ÔÞkrÄ; íkkh-Mkwhíkk-æÞkLk.
suLkk r[¥k{kt Lkxðh yuðk Mkw¿k f]»ý Ãkh{kí{kLke Arçk yÚkkoíkT {qŠík
ÂMÚkh ÚkE nkuÞ, íkuLkk {Lk{kt ¼ú{ò¤ xfe þfu Lkrn yLku ËunLkk Mkw¾MkkÄLkLke
ÔÞkrÄ íkuLku nkuÞ Lkrn. ¼Âõík fhLkkh ÔÞÂõík ËunLke ðkhtðkh Mkt¼k¤ hk¾u Lkrn.
íkuLke árüLkku íkkh íkku fu𤠫¼w {qŠík{kt ÷køke òÞ Au. yÚkkoíkT «¼wr{÷LkLke
ykþ{kt ÃkktÃkýÚke {xfwt Ãký {khíke LkÚke. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ¼õíkLke
yLÞ ykþkyku Mk{kÃík ÚkE òÞ Au. íkuLkk{kt yk ÷kuf fu Ãkh÷kufLke ykþk
Ãký xfe þfíke LkÚke.
(2)
W÷xe ytr¾Þkt søkMkU yríkMkU, ÷¾e Mkk{ MðYÃk ¼kE Mkw÷xe,
Mkw÷xe ¼útøk heík ðútrík WLkfe, íkrMk ÔÞkÃkf ykÃk hnu Mk{xe,
Mk{xe íkw÷ Ëun Y økun Mkçku, «¼w fts ÃkËu híke{kt «økxe,
«økxe Wh òuíÞ MkÄkuík rÃkÞk, çkúñkLktË rhíÞ ¼E W÷xe.
 ©e f]»ý÷e÷k 87
«¼w ¼Âõík fhLkkhLku yk søkík «íÞu íkÆLk yð¤e árü ÚkkÞ Au.
ßÞkhu ¼økðkLkLkk MðYÃk íkhV Mkð¤e árü ÚkkÞ Au. ykðe ÔÞÂõíkLke ð]r¥k
¼ú{hLke su{ Lke[u yÚkkoíkT Vq÷ Ãkh nkuÞ Au íku{ ¼økðkLkLke {qŠíkLkk [hýf{¤
Ãkh s hnu Au. ð¤e íku árü ÔÞkÃkf çkLkeLku «¼w {qŠík{kt Mk{uxkE òÞ Au.
Ëun-þheh íkÚkk ½h RíÞkrËf ¼kiríkf çkkçkíkku{ktÚke íkuLke árü Mk{uxkE «¼w
[hý{kt «eíku «økx ÚkkÞ Au. ykðe ¼ÂõíkÃkhkÞý ÔÞÂõíkLkk rË÷{kt «¼w
«fkþLke ßÞkurík nt{uþkt s÷íke hnu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu árü
søkíkÚke rð{wõík çkLku Au.
(3)
rË÷{U rË÷Ëkh ðkrn Mktøk ÃÞkh, ykurn {uhk [kh ðMku Ãk÷{U,
Ãk÷{U íkurn ðkh nòh Mkt¼khík, íkku nwt yÃkkh LkÞu f÷{U,
f÷ {U sq økE Açke Ëu¾Lkfwt, rðrÄ YÃk yLkqtÃk Ähu çk÷{U,
çk÷{U çkúñkLktËfwt òwt r{÷u, rË÷Ëkhu Mkku Þkh ðMku rË÷{U.
þçËkÚko : ykune-yu s; òwt-ßÞkhu.
¼õík fnu Au fu {khk rË÷{kt su rË÷Ëkh yÚkkoíkT Ãkh{kí{k ðMku Au,
íkuLke MkkÚku s {khku «u{ Au. yu s {khk r«Þík{ Au. yu s {khe ykt¾ku{kt
ðMÞk Au. íkuLku nwt yuf Ãk¤{kt nòh ðkh-ðkhtðkh ÞkË fhwt Awt. yk{ Aíkkt
«¼wLkwt YÃk yÃkkh Au. ykÚke íku f¤ðk{kt ykðíkwt LkÚke. çkúñkLktË Mðk{e ynª
¾wË økkuÃke ¼kð fnu Au fu ©ef]»ýLke Açke-{qŠík òuðk fk÷u nwt økE níke, íÞkhu
íku{Lkwt YÃk yLkwÃk{ yLku rËÔÞ{kLk níkwt. yk Mk{Þu su ¼økðkLk {Lku òuðk
{ÕÞk íkuLkk Ãkh nwt ðkhe økE Awt. yu rË÷Ëkh {khk rË÷{kt MkËk {kxu ðMke
økÞk Au.
( 4)
AwrxÞkt rþh fuþnwíkU y÷f, Íw÷fu rçk[ fwtz÷MkU ÚkrxÞkt,
ÚkrxÞkt yrík ÷ku÷ fÃkku÷Lk ÃkU, yrn çkk÷ Y {¢ þrþ íkrxÞkt,
íkrxÞkt VrxÞkt ÿøk Ëu¾íkrn, {w¾[tË{U fwtË fr÷ ½rxÞkt,
½rxÞkt søkíkkf]rík {tË ðúrík, çkúñkLktË þk{ Axk AwrxÞk.
þçËkÚko : Íw÷fu-Í÷fu; fÃkku÷-økk÷; yrn-MkÃko; {¢-{økh.
 88 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

f]»ýLkk rþhfuþLke ÷xku Aqxe Au, su fýo fwtz¤ MkkÚku yÚkzkELku Íçkfe
QXu Au. yk ~Þk{ ÷xku yíÞtík ÷k÷ yuðk økk÷ Ãkh øku÷ fhu Au. òýu íku
{w¾[tÿ Ãkh ~Þk{ ÷xku MkÃkoLkk çkå[k Mk{kLk yLku fýoLku ®ðx¤kÞu÷e ÷xku
{økh çkå[k Mk{kLk yÚkkoíkT {fhkfkh fwtz¤ suðe þku¼e QXu Au. ð¤e íku
{w¾[tÿ{kt zku÷h f¤e suðe ËktíkLke h[Lkk íkku WhLkk y¿kkLkYÃke ÃkzËkLku [ehe
Lkk¾u Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ykÚke ¼økðkLkLkk Wh{ktÚke Aqxu÷ku «fkþ
[ku{uh Vu÷kE òÞ Au.
(5)
{q Š ík {Lk{ku n Lkfe {Äw h e {økòík ÷¾u ÿøkMkU Ëw h íke,
Ëwhíke Lkrn Lkuf Ãk÷u Lk AÃku, Ãk÷nqt Lkxhu sLkfu Wíkhe,
Wíkhe ¢{ òý rðþk÷ ¼øku, Açke MkwtËh þk{ ÷øke Mkwhíke,
Mkwhrík áZ ytrÄúMkhkus nw MkU, çkúñkLktË r[¥k çkMku {whíke.
þçËkÚko : {øk-{køko; ¢{-f{o; hrík-«u{; ytrÄú-[hý.
{Lk{kunLk-f]»ýLke {qŠík {Äwhe Au, su {U hMíku síkkt ËqhÚke s òuE
Au. yk{ Aíkkt íku {qŠík yuf Ãk¤ Ãký rðMkkhe þfkíke LkÚke fu Ëqh Úkíke LkÚke.
yÚkkoíkT íku árü Mk{ûk Ëu¾kÞk fhu Au. yk {qŠík ¼õíksLkLkk rË÷{ktÚke ¾Mku
íkuðe LkÚke. íku rË÷{kt hÌkk hÌkk f{oLke rðþk¤ ò¤Lku ¼ktøke Lkkt¾u Au. {khe
Mkwhíkk{kt ~Þk{ MkwtËh f]»ýLke þku¼k szkE økE Au. íkuLkk [hýf{¤Lkku {Lku
MLkun ÚkE økÞku Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu çkMk yk {qŠík {khk r[¥k{kt
ðMke økE Au.
(6)
ÿøk{U Açke Mkk{ MkwòLknwfe, WÄohu¾ rLkþu¾ Íqfu Ãkøk{U,
Ãkøk{U ¢{Ãkwts Mk{qhíkMkU, Ëw:¾ Ëqh økÞu òu yÞu Zøk{U,
Zøk{U ÃkwLk Ãkqhð Ëun rfÞu, {LkhtsLk ykÞ r{÷u {øk{U,
{øk{U yçk Ëun MkLkun fAwt, çkúñkLktË þk{ çkMku ÿøk{U.
þçËkÚko : rLkþu¾-rðþu»k; ÃkwLk:ÃkwÛÞ; {øk-{khøk-{køko; Mkk{-~Þk{k.
 ©e f]»ý÷e÷k 89
Mkw¿k©e ~Þk{ MkwtËhLke þku¼k {khe ykt¾ku{kt ðMke Au yLku íku{Lkk
[hýf{¤Lke Qæðohu¾k{kt íkku rðþu»k Íwfu÷e hnu Au. ykðe íku{Lkk yuf zøk
{kºkÚke {khk f{oLkku Zøk yLku Ëw:¾Lkku Zøk Mk{q¤økk Lkkþ ÃkkBÞk Au. {U Ãkqðo
sL{{kt ½ýkt ÃkwÛÞ fÞkO nþu, suÚke {LkLku ykLktË ykÃkLkkh ©e ¼økðkLk {Lku
{køko{kt s {¤e økÞk Au. çkúñkLktË Mðk{e fnuAu fu ©e ½Lk~Þk{ {khe árü{kt
ðMÞk Au. ykÚke {Lku ËunkrËf MLkun hÌkku LkÚke.
(7)
÷r¾Þkt Açke fktðnwrf Ëwhíku, Ãkwhíku ÓrË «u{ [÷e Mkr¾Þkt,
Mkr¾Þkt yr÷ nkuÞ rð÷kMk fhu, yuf íkkh ÷øku ÃkeÞMkU yr¾Þkt,
yr¾Þkt Açke LkuLkMke ÃkkLk fhu, «rík ytøk Úkxu Lk swxu Ãkr¾Þkt,
Ãkr¾Þkt hr¾Þkt ÿøk ¼k÷nw{U, çkúñkLktË Mkk{ Arçk ÷r¾Þkt.
þçËkÚko : ÓrË-ÓËÞ; yuf íkkh-¼uøke ÚkE.
nu Mk¾e ©ef]»ýLke fktrík {U ËqhÚke òuE Au. Aíkkt {khk ÓËÞ{kt «u{Lkwt
Ãkqh [k÷e hÌkwt Au. {khe yLku f]»ýLke ykt¾u ykt¾ {¤e yLku çkMk {khe ykt¾ku
«¼wLke Mk¾eyku çkLke «MkLLk ÚkE QXe Au yLku f]»ýLke y¾trzík þku¼k {U
{khe ykt¾ku{kt Wíkkhe ËeÄe Au. ykÚke {khe Lksh «¼wLkk ytøku ytøk{kt Xuhkíkkt,
ÃkktÃkýku ¼uøke Úkíke LkÚke. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au {U {khe ÃkktÃkýku ¼k÷ íkhV
¾U[e hk¾e. suðe ½Lk~Þk{Lke AçkeLku nwt çkhkuçkh Lkeh¾e þfwt.
(8)
økhsu {wf Vq÷nwfu øk÷u{U, Mkçk ytøk Mkw[tøk rfÞu Mkshu,
Mkshu ¢{ ò÷ rðþk÷ Mkçku, rLks LkkÚkSLkwt Mkw ÷¾u Lkshu,
Lkshu sÃk òuøk Mk{krÄnwt Mku, surn [kník þu»k þt¼w yshu,
yshu {Ë {kun xhu ÷¾fu, çkúñkLktË r[¥k r[íkU økhsu.
þçËkÚko : Íqf-Íqfu÷k; øk÷{U-øk¤k{kt; Mkshu-þýøkkÞu÷kt; ys-çkúñk.
¼økðkLkLku nkÚk{kt Vq÷Lkku økshku yLku øk¤k{kt Ãkw»Ãk{k¤k Íqfe hÌkkt
Au yLku Mkðo ytøkku MðåA fhe þýøkkÞko Au. ykðk Mðk{eLkk ËþoLk {kºkÚke
f{oLkk çktÄLk çk¤eLku ¾k¾ ÚkE òÞ Au yLku ¼økðkLkLke ykðe hnu þku¼kLku
 90 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Þkuøk, sÃk yLku Mk{krÄÚke òuðk {kxu þu»k {nuþ yLku çkúñkS Ãký RåAk
fhu Au. yhu ! ykðk ËþoLkÚke ysh yuðk {Ë-{kun Ãký x¤e òÞ Au. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu {økhÚke AÃkzkÞu÷k øksuLÿu yÚkkoíkT nkÚkeyu ykðe s {qŠík
r[¥k{kt Äkhý fhe níke.
4. Lkx¾x fnkLk
y{ËkðkË{kt ©eS {nkhksLke Mk¼k{kt ði&™ðk[kÞo yuðk þk†eS
WÃkÂMÚkík nkuÞ Au. íkuyku MktMf]ík fkÔÞLkk {nk¿kkíkk nkuÞ Au. ykÚke yLÞ ¼k»kk-
fkÔÞ «íÞu ÃkkuíkkLke LkVhík ÔÞõík fhu Au. yu Mk{Þu çkúñkLktË Mðk{e «Míkwík
fkÔÞ hsq fhe yÚko fhðk sýkðu Au. Ãkhtíkw íkuyku fhe þfíkk LkÚke, ykÚke ©eS
{nkhks, çkúñkLktË Mðk{eLku s Mk¼k{kt økkELku yÚko fhðk sýkðu Au.
yk fkÔÞ{kt þçËk÷tfkh yLku yu{kt Ãký Þ{fLkwt «kÄkLÞ Au. «Úk{
fze{kt ‘h’ íkku çkeS fze{kt ‘f’ ðýoLkwt «íÞuf þçËkLíku ykðíkoLk ykÃkýk r[¥kLku
ykf»kuo Au.
fkÔÞLkwt rð»kÞðMíkw ©e{ËT ¼køkðíkLke «rMkØ fÚkkLkwt Au. f]»ý ð]tËkðLk{kt
økkuÃkeykuLku Ãksðu Au. ykÚke Mkki MkkÚku {¤e sþkuËk {kíkkLku VrhÞkË fhe, f]»ýLku
XÃkfku ykÃkðk rðLkðu Au. XÃkfku-WÃkk÷t¼ íkku Ëqh hÌkku, Ãkhtíkw økkuÃkeykuLke WÃkk÷t¼
{kxuLke yuf yuf VrhÞkËLke f]»ý «Míkwík fkÔÞ{kt nktMke-WÃknkMk Wzkðu Au.
íku nfefík frðyu ykçkkË heíku ðýoðe Au. yk fkÔÞLkku AtË MkðiÞk Au.
MkðiÞk
(1)
Þk {økhe {øk he íkøkhe, Lkøkhe Lk økhe Mkøkhe çkøkhe nu,
ðkx Ãkhe zøkhe zøkhe ¾økhe ¾økhe føkhe yøkhe nu
þeþ ¼he økøkhe Ãkøkhe, Ãkøkhe ½w½he Wøkhe ¼qøkhe nu,
çkúñ{wrLk ÿøkhe Ëøkhe, ÷økhe ÷økhe Vøkhe høkhe nu.
þçËkÚko : {økhe-{køko; Lkøkhe-Lkøkh yLku Lk økhe-økhe Lkrn; Mk½he-
çkÄe; ¾øk-Ãkûke; føkhe-fkøkze; yøkhe-ykøk¤; Ãkøkhe-Ãkøk÷wt; Wøkhe-WA¤e-
W¾ze; ¼q-s{eLk.
 ©e f]»ý÷e÷k 91
f]»ý økkuÃkeykuLke VrhÞkËLkku WÃknkMk fhíkk sMkkuËkSLku fnu Au fu nu
{kíkk yk {khøku {khøku {U íku{Lku íkøkze, Ãkhtíkw íkuyku Lkøkhe{kt Lk økhe yÚkkoíkT
Ëk¾÷ ÚkE Lkrn. íku Mk½¤e çkøkze yÚkkoíkT sqXe Au. {U ¾qçk fÌkwt íÞkhu ðkx
íkku Ãkfze Ãkhtíkw zøk÷wt zøk÷wt yu{ ¾qçk Äe{u [k÷ðk ÷køke. ÃkkAe Ãkt¾eýe
Ãkt¾eýeLke ÃkkA¤ òÞ íku{ [¬h {khðk ÷køke yLku íku Ãký fkøkzeykuLke
su{ þkuh fhíke {ktz ykøk¤ ðÄíke níke. íku{Lku {kÚku økkøkh ¼hu÷e níke
yLku {ktz Ãkøk÷kt ¼híke níke. yu{kt ÃkøkLkk ÍktÍhLke ½w½he QA¤eLku ¼kUÞ
Ãkh Ãkze. yk{ hkufkðkLkwt çknkLkwt {¤íkk yxfe økE. çkúñ{wrLk fnu Au fu íÞkhu
f]»ýu yu{ fÌkwt fu nu {kíkk yk çkÄe LkuºkLke Ëøkkðk¤e Au. {U íkku yu{Lku Úkkuze
Úkkuze Vuhðe {kºk Äq¤{kt høkze s Au.
(2)
{U yxfe yxfe Lkxfe, [xfe [xfe {xfe Vxfe nwt,
½w t ½ xfe ½xfe hxfe, ÷xfe ÷xfe íkxfe fxfe nw t ,
ßÞkU Ãkxfe Úkxfe Úkxfe, ¾xfe, ¾xfe nxfe nxfe nwt,
çkúñ ÷ßÞk Íxfe Íxfe, ðxfe ðxfe sxfe sxfe nwt.
þçËkÚko : Lkxfe-hkufkE Lkrn; Vxfe-Vkuze; ½x-þheh; hx-çkku÷kðwt;
÷xfe [kux÷ku; ðk¤Lke ÷x-÷xfðwt; íkx-fkuh-rfLkkh; Ãkx-ð†; ¾xf-rVfh
ðU[íkk; Íxfe-¾t¾uhe.
f]»ý fnu Au fu nu {k, {U íkku yk økkuÃkeykuLku yxfkðe yxfkðeLku hk¾e,
Ãkhtíkw íkuyku xfe Lkrn, yu íkku ÃkkAe [xf [xf [k÷ðk ÷køke yLku {xfe íkku
íku{ýu òíku s Vkuze Lkkt¾e.
nu {k, yk økkuÃkeykuLku íku{Lkk ½w{xkLke, þhehLke, çkku÷ðkLke yLku
[kux÷kLke ÷x fu fB{h rfLkkhu ÷xfu Au íkuLke yÚkkoíkT {ÞkoËkLke ftE Ãkze LkÚke.
ð¤e su{ ð†kuLkk XkX-{kXLke íku{Lku Ãkze Au íku{ økkuðk¤kLkk Mk{wËkÞLke íku{Lku
¾xf yux÷u fu Vfeh íku{Lkk {Lk{ktÚke xe økE Au. çkúñ{wrLk fnu Au fu f]»ýu
{kíkkSLku yu{ fÌkwt fu íku çkÄe økkuÃkeykuyu ÷ks-þh{ ¾t¾uhe Lkkt¾eLku, ðx
hk¾eLku, ÃkkAe økwMMku ÚkELku s÷ËeÚke síke hne níke.
 92 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(3)
òu ç kLk{U çkLk{U rËLk{U , ÄLk{U íkLk{U {Lk{U òq t ,
{k¾Lk{U ¾Lk{U Lk øk{u , ÄLk{u WLk{u økLk{U òw t ,
ykÃkLk{U ÃkLk{U hLk{U , ALk{U ALk{U sLk{U yLk{U sw ,
çkúñ{wrLk VLk{U ÚkLk {uzLk{U ¼Lk{U ¼Lk{U [Lk{U sÚkqt.
þçËkÚko :ÄLk{U-ðhMkkË{kt; Úkqt-su{; ¾Lk-ûký; ÄLk{U-Äý{kt yLku ÿÔÞ{kt;
økLk{U-øký{kt-Mk{qn{kt; ykÃkLk{U-ykÃkMk{kt; ÃkLk{U-«rík¿kk; hý-hýðøkzku;
ALk-ûký; VLk-VrýÄh; ÚkLk-MÚkkLkf; {uzLk-Ëuzfku.
nu {k, yk økkuÃkeyku ¼hÞkiðLk{kt, ð]tËkðLk{kt, rËðMku, ðhMkkË{kt
¼ªsðkíkk þhehu ftE fkLku Ähíke LkÚke yLku {Lk{kt ÷uíke LkÚke. {kÚku {k¾ý
Au yu{ fne ûký{kºk Ãký Lk{íke LkÚke. ð¤e økkÞkuLkk Äý{kt, ÄLk-ÃkiMkkLkk
økðo{kt yLku íku{Lkk øký-Mk{wËkÞ{kt Ãký Lk{íke LkÚke, yÚkkoíkT {[f ykÃkíke
LkÚke. ð¤e íku{ýu Mkkiyu òíku s {ktnku{ktÞ «rík¿kk fhe Au fu hýðøkzk{kt
ûký {kºk{kt s Axfe sðwt yLku økkuÃksLkku ðå[u Ãký yLk{ú hnuðwt. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu f]»ý sþkuËkS fnu Au fu VrýÄh MkÃko Ãkkuíku MÚkkLkf{kt yLku
Ëuzfkyku çkku÷ðk{kt íku{s íku çktLku ÃkkuíkkLkk rþfkh{kt ¼kLk{kt nkuíkk LkÚke yÚkkoíkT
yLk{ú nkuÞ Au íku{ yk økkuÃkeyku Ãký yLk{ú Au.
(4)
{w¾{U y÷fu Í÷fu, ÷÷fu, ðúsrºkÞ r{÷fU f÷fu f÷f ne,
fw t z ÷fu ík÷fu [÷fu {Lkw {eLknw f u çk÷fu n÷fu nª,
Lkkhe [÷e s÷fu A÷fu , øk÷fu øk÷fu Ë÷fu ne,
çkú ñ {w r Lk Ãk÷fu V÷fu ¼÷fu , Mk÷fu z÷fu A÷fu ne.
þçËkÚko : y÷f-ðk¤; rºkÞ-†e; {Lkw-{kLke ÕÞku; øk÷fu-øk¤k{kt; ð÷fu-
ð¤eLku.
nu {k, yk ðúsLke †eyku MkkÚku {¤eLku f÷çk÷kx fhíke níke yLku íku{Lkk
{w¾ WÃkh y÷f÷xku yÚkkoíkT ðk¤Lke ÷xku ͤfíke yLku ÷xfíke níke. òýu
fkLkLkk fwtz¤ n÷çk÷eLku Lk [¤fíkk nkuÞ ! ð¤e {kLke ÕÞku f {kA÷eyku s¤{kt
 ©e f]»ý÷e÷k 93
çk¤Ãkqðof n÷feLku Lk síke nkuÞ íkuðe heíku síke níke.
nu {k, yk †eyku ½uh ÃkkýeLke sYh Lk nkuÞ íkku Ãký A¤Úke Ãkkýe
¼hðkLkk çknkLku [k÷e ykðíke níke. øk¤kLku Lk¤eLke su{ ð¤ktf ykÃke rË÷Lke
ðkík fhíke níke. çkúñ{wrLk fnu Au fu f]»ýu fÌkwt, nu {k, íku{Lke ykt¾kuLke ÃkktÃkýkuLkwt
Vhfðwt ¼÷e ¼kíkLkwt níkwt. ykt¾Úke Ãk÷fkhk-Eþkhk fhíke níke. íku{Lkk ykt¾kuLkk
zku¤k zçkfíkk yLku ¼ú{hku Z¤fíke níke.
(5)
Lknª çkkík-ÃknktLkÞfe Ãk[fe, ÷Þfe ÷Þfe ðÞfe ðÞfe he,
Þk íkÞfe íkÞfe yÞfe {Þfe {Þfe ¼Þfe he;
nu økÞfe økÞfe økÞfe MkÞfe MkÞfe çkÞfe çkÞfe he,
òu ¾[fe fÞfe fÞfe fnu çkú ñ {w r Lk sÞfe sÞfe he.
þçËkÚko : ÃknkLkÞfe-Ãkkýe ¼hðkLke; ÃkÞfe-ËqÄLke; ÷kÞfe-÷kÞ; ðÞfe-
swðkLkeLke; íkÞfe-íkkfe hneLku; yÞfe-ykðe, {Þfe-{kÞkÚke; økÞ-økkÞ, nkÚke
yï; MkÞfe-MkUfzku.
f]»ý fnu Au fu nu {k, íku{Lke ðkík-ËkLkík Ãkkýe ¼hðk sðkLke fu ËqÄ
ðu[ðkLke níke s Lkrn, íku{Lku íkku swðkLkeLke ô{hLke su ÷u ÷køke níke, íkU
íkuLke s ðkík níke. su økkuÃkeyku íkkfe íkkfeLku ÃkkMku ykðe níke íku fÃkxe,
fÃkxÚke yLku ¼Þ{kt Lku ¼Þ{kt s ykðe níke. ð¤e íkuLkk íÞkt MkUfzku MkUfzku
økkÞku, nkÚkeyku ½kuzkyku nkuÞ íkuLke {økY¤e yLkw¼ðe çknufe økE níke.
çkúñ{wrLk fnu Au fu yk Mk{Þu f]»ý yu{ fÌkwt fu yk{ktÚke fkuELke Ãký {U
Mknus Ãký nkrLk fhe LkÚke Aíkkt Ãký ¾kuxe hkð fhíke nkuÞ íkku íkuyku sÞ
Úkkyku. çkeswt þwt ?
(6)
ykt ¾ w çkhe ¾w ç khe ÷w ç khe Ëw ç khe çkw ç khe økw ç khe nu ,
nu, òwt çkhe swçkhe Awçkhe zwçkhe zwçkh Wçkhe íkwçkxe nu;
{U çkwçkxe Íwçkhe ¼qçkhe ¼wçkhe Lkwçkhe nwçkxe Vwçkhe nu,
çkúñ{wrLk Úkwçkhe {wçkhe fwçkhe fwçkhe fwçkhe fwçkhe nu.
 94 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

þçËkÚko : çkhe-{kuxe; ÷çkhe-÷çkkz; çkwçkhe-çkkuçkze; økwçkhe-økkuçkhe;

òwçkhe-sçkhe; Awçkhe-fÃkxe; ¼he-QA¤íke; Íwçkhe-ÍwfkðeLku; ¼wçkhe-s{eLk
íkhV; Úkwtçkhe-ríkhMfkhLku Ãkkºk; {wçkhe-{kuZu {kuhe-çkku÷fe.
f]»ý fnu Au fu nu {k, yk çkÄeLke ykt¾ku òu fuðe {kuxe yLku ÷çkkz
nkuÞ íkuðe Au. yk{ íkku Ëqçk¤e Ëqçk¤e Au. Ãký fux÷ef çkkuçkze íkku fux÷ef
økkuçkh Au. òu fu íku ¾qçk sçkhe Au. su{ íkwtçkzeLku Ãkkýe{kt zwçkkze zwçkkzeLku
hk¾eyu íkku íku WA¤eLku çknkh ykðu íku{ {Lku Awðk yÚkkOík yzfðk ykðu Au.
{U íku çkkuçkzeLku ¼q-s{eLk íkhV Íwfkðe íÞkhu íku Vqðz Lkçk¤e Lkçk¤e ÚkELku
yÚkkoíkT Lk Aqxfu Íwtfe. çkúñ{wrLk fnu Au ytíku ©ef]»ý fÌkwt fu yk çkÄe Úkwtfkhðk
ÞkuøÞ yLku ¾qçk {kuZu [Zkðu÷e Au. fwtðkhe fwtðkhe Aíkkt ¾qçk ðktfe ðktfe Au.
yÚkkoíkT fwtðkhe ¼÷u hne Ãkhtíkw íkuLkku s ðktf Au.
•
 95

5
Míkwrík

(1) Ëþkðíkkh
©e çkúñkLktË Mðk{eyu Ãkqðko©{{kt ÷kzwËkLk YÃku yk fkÔÞLke h[Lkk fhe
níke. ©eS {nkhks yLku «Úk{ ÄLÞ r{÷Lk Mk{Þu íku{Lkk {w¾{ktÚke ‘‘ÄLÞ
yksLke ½ze hu...’ yu þçËku Mkrhíkk MðYÃku ðnu÷k ÷køku Au. AuÕ÷e ½zeyu
íkku Mk{krÄ ÷køke òÞ Au. «økx Ãkwhw»kku¥k{Lkkt rËÔÞ-ËþoLk ÚkkÞ Au. ÷kzwËkLkSLku
{nkí{k LkhnhËkMkSLkk yðíkkh[rhºkLke fÚkk ftXMÚk nkuÞ Au. ykÚke íkuLkwt
M{hý Úkíkkt s «Míkwík fkÔÞLke h[Lkk fhu Au. ©eS MkL{w¾ Mk¼k {æÞu økkE
Mkt¼¤kðu Au. ykÚke ©eS nkh Ãknuðhkðe ðktMkku Úkkçkze þkçkkþe ykÃkíkkt fnu
Au, yhu ! ík{u íkku ykðíkktLke MkkÚku s - y{u suðk Aeyu íkuðk yku¤¾e ÷eÄk.
y{khwt yk fkÔÞ «rík ðhËkLk Au fu su fkuE yÚko Mkrník yk fkÔÞ «ríkrËLk
çkku÷þu, íkuLku y{khku MkðkuoÃkheLkku rLkrùÞ Úkþu s.’’
«Míkwík fkÔÞ YÃk {wfwtË AtË{kt yLku ÍzÍ{fk÷tfkh{kt Au. ©eS rËÔÞ
ËþoLk Mk{Þu ËþkðíkkhLke ÚkÞu÷e Íkt¾eLku çkúñ{wrLkyu fkÔÞçkØ fhe Au.
 96 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(Ëkunk)
{åA, fåA, íkkhkn{ý, Lkh®Mkn ðk{Lk Lkk{,
fh Vhþe, h½wÃkrík, f]»ý, çkwØ rLkf÷tf «ýk{.
©enrh fåA yLku ðkhkn YÃku «økx ÚkÞk níkk. íku{ýu Lkh®Mkn yLku
ðk{Lk Lkk{u Ãký yðíkkh Äkhý fÞkuo níkku. nkÚk{kt Vhþe ÷E VhMkwhk{
fnuðkÞk, ßÞkhu hk{, f]»ý, çkwÄ yLku Lkf÷tf yðíkkhe yuðk ©enrhLku nwt
«ýk{ fhwt Awt.
ðu Ë þt ¾ kMkw h ÷u ðxu , Ãkkýe ½xu Mkku çkú ñ ,
íkkuÞ WËrÄ [kzý ºkxu, «økxu {åA «Úk{.
þt¾kMkwh ËiíÞ ðuË ÷ELku ¼køke Aqxâku, íÞkhu çkúñkSLke ðkýe ½xe
økE níke. íÞkhu Mk{wÿLkk ÃkkýeLkku íkkøk ÷uðk {kxu ©enrh Mkki «Úk{ðkh
{íMÞkðíkkh YÃku «økx ÚkÞk níkk.
(YÃk{wfwtË)

(1)
«Úk{ Äh YÃk yLkwÃk «Úke Ãkh, fkÞ{ {åA MðÞt A f÷k,
s÷ ÷kuÄ fhu {nk òuÄ Ãkrík søk, fkhý þkuÄ ÷E f{÷k,
rþh AuË þt¾kMkwh ðuË r÷Þu Mkçk, {uxý ¾uË ®ðhr[ {nª,
yrík ykLktË ftË {wrLktË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : ÷kuÄ-f¾ku¤ðwt; òuÄ-ÞkuØku; þkuÄ-þkuÄ f{÷k-÷û{e; {uhý-
Ëqh fhðe, ¾uË-Ëw:¾ rðhtr[-çkúñk; {rn-Ãk]Úðe.
«Úk{ {åAkðíkkhu Ãk]Úðe Ãkh yLkwÃk{ YÃk Äkhý fhe, Ãkkuíku f÷kLkku yðíkkh
fnuðkÞk. {kuxk {kuxk ÞkuØkykuLkk Mðk{e YÃk {åAËuðu søkíkLkk fÕÞký {kxu
Mk{wÿs¤Lku zku¤e Lkkt¾e, Ãk]Úðe YÃke ÷û{eLku þkuÄe fkZe. yu ÃkAe þt¾kMkwh
ËiíÞLkwt {Míkf fkÃke, íkuLke ÃkkMkuÚke ðuËku Ãkhík {u¤ðe Ãk]Úðe yLku çkúñkSLke Ãkezk
½xkze. ykðk yíÞtík ykLktËLkk {q¤ MðYÃk fu su{Lku {kuxk {kuxk {wrLkyku
ykhkÄu Au, íku s yk MknòLktËYÃku «økx ÚkÞk Au.
 Míkwrík 97
(2)
fAk Äkh ðÃkw yðíkkh h{kfs, Mkk÷hrn {ÚkÞk Mkøkht,
fhíkkh [¢ Äh hkn fÃku þh, y{ú y{e rð»k Ëu yMkwht,
ðz ðkLk ½xt çktrÄðkLk rf[ku çk¤, rºkMkrÄYÃk yLkqÃk íkne,
yrík ykLktË ftË {wrLkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : ðÃkw-þheh; h{k-÷û{e; Mkkh÷ne-þwrØ ÷E; fÃku-fkÃÞwt; y{ú-
Ëuð; y{e-y{]ík; ðzðkLk-ðzðkLk÷.
ËwðkoMkkLkk ©kÃkðþkíkT Mk{wÿ{kt sE Ãkzu÷e ÷û{e {kxu fåA yÚkkoíkT
fk[çkkLkku yðíkkh ÄÞkuo. Mkkøkh{tÚkLk fhe ÷û{eLke ¼k¤ {u¤ðe. yuðk rfhíkkhu
[¢ Äkhý fhe hknwLkku rþhåAuË fÞkuo, ËuðkuLku y{]ík yLku ËkLkðkuLku rð»k Mk{kLk
{rËhk ykÃke, íku{ýu Mk{wÿ{kt ÷køku÷ ykøk-ðzðkLk÷Lku yuf ½zk{kt çktÄ fÞkuo.
yk{ yLkwÃk{ yuðk rºkrðÄ fkÞkuo MkkÄLkkh yíÞtík ykLktËLkk {q¤ MðYÃk yLku
{wrLkyku suLku ykhkÄu Au íku s yk MknòLktË MðYÃku «økxâk Au.
(3)
nrh nkuÞ ðhkn nÛÞku nhýk[¢, LkkÞf ÷kÞf Lkwh Lk÷t,
½hðk÷ ÷E «ríkÃkkz áZktÄh, ÏÞkík rðþk÷n fk÷¾÷t,
søkLkkÚk Lk{ku Mk{hkÚk søkkusøk, ykÚk sLkt økwLk økkÚk ynª,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : LkqhLk÷t-íkusYÃk-íkusÃkqts; áZktíkh-ËkZ fu Ëktík Ãkh; ykÚk-ykuÚk.
©enrhyu ðkhkn YÃk Ähe rnhÛÞkûkLku {kÞkuo, íku ÞkuøÞ heíku s MkðoLkku
LkkÞfYÃk yLku íkusMðYÃk çkLÞku. íku «ríkÃkk÷Lk nkrhyu Ãk]ÚðeLku ÃkkuíkkLkk Ëktík
Ãkh ¾k¤e hk¾e yk ðkík ÏÞkíkLkk{ Au. ËwüsLkkuLkk fk¤YÃk yuðk nu søkLLkkÚk
ík{kuLku Lk{Mfkh Au. «íÞuf Þwøk{kt ík{u s yuf {kºk Mk{Úko Aku. ík{u s
nrh¼õíkkuLke þkuÄ YÃk yÚkkoíkT hûkýnkh Aku. ík{khk økwýLke þu»kLkkøk økkÚkk
økkÞ Au, yuðk yíÞtík ykLktËLkk {q¤ MðYÃk yLku {wrLkykuLkk ykhkæÞ Ëuð
ík{u s ©e MknòLktË MðYÃku «økx ÚkÞk Aku.
 98 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(4)
«økxu Lkh®Mkn yçken «rÚkÃkh, ºkkMk rLkðkhý ËkMkíkýt,
«ÕnkË rníkt yMkwhktÄ «nkhý, ðuþ fhk÷ ¼Þk÷ ¼ýt,
nhýkftMk {kh ykuÄkh sLkt, nrh fu sþ ðkh W[kh fne,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : yçken-yËT¼wík, y¼qíkÃkqðo; «rÚk-Ãk]Úðe; fhk÷-rðfhk¤;
¼Þk÷-¼Þtfh; ykuÄkh-WØkh.
©enrh, ÃkkuíkkLkk ¼õíkLkwt Ëw:¾ Ëqh fhðk {kxu Ãk]Úðe Ãkh yËT¼wík yuðk
Lkh®Mkn YÃku «økxâk. «nT÷kËLkk rníkkÚkuo yLku ËÃkkOÄ hkûkMkLku {khðk {kxu rðfhk¤
yLku ¼Þtfh yuðwt YÃk Äkhý fÞwO. Lkh®Mkn ¼økðkLku rnhÛÞ f~ÞÃkLku {khe
¼õíksLkLkku WØkh fÞkuo. frð fnu Au fu yuðk ©enrhLkku Þþ nwt ðkhtðkh Wå[khwt
Awt. yk{ yíÞtík ykLktËLkk {q¤ Mk{kLk yLku {wrLkøkýLkk ykhkæÞ Ëuð íku ©e
MknòLktË MðYÃku s «økxâk Au.
(5)
Mkwhhks fst {nkhks Mkw-Äkhý, ðk{ý ytøk Mkw[tøk çkýt,
rîs rËLk [÷t çk÷, ykøkík Ëk»kík, íkeLk ¢{t ÄhËurºkÃkýt,
ðh ÷u ðÄ ÔÞku{ Mkw ¼ku{ ¼hu çk÷, Ëkçk hMkkík÷ hks sE,
yrík ykLktË ftË {w®LkË, ykÄkhík Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : Mkwhhks-RLÿ; fts-fk{ fkÞo; çkýt-çkLÞk; Ëk»kík-{køkðwt,
Äh-Ähk-Ãk]Úðe; ðÄ ÔÞku{-ykfkþ íkhV ðÄðk; rðhkx çkLÞk.
nu {nkhks, RLÿhksLkwt fkÞo MkwÄkhðk {kxu ðk{LkYÃk çkLÞk. Ãkrðºk
økheçk çkúkñýu YÃku [k÷e, çkr÷hkò ykøk¤, ºký zøk÷kt Ãk]Úðe ykÃkíkk Ãký
«rík¿kk ÷uðk {køkýe fhe. yuðwt ðhËkLk {¤íkk s, ykfkþ{kt ðÄeLku-ðk{Lk,
rðhkx çkLke yuf zøk{kt Ãk]Úðe {kÃke ÷eÄe. çkeò zøku íkku çkr÷hkòLku hMkkíkk¤
Ëkçke ËeÄk yLku íÞktLkwt yÚkkoíkT Ãkkíkk¤Lkwt hks çkr÷Lku ykÃÞwt. yuðk ykLktËLkk
{q¤YÃk yLku {wrLkøkýLkk ykhkæÞ Ëuð ík{u s MknòLktË Mðk{e YÃku «økx
ÚkÞk Aku.
 Míkwrík 99
(6)
ÄLk Äk{ ®îs £Mkwhk{ íkLktÄh, nuík rÃkíkk rLks {kík nýt,
fh Ãký £Mke, Lkûkºkktý fhu, ½h ºkkuz¼wò MknMkúký íkýt,
fhíkkh yÃkkh «fkh çknw fh, ðkh furn yðíkkh çkne,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : fhÃkký-ík÷ðkh; Lkûkºkký-ûkrºkÞ neLk; ðkh-{ËË.
su çkúkñýLku ½uh ¼økðkLk Vhþwhk{u Ëun ÄÞkuo, íku rîsÄhLku ÄLÞ Au.
ßÞkt rÃkíkk «íÞu «u{ Ëþkoððk Vhþwhk{u ÃkkuíkkLke {kíkkLku nýe Lkkt¾e. íku{ýu
fh{kt rfhÃkký Mk{e VhMke Äkhý fhe Ãk]ÚðeLku ûkrºkÞrný fhe. yLku
MknMkúkswoLkLkk nòh nkÚkku íkkuze Ãkkzâk.
suLkku Ãkkh Lk Ãkk{e þfkÞ íkuðk søkfíkkoyu yLkuf «fkhLkk yðíkkhku Äkhý
fhe, su-íku yðíkkh{kt ¾qçk MknkÞ fhe Au yuðk yrík ykLktËLkk {q¤ MðYÃk
yLku {wrLkøkýLkk ykhkæÞ Ëuð, íku s yk MknòLktË Mðk{e YÃku «økx ÚkÞk Au.
(7)
nkuÞ LkkÚk Lkht h½wLkkÚk Mkwhkt rník, Eþstøk Ëþþeþ yht,
MkwÄ Mkeík÷E swÄ Sík rLkþk[h, r¢ík søkt Mk«rðík fht;
ÄLkw»khqÄh ¼kh Wíkkh Mkçkurþh, Lkkh ÍzÃke yrðÄkhLk ne,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, yku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : Mkwhktrník-ËuðkuLkk rník {kxu; Ëþþeþ-hkðý; yuh-Ëw~{Lk;
rLkþk[h-hkûkMke; r¢ík-feŠík; MkçkuÄh-Mk{økú Ãk]ÚðeLkku.
©enrh ËuðíkkykuLkk rníkkÚkuo Lkh MðYÃku h½wfq¤Lkk LkkÚk yuðk hk{[tÿS
ÚkÞk yLku yk søk{kt ËþkLkLk-hkðýLkk Ëw~{Lk çkLÞk. MkeíkkSLke þwÄ ÷uðk
rLkþk[kh hkûkMkku MkkÚku ÞwØ fhe, íku{Lkk Ãkh rðsÞ {u¤ÔÞku. ykÚke feŠík
Mk{Mík søkík{kt rðMíkhe. ÄLkw»ÞÄkhe çkLke Ãk]ÚðeLkku Mk½¤ku ¼kh WíkkÞkuo
yLku økkiík{ Ér»kLkkt ÃkíLke yuðkt ynÕÞkSLkku WØkh fÞkuo. yuðk yrík
ykLktËLkk {q¤ MðYÃk yLku Ér»kykuLkk ykhkæÞ Ëuð íku ík{u s ©e MknòLktË
Mðk{e MðYÃku «økx ÚkÞk Aku.
 100 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(8)
f]»kLk yðíkkh ykuÄkh sLkt nrh, ftMk Mktnkh rðnkh rfÞt,
ðAçkk÷ ðÞk÷LkÚku rðMkðuMkh heÍík çkk÷ økkuÃkk÷ heÞt;
ðÄw fkuÃk yLkkuÃk rfÞku çkúsÃku, Mkçk økkuÃk h¾u røkrhhks økúne,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : f]»kLk-f]»ý; ykuÄkh-WØkh; ðÞk÷-ÔÞkMk-MkÃko; ðMkw-RLÿ;
h¾u-hûkk.
©enrhyu f]»ýkðíkkh Äkhý fhe MktíksLkkuLkku WØkh fÞkuo yLku ftMkLkku
Mktnkh fÞkuo. íku s rðïuïhu ðkAhzk yLku økkuÃkçkk¤ MkkÚku ðús{kt rðnkh fhíkk
fk¤eLkkøkLku LkkÚÞku. ykÚke çkk÷økkuÃkk÷ Mkki ykLktË ÃkkBÞk. ð¤e RLÿ {nkhks
ðús{kt ßÞkhu yíÞtík ¢kuÄu ¼hkÞk íÞkhu økkuðk¤kuLkk hûký {kxu røkrhhks-
økkuðÄoLk ÃkðoíkLku Äkhý fÞkuo. íku s ykLktË MkúkuíkLkk {q¤ MðYÃk yLku {wrLkøkýLkk
ykhkæÞ Ëuð yuðk ©e MknòLktË YÃku s «økx ÚkÞk Au.
(9)
«økxu çkwÄ Mkku þwÄ çkkuÄ «fkþý, òuÄ {Lkt yðhkuÄ søkt,
Mkçk {¥kMkht WÃkht í k ðú í kt þ ík, ¼q h W{t í k yMkt í k ¼t ø k,
rLkMk «urn rLkfk{ LkMðkË, Lk÷ku¼eÞ, {kLk rðLkk ðúík{kLk {nª,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄík, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : òuÄ-ÞkuØk; WÃkhtík-WÃkhe; ¼qh-{]íÞw÷kuf; ¼tøk-¼økkzâk;
{kLk rðLkk-rLk{koLke.
©enrh þwØ ¿kkLkLkk «[kh-«Mkkh {kxu çkwØ YÃku «økx ÚkÞk, íku{ýu søkík{kt
{Lk YÃke ÞkuØkLku yðhkuæÞku. yÚkkoíkT {LkLke [t[¤íkk Ëqh fhe. søkíkLkk yLÞ
Mkðo {íkku{kt ÃkkuíkkLkk {íkLke MkðkuoÃkrhíkk MÚkkÃke. ¼qh÷kufLku rð»ku ¾hk MktíkkuLku
WLLkík fÞko yLku yMktík yuðk Ãkk¾tzeykuLku ¼økkze {qõÞk. ð¤e MkkÄwykuLku
rLkMÃk]ne, rLk»fk{e, rLkMðkËe, rLk÷kuo¼e yLku rLk{koLke hnuðkLk, ðíko{kLk{kt hkÏÞk.
yuðk yíÞtík ykLktËLkk {q¤ MðYÃk yLku {wrLkøkýLkk ykhkæÞ Ëuð íku s yk
s MknòLktË Mðk{e YÃku «økx ÚkÞk Au.
 Míkwrík 101
(10)
sçk nkurMkÞ hkuh fhku {nksøk nkuÞ f÷wt Äú{ ÷kuÃk nkuMke,
yMkwhký swhký ¼Þký ðÄu, y÷ îu»k þw¼u»k r˾u ÄhMke;
Äshks [Zu rLkf¤t f [¢t Ä h òu nhMke sÞfkh ¼ne,
yrík ykLktË ftË {w®LkË ykhkÄLk, Mkku MknòLktË YÃk Mkne.
þçËkÚko : nkurMkÞ-Úkþu; hku¤-hkuøk; f¤w-f¤Þwøk ÄúÞ-ÄiÞo; òwhký-
þÂõíkþk¤e; ¼Þký-¼Þtfh; y÷-Ãk]Úðe.
nðu ÃkAe ßÞkhu søkík{kt {nk ¼Þtfh ¼úük[kh YÃke [uÃk Vu÷kþu yLku
fr÷ÞwøkLku fkhýu Ä{oLkku ÷kuÃk Úkþu, Ãk]Úðe Ãkh ¼Þfh þÂõíkþk¤e ykMkwhe
ð]r¥kLkk ÷kufkuLkwt òuh ðÄþu, îu»ke÷k sLkku MkßsLkkuLkku Mðktøk Äkhý fhþu, íÞkhu
nkÚk{kt Ä{oLke Äò yLku fh{kt [¢ yÚkkoíkT ¼ú{rhÞku ¼k÷ku ÷E Lkf¤tøk «økxþu.
su Mkðoºk ¼Þ Ëqh fhe yLku sÞsÞfkh fhþu. yuðk yrík ykLktËLkk {q¤YÃk
yLku {wrLkøkýLkk ykhkæÞ Ëuð ©e MknòLktË Mðk{e «økx rðhksu Au.
(11)
yðíkkh yLkuf r÷Þk yrðLÞkMkeÞ, ÷k¾ y÷u¾ yçku ÷uÞMke,
MknòLktË YÃk yLkqÃk Mkçku rnÞ, ÔÞkÃkf YÃk hÞku rð÷Mke,
rLkík Lker{¥k YÃk yLkwÃk rLkhtsLk ÷kzwÞ íkkrfrn ykux ÷ne,
yrík ykLktË ftË {w®Lkn ykhkÄLk Mkku MknòLktË YÃk Mkne
þçËkÚko : yk÷u¾-yMktÏÞ; yçku-nðu ÃkAe; íkkrfrn-íku{Lkwt s; ykux-
ykûkhku-þhý; ÷ne-÷eÄwt Au.
yk heíku yrðLkkþe ©enrhyu yLkuf yðíkkhku ÷eÄk Au yLku nðu ÃkAe
Ãký ÷k¾ku fu yMktÏÞ yðíkkhku Äkhý fhþu. yk Mkðo yðíkkhku{kt ©e MknòLktË
Mðk{eLkwt YÃk yLkwÃk{ Au yLku ÔÞkÃkf heíku þku¼e hÌkwt Au. yÚkkoíkT ©eS Mkðo
yðíkkhLkk yðíkkhe yLku MkðkuoÃkhe Au. íku rLkhtsLk yÚkkoíkT íku {kÞkÚke Ãkh Au.
íku yLkwÃk{ Au. ð¤e rLkíÞ YÃk yLku Lkir{r¥kf Ãký Au. yuðk ©eS {nkhksLkwt
÷kzwËkLkSyu þhýwt MðefkÞwO Au fu su yrík ykLktËLkk {q¤ YÃk yLku {wrLkøkýLkk
ykhkæÞ Ëuð Au íku s MknòLktË Mðk{e YÃku «økx ÚkÞk Au.
 102 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

AÃkÞ
yu n e {åA yu n e fåA, yu n e þw f h íkLkw ÄkÞku o ,
yu n e çkLku Lkh®Mk½, Ëw ü nhLkkft M k {kÞku o ,
yu n e ðk{Lk ðÃkw f eLk, ÷eLk ÃkË íkeLk ¼w ð LkºkÞ,
yune Vhþe Äh hk{, yune h½wÃkrík rfÞ søk sÞ;
yune f]»ý çkwÄ Lkf¤tf yune íkune ¼uxík ¼ð¼ú{ x¤u
f] í kLku f YÃk ÷kzw fnu , Mkku Þn MknòLkt Ë {¤u .
þçËkÚko : þwfh-ðhkn; ðÃkw-þheh; ¼ð¼ú{-¼ðLkk Vuhk.
yk yu s {åAkðíkkh, yk yu s fq{koðíkkh yk yu s ¼økðkLku ðhknLkku
Ëun Äkhý fÞkuo níkku. yu{ýu s Lkh®Mkn YÃk Äkhý fhe Ëwü nrhÛÞf~ÞÃkwLku
{kÞkuo níkku. yu{ýu s ðk{Lk Ëun Ähe ºký Ãkøk÷kt{kt ºkýu ¼wðLk ÷E ÷eÄk
níkk. yk yu s VhMke Äkhý fhLkkh Vhþwhk{ ÚkÞk. yk yu s h½wÃkrík hk{
YÃku søkík{kt sÞ sÞfkh fhLkkh níkk. f]»ý, çkwØ yLku Lkf¤tøk Ãký yk s
©enrh níkk, íku{Lku {¤ðkÚke MktMkkhLke ¼ú{ýk yÚkkoíkT ykðkøk{LkLkk Vuhk
x¤u Au. ÷kzwËkLkS fnu Au fu ykðk fuxfux÷k YÃk ÄÞko níkk, íku Mkðo YÃk MknòLktË
Mðk{eLkk s níkk.
(2) hkÄkh{ý ËuðLke Míkwrík
sqLkkøkZ {trËhLkwt rLk{koý fk{ Ãkqýo Úkíkkt ©eS {nkhks «ríkck {kxu
ykðu Au. rºkrþ¾hçktÄ {trËhLkk Ãkqðo¼køk{kt ©e hkÄkh{ý ËuðLke ©eSLkk
ðhË nMíku «ríkck ÚkkÞ Au. yk Mk{Þu «Míkwík MíkwríkøkkLkLke çkúñkLktË Mðk{e
h[Lkk fhe «ríkck Mk{kht¼{kt s ©eS {nkhksLku økkE Mkt¼¤kðu Au. ykÚke
{nkhks «MkLLk ÚkE çkku÷e QXu Au. ‘‘yk fkÔÞ{kt ©e{ËT ¼køkðíkLkk Ëþ{
MftÄLkku Mkkh ykðe òÞ Au.’’ «Míkwík fkÔÞ nrhøkeík{kt Au. fkÔÞ{kt þçËkLkw«kMk
«íÞuf ÃktÂõík{kt ÃkÚkhkÞu÷ òuðk {¤u Au.
hnku yt í kh hkÄkh{ý, Mkw t Ë h ðh ½Lk~Þk{,
¼ð s÷ Ãkkh Wíkkh ne, rLkøk{Mkkh sune Lkk{.
nu MkwtËh ðh ½Lk~Þk{ yuðk hkÄkh{ý Ëuð, ykÃk {khk ytíkh{kt
 Míkwrík 103
ðkMk fhòu, ¼ðMkkøkh Ãkkh WíkkhLkkh yuðwt ykÃkLkwt Lkk{ ðuËkuLkk MkkhYÃk
økýkÞ Au.
nrhøkeík
(1)
su rn Lkk{ ykÄk økÞtË MkkÄk s÷ yøkkÄk ytíkhu,
sçk sqz ¾kÄk fhe nkÄk þhý ÷kÄk yLkwMkhu;
r{x øki WÃkkÄk [u L k çkkÄk çkt Ä ËkÄk Äkfhe,
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : økÞtË-øks-nkÚke; sqz-{økh; ½k fhe-Ëkuze ykðeLku.
su ËuðLkwt (¼ÞðþkíkT) {kºk yÄwO s Lkk{ yøkkÄ s¤Lke ðå[u økshksu
MkkæÞwt yÚkkoíkT ykhkæÞwt níkwt íku økshksLku ßÞkhu {økhu Ãkfzâku yLku ¾kðk
{ktzâku íÞkhu íkuýu ¼økðkLkLkwt þhý «kÃík fÞwO íkku íkuLke WÃkkrÄ {xe økE yLku
íkuýu þktrík «kÃík fhe. yk{ ©enrhyu Ëkuze sELku økshksLkkt çktÄLkku rðËkhe
LkktÏÞk. yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºkYÃk {kÄð yLku rðÎLknhý ©enrh, ík{khe
sÞ Úkkyku.
(2)
ðMkw Ë u ð îkhu Ëu n Äkhu , ¼kh xkhu ¼ku { fu
Mkwh fks Mkkhu Mktík íkkhu, îur»k {khu nku{ fu,
MkwhÃkrík ntfkhu {uÄ çkkhu, ðús Wøkkhu røkrh Ähe,
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk, nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : xkhu-x¤u; nku{-Þ¿k; MkwhÃkrík-RLÿ; ntfkhu-yntfkhÚke.
nu Ëuð, ykÃku ðMkwËuðSLku ½uh sL{ Äkhý fhe ¼qr{Lkku ¼kh WíkkÞkuo
Au. ËuðíkkykuLkkt fkÞkuo Ãkkh Ãkkzâkt Au, MktíkkuLkku WØkh fÞkuo Au yLku Þ¿kîur»kLku
ykÃku {kÞko Au. RLÿLkk yntfkhÚke ßÞkhu çkkhu {u½ ¾ktøkk ÚkÞk íÞkhu ykÃku
©eøkkuðÄoLk røkrhÄkhe çkLke ðúsðkMkeykuLku Wøkkhe ÷eÄk Au. yuðk nu hkÄk h{ý
Ëuð, r{ºkYÃk {kÄð, rðÎLknhý ©enrh ykÃkLkku sÞ Úkkyku.
 104 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(3)
çkf ÷eLk «kLkk þfx ¼kLkk søkík òLkk òuhnu,
ðú s nku íkw V kLkk ÔÞku { íkkLkk ft X XkLkk Ëku hnu ;
yríkMkU {wÍkLkk {]íÞw {kLkk fhe rçkAkLkk rþ÷ Ãkhe,
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : çkf-çkfkMkwh; þfx-þfxMkwh; rþ÷-rþ÷k.
nu f]»ý, ík{u çkfkMkwhLkku «ký ÷eÄku yLku þfxkMkwhLku ¼kU ¼uøkku fÞkuo.
yk ík{khe íkkfkík søkík{kt fkuý òýíkwt LkÚke ? ßÞkhu ðús{kt íkkuVkLk ÚkÞwt,
ËiíÞ ÃkkA¤ ykfkþ íkhV ¾U[kÞk, íÞkt íkuLkk ftX Vhíkk çku nkÚkLkku ík{u ¼hzku
÷eÄku, ykÚke íku ¾qçk {wtÍkÞku yLku {]íÞw Mðefkhe ÷eÄwt yLku Lke[u ÃkAzkELku
ÃkÚÚkh-þe÷k Ãkh íkuýu {]íÞwþiÞk fhe, yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºk Mk{kLk
{kÄð, rðÎLknhý ©enrh ík{khku sÞ Úkkyku.
(4)
hkÄk Mkw økku h e ðÞ rfþku h e Mkkt s ¼ku h e LkeMkhu ,
ík÷ ykík Ëkuhe ytøk ¾kuhe ËkLk [kuhe rþh Ähu,
fhe ÿøk fXku h e òu h òu h e çkkn {ku h e çk÷ fhe
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : ¼kuhe-Mkðkh; ¾kuhe-¾ku÷e; {kuhe-{hze.
¾qçk økkih ðýoLke yLku rfþkuh ðÞLke hkÄk Mkkts-Mkðkh {ne ðu[ðk Lkef¤íke
íÞkhu f]»ý, ík{u Ëkuze ykðeLku íkuLkwt {w¾ ¾wÕ÷wt fhíkk yLku íkuLkk Ãký Ëký[kuheLkku
ykûkuÃk {qfíkk. ík{u íkuLke ykt¾{kt ykt¾ Ãkhkuðe yLku fXkuh árü fhíkk. íku{s
çk¤Ãkqðof íkuLkku nkÚk {hzíkk. yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºk MðYÃk {kÄð yLku
rðÎLk nhý ©enrh ík{khku sÞ Úkkyku.
(5)
Lkxðh íkhtøke [k÷ [tøke, Lkð÷ htøke LkkÚk ßÞwt,
÷xfu f÷t ø ke {kLkíkt ø ke Sík st ø ke nkÚk ßÞw t ,
 Míkwrík 105
íkLkíkU rºk¼t ø ke økku à k Mkt ø ke rºkÞ W{t ø ke Eûkhe,
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh,
þçËkÚko : [tøke-Mkkhe; {íkðk÷e, {kLkíktøke-{kLk {køkLkkh; støke-ÞwØ{kt.
nu Lkxðh, ík{u íkhtøke {Lkðk¤k yLku {íkðk÷e [k÷ðk¤k Aku. nu Mðkr{LkT,
yu s heíku ík{u yðLkðk htøkku Äkhý fhðkðk¤k Aku. ík{khe ÃkkÄ{kt f÷øke
þku¼u Au. ík{u nkÚk ðzu yLkuf ÞwØku SíÞkt Aku. ykÚke {kLk {køkku Aku yÚkkoíkT
{kLk¼h hnku Aku. ík{u ík{khe Ëunkf]rík rºk¼tøke yÚkkoíkT zkuf, fB{h yLku
ÃkËÚke ðtfe çkLkkðe Q¼k hnku Aku. ðúsLke økkuÃk-økkuÃkeyku ík{Lku «MkLLkíkkÃkqðof
rLknk¤u Au. yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºk Mk{kLk {kÄð yLku rðÎLknhLk ©enrh
ík{khe sÞ Úkkyku.
(6)
{w h ÷e çksi Þ k økku à khi Þ k ÷kh øki Þ k çkLk rVhu ,
çk÷Ëu ð ¼i Þ k Mkt ø k ÷i Þ k ðú s fLki Þ k çke[hu ;
çkr÷ òík {iÞk Lk]ík fhuÞk fník ÚkiÞk Vhe Vhe,
sÞ h{Lk hkÄk {ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : ÷kh-ÃkkA¤; çkr÷òík-ðkhe síkk.
nu f]»ý, ík{u {kuh÷e ðøkkzíkk, økkuðk¤kuLke ðå[u hnuíkk yLku økkÞku MkkÚku
ðLk{kt Vhíkk níkk. ík{u çk¤Ëuð¼kELke Mktøk{kt ðús¼qr{{kt rð[híkk níkk.
ík{u ßÞkhu ÚkuE ÚkuEfkh fhe Lk]íÞ fhíkk íÞkhu ÞþkuËk {kíkk ík{khk Ãkh ðkhe
síkk níkk. yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºk YÃk {kÄð yLku rðÎLkfíkko©e nrh
ík{khku sÞ Úkkyku.
(7)
Ãkw í kLkk ßÞw t {khe LkÚÞku fkhe Äu L kw [khe «eíkMku ,
rºkÞ økkuÃk íkkhe ðús rðnkhe h{Lk LÞkhe heíkMku,
rîsËuð Lkkhe Mk{s Mkkhe y[÷ Þkrh yLkwMkhe,
sÞ h{Lk hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : LkÚÞku-LkkÚÞku; fkhe-fk¤e Lkkøk; rºkÞ-†e.
 106 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nu f]»ý, ík{u {kMke ÃkqíkLkkLku {khe, fk¤e LkkøkLku LkkÚÞku yLku «u{Úke økkuf¤
w Lke
økkÞku [khe Au. nu ðúsrðnkhe yËT¼wík h{ý heíkÚke økkuÃk †eyku yÚkkoíkT
økkuÃkeykuLku íkkhe Au. ík{k{ Ér»kÃkíLkeyku MkkÚkuLkk Mk{sýÃkqðofLkk ÔÞðnkhÚke
íkuyku yíkqx «u{Úke ík{Lku ðkíMkÕÞðík ð¤øke hne Au. yuðk nu hkÄkh{ý
Ëuð, r{ºk Mk{kLk {kÄð yLku rðÎLk nhLkkh ©enrh ík{khe sÞ nku.
(8)
yrn LkÚÞku fk÷k snh çkk÷k Mkrník íkk÷k Lk]ík fhu,
rð»k íkkuÞ xk÷k SÞík çkk÷k nrh ¢Ãkk÷k Lkßs hu,
øk÷ Vq ÷ {k÷k Mkt ø k øðk÷k çkkík ÷k÷k çkkt M khe,
sÞ h{Lk hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : yrn-MkÃko, íkkuÞ-Ãkkýe-s¤, ¢Ãkk÷k-f]Ãkk¤w, øk÷-øk¤u.
nu f]»ý ík{u fk¤eLkkøk LkkÚÞku. íkuLkk ÍuhLku çkk¤e ËeÄwt. yLku íkuLke Výk
Ãkh íkk÷ ËELku Lk]íÞ fÞwO. ík{u fk®÷ËeLkk yu s¤{ktÚke ÍuhLku xkéÞwt yÚkkoíkT
Ëqh fhkÔÞwt. ykÚke økkuÃkLkk çkk¤fku yLku økkÞkuLkk ðíMkLkk Sð çkåÞk. íku nu
÷k÷ ík{khe f]Ãkkárü níke. ík{u øk¤k{kt Vq÷{k¤k Äkhý fhe, økkuÃkçkk¤kuLku
MkkÚku hkÄe, {Äwhe ðuýw ðøkkze níke. yuðk nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºkYÃk {kÄð
yLku çkkÄkykuLku Ëqh fhLkkh ©enrh ík{khe sÞ Úkkyku.
(9)
ðú s fu rð÷kMke «u { ÃkkMke ðËLk nkMke {t Ë ßÞw t ,
òwÄfu yæÞkMke ËwüLkkMke sLk «fkþe [tË ßÞwt,
hMkYÃkhkMke rLkík nw÷kMke yhÛÞðkMke rºkÞ íkhe,
sÞ h{ý hkÄk r{ºk {kÄk nhý çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : ÃkkMke-VktMkku-ÃkkMk; hkMke-Ãkqts-Mk{wËkÞ; nw÷kMke-«MkLLk.
nu ðús rð÷kMke, ík{khk ðËLk ÃkhLkwt {tË {tË nkMÞ, «u{ÃkkþLkk çktÄLk
suðwt çkLke hnu Au. yk{ íkku ík{u ÞwØf÷kLkk yÇÞkMke Aku. ð¤e ËwüsLkkuLkku
Lkkþ fhðkLkku Au. Aíkkt ÷kufku{kt [tÿ Mk{kLk fkÂLík Äkhý fhku Aku. yÚkkoíkT
ík{u þeík¤ «f]rík Ãký Ähkðku Au. ík{u hMk yLku YÃkLkku Mk{wËkÞ Aku. nt{uþkt
 Míkwrík 107
ykLktË{kt s {øLk hnku Aku. ík{khk ËþoLk {kºkÚke ðúsðLkLke †eyku ¼ðMkkøkh
íkhe økE Au. ykÚke nu hkÄkh{ý Ëuð, r{ºk Mk{kLk {kÄð yLku yðhkuÄkuLku
Ëqh fhLkkh ©enrh ík{khku sÞ Úkkyku.
(10)
«u { ¾SLkk ht ø k ¼eLkk rík÷f ËeLkk ¼k÷ ßÞw t ,
ðMkw fkuÃk feLkk òLkËeLkk hkr¾ ÷eLkk ø÷k÷ ßÞwt,
ßÞkfu yÄeLkk ÷ku f íkeLkk «ðeLkk Mkhðku Ãkhe,
sÞ h{Lk hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : ¾SLkk-¾òLkku-òøkúík; ðMkw-RLÿ, òLkËeLkk-SðíkËkLk ykÃÞwt.
nu f]»ý, ík{u ¼k÷u rík÷f fÞwO Au, ¼eLk÷k ðkLku þku¼ku Aku yLku «u{Lkk
¼tzkhYÃk Aku. ykÚke s RLÿ ßÞkhu fkuÃkkÞ{kLk çkLku Au íÞkhu ík{u økkuÃk-
økkuÃkeykuLke hûkk fhe, íku{Lku SðtíkËkLk ykÃÞwt níkwt. yhu ! RLÿ íkku þwt Mðøko,
{]íÞw yLku Ãkkíkk¤ yu{ ºký ÷kuf ykÃkLku ykÄeLk Au. MkðkuoÃkrh yLku fwþ¤
yuðk nu hkÄk h{ý Ëuð, r{ºk YÃk {kÄð, rðÎLk nhLkkh ©enrh ík{khku
sÞ Úkkyku.
(11)
ðú s Lkkh ðk÷e {w õ ík{k÷e LkÞLk ÷e÷e h¾ nu ,
VrLk ËBÞku fk÷e fhe çkunk÷e rºkÞ Wíkk÷e Ëu¾ nu,
ðú n feLk ¾k÷e Ãkeh xk÷e [rhºk ¼k÷e ©eðhe,
sÞ h{Lk hkÄk r{ºk{kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : {k÷e-{k¤k-nkh; VrLk-Vuý; ÿn-Ähku; Ãkeh-Ãkezk.
ík{Lku ðúsðrLkíkkyku ðnk÷e Au. ík{khe zkuf{kt {wõíkkV¤Lke {k¤k Au
yLku ík{u ykt¾ ÷k÷ hk¾ku Aku. ík{u VýeÄh yuðk fk¤e LkkøkLku ¾qçk ËBÞku.
ykÚke íkuLke †eyku Wíkkð¤u ykðe Lku òuíkkt íku Ãký çkunk÷ ÚkE níke. Ãký ík{u
íkku fk®÷ËeLkku Ähku ¾k÷e fhkÔÞku yLku ðúsðkMkeyku Ãkezk Ëqh fhe. ykÚke ykÃkLkk
[rhºkÚke «¼krðík ÚkE ©e yÚkkoíkT hwf{rýS ykÃkLku ðÞkO. ykÚke nu hkÄkh{ý,
r{ºk YÃk {kÄð, rðÎLkníkko ©enrh ykÃkLkku sÞ Úkkyku.
 108 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(12)
ðLk{U rð÷kMkk nku nw ÷ kMkk h{ík hkMkk ht ø k{U ,
fw÷ ËiíÞ LkkMkk fhe ík{kMkk yrík WòMkk ytøk{U,
{wrLk çkúñ ËkMkk h¾ku ÃkkMkk Ëþo ykþk Wh ¾he,
sÞ h{Lk hkÄk r{ºk {kÄk nhLk çkkÄk ©enrh.
þçËkÚko : nwÕ÷kMk-«MkLLk; LkkMkk-Lkü fhðwt; ík{kMkk-÷e÷k; ÃkkMkk-ÃkkMku.
nu f]»ý ík{u ðLk{kt rð÷kMk fhe «MkLLkíkkÃkqðof htøk¼Þkuo hkMk hBÞk.
Ëiík fw¤Lkku Lkkþ fhe, yLkuf «fkhLke ÷e÷k fhe yLku ytøku-ytøk{kt WòMk-
MVqŠík çkíkkðe. çkúñ{wrLk fnu Au fu {Lku Ãký ykÃkLkku ËkMk çkLkkðe, Mk{eÃk hk¾e
yLku ËþoLk ykÃkku yuðe Wh fk{Lkk Au. nu hkÄk h{ý Ëuð, r{ºk YÃk {kÄð,
Ãkezk xk¤Lkkh ©enrh, ík{khku sÞ Úkkyku.
(13) (AÃÃkÞ)
çkkÄk nhý ðú s u þ ðu þ Lkh fw t s rðnkhe,
÷u {ku h ÷e rLks nkÚk, LkkÚk íkkhu Lkh Lkkrh,
rËLk rËLk [rhºk WËkh, ¼kh {rn nhý ¼wòfh,
{Lknh Lkt Ë fw { kh, Lkkh fh ÃÞkh rLkht í kh,
hMkYÃk ¼qÃk hkÄkh{ý, ysçk çkrLk Arçk yksfe,
fnu çkúñ{wrLk {{ Wh MkËk, hnku {qŠík ðús hksfe.
þçËkÚko : {rn-Ãk]Úðe; ¼qÃk-hkò.
nu ðúsuïh, ík{u ÃkezkLkk nhLkkhk Aku yLku Lkhðuþu fwts{kt rðnkh fhku
Aku. nu LkkÚk, ík{u nkÚk{kt çktMkhe Äkhý fhe yÚkkoíkT ðøkkze Lkh-LkkheLku
¼ðMkkøkh{ktÚke Ãkkh Wíkkhku Aku. ík{u rËLk-«ríkrËLk yËT¼íw k [rhºk÷e÷k çkíkkðLkkh
Aku. ykÃku rLks nkÚkuÚke ¼qr{Lkku ¼kh WíkkÞkuo Au. yÚkkoíkT ËwükuLkku Lkkþ fÞkuo
Au. nu {Lknh LktËfw{kh, ík{Lku økkuÃkeykuyu rLkhtíkh «u{ ykÃÞku Au. yuðk nu
hMkYÃkLkk ¼qÃkrík, hkÄkh{ý Ëuð, yk {trËh{kt ykÃkLke {qŠík yËT¼wík çkLke
Au. çkúñ{wrLk fnu Au fu nu ðúshks, ykÃkLke {qŠík {khk ÓËÞ{kt MkËk rðhksu
íkuðe ykþk fhwt Awt.
 Míkwrík 109

(3) rMkØuïh {nkËuðLke Míkwrík

sqLkkøkZ Mðkr{LkkhkÞý {trËhLkwt rLk{koýfkÞo ©e çkúñkLktË Mðk{eyu
Ãkqýo fhíkk, ©eSLke WÃkÂMÚkrík{kt {qŠík«ríkck {nkuíMkð WsðkÞku níkku. yk
Mk{Þu {trËhLkk Ãkrù{ ¼køk{kt ïuík ykhMkLkk ©e rMkØuïh {nkËuðLke
MÚkkÃkLkk ÚkE níke. çkúñkLktË Mðk{eyu yLÞ ËuðLkk Míkwrík økkLk MkkÚku ©e
rMkØuïh {nkËuðLkk Míkwrík h[Lkk fhe Mk¼k{kt økkE Mkt¼¤kðu÷ níke. yu
Mkkt¼¤e, {nkhksu «þtMkk fhíkkt fÌkwt níkwt fu yk Míkwrík{kt {nkËuðLkku {rn{k
yLku rþðÃkwhkýLke ðkík ykðe òÞ Au. «Míkwík Míkwrík økkLk{kt «kht¼u þwØ
[khýe MkkrníÞLke zetøk¤e ¼k»kk Au yLku MkÃkk¾hwt AtË Au. ßÞkhu yu ÃkAe
rºk¼tøke AtË{kt rþð {rn{k Au.
(AtË-MkÃkk¾hw)
(1)
Ähk WÃkhk yøkkÄ Ähk nhkLkkhk YÃk Ähk,
y{hk Lk{hk ft Ä ¼ú { hk y{eh,
fhk ¾u { øku { nhk, fk{hk rðLkkþ fhk,
¼hk ¼hk ¢eík ¼hk çkw r Ähk økt ¼ eh.
þçËkÚko : MkøkkÄ-ynª yðýoLkeÞ; Lk{hk-Lk{u Au. ftÄ-¾¼ku; ¾u{-
ûku{; øku{-Ëw:¾; fk{hk-fk{Ëuð; feík-feŠík.
Ãk]Úðe Ãkh yðýoLkeÞ Ähk Ãkh yÚkkoíkT Ÿ[u fi÷kMk Ãkðoík Ãkh nu nh
ík{u LkhLkwt YÃk Ähðkðk¤k Au. Ëuðíkkyku Ãký ík{Lku ftÄ Lk{kðe Lk{u Au yLku
{{o¿k y{ehku Ãký ykÃkLku ðtËLk fhu Au. ykÃk ûku{ fhLkkh, øk{-Ëw:¾ nhLkkh
yLku fk{ËuðLkku Lkkþ fhLkkh Aku. ð¤e ykÃk Mk{Mík søkík{kt feŠíkLku ¼hLkkh
yLku økt¼eh çkwrØðk¤k Aku.
(2)
Mkkøkhk hkøkhk ÷u í k Lkkøkhk ©t ø kkh Mkhk,
ykøkhk ÔÞkøkhk ®[Lk ¼køkhk yÚkkn,
 110 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

sÞkøkhk yÄeþ Yÿ MkËk æÞkLk «òøkhk,

ðkÄhk yt ç khk ðu ý çkkøkhk Mkw ð kn.
þçËkÚko : ykøkhk-yøkúuMkh; ®[ík-r[nTLk; ¼køkhk-¼køÞ; «òøkhk-
W¥k{; ðkÄhk-ÔÞkÄ; çkkøkhk-çkkøk.
nu rMkØuïh, ík{u hkøkLkk Mkkøkh Aku. ¾wÕ÷ku Ëun s ík{khku þ]tøkkh Au.
íÞkøke sLkku{kt ík{u yøkúuMkh Aku. ík{khk ¼køÞ{kt MkÃko-[tÿkrËLkkt yÃkkh r[nTLkku
Au. ík{u hwÿYÃk Þ¿kLkk RrÄckíkk Ëuð Aku. rLkhtíkh æÞkLk Ähðk{kt W¥k{ Aku.
ík{u ÔÞkÄkBçkh Äkhý fhLkkh yLku ð[Lk YÃke çkkøkÚke MkwnkrMkík Aku yÚkkoíkT
ykÃku÷ ð[LkLku Ãkk¤Lkkhk Aku.
(3)
zt{hk ¼ú{hk Vhk Ëu¾ ¼u¾ ykztçkhk,
ÚkhÚkhk yÚkhk nku zhk fk÷ Xef,
shk Sík ò{ shk yshk n÷kn÷ shk,
shk íkhk yt ø kÃkhk Lkk shk LkSf.
þçËkÚko : zt{hk-z{Yt, shk-ð]ØkðMÚkk yLku SðLkkh; ysÞ-ysL{k.
nu rMkØuïh ík{Lku z{hwt æðrLk MkkÚku Vhíkk òuELku ykztçkhe ¼u¾Äkheyku
ÚkhÚkh Äúwsðk ÷køku Au. MðÞt fk¤ yÂMÚkh çkLke ¾qçk ¼Þ¼eík ÚkkÞ Au. ík{u
shk yÚkkoíkT ð]ØkðMÚkkLku SíkLkkh Aku. hkò Aku. yshk y{h Aku n÷kn÷
rð»kLku Ãký ShðLkkhk Aku. ík{khk fkuE ytøk Ãkh shkÃký ð]ØkðMÚkk ykðe
þfíke LkÚke, yÚkkoíkT MkËk ÞwðkLk Aku.
(4)
ðhk Ëuý Mkíkeðhk þu¾hk Mkrhík Mkhk,
Ãkhðhk òu ø ku þ hk W[hk yÃkkh,
rþh øktøk LkehÍhk {wrLkçkúñ yLkwMkkhk,
rMkÄu þ hk Ëu ð ¾hk WÄhk Mkt M kkh.
þçËkÚko : ðhk-ðhËkLk; Ëuý-ËuLkkh; òuøkuþhk-òuøkuïhku; Mkehk-{Míkf
Ãkh; Lkeh-s¤; W[hk-çkku÷u Au.
 Míkwrík 111
nu rMkØuïh, ík{u ðhËkLk ykÃkLkkhk, ÃkkðoíkeSLkk Ãkrík Aku. ík{khe sxk{kt
øktøkkS ðªx¤kÞk Au. yMktÏÞ òuøkuïhku Ãký ík{Lku MkðkuoÃkhe fnu Au. ík{khk
rþh Ãkh øktøkk LkËeLkwt s¤ ÍÞko fhu Au. çkúñ{wrLk fnu Au fu nu rþð ík{u suLkwt
æÞkLk Ähku Aku íkuLkwt yÚkkoíkT ©enrhLkwt nwt Ãký æÞkLk Ähwt Awt. nu rMkØuïh Ëuð
ík{u s Mkk[k MktMkkhMkkøkhLkk íkkhýnkh Aku.
Ëkunk
Ãkkhðíke Ãkrík yrík «çk÷, rð{÷ MkËk Lkhðuþ,
LktrË Mktøk W{tøk Lkeík, M{hík surn økwý þuþ.
nu rMkØuïh, ík{u ÃkkðoíkeLkk Ãkrík Aku. {nk çk¤ðkLk Aku. Lkh YÃku ík{u
MkËk rLk{o÷ Aku. ík{u LktËe MkkÚku MkËk W{tøk{kt hnku Aku. ykÃkLkk økwýkuLkwt M{hý
þu»kLkkøk fhu Au.
(1) AtË-rºk¼tøke
Mk{Mík surn þuþk rËÃkík Mkwhuþk, Ãkwºk økýuþk rLks ÃÞkhk,
çkú ñ kt z «ðu þ k «rMkØ Ãkhu þ k, ysh W{u þ k WËkhk,
çkunË Lkhðuþk ¢ík rþh fuþk, x÷ík yþuþk yÄhuþk,
sÞ Ëuð rMkØuþk nhLk õ÷uþk, {økLk nt{uþkt {knuþk
þçËkÚko : surn-suLku; rËÃkík-þku¼u Au; Ãkhuþk-Ãkh{uïh; ¢ík-fhu.
nu rMkØuïh, þu»kLkkøk ík{khwt M{hý fhu Au. Ëuðíkkyku{kt {nuþ YÃku
þku¼ku Aku. ík{Lku ík{khk Ãkwºk økýuþS r«Þ Au. ík{u Mk{økú çkúñktz{kt «ðuþLkkh
yÚkkoíkT ÔÞkÃík Aku. ík{u «rMkØ Ãkh{uïh Aku. shk-½zÃký hrník Aku. nu W{kLkk
Eþ-Ãkrík ík{u WËkh rË÷ðk¤k Aku. ík{u Lkh ðuþu çkunË-yíÞtík þku¼ku Aku.
ík{khk {Míkf Ãkh sxk Au. ykÃk yþuþ Aku. ykÃkLkk ËþoLkÚke ÃkkÃk hu¾k x¤e
òÞ Au. nu rMkØuïh Ëuð, ík{khku sÞ Úkkyku, ík{u õ÷uþ {nuïh MkËk çknkh-
ykLktË{kt hnku Aku.
 112 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(2)
¼økíkLk Úkx ¼khe, n÷f nòhe fLkf ynkhe Mkw¾fkhe,
rþhøktøk Mkw Äkhe, áZ çkúñ[khe nh Ëw:¾ nkhe rºkÃkwhkrh,
hnu æÞkLk ¾w{khe, çkúñ rðnkhe, røkhò ÃÞkhe, òuøkuþk.
sÞ Ëuð rMkÄuþk nhLk f÷uþk {økLk nt{uþkt {knuþk.
þçËkÚko : Úkz-¼ez, fLkf-Äíkwhku, yrh-Ëw~{Lk, nh-rþð.
nu rMkØuïh, ykÃkLke ÃkkMku ËþoLkkÚkuo ¼õíksLkkuLke ¼khu ¼ez hnu Au.
fkhý fu ykÃk nòhku rhrØ-rMkrØLke Aku¤ WzkzLkkh Aku. ÄíkwhkLkwt ÃkkLk fhLkkh
Aíkkt MkËk Mkw¾fkhe Aku. ík{u {Míkf Ãkh øktøkkLku Äkhý fhLkkh yLku yzøk
çkúñ[khe Au. nu nh, ík{u Ëw:¾Lku Ëqh fhLkkh yLku rºkÃkwhkMkqhLkk Ëw~{Lk Aku.
æÞkLk{kt {øLk yLku çkúñkLktË{kt rðnkh fhLkkh Aku. ÃkðoíkÃkwºke Ãkkðoíke ík{Lku
r«Þ Au yLku ÞkuøkesLkkuLkk ík{u Eïh Aku. nu rMkØuïh Ëuð ík{khku sÞ Úkkyku.
ík{u õ÷uþ nhLkkh, ykLktË{kt {øLk hnuLkkh {nuïh Aku.
(3)
fi÷kMk rLkðkMke, òuøk yæÞkMke, rhrØ rMkrØ ËkMke, Ãkrík fkMke,
r[Ë ÔÞku{ rð÷kMke, rník swík nkMke hxík «ÞkMke, Mkw¾hkMke,
{wrLk MknMkú yXâkMke, frn yrðLkkMke, su rn Ëw¾ ºkkMke, WÃkËuþ,
sÞ Ëuð rMkØuMkk, nhLk õ÷uMkk, {økLk n{uþk {knuþk.
þçËkÚko : òu ø k-Þku ø k; r[ËÔÞku { -r[Ëkfkþ; hkMke-Mk{w Ë kÞ.
nu rMkØuïh, ík{u fi÷kMk{kt hnuLkkh yLku ÞkuøkkÇÞkMke Aku. rhrØ-rMkrØ
ík{khe ËkMkeyku yLku fkþe LkøkheLkk ík{u Ãkrík økýkð Aku. nu r[Ëkfkþ{kt
rð÷kMk fhLkkh, ík{khwt ÂM{ík MkËk rníkfkhe nkuÞ Au. íkÃkMðeyku ík{khk Lkk{
hxý «ÞkMk{kt s hík hnu Au. ík{u Mkw¾Lkk Mk{wËkÞ Mk{k Aku. yXâkMke nòh
{wrLksLkku ík{Lku yrðLkkþe fnu Au. suyku Ëw:¾Úke ºkkMke òÞ Au íkuyku {kxu
ík{khwt SðLk WÃkËuþ Mk{kLk Au. nu rMkØuïh, õ÷uþ nhLk, ík{u s ykLktË{øLk
{nuïh Aku.
 Míkwrík 113
(4)
økkihe rLkík Mktøkk yrík þw¼ ytøkk, nrh ¼wÞtøkk, rþh øktøkk,
hnðík rLks htøkk, WXík yÚktøkk øÞkLk íkhtøkk, yrík [tøkk,
Wh nkuík W{tøkk, sÞ ¢ík støkk, y[÷ y¼tøkk, ykðuþk,
sÞ Ëuð rMkØuMkk, nhLk õ÷uþk, {økLk nt{uþk, {knuþk.
þçËkÚko : ¼wÞtøk-MkÃko; hnðík-hnku Aku; yÚktøk-yÃkkh; [tøkk-MkwtËh;
støk-ÞwØ; ¢ík-fhðwt.
nu rMkØuïh, yíÞtík þw¼ktøke yuðkt ÃkkðoíkeS ykÃkLkk ytøk{kt rLkíÞ
hnu Au. Aíkkt ykÃk MkÃkoLkku nkh yLku rþh Ãkh øktøkk Äkhý fhku Aku. ík{u
rLkòLktË{kt s {øLk hnku Aku yLku ík{khk {Lk{kt yrík MkwtËh yuðk yÃkkh
¿kkLkLkk íkhtøkku QXíkk hnu Au. nu y[÷ y¼tøk ykðuþðk¤k rþð, ík{u
ÞwØ{kt rðsÞ «kÃík fhku Aku íÞkhu rË÷{kt W{tøk ÃkuËk ÚkkÞ Au. yuðk nu
rMkØ ík{khku sÞ Úkkyku.
(5)
Lkk[ík rLkþtfk, {]øk{Ë Ãktfk, Ä{Ä{ Ä{fk ÄwÄhwfk,
Zku÷qfk Z{fk nkuðík ntfk, z{ z{ z{fk, z{Yfk,
hýíkqh hýtfk, ¼uh ¼ýtfk, økøkLk Íýtfk, øknuhuþk,
sÞËuð rMkØuþk, nhLk õ÷uþk, {økLk n{uþk {knuþk.
þçËkÚko : {]øk{Ë-fMíkqhe; Ãktf-fkËð; nkuðík-ÚkkÞ Au. øknhu-Ÿzk.
nu rMkØuïh, ík{u rLkMktfku[Ãkýu Lk]íÞ fhku Aku. yk Mk{Þu fMíkqheLkku fkËð
ÚkkÞ Au. yÚkkoíkT MkwøktÄ «Mkhu Au. ykÃkLkk Lk]íÞLke MkkÚku ½q½hkLkk Ä{fkh yLku
Zku÷fLkk Z{fkh ÚkkÞ Au. ykÃkLkk økýkuLkk nwfkh ÚkkÞ Au yLku z{hwLkk z{fkhk
ÚkkÞ Au. hýþªøkkLkk hýfkh yLku Lkkuçkík økøkze QXu Au. yk Mk½¤k ðk®sºkkuLkk
økøkLk{kt Ÿzk Íýfkhk Ãkz½kÞ Au. yuðk nu rMkØuïh, ík{khku sÞ nku. ík{u
s õ÷uþ nhLk yLku ykLktË{økLk {nuïh Aku.
(6)
{rýÄh øk÷ {k÷k, ¼qÃk ¼wò÷k, þeþ sxk÷k, [rhíkk÷k,
søk {q÷ «ò÷k, þq÷ nÚkk÷k, sLk «ríkÃkk÷k òuhk÷k,
 114 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ÿøk ºkr÷xk fhk÷k, nkh Výk÷k, hník fÃkk÷k hkfuþk,

sÞ Ëuð rMkØu÷k, nhLk õ÷uþk, {økLk n{uþk {knuþk.
þçËkÚko : øk÷-øk¤k{kt; þq÷-rºkþq¤; òuhkíkk-þÂõíkþk¤e; hkfuþ-[tÿ.
nu rMkØuïh {nkËuð, ík{khk øk¤k{kt MkÃkoLke {k¤k Au. ík{u Ëe½o nMík
¼qÃkrík Au. yÚkkoíkT WËkh hkò Aku. {Míkf Ãkh sxkÄkhe yLku rðr¼LLk [rhºkÄkhe
Aku. yk søkíkLku {q¤Úke «¼k{Lkkh yÚkðk søkMktnkhf Ëuð Aku. ík{u nkÚk{kt
rºkþq÷Äkhe yLku ík{khk ¼õíksLkkuLkk h¾ðk¤k Aku, yLku yíÞtík þÂõíkþk¤e
Ãký Aku. ík{khwt ºkeswt Lkuºk yLku zkuf{kt VýeÄh MkÃkoLke {k¤k ¼Þtfh Au. ykÃkLkk
¼k÷u [tÿ þku¼u Au. yuðk nu rMkØuïh, ík{khku sÞ Úkkyku. ík{u s õ÷uþ nhý
yLku ykLktË{øLk {nuïh Aku.
(7)
¾÷õík rþh Lkehk, yË÷ y{ehk, ÃkehLk Ãkehk nh Ãkehk,
rðnhík Mktøk ðehk, æÞkðík Äehk, økkihk þhehk, økt¼ehk,
Ëkíkkh rhÄehk, ÍkÍ çkwÄehk fktík rMkÄehk, rþh fuþk,
sÞËu ð rMkØu þ k nhLk õ÷u þ k {økLk n{u þ k {knu þ k.
þçËkÚko : Ãkehk-Ãkeh yLku Ãkezk; æÞkðík-æÞkLk Ähu Au, rhÄeþ-rhrÄLkk;
ÍkÍ-yíÞtík; fktík-Mðk{e-Ãkrík.
nu {nkËuð, ík{khk {Míkf Ãkh ¾¤¾¤ yu øktøkkuËf ðnu Au. ík{u yË÷
y{eh, ÃkehLkk Ãký Ãkeh yLku Ãkezk nkhe Ëuð Aku. ík{khe MkkÚku fux÷kf ðehku
rðnkh fhu Au. ík{khwt ÄiÞoðkLk ÷kufku MkËk æÞkLk Ähu Au. ík{u økkih ðýoLkk yLku
økt¼eh Ëuð Aku. ík{u rhrØLkk Ëkíkkh yLku yíÞtík çkwrØþk¤e Ëuð Aku. ík{u
rMkrØLkk Mðk{e Ãký Aku. nu rþh Ãkh sxkÄkhe rMkØuïh Ëuð ík{khku sÞ Úkkyku.
ík{u s õ÷uþ nhLk yLku MkËk rLkòLktË{kt {øLk hnuLkkh {nuïh Aku.
(8)
Lkh YÃk çkLkkÞk, yf÷ y{kÞk, fkÞ{ fkÞk, søkhkÞk,
íkLk fk{ s÷kÞk, Mkktçk MkwnkÞk, {wrLk Wh ÷kÞk {Lk ¼kÞk,
rMkØuïh AkÞk, sLk Mkw¾ ÃkkÞk, {wrLk çkúñ økkÞk, økwý÷uþk,
sÞËuð rMkØuþk, nhLk õ÷uþk, {økLk nt{uþk {knuþk.
 Míkwrík 115
þçËkÚko : yk{kÞk-{kÞkÚke Ãkh; fkÞ{-y¾tz-y{]íÞ; ¼kÞk-økBÞk.
nu {nkËuð, ík{u ík{khwt Lkh YÃk çkLkkÔÞwt Au. ík{u yf¤ yLku y{krÞf
Aku. ík{u ysLBÞ nkuÞ y¾tz fkÞkÄkhe Aku. ík{u søkíkLkk hkò Aku. ík{u
fk{ËuðLke fkÞLku ¼»{e¼qík fhLkkh Aku. ík{u Mkðo{kt þkur¼ík, {wrLkykuLkk rË÷{kt
hnuLkkh yLku yu{Lku {Lkøk{íkk Ëuð Aku. nu rMkØuïh, ík{khe AºkAkÞk{kt
hnuíkk ÷kufku Mkw¾Lke «krÃík fhu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu {U íkku yk ík{khk
Mknus-{kºk økwý økkÞk Au. yÚkkoíkT ík{khk økwýkuLkku Ãkkh LkÚke, yuðk nu rMkØuïh
ík{khku sÞ Úkkyku. ík{u s õ÷uþLku nhLkkh yLku nt{uþkt ykLktË{kt {øLk hnuLkkh
{nuïh Aku.
AÃÃkÞ
sÞ sÞ Ëu ð rMkÄu þ , þu þ rLkþ rËLk økw ý økkðu ,
ËhMk ÃkhMk Ëw:¾ Ëqh Ëqhk, Mkqh sLk ytíkh ÷kðu,
yý ¼Þ yf÷ yÃkkh, Mkkh MkwtËh søk Mðk{e,
yøkrýík feLk WÄkh, Lkkh Lkh [i í kLk Äk{e,
Lkh YÃk ¼qÃk {qŠík Lkð÷, Lkrn MktæÞk surn Lkk{fe,
fnu çkúñ{wrLk çkr÷nkrh {U, rMkØuïh søk Mkk{fe.
þçËkÚko : þuþ-þu»k Lkkøk; Ëhþ-Ãkhþ-ËþoLk-MÃkþo; yý ¼Þ-rLk¼oÞ;
feLk-fÞko; Äk{e-Äk{YÃk.
nu rMkØuïh Ëuð, ík{khku sÞ Úkkyku. sÞ Úkkyku. ík{khk økwý økkLk þu»kLkkøk
hkík-rËðMk økkÞ Au. ík{khk ËþoLk yLku ík{khk MÃkþo {kºkÚke Ëw:¾ Ëqh ÚkkÞ
Au. ykÚke s Ëuðøký yLku sLkøký ík{Lku MkËk ytíkh{kt hk¾u Au. nu Ëuð,
ík{u rLk¼oÞ, yf¤ yLku yÃkkh Aku. ík{u s MkðoLkk MkkhYÃk yLku søkíkLkk
Mðk{eYÃk Aku. ík{u yMktÏÞ †e-Ãkwhw»kkuLkku WØkh fÞkuo Au. ík{u [iíkLÞLkk Äk{
MðYÃk Aku.
nu ¼qÃkrík Lkh YÃku ík{khe yk LkqíkLk {qŠík þku¼u Au. suLkk Lkk{Lke MktÏÞk
Ãký yÃkkh Au. ykÚke s çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nu søkÃkrík rMkØuïh, nwt
ík{khk Ãkh çkr÷nkh yÚkkoíkT LÞkuAkðh Awt.
 116 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

6
fkÔÞ-f÷k rðÄkLk

(1) ¾xT rðÄkLk - fkÔÞ

©eS {nkhksLkk Ä{o «ðíkoLk fkÞo{kt rMkØÃkwh ÃkhLkku rðsÞ rËÂøðsÞ
Mk{kLk økýkÞ Au. rMkØÃkwh{kt ©eS {nkhksLke WÃkÂMÚkrík{kt MkktsLke
Ä{oMk¼k{kt fkÔÞ rðLkkuËkÚkuo [[ko [k÷íke. Ä{oLkk {{o¿kku yLku fkÔÞþk†Lkk
íksT¿kku yk Mk¼k{kt WÃkÂMÚkík hnuíkk, yuf rËðMk fkþe íkeÚkoûkuºkLkk [tÿ{ýe
þ{koyu çkúñ{wrLkLku ¾xTrðÄkLk yLku MÃkü rðÄkLk fkÔÞ «fkhLke òýfkhe MktçktÄe
«&™ku ÃkqAâk. ykÚke çkúñkLktË Mðk{eyu ©eS {nkhksLke yk¿kkÚke «Míkwík
¾xTrðÄkLk yLku y»xrðÄkLk fkÔÞLke hsqykík yLku rððhý Mk¼k {æÞu fhe,
MkkiLke «þtMkk «kÃík fhe.
¾xTrðÄkLk yLku yürðÄkLk fkÔÞ yu fkÔÞh[Lkk{kt MkkiÚke frXLk fkÔÞ
«fkh økýkÞ Au. yuf ÔÞÂõík yuf s Mk{Þu yuf MkkÚku ½ýe çkÄe çkkçkíkku
Ãkh æÞkLk furLÿík fhe þfu, íkuðe ÔÞÂõíkÚke yk «fkhLkwt fkÔÞ MksoLk þõÞ çkLku
Au. çkúñ{wrLk íkku þíkkðÄkLke níkk. ynª ¾xTrðÄkLk fkÔÞ{kt çkúñkLktË Mðk{eyu
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 117
hkÄkSLkkt A ytøkkuLku A-A yu{ AºkeMk WÃk{kyku íku{s yü rðÄkLk fkÔÞ{kt
hkÄkSLkkt ykX yt ø kku L ku A-A yu { yzíkk÷eMk WÃk{kyku ykÃke Au .
fkÔÞMksoLk{kt Ãký ©eS {nkhksLke f]ÃkkÚke þíkkðÄkLke suðk «ÞkuøkLku rMkØ
fhe çkíkkðu÷ Au. ykÃkýu Ãký ynª çkúñ{wrLkLkk yk ©uc MksoLk fkÔÞLkku
hMkkMðkË {kýe hkÄkS «íÞuLke ¼ÂõíkÚke ¼eLkk ÚkEyu.
Ãkef fts feh Mku fwhtøk ¼útøk þrþ þku¼k,
ftX {w¾ Lkhf LkuLk ¼úwtn ¼k÷ ÷ur¾Þu,
ðMkt í k þhË rn{ þþeh {Äw à k Ëw s ,
ytçk ytçkw ®÷÷ Ãkççk fts Mkts Ãkur¾Þu,
ðúne ðkík ðúez ð¢ ðkË MðkË hkn økúkn
òu h ¼ku h Xku h Ëku h fku h økku h hu r ¾Þu ,
¢ez fktík fwts f]»ý fkuMkhq MkËku»k feLk,
çkú ñ kLkt Ë hkÄu íkLk MðkÄu ¾x Ëu r ¾Þu ,
þçËkÚko : Ãkef-fkuÞ÷; fts-f{¤; feh-ÃkkuÃkx-þw¢; hw-yLku; fwhtøk-¼útøk;
¼úøk-¼ú{h; Lkf-LkkrMkfk; ¼úwtn-Lkuý-¼ú{h, ÷u¾eÞu-økýkÞ Au. {Äwh-ðMktík;
Ëws-f]»ýÃkûk; yt÷-yk{ú½xk; ytçkw-s¤; ®çkçk-Ãkõð ½e÷kuzwt; ÃkçÄ-Ãkðoík Ãkh,
MktsMkkts; ðúne-rðÞkuøke; ðkík-ÃkðLk; ðúez-÷rsík; ð¢-ðktfe; ðkË-økwtsLk fhíkku;
hkn-hknw; òuh-òuhÚke; ¼kuh-Mkðkh; Xkuh-fk{-MÚk¤; Ëkuh-Ëkuzíkk; fkuh-rfLkkhe;
økkuh-r[rºkík; ¢ezk-¢ezk-h{ík; ¢ktík-{Lkkunh; fwts-ð]ûk½xk; f]»ý-fkr¤Þkh.
1. hkÄkSLkku {Äwh ftX fkuÞ÷ suðku, {w¾ f{¤ suðwt, LkkrMkfk ÃkkuÃkxLke
[kt[ suðe, Lkuý ¼ú{h suðk yLku ¼k÷ yÄo [tÿ suðwt økýkÞ Au.
2. hkÄkSLke ftXLke {Äwhíkk ðMktíkLke fkurf÷kLke ftX Mk{kLk, {w¾ þhËLkk
[tÿ Mk{kLk, LkkrMkfk nu{tíkLkk þw¢Lke [kt[ Mk{kLk, LkÞLk rþrþhLkk {]økLke
ykt¾ku Mk{kLk, Lkuý ðMktíkLkk ¼ú{h Mk{kLk yLku ¼k÷ f]»ýÃkûkLkk Mknus
Lk{u÷k yÄo[tÿ Mk{kLk Au.
3. hkÄkSLkku ftX yk{ú½xk{kt ÂMÚkík fkuÞ÷Lkk ftX þku, {w¾ s¤ ÂMÚkík
f{¤ suðwt, LkkrMkfk Ãkõð ½e÷kuzk Ãkh ÂMÚkík þw¢Lke [kt[ Mk{kLk, LkÞLk
Ãkðoík Ãkh ÂMÚkík {]økLke ykt¾ þk, Lkuý Ãkw»Ãk Ãkh ÂMÚkík ¼ú{h Mk{kLk
 118 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yLku ¼k÷ MkktsLkk Mk{Þu Ëu¾kíkk yÄo[tÿ suðwt ÷køku Au.

4. hkÄkSLkku ftX rðÞkuøke fkuÞ÷ Mk{kLk, {w¾ Mk{ehÚke zku÷íkk f{¤ Mk{kLk,
LkkrMkfk ÷Âßsík þw¢Lke [kt[ Mk{kLk, LkÞLk ðtfe árüf]ík {]økLke ykt¾ku
Mk{kLk, Lkuý Ãkw»ÃkhMkLkk ykMðkË {kýíkk økwtrsík ¼ú{h Mk{kLk yLku
¼k÷ hknwyu yÄoøkúrMkík [tÿ Mk{kLk ÷køku Au.
5. hkÄkSLkku ftX òuhÚke þkuh fhíke fkurf÷kLkk ftX Mk{kLk, {w¾ «kíkfk÷eLk
f{¤ Mk{kLk, LkkrMkfk yuf s MÚkkLk{kt ÂMÚkík þwfLke [kt[ Mk{kLk, LkÞLk
Ëkuzíkk {]økLkk Lkuºk Mk{ kLk f{÷ Ãkt¾wzeykuLku MÃkþo fhíkk ¼ú{h Mk{kLk
yLku ¼k÷ Ãkºk Ãkh r[rºkík yÄo[tÿ Mk{kLk Ëu¾kÞ Au.
6. hkÄkSLkku ftX ¢ezk fhíke fu {¥kçkLke ¾u÷íke fkurf÷kLkk ftX þku, {w¾
Mkh ÂMÚkík {Lkkunh f{¤ suðwt, LkkrMkfk ð]ûk½xk{kt ÂMÚkík þwfLke [kt[
Mk{kLk, LkÞLk f]»ý{]øk (fkr¤Þkh)Lke ykt¾ku Mk{kLk, Lkuý f{¤Ë¤
Ãkh ¼ú{ý - h{ý fhíkk ¼ú{h Mk{kLk yLku ¼k÷ [tÿËku»kk hkrºk Mkn
[tÿ suðwt Ëu¾kÞ Au.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu hkÄkSLkk WÃkh ðýoÔÞk íku{kt A yu A ytøkku
MðkÄeLk fhu÷k Ëu¾kÞ Au.
(2) yürðÄkLk fkÔÞ
øks ntMk ht¼ ®MkÄ þwf {]øk y÷e ÔÞk÷,
økrík stÄk ÷tf Lkkf ÿøk ¼úwn çkuLke nu,
{Ë {kLk {æÞ {khwt {wLk {tsw {ík {e÷u,
Äeh Z÷ ð÷ V÷ [÷ Ë÷ Vu L ke nu ,
Mkk{ ïuík MÚkq÷ þqh þku¼ þtf ðtf Au÷,
YÃk hMk hkuþ íkku»k V÷ðt Mkwh¼uLke nu,
Lkef Lk{ú Akux þwØ {kun {fhtË {Lke,
çkú ñ kLkt Ë hkÄu çkú s [t Ë Mkw ¾ Ëu ð e nu .
þçËkÚko : øks-nkÚke; ht¼-fu¤; ®MkÄ-®Mkn; y÷e-¼ú{h; ÔÞk÷-MkÃko;
÷tf-fuzLkku ð¤ktf; çkuLke-ðuýe; {Ë-{ËkuL{ík; {kLk-{kLk Mkhkuðh; {khq-{khðkz;
{wLk-{kiLk; {tsw-MkwtËh; {¥k-WL{ík; Äeh-{tË; Z÷-Äe{ku; ð÷-ð¤u÷e; VuLke-
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 119
Vuý [Zkðu÷; MÚkq÷-Ãkqü; hkuþ-økwMMku ÚkÞu÷k; íkku»k-Mktíkku»kkÞu÷k; V÷ð-Vhíkku;
Mkwh¼uLke-[tËLkð]ûk; Lkef-MkwtËh-{Lkkunh; Akux-LkkLke ðÞLkku; {kuË-ykLktrËík;
{fhtË-¼ú{h; {Lke-{ýe-{ýeÄh MkÃko; çkús[tË-©ef]»ý, ËuLke-ËuLkkh.
«Míkwík fkÔÞ{kt hkÄkSLkkt ytøkku - suðk fu ÃkøkLke [k÷ yLku st½k, fuzLkku
÷ktf, LkkrMkfk, LkÞLk, Lkuý yLku ðuýe - [kux÷kLku WÃk{uÞ çkLkkðe nkÚke, ntMk,
fu¤, ®Mkn, ÃkkuÃkx, nhý, ¼{hku yLku MkÃkoLke WÃk{k ykÃke Au íku òuEyu.
1. hkÄkSLke ÃkøkLke økrík-[k÷ nMíke yLku ntMk Mk{kLk Au. òt½ fu¤ Mk{kLk
yLku fuzLkku ÷ktf ®Mkn Mk{kLk Au. LkkrMkfk þwf Mk{kLk yLku Lkuºk {]øk
Mk{kLk Au. Lkuý ¼ú{hÃkt¾ Mk{kLk yLku ðuýe-[kux÷ku MkÃko Mk{kLk Au.
2. hkÄkSLke [k÷ {ËkuL{¥k nMíke Mk{kLk yLku økrík {kLkMkhkuðhLkk
ntMk Mk{kLk Au. íku{Lke st½k fu¤Lkk {æÞ ¼køk Mk{kLk yLku fuzLkku
÷ktf {khðkzLkk ®Mkn Mk{kLk Au. hkÄkSLke LkkrMkfk {kiLk Äkhý
fhu÷ þwf Mk{kLk yLku LkÞLk {Lkkunh {]øk Mk{kLk Au. íku{Lkkt Lkuý
WL{¥k ¼ú{hLke Ãkkt¾ Mk{kLk yLku ðuýe [kux÷ku {÷Þk[÷ Ãkðoík{kt
hnuíkk MkÃko Mk{kLk Au.
3. hkÄkSLke ÃkËLke [k÷ {tË økríkÚke [k÷íkk ntMk yLku nkÚke suðe Au.
íku{Lke st½k Mknus ð¤u÷e fu¤ suðe yLku fuzLkku ÷ktf [k÷íkku ®Mkn
ÃkkAku Vhu íÞkhu suðe íkuLke fB{h ÚkkÞ íkuðku Au. hkÄkSLke LkkrMkfk
V¤ Ãkh ÂMÚkík þwf Mk{kLk yLku LkÞLk [t[¤ {]øk Mk{kLk Au. íku{Lkk
Lkuý f{¤ Ãkt¾wzeÞku Ãkh ¼ú{ý fhíkk ¼ú{h Mk{kLk yLku ðuýe [kux÷ku
Vuý [Zkðu÷ MkÃko Mk{kLk Au.
4. hkÄkSLke [k÷ økrík ~Þk{ nMíke yLku ïuík ntMk Mk{kLk Au. íku{Lke
st½k Ãkwü ÚkÞu÷ fu¤ Mk{kLk yLku fuzLkku ÷ktf þqhðeh ®Mkn Mk{kLk Au.
hkÄkSLke LkkrMkfk þkur¼ík þwf Mk{kLk yLku LkÞLk ºkkMkÚke {]íÞwLke þtfk
Ãkk{u÷ {]økLke Mk{kLk Au. íku{Lkk Lkuý ðtfe Ãkkt¾ hk¾u÷ ¼ú{h þk yLku
[kux÷ku {kuh÷e Ãkh zku÷íkk MkÃko Mk{kLk Au.
5. hkÄkSLke [k÷-økrík MkwtËh nkÚke yLku YÃkk¤k ntMk Mk{kLk Au. íku{Lke
st½k hMk ¼hu÷ fu¤ Mk{kLk yLku fuzLkku ÷ktf ¢kurÄík ®Mkn Mk{kLk Au.
hkÄkSLke LkkrMkfk Mktíkku»k Ãkk{u÷k þwf Mk{kLk yLku LkÞLk Vhíkk {]øk
 120 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Mk{kLk Au. íku{Lkk Lkuý rðnkh fhíkk ¼ú{h Mk{kLk yLku [kux÷ku ðuýe
[tËLkð]ûk Ãkh hnu÷k MkÃko Mk{kLk Au.
6. hkÄkSLke [k÷-økrík {Lkkunh nkÚke yLku r[¥kkf»kof ntMk suðe Au.
íku{Lke st½k Lk{u÷e fu¤ Mk{kLk yLku fuzLkku ÷ktf LkkLke ðÞLkk ®Mkn
Mk{kLk Au. hkÄkSLke LkkrMkfk þwØ òríkLkk þwf Mk{kLk yLku LkÞLk
nŠ»kík nhý Mk{kLk Au.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ykðk MkwtËh ytøkkuðk¤k hkÄkS ©ef]»ýLku
Mkw¾ ËuLkkhk Au.
(3) Mk{MÞk ¼uË - «&™ku¥kh
{q¤eLkk Ëuð-zkÞhk{kt ½ýkt rðîkLk [khýku níkkt. çkúñkLktË Mðk{e ÃkkMku
«MkkËe YÃku fkuE fkÔÞ ykÃkðk, íkuykuyu rðLktíke fhe. ykÚke fkÞ{e Mkt¼khýwt
hnu íku {kxu fkÔÞþk†{kt rþh{kuh økýkíkk ‘Mk{MÞk ¼uË’Lke [[ko fhe. «Míkwík
fkÔÞ ÷¾e ykÃÞwt.
ynª Mk{MÞk «&™ YÃku hsq ÚkE Au. Mk{MÞkLkku ¼uË W¥kh YÃku
MÃkü ÚkkÞ Au. hkÄkS Mk¾eykuÚke ðªx¤kÞu÷kt Au. yu ð¾íku íkuyku fh
ËÃkoý Ähe ÃkkuíkkLkwt {w¾ ËÃkoý{kt swyu Au. íÞkt s f]»ýLkwt íÞkt ykøk{Lk
ÚkkÞ Au. íÞkhu yuf Mk¾e f]»ýLku ÃkqAe QXu Au. «Míkwík çkkçkík Ëkunk{kt
ðýe ÷uíkkt yk «{kýu Au :
hkÄu fh ËhÃký r÷Þku, rLks {w¾ fkiíkf òLk,
íkçk ÃÞkhe ©ef]»ý fwt, ÃkqAík «&™ MkwykLk.
hkÄkSyu Mkk{u Mk¾eyku Lkeh¾e hnuíkk, ÃkkuíkkLkk {w¾ Ãkh ftEf fkiíkf
Au. yu{ {kLke íku òuðk {kxu nkÚk{kt ËÃkoý ÷u Au. íÞkt íkku yuf r«ÞMk¾e f]»ýLku
s «&™ ÃkqAe QXu Au.
¼ûkðËLk Ëki rLkfx nu, ytíkh ûkwÄk Mkhku»k,
[kn yrík ¾kðík Lkrn, fnku ~Þk{ fwý Ëku»k.
¾kðkLkku ¾kuhkf yLku {w¾ çktLku ÃkkMkÃkkMku Au yLku {Lk{kt íkeðú ¼q¾
yLku yuÚke ÚkÞu÷ hku»k-heMk Ãký Au. ¾kðkLke yíÞtík RåAk Aíkkt ¾kE
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 121
þfkíkwt LkÚke. íkku nu ½Lk~Þk{, fnku òuEyu fu yk{kt fÞku Ëku»k Au ? yÚkkoíkT
fu{ ¾kE þfkíkwt LkÚke ?
®çkçk yLkkh ríkÞkh Ëki , feh yÄeh Mkw n kík,
ntMk ¼ûk ®çkçk ¼kLk Mku, rLks ¼¾ Lkkrn [¾kík.
þçËkÚko : òLk-òýe; Mkhku»k-¾qçk heMk{kt; fwý-fÞk; ®çkçk-Ãkõð xªzkuhwt;
yLkkh-Ëkz{; feh-ÃkkuÃkx; ¼¾-¼ûký-¾kuhkf.
f]»ý W¥kh ykÃkíkkt fnu Au fu Ãkkfwt xªzkuhwt yLku Ëkz{ yu çktLku íkiÞkh
Au. yÚkkoíkT Ãkõð xªzkuhk suðk hkÄkSLkkt nkuX yLku Ëkz{Lke f¤e suðk íku{Lkk
Ëktík Au. íkuLkk Ãkh ÃkkuÃkxLke [kt[ Mk{kLk hkÄkSLke LkkrMkfk Au. yk LkkrMkfk
YÃke ÃkkuÃkx ¼qÏÞk yLku yÄeh Ãký Au. yÚkkoíkT f{¤Ãkkt¾ze suðk ÷k÷ nkuX
yLku {kuíke suðk Ëktík íku çktLku yÚkkoíkT f{¤ Ãkkt¾ze yLku {kuíke yu ntMkLkku [khku
Mk{S ÃkkuÃkx ÃkkuíkkLkku ¾kuhkf ¾kE þfíkku LkÚke.
(4) ¿kkLkYÃke çkkS
y{ËkðkË{kt ©eS {nkhksLkk Wíkkhk ÃkkMku s yuf Ä{o MÚkkLk{kt hkík-
rËðMk MkkuøkXkçkkS ¾u÷kíke. suLkku fku÷kn÷ ÚkÞk fhíkku.
yuf ðkh ©eSLkk ËþoLkkÚkuo yLku çkúñ{wrLkLkk ÔÞkÏÞkLk ©ðýkÚkuo sLk{uËLke
W{xe Ãkze níke. yu{kt fwíkqn÷ðþ yu Ä{oMÚkkLk{kt MkkuøkXkçkkS ¾u÷Lkkh Ãký
íÞkt ykðe ÃknkutåÞk níkk. çkúñkLktË Mðk{eyu íku{Lku ykðfkhe Mk¼k{kt çkuMkkzâk,
yk íkfLku ÍzÃke ÷E Mðk{eyu ‘¿kkLkYÃke çkkS’ fkÔÞLke h[Lkk fhe yLku íku
h[Lkk Mk¼k{kt hsq fhe.
yk SðLku ÃkkuíkkLke Ãkh¾ LkÚke. «¼w ¼sLk rðLkk Ëw÷o¼ {kLkð SðLk
yu¤u òÞ Au. MktMkkhLke {kÞkLkk Lk ¾u÷ðkLkk ¾u÷ íÞS Ëuðk çkúñ{wrLk ðuÄf
çkký {khu Au.
(AtË fwtzr÷Þk)
çkt Ë u çkkS çku þ nu , ¾q ç k sw r fík fhe ¾u ÷ ,
Mkkh yfu ÷ e {hík nu , íkkíkU íkw t h¾ çku ÷ ,
íkkíku íkw t h¾ çku ÷ , Ëkð Ëu Mk{Í rð[khe,
 122 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

íkeLk [khfw t íÞkøk Ãkt [ ¾x Sík ¾u ÷ khe,

Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë Mkkík yX Lkð Ëþ ¾t Ë u ,
Mk÷ íkS rLks Äh ykÞ, ÷u þ nu çkkS çkt Ë u .
nu çktËk ¿kkLkYÃke yk MkkuøkXkçkkS ðuþ-Mðktøk MkhMk Au {kxu íkwt ¾qçk
ÞwÂõíkÃkqðof ¾u÷su-h{su. MkkuøkXkçkkS{kt su{ yuf÷e MkkuøkXe nkuÞ íkku {hu,
Ãkhtíkw çku MkkÚku nkuÞ íkku {híke LkÚke. ykÚke ¿kkLk fu SðLkYÃke çkkS{kt Ãký
økwhwLku MkkÚku hk¾e òuz çkLkkð yLku yk{ Mk{S rð[kheLku Ëkð Ëu su.
MkkuøkXkçkkSLkk ÃkkMkk Lkkt¾íkk ºký yLku [kh Ëkýkt ykðu íkku MkkuøkXe
íkhík ÍÃkx{kt ykðe òÞ Au. ykÚke ºký-[kh ËkýktLkku íÞkøk fhðku. SðLk
fu ¿kkLkYÃke çkkS{kt ºký yux÷u fu fk{, ¢kuÄ yLku ÷ku¼ yLku [kh yux÷u
[kh ytík:fhýLke {krÞf ð]r¥kykuLkku íÞkøk fhðku.
MkkuøkXkçkkS{kt Ãkkt[ yux÷u Ãk[eMk yLku A yux÷u ºkeMk Ëkýk {n¥ðLkk
Au. ¿kkLk YÃke çkkS{kt Ãkt[ yux÷u Ãkkt[ rð»kÞku yLku ¾x-A-QŠ{yku suðe
fu ¼q¾, íkhMk, {kun, þkuf, shk yLku {]íÞw Lku Síkðk sYhe Au. yu SíkkÞ
íkku SðLk fu ¿kkLk çkkS{kt Sík {¤u Au.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu MkkuøkXkçkkSLkk fw÷ 96 ¾tz yux÷u fu ½h
nkuÞ Au. yk{kt Ãkkt[ yux÷u Ãk[eMk yLku A yux÷u ºkeMk yk ÃkAe ºký [kh
Akuze Ëuíkk çkkfeLkk Ëkýk Mkkík, ykX, Lkð yLku Ëþ hnu yÚkkoíkT 25 + 30
+ 7 + 8 + 9 + 10 = 89 Ëkýkyu MkkuøkXe [khu ½h Vhe ÃkkuíkkLkk ½h{kt
ykðu - íÞkhu Mk÷k{ík ÚkE òÞ. ¿kkLkYÃke çkkS{kt Mkkík yux÷u MkÃíkÄkíkw,
ykX yux÷u yürMkrØ, Lkð yux÷u LkðrLkrÄ yLku Ëþ RrLÿÞkuYÃke ¾tz-½h
økýkÞ Au. yk çkÄkt íÞSLku Sð rLks ½uh yÚkkoíkT yûkhÄk{{kt ykðu. nu
çktËk yu [kuÃkkx Lknª yk ¿kkLkYÃke çkkS s Mkk[e ðkík Au. íku íkwt Sík.
(5) økqZkÚko ÃkËku
ðzkuËhk ©e{tík MkÞkShkð økkÞfðkzLkk Ëhçkkh{kt ©eS {nkhksLke
ÃkÄhk{ýe ÚkE níke, yu Mk{Þu Mk¼k{kt ÷¾LkkiLkk yuf «rMkØ økkÞfu økqZkÚko
fkÔÞLkwt økkLk fÞwO. Ãkhtíkw íkuLkk rððhý{kt yÚkoLke MÃküíkk ÚkE þfe Lknª. ©eS
{nkhksLke yk¿kk Úkíkk çkúñkLktË Mðk{eyu økqZkÚkoLke MÃküíkk fhe yu ÃkAe
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 123
©eS {nkhksLku Mkðkoðíkkhe {kLke Lke[u «Míkwík [kh ¼ÂõíkÃkËku økqZkÚko{kt hsq
fhe, yÚkoLke MÃküíkk fhe, ykÚke ©e{tík MkÞkShkð yLku Mk¼ksLkku ¾qçk «MkLLk
ÚkÞk, ©eS {nkhksu íkku Mðk{eLku nkh Ãknuhkðe ¾wþe ÔÞõík fhe.
®Ãkøk¤ fkÔÞþk†{kt ‘økqZku¥kh’ yuf «fkhLkwt fkÔÞ MðYÃk økýkÞ Au.
Mkk{kLÞík: yk{kt «&™ yLku W¥kh MkkÚku ykÃkðk{kt ykðu Au. økqz yÚkoLke
MÃküíkk Lk ÚkkÞ, íÞkt MkwÄe fkÔÞLke hMk rLk»Ãkr¥k Úkíke LkÚke. ynª hsq Úkíkkt
[khu ÃkËku{kt çkúñkLktË Mðk{eyu økqZ þçËkuLke þ]t¾÷k ykÃku÷e Au. yuf þçËLkk
Mkt˼o{kt çkeò økqZ þçËku «ÞkuS yuf Mkktf¤ h[ðk{kt ykðe Au. yuf þçËLkk
yÚkoLke MÃküíkk MkkÚku ykøk¤Lkk þçËkÚkoLkku W½kz Úkíkku òÞ Au. fkÔÞLkwt frÚkíkÔÞ
yuf s þçË Ãkh yð÷trçkík nkuÞ, Ãkhtíkw ykøk¤Lkk þçËkuLke þ]t¾÷k Lk Mk{òÞ
íkku økqZíkkLku Ãkk{e þfkíke LkÚke. yk «fkhLkk fkÔÞLkku ‘økqZku¥kh LÞqLkkÚko’ fkÔÞ
fnu Au. «Míkwík [khu ÃkËku þk†eÞ fkLkzk hkøk{kt Au.
þçËkÚko : Mkwík-Ãkwºk; Mkwíkk yLku íkLkÞk-Ãkwºke; íkkík yLku sLkf-rÃkíkk,
rhÃkw yLku yrh-Ëw~{Lk; Mk¾k-r{ºk; ®ffh-Mkuðf.

ÃkË - 1
®MkÄw Mkwíkk Ãkrík fÞwt Lk Mkt¼khu, søk ZtfLk rhÃkw ðLkÞk Ãkrík rhÃkw,
íkk{u íkwt rLkþ rËLk r[¥k Äkhu, ®MkÄw Mkwíkk Ãkrík fÞwt Lk Mkt¼khu...1
yÚko : ®MkÄw yux÷u fu Mk{wÿ, íkuLke Mkqíkk yux÷u fu ÷û{e, ÷û{eLkk
Ãkrík yux÷u f]»ý, yk f]»ýLkwt íkwt þk {kxu M{hý fhíkku LkÚke ? ð¤e yk
søkíkLkwt Zktfý yux÷u fu fÃkkMk, (fÃkkMkLkkt ð†ku) yk fÃkkMkLkku rhÃkw yux÷u
rn{ (rn{k÷Þ) yk rn{k÷ÞLke fLÞk yux÷u Ãkkðoíke, yk ÃkkðoíkeLkk Ãkrík
yux÷u rþð, yk rþðLkku rhÃkw yux÷u fk{. yk fk{ yÚkkoíkT fk{uåAk-
rð»kÞðkMkLkkLku íkwt r[¥k{kt þk {kxu Äkhý fhu Au. ykÚke nu Sð, íkwt fk{
íÞS f]»ýLkwt M{hý fh.
søkfku r{ºk r{ºk Ãkrík rÃkíkw Mkrh, íkkfku rÃkíkk íkuhku ¾u÷ rçkøkkhu,
yðrLk Mkwík íkuhu SÞufku [knu íkku MkwhÃkrík Mkwík r{ºk fknu rðMkkhu...2
yÚko : yk søkíkLkku r{ºk yux÷u fu {u½, yk {u½Lkku r{ºk yux÷u fu
 124 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{kuh. yk {kuhLkku Ãkrík yux÷u fkŠíkfuÞ, yk fkŠíkfuÞLkk rÃkíkk yux÷u rþð,

yk rþðLkku yrh yux÷u fk{Ëuð yk fk{Lkku rÃkíkk yux÷u fu {Lk, yk fk{kMkõík
{Lk s íkkhe ®sËøkeLke Mk½¤e h{ík çkøkkzu Au. ð¤e yðrLk yux÷u Ãk]Úðe,
Ãk]ÚðeLkku Mkwík yux÷u {tøk÷, yk {tøk÷ s íkkhwt Yzwt-¼÷wt RåAu Au, íkku ÃkAe
MkwhÃkrík yux÷u fu RLÿ, RLÿLkku Mkwík yux÷u fu yswoLk, yk yswoLkLkk r{ºk yux÷u
©ef]»ý, yk f]»ýLku íkwt þk {kxu ¼q÷e òÞ Au ?
nu Sð, íkkhwt fk{kMkõík {Lk s ®sËøke çkhçkkË fhu Au. ykÚke íkkhwt
¼÷w RåAíkku nku íkku ©ef]»ý{kt íkkhwt {Lk Ãkhkuð-hk¾.
{]íkfk Mkwík Mkwík ÃkkLkrf íkLkÞk, íkkrn MkÃkíLke MkËLk rçk[khu,
ðkrh Mkwík Mkwík Mkwík íkkfku Mkwík, íkurn Mkwík Mkwík ®ffh s¾ {khu...3
yÚko : {]íkfk yux÷u {kxe, {kxeLkku Mkwík yux÷u fu ½zku, yk ½zkLkk
Ãkwºk yux÷u yøkMÞ. yk yøkMÞu suLkwt ÃkkLk fÞwO níkwt íku Mk{wÿ, yk Mk{wÿLke
íkLkÞk yux÷u ÷û{e, yk ÷û{eLke þkuõÞ yux÷u íkw÷Mke, yk íkw÷MkeLkwt MkËLk-
½h yux÷u fu ©ef]»ýLkk [hý, yk ©ef]»ýLkk [hýLkwt þhý íkwt þk {kxu rðMkkhu
Au ? íkwt ÞkË hk¾ fu ðkrh yux÷u Ãkkýe, ÃkkýeLkku Mkwík yux÷u f{¤, f{¤Lkku
Mkwík yux÷u çkúñk, yk çkúñkLkku Ãkwºk yux÷u {kher[, yk {khe[Lkk Mkwík yux÷u
f~ÞÃk, yk f~ÞÃkLkk Mkwík yux÷u MkqÞo, yk MkqÞoLkk Mkwík yux÷u Ä{o, yk Ä{o-
Ä{ohksLkku ®ffh yÚkkoíkT Mkuðf yux÷u Þ{hks yk Þ{hks f]»ý [hýLkwt þhý
fhLkkh ÃkkMku s¾{ {khu Au. yÚkkoíkT íkuLkwt ftE [k÷íkwt LkÚke ?
s÷fku Mkwík Mkwík íkkne «ü Mkwík íkurn, V÷ nrh çkeLk fkuLk rLkðkhu,
®Lkÿk rsík rºkÞkfku çkt Ä ð, çkú ñ kLkt Ë Mkw ¾ ft Ë n{khu . ..4
yÚko : s¤Lkku Ãkwºk yux÷u f{¤, yk f{¤Lkk Ãkwºk yux÷u çkúñk, yk
çkúñkLkku Ãkwü Ãkwºk yux÷u fu yÄ{o, yk yÄ{oLkwt V¤ yux÷u ÃkkÃk, yk ÃkkÃkLku
nrh rðLkk yLÞ fkuý nhe þfu ? ð¤e suýu ®Lkÿk Síke Au íku yux÷u yswoLk
yk yswoLkLke rºkÞk yux÷u fu ÃkíLke Mkw¼ÿk. yk Mkw¼ÿkLkk çktÄð yux÷u ©ef]»ý...
yk ©ef]»ýLku s çkúñkLktË Mðk{e Mkw¾Lkwt {q¤ Mk{su Au. ykÚke nu Sð íkwt Ãký
©ef]»ýLkwt þk {kxu M{h{ fhíkku LkÚke ?
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 125
ÃkË - 2
Lk¼ økrík Ãkrík Ãkrík þhLkku ÷uhe, Lk¼ Mkwík Mkwík íkurn Mkwíkfu Mkwíkfwt
Ä{o {q ÷ yt í kh Ähe Ëu h e Lk¼ økrík Ãkrík þhLkku ÷u h e...1
þçËkÚko : Lk¼ yux÷u ykfkþ, ykfkþLke økrík yux÷u Ãkt¾e Ãkt¾eLkku
Ãkrík yux÷u økhqz, økhqzLkk Ãkrík yux÷u f]»ý. yk f]»ýLkwt þhý íkwt ÷u.
ykfkþLkku Ãkwºk ðkÞw, ðkÞwLkku Ãkwºk íkus, íkusLkku Ãkwºk Ãkkýe, ÃkkýeLkku Ãkwºk
yLLk, yLLkLkku Ãkwºk Ä{o yLku Ä{oLkwt {q¤ ¼økðkLk, yk ¼økðkLkLku Ëuhe yux÷u
÷ktçkk Mk{Þ MkwÄe íkwt ytíkh{kt Äkhý fh.
ðkåÞkÚko : íkwt f]»ýLkk [hýu ò yLku r[hfk¤ íku{Lku ytíkh{kt Äkhý
fh.
®MkÄw Mkwíkk Ãkrík Mkwík Mkwík Mkwík íkune Mkºkw{ut rn hrík íkuhe,
nrhr«Þk fkhs {Ë {kíkku, ík{ rhÃkw Mkwík [kfh rþh ðihe Lk¼...2
þçËkÚko : ®MkÄw-ËrhÞku, ËrhÞkLke Ãkwºke ÷û{e, ÷û{eLkk Ãkrík LkkhkÞý,
LkkhkÞýLkku Ãkwºk f{¤, f{¤Lkk Ãkwºk çkúñk, çkúñkLkk Ãkwºk rþð yLku íku{Lkku
yÚkkoíkT rþðLkku þºkw fk{Ëuð. yÚkkoíkT yk fk{{kt íkkhe hrík yux÷u «erík
nkuÞ Au.
nrhr«Þk yux÷u ÷û{e, ÷û{e fkhs yux÷u ytÄfkh, yk ytÄfkhLkku
Ëw~{Lk yux÷u MkqÞo, MkqÞoLkku Ãkwºk Ä{o, yk Ä{oLkku [kfh yux÷u Þ{hks yk
Þ{hks suðk ðuhe-Ëw~{Lk íkkhk rþh Ãkh Au. ykÚke íkwt f]»ýLku þhýu ò.
ðkåÞkÚko : íkkhe ykMkÂõík fk{ðkMkLkk{kt nkuÞ Au yLku íkwt ÷û{e{kt s
håÞkuÃkåÞku hnu Au. Ãkhtíkw íkkhu {kÚku fk¤-YÃke ðuhe ¼{u Au. ykÚke íkwt f]»ýLku
þhýu ò.
rLkÿk Eþ Mk¾k Mkwík {kuÞku rËrík Mkwík îur»k fník íkkuÞ xuhe,
»kx{w¾ðknLk ¼ú¾rhÃkw Ãkrík íkS {Lk Ãkrík {w¾e h¾ík rLkík Lkuhe Lk¼...3
þçËkÚko : rLkÿkLkku Eþ yswoLk, yswoLk Mk¾k-r{ºk f]»ý, f]»ý Mkwík «ãwBLk.
yk «ãwBLk fk{ËuðLkk yðíkkh Mk{ nkuE {kun-{kÞk{kt VMkkÞku, rËríkLkk Ãkwºk
 126 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ËiíÞku, ËiíÞkuLkk îu»ke Mktíkku, yk Mktíkku íkLku ÃkkufkheLku fnu Au fu »kx{w¾ yux÷u
fkŠíkfuÞ, fkŠíkfuÞLkwt ðknLk {kuh, yk {kuhLkwt ¼ûký MkÃko, yk MkÃkoLkku rhÃkw økhwz,
yk økhwzLkk Ãkrík ©ef]»ý. yk ©ef]»ýLku íÞS íkwt {LkLkk Ãkík [tÿ{k, yk [tÿLkk
suðe {w¾ðk¤e yux÷u [tÿ{w¾e †e ykðe †eLkku íkwt nt{uþkt Mktøk fhu Au. íkuLku
y¤øke hk¾ yLku f]»ýLku þhýu ò.’’

ðkåÞkÚko : Mktíkku Ãkkufkhe fnu Au fu íkwt f]»ýLku íÞS YÃkk¤e †eLkku Mktøk
fhu Au. íku Akuz yLku f]»ýLku þhýu ò.
ðkÞMk {u » k þçËfe ½xLkk, íkk{u ÷çÄ ðú r ík r[¥k fu h e,
økeíkk þçË W÷x fhe ðíkoík, íkçk çkúñkLktË Mkk{ heÍuhe...Lk¼. 4
þçËkÚko : ðkÞMk yux÷u fkøkzku, íku ‘fk’ þçË çkku÷u Au. {u»k yux÷u
½uxku, íku ‘{’ þçË çkku÷u Au. yk çktLkuLkk çkku÷ðkLkk þçËkuLke ½xLkk yÚkkoíkT ¼uøkk
fhku yux÷u ‘fk{’ þçË çkLku.
yk fk{ yÚkkoíkT fk{ðkMkLkk{kt íkkhk {Lk fuhe ð]r¥k ÷ku¼kÞu÷e-ykMkõík
hnu Au. yuLkk çkË÷u ‘økeíkk’ þçËLku Q÷xku fhe ðíkoLk fhkÞ yÚkkoíkT ‘íkkøke’
yux÷u fu íÞkøke çkLke SðLk SðkÞ, íkku çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu Mkk{ yux÷u
fu ½Lk~Þk{ heÍu s.
ðkåÞkÚko : fk{{kt íkwt ykMkõík Aku yuLku çkË÷u íÞkøk{kt hkøk hk¾ íkku
f]»ý heÍu. ykÚke f]»ýLku þhýu ò.

ÃkË - 3
þi÷ Mkwíkk Ãkrík íkkíkfwt økkÞu, þtfh Rü yLkwsfu Mkwíkfwt
Mkçk rðrÄ fhe íkkfwt rðMkhkÞu þi÷ Mkwíkk Ãkrík íkkíkfwt økkÞu...1
þçËkÚko : þi÷ yux÷u Ãkðoík, ÃkðoíkLke Ãkwºke LkËe, LkËeLkku Ãkrík Mk{wÿ
yk Mk{wÿLkk rÃkíkkLkku yux÷u fu f]»ýLkk íkwt økwýøkkLk økk. fkhý fu...
þtfh fu suLkk ÞkuøÞ s yLkws Au íku f]»ý. yk f]»ýLkk Ãkwºk «ãwBLk yk
«ãwBLk fk{ËuðLkk yðíkkh MðYÃk nkuÞ íku fk{ økýkÞ Au. yk fk{XLkku (íkkfwt)
íkwt øk{u íku{ fhe ¼q÷e ò yLku f]»ýLkk økwý-økkLk økk.
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 127
ðkåÞkÚko : ©ef]»ýLke ¼Âõík fh yLku fk{ðkMkLkkLku ¼q÷e ò. yÚkkoíkT
íkwt fk{Lku ¼q÷e hk{Lku ¼s.
nrhfe rºkÞk íkkík Mkw í k yLkw [ h íkkfu nkÚk fçkw Lknª òÞu .
Mkwhr¼ Mkwík Ãkrík Mkwík ðknLk ¼ú¾yrh Ãkrík {u rLkík ÷økLke ÷økkÞu-þi÷...2
þçËkÚko : nrhLke rºkÞk yux÷u nrhLke †e Þ{wLkk, yk Þ{wLkkLkk rÃkíkk
MkqÞo MkqÞoLkku Ãkwºk Ä{o, yk Ä{oLkku Mkuðf yux÷u Þ{hks, yk Þ{hksLkk nkÚk{kt
íkwt fkuE rËðMk Ãkzeþ Lkrn, òu íkwt Mkwhr¼ yux÷u økkÞ økkÞLkku Ãkwºk yux÷u
LktËe yk LktËeLkk Ãkrík yux÷u rþð, yk rþðLkk Ãkwºk yux÷u fkŠíkfuÞ, yk fkŠíkfuÞLkwt
ðknLk yux÷u {kuh, yk {kuhLkwt ¼ûký yux÷u MkÃko, yk MkÃkoLkku þºkw yux÷u
økhqz, yk økhqzLkk Ãkrík yux÷u f]»ý. yk f]»ýLke íkwt nt{uþkt ÷økLke ÷økkze
hk¾...
ðkåÞkÚko : íkwt f]»ý MkkÚku ÷øLke ÷økkzeþ yÚkkoíkT f]»ý ¼Âõík fheþ
íkku íkLku Þ{hkò Ãký ftE fhe þfþu Lkrn.
LkËe Ãkrík Mkwíkk íkkrnfku ykMkLk, íkuh, Mkwík f]ík r[íkLk rn ÞkÞu,
hrík Ãkrík íkkíknwfku f]ík íkßÞfu, hríkÃkrík íkkík V÷ ÃkkÞu, þi÷...3
þçËkÚko : LkËeLkk Ãkrík yux÷u Mk{wÿ, Mk{wÿLke Ãkwºke yux÷u ÷û{e, yk
÷û{eLkwt ykMkLk yux÷u f{¤, yk f{¤Lkk Ãkwºk yux÷u çkúñk, yk çkúñkLkku
Ãkwºk yux÷u yÄ{o, yk yÄ{oLkwt yk[hý yux÷u ÃkkÃk. yk ÃkkÃkLku íkwt r[¥k{kt
Äheþ Lkrn. hríkLkk Ãkrík yux÷u fk{Ëuð, yk fk{Lkk rÃkíkk yux÷u {Lk, yk
{LkLkk yMkË rð[khku íkwt íÞS ËEþ íkku hrík Ãkrík yÚkkoíkT fk{ËuðLkk yðíkkh
MðYÃk «ãwBLk, yk «ãwBLkLkk rÃkíkk yuðk f]»ý, yk f]»ýLku íkwt «kÃík fhþu.
ðkåÞkÚko : íkwt ÃkkÃk f{kuoLku r[¥k{kt Lknª ÷kðu íkku f]»ý yÚkkoíkT ¼økðkLkLku
«kÃík fhe þfeþ.
çku÷ hrð Ëki þçË yuf fhe fu íkune, íkLkÞk Ãkrík Açke Wh ÷kÞu,
çkúñkLktË MkkuE yuf MkíÞ nu, ykuh Mkçk stò÷ çknkÞu, þi÷...4
þçËkÚko : çku÷ yLku hrð yk þçËkuLku yuf fhíkkt, çku÷ yux÷u É»kºk
yLku hrð yux÷u ¼kLkwLku ¼uøkk fhíkkt ð]»k¼kLkwt yuf þçË ÚkkÞ. yk ð»k]¼kLkwLke
íkLkÞk-Ãkwºke hkÄkLkk Ãkrík yux÷u f]»ý yk f]»ýLke {qŠík ÓËÞ{kt Äkhý fh.
 128 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu {kºk f]»ý Lkk{ s MkíÞ Au. çkkfe çkÄe MktMkkhLke
{kÞk Au.
ðkåÞkÚko : f]»ýLkwt Lkk{-M{hý rMkðkÞ çkkfe MktMkkhLke {kÞk Au.
ÃkË - 4
ík{ rhÃkw íkLkÞk Ãkrík fÞwt Lk økkðu, fÞwt íkuhku W÷xku ¼Þku nu h{kMkLk
RLÿÃkrík Mkwík{u ÷Ãkxkðu, ík{ rhÃkw íkLkÞk Ãkrík fÞwt Lk økkðu...1
þçËkÚko : ík{ yux÷u ytÄfkh, ytÄfkhLkku rhÃkw MkqÞo, yk MkqÞoLke íkLkÞk
Þ{wLkk, yk Þ{wLkkLkk Ãkrík yux÷u f]»ý. ‘‘yk f]»ýLkk økwýøkkLk íkwt þk {kxu
økkíkku LkÚke ? h{kMkLk yux÷u ÷û{eLkwt ykMkLk f{¤.’’ ÔÞÂõíkLkk Mkt˼o{kt
h{kMkLk yux÷u MknMkúË÷ f{¤ su {ÂMík»f{kt nkuÞ Au. ykÚke s fÌkwt Au fu
íkkhwt {øks W÷xwt ÚkE økÞwt Au ? fkhý fu RLÿLkku Ãkrík yux÷u {Lk, {LkLkku
Mkwík yux÷u fk{ yk fk{{kt íkwt ÷ÃkxkÞku Au.
ðkåÞkÚko : f]»ýLkk økwýøkkLk íkwt fu{ økkíkku LkÚke ? íkkhwt {Lk fk{-ðkMkLkk{kt
÷ÃkxkÞwt Au ykÚke íkkhwt {øks s Q÷xwt yÚkkoíkT Vhe økÞwt Au.
hrík Ãkrík rÃkíkk Ãkrík Ãkrík ¼q»ký íkkfu yrh Ãkrík íkwt rðMkhkðu
ykuíkw Mkqík Mk¾k rºkÞk sLkf Mkku, {wh¾ íkuhe ykÞw»k nhkðu ík{...2
þçËkÚko : hríkLkk Ãkrík yux÷u fk{Ëuð, fk{Lkk rÃkíkk yux÷u {Lk yk
{LkLkku Ãkrík yux÷u [tÿ, [tÿLkk Ãkrík rþð, yk rþðLkwt ¼q»ký yux÷u MkÃko yk
MkÃkoLkk yrh-þºkw su Au íku økhwz, yk økhwzLkk Ãkrík f]»ý yk f]»ýLku íkwt ¼q÷e
òÞ Au. yLku yku íkwt yux÷u RLÿ, RLÿLk Ãkwºk yswoLk, yk yswoLkLkk Mk¾k-
r{ºk f]»ý, yk f]»ýLke rºkÞk-yÚkkoíkT †e Þ{wLkk, yk Þ{wLkkLkk sLkf-rÃkíkk
yux÷u MkqÞo, yk MkqÞo s rËðMk hkík fheLku nu {q¾o íkkhe ykðhËk ½xkzu Au.
íkku Ãký íkwt f]»ýLkk økwý þk {kxu økkíkku LkÚke.
®MkÄw Mkwík ¼ûkf Ãkrík íkurn Mkwík íkkfku {whMkku íkkuÞ ¼ú{kðu
{khqíkMk¾k {÷ {uY {e÷u íkku rðrÄ Mkrð Mkwík íkuhu {Lk Lknª ykð...3
þçËkÚko : Mk{wÿ Mkwík {kuíke, {kuíke suLkwt ¼ûký Au íku ntMk, ntMkLkku Ãkrík
íku çkúñk, íkurn yux÷u çkúñkLkku Ãkqík yÄ{o, yk yÄ{oLkwt {q¤ suðk yÚkkoíkT ÷ku¼
 fkÔÞ-f÷k rðÄkLk 129
íkLku ¼ú{ýk{kt Lkkt¾u Au. ykÚke {khwík yux÷u ðkÞw, ðkÞwLkku r{ºk yÂøLk, yÂøLkLkku
{¤ yux÷u Mkwðýo, yk MkwðýoLkku íkLku Ãkðoík {¤e òÞ íkku Ãký rðrÄ yux÷u
çkúñk, çkúñkLkku Ãkwºk Ä{o, yk Ä{oLkku Ãkwºk Mktíkku»k, yk Mktíkku»k íkkhk {Lk{kt ykðþu
Lknª. yÚkkoíkT íkLku Mktíkku»k Úkþu Lkrn.
ðkåÞkÚko : yÄ{oLkwt {q¤ ÷ku¼ Au. ykÚke {uYÃkðoík sux÷wt MkkuLkwt {¤u,
íkku Ãký íkLku Mktíkku»k Úkþu Lkrn.
s÷s Mkwíkk Ãkrík ðknLk ¼ú¾ Ãkrík íkkfku ÃkkLk søkík yrík¼kðu
hrð LktËLke Ãkrík ¼røkLke, Ãkrík rÃkíkw çkúñkLktË íkurn ÃkkLk çknkðu.. ík{..4
þçËkÚko : s÷s yux÷u f{¤ íkuLke Ãkwºke ÷û{e, ÷û{eLkk Ãkrík yux÷u
f]»ý, f]»ýLkwt ðknLk yux÷u økhwz, økhwzLkwt ¼ûký MkÃko, yk MkÃkoLkk Ãkrík rþð,
yk rþðLkwt ÃkkLk yux÷u Ãkeýwt Íuh, yk Íuh íkLku ¾qçk ¼kðu Au. ykÚke MkqÞoLke
Ãkwºke Þ{wLkk, íkuLkk Ãkrík f]»ý, f]»ýLkk çknuLk Mkw¼ÿk Mkw¼ÿkLkk Ãkrík yswoLk,
íkuLkk rÃkíkk RLÿ, çkúñkLktË Mðk{e fnu Au íkuLkwt ÃkkLk yÚkkoíkT Ãkeýwt y{]ík
fnuðkÞ Au.
ðkåÞkÚko : søkík{kt ðkMkLkk YÃke ÍuhLkwt ÃkkLk MkkiLku øk{u Au Ãkhtíkw ¼ÂõíkYÃke
y{]íkLkwt ÃkkLk fkuELku øk{íkwt LkÚke.
•
 130 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

7
MktþÞ rLkðkhý

yuf ðu¤k çkúñkLktË Mðk{e Ä{o «[kh fhíkk ¼e{LkkÚk ÃknkUåÞk.

{nkËuðLkk ËþoLk fhe hkík hkufkÞk. {trËhLkk {ntíku Mðk{eLku ¾qçk {kuxk
Þkuøkehks òýe ykøkíkk-Mðkøkíkk fhe. {kZ {uze Ãkh Wíkkhku ykÃÞku yLku
Mk¼k ¼he. çkúñkLktË Mðk{eyu SðLkLke ûký¼tøkwhíkk yLku nrh¼Âõík MktçktÄe
WÃkËuþ fÞkuo. yk Mk{Þu {ntíku ÃkkuíkkLkk {Lk{kt WËT¼ðu÷ku «&™ ÃkqAâku,
‘‘Mðk{e, ÷kufku fnu Au fu ytíkfk¤u økrík Mkku {rík yLku fkuE rLkhtíkh ¼Âõík
fhLkkh yfM{kík{kt y[kLkf {]íÞw Ãkk{u yLku yu Mk{Þu íku nrhLkwt Lkk{ Lk
÷E þfu, íku Mðk¼krðf Au. yk Mk{Þu íku SðLke þe økrík Úkíke nþu ?’’
yk Mk{Þu çkúñkLktË Mðk{e fnu Au...
(1) SðLke økrík yLku ¼Âõík
MkðiÞk
©e ½Lk~Þk{ fu ytrÄú Mkhkus{U, Ëun Aíku sune Lkun fÞkuo nu,
÷ku f Lkfe íkS ÷ks rLkht í kh, yt í kh{u áZ Ãkûk ÄÞku o nu ,
 MktþÞ rLkðkhý 131
ytíkfe çkuh òu Lkk{ r÷Þku Lknª, íkku ÃkwrLk Mkku rLkùu WøkÞkuo nu,
çkúñ{wrLk ÄLk r[êe økE Äh, ÃkeAu ÷wtxkÞ fnk rçkøkÞkuO nu ?
©e ½Lk~Þk{ {nkhksLkk [hýf{¤{kt Ëun hk¾e MLkunÃkqðof fkuEyu
¼Âõík fhe nkuÞ, ÷kuf ÷ksLku íÞS, MkíMktøk MðYÃk Ä{o ÃkûkLku ÃkkuíkkLkk rník{kt
Äkhý fÞkuo nkuÞ, ykðe ÔÞÂõík fËk[ ytíkfk¤u nrhLkk{ Lk ÷E þfu, íkku
Ãký íkuLkku WØkh rLkrùík Au s. çkúñ{wrLk fnu Au fu fkuE ÃkhËuþ{kt ÿÔÞ f{kE
íkuLke nqtze ÷¾e ½uh {kuf÷e ykÃku yLku ÃkkA¤Úke fkuE íkuLku ÷qtxe ÷u, íkku íkuLkwt þwt
÷qtxkðkLkwt Au ?
«&™Lkk Mk{kÄkLkÚke {ntíku ¾wþe ÔÞõík fhe. yk ÃkAe çkúñkLktË Mðk{eyu
nrh yLku nrhLkk{{kt áZ rðïkMk hk¾ðk, ykøk¤ [÷kðíkk fÌkwt.
(2) rðïkMk

MkðiÞk
Ëu ð íkhw ð hfe AEÞk Vr÷nu Vr÷nu Vr÷nu Vr÷nu h e,
ßÞw WËrÄ s÷{U LkËeÞkt, ¼÷enu ¼÷enu ¼÷enu ¼r÷nuhe
ßÞwt nrh Mkuðík ÃkkÃk Mkçku s÷enu s÷enu s÷enu s÷nuhe,
çkúñ{wrLk yLLk ÃkkLk MkËk, {r÷nu {r÷nu {r÷nu {r÷nuhe.
fÕÃkð]ûkLke AkÞk V¤þu, V¤þu, V¤þu Lku V¤þus. su{ Mkkøkh
s¤{kt LkËeyku ¼¤þu, ¼¤þu Lku ¼¤þu s, nrhLku ¼síkk Mkðo ÃkkÃkku çk¤þu
Lku çk¤þu s íku{s íkuLku nt{uþkt yLkks yLku Ãkkýe Ãký {¤þu, {¤þu, {¤þu
Lku {¤þu s.
yk ÃkAe çkúñkLktË Mðk{eyu Mk¼ksLkkuLku fÌkwt fu {U yíÞkhu ík{Lku MkkiLku
fÌkwt íku «{kýu fkuE nrhLkk{{kt rðïkMk hk¾íkku nþu. íku{s ©enrhLke rLkhtíkh
¼Âõík fhíkku nþu, Ãký òu íku ÔÞÂõík òu fkuE Mkk[k MktíkLkku yÃkhkÄ fhþu fu
ÃkAe MkkÄwLku Ãkezk ykÃkþu íkku íkuLke Ëwøkorík Úkþu. yk ðkík ¾wË ©e f]»ý LkkhËLku
fne Au, íku Mkkt¼¤ku.
 132 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(3) Mktík Lku Ãkezk

MkðiÞk
©e ½Lk~Þk{ fnu MkwLk LkkhË, ytíkh MkwÄ {uhku {ík yu nu,
{kuMktøk ÃÞkh WËkh MkËk {Lk, Lkk{ Wå[kh ynkurLkþ ÷u nu,
Mktík Mk[u søk{ktE rVhu, ríkLkfwt Ëw:¾ ykÃk rLkhtíkh Ëu nu,
çkúñ{wrLk ¼økðtík fÌkku MkkuE, {kuÞ ¼su ÃkwrLk Lkfo{U su nu.
©e ½Lk~Þk{ fnu Au, ‘‘nu LkkhËS, Mkkt¼¤ku, þwØ ytík:fhý Ãkqðof
hkík-rËðMk {khe ¼Âõík fhíkku nkuÞ Ãkhtíkw yk søkík{kt su Mkk[k Mktík Ãkwhw»kku
íkhefu Vhíkk nkuÞ íkuLku fkuE Ãkezu fu Ëw:¾ Ëuþu íkku íku ¼÷u {Lku ¼síkku nkuÞ
Ãkhtíkw íku Lkfo{kt sþu.
ºkýLkk þçËkÚko : ytrÄú-[hý; çkuh-Mk{Þu; ÄLk r[êe-nqtze, ËuððMk-
fÕÃkð]ûk; WËrÄ-ËrhÞku.
•
 133

8
WÃkËuþk{]ík

(1) ËunLke Lkïhíkk

Ëun Lkkþðtík Au. su sL{u Au, íkuLkwt {]íÞw rLkrùík Au. {kýMk yLÞLkk
{]íÞwLku swyu Au, Aíkkt ÃkkuíkkLku þkïík {kLke {kÞk{kt s h{{ký hnu Au. ËuðkuLku
Ëw÷o¼ yuðk {kLkð ËunLku ykíÞtríkf fÕÞkýLkk MkkÄLk çkLkkððkLku çkË÷u ÔÞÚko
sL{ økw{kðu Au. ykÞw»Þ yÕÃk Au, SðLk ûký¼tøkwh Au, yLku {]íÞw Ëeðk÷
Ãkh ÷¾kÞu÷wt MkíÞ Au, yk çkkçkíkLku Mk{òððk {kxu çkúñkLktË Mðk{e yk
fkÔÞ{kt nqçknq áüktíkkuLke nkh{k¤k hsq fhu Au. «Míkwík fkÔÞ MkðiÞk AtË{kt
÷¾kÞu÷ nkuE, íkuLke økuÞíkk Ãký {kýðk suðe Au.
(1)
ßÞwt s÷{ktE ÷feh Ãkrh Mkku, x÷e fu x÷e fu x÷e fu x÷e nu,
ßÞwt r{Mkhe ÃkÞ{ktE Ãkrh Mkku, ¼÷e fu ¼÷e fu ¼÷e fu ¼÷e nu,
Ëuð÷ þeþ [ZkE Äò Mkku, n÷e fu n÷e fu n÷e fu n÷e nu,
çkúñ{wrLk íÞwtrn Ëunfe ykÞw, [÷e fu [÷e fu [÷e fu [÷e nu,
þçËkÚko : ÷feh-÷exe; r{Mkhe-¾ktz; ÃkÞ-ËqÄ; þeþ-rþ¾h.
 134 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

su{ Ãkkýe{kt ÷ªxe ÃkzíkkLke MkkÚku x¤e òÞ Au, yÚkkoíkT Ëqh ÚkE òÞ
Au. su{ ËqÄ{kt ¾ktz Ãkzíkk, íku íku{kt ¼¤e òÞ Au. yÚkkoíkT ykuøk¤eLku
rð÷eLk ÚkkÞ Au, su{ Ëuð¤Lkk rþ¾h Ãkh [Zkðu÷e Äò nk÷ðk fu Vhfðk
÷køku Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu {Lkw»ÞLke Ëun yLku ykÞw»ÞLkwt Ãký íku{
s Au. yÚkkoíkT sL{íkkLke MkkÚku s ykÞw»Þ ½xðk ÷køku Au yLku Auðxu ®sËøke
[k÷e òÞ Au.
(2)
Lke[Lkfu Mktøk «eík fhe Mkku, {xe fu {xe fu {xe fu {xe nu,
sqÄfwt Ëu¾e rºkÞkLk fe xkuhe, nxe fu nxe fu nxe fu nxe nu,
Mkqhs Ëu¾fu fwtË f÷e Mkku, Vxe fu Vxe fu Vxe fu Vxe nu,
çkúñ{wrLk íÞwtne Ëunfe ykÞw, ½xe fu ½xe ½xe fu ½xe nu,
þçËkÚko : sqÄ-ÞwØ; rºkÞkLk-†eyku; fwtË-zku÷h.
Lke[ {kýMkkuLke MkkÚku «eík fhe nkuÞ íkku íku {xe òÞ Au. yÚkkoíkT Lke[Lkku
«u{ xfíkku LkÚke. ÞwØ òuELku †eykuLke íÞkt xku¤e nkuÞ íkku Ãký íku íÞktÚke nxe
òÞ Au, yÚkkoíkT Ëqh ÚkE òÞ Au. yLku MkqÞoLku òuíkk s zku÷h Vq÷Lke f¤e
Vkxe òÞ Au yÚkkoíkT f¤e, f¤e Lk hnuíkk ÃkktËzeyku ¾wÕ÷e ÚkE sE yLku
Auðxu ¾he Ãkzðk íkhV «Þký fhu Au. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu íku s heíku
yk ËunLkku sL{ Úkíkk s íkuLke ykðhËk ½xðk ÷køku Au yÚkkoíkT su sL{ Au, íku
íkwhík s {]íÞw íkhV «Þký þY fhu Au.
(3)
¼kur{rLkþkLk ÃkU ykÞfu [kux, ÷øke fu ÷øke fu ÷øke fu ÷øke nu,
{khwík fu yrík òuhMkU ykøk, søke fu søke fu søke fu søke nu,
[q÷ fe þeþ [ZkE íkE Mkku, Äøke fu Äøke fu Äøke fu Äøke nu,
çkúñ{wrLk fnu íkuMku ne Ëun, ¼øke fu ¼øke fu ¼øke fu ¼økenu,
þçËkÚko : ¼kur{-¼qr{-Ãk]Úðe; {khwík-ÃkðLk.
Ãk]ÚðeLku rLkþkLk çkLkkðeLku [kux {khe nkuÞ fu ½k fÞkuo nkuÞ íkku íku ¾k÷e
síkku LkÚke. yÚkkoíkT Ãk]Úðe Ãkh õÞktf íkku íku ½k Ãkzu s Au. ykøk ÷køke nkuÞ
 WÃkËuþk{]ík 135
yLku yu{kt ÃkðLk VqtfkÞ íkku ykøk ðÄw «s¤u s. Mk¤økíkk [q÷k Ãkh òu íkðe
[Zkððk{kt ykðu, íkku íkÃke òÞ Au yÚkkoíkT økh{ ÚkÞk rðLkk hnuíke LkÚke. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu yk ËunLke ÂMÚkrík Ãký yuðe s Au. Ëun {éÞku yux÷u yu
ÃkzðkLkku s Au, íku rLkrùík Au.
(4)
ðrö hw ËkY Mktòuøk ¼zkfku, ¼Þku fu ¼Þku fu ¼Þku fu ¼Þku nu,
ÃÞkËu fu ÷kh Mkðkh [Zâku Mkku, ÷Ìkku fu ÷Ìkku fu ÷Ìkku fu ÷Ìkku nu,
[kuhLk fu Mktøk Mkknfwt [kuh, fÌkku fu fÌkku fu fÌkku fu fÌkku nu,
çkúñ{wrLk fnu Þwt íkLk ykÞw, økÞku fu økÞku fu økÞku fu økÞku nu,
þçËkÚko : ðrö-yÂøLk; ÃÞkËu-Ãkøku [k÷Lkkh; þknfw-þknwfkh.
ËkY yLku yrøLk ¼uøkk ÚkðkÚke ¼zfku ÚkkÞ, ÚkkÞ Lk uÚkkÞ s. Ãkøku
[k÷LkkhLke ÃkkA¤, íkuLku Ãkfzðk ½kuzuïkh Ãkzu íkku íku ÃkfzkÞ, ÃkfzkÞ yLku
ÃkfzkÞ s yLku [kuhLkku òu fkuE þknwfkh Mktøk fhu íkku ÷kufku íkuLku Ãký [kuh
fnu. fnu Lk fnu s. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yu s heíku yk ËunLkk ykÞw»ÞLkwt
Au. suLku ykÞw»Þ {éÞwt, íku økÞwt økÞwt yLku økÞwt s Au, yu Mk{S ÕÞku.
fkü r[íkk {ne çkiXe Mkíke Mkku, she fu she fu she fu she nu,
®MkÄfu yøkú ¾ze çkfhe Mkku, {he fu {he fu {he {he nu,
ßÞwt ÄrhÞkh fu ÃkkMk fxkuhe, ¼he fu ¼he fu ¼hefu ¼he Ëu,
çkúñ {wrLk fnu íkuMku ne Ëun Ãkhe fu Ãkhe fu Ãkhe fu Ãkhe fu.
þçËkÚko : ®MkÄ-®Mkn; yøkú-ykøk¤.
fküLke Mk¤økíke r[íkk{kt fkuE †e Mkíke Úkðk çkuMku íkku íku çk¤u, çk¤u Lku
çk¤u s. ®MknLke ykøk¤ çkfheLku Q¼e hk¾ku íkku íku íkuLkku rþfkh çkLkíkk {hu,
{hu íku {hu s. yLku ½rzÞk¤Lke ÃkkMku ÃkkýeLke fqtze{kt fxkuhe {qfe nkuÞ íkku íku
s¤Úke ¼hkÞ, ¼hkÞ Lku ¼hkÞ s. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au yu s heíku yk
Ëun {éÞku Au. Ãký ÃkzðkLkku, ÃkzðkLkku yLku ÃkzðkLkku s Au, íku Lk¬e Au.
ßÞwt yrh MkiLk{U W¾fku ¾uík, ÷wxâku fu ÷wxâku fu ÷wxâku fu ÷wxâku nu,
ßÞwt fÃkxe r{÷ nuík rfÞku Mkku, íkwxâku fu íkwxâku fu íkwxâku fu íkwxâku nu,
 136 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

suMkune íkku÷ík ÄkLkfku Zuh, ¾wxâku fu ¾wxâku fu ¾wxâku fu ¾wxâku nu,

çkúñ{wrLk fnu íÞwt Þn Ëun, Awxâku fu Awxâku fu Awxâku fu Awxâku nu,
þçËkÚko : yrh-Ëw~{Lk; W¾-þuhze.
su{ Ëw~{LkLkwt ˤ-÷~fh síkwt nkuÞ yLku ðå[u þuhzeLkwt ¾uíkh-ðkZ ykðu
íkku íku y[qfÃkýu ÷qtxkÞ s. su{ fÃkxe ÷kufku çkeòLku nuík fhu íkku íku yð~ÞÃkýu
íkqxu íkqxu Lku íkqxu s. yLku su{ yLkksLkku Zøk÷ku íkku¤ðk {kxu þY fhu íkku íku
Ãký ¾qxu ¾qxu Lku ¾qxu s yu{kt Vuh Lk Ãkzu. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu yu s
heíku yk Ëun {kéÞku íku Ãký yð~Þ{uð Aqxe sðkLkku Au s. yÚkkoíkT íku Lkkþ
Ãkk{ðkLkku Au s.
(2) WÃkËuþ-ð[Lk
yk fkÔÞ SðLku WÆuþeLku ÷¾kÞwt Au. Þ{Lkku Ãktòu yLku ËunLke ûký¼tøkwhíkk,
rð»kÞkrË Mkw¾ yLku {kÞkLkk htøkku, MkíMktøk yLku økwhwð[Lk íku{s {wÂõík {kxu
¼Âõík MktçktÄe çkúñkLktË Mðk{eyu «Míkwík fkÔÞ{kt þX SðLku WÃkËuþ-ð[Lkku
fÌkkt Au. yk fkÔÞLkku AtË MkðiÞk Au.
MkðiÞk
(1)
hxhu yuf Lkk{ rLkhtsLk fku, {LkhtsLk {u÷ Mkçkun xhu,
nxhu rð»kÞk Mkw¾íku yçk íkku, ½x òík rALk rALk{U Äxhu;
Äxhu Mkw¾ fks yfks ¼ú{u, MkX ÷ks Lk nkuÞ hÌkku ÷xhu,
÷xhu søk{U MkwÄ MkkuÄ nrh, çkúñkLktË ~Þk{ MkËk hxhu.
þçËkÚko : {u÷-ÃkkÃk; Mkçkun-Mkðo; rALk-ûký.
nu Sð, {kÞkLkk ytsLkÚke {wõík yuðk ¼økðkLkLkkt Lkk{Lkwt hxý fh,
suÚke {LkLku htsLk ykÃkLkkh {u÷ yÚkkoíkT ÃkkÃk çkÄk x¤u. íkkhwt yk þheh
ûkýuûký ½xíkwt òÞ Au, íÞkhu íkku íkwt nðu rð»kÞ Mkw¾Úke Ëqh Úkk. yhu; íkwt íkku
ûkrýf Mkw¾Lku ðkMíku Lk fhðkLkk fk{ {kxu ¼úr{ík ÚkÞku Au. nu þX Sð nðu
íkku íkkhe ÷kuf{kt ÷ks Ãký hne LkÚke. yk{ søkíkÚke íkku íkwt økÞku s Au.
 WÃkËuþk{]ík 137
ykÚke þwØ nrh yÚkkoíkT þwØ MknòLktËe çkLk. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nðu
{kºk yu s Lkk{Lkwt hxý fh.
(2)
fh ÷u ÿZ Lkun h{kÃkrík MkU, MkwLke Mktík røkhk r[¥k{U Äh÷u,
Äh ÷u rºkrðÄ ¢{Ãkwts Mkçku, Ãk÷ yuf ne nkuík Mkne Ãkh÷u;
Ãkh÷u íkx òLkfe [kn h¾u, Mkík Mktøkík heík yLkwMkh÷u,
Mkh÷u r[ík ÷kufLk ÷ks íkS, çkúñkLktË fks MðÞt fh÷u.
þçËkÚko : rºkrðÄ-ºký «fkhLkk f{kuo, ¢{-f{kuo.
nu Sð MktíkkuLke ðkýe Äkhý fhe íkwt ÷û{eÃkrík MkkÚku áZ MLkun fhe
÷u fu suÚke íkkhk Mktr[ík, «khçÄ yLku r¢Þ{ký yuðk f{oÃkqtsLkku yuf ûký
{kºk{kt Lkkþ ÚkkÞ. íkwt òu ¼ðMkkøkh íkhe Mkk{u rfLkkhu sðk RåAíkku nkuÞ
íkku MkíMktøkLke su heíku Au, íkuLkwt yLkwþhý fh. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu
nu Sð ÷kuf ÷ksLku íÞS, r[¥kLku Mkh÷ çkLkkðe, íkwt íkkhwt fk{ fh yÚkkoíkT
¼ð MkkøkhLkku VuhkuÃkkh fh.
(3)
÷¾hu LkhhwÃk yLkqtÃk nrh, íkune æÞkLk MkËk Wh{U h¾hu,
h¾hu rËLk yuf ËunkrË Mkçku, {LkMkU yçk {u÷ rð»ku Ãk¾hu;
Ãk¾hu s{Ëqík ¾hu rþhÃku, Lk®n ykðík ÷ks ¢íkU Lk¾hu;
Lk¾hu ÄLk Äk{ yfk{ Mkçku, çkúñkLktË Mkk{ Açke ÷¾hu.
þçËkÚko : Mkçku-çkÄk; Ãk¾hu-Ãkh¾; ¢íku-fhíkk; yfk{-Lkfk{wt.
nu Sð suLkwt yLkwÃk{ LkhYÃk Au yuðk ©enrhLku íkwt òu, yLku íkuLkwt s nt{uþkt
ÓËÞ{kt æÞkLk Äh. yuf rËðMk yuðku ykðþu fu þheh RíÞkrË ¼kiríkf çkkçkíkku
h¾zíke hne sþu, {kxu nðu íkwt {LkLkk rð»kÞkrË ÃkkÃk f{kuoLku yku¤¾e ÷u. yhu
! {khk {Míkf Ãkh Þ{Ëqík ykðe Q¼ku Au, íkku Ãký íkLku Lk¾hk fhíkkt ÷ks-
þh{ LkÚke. íkkhwt ÄLk, Äk{ RíÞkrË Mkðo Lkfk{wt {kLke íÞS Ëu. çkúñkLktË Mðk{e
SðLku fnu Au fu nu Sð, íkwt nðu yuf {kºk ~Þk{-MkwtËh yuðk f]»ý ¼økðkLkLke
s {qŠíkLkwt æÞkLk Äh.
 138 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(4)
nf nu yuf Lkk{ nrh søk{u, íkurn «kÃkík nkuLk®f Þkíkf nu,
íkfnu yurn Aktz rð»ku Mkw¾fwt, íkeLkfu Lkeík Sðíkfwt rÄf nu,
rÄfnu s{Ëqík íkLkkÞw økE, fwçkrÄ Lkh hk{ yòw Lk fnu,
Lkf nu Lkrn Mkt í k xu h fnu , çkú ñ kLkt Ë yu f nrh nf nu .
yk søkík{kt yuf {kºk nrhLkwt Lkk{ s ÞkuøÞ Au yLku íkuLku «kÃík
fhðkLkku yk {kLkðËun yuf {kufku Au. íku{ Aíkkt nu Sð, rð»kÞ Mkw¾ íÞS
ËuðkLke íkf síke Lkrn fheLku íkuLke s ykþÂõík hk¾eþ, íkku íkkhk SðíkhLku
rĬkh Au. íkkhk þhehLke ykðhËkíkku Ãkqhe ÚkE Au yLku nðu Þ{Ëqík ykðþu
s. yk{ Aíkkt fwçkwrØÚke nsw Ãký S¼Úke hk{Lkwt Lkk{ ÷uíkku LkÚke ! Mktík
Ãkwhw»kku íkku ÃkkufkheLku ÃkqAu Au fu íkkhu Lkkf-÷ks Au fu Lknª ? çkúñkLktË Mðk{e
fnu Au fu yuf nrhLkk{ ¾hwt Au.
(5)
Ähfe {w¾ çkku÷ík zku÷ rð»ku, yr÷ çkwrØ çkufkE økE Lkhfe,
Lkhfe Ëun «kÃÞ y«kÃÞ yk÷ku[ík Mkku[ík ®[ík rð»ku íkhfe,
íkhfe òqík fk{ rðhk{ Lk Ãkk{ík, Äk{ ÄLkt {{íkk Ähfe,
Ähfe MkwÄ çkkuÄ Mkku çkkuÄ økwhw, çkúñkLktË MkwÄ MðÞt Ähfe,
þçËkÚko : zku÷-zku¤ fhðku; y«kÃÞ-Ëw÷o¼.
nu {Lkðk, íkwt ¾kuxku zku¤ fheLku ÄwhfeLku {w¾Úke çkku÷u Au, íku þwt íkkhe
çkwrØ ðu[kE økE Au ? yhu íkwt Ëw÷o¼ yuðk {kLkð ËunLku «kÃík fhe r[¥k{kt
rð»kÞkrË çkkçkíkku yk÷ku[Lkk yLku íkfo fhu Au ? nsw Ãký fk{LkkÞwõík íkfo
rðhk{ Ãkk{ðkLku çkË÷u ÄLk, Äk{ yLku ½hÔÞðnkhLke {{íkk hk[u Au ? íkwt
íkkhk {q¤ ½h yÚkkoíkT «¼wLkk Äk{Lke þkuÄ fh. yu økwhwLkku çkkuÄ Au. çkúñkLktË
Mðk{e Ãký ÃkkuíkkLke {q¤ ½hLke þkuÄ fhðk fnu Au.
(3) çktËu fku WÃkËuþ
rð.Mkt. 1874-75Lkk ð»kkuo ËhBÞkLk y{ËkðkËLkku ðneðx ytøkúus þkMkf
sLkh÷ økkuzoLkLku nMíkf níkku. íku rnLËe ¼k»kk òýíkku. ©eS {nkhksLke
 WÃkËuþk{]ík 139
y{ËkðkË{kt ÃkÄhk{ýeÚke íku «MkLLkíkk ÔÞõík fhíkku. çkúñkLktË Mðk{eLkk fkÔÞku{kt
Ÿze rË÷[MÃke ÷uíkku. yu {kxu çkúñ{wrLkLku ÃkkuíkkLkk çktøk÷u Ãký rLk{tºký ykÃke,
fkÔÞLkku hMkkMðkË {kýíkku. yLku WÃkËuþ ð[Lkku fnuðk Ãký rðLkðíkku. «Míkwík
fkÔÞ sLkh÷ økkuzoLkLku WÃkËuþðk, íku{s fkÔÞLkku AtË fwtzr÷Þk Mk{òððk
çkúñ{wrLk íkuLke Mk{ûk hsq fhe íkuLkwt rððhý ykÃku Au.
(fwtzr÷Þk)
çkt Ë u rfsu çkt Ë øke, íkS Ëu [es nhk{,
VLkk Mk{s çku Vfh, sfh h¾nw Mkçk ò{,
sfh h¾nw Mkçk ò{, Lkk{ Lkk{e òqík ÷uLkk,
Mkknuçkfwt fh Mkøkk, Ëøkk fkuEfwt Lkrn ËuLkk,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , Aku z Ëw r LkÞkt f u Vt Ë u ,
íkSËu [es nhk{, çkt Ë fe fesu çkt Ë u >>1>>
çkt Ë u çku n Ë Aku z fU , nfÃkU hnku nsq h ,
òwMkk VLkkt Mk{òLkfu, íkòu {kLk {økhwh,
íkòu {kLk {økhwh, þqh nkuÞ Mkkts Mkðuhk,
hÌkk Lkqh ¼hÃkqh, Ëqh Lkrn Mkknuçk Lkuhk,
Ëk¾ík çkúñkLktË, {nuh rË÷ h¾ku W{tËu,
nfu ÃkU hnku nòh, Aku z Ëu çku n Ë çkt Ë u >>2>>
çkt Ë u Þk søk çkkfu , ðLk{k÷e rfhíkkh,
[íkwhkMke ÷¾òíke íkhw, íkkfu ¼uË yÃkkh,
íkkfu ¼uË yÃkkh, YÃk htøk LÞkhu LÞkhu,
LkuLk ÍYt¾u çkuX, MkçkLkfwt ykÃk rLknkhu,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , nhu fki òík Mkw f t Ë u .
ðLk{k÷e rfhíkkh, çkkøk søknw f u çkt Ë u >>3>>
çktËu ¼ðs÷ çkqzíkU, LkhíkLk r{ÕÞk snks,
Lkkiík{ ysçk LkðeLk yrík, MkwËt h Mkçk®n Mkks,
MkwtËh Mkçk nu Mkks, {k®n {whMkË nu {k÷{,
140 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{khwík {unuh {kuhkh, fknufwt Lk íkhík ò÷{,

Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , Mk{Íçku økkV÷ økt Ë u ,
LkhíkLk r{ÕÞk snks, çkqzíkU ¼ðs÷ çktËu >>4>>
çktËu çkkS søkíkfe, ßÞwt MkwÃkLkufku ÏÞk÷,
Lk] Ã krík nku Þ ku ®LkË{U , òøkU Vu h çku n k÷,
òøkU Vuh çkunk÷, rVhík Äh Äh yLkfkò,
rALk{U økÞu rð÷kÞ, Mkus rºkÞu MktÃkr¥k Mkkò,
Ëk¾ík çkúñkLktË, hÌkk Lkrn Lkkrn hntËu,
ßÞwt MkwÃkLkufku ¾u÷, søkíkfe çkkS çktËu >>5>>
çktËu çkk÷kÃkLk økÞk, økÞk swðkÃkLk nkh,
ðúÄkÃkLk ðúÚkk økÞku, íkki Lk ¼ßÞk rfhíkkh,
íkki Lk ¼ßÞk rfhíkkh, sL{ Ähe ÍqX f{kÞk,
Mkknuçk Mk{Þko Lkkrn, r{r÷ Lk®n ÃkqhLk {kÞk,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , s{Lkfe {kh Mknt Ë u ,
økÞk sw ð kÃkLk nkh, yY çkk÷kÃkLk çkt Ë u >>6>>
çktËu søk{U çku÷ ßÞwt, rLkþ rËLk ¾utåÞk ¼kh,
fwz fÃkxfk fh{ fhe, Ãkku»Þk rLks Ãkrhðkh,
Ãkku»Þk rLks Ãkrhðkh, Mkkh fAw nkÚk Lk ykÞk,
Mkk[k Mkknuçk Akuz, sqX Mkw¾{U ¼h{kÞk,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , rVhík ¼ð{U ¼xft Ë u ,
rLkrþ rËLk ¾UåÞk ¼kh, çku÷ ßÞwt søk{U çktËu >>7>>
çktËu çknwík Lk feSÞU, ytíkh{U yr¼{kLk,
yÃkLkk rfÞk Lk nkuík nu, fhíkk nf Mkw÷íkkLk,
fhíkk nf Mkw÷íkkLk, nwf{ çkeLk ÃkktLk Lk zku÷u,
{økhw h e{U {q Z , fknu f w çkfçkf çkku ÷ u
Ëk¾ík çkúñkLktË, Ãk÷f{U ne fk÷ økúMktËu
ytíkh {U ne yr¼{kLk, çknwík fesu Lkrn çktËu >>8>>
WÃkËuþk{]ík 141
çkt Ë u ykyu çkLksfw t , ÷u {q z e Mkt M kkh,
yufwt ÷k¼ f{kEyk, yufwt økÞu Mkçk nkh,
yufwt økÞu Mkçk nkh, yf÷ çkeLk {qZ yæÞkLke,
Mkw¾{U hÏÞk þheh, Sðfe Ãkeh Lk òLke,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , Ãku h u [nw t ¾ký rVht Ë u ,
÷u {q z e Mkt M kkh, çku L ksfw t ykyu çkt Ë u . >>9>>
çktËu yuMkk çkku÷eÞU, MkçkfwtE ÷køkík MðkË,
©ðLk MkwLkík Mkw¾ WÃksu, nkuík ÄLkefe ÞkË,
nkuík ÄLkefe ÞkË, ðúÚkk çkfçkkË Lk fesu,
íkS ËwrLkÞktfe çkkík, sfh Mkknuçkfe ÷esu,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , hnku nrhLkk{ sÃkt Ë u ,
MkçkfwtE ÷køkík MðkË, çkku÷eÞU yuuMkk çktËu >>10>>
çktËu íknkt Lk çkuMkeÞU, ynku rLkþ snkt yLkeík,
ÃkkÃke Sð «MktøkíkU nkuík ÃkkÃk {U ®n «eík,
nkuík ÃkkÃk{utrn «eík, Lkeík {hòË Lk çkqsu,
Lke[ Mkt ø kfu ht ø k, Ä{o f k hkn Lk Mkq Í u .
Ëk¾ík çkúñkLktË, yurn rðrÄ Mktík fntËu,
ynkurLkþ snkt yrLkík, çkurMkÞU íknkt Lk çktËu >>11>>
çkt Ë u çkkíkw t Mk{Í÷u , ònh søk ÔÞðnkh,
nkuíkLk íkLk MkLkMkkøkhíkU, VhsLk rçkLk ¼híkkh,
VhsLk çkeLk ¼híkkh, nkuík Lkrn rLkùu òLkku,
rË÷ ytíkh rËËkh, MkíÞ frh íkkrn «{kLkku,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , hnMk yu r n Mkt í k h¾t Ë u .
ònh søk ÔÞðnkh, Mk{Í÷u hçkkíkwt çktËu >>12>>
çktËu herík çkknhfe, Mk{Í h¾ík ni Mktík,
ytíkhfe økrík ykuh nu, ßÞwt nÂMíkfu Ëtík,
ßÞw t nÂMíkfu Ët í k, Ëe½o søk{U Ëhþkðu ,
{w¾{Une hk¾ík økwÃík, sune fhefu rLks ¾kðu,
142 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Ëk¾ík çkúñkLktË, Ëun Ähe søk ðhíktËu,

Mk{Í h¾ík nu Mktík, çkknhfe herík çktËu >>13>>
çktËu rîV÷ ðúûk nu, íkeLk {q÷ hMk [kh,
Ãkt[ ¼uË »kx ykík{k, MkÃík íð[k yXzkh,
MkÃík íð[k yXzkh, rAÿ LkðËþ nu ÃkkLku,
íkkfwt òLkík fkif, ykur÷Þu Mktík MkÞktLku,
Ëk¾ík çkúñkLktË, Ãkt¾e ËkuÞ r{ºk hntËu.
íkeLk {q÷ hMk [kh, ðúûk rîV÷ nu çktËu >>14>>
çktËu íkLk nkufk çkLÞk, Lkn[k rLkùu ÷køk,
r[ík [÷{ {Lk [eÃkeÞk, ykøk íÞkøk ðihkøk,
ykøk íÞkøk ðihkøk, çksh {{íkkfwt çkkhe,
Ãkt[ LkMktøk «ðeLk, ¾U[eÞut Mk{Í rð[khe,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , æÞkLkfk {u h Mkku n t Ë u ,
Lkeh øÞkLk nf LkkË, çkLÞk íkLk nkufk çktËu >>15>>
çktËu fuVe çkLk hnku, Mkku VehnLkk LkktÞ,
yuMkk y{÷ Lk feSÞU, òu [ze Wíkh òÞ,
òu [ze Wíkh òÞ, fnk Mkku y{÷ çkòhe,
ykX Ãknkuh nrhÞkË, x÷ík Lkrn «u{ ¾w{khe,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , MkËk [f[q h Aft Ë u .
øÞkLk æÞkLk ÿøk ÷k÷, çkLku hnku fuVe çktËu >>16>>
çktËu íkLk fqtze çkLke, ½kUxk æÞkLk MkwÄeh,
çkSÞk ðún ðihkøkfe, høkzík Vq÷ Vfeh,
høkzík Vq÷ Vfeh, Lkeh rLkh{÷ nrh òLkk,
{Lk {Mkk÷k zkh, MkíÞ yt[÷u nrh AkLkk,
Ëk¾ík çkúñkLktË, hnu rLkík fuV [zt Ëu,
Ãkeðík ÃÞk÷k «u{, çkLke íkLk fwtze çktËu >>17>>
 WÃkËuþk{]ík 143
çktËu çknwík Lk çkku÷eÞU, ytíkh Ähe yntfkh,
íkuhk rfÞk Lk nkuík nu, fhíkk MkhsLknkh,
fhíkk MkhsLknkh, fhík ÃkuËk MkkuE {khu,
fhík hkðfwt htf, htf þeh Aºkrn Äkhu,
Ëk¾ík çkúñkLktË, MkkuE ¾kðtË Mkçk ntËu,
MkkuE Mknuøkk LkktE, çknwík çkku÷u {íkçktËu. >>18>>
þçËkÚko : sfh-sfze hk¾; çktËk-ËkMk; Ãkkuíku (Mkøkðo); swMkk-Ëun; Lkqh-
íkus; [íkwhkMke ÷¾ò÷e íkhw-84 ¼kh ðLkMÃkrík; Mk÷Lkfwt-MkkiLku, {whMkË-økwhw;
nf-yuf; Mkw÷íkkLk-ynª Eïh; yufwt-yuf{kt; ËeËkh-[nuhku, fktrík; h¾tËu-
hûkýnkh; frh-nkÚke; rîV÷-çkuV¤ (Mkw¾Ëw:¾); íkeLk{q÷-ºký økwý; hMk-Ãkwhw»kkÚko
[kh Ä{o, yÚko, fk{ yLku {kuûk; Ãkt[¼uË-Ãkkt[ RrLÿÞku; »kx ykí{k-A QŠ{yku;
MkÃíkíð[k-MkÃík Äkíkw, yXzkh-Ãkt[¼qík + {Lk, çkwrØ Lku yntfkh, Lkðîkh,
Ëþ«ký; Ãkt¾e ËkuÞ-Sð yLku Eïh.
(4) {Lkfku WÃkËuþ
{Lk yíÞtík [t[¤ Au. íkuLke ÂMÚkhíkk rðLkk ¼Âõík ÚkE þfíke LkÚke.
{kýMkLkwt {Lk s çktÄLk fu {wÂõíkLkwt fkhýYÃk çkLku Au. íku s fwMktøk fu MkíMktøk
íkhV ÔÞÂõíkLku ÷E òÞ Au. ykÚke s çkúñkLktË Mðk{e «Míkwík fkÔÞ{kt Mkki
fkuELkk {LkLku WÃkËuþ ykÃkðk {wLkkrMkV {kLÞwt Au.
çkúñkLktË Mðk{e ynª {LkLku {]íÞwLkk ¼ÞÚke Mkkð[uík fhu Au. Ëun Lkïh
Au. {kÚku fk¤ ¼{u Au. Sð çku rËðMkLkku {nu{kLk Au. ûkýuûký fk¤ ¾kÞ
Au. {kuíkLke r[êe õÞkhu Vkxþu íku rLkrùík LkÚke. SðLk ÃkkýeLkku ÃkhÃkkuxku Au.
ðkˤLke AkÞk Au. RíÞkrË çkkçkík Mk{òðe fkuELkwt çkqhwt Lk fhðk, økðo íÞsðk,
ÃkkÃkÚke Ëqh hnuðk, ¾÷ yLku XøkLkku Mktøk Lk fhðk, Mktík Mk{køk{ fhðk yLku
«¼w ¼sðk sýkðu Au. {Lkw»Þ Ëun yLku yk yðMkh y{qÕÞ Au. íku yu¤u Lk
sðk Ëuðku {LkLku WÃkËuþ ykÃku Au.
144 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{Lkfku WÃkËuþ ytøk

fwtzr÷Þk
{Lkðk {hLkk Mkk[ nu, SðLk Íwzk òLk,
fkifk çkwhk Lk feSÞU Ëku rËLk fu {s{kLk,
Ëku rËLkfu {s{kLk, ®Ãkz fhe ÃkkÃk Lk rfsu,
ytíkh íkS yntfkh, þhý Mkknuçkfk ÷esu,
Ëk¾ík çkúñkLktË, ½xík ykÞw»k «rík ËLkðk,
SðLk sqXk òLk, Mkk[ nu {hLkk {Lkðk, >>1>>
{Lkðk çkksík {kuíkfu, hkík rËðMk hýíkqh,
Ëun økun Mkçk Ëku÷íkkt, yk¾h nkuðík Äqh,
yk¾h nkuðík Äqh, fwh Lkrn MkíÞ fhe òLkku,
Ãkkð Ãk÷f fu {ktrn, hnu Lkrn Xkuh XfktLkku,
Ëk¾ík çkúñkLktË, hk¾ fAw Sð síkLkðk,
hkík rËðMk hýíkqh, {kuíkfe çkksík {Lkðk >>2>>
{Lkðkt ¾kus {kuhkhfe, Þk MkwtËh LkhËun,
f]»ý [hLk{ut «erík fhe, ÷k¼ y÷kurff ÷un,
÷k¼ y÷kirff ÷un, yun yðMkh Lk®n ykðu,
{kÞkfu rník {q Z , fknu f w t RíkWð Äkðu ,
Ëk¾ík çkúñkLktË, fk÷ ¾kðík AeLk AeLkðk,
Þk MkwtËh LkhËun, {kusnu nrhfe {Lkðk. >>3>>
{Lkðk {kÞk Lki r{÷u, rçkLk Mkknuçkfu ÷u¾,
rLkþrËLk íkík Ãkh nkuÞ fU, ÷¾ «k¢{ Vhe Ëu¾,
÷¾ «k¢{ nrh Ëu¾, yuf fkize Lkrn Ãkkðu,
nf{ík fhU nòh, Ãkkh WËrÄfu òðu .
Ëk¾ík çkúñkLktË ¼køk çkeLk ÷nu Lk ÄLkðk,
fhíkwt yLktík WÃkkÞ, r{÷u Lk®n {kÞk {Lkðk. >>4>>
WÃkËuþk{]ík 145
{Lkðk {qh¾ íkwt Mkne, ðhíkík çkkh®n ðkx,
f]»ý [hLkfwt íÞkøkfU Ähík rð»ku fu Äkx,
Ähík rð»kufu Äkx, nkÚk fAwðu Lkrn ykðu,
{kÞkfu rník {qZ ðúÚkk Þwtne sL{ øk{kðu,
Ëk¾ík çkúñkLktË, nkuík Lkrn Vq÷ økøkLkðk,
ðhíkík çkkhne ðkx, {qZ íkwt rLkùu {Lkðk >>5>>
{Lkðk {kLk Lk feSÞU, Mknu Lk MkhsLknkh,
òu òu {kLke søkík{U, Mkku Lkh nkuðík Ïðkh,
Mkku Lkh nkuðík Ïðkh, ykÃk Mkçk fhíkk òLku,
økkze íkkLkík çku÷, ïkLk rLks Mk{úÚk {kLku,
Ëk¾ík çkúñkLktË, MkËk ºkÞ íkkÃk shLkðk,
Mknu Lk MkhsLknkh, {kLk Lkrn rfsu {Lkðk. >>6>>
{Lkðk íkuhu {kuíkfku rLkùu yu®n rLkhÄkh,
ßÞwt ÃkkLkefu çkwË çkwËu, r{xík ÷økík Lkrn ðkh,
r{xík ÷økík Lkrn ðkh, SðLkk søkík shkMkk,
íkkÃkU çkkøk ÷økkÞ, h¾ík V÷ ¾kðLk ykMkk.
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , Mk{h ©ef] » ý[hLkðk,
rLkùu yune rLkhÄkh, {kuík íkuhufku {Lkðk. >>7>>
{Lkðk xuf Lk {ur÷ÞU, òu Mkk[e þw¼ nkuÞ,
©e MkËTøkwhwfu MkwfLk Ãkh, íkLk ÄLk Ëesu ¾kuÞ,
íkLk ÄLk Ëesu ¾kuÞ, íkki {Lk{U Lkrn zhLkk,
yt í kh Ähe WAkð, Ãkkð Lkrn ¼hLkk,
Ëk¾ík çkúñkLktË, MkkuE Mkk[k nrh sLkðk,
òu Mkk[e þw¼ nkuÞ, {u÷eÞU xuf Lk {Lkðk. >>8>>
{Lkðk {trËh {kr÷Þkt, Ëku÷ík Ëuþ rð÷kík.
ßÞwt çkkËhfe AktEze, rALk{U ykðík òík.
rALk{U ykðík òík, ðkh fAwðu Lkrn ÷køku,
QX økÞu ¼qÃk yLkuf, Ëu¾ íkuhu ÿøk ykøku,
146 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Ëk¾ík çkúñkLktË, Lkrn Úkeh fki hnLkðk.

Ëku÷ík Ëuþ rð÷kík, {kr÷Þkt {trËh {Lkðk. >>9>>
{Lkðk {{íkk {u÷ Ëu, ytíkh Ëu¾ rð[kh,
fki f u ¼u ÷ k Lkk[÷k, Ëu n øku n Ãkrhðkh,
Ëun økun Ãkrhðkh, fçknw ¼u÷k Lk®n ykðu,
ELkfu fks yçkq s fknu f w t ÃkkÃk f{kðu .
Ëk¾ík çkúñkLktË, ysnw ÃkwrLk [uík y¿kðk,
ytíkh Ëu¾ rð[khe, {u÷ Ëu {{íkk {Lkðk. >>10>>
{Lkðk [eêe {kuíkfe, ykðík ÷øku Lk®n çkuh,
rMkÄ MkkÄf yhw ykur÷Þu, fkiMkU Ãkhu Lk Vuh,
fkiMkU Ãkhu Lk Vuh, ykÞ fkøkË WX òðu,
nqf{ çkeLkk Ë{ yuf, fki ÃkwrLk ÷uLk Lk Ãkkðu,
Ëk¾ík çkúñkLktË, økLku Lkrn çkk÷ íkYLkðk,
ykðík ÷øku Lk çkuh, {kuíkfe [eêe {Lkðk. >>11>>
{Lkðk {÷fík {u÷fU, [÷Lkkt Mkkts Mkðuh,
{kík-rÃkíkk Mkwík sqðíke, Mkçkne hnðu nuh,
Mkçkne hnðu nuh, fuþ økrnfU ÷u òðu,
ÄLk hnu ÄhLke {ktÞ, ÃkAU fh ÄMke ÃkrAíkkðu,
Ëk¾ík çkúñkLktË, Wíkkhk nkuík yhLkðk,
[÷Lkkt Mkkts Mkðuh, {u÷fU {÷fík {Lkðk. >>12>>
{Lkðk Þk MktMkkh{U, fÞk ÷u òLkk MkkÚk,
òu Äh{U nkuÞ MktÃkr¥k, íkku Ëesu rLks nkÚk.
íkku Ëesu rLks nkÚk, MkkuE Lkh yhÚk f{kLkku,
MktMkkhe rník rfÞku, «økx søk{U ÷qtxkLkku,
Ëk¾ík çkúñkLktË, ÃkkÞ ÄLk fesu ÃkwLkðk,
fÞk ÷uòLkk MkkÚk, yune søk{UMku {Lkðk. >>13>>
WÃkËuþk{]ík 147
{Lkðk {qh¾ íkwt Mkne, rLks Mkw¾fwt Lkrn [kík,
y{úík yku»kË Ãkhnrh, Ính n÷kn÷ ¾kík.
Ính n÷kn÷ ¾kík, íkkurníkU íkwt yrík çkkihk,
ykík Lk nrhfe ykux, òík rð»kÞLkfu ykuhk,
Ëk¾ík çkúñkLktË, Vuh [nwt ¾kLk VhLkðk,
rLks Mkw¾fwt Lk®n [kík, Mkne íkwt {qh¾ {Lkðk. >>14>>
{Lkðk rVh rVh Lki r{÷u, MkwtËh Lkh íkLk Mkks.
Mktík þe¾k{Lk ©ðLk Ärh, fh ÷u yÃkLkk fks,
fh ÷u yÃkLkk fks, yks [uíkLkfe çkuhe,
ÃkeAU ÄMkne nkÚk, nkuík íkLk Äwhfe Zuhe,
Ëk¾ík çkúñkLktË, s{Lkfe {kh MknLkðk,
MkwtËh Lkh íkLk Mkks r{÷u Lki rVhrVh {Lkðk >>15>>
{Lkðk {kÞk òuhíkU, Mkçk ô{h øki ðeík,
{kÞk nrh Ëki Lkkt r{÷u, rLkhV÷ ¼Þk VSík.
rLkhV÷ ¼Þk VSík, øki nÚk ËkuLkwt çkkS,
MkwÄÞkuo Lki MktMkkh, rfÞk Lk Mkknuçk hkS,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë , ¼Þu ¼kt z Lkfu Ëw L kðk,
Mkçk ô{h økE ðeík, òuhíkU {kÞk {Lkðk. >>16>>
{Lkðk Þk Mkt M kkh{U , þq h rMkÃkkE Mkt í k,
÷zíku ykux Lk ÷uðnª, [kux Lknª [qfík,
[kux Lknª [qftík, hník ¾kðLkfu ykøku,
ÃkeAk Ähu Lk Ãkkð, íkLk {{íkkfwt íÞkøku,
Ëk¾ík çkúñkLktË, {kh yrh hník {økLkðk,
þqh rMkÃkkE Mktík, yune søkfu {ne {Lkðk >>17>>
{Lkðk Ãku x e «u { fe nf çkhAe ÷u nkÚk,
økúrn ¾zøk økwh ÔÞkLkfk, [ÕÞk heÍkðLk LkkÚk,
[ÕÞk heÍkðLk LkkÚk, Zyk÷ Äehs ÷u ykøku,
rºkøkwLk hrník rþh xkuÃk, ÷zík rþh ytçkh ÷køku,
148 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Ëk¾ík çkúñkLktË Ëuík Lk®n ÃkeX zøkLkðk,

nf çkhAe ÷u nkÚk «u{fe Ãkuxe {Lkðk >>18>>
{Lkðk Mkk[u þqhfu, yrh çk¾kLkík Äkð,
®n{ík [÷Lk nhku÷fe, ÃkeAk Ähu Lk Ãkkð.
ÃkeAk Ähu Lk Ãkkð, ykÃk {rh Mkk{ rhÍkðu,
÷k¾w t Ë÷fu çke[, yfu ÷ k Ät Ä {[kðu ,
Ëk¾ík çkúñkLktË, ðeh yrík Äeh ÄhLkðk,
yrh çk¾kLkík Äkð, þqh Mkk[u fu {Lkðk >>19>>
{Lkðk Þk MktMkkh{U, hnLkk nu rËLk [kh,
íkLk Ähe ¼÷ÃkLk ÷eSÞU, çkwhk Lk fesu Þkh,
çkwhk Lk fesu Þkh, Mkçk íksfu, {rh òLkk,
Mkknuçkfk nkuÞ [kuh, økkhe ÷kufLkfe ¾kLkk,
Ëk¾ík çkúñkLktË, hnu Lkrn ÄhfU íkLkðk.
hnLkk nu rËLk [kh, yune søk{kE {Lkðk >>20>>
{Lkðk Þk MktMkkh{U, Mkçk MðkhrÚkÞk ÷u¾,
Þk{U íkuhk fku Lkrn rË÷ ËeËwt fhe Ëu¾,
rË÷ ËeËwt frh Ëu¾, fník MkçkfwtE íkwt{uhu,
sçk ½uhu s{hký, íkçku fki Lkkðík Lkuhu,
Ëk¾ík çkú ñ kLkt Ë yfu ÷ k nku í k øk{Lkðk,
Mkçk MðkhrÚkÞk ÷u¾, r{÷u Lkrn íkuhk {Lkðk >>21>>
søk{U fuíkk SðLkk, fÞk ÷u òLkk MkkÚk,
ÃkkÃk ÃkwLÞ Ëki Mktøk [÷u, òu feLku rLks nkÚk,
òu feLku rLks nkÚk, yurn ¼kíkku Lkh íkuhku,
ykuh Mkøku r{÷ Akuh, ÷uík frxfku ftËkuhku.
Ëk¾ík çkúñkLktË, ÷eÞk íkkufwt ÷økçkøk{uu,
fÞk ÷u òLkk MkkÚk, SðLkk fuíkk søk{U >>22>>
 WÃkËuþk{]ík 149
søk{u yÃkLku Sðfk, [nu ¼÷k íkík¾uð,
íkku fh nrhfe çktËøke, yhw MkkÄwfe Mkuð,
yhw MkkÄwfe Mkuð, fÃkx íksfu rLkík fesu,
Mkk[k Íq X k Mkt í k, Ãkh¾fU yt í kh r÷su ,
Ëk¾ík çkúñkLktË, xk÷ çkuXf ¾÷ Xøk{u,
[nu ¼÷k íkík¾uð, Sð yÃkLkufk søk{U >>23>>
þçËkÚko : fkufk-fkuELkwt, ®Ãkz fhe-Ëun Úkfe, ËLkðk-rËðMk, økun-Äh, AeLk-
ûký, AeLk AeLkðk-ûkýu ûký, nf{ík-fhk{ík, Ïðkh-¾wðkh, fkitMku-fkuEÚke,
çkuh-ðkh, çkkihk-¼ku¤ku, xuf-«rík¿kk, ËeËwt-ËELku, s{hký-Þ{hks, fuíkk-fux÷wt.
•
 150 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

9
Ët¼-{ËoLk

Mkqhík{kt {wrLkçkkðk rðîkLk yLku MktMf]ík¿k níkk. íkuyku rLkhkfkh çkúñLkk

WÃkkMkf nkuE ©eS {nkhksLke WÃkuûkk fhíkk yLku íku{Lke ®LkËk fhíkk. ð¤e
Ãkkuíku ¼økðkLk íkhefu Ãkqòíkk. økkhk{kt ¾qtÃku÷k nkÚkeLku çkeòu nkÚke s ¾U[eLku
çknkh fkZe þfu, yu{ {kLke ©eS {nkhksu çkúñkLktË Mðk{eLku MktMf]íkLkk
yÇÞkMkLkk çknkLkk nuX¤ {wrLkçkkðk ÃkkMku {kufÕÞk níkk. íku{Lku MktLÞkMkeLkk
AqÃkk ðuþu {wrLk çkkðk ÃkkMku yÇÞkMk þY fÞkuo níkku yLku yuf íkusMðe rþ»Þ
íkhefu íku{Lkk Ãkh «¼kð s{kÔÞku níkku. íku{ýu ¾xTËþoLk yLku {kÞkÃkt[fLke
h[Lkk fhe yLku yk h[Lkkyku îkhk íku{Lkkt Ët¼Lkwt {ËoLk fhu÷.
¾xËþoLk fkÔÞ{kt Ãkkuíku fkuý Au ? fkuLkk rþ»Þ Au ? «ðíko{kLk Mk{Þ{kt
fuðk fuðk Ãkkt¾zeyku ÃkqòÞ Au ? íku yk fkÔÞ{kt ðýoðu÷ Au.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{eyu økwhwËrûkýk íkhefu {kÞk Ãkt[fLke h[Lkk fhe,
{wrLkçkkðkLku [hýu ¼ux Ähe. íkuLkk Ãkh ®[íkLk fhíkkt {wrLkçkkðkLkk rË÷Lkk îkh
¾w÷e økÞk. rMkrØyku yLku rðãk «Ãkt[Úke feŠík ðÄu Au Ãký ÞþLke {kÞkLkwt
çktÄLk Ãký {sçkqík çkLku Au, íku ðkík Mk{òE síkk ÃkkuíkkLkku yk yðíkkh yu¤u
Lk òÞ yLku yk ¼ðu «økx ¼økðkLkLkk ËþoLkLke Ít¾Lkk òøke òÞ Au.
 Ët¼ - {ËoLk 151

(1) ¾xT ËþoLk

(Mkk¾e)
Ëu»Þk Mkçk ËwrLkÞkLk{U, ¾x ËþoLk fw ¾kus
ðýko©{ ðuðkh fu, Mkçk zku÷ík ÷u çkkus.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu {U ËwrLkÞk{kt Mkðoºk òuÞwt Au, yLku A ËþoLkLku
Ãký ¾ku¤e òuÞk Au. íkuLkku Mkkh yux÷u fu Mkki ÃkkuíkÃkkuíkkLkk ðýoLkk yLku yk©{Lkk
ÔÞðnkhLkku ¼kh WÃkkzeLku ¼{u Au.
Ãktrzík MkLÞkMke «rMkØ, òuøke støk{ òý
þu¾ ¼õík yY Mkuðzk, Mkçk{U ¾U[k íkkLk
(1) su ÷kufku Ãktrzík yÚkkoíkT çkúkñý yLku (2) MkLÞkMke íkhefu «rMkØ
Au íkuyku (3) su òuøke yÚkkoíkT fkLkVxk yLku (4) støk{ yÚkkoíkT ½txkhð fhíkk
rþðkuÃkkMkf íkhefu òýeíkk Au íkuyku (5) þu¾¼õík yÚkkoík Vfehku yLku (6)
Mkuðzk yÚkkoíkT siLkkuLkk økkuhS fu Ãkqs yk Mkðo{kt Ãkkuík ÃkkuíkkLkk {ík {kxu ¾U[k¾U[
hnu÷e Au.
yktxe Aqxu Lk ytíkhu, {exu Lk {Lkfk ¾uË,
fk{ ¢kuÄ {Ë ÷ku¼ ðMk, ðõíkk ©kuíkk ðuË.
WÃkhkuõík A yuLkk ytíkh{kt Ãkzu÷e yktxe Aqxíke LkÚke yLku íku{Lkk {LkLkku
¾uË Ãký {xíkku LkÚke. su íku {íkLkk ðõíkk yLku ©kuíkk çktLku fk{, ¢kuÄ, {Ë yLku
÷ku¼Lku ðþ Au yu{ òýku.
rºk¼tøke
(1)
¼x ðuË ÃkZtËk MktæÞk, ðtËk, f{oLk VtËk WÍwoËk,
ykutfkh sÃktËk {wLÞ hntËk ytíkh {tËk {wÍwoËk,
ÃkwLke fÚkk fntËk ÷kuf XøktËk rðf÷ VehtËk ðíkOËk,
MkËTøkwhwfk çktËk çkúñkLktËk Mkk[ fntËk Mkçk ntËk.
þçËkÚko : ¼x-çkúkñý; VtËk-VktMkku; {wLÞ-{kiLk; {tËk-{q¾o; ÃkwrLk-ð¤e;
rðf÷-ÔÞkfw¤; fntËk-fnu Au.
 152 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

çkúkñýku ðuË ¼ýu Au, MktæÞk ðtËLk fhu Au yLku f{ofktzLkk VtËk{kt
VMkkE òÞ Au. fkuE yku{fkhLkku òÃk sÃku Au íkku fkE {kiLk Ãkk¤u Au. yu{kt
{tËçkwrØíkk ytík:fhý{kt {wtÍkE òÞ Au. ð¤e fux÷ktf fÚkk fhe fheLku
÷kufkuLku Xøku Au. íkku fkuE ykSrðfk {kxu ÔÞkfw¤ çkLke ¼e¾ {køkíkk VÞko
fhu Au. MkËTøkwhw yuðk MknòLktË Mðk{eLkku çktËku-rþ»Þ ík{Lku MkðuoLku yk ðkík
Mkkð Mkk[uMkk[e fnu Au.
(2)
MktLÞkMk Mknwíkk r¾Lk Lk ÚkYíkk, rVhík ðøkwíkk sÃk ¾qíkk,
{kÞkfu Ãkqíkk LkøkLk hnwíkk, ÄhLk rð¼qíkk ÄLk Äqíkk,
¼ihð yhq ¼qíkk sÃkík Mktsqíkk htrz Yíkk LkíkhtËk,
MkËTøkwhwfk çktËk çkúñkLktËk Mkk[ fntËk Mkçk ntËk.
þçËkÚko : ÚkYíkk-ÂMÚkhíkk; ðøkwíkk-ðøkkuðkÞ Au; ¾qíkk-¾qtÃku÷k; Ãkqík-Ãkwºk.
su MkLÞkMke çkLku Au. íku WËkMkeLk fu ÂMÚkh Úkíkk LkÚke. søkíkLkk {kÞkYÃke
fkËð{kt ¾qtÃku÷k hnu Au yLku MkLÞMíkLku ðøkkuðíkk Vhu Au. fux÷ktf íkku {kÞkLkk
Ãkwºk fu ÃkAe Ãkqík¤k nkuÞ Au Aíkkt LkøLk hne Lkkøkkçkkðk fnuðzkðu, Ëun Ãkh
¼¼qrík Äkhý fhu Ãkhtíkw íku çkÄw ÄLk Äqíkðk {kxu fhu Au. fux÷kf ¼ihð yLku
¼qíkLku ðþ fhðk òÃk fhu Au. íkku fux÷ktf íkku íÞkøke Aíkkt htzeLke ykMkÂõíkLku
xk¤e þfíkk LkÚke. MkËTøkwhwLkku çktËku çkúñkLktË yk ðkík Mkkð Mkk[e fnu Au.
(3)
søk fkðík òuøke Mkçk rðrÄ ¼kuøke, ytíkhhkuøke yÄ ykuÄe,
{Ë {ktMk ¼¾kuøke ¼qík ßÞkuøke, ÷ßÞk ¾kuøke fk{kuøke;
íkLkfkLk Vxkuøke çkuMkwæÞ nkuøke Vhík nu Ãkqtøke VqftËk
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : fkðík-fnuðzkðu Au; y½-ÃkkÃk; ykuÚke-Xøk-Ãkqs; {Ë-{rËhk;
÷ßÞk-÷ks; Vhkuøke-Vzkððwt; þªøke-yuf «fkhLkwt ðk®sºk.
su ÷kufku ÃkkuíkkLke òíkLku Þkuøke fnuðzkðu Au, íkuyku çkÄe heíku ¼kuøke rð÷kMke
nkuÞ Au. íkuyku ytík:fhýÚke rð»kÞkrËf çkkçkíkkuLkk hkuøkeyku yLku ÃkkÃkLkk Ãkqtò
 Ët¼ - {ËoLk 153
suðk nkuÞ Au. {ktMk-{rËhkLkwt MkuðLk fhu Au yLku ¼qík-rÃkþk[Lkku òÃk sÃÞk
fhu Au. ð÷e ÷ks-þh{ Akuze fk{-ðkMkLkk{kt «ð]¥k hnu Au. ÷kufkuLku ËunË{Lk
çkíkkððk fkLk Vzkðe çkuþwØ çkLku Au. ÃkAe þªøke Vqtõíkk VÞkO fhu Au. MkËTøkwhwLkku
çktËku çkúñkLktË yk íkËTLk ¾hwt fnu Au.
yhq støk{ fnkðu ÷ªøk ÷xfkðu ½tx çkòðu rþð økkðu,
ÃkwLke ¼e¾ {tøkkðu ÃkiMkk Ãkkðu ºkÃkík Lk ykðu íkLk íkkðu,
rVh ïkLk ¼Mkkðu ÷ku f nMkkðu ¼u ¾ ÷òðu ¼h{t Ë k,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : yhq-yLku, støk{-ynª Vhíkk fu h{íkk hk{. ÃkwrLk-ð¤e,
ºkÃkLk-ík]rÃík, ¼h{tËk-¼ú{{kt Ãkzu÷k, ¼h{kÞu÷k.
ð¤e fux÷ktf ÃkkuíkkLke òíkLku støk{ Vhíkk hk{ fnuðzkðu Au. þheh Ãkh
rþð®÷øk ÷xfkðu Au. ½tx çkòðe ‘çkBçk ¼ku÷u’ økkÞ Au. ð¤e ÃkkAk ¼e¾
{ktøke - {tøkkðe ÃkiMkk Ãkzkðu Au, íkku Ãký íku{Lke ík]rÃík Úkíke LkÚke yLku Ëun Ë{u
Au. ð¤e ÃkkAk fqíkhk ¼Mkkðe ÷kufkuLku nMkkðu Au yLku ¼h{kÞu÷k ykðk Ãkk¾tzeyku
¼usLku ÷sðu Au. MkËTøkwhw çktËku çkúñkLktË yk ¾hwt fnu Au.
(5)
yhw Vrfhk Vhíkk f÷{k ¼híkk ytíkh shíkk Lkrn Xhíkk,
SðLkfwt {híkk Mktf Lk Ähíkk swt nh fhíkk Lkrn zhíkk,
çkku ÷ ík çkhçkhíkk ft X Xw f híkk ÃkAe{ Ähíkk Äq { t Ë k
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k, Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : shíkk-Mk¤økíkk; swnh-ÔÞr¼[kh; nwfhíkk-½ku½hku yðks
fhíkk; ÃkAe{-Ãkrù{; ½q{tËk-½qBÞk fhu Au.
ð¤e Vfehku Vhíkk - Vhu Au yLku f÷{k ÃkZu Au. íkuyku rË÷{kt çk¤íkk
nkuÞ Au yLku õÞktÞ ÂMÚkh Úkíkk LkÚke, zhíkk LkÚke. SðLku {khe Lkkt¾íkk Mktfku[
Ãkk{íkk LkÚke. ÔÞr¼[kh fhíkk Ãký zhíkk LkÚke. ftX{ktÚke ½ku½hku fkZe çkzçkzíkk
çkku÷u Au. Ãkrù{ rËþkLku {kÚkwt Lk{kðe Vhíkk Vhu Au. MkËTøkwhwLkkt çktËk çkúñkLktË
yk ¾hwt fnu Au.
 154 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(6)
yk¾ík yrhntíkk stíkk stíkk f{o fÚktíkk ¼h{tíkk,
rð»kÞu ðhíktíkk ft[Lk fktíkk, ytíkh þkíkk Lkrn ytíkk,
yY f{o fhtíkk Lknª zhÃktíkk, Lknª ¼økðtíkk W[htËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k
þçËkÚko : yk¾ík-srík; fktíkk-†e; þktíkk-þktrík.
sríkyku yrhntík yrhntík çkku÷u Au yLku stíkw {hþu stíkw {hþu yu{
fnu Au. ð¤e f{oLke ðkík fne ÷kufkuLku ¼ú{{kt Lkkt¾u Au. íkuyku Ãkt[ rð»kÞ{kt
ðíkuo Au yLku fkt[Lk-fkr{LkeÚke ytík:fhý{kt þktrík Ãkk{íkk LkÚke. yk MkËTøkwhwLkk
çktËk çkúñkLktË ¾hwt s fnu Au.
(7)
fnkðík ðihkøke ÷wçÄÞk ÷køke ytíkh ykøke rºkÞhkøke,
ßðk÷k ðe»k òøke {kÞk Ãkkøke yf÷ ðufkøke rLk¼kuoøke,
çkktÄík Äh çkkøke ÷ßÞk íÞkøke ÄLk yY ZkUøke ÄkhtËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : ÷wçkæÞk-÷ku¼; ykøke-ykøk; rºkÞ-†e; ðufkýe-ðu[e; çkkøke-
çkkøk; Zktøke-ZkUøk; Äkhtzk-Äkhý fhu Au.
fux÷ktf ðihkøke fnuðkÞ Au, Ãkhtíkw íku{Lku ÃkiMkkLkku ÷ku¼ ÷køku÷ku nkuÞ
Au. fux÷kfLku ytík:fhý{kt fk{Lke ykøk ÷køke nkuÞ Au yLku íkuyku †eyku
íkhV yLkwhkøkðk¤k nkuÞ Au. íku{Lku Ãkt[ rð»kÞLke Ík¤ ÷køku÷e nkuÞ Au. {kÞk{kt
håÞk-ÃkåÞk hnuLkkh fux÷ktf y¼køÞkykuLke íkku yf÷ s ðu[kE økE nkuÞ
Au. ykðk Ãkk¾tze ÷kufku íkku rLk÷os çkLke {fkLkku yLku çkkøk-çkøke[k Ãký çkLkkðu
Au. íkuyku ÄLkËku÷ík yLku ZkUøk Äkhý fhu Au. MkËTøkwhwLkk çktËk çkúñkLktË yk
¾hwt s fhu Au.
 Ët¼ - {ËoLk 155
(8)
¼Âõík fu ¼øk÷k Lk Vøk÷k, ytíkh Ëøk÷k rð»k Zøk÷k,
Ëu¾ík xøk xøk÷k, zku÷ík Lkøk÷k rÚkhXð Ãkøk÷k søk Xøk÷k,
çkknh økrík çkøk÷k ytíkh føk÷k ðkfk Mktøk÷k AkzËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k
þçËkÚko : ¼øk÷k-ðu»kÄkhe; Vøk÷k-Vøke sLkkh; ðkfk-íkuLkku.
fux÷kf ¼Âõík fhðkLkku ðu»k ÄhLkkhk yLku ðkíkðkík{kt Vhe sLkkhk íku{s
ytík:fhý{kt Ëøkku hk¾Lkkhk nkuÞ Au. íkuyku rð»kÞ ðkMkLkkLke Zøk suðk, †eykuLke
Mkk{u íkkfe hneLku Lkkøkk ÚkELku VhLkkhk nkuÞ Au. íkuyku søkíkLku Xøkðk {kxu
økýíkhe ÃkqðofLkk zøk {ktzLkkhk Au. íkuykuLke çkkÌk [k÷-[÷økík çkøk÷k suðe
yLku ¼eíkh íkku fk¤k fkøkzk suðk nkuÞ Au. ykðkLkku Mktøk Akuze Ëuðku òuEyu.
yk{ MkËTøkwhwLkk çktËk çkúñkLktË Mkk[wt s fnu Au.
(9)
øk÷ Äkhík {k÷k ytíkh fk÷k rð»ku rçknk÷k r[ík [k÷k,
{sçkqík {Mkk÷k ºkÃkík hMkk÷k, Xkfwh Úkk÷k Ãktz Ãkk÷k,
{Lk ¢kuÄ fhk÷k shík stò÷k, ytíkh Xk÷k {wswoËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k, Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : øk÷-øk¤k{kt; rçknk÷k-çkunk÷; ºkÃkík-ík]rÃík, Úkk÷k-Úkk¤.
fux÷kf øk¤k{kt {k¤k Äkhý fhu Au, Ãkhtíkw ytík:fhý fkçkq nkuÞ Au
íkuyku rð»kÞ-ðkMkLkk{kt çkunk÷ ÚkÞk nkuÞ íkuðk íku{Lkk r[¥kLkk [k¤k nkuÞ Au.
fk{ku¥kusf {Mkk÷k Lkkt¾e ík]Ãík ÚkkÞ íkuðe hMkðk¤e hMkkuE XkfkuhSLkk Úkk÷Lkk
çknkLku çkLkkðe ÃkkuíkkLkk ÃktzLku Ãkk¤Lkkhk nkuÞ Au. ykðk ÷kufkuLkk {Lk{kt ¼hu÷ku
¢kuÄ ðkhtðkh ¼¼qfe QXu Au íkuyku MktMkkhLke stò¤{kt çk¤íkk nkuÞ Au. íku{Lkk
rË÷-rË{køk ¿kkLk rnýk {whÍkíkk nkuÞ Au. yk çkkçkík MkËTøkwhwLkk çktËk çkúñkLktË
Mkk[wt s fnu Au.
 156 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(10)
ði h køkkt Ít z e Ëu ¾ ík ¼t z e, ykík{ ¾t z e ¢{ft z e,
Wh szíkk Ÿze {{íkk {tze, xe÷kt xwtze Ãkk¾tze,
hk¾ík Äh htze Mkçk rðrÄ Atzk ÃkÚkhk ®Ãkze ÃkqstËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : Íktze-Íqtz-xku¤wt; ¼tze-¼ktz; ¢{ftze-f{ofktze; szíkk-y¿kkLkíkk;
ÃkqstËk-Ãkqsu Au.
fux÷ktf ðihkøkeyku Íqtz{kt Vhu Au yLku Ëu¾kík{kt ¼ktz suðk ÷køku Au,
íkuyku ykí{kLkwt s ¾tzLk fhe f{ofktz{kt ÷køku÷k nkuÞ Au. íku{Lkk rË÷{kt yøkkÄ
y¿kkLk ¼ÞwO nkuÞ Au. íkuyku {kun-{kÞk{kt s {tzâk hnu Au. íkuyku xe÷kt-
xÃkfkt fhu Au. çknkh ðuhkøkeLkku Ãkk¾tz fhu Au yLku ½uh htze hk¾íkk nkuÞ Au.
þk†kuLke çkÄe ðkík íÞS {kºk ÃkÚkhk-®ÃkzeLku ÃkqßÞk fhu Au. yk ðkík MkËTøkwhwLkk
çktËk çkúñkLktË Mkk[wt fnu Au.
(11)
Lkkðík s÷ Lkefk Äkhík xefk øk÷ ftXefk íkq÷Mkefk,
yY ®{Xk SÞfk fÃkxe rnÞfk LkkrnLk Xefk {whÄefk,
çkkLkk nhSfk rðf÷ rçk÷efk, ®ffh rºkÞfk rð»kftËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k, Mkk[ fnt Ë k Mkçk nt Ë k.
þçËkÚko : øk÷-øk¤k{kt; SÃk-S¼; ®ffh-[kfh.
fux÷ktf íkku LkefLkwt Ãkkýe òuELku MLkkLk fhu Au yLku fÃkk¤{kt xe÷kt-xÃkfkt
fhu Au. íkuyku øk¤k{kt íkw÷Mke ftXeyku Äkh{ fhu Au. ð¤e íkuyku S¼Lkk {eXkt
yLku rË÷Lkk fÃkxe nkuÞ Au. íkuyku {wh½eLkk çkå[kLke su{ Mkkð y¿kkLke nkuÞ,
Mkkhe heíku ðíkeo þfíkk LkÚke. íkuyku nrhLkwt çknkLkwt Ähu Au, Ãkhtíkw rçk÷kzeLkk çkå[kLke
su{ ÔÞkfw¤ ÚkELku Vhu Au. íkuyku †eykuLkk [kfh yLku rð»kÞ÷tÃkx nkuÞ Au.
MkËTøkwhwLkk çktËk çkúñkLktË yk ¾he nfefík fnu Au.
 Ët¼ - {ËoLk 157
(12)
¼u » kLkfu Äkhe Mkçk{U Ïðkhe, yt í kh ¼khe ynt f khe,
çkku÷ík {w¾ økkhe, hk¾ík Lkkhe, {kÞk Þkhe ÔÞkÃkkhe,
sçk {tøk÷fkhe, økwhw r{ÕÞkhe, ¼ú{ýk xkhe søk VtËk,
MkËT ø kw h w f k çkt Ë k çkú ñ kLkt Ë k, Mkk[ fnt Ë k Mkçknt Ë k.
þçËkÚko : Ïðkhe-¾wðkh; sçk-ßÞkhu; r{ÕÞkhe-{éÞk; VtËk-VktMkku.
fux÷kf ¼u¾Äkheyku íkku çkÄe heíku ¾wðkh ÚkE økÞk nkuÞ Au. Aíkkt
ytík:fhý{kt ¼khu yntfkh ¼Þkuo nkuÞ Au. íkuyku {w¾Úke økk¤ku çkku÷u Au, †e
hk¾u Au, {kÞkLkk Þkhe nkuÞ Au yLku fux÷kf íkku ðuÃkkhe Ãký nkuÞ Au. çkúñkLktË
Mðk{e fnu Au fu ßÞkhu {Lku {tøk÷fkhe yuðk MknòLktË Mðk{e økwhw íkhefu
{éÞk íÞkhu {khe ¼ú{ýk yLku søkíkLke {kÞkLkku VktMkku Ãký x¤e økÞk Au.
yk nwt ¾hu¾h MkíÞ fnwt At.
AÃÃkÞ
økw h w Ãkq h Lk yÿi í k, r{÷u sçk ¼{o r{xkÞu ,
økw ý kíkeík Ëu ¿kkLk, yMkík yøÞkLk LkMkkÞu ,
fYýk ®MkÄw ¢Ãkk÷, nkÚk sçk rþh Ãkh ËeLku
fk÷ ÔÞk÷ rðfhk÷, íkkneMkU rLk¼o Þ rfLku .
MktMkkh rð½Lk Mkçk {uxfU, Ãkkh rfÞk ¼ðLkVtË Mku,
fnu çkú ñ kLkt Ë {{íkk xhe, MkËT ø kw h w MknòLkt Ë Mku ,
þçËkÚko : økwýkíkeík-rºkøkwýkí{f {kÞkÚke Ãkh; ¢{k÷-f]Ãkk fhe; ÔÞk÷-
MkÃko; íkkneMku-íkuLkk Úkfe-íkuLkk ðzu.
MktÃkqýo yîiík yuðk ßÞkhu økwhw {éÞk íÞkhu ¼ú{ýk x¤e økE. rºkøkwýkí{f
{kÞkÚke Ãkh yuðk Ãkh{uïhLkwt ¿kkLk ykÃke yMkíÞ yLku y¿kkLkíkkLku Ëqh fhe.
fYýkLkk Mkkøkh yuðk ¼økðkLku f]Ãkk fhe yLku ßÞkhu {khk {Míkf Ãkh íku{Lkku
nkÚk {qõÞku, íÞkhu rðfhk¤ fk¤ YÃke MkÃkoÚke nwt rLk¼oÞ ÚkÞku. MktMkkhLkk Mkðo
rðÎLkku {xe økÞk yLku ¼ðLkk VktMkk{ktÚke nwt Ãkkh WíkÞkuo. çkúñkLktË Mðk{e ykøk¤
fnu Au fu ©e MknòLktË Mðk{e suðk MkËTøkwhwLku fkhýu {khe MkktMkkrhf {{íkk
x¤e økE Au.
158 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(2) {kÞk Ãkt[f

AÃÃkÞ
fki fhík yÃkðkMk, fku W f yt L k ¾kLk y÷w t L kk,
fku W ¾kík V÷ ft Ë , fku W çkku ÷ ík fku ô {w t L kk,
fkW XkZu íkÃk fhík, fku W f ôÄu rþh Íq ÷ u ,
{Lk¢ík fw t MkíÞ{kLk, {ku û k {khøkMkU , ¼q ÷ u ,
ðkMkLkk ÓËu íÞkøku rðLkk, rðV÷ fhík ðLkðkMk nu,
fnu çkúñ{wrLk nrh «økx çkeLk, Mkçk {kÞk fu ËkMk nu >>1>>
szeÞkt çkq x e òu Þ , fku Þ fer{Þk çkLkkðu ,
fknw f u ðMk ðeh, fku W Mk{ MkkLk søkkðu ,
fku W f Lkkøkk rVhík fku W f íkkÃkík rLkík Äq t L ke,
fku ô f {Lkfe fník, fku W fnu nw E hw nw r Lk.
Ärh ¼u»k ¼uË ÃkkÞu çkeLkk, {hík ¼q¾ yhw ÃÞkMk nu
fnu çkúñ{wrLk nrh «økx çkeLk, Mkçkú {kÞk fu ËkMk nu >>2>>
y{ú e çkrs fhík, ½ku h fku W nku í k y½ku h e,
fku W f ðk[k rMkÄ, Ëu í k ÄLk Aku h kAku h e,
fku W f fhík s÷Mku L k, fku W f Ãkkðf {ne Ãku M ku ,
fku W f Ãkeðík Ãkki L k, økw V k røkrhðh {ne çku M ku ,
ÃkuMktík fkuWf Ãkkíkk÷{®n, Wzík fkuW ykfkþ nu,
fnu çkúñ{wrLk nrh «økx çkeLk, Mkçk {kÞk fu ËkMk nu >>3>>
fhík Mkhku Ë k Vq x , fk÷fcLkfw t çkkÄu ,
Ezk ®Ãkøk÷k ykrË, Ãkt [ ¼q í kLk Mðh MkkÄu ,
{ú í kf Sðkðík fku Þ , fku Þ rðãk Mkçk òLku ,
rLkfx Ëu ¾ kðík Ëq h Ëq h fw t rLkfxnª ykLku ,
LkðrLkrÄ yhw yü rn rMkrÄ, hník rLkhtíkh ÃkkMk nu
fnu çkúñ{wrLk nrh «økx rçkLk, Mkçk {kÞk fu ËkMk nu. >>4>>
 Ët¼ - {ËoLk 159
fhk {kík fku W fhík, fku W f søk rMkØ fnkðu ,
fku W f MkkÄík fÕÃk, Shý òu ç kLk Ëhþkðu
fku ô rn{k÷Þ øk÷ík, fku W f røkh ðhíku røkhne,
fku W f fkþe òÞ, Äkhe fhçkík rþh {hne,
{w¾ [kh ðuË yhw þk† »kx, ynku rLkþ h¾ík yæðÞMk nu,
fnu çkúñ{wrLk nrh «økx çkeLk, Mkçk {kÞk fu ËkMk nu. >>5>>
þçËkÚko : fki-fkuE; y÷wtLkk-{ku¤wt; {eXk rðLkkLkwt, {wtLkk-{kiLk; fkZu-yuf
Ãkøku; {Lk¢ík-{Lk{kt ykðu íku; fe{eÞk-fhk{ík; [{ífkh; hw-yLku; nwLke-ÚkLkkh;
çkrs-ðúòu÷e; s÷MkuLk-s¤MkiÞk; fqx-fkuÞzku-Lk Mk{òÞ íkuðwt; fhk{kík-fhk{ík,
[{ífkh; fÕÃk-fkÞkfÕÃk; »kxT-A.
•
 160 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

10
rððuf ®[íkk{ýe

ykÃkýk íÞkt yLkuf Mktík frðykuyu ‘ytøk-«fkh’Lkkt fkÔÞkuLkwt MksoLk fÞwO

Au. yk ytøk þçËLkku yÚko yðÞð fu ¼køk ÚkkÞ Au. Ãkhtíkw yk fkÔÞ{kt {nËTytþu
yk þçË su-íku rð»kÞLkk ÷ûkýkuLkk Mkt˼o{kt «Þkuòíkku òuðk {¤u Au.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{eLkk rðÃkw÷ MkkrníÞ MksoLk{kt rðr¼LLk «fkhLkk
ytøkku ykÃkýwt æÞkLk ¾U[u Au. íku{ýu çkúñrð÷kMk{kt ðeMk sux÷k ytøkku çkúñkLktËLkk
Lkk{k[hýÚke {qõÞk Au. ßÞkhu «Míkwík rððuf ®[íkk{ýeLkk ytøkku ‘©ehtøk’Lkk
Lkk{u Au.
{q¤e {trËhLkk økútÚk ¼tzkhLkk sqLkk [kuÃkzk{kt rððuf-®[íkk{ýe nMík«ík
Mk[ðkÞu÷e {k÷q{ Ãkzu Au. yk [kuÃkze{kt yLÞ ytøkku MkkÚku «Míkwík økútÚkkuLkk
ytøkku Ãký òuðk {¤u Au. su{kt «kht¼u ‘yMkkhfku ytøk’ ykÃku÷ Au. yk{kt
‘yMktíkfku ytøk’ {wÏÞ Au. [tÿkÞýk AtË{kt ÷¾kÞu÷k yk ytøkku{kt Mksofu
 rððuf ®[íkk{ýe 161
Ãkk¾tze, ZkUøke, ÷u¼køkw, ÿÔÞ yLku †e ÷ku÷wÃk MkkÄwykuLku ¾wÕ÷k Ãkkze Mkk[k
MktíkLke «ríkck fhe Au. frðLkku økútÚk h[LkkLkku {wÏÞ WÆuþ Mkkh-yMkkh yLku
Mkk[k-sqXk{ktÚke rððuf fu¤ððkLkku nkuE, ‘rððuf ®[íkk{ýe’ Lkk{ ykÃÞwt Au.
ynª su ytøkkuLke [[ko fhe Au. íku Lke[u «{kýu Au :
¢{ ytøk MktÏÞk
(1) MkkhyMkkh fku ytøk 9
(2) yMktík fku Mktøk 97
(3) Vfeh fku ytøk 10
(4) økwhwËuðfku Mktøk 20
(5) Mkwh{kfku ytøk 10
(6) MkkÄwfku ytøk 11
(1) Mkkh yMkkhfku ytøk

(AtË [tÿkÞkýk)
©e htøk fnu çku yË÷ðkík fnw yuf rððuf rð[khfe
sð rík÷ ¼h Lkrn sw X nku L k ¼ð Ãkkhrf,
MkíÞfw t ®LkÄk Mk{Í ¢ku Ä {ík rfrsÞku ,
nhnkt ©ehtøk íkk÷ yË÷ íkunefef Äkh Wh r÷Syku. >>1>>
ËrÄ {Úk Äíkfw t ÷u A e AkMk íkS rËSÞu ,
A÷fk Ëq h rçknkÞfu [kð÷ r÷Syu ,
yu M kU Mkkh yMkkh søkík{U òrLkyu ,
n0 yMkík Mkku r[¥k rðMkhkÞ MkíÞfwt {kLkeÞu. >>2>>
Mk{Íkðík nw t heík Mkku Mkkh yMkkhfe,
Þkfw t ®LkËk Mk{Íík Mkku Lkh Lkkhfe,
MkÂå[ {ku n h MkhkV Ãkh¾fU ÷ník nu ,
n0 yuMku Mk{Íq Mktík çkkík MkíÞ fník nu. >>3>>
 162 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

MkíÞ fw t fneÞu yMkík Mkku ®LkÄk òrLkÞu ,

yMkíÞ Mkík yu f íkku ÷ Lk fneyu çkkt r LkÞu ,
òfw t su M kk fník sÚkkhÚk çkkík nu ,
n0 MkkhkMkkh rððu f økú t Ú k Mkçk økkík nu . >>4>>
[ku h [ku h fe çkkík fnu fw L k çkknu h e,
sçk Ëu ¾ u Mkknw f kh fhu íkçk ònu h e,
»kx Ëþo L k ¼yu yu f Mkku rð»ku rð[khfu ,
n0 òfw t Mkíkøkw h w çkk÷ fník Ãkku f khfu >>5>>
Mkçku rºkÞk Lkrn Mkíke Mkçku Lkrn Mkq h nu ,
ÃkkhMk Mkçk Ãkk»kkt L k fnu Mkku fT h nu ,
xfu Mku h Mkçk yu f ðMíkw Lkð íkku ÷ eÞu ,
n0 Mkçku ¼u»k Lkrn Mktík MkíÞ {w¾ çkkur÷Þu. >>6>>
Mkkt E Þk ÃÞkhk MkíÞ yMkíÞ Lk ¼k¾nw t ,
ðhý yk©{ ðu ð kh fk{ Lkrn hk¾nw t ,
Mkw ¾ {kLkku ðk Ëw ¾ Vhf Lkrn Ëku Þ Mku ,
n0 hkS [rnÞu hk{ fk{ fÞk fku Þ Mku . >>7>>
òLk ÷u n w Mkt í k heík yu f kËþ ft Ë Mku ,
økeíkk rLkþ rËLk økkík hneíkk Vt Ë Mku ,
Mkkr¾ ÃkËfu {kt Þ e ÷¾u økw L k Mkt í kfu ,
n0 {u yçk fnw t Mkw L kkÞ «fkh yMkt í k-fu >>8>>
rðÄLk ËeÃkfw t «økx Ëu r ¾Þu ÃkðLkfk,
Lkðk yt f w h fw t rðÄLk yòfu økðLkfk,
ßÞw t n e yòfw t rðÄLk ÔÞk½ú Lkhðu » kfk,
n0 íÞwtne søkíkfwt rðÄLk ¼õík yY ¼u»kfk. >>9>>
þçËkÚko : Mkkh MkMkkhfku Mktøk : yË÷-¾hwt; Þkfwt-suLke; nkuLk-nkuÞ;
sÚkkhÚk-ÞÚkkÚko-ÞkuøÞ; ÷uAe-÷ELku, ftË-ynª MftÄ; r÷nkÞfu-fkZeLku; yò-
çkfhe.
rððuf ®[íkk{ýe 163

(2) yMktíkfku ytøk

Sýe {k÷k ft X fu ysçk Wíkkhfu ,
ËhÃký{U {w ¾ Ëu ¾ fu rík÷f Mk{khfu ,
fksw fku h fÃkk÷ fu ¾w t x ík [eÃkeÞu ,
nhnkt ©ehtøk ðu~Þk ßÞqt {Lk rðf÷ nhý Ãkh ÄLk rºkÞu. >>1>>
çkknh {k÷k rík÷f fíkhýe yt í khu ,
Ãkh ÄLk Ãkh rºkÞk fks søkík{U rð[hu ,
{Lk{kt [rnÞu {kLk ¾kt L k Ãkw h e ¾kt z fk,
n0 økkðu Mkw t Ë h økkt L k æÞkLk Wh hkt z fk. >>2>>
¼õík{k÷ ¼Lk ÷u í k Y ykðu økkðLkk,
rþÏÞk økw Y fu ÃkkMk fu ÷ku f rhÍkðLkk,
søk [u í kkðLk fks fu Ãkw M íkf ÷u Vhu ,
n0 hkt z e Akt z e Ëu ¾ íkknkt òÞ Wíkhu . >>3>>
Lkðrh YÃk LkðeLk nkÚk Ãki M kk Mkne,
òfu Ähfu çke[ [÷ý Lkhfk Lkrn,
yu M ke yu M ke Ëu ¾ Lksh{U hkr¾Þkt ,
n0 íkkfu ykøku fník þçË yY Mkkr¾Þkt . >>4>>
Mkw L Þk íkw { khk ¼kð ykyu nu ËhMkfw t ,
n{nrh ßÞq t f e fÚkk fník Lkrn Ãkw h w » k fw t ,
Lkhfk rnÞkt fXku h rn [÷ý fw Z t ø k{U ,
n0 «u { ¼Âõík yrík nku í k {kEfu Mkt ø k{U , >>5>>
ykyku {kE íkku Þ çkkík fnw t fu øÞkLkfe,
ykMkLk Ãkh yu f kt í k ykðLkkt ËkLkfe.
rË÷fu ¼eíkh ½kík ðkík {w ¾ hk{fe,
n0 {kE {kE fne çkku ÷ kík Y Lksh nhk{fe. >>6>>
164 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

¼hík¾t z fu {kt E ¼Þu ÄLk {kLkðe,

íkk{u rºkÞrf Ëu n yrÄf frh òLkðe,
Mkt í kLkfku yt ø k Mkt ø k fhu Mkku E ©u c nu ,
n0 yu u M kk Ëu WÃkËu þ Mkku ÃkkS ¼ú ü nu . >>7>>
WÃkrLk ¼Âõík ¼kð {u n u h fhíkkhfe,
yçk Lkrn h¾eÞu ÷u þ ÷ks Mkt M kkhfe,
yhÄ hkík yu f kt í k Mkt í k fw t Mku ð Lkk,
n0 yu u M ke fnðu çkkík Mkku økt z f xu ð Lkk. >>8>>
ÄLk nu rðÄðk Lkkh sLkw f u {t L kfw t ,
SLk nrhsLkfu yhÚk ÷økkÞk íkt L kfw t ,
hMkçkMk MkkÄw MkkÚkfu ÷u ð u hkMkze,
n0 yu u M kk {knkík{ økkík Mkku ¾kðík ¾kMkzk. >>9>>
fçknw {Lkfu {kt E y¼kð Lk ÷eSÞu ,
{Lk ð[ ¢{ frh xu ÷ Mkt í kfe feSÞu ,
yÃkLkk íkLk Ëu Mkw ¾ e Mkt í kfw t hϾLkk,
n0 yuurMk çkeøkze çkkík fhu{u Mkku fw÷ hϾLkkt. >>10>>
fk{e nku ð u Mkt í k f] » ý ßÞkU òLkeÞu ,
÷ku r ¼ ¢ku Ä e ðk{Lk Lk] ® Mkn «{kLkeÞu ,
yu u M kk Ëu WÃkËu þ rºkÞk ÄLk EA nu ,
n0 fk{e ¢ku Ä e hq ÷ku ¼ e nku ð u Mkku Lke[ nu . >>11>>
MkkÄw Ãkh{ ËÞk÷ ËÞk rË÷ Ähík nu ,
íku h e ¼Âõík òLkfu MkÃkhMk fhík nu ,
Mkçku Ëkt L k{U W¥k{ íkLkfk Ëkt L k nu ,
n0 yuuMke fnðu çkkík Mktík Lkrn Lkrn MðkLk nu. >>12>>
Ãkq h ð Ãkq L ÞMku nku í k nu MkÃkhMk Mkt í kfk,
yu n e yMk÷fe heík hnMÞ yu f kt í kfk,
ðx÷kÞu ÄLk ÷u í k rþ¾kðu fk{nu ,
n0 rLkù Lkkrn Mkt í k Mkku Lke[ økw ÷ k{ nu . >>13>>
rððuf ®[íkk{ýe 165
ÄLk nu yu M ke LkkÞo sLkw f u Sðfw t ,
Mkt í kLk Mku ð k fks íkßÞk rLks Ãkeðfw t ,
MkßÞk ¾q ç k rçkAkÞ Mkt í k Mkt ø k Mkq r íkÞkt ,
n0 yu u M kk Ëu ð u ¿kkLk Mkku {køku sq r íkÞkt , >>14>>
Mkt í k Mkt ø kkÚku fk{ Mkku fk{ Lk òLkLkk,
Mkeík «MkkËe yLík Mkku yLLk Lk {kLkLkk,
Mkt í k «MkkËe Ëu n Mkku Ëu n Lk Ëu ¾ Lkk,
n0 yu u M kk Ëu ð u ¿kkLk Mkku ÃkkS ÷u ¾ Lkk. >>15>>
÷w ¾ e ¼Âõík fhík Mkçku ðú í k Lku { fe,
fku W Lk òLkík heík «økx Þn «u { fe,
¾kLkk ÃkeLkk ¾q ç k þe¾kðu ¾u ÷ Lkk,
n0 WMk ÃkkSfu rþ»kfu òw r ík {u ÷ Lkk, >>16>>
fÞk Lkkhe{U ÃkkÃk fknu f w t íÞkøkeÞu ,
n{ íkku Mkt í kLk fks ÿÔÞ çke {krøkÞu ,
[rnÞu {Lk Mkkçkq í k Ëu n fw t fÞk ÷øku ,
n0 yu u M ke fne fne çkkík hq ÷ku f Lkfw t Xøku . >>17>>
fr÷{U nku Þ øku Ãkt Ú k ÷ku f ¼h{kÞøku ,
nrh nÚkku n Úk «økx «{ký r{÷kÞøku ,
fLkf fk{rLk {kLk MðkË íkS rVhík nu ,
n0 n{ si M ku f w t Ëu ¾ fu nkt r Mk fhík nu . >>18>>
¼õík{k÷{U çkkík ¼q à k nrhËkMkfe,
ðkfe ft w ð he rfLk Mkt í kMku ykMkfe,
Ëku L kw t Mkq í ku Mku s rË÷ ¼h Ëu ¾ fu ,
n0 ËeLke þk÷ yku Z kÞ ¼køk çkz ÷u ¾ fu , >>19>>
yu f MkkÄw hnu îkh fku W þknw f khfu ,
÷u økÞku ¼q » ký [ku h e Ãkw º kfw t {khfu ,
Mkku ðu ~ Þkfw t rËLk Mkt í k f] í k òrLkÞku ,
n0 íkçk ÷køkku rÃkAíkk Lk Mkku {Lk{u çkkrLkÞku >>20>>
166 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yÃkLke rºkÞfw t fník yÃkLk ¼q ÷ u Mkne,

rð»ku ¼ku ø kfe ¾çkh Mkt í kfe Lkkt ÷ ne,
Mku ð k{u ¼E [q f yçku fnk feSÞu ,
n, Ãkw º ke yu n e ÃkhýkÞ Mkt í kfw t ËeSÞu >>21>>
Ãkw º kefw t ÃkhýkÞ hÏÞku Äh MkkÄfw t ,
{kLÞku Lkrn {Lk{kt n e Mkt í k yÃkhkÄfw t ,
yu u M ke ¼Âõíknku í k Mkw L kku Mkçk çkkEÞkt ,
n0 ¼õík{k÷fe hnMÞ Mkku çkkt [ Mkw ý kEÞkt >>22>>
yu u M kk ¾ku x k økú t Ú k Mkw L kkðu çkkt [ fu ,
÷ku f Lkfw t ¼h{kÞ ÷u í k ÿÔÞ ò[fu ,
[kník yt í kh{kt Þ Mkku rð»ku rðfkhfw t ,
n0 hk{ hk{ {w ¾ çkfu íkfu ÃkhLkkhfw t >>23>>
íkçk fku W çkku ÷ e yu f [u ÷ e {ku Þ rfSyu ,
ík{fku Ãkh{ ËÞk÷ nkÚk þeh ËeSyu ,
òíku nku Þ fÕÞký Mkku {u h u Sðfkt ,
n0 MkçkMku x¤u MkLku n Ãkw º k ÄLk rÃkðfk >>24>>
ÄLk{kEfw t [ku x ÷øke ði h køkfe,
íku h e Mkw h ík ¾q ç k Mkt í kfu ÷køkfe,
íku h u MkÃkhMk Mkt í k çkku í k Mkw ¾ ÃkkÞøkk,
n0 yu u M kk Ëu WÃkËu þ Mkku s{Ãkq h òÞøkk. >>25>>
n{ nòY rfLk nu [u ÷ k [u r ÷Þkt ,
òøÞk {u Ãkw n w [ kík nu Ãki M kk Úku r ÷Þkt ,
fhík nu Mkt í k f÷ku ÷ ¾w þ e íknkt ¾kík nu ,
n0 yÃkLku MðkhÚk fks ÷ku f ¼h{kíknu . >>26>>
økw h w ÄLke{U ¼u Ë fçkw Lkrn hϾLkkt ,
MkkÄw sLkfu Mkt ø k «u { hMk [ϾLkkt ,
òw  õíkMku S{kÞ «MkkËe r÷Syu ,
n0 yhÄhkík yu f kt í k Mku ð rLkíÞ feSyu >>27>>
rððuf ®[íkk{ýe 167
[rnyu yu f Lkkr¤Þu h hw à ki Þ k hku f zk,
Ãkq ò Ãkkºke fks Ãkkt [ Ëþ Ëku f zk,
Ëþ nkÚkLkfu Ëku Þ ÃkLkk÷u Ãkku í keÞu
n0 yu f rÃkAku h e yð÷ yð÷ Ëku W Äku í keÞu >>28>>
yu í kLkk [rnÞu yðMk ÕÞkyu rçkLk Lkkt [÷u ,
ÃkeAu íku h e Ãknw t [ yrÄf nku Þ íkku ¼÷u ,
hk{ íkkhf {nk{t º k fnu ø ku fkLk{U ,
n0 yku h hnMÞfe çkkík Mk{sLkk MkkLk{U >>29>>
yu u M ku Ëu WÃkËu þ fhu ÄLk yu f Xk,
ÃkeAu søÞk çkkt Ä fhu Lkkýkðxk,
[u ÷ k fh Ëku W [kh fu økki ð kt ½ku r zÞkt ,
n0 fk{ fks fh òÞ îkhrf Aku r zÞkt >>30>>>
Ãkku n ku h hkík ÷u Lkkðík Mku ð k fhLkfw t ,
Äw L ke h¾u ľkÞfu nku f k ¼hLkfw t ,
søkk hk¾ík þkV ¼hu s÷ {kx÷k,
n0 økk{ ÄLkefu fks rçkAkðík ¾kt x ÷k >>31>>
Ãkx÷kýefu fks «MkkËe {u ÷ ðu ,
ðkfu Lkkt L ku çkk÷ økku Ë {u t ¾u ÷ ðu ,
nu í k fhu Äh çku þ fu Aku h k ®n[fu ,
n0 çkkt Ä u Äkøkk {t º k Ãkxu ÷ fe ¼U M kfu >>32>>
{eXk [hýk{] í k òÞ ÷u Ëkt L kfe,
Ãkkzkfw t s÷ Ãkkík çkkík fhu ¿kkLkfe,
ðkt f u çkå[u çkk÷ Mkku òLku ykÃkLku ,
n0 {kEÞkt f w t rþ¾kðík Akt L ku ÚkkÃkLku >>33>>
Ãkxu ÷ ykðíkk Ëu ¾ rçkAkLkk ÃkkÚkhu ,
{kLk ¼ku ø k «MkkËe nkÚk{U ÷u Ähu ,
Íx nku f k ¼h Ëu í k çkkík fhu nu í kfe,
n0 h¾u ¾çkh rËLk hu L k Ãkxu ÷ fu ¾u í kfe >>34>>
168 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yAu yAu ÷ku f økk{fu sçk {÷u ,

fhík ykÃkfe çkkík íkknefu ykøk÷u ,
{nkík{ òLkík Lkrn n{khk økk{ {u t ,
n0 n{ Lkðhk Lkrn hníknu ykXku ò{{U >>35>>
Xkfw h fu r÷Þu ÷ku x Ë÷ík nu hkík{U ,
fhe hMkku E ¼ku ø k Ähu Ãkh¼kík{U ,
rËLk{kt Þ Ëku Þ ðkh søÞk Þn Ízík nu ,
n0 Äq r Lk Ãkkt L ke fhLkrn Mkt ß Þk ÃkXík nu . >>36>>
Ãkq ò WÃkh «eík Lkrn Þk Ëu þ {U ,
Ëu Ï Þk Úkk yu f Xku h fT ÷ kLku Ëu þ {u ,
fr÷{u ¼Âõík ¼kð Lkkhefe òík{U ,
n0 {kEÞkt Mk{Íík çkku í k ¿kkLkfe ðkík{u . >>37>>
ykÞu økÞu f e xu ÷ {kt z fh fhík nu ,
Xkfw h ykøku ¼ku ø k çke ÷q ¾ k Ähík nu ,
AkMk rðLÞk Mkçk Mkt í k Ëw ¾ e yrík nku í k nu ;
n0 Mkkf çkkffe fku h çke þkt f z çkku í k nu . >>38>>
íkçk çkku ÷ u ðu ÷ku ø k çkkðk Mkçk ykÞøkk,
nrh{t r Ëhfk fk{ Mkku nrh [÷kÞøkk,
íkw { yu u M ku ÃkhçkeLk hnu fq L k {÷f{U ,
n0 Mkt æ Þk xkýu økkík nku yrík n÷f{U , >>39>>
n{ íkehÚk çknw rfÞu rVhu [nw Äk{{U ,
{nkík{ òLkík fku L k n{khk økk{{U ,
n{fw t íkku Þk {÷f fAw Lk Mkku n kík nu ,
n0 íkw { su M ku fe {ku ç kík íkS Lk òík nu . >>40>>
n{ zku ÷ u çknw Xku h Ëu þ çknw Ëu ¾ Þk,
søkLLkkÚkfu {kt Þ çkku í k rËLk {u hÞk,
{w õ íkk {nk «MkkË r{÷u rLkíÞ ¾kLk fw t ,
n0 çkknh çkku í k ¾w ÷ kMk Mkku Íkzu òLkfw t . >>41>>
rððuf ®[íkk{ýe 169
søkLLkkÚkfe rhíÞ Lkrn fnw søkík{U ,
ðhý yZkhne S{ík yu f ne Ãkt ø kík{U ,
¾kLkk ÃkeLkk ¾q ç k nðu ÷ e ¾krMkÞkt ,
n0 Ëku nòh Ëhçkkh {ne Ëu ð ËkrMkÞkt . >>42>>
{kEÞkt çkku í k MðYÃk çkt ø kk÷u Ëu þ {U ,
fh {t s Lk rLkík íku ÷ ÷økkðu fu þ {U ,
ðkfu Ãkw h w » k ËÞk÷ Mkku Eh¾k Lkkfhu ,
n0 MkkÄw ½h{u nku Þ òu Þ rÃkAk rVhu . >>43>>
økki ð k ¼U M kku çkku í k Ëu þ {U yrík ¼÷e,
çkz ÃkeÃk÷fu ð] û k hw ykt ç kk ykt ç k÷e,
{rA Mkçkne ¾kík {÷ffe heík nu ,
n0 ÃkhËu þ efw t Ëu ¾ fhík yrík «eík nu . >>44>>
çkt ø kk÷k Mk{ {w ÷ f Lk Ëu Ï Þk Ëq M khk,
ÃkkLke WÃkÞo íkhík Mkw çkku í k rLkrf Ähk,
[kð÷ çkkhne {kMk íknkt rLkÃkst í k nu ,
n0 ðkfu ðkMke ÷ku f çkku í k ÄLkðt í k nu . >>45>>
Ëq Ä Ënªfk çkku í k Ëu þ {U ¾kðLkk,
Xkfw h Xkfw h frn Mkt í k çkku ÷ kðLkk.
Mkt í k òík r{s{kLk Ãk÷t ø k ½h ÃkkÚkhu ,
n0 fhík «kLk fw h çkkLk Mkt í kfu WÃkhu . >>46>>
økk{ økk{ «rík ¾u í k Xkfw h fu ðkrzÞkt ,
nÚk rLkrþ ËMk rðMkfu ¼U M kkt XkrzÞkt ,
½ku z e økki ð kt çku ÷ Mkt í kfu økkrzÞkt ,
n0 Ëq Ä Afe Ëku z t í k {t r Ëh{U ÃkkrzÞkt >>47>>
yu u M ke fh fh çkkík Mkw L kkðu ÷ku f fw t ,
Mkt í kLk Mku ð k fks sLkkðu þku f fw t ,
Ãkh{khÚkfu Lkk{ çkku ð kðík ¾u í k nu ,
n0 òu fku W {køkLk òík ÷ku ÷fze ÷u í k nu . >>48>>
170 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

íkehÚkðkMke fks hkçk çke yÄ [ze,

¾kðu ¼h ¼h Ãku x ykÃk ½e ¾e[ze,
òu fku E {køku yrÄf íkku Ëu ð u økkr÷Þkt ,
n0 h¾u xu ÷ ðe fks fu þu ð Mkw ð kr÷Þkt . >>49>>
íkehÚkðkMke {kE nku ð u òu hk{fe,
yt í kh MkkÄw yð÷ n{khu fkt f e,
[q [ ðíkkt fhe íkkt n e ¾ðkðu [q h {kt ,
n0 ykMkLk fh yu f kt í k çkku ÷ kík nsq h {kt . >>50>>
òøÞkt Äkhe {knt í k yçku yu f òíkfu ,
¾w ð kh nhkr{ ¾hu ¼hu Mkçk ½kíkfu ,
÷w ç kÄe nku Þ ½h{kt Þ hÌkk ÷ku ¼ kÞfu ,
n0 yçk h{íkk fe çkkík fnw t Mk{ÍkÞfu . >>51>>
Ëw t ø ku r{÷ ËMk ðeMkfu çkkt r Ä {t z ÷e,
y¿kkLke yzçkt ø kfu ¼khðk yxf÷e,
Mkk¾e ÷eLke þe¾ WËhfu ¼hLkfw t ,
n0 [k÷u rík÷f çkLkkÞ {w ÷ f{u t rVhLkfw t . >>52>>
yu f çkLku {kt n e {nt í k hw Mku ð f Ëq M khk,
søkfw t Äw í kík ¾kík {nk ¾÷ {Mkfhk,
÷xÃkx xefe ÷økkÞ {kEMkU sE r{÷u ,
n0 fnu ÷k÷fw t çkk÷ ¼ku ø k çkeLk Lkkt [÷u . >>53>>
rðhfík ðkfu Lkk{ ykMkÂõík yt í khu ,
Ãku x ¼hLkfu fks fÃkx yríkþu fhu ,
fnðu f e fAw yku h fhLkfe yku h nu ,
n0 {u n rh ÄLkfw t Ëu ¾ hnu Lkrn íkku hnu . >>54>>
yu f yu f ËhÃký yð÷ Úku ÷ eÞkt ík÷ffe;
òLku òw  õík heík Mkçku n e {÷ffe;
çkknh ¼u » k økheçk {kt n Xøk ¢ku Ä fu ,
n0 þçË ft X fh÷u í k ÷ku f fw t çkku Ä fu ; >>55>>
rððuf ®[íkk{ýe 171
{kEÞkt çku M ku ÃkkMk økkík íkçk íkkt L k{u ;
çkkçkw ykðík Ëu ¾ fu çku M ku æÞkt L k{u ;
Ãkw h e rþhk ¾kÞ çkLku hnu ÃkrêÞu ,
n0 ÷ku f nku Þ Lkrn fku Þ íkku ykðu ÷rêÞu . >>56>>
yt í khfÃkx yíkt í k ¼hkU M ke çkkíkfu ;
rðÄ rðÄ fhík çk¾kt L k {kEfe òíkfu ,
[ki f k çkhíkLk {kt s fu h¾u [xkÃkxe.
n0 ¾kÞ ÃkeÞ çkLk òÞfu fhík ¾xk Ãkxe. >>57>>
r÷Þu Mk{hýe nkÚk Ähu Ãkøk òu Þ fu ,
yt ø k Ãkh hk¾u ð† fu Wßð÷ Äku Þ fu ;
ykyku hk{S çku X ku ykMkLk WÃkhu ;
n0 yu u M ku nu í k Ëu ¾ kÞ søkíkfw t ðþ fhu . >>58>>
Mkçku økkt { fu ÷ku f çki X nu ½u h fu ,
yku h økú k {fe çkkík Mkw ý kðu xu h fu ,
yu f fT ÷ kLkk ¼õík çkzk WËkh nu ,
n0 si M kk ykÃk WËkh íkMke ½h LkkÞo nu . >>59>>
{kE çkze ¼krðf fT ÷ kLku økk{{u ,
ykX Ãkku h ÷u ÷ eLk hník nu Lkk{{U ,
[íkw h ¼r÷ Lkrn òLk Ëu í k økw ý ðt í kfw t ,
n0 yu f yu f [Ëh yku Z kÞ S{kðík Mkt í kfw t . >>60>>
MkíkðkrË þknw f kh V÷kLku Mknh{U ,
¾kt z ¼kík Äú í k Ëu í k ykík sçk ÷nh{U
Xkfw h Sfw t ¼u x çke yAe Ähík nu ,
n0 WMkfu Äh{U {kE Mkku ÃkkW{U Ãkhík nu >>61>>
yu f yu f ft X e ÷u n w {kE íkw { yrAÞkt ,
h¾ku øk÷u { U hku s Mkw þ ku r ¼ík MðrAÞkt ,
çkzu Ãkw h w » kfk nkÚk Lk rÃkAk Xu r ÷Þu ,
n0 òu Ãkku n ku [ u Mkku ¼u x ÷u ykøku {u r ÷Þu , >>62>>
172 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

rðhfíkzkt f e heík frn rðMíkkhfu

çkøk÷k ßÞw t hnu çku M k æÞkLk áZ Äkhfu ,
ðkfk ¼w ÷ E Mkt ø k fçkq Lkrn rfSÞu ,
n0 yçk ¾k¾efe rhík fnw t Mkw ý e r÷SÞu , >>63>>
Yt z {q t z yrík heMkfu þeþ sxq r hÞk,
rLkík «íku ¾k¾ ÷økkÞfu feLke ¼q r hÞkt ,
yçku íkçku fe çkkík fAw f {w ¾ ykðze,
n0 [ÕÞk [u í kkðLk ÷ku f nkÚk ÷u Ãkkðze. >>64>>
yu f çkLku {rn rMkÄ Mkku yLLk Lk ¾kðne,
Ëq s u MkkÄf nku Þ fu {rn{k økkðne,
¼u ÷ u nku Þ ËþðeMkfu [k÷u h{ýfw t ,
n0 òw  õík fhfu {k÷rÃkÞkhu s{ýfw t , >>65>>
yu f fXkhe yð÷ ÷ku n fk r[Ãkxk,
çkkÄu ¾q ç k çkýkÞfu {kÚku Ãkh sxk,
çkk÷kçkk÷k fník Y [k÷k r[¥k{u ,
n0 òLku Lkrn yzçkt ø k {ku û kfe heík{u t . >>66>>
{w t s nw t f k ykzçkt Ä sçkh yu f f{h{U ,
fkc Mkku Ãkkhk ft X fu çkku ÷ u økh{{U ,
¼kt ø k Äíkq h k ¾kÞ fu økk÷kt ¼t r ¾Þkt ,
n0 [k÷u Akrík fkZfu hkrík yt r ¾Þk, >>67>>
yçku fnkt øÞk Aku h k EÄh ykWçku ,
økktsu fe yuf yuf [÷{ Mkku íkwhík çkLkkWçku,
s÷Ëe fh fÞk EÄh WÄh òu í k nu ,
n0 ík÷çk ÷øke nu çkku í k ¼sLk Lkrn nku í k nu . >>68>>
çkk÷kSfw t yks ¼Þk nu ykt f T h k,
¾q ç k {he {kt n e Lkkt ¾ fu rfsu VkVhk;
¼kS íkr÷Þku yð÷ {þk÷k zkhfu ;
n0 økh{ ÷økkÞku ¼ku ø k íkw h ík Wíkkhfu . >>69>>
rððuf ®[íkk{rý 173
[÷ku çkzu WMk Mku n h LkrËÞu òÞfU ,
hnLkk yð÷ ne heíkfu ¾k¾ ÷økkÞfu ,
¾kLkk hku x e ¾q ç k fÌkk ½e þfhMku ,
n0 Ëw r LkÞkt L kfw t Äw r ík ¾kE su {fhMku . >>70>>
ÃkrLknkrhLkfu ½kx ðkx{u ykE Ãkzu ,
Äq r Lk Ëu í k ľkÞ Lk yku Z u ÷q ø kzu ,
ykMkLk hk¾u çkkÞo ðú r ík íkku økk{{U ,
n0 ¼sLk yLLkfk nku L k ykXw n e òt { {U . >>71>>
çkkçkw Ãkw A u ykÞ íkçku Ãk÷ ¾ku ÷ nu ,
Äehk hne fu yu f {kneMku çkku ÷ nu ,
n{ ykfkþe ðMík Ähík Äkhfu hník nu ,
n0 yLkkMkw h ík fku n w Ëu í k íkku ¼ku s Lk ÷ník nu . >>72>>
yu çkkðkS rMkØ yLLk Lkrn ¾kík nu ,
Mkkfh ÃkU z k Ëq Ä r{÷u íkku Ãkkík nu ,
fníku Lkrn n{ kÞ fku n w f w t økkt { {U ,
n0 ykX Ãkku n ku h ÷u ÷ eLk hníknu Lkk{{U . >>73>>
ykçkw f u hnLkkh çkzu yu rMkØ nu ,
¼Þu nu ðh»k nòh ð[Lk{U rhÄ nu ,
yu f V÷kLku þnh økú n MÚk Úkkçkkt rÍÞk,
n0 WMkfu ½h{u òÞ íkw h ík çku x k rËÞk. >>74>>
Ähík nu áZ fh æÞkLk WXík nu Vsh{u ,
sze çkw è efe çkkík Mkçku nu Lksh{U ,
{t º k st º kfe fku h fw þ ÷ Mkçk fk{{U ,
n0 Mkçk {kLkíkk nu ÷ku f çkzu çkzu Äk{{U . >>75>>
Ëku Þ Mkt í kLkfu Ãkkð Lkrn ÃkU ò rhÞkt ,
[t Ë hMk Úkku h k [rnÞu ht ø ký fXkrhÞkt ,
økkt ò ¼kt ø k hq çkòh fku n w M ku Lkrn {øÞk,
n0 Ëku rËLk nku økÞu ¼kuøk Xkfwhfwt Lkrn ÷øÞk. >>76>>
174 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

fnk [rnÞu fku W fnu íkku EíkLkk [krnÞu ,

yÄ{ý økkt ò ¼kt ø k çksh {ý ÷kEÞu ,
þu h þu h ½e Mkfh Ãkt  õík{U rVhík nu ,
n0 Ëq Ä Ãkk¬k ¼ku ø k çkk÷u f w t Ähík nu . >>77>>
fník yku h fw Mkt í k {nkík{ çkr¥kÞk,
ykðík ykÃk Mk{kne Mkku ÷¥kk ÷r¥kÞkt ,
yu u M ku si M ku Äq í k søkíkfw t ¾kík nu ,
n0 çkw Z kÃký{u {u h e hk¾e [kík nu . >>78>>
¿kkLk rðLkk íkLk {Mík çkZâk çk÷ fk{fk,
½kx hkík rËLk ½zík Ëk{ yhq ðk{fk,
çku þ u yk©{ çkkt Ä fu ®LkËu Vhýfw t .
n0 íkíkÃkh ¼Þku íkÞkh ÷w ø kkE fhýfw t >>79>>
Lkkhe íkkhý íkhý Þkne{u íkLk Ähu ,
Lkkhefu «íkkÃk Mkt í kfu WÄhu ,
MkkÄw Mku ð k nku í k çkzk WÃkfkh nu ,
n0 òfu yu f ne Lkkh Mkku íkku çkú ñ [kh nu . >>80>>
çkkçkw yu f WMk økkt { hník nu hk{fe,
yt í kh MkkÄw yð÷ n{khu fk{fe,
n{ íkw { hu ykÄeLk íkw { nefw t þhý nu ,
n0 nku Þ ykðu WÃkfkh íkku {ku x k Ä{o nu . >>81>>
hw r ÃkÞk [rnÞu Ãkt [ ½½rhÞkt Mkkz÷e,
Ãku h Ëu ð u ø ke Ëq ð k Mkt í kfe ÷kz÷e,
Ëku L kw t r{÷fu ¼sLk fhu ø ku hkík{kt ,
n0 Mkw ¾ e nku Þ øke çkku í k Mkt í kfe ykík{k. >>82>>
ykÞu økÞu f e xu ÷ fhu ø ke «eíkMkU ,
Äw r Lk Ãkkt L ke yð÷ h¾u ø ke heíkMkU ,
Íkz Íq z fu søÞk ¾q ç k çkLkkÞøke,
n0 økku ® ðËfu økw L k Mkt ø k n{khu økkÞøke. >>83>>
rððuf ®[íkk{ýe 175
çkLke ykðu íkku yåAk Mkt í kfe xu ÷ nu ,
fks n{khk nku Þ íkw { khu Mnu ÷ nu ,
÷zfk ÷zfe ¼sLk fhu ø ku hkt { fk,
n0 Þk{U {u h u fnk Ãkw L Þ Mkçk økk{fk. >>84>>
{kt ø k ¼e¾ Ëþ Ãkkt [ hw à ki Þ k fh r÷Þk,
çkkðu çkkðe ÃkkMk Wíkkhk òrfÞk,
Ãkkt [ ðkh Ãkhýu ÷ e fnu {u L kkrLkÞk,
n0 [ku ð x íkkfu ÷økkE AkrLkÞkt , >>85>>
yLLk ð† çkeLk Ëw ¾ e fkÞfw t nku í k nu ,
[÷ku n{khu Mkt ø k yçku fnk òu í k nu ,
Akýk Ëu W økku ÚkkÃk hq s÷ ÷kWøkku ¼he,
n0 þkr÷økú k {fu ¼kð fhw t ø kku [kfhe. >>86>>
Ëku økki ð kt yu f ¼U M k hq çkku n ku ÷ yLkksfe,
Mkçk rðrÄ ÷ks {] ò Ë {u n u h {knkhksfe,
Ähfu ykøku ÃkeÃkh yAe Íq f hne,
n0 {U Mku ð f nku Þ hnw t f{e fAq ð u Lkrn. >>87>>
yu u M ku Ëu WÃkËu þ WzkE ÷u økÞku ,
÷ku f Lkfw t fnu sLk{ MkV÷ {u h ku ¼Þku .
{u h u íkLkfe Ãkeh Mkçku n e nhík nu ,
n0 ykXku Ãkku h WÃkËu þ økw Y ßÞw t fhík nu . >>88>>
çkkðu Mkk[u ¼kðfu {kt z e Ãkw s ðk,
ykXku Ãkku n ku h yu f kt í k nku í k Lkrn òq s ðk,
{w ¾ Ãkh {khu ÷kík hnu rLkíÞ ©kÃkrík,
n0 çkkðku òLku ¼E Ãkh{ ÃkË «kÃkrík, >>89>>
WÃkòÞu Ëku [kh fu Aku h k Aku r hÞkt ,
rn[fkðu ÷u nkÚk Íw ÷ u f e Ëku r hÞkt ,
rºkÞfw t Ëu ð u rLkíÞ «rík ¾kx rçkAkÞfu ,
n0 {økLk hnu {Lk{kÞfu ËhþLk ÃkkÞfu . >>90>>
176 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

çkkðk WÃkÞo nq f { [÷kðu çkkð÷e,

rÃkxâk Ãkkxý òÞ ÷kðu yu f zkt ç k÷e,
yu f ½k½hk yð÷ fkÃkzk rnhfk,
n0 {u h u WZý ÷kð Ãkxku ÷ k [ehfk. >>91>>
çkkðe ½h{U {knt í k hw çkkðk [u ÷ fk,
çkkðkfu þeh nq f { ¼hý s÷ nu ÷ fk,
Mkq ð u [t à kkðu ÃkkÞ {t ò ðu Úkk÷eÞkt ,
n0 Þw t fhíkkt n e çkkðe çkku ÷ u økk÷eÞkt . >>92>>
õÞw t çku ¼zq ð u fk{ Lk ½hfk fhík nu ,
Aký Ãkzk ½h {kt n e hq ¾u ÷ ík rVhík nu ,
{ku h ykøÞk ÷ku à kfu Eík Wík òík nu ,
n0 rÄhk hnu yçk íku h e hkrºk{U çkkík nu . >>93>>
WX Aku h efw t , Äku Þ søkkfw t MkkV fh,
Aku h e AkLke hk¾ nq f u { u çksh ¼h,
fníknw t [ku ¾ e çkkík Mk{s÷u {h{{U ,
n0 Vu ÷ rfÞk íkku zkt { Ëu ô øku fh{{U >>94>>
ykÞkíkk çku ð fq ç k ÷w [ k fÞk òLkfu ,
{u h u hku Þ u Ïðkh fhe {ku Þ ykLkfu ,
yçk íkku íku h k fkx f÷u ò ¾kôøke,
n0 ½h íku h k s÷ òÞ {u íkku WX òôøku >>95>>
Lkrn {kEfe òík íkw { khk ËkMknw t ,
nksh ¾zk nsq h ík{khu ÃkkMk nw t ,
íku h u Ãkøk Ãku ò w h fhw {ku Þ [k{fe,
n0 {ku ÃkkÃkefe Ëu fnku fw ý fk{fe. >>96>>
íkw { çku X ku {U fÃkzk ÷kW Äku Þ fU ,
Mkçku íkw { khe xu ÷ fhw ¾Mke nku Þ fU ,
yu u M ku rºkÞ ykÄeLk sLk{ Mkçk nkrhÞk,
nhnkt ©ehtøk Ëu¾ ¼u¾fe heíkfu Mktík ÃkkufkheÞk. >>97>>
 rððuf ®[íkk{ýe 177
þçËkÚko : yMktíkfku ytøk; fíkhýe-fkíkh-fkÃkýe; íkknkt-íÞkt; øktzf-
øktËku; xu÷-Mkuðk; MkÃkhMk-MÃkþo; MktßÞk-MktæÞk; Xkuh-Xufkýwt; ykzçktÄ-yktxku;
{fh-{økh.
(3) Vfeh fku ytøk
rþhÃku sxk çkýkÞfu íkk Ãkh Mku r ÷Þkt ,
nku f k ÷eLkkt nkÚk çkshfe Úku r ÷Þkt ,
òu h w MkkÚk sYh {[kðu økt Ë øke,
nhnkt ©ehtøk fnu n{ Vfeh fhík nu çktËøke. >>1>>
fk÷k fÃkzk yt ø kfu {k÷k Mkt r ¾Þk,
íkMkçke nkÚk íki Þ kh fu Mkw h {k yt ¾ eÞkt ,
Ëu í k çkkt ø k íkíkçkeh Vfeh f÷kík nu ,
n0 {h½e ytz Ãk[kÞ nt{uMkkt ¾kík nu. >>2>>
nku f k Äku f k nkÚk Mkªøk yu f fk¾{U ,
rËþt í kk rçkfhk÷ ¼h fw t z u hk¾{U ,
çkku ÷ u ft X çkøkkz øk÷u rðÞ Ähfíkk,
n0 zku ÷ u Ãki M kk fks çkòhu çkhfíkk, >>3>>
{w ¾ Mku fnu Vfeh Vfehe fhík nu ,
Ë{ze [{ze fks çku nk÷kt Vhík nu ,
¼q t z k ÷køkík ¼u » k ÷u þ Lki {u h fk,
n0 ÃkrZÞk {whMkË ÃkkMkfu f÷{k fuhfk. >>4>>
{u n he ÄLk Äh{kt Þ fu çku x k çku r xÞkt ,
Äku z e ¼U M kkt økkÞfu çkfhe ½u x eÞkt ,
[nu çku ÷ Ëku Þ [kh fnu Mkçk Ãkehfk,
n0 fhu nhk{e fk{fu Lkk{ £fehfk. >>5>>
ÃkZu òw t Ãkt [ Lkðks {MkeíkU òÞfu ,
íkíkÃkh hku ò ºkeþ hnu r[ík ÷kÞu f u ,
 178 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{w h ½e çkfhe {kh fhu rËLk yu Ë fk,

n0 fnu çku n{U {wheË nfe{ V÷kLku MkiËfk. >>6>>
Lkk{ Ähkðu þkn f{o Mkçk [ki h fu ,
fkxík øk÷k fYh {] ø ke yhw {ku h fu ,
¼q t z u fík ¼hÃkq h ÷òðLk ¼u » kfu ,
n0 n{ VhsLk íkunufef V÷kLku þu¾fu. >>7>>
fnku fçk fÌkku ¾kuËkÞfu h¾eÞu htzeÞkt,
¾kEÞku ¾q ç k Ãk[kÞ {] ø kefu Þkt z âkt ,
fhíkU Sð n÷k÷ Lk rË÷{nª zhík nku,
n0 ½h Mkknuçkfk ¼u»k økwLkkt õÞwt fhík nku. >>8>>
Lku f e{U {nsq Ë çkt Ë eMku Ëq h nu ,
{w h MkË Mkw f Lk {fkLkfu nq f { nsq h nu ,
[WË íkçk¬u Mkku ¾ Ëw MkU rË÷økeh nu ,
n0 Vfhfk Vkfk fhík Mkku Vq÷ Vfeh nu. >>9>>
Ãki M kk Úkq f Mk{kLk fu {u n he {kík nu ,
{u n h MkËk rË÷{q t ¾ku Ë k rhÍkík nu ,
VLkk Mk{s çku Vfhfu sfh nt { u þ nu ,
n0 Ë÷ [knu rËËkh MkkuE Ëhðuþ nu. >>10>>
þçËkÚko : òuMk-†e; Mkt¾eyk-yMktÏÞ, Ãk[kÞ-ÃkfðeLku-hktÄeLku; {whMkË-
økwhw; {wheË-rþ»Þ; Lkðks-Lk{ks.
(4) økwhwËuðfku ytøk
økw h w Ëu ð Lkfu Ëu ð y¼u ð y¾t z nu ,
ELkrnfu ykÄkh Ãkªz çkú ñ kt z nu ,
íkkhý st í k yLku f sLkw t f e xu f nu ,
nhnkt ©ehtøk yuuMku Ãkh{ ËÞk÷ sõík{U yuf nu. >>1>>
rððuf ®[íkk{ýe 179
©ehtøk fnu çku økwhw Ãkqhý yrîík rîík Lkrn Ëur»kÞU
rðïk Äkh yÃkkh WËkh rðþu r »kÞU ,
yLk¼u ð[Lk Mkw L kkÞ çkíkkðík ykÃkfq t ,
n0 yrð[÷ Mkku økwhw fhík nhík ºkÞ íkkÃkfwt. >>2>>
MkËT ø kw h w þçËkíkeík Ãkh{ Ãkhfkþ nu ,
òfu þhýu òÞ yrðãk Lkkþ nu ,
Ëu n øku n {Lk Ëk{ yrMkfw t ËersÞU ,
n0 Mkçk {ík Mkçk søk òuÞ MkkuÞ økwhw ËeSÞu. >>3>>
økw h w økku ® ðË Ëku Lkk{ ðMíkw íkku yu f nu ,
òLku Mkt í k {nt í k rðþk÷ rððu f nu .
¼Þ xk÷ík {Lk þku f {exkðík f{o f w t ,
n0 Mkku økw h w MkíÞ MðYÃk r{÷kðík Ãk{o f w t 1. >>4>>
yLknË yf÷ yÃkkh økw h w ø kw L k økú k { nu ,
Äú M k ÚkkÃkLk søk æÞu Þ MkËk Mkw ¾ Äk{ nu ,
ykÃkík ¿kkLk y¾t z Mkw fkÃkík ykÃkËk,
n0 Mkku økw h w Ë u ð y¼u ð yrð[÷ nu MkËk. >>5>>
fhw ý k rMkÄw r¢Ãkk÷ Mkku E økw h w Ëu ð nu ,
Mkw h Lkh {w r Lkðh þhý [ýo rLkík Mku ð nu ,
LkhíkLkw t ½h rLkík Lku { søkík{U rð[hU ,
n0 yÃkLkk íkLk fw h çkkLk yu u M kU økw h w WÃkhu t . >>6>>
økw h w økw L k yLkt í k yÃkkh Ãkkh Lk®n Ãkkðne,
þkhË LkkhË þu » k Mkçku sMk økkð ne,
fk{ ¢ku Ä {Ë {ku n {nk Ëw ¾ ît Ë MkU ,
n0 Mk{hÚk Mkku økw h w Ëu ð Aw x kðu Vt Ë MkU . >>7>>
MkËT ø kw h w f u ÃkhíkkÃk Ãkh{ ÃkË ÃkkEÞU ,
sL{ {hLk st ò ÷ Mkçku rðMkhkEÞU ,
180 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yrðøkík y[÷ yYÃk yLkt í k yfk{ nu ,

n0 MktíkLkfk økwhw rþð Mkf÷ søk Mkkt{ nu. >>8>>
MkËT ø kw h w þçË Mkw L kkÞ çkíkkðu hk{fq t ,
{ku n {Ë ÷ku ¼ r{xkÞ nXkðík fk{fq t ,
sz Ëw ¾ r{ÚÞk òLk yMkkh yLkkí{k,
n0 rË÷{U Mkku økw h w Ëhþ ÃkhMk Ãkh{kí{k >>9>>
MkËT ø kw h w þçËkíkeík yrîík y¼u Ë nu ,
rºk¼w ð Lk íkkhLk íkhLk nhLk Wh ¾u Ë nu ,
yLk¼u øÞkLk y¾t z rðøÞkLk rðþu f íkk,
n0 ðk økw h w f e çk÷nkh fhu çkú ñ yu f íkk. >>10>>
MkËT ø kw h w r{÷u Mkw ò Lk íkku MkkÄLk Mkçk ¼Þk,
ßÞw t ÃkkhMk{ýe ÃkkÞ fLk¬k ©{ økÞk,
yLk ík] Ã íke ßÞw t yu f rððu f rð[krhÞU ,
n0 MkËTøkwhw [hý Mkhkus MkËk Wh ÄkrhÞU. >>11>>
søkík økw h w søkËeþ r{÷u sçk st í kfw t ,
íkLk Mkçk íkkÃk LkþkÞ ykÞ ¼ð yt í kfw t ,
òfu ð[Lku «íkkÃk ríkr{h yÄ ºkkMk ne,
n0 yt í kh ykí{ yf÷ y¾t z «fkMk®n. >>12>>
økw h w Mk{ Ëkíkk Lkk®n søkík{U yku h òw t ,
rËÞk Ãkh{ ÃkË Ëkt L k y¾t r zík Xku h òw t ,
sL{ {hý st ò ÷ {exu Mkçk Sðfk,
n0 MkËTøkwhw Mkhsýnkh Mkku fkhý rþðfk. >>13>>
òrn r{÷u økw h w Ë u ð rfyu søkËeþ{U ,
yki h Mkçku {íkÃkt Ú k y÷w Í u heþ{U ,
hÞk Lk ½h{U çku M k økÞk Lk®n Äkt { fw t ,
n0 MkËTøkwhw çkeLk søk{ktne Lk Ãkkðu hk{fwt. >>14>>
 rððuf ®[íkk{ýe 181
¼E økw h w M kU ¼u x Mkku Ãkq h ý Ãkq L ÞMkU ,
yt í kh ¼Þk WòMk ríkr{h økÞu íkLkMkU ,
yku h Mkçku WÃkkØ {exkE yt ø kMkU ,
n0 ÃkkÞu ÃkË rLkhðký Mkku MkËTøkwhw MktøkMkU. >>15>>
çkkðLk çkknh çkq Í økq Í fw t økne þfu ,
yLknË yf÷ y¼u Ë ðË ®çk íknkt Úkfu ,
{Lk ðkrýfu Ãkkh Äkh íkLkw rVhík nu ,
n0 nrhøkw h w YÃku nku Þ f{o f w t nhík nu . >>16>>
ÄLk ÄLÞ òfu ¼køk sLkw ð u økw h w r{÷u ,
yLkt í k sL{ yÄyku Ä íkhík rALk{U x÷u .
¼h{ fh{ st ò h Mkçku rË÷ ¼køkeÞk,
n0 MkËT ø kw h w þçËu r[ík ÷ûk{U ÷køkeÞk >>17>>
MkËT ø kw h w søk{U yu f íkkne Ãku n [kLkMke,
{nk{w õ ík ÃkË {ku s Mkku E sLk {kLkMke,
yku h ðkíkLkfu ÃkfçkkLk rfÞu fnk nku í k nu ,
n0 zkt¼ Vqf ËuLkkh økwhw søk{U çkkuík nu, >>18>>
MkkhË LkkhË þu » k {nu ï h Ëu ð íkk,
MkËT ø kw h w [hý Mkhku s hnu Mkçk Mku ð íkk,
{rn{k yLkt í k yÃkkh Ãkkh Lk®n Ãkkðnª,
n0 MkËTøkwhw r{÷u Mkwøk{ íku yøk{ Äh òðnª. >>19>>
Mkh Mkh nt M k Lk nku Þ Lk íkhw íkhw [t Ë Lkk,
ÃkkhMk Mkçk Ãkk»kkt ý nku í k Lkrn fw t Ë Lkk,
½h ½h økw h w Lk nku Þ Mk{Ífu ÷eSÞU ,
nhnkt ©ehtøk MknòLktË MkwòLk [hýhMk ÃkeSÞU. >>20>>
þçËkÚko : yLk¼u-rLk¼oÞ; Ãk{o-Ãkh{uïh; yÄykuÄ-ÃkkÃkÃkqts; zkt¼-
fkLk.
182 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

(5) Mkwh{k fku ytøk

þqhðehLkwt ytøk
{Lk ½ku z k {Míkkt L k rfÞk SLk fçks{I ,
rLk{»k fks rLkík Lku { »k zkh nu yçks{U ,
®n{ík ®f{ík nkÚk ¼khkÚk nsq h {k,
nhnkt ©ehtøk Mk{Úko Mkku søk{kt®n fu Mkk[k Mkqh{k. >>1>>
çkøkíkh yt ø k çkLkkÞu þe÷ Mkt í kku » kfk,
çku n Ë xku à k rððu f r{÷kðLk {ku û kfk,
Äehs nt r ËZk÷ ¾zøk økw h w øÞkLk nu ,
n0 Mk{Úko yuuMku Mkqh Mkku þk{ çk¾kLk nu. >>2>>
Ãku x fxkhe Ãku h økÞk hLk¾u í k nu ,
rLkh¼u nku Þ rLkMkt f ÷zkE ÷u í k nu ,
{hý [ÕÞk {u Ë kLk Mkku rÃkAk Lkk ð÷u ,
n0 xq f xq f nku òÞ Ärýfu ykøk÷u . >>3>>
þq h yfu ÷ k nku Þ rhÃkw Ë ÷ fku x nu ,
rÃkAk ½hu Lk Ãkkð MkLk{w ¾ [ku x nu ,
r÷Þk hnu WAkn ynku r LkMk ÷hLkfk.
n0 {Lk{U yune rMkØktík Mkku {khLk {hLkfk. >>4>>
þq h k hý íkhðkh h¾u Lk®n BÞkLk{U ,
{{íkk íkLkfe {u ÷ ¾zk Þku ø kkt L k{U ,
r÷Þk yÃkLkk rþh nkÚk ykuhLkfk õÞwt h¾u,
n0 yu u M kk þq h yzku ÷ fku E f Ãk] Ú ðe rð»ku . >>5>>
yt í kh çkknu h yzøk zøk{øku Lk®n fËk,
{hý íku íkhýk {kºk sLkw f u nu MkËk,
rn{ík nw f { nsq h ÄLkefu ÷q t L kMkU ,
n0 rþh çkeLk Mkku Lkh Äeh zhu {Lk fkULkMkU. >>6>>
 rððuf ®[íkk{ýe 183
ÄLk Úkx r{÷ ÄLkMkkt L k òq z u òq Ä ònhkt ,
þq h k {Lk ykLkt Ë ft à ku {Lk fkÞhkt ,
Sðt í k ykMkk Aku z Mkt M kkh Mk{u í kfw t ,
n0 íkLk Ãkh ò nkuÞ òÞ Lk Aktzu ¾uíkfwt. >>7>>
Mk{íkk þe÷ Mkt í kku » k Mk† Mkçk yt ø k Ähu ,
íkLk {Lk ÄLk fwhçkkLk rfÞk økwhw ðkõÞ Ãkhu,
fk{ ¢ku Ä {Ë {ku n ELkw t MkU {k{÷k,
n0 þq h ÷u í k íkLk Äu h yrðãkfk rfÕ÷k. >>8>>
õÞk Ëw r LkÞkfk ¼kh rçk[khe õÞkt fhu ,
÷u yÃkLkk rþh nkÚk søkík{U òu Vhu ,
søkík {¥kMkU òw õ ík rLkðkMke Äk{fk,
n0 LÞkhk søkMkU þq h Mkku ÃÞkhk hk{fk. >>9>>
þeþ ðzu søkËeþ r÷Þu Mkku þq h nu ,
yku h þq h søk{kt n e Mkku ÷ks {sw h nu ,
¾kðLk rË÷ ¾w þ eÞk÷ fhLk {Lk ¾t í k nu ,
n0 yLkðu yu u M ku þq h søkík{U Mkt í k nu . >>10>>
þçËkÚko : Mkwh{k-þqhðeh; çkøkíkh-çkÏíkh; rhÃkw-Ëw~{Lk; fkux-fkurx; ÷qLk-
ûký.
(6) MkkÄwfku ytøk
íkLk rð»kÞk Mkw » k íksLk ¼sLk ¼hÃkq h nu ,
Mkçkt Ä k Mkkt E Þkt MkkÚk fu Ëq ç kÄk Ëq h nu .
fLkt f fk{Lke íÞkøk ÷køk {Lk çkMík nu ,
nhnkt ©ehtøk Mk[k Mkku yçkÄqík MkËk y÷{Mík nu. >>1>>
Ëkt { Þkt { rË÷ Lkkt ® n sLkw t f k Ãkkh¾k,
fw L k hkò fw L k ht f Mkçku yu f Mkkh¾k,
yLk¼u ¿kkLk y¾t z Mkw { íkk yfk{fk,
n0 yt í kh yu n e heík MkLku n e hk{fk. >>2>>
184 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Lk®n fknq t M kU «eík ðu h LkI fknq t M kU ,

nh»k þku f Lkð nku í k Mkku Mkns Mð¼kðMkU ,
yrð[÷ Ëkt í k yu f kt í k RrLÿLkfu MkkÚkMkU ,
n0 MkkusLk fneÞU {øLk ÷øLk rLks LkkÚkMku >>3>>
Mkt à kík rðÃkík Mk{kLk sLkw t fu nu MkËk,
{t ø k÷ YÃk yLkq à k yýt f ÷ nu {w Ë k,
øÞkLk Ëíkk økt ¼ eh rðhfíkk ðkt { MkU
n0 Mkku W Lk{t í kk Mkt í k híkk yu f hk{MkU . >>4>>
Mk{íkk þe÷ Mkt í kku » k sLkw t ½x nu Mkne,
fk{ ¢ku Ä {Ë ÷ku ¼ fÃkx ík] » ýk Lk®n,
ÄLk íkLk Mkçk Mkw ¾ ykÄ sLkw t fu Äq h nu ,
n0 yu u M ku Mkt í k Mkw ò Lk Mkku Mkk{ nsq h nu . >>5>>
rLkMÃk] n e rLk»fk{ rLkMðkËe ÷ku ¼ Lkkt ,
Mkku rLk{ko L ke Mkt í k søkík{U þku ¼ Lkkt ,
rð»ku íÞkøk rLkhrðÄLk {økLk ÃkhðeLk nu ,
n0 ÄLk nu yu u M ku ík¿k ÷øLk ÷Þ÷eLk nu . >>6>>
rðhfík çkw r Ä rðþk÷ søkík{U rð[hu .
ðu h Mkçk rð»ku rðfkh fçkw Lkkt r[ík Ähu ,
ßÞw t f{÷ s÷{Ø yÃkhMke Lkehfku ,
n0 ynkurLkþ Mkku {ík òLk Mkw Vq÷ Vfehfku. >>7>>
RrLÿSík yríkík sLkw t f k yu { íkk,
{u n u h e Mkçkne {kík Äkík] Mkçk Äq h íkk,
ynku rLkMk økwhw ykrÄLk «ðeLk yfkt{ nu,
n0 Mkku E sLk Mkw ò Lk MkËk Mkw Ä k{ nu . >>8>>
{økLk økøkLk {MíkkLk ÷økLk yu f ÷k÷MkU ,
ðeh Äeh Mkw ¾ rþh Vfehe nk÷Mku ,
 rððuf ®[íkk{ýe 185
íkLk {Lk ÄLk yune ykÄ Mkf÷fk íÞkøk nu,
n0 Mkku {kt n t í k Mkw ò Lk çkzu çkz¼køk nu . >>9>>
yu f nrhMkU ykMkõík rðhfík rðfkhÚke;
rË÷ þw Ä hq Ë u ËÞk÷ Ãkh{ Ãkh{khÚke.
Ëu n RLÿe {Lk «kt L k r{ÚÞk Lk WÃkkÄ nu ,
n0 Mk{sw Mkku søk{kt n e MkÞkt L ku MkkÄnu . >>10>>
yt í kh nrh ykÄeLk ð[Lkne çkkt ý sq ,
Ëu n RLÿe {Lk «kt ý rfÞu fw h çkký òw t ,
yu f ykMk rðïkMk ¼hkU M kk yu f nu ,
nhnkt ©ehtøk «økx «¼wMkU «eík sLkwtfe xuf nu, >>11>>
þçËkÚko : Mkw»k-Mkwfðe-{kxe; swLkfku-yf¤; Äqh-Äq¤; ík¿k-íksT¿k,
yÃkhMkh-yMÃkþo; MkÞkLku-þkýku; RLÿe-RrLÿÞ; {nuhe-{nuh; f]Ãkk.
•
 186 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

11
WÃkËuþ híLk ËeÃkf

fåALke ÃkkXþk¤k{ktÚke rðãkÇÞkMk fhe ÷kzwËkLkS Vhíkk Vhíkk sqLkkøkZ

ykÔÞk níkk. sqLkkøkZLkk Lkðkçk nk{e˾kLk ÃkkMkuÚke {kuxku rþhÃkkð «kÃík fhe
þknòËk çknkËwh¾kLkLkk fkÔÞøkwhw çkLÞk níkk. hksfrð íkhefu sqLkkøkZ{kt
hnuðkLkku LkðkçkLkku ykøkún Aíkkt Vhe ykððkLkku fku÷ ykÃkeLku økÞk níkk. çkkðeMk
ð»ko çkkË çkúñkLktË Mðk{e MðYÃku sqLkkøkZ ykðu Au. {trËhLkk rLk{koý fkÞoLke
yz[ýku Ëqh fhðk Lkðkçk çknkËwh¾kLkLke {w÷kfkík ÷u Au. Lkðkçk çkúñkLktË
Mðk{eLku ÃkkuíkkLkk rðãkøkwhw Mk{S MkL{w¾ [k÷e Mk¼k{kt MkL{kLkÃkqðof ÷E
ykðu Au. Vfehe Akuze økk{, økhkMk, òøkeh, Ëku÷ík su ftE RåAu íku {ktøkðk
yLku hks{kt {kLk¼Þko MÚkkLku hnuðk rðLktíke fhu Au. «íÞw¥kh{kt çkúñkLktË Mðk{e
fnu Au fu, ‘‘nwt íkku Ä{oLkku hkn çkíkkðLkkh Ëhðuþ Awt. ykÃk MkhfkhLke RåAk
nkuÞ íkku Úkkuzk WÃkËuþ ð[Lkku fkÔÞ îkhk økkE Mkt¼¤kðwt. Lkðkçk yLku f[uheLke
RLíkuòhe òýe çkúñkLktË Mðk{e «Míkwík fkÔÞ økkE Mkt¼¤kÔÞwt. søkík r{ÚÞk
yLku çkúñ MkíÞ Au. Lkðkçk {wM÷e{ nkuE fÞk{íkLkk rËðMku çkÄw Lkkþ ÚkðkLkwt
 WÃkËuþ híLk ËeÃkf 187
Au, íkuLke ÞkË ykÃke yk Mk½¤e MkkÌkçke {kºk {kÞk Au yLku yuf rËðMk çkÄwt
¾k¾Lke Zøk÷e ÚkðkLkwt Au, yu{ sýkðíkk ¼ws
t øke AtË{kt 40 [hý{kt ¿kkLkËeÃkLke
ËeÃk{k¤k «økxkðe Au.
WÃkËuþhíLk ËeÃkf - Ëkunk
VqÕÞk Lkh rLkþ rËLk rVhu, rþhU Lk Mkwsík fk÷,
ykE y[kLkf Ãkfh nª; ßÞwt {wMkufwt ÔÞk÷. >>1>>
òuçkLk ÄLkfu òuhMkU, Wh Äkhík yr¼{kLk,
Mkçku [ðeLkk fk÷fk, fnk ¾kLk Mkw÷íkkLk >>2>>
AtË ¼qstøkeLke [k÷
fnk ¾kLk Mkw ÷ íkkLk WÃk{k fnkðu ,
Mkçku Mkt à kr¥k òw õ ík sw ø k{U Mkw n kðu ,
WËu yMík÷w t ykÃkfe yký Vu h e.
rËLkt yu f nku M ke Mkçku ¾k¾ Zu h e. >>1>>
fnk ÃkkMk {t º ke hnu ò w «rðLkk,
çkw r Øðt í k Mkw s u Mkçku [ku s ÍeLkk
MkËk hks fkst {Lk {U ÷økuhe, rËLkt yuf0 >>2>>
fnk îkh ðkst º k rLkþký ðksu ,
ÄLkt Äku h {kLkt su n e {u ½ økksu
MkËk hkøkht ø kW{t ø kt ¼hu h e, rËLkt yu f 0 >>3>>
rË÷t hs Mkkht s hksu Ër÷Þk,
MkËk yt ç kht yt ø k Mkku ¼ u srhÞk
sxu Lkt ø k yk¼q » kýt yt ø k Ãku h e, rËLkt yu f 0 >>4>>
çkLku RLÿ ßÞw t n e Mk¼k{u rçkhksu ,
fhu [{ht fu rþh Aºk Aksu
AzeËkh W[kh ne çku h eçku h e, rËLkt yu f 0 >>5>>
188 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

íkLkt Mkkh ðkht ø kLkk íkkLk íkku z u ,

sÃku r¢ík çkt r ËsLknkÚk òu z u ,
Ähu hks ¼ku r { hnu sq Ú k Äu h e, rËLkt yu f 0 >>6>>
y¾kzk {t z u {Õ÷ rLkíÞkLk ykøku ,
÷÷u ykÞ ¼ku r { Mkçku ÃkkÞ ÷køku
fhu Mkt f çkt f u økZu ykÃkfu h e, rËLkt yu f 0 >>7>>
økw ý e økkLk Mkkht yrík íkkt L k økkðu ;
MkËk Ãkt r zíkt fkÔÞ økkÚkk Mkw L kkðu
fzk òw z Mkk{t í k þku ¼ u f[u h e, rËLkt yu f 0 >>8>>
hnu Mku s Vq ÷ kt rçkAk ò{ Mkhçkt ,
¾SLkk Mk[t ø kk Lkt ø kk yðo ¾ðO
{Lku ykÃk ¼q{u Lkrn íkkuÕÞ {uhe, rËLkt yuf0 >>9>>
MkËk Ãkkð [t à kk hnu ËkMk Mkt ø kt ,
[w y k [t Ë Lk økt Ä ÷u à kt í k yt ø kt ,
hnu ytÄ ÄtÄt MkËk fuV ÷uhe, rËLkt yuf0 >>10>>
sxu Lkt ø k nehk fLkt f t {nu Õ ÷kt ,
yrík r[ºk ¼eíku rðr[ºkt yðÕ÷kt
MkËk çkuMk økku¾u fhu þku¾ nuhe, rËLkt yuf0 >>11>>
rË÷t h t s ykøku ¾zu ËkMk ËkMke,
¾{k Sn çkku ÷ u fht í kk ¾ðkMke
sÞt f khðkht nòht sÃku h e, rËLkt yu f 0 >>12>>
Íq ÷ u Vq ÷ ®nzku ÷ {u t ykX ò{t ,
çkLku nk{ fk{t yrík hq à kðk >
MkËk ¼q»kýt ytøk Lktøkt Mksuhe, rËLkt yuf0 >>13>>
«íkkÃkkt ÷¾u ºkkMk {u ð kMk Ãkk{u ,
Lkht LkkÚk nkÚkt sxu {kÚk Lkk{u
Vh{ký þ¬u Lkrn fkuÞ Vuhe, rËLkt yuf0 >>14>>
WÃkËuþ híLk ËeÃkf 189
Mkw ¾ t Ãkk÷ çku X u [÷u òq Ú k Mkt ø kt ,
hÚkt Mkw t Ë h çku ÷ òq í ku íkw h t ø kt ,
íke¾u MkkË ykøku AzeËkh xuhe, rËLkt yuf0 >>15>>
hýt S ík Mkk{t í k rËÃku hZk÷k,
òw Ä ðkh ¾køku Ízu ykøk Ík÷k,
rVhu Lki fçkq ÃkeXðtfk yVuhe, rËLkt yuf0 >>16>>
íkw h e ðu ø kðt í kk srhMkk sXkýkt ,
Ëu Þ t í kk Wzkt ý kt su n e {Ä zkt ý kt ,
Mk[u ðkøk hkøkkt Lkxkt òwt Lk[urh, rËLkt yuf0 >>17>>
nXk÷k Ãkxk÷k Ët í kk÷k nòht ,
þw t Z k÷k çkLku {u Ä {k÷t Mk{kht
Íht í kk {Ëu ¾ t ¼ XkLkt s÷u h e, rËLkt yu f 0 >>18>>
÷øku MkkÚk Mku L kkðýt Ãkkh ÷khkt ,
fzk òq z Mkk{kLk ôxkt fíkkhkt ,
Lkøkkhkt hýtíkwh ðksu Lk Vuhe, rËLkt yuf0 >>19>>
çkýkðu rf÷kfu r[¥k [kn çkt f k,
Mkçku Ëu ¾ þºkw {Lku nku í k Mkt f k,
¼tzkhk yrík þkuh rþþk ¼huhe, rËLkt yuf0 >>20>>
¾kE ¾ku Ë [ku z e Mksu íkku à k¾kLkkt ,
çkw h ßsu çkw h ßsu Xðu ð u «{kLkkt ,
szu ÷ku n fÃkkx ¼khu st S he, rËLkt yu f 0 >>21>>
çknw Úkkx r¼zku nxkt nku çkòhkt ,
fhu nkx Ãkkxt yrík r[ºkfkhkt ,
ðuÃkkhkt ÷¾kt nkuík Mktò Mkðuhe, rËLkt yuf0 >>22>>
«ò òMk ðkMku hnu Mkkt { ÃÞkhe,
fhu Ëu í k ÿÔÞt yrík Mkw ¾ fkhe
ynkurLkþ W¼u ÄrLkfU yøkuhe, rËLkt yuf0 >>23>>
190 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

rËMkt Ëu þ ðksu sMkt òMk zt f k,

Mk{kÃkU r÷¾kt ËkLk Lki nku í k Mkt f k,
yMkkÄkh Ëkíkkh yk¢tík ðuhe, rËLkt yuf0 >>24>>
çkLku «ûk LkkLkk çkøke[k rð÷kMkt ,
¾w ÷ u Vq ÷ Íq ÷ u ÷íkk ÷q t ç k ¾kMkt
yrík ÷uík øktÄt MkwøktÄt Afuhe, rËLkt yuf0 >>25>>
nòhw t Vw n khk Aq x u rLkh nku s t ,
r{÷u {t z ÷e Au ÷ {kýt í k {ku s t
s÷U rLk{o ÷ u r¢zíku çku h çku h e, rËLkt yu f 0 >>26>>
rËþt Ë u þ Vu r h yu Ë Õ÷k Ëw n kE,
Mkw ¾ t Mkks çkkst rðhksu MkËkE
Mk{kLku yíkt í ku Ëw h t ø kt Mksu h e, rËLkt yu f 0 >>27>>
fw ÷ U Ÿ[ sL{t , íkLkt [{t í kfkrh
ÄLkkZâ Açke Ãkw s ne AºkÄkhe
Ãkwhkýkt frÚkíkk Mkrníkk ÃkXuhe, rËLkt yuf0 >>28>>
«rðLkk f÷k Mkku ÷ Äkhk «ðknt ,
Mk¼krsík Ãkt r zík r[íkt WAknt
yrík {kLk ËuþU rðËuþU ððhe, rËLkt yuf0 >>29>>
Ër÷[k çkLku Mkkn çku X u Ëw f kLku ,
Mksu n U yðkMkt rLkðkMkt Mkw Ú kkLku ,
s{u nku í k ¢ku z w t fnkðu Íðu h e, rËLkt yu f 0 >>30>>
fnkðt þ {U ykÃk Wãku í kfkhe,
¼E feíko Ëu þ ku rËþ çknw í k ¼khe.
fkurx Äs MktÏÞk økúnu ÿÔÞ fuhe, rËLkt yuf0 >>31>>
sðkLke Afu Ãkez Wzt z su ÷ e,
«íkkÃkU yíkt í ku fht í kk Ãkxu ÷ e,
WÃkËuþ híLk ËeÃkf 191
«ò Mktf {kLku [÷u ykÃk «uhe, rËLkt yuf0 >>32>>
®Ãkz íku s ðt í k yíÞt í kt «íkkÃke,
ÚkÃku ykÃkMkku fku M k fu LkkWÚkkÃke
ðzk rfíkoðtíkk rÄ{tíkk çksuhe, rËLkt yuf0 >>33>>
[÷t í kk rLkhϾu rLkst ®Ãkz AkÞk,
¼su ðkh ¼ku ø kt Mkw s u {Lk ¼kÞk
Axkt ð t í k ykft í k fu V u Afu h e, rËLkt yu f 0 >>34>>
rÃkíkk {kík ÃÞkhku Mkçku ðt M k Ãkku » ku ,
Mkw ¼ t ð ký ¼kMku Mkçku n e Mkt í kku » ku
{nk YÃkðt í ke økú n u òMk {u h e, rËLkt yu f 0 >>35>>
fnk nw L kht ykÃk òýu nòht ,
«rÚk Ëu ¾ heÍu Mkw ð kMkt yÃkkht ,
½ýku [kíkwhe ðtík þku¼k ÄLkuhe, rËLkt yuf0 >>36>>
«Úke Lkkhnu Lkkhnu ykÃk Ãkki L kkt ,
nw í kkMkt ykfkMkt Mku LkkMk nku L kkt ,
ÂMÚkríkLkkt hnu Ãkªz, çkúñktz Xuhe rËLkt yuf0 >>37>>
Ëw L ke 1 Lkkt hnu RLÿ [t Ë k Ëw z t Ë k,
Mkçku WÃkhU f÷ ÔÞk÷t økú s Ëk,
ðzk òuÄðtfk rLkþtfk økúMkuhe, rËLkt yuf0 >>38>>
rËLkt [khfk SðLkk yk Ëw L ke{U ,
¼ú { u {ku n ðt í kk çkw r Ø ykÃkLke{u
íkwAt Mkw¾{U ÷çÄ nkuE ðúíke íkuhe, rËLkt yuf0 >>39>>
çkú ñ kLkt Ë fu fÞw t çkt Ä u {ku n «kýe,
rðLkk MkqÍ íkuhe çkwrØ õÞkt çkufkýe >
÷û{e íkýk LkkÚkfe yku x ÷u h e,
rËLkt yu f nku r Mk Mkçku ¾kMk Zu h e >>40>>
 192 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

AÃÃkÞ
¾÷f {÷f nkuE ¾k¾, yuf rËLk ytçkh yðLkfe,
çkú ñ k fex ÃkhÞt í k, hnu Lknª Ëu n fðLkfe,
fnk hkð fnk ht f fnk Mkw h yMkw h fnkðu ,
rðíkÚk Ãkªz çkú ñ kt z , fki søk hnLk Lk Ãkkðu ,
fnk RLÿ [t ÿ Ëw Ë t z nw t , Ÿ[ Lke[ yt í khk÷fkt ,
fnu çkúñkLktË økwhw[hý çkeLk, Mkçku [ðeLkk fk÷fk. >>1>>
1. þçËkÚko : ÃkkS-Lke[; ÃkLk-Ãkkýe, ykçkY; íkkufwt-íku{Lku; økúý-½hkf;
røkËe-øktËk; ÄkrzÞk-Äkík; òuøÞ-ÞkuøÞ; rð¾-ð¾, Íuh; òu÷w-òu÷eÄe; swðk-
ÞwðkLke; Äqh-Äq¤; Ãkuz-ð]ûk; ¾z-¾zøk; ytÄÄtÄ-ÄtÄk{kt ytÄ; ¼eh-MknkÞf;
¼khk-÷zkE; ÃkkiMkíke-fkÞh.
2. þçËkÚko : rxfk-rx÷wt-rík÷f; [÷u hkðLk{u-hkðýeLke [k÷ [k÷u;
íkkLk-EhkËku, nuíkw; xu÷-Mkuðk; {ktz-{ktze; VktrMkÞkfk-VMkkððkLkku; rð»ku{U-rð»kÞ
ðkMkLkk{kt; Ãkxw-nkUrþÞk, íkk{ze-r¼ûkk Ãkkºk, Ëqíkíkk-fÃkx; r{Mkhe-Mkkfh;
¼k÷¼kuøk-çkk÷¼kuøk; çkkËh-ÔÞkMkS; økW-økkÞ.
3. þçËkÚko : Ëk{ hw ðk{-ËÔÞ yLku †e; íkeLk íkkÃk-ykrÄ, ÔÞkrÄ
yLku WÃkkrÄ; yktxe-çktÄLk; huMÞ-hnMÞ; fk÷ ÔÞk÷-fk¤YÃke MkÃko; ¼zwtðk-
Ãkk¾tze; WÃkËuþ ®[íkk{ýe.
•
 193

12
WÃkËuþ ®[íkk{ýe

çkúñkLktË Mðk{eyu ßÞkhu ¼køkðíke Ëeûkk ÷eÄe níke. íku ð¾íku íku{Lkwt
Lkk{ ©e htøkËkMkS hkÏÞwt níkwt. yk Mk{Þu Ãký íku{ýu Mkt«ËkÞ yLku MkíMktøk
{kxu fux÷ktf fkÔÞkuLkwt MksoLk fÞwO níkwt. WÃkËuþ ®[íkk{rý íku{ktLkwt yuf Ëe½o fkÔÞ
Au. {w{wûkw SðkuLku ®[íkk{ýe Mk{kLk WÃkËuþ ykÃkðk «Míkwík fkÔÞLke Mðk{eyu
h[Lkk fhe Au.
yk fkÔÞ{kt ©ehtøkËkMkS fnu Au fu {kLkð íkLk Ãkíktøk yLku ÃkíktrøkÞk
suðwt ûký¼tøkwh Au. íkuLke Mk¥kk-MktÃkr¥k Ãkwºk-f÷ºk, Lkkufh-[kfh, ðkze-ðSVku,
ÃkuZeyku-{nu÷kíkku {qÕÞðkLk ð†ku-y÷tfkhku yk çkÄe {kÞk Au. Þ{hksLkk
îkhu íku ¾íkk ¾ðzkðLkkh Au. ykÚke {kÞk íÞS {Lkw»ÞLkk YÃku ©e MknòLktË
Mðk{e Ãkkuíku s {kuhkh-©enrh Au, íku òýe ÷E íkuLkwt þhý Mðefkh, suÚke fk¤Lke
Äkík {Míkf ÃkhÚke Ëqh ÚkkÞ. yk fkÔÞLkku AtË [tÿkÞýk Au.
Mkw t Ë h ÃkkE Ëu n Lku n fh hk{MkU ,
fÞk ÷çÄkðu fk{ ÄhkÄLk Äkt { MkU ,
194 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

yk íkLk ht ø k Ãkíkt ø k Mkt ø k Lkrn ykðMke,

nhnkt ©ehtøk s{nwfu Ëhçkkh {kh çknw ¾kðMke >>1>>
økkV÷ {q Z øk{kh y[u í kLk [u í khu
Mk{sw Mkt í k Mkw ò Lk rþ¾k{Lk Ëu í khu
rð»kÞk{kne çku n k÷ ÷økkrËLk hu L khu ,
n0 rþhðu h e sLkhkt L k Lk Mkw s u Lku L khu >>2>>
rË÷ ne Þw t f h Ëu ¾ fu íku h k fku t L k nu ,
[÷u Lk ¼u ÷ k MkkÚk yfu ÷ k økkU L k nu ,
Ëu n øku n ÄLk Ëkh ELLkw M ku r[¥k rËÞk,
n0 hxâk Lk rLkþ rËLk hk{ fk{ íkU õÞk rfÞk >>3>>
Ëu n øku n MkU Lku n rLkðkhe rËrsÞu ,
hkS su M ku hk{ fk{ Mkku E feSÞu ,
hÞk Lk hu þ u fku Þ ht f yY hkðhu .
n0 fh÷u yÃkLkk fks çkLÞk nË Ëkðhu . >>4>>
{u r h {u h e fhík Vhík {økhq h {U ,
fkÞk {kÞk fks f{kÞk fq h {U ,
Ãk÷f{kt n e øk] n ykÄ nku Þ Mkçk Ãkkhfk,
n0 íkU nku Þ økk íku n u r ff Mkrhfík {khfk. >>5>>
ðt A ík Eþ Mkw h u þ yu n e LkhËu n fkU ,
©eÃkrík [hýMkhku s çkZkðLk Lku n fkU ,
Mkku LkhËu n e ÃkkÚk yfks Lk ¾ku E ÞU ,
n0 MkkÞçkfu Ëhçkkh økw L kkE nku E ÞU , >>6>>
fu r ík íku h e òLk fu í kk íku h k SðLkkt ,
su M kk MðÃLk rð÷kMk {] » kk s÷ ÃkeðLkkt ,
yu u M ku Mkw ¾ fu fks yfks f{kðLkkt ,
n0 ðkh ðkh s{ îkh {kh çknw ¾kðLkkt . >>7>>
Lk®n nu íku h k fku [ Lkrn íkU fku Þ fk.
MðkhÚkfk Mkt M kkh çkLÞk rËLk Ëku Þ fkt ,
WÃkËuþ ®[íkk{ýe 195
{u h e {u h e {kLk rVhík yr¼{kLk{U ,
n0 yðhkLku Lkh {w Z yu r n y¿kkLk{U >>8>>
{kík íkkík Mkw í k ¼ú k ík rfÞk rník LkkhÚke,
Lkrn íku h k Lku Ë kLk Mkçku rLks MðkhÚke,
Þkfu Mkt ø k yçkw s ¾ku E Mkçk ykðhu ,
n0 ysnq [u í k yòLk nrh økw L k økkðhu . >>9>>
fq z k Lku n fw x w t ç k ÄLkt r ník ÄkÞíkk,
sçk ½u h u s{hkLk fhu f ku MkkÞíkk,
yt ¥ kh fw x e ykt Ï Þ Lk Mkq s u ykt Ä hu .
n0 ysnw [u í k yòý nrhMku Mkkt Ä hu . >>10>>
ðkhðkh Lkh Ëu n fnku rfík ÃkkEÞu ,
økku ® ðËfu økw L køkkLk fnku fçk økkE Þu ,
{ík [q f u yðMkkLk Mkçku íkLk{kt Ähu ,
n0 Ãkkýe Ãku ÷ e Ãkk÷ y¿kkLke çkkt Ä hu . >>11>>
òq X søk st ø k÷ ÃkÞko íku n e Vt Ë {U ,
Aw x Lkrn Lkrn fhík rfhík ykLkt Ë {U ,
ðk{u íku h k fkU L k Mk{k sçk yt í kfk,
n0 Wøkhýfk WÃkkÞ þhý yu f Mkt í kfk. >>12>>
fq z u ÄLkfu fks Mkçku rËLk ÄkÞÞk,
Mkå[k Mkhsýnkh Mkku E rðMkhkÞÞk,
rÄf yu u M ku Lkh {q Z sLkw f u Sðfw t ,
n0 ÃkkE yu u M ke Ëu n Lk ÃkkÞu Ãkeðfw t , >>13>>
¼økíkkhý ¼økðt í k sLkw L ku Lkkt ¼ßÞkt ,
yLkhÚk rfÞk yÃkkh yÚko fku W Lkkt MkÞkO ,
Mkku Lkh Ä{ý Mk{kLk sLkw f k MðkMk nu ,
n0 ytík Mk{iÞu yðMk øk÷u s{ VktMk ni. >>14>>
òu ÃkkE Lkh Ëu n Lku n fh LkkÚkMkU ,
çkkS Srík çku þ {nkhu nkÚkMkU ,
196 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{] ø k ík] » ýk Mkt M kkh fçkw Lkrn ÄkÃkýk,

n0 {{íkk Mkçkfe {u ÷ MkE fh ykÃkýk. >>15>>
{w ¾ ôÄu WÄo Ãkkô hÌkku Ëþ {kMkhu ,
sXh y¿kefe Ík÷ {nkíkLk ºkkMkhu ,
rfLkk fku ÷ fhkh hxý Lkeík hk{fk,
n0 ¼q÷ økÞk økú¼ðkMk ËkMk rºkÞ Ëk{fk. >>16>>
{u ø k÷ {k÷ rð÷kík yLkku à k{ {t r Ëhkt ,
Mksrík Lkeík þýøkkh Lkkh yrík Mkw t Ë hkt ,
nw f ÷ f÷÷ n{u þ nËh n÷{÷kt ,
n0 hÌkk ÄÞko Mkçk hks økÞk Lkh yuf÷k. >>17>>
Afu hnt í ku Au ÷ {÷t í ku {ku ç kíkkt ,
íkkLk Ízt í ku íkkMk Mk÷w L ke Mkku ç kíkkt ,
Mkw ¼ x çkòhk Mkks nòhkt nu Ë ÷kt ,
n0 Mkku Lkh nkÚk ÄMkt í k ðMkt í kk st ø k÷kt , >>18>>
y¥kh íku ÷ Vq ÷ u ÷ MkËk íkLk ykzíku ,
Lkefe rºkÞfk Lku n rLkr{»k Lkrn Akt z íku ,
[÷íku [k÷ {hku z çkLkkíku çkkt L kfu ,
n0 ÍÃkx økÞu s{ Ëqík ôÄu þeh íkkLkfu. >>19>>
½h fhíkk yu f Ãkkð Açkt í kk yt ç khk,
rþh nÚkk Mk{hÚk Äht í kk økehðhkt ,
ðkfe ¾çkh Lk ¾ku s yu u M kk fi rðíkeÞk,
n0 SLk Mk{Þko søkËeþ MkkuE Lkh SíkeÞk. >>20>>
{t r Ëh {k÷ rð÷kík ¾òLku {u r zÞkt ,
hks yY Mkw ¾ Mkksfu [t [ ÷ [u r zÞkt ,
hníkk ÃkkMk ¾ðkMk n{u þ nsq h {U ,
n0 yu u M ku ÷k¾ yMkt Ï Þ økÞu r{÷ Äq h {U , >>21>>
{Ahk÷u {økYhfu {q A {hku z íku ,
Lkð÷ rºkÞkfk Lku n Ãk÷f Lk®n Aku z íku ,
WÃkËuþ ®[íkk{ýe 197
rík¾u fhíku íkhf økhf {ËÃkkLk{U ,
n0 {h økÞu Mkt à kík {u ÷ ðMku {u Ë kLk{U . >>22>>
Mkw ¾ {U fhíku þku ¾ fu økku ¾ U Íkt ¾ íkk,
Xu ¾ ÃkhkE LkkÞo Lkòhkt Lkkt ¾ íkk,
÷ku [ Lk hníku ÷k÷ y{÷{U ykfhu ,
n0 Mkku çke økÞu rð÷k[ økE Wz ¾k¾hu. >>23>>
Ãkw » ÃkU Mku s rçkAkÞfU íkkÃkh Ãkku Z íku
yku A u Ëw à kxu Mkk÷ Ëw M kk÷u yku Z íku ,
÷u f u ËhÃký nkÚk rLkfu {w ¾ òu ð íku ,
n0 ÷u økÞu s{ WÃkkz hÞu Mkçk hku ð íku . >>24>>
çkt f e Ãkkøk çkLkkÞfu Aku ø kkt {u ÷ íku ,
Afu hnt í ku Au ÷ ¾w þ e rË÷ ¾u ÷ íku ,
Íq ÷ t í ku rºkÞ Mkt ø kfu ykXw ò{hu ,
n0 fu í ku {h økÞu fku Þ Lk òLku Lkk{hu . >>25>>
òfu {q A kt rþþfu ÷ªçkw Xu h íku ,
rðfx Úkxkt f u çke[ fu ¼k÷k Vu h íku ,
òw Ä ðu ÷ e Íq Í kh Lk{kíku shË{U ,
n0 yuuMku òuÄ yMktÏÞ økÞu r{÷ økhË{U, >>26>>
y¥kh íku ÷ Vq ÷ u ÷ ÷økkðu yt ø k{U ,
yt Ä Ät Ä rËLk hu L k rºkÞkfu Mkt ø k{U ,
{u n ÷ yðkMkk çku X fht í kk {ku s hu ,
n0 yu u M ku økhu yÃkkh szu Lkrn ¾ku s hu . >>27>>
òfu ykøku hkøk økw ý esLk økkðíku ,
{u ð k yhw r{ükt L kfu ¼ku s Lk ¼kðíku ,
¾krMk {u n u h e MkkÚk fht í kk ¾w r çkÞkt ,
n0 r{÷øku {rxÞkt {ktÞ fu yuuMke MkwrçkÞkt >>28>>
¾kLk yY Mkw ÷ íkkLk çkzu søk fnkðíku ,
Ëu þ -rðËu þ kt {kÞfu nq f { [÷kðíku ,
198 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

¾køk íkýu çk÷ ¼ku { çkÞkt f e ¾xeÞkt * ,

n0 Sð økÞu s{ Ík÷ r{÷u íkLk {xeÞkt. >>29>>
s{íku hku s sYhfu [eòt íkkSÞkt ,
[ku M kh [ku à kz Zk÷ h{t í kk çkkSÞkt ,
A÷çk÷ [íkw h k Au ÷ yrð[÷ Lkkt å Þkt ,
n0 su M ku ykíkMk ¾u ÷ Vxkfk nku økÞk. >>30>>
hníku r¼Lku Au ÷ MkËk ht ø k hkøk{I ,
økshk Vw ÷ kt økq t Ú k Äht í kk Ãkkøk{U ,
ËhÃký{U {w ¾ Ëu ¾ fu {q A kt íkkt ý íkk,
n0 søk{U ðkfk fku Þ Lkk{ Lkrn òLkíkk. >>31>>
{u ÷ Vw ð khkt nku s fu {ku s w {kLkíkk,
Mk{hÚk ykÃk Mk{kLk yku h Lkrn òLkíkk,
Ãkku h Mk íku s «íkkÃk [÷t í kk Ãkw h {U .
n0 ¼k÷k÷k ¼q à kk÷ økÞk s{ Wh{U . >>32>>
Mkw t Ë h Lkkhe Mkt ø k ®nzku ÷ u Íq ÷ íku ,
Ãku h Ãkkxkt ç kh yt ø k Vhíku Vq ÷ íku ,
òu ð ík ¾w r çk òÞfu çku X çkòhfe,
n0 Mkku çke nku økÞu Au ÷ fu Zu h e Akhfe. >>33>>
fhíku ht ø k rð÷kMkfu çku X f[u r hÞkt ,
{hz Xhz {Lkw y kh fMkw t ¼ k fu r hÞkt ,
¼ku s Lk Lkð÷e ¼kík fu MðkËw þkf fu ,
n0 Wz økÞu íkw h Mk{w h fu su M ku yk¬u >>34>>
yýf÷ {kÞk {u ÷ ¼t z khe WrzÞkt ,
Ëu þ -rðËu þ kt {kt E [÷t í ke nw t r zÞkt ,
òfu ykøku Ëu þ f{kíkk ðu r XÞk,
n0 nku økÞu VLkkt {fk{fu yu u M ku Mku X eÞk. >>35>>
økkËe íkrfÞk Lkk¾ hnt í ku øk{h{U ,
hu þ { Äku í ke Ãku h ft Ë ku h k f{h{U ,
WÃkËuþ ®[íkk{ýe 199
òfk [÷íkk nw f { Mkçku n e {÷f{U ,
n0 fku r x Äs Mkknw f kh rð÷kLku Ãk÷f{U , >>36>>
Mkçk rËLk [kfh ÃkkMk hnt í ku þkMíku ,
fk{fks fhLkkhfu çkku í ku økw { kMíku ,
÷u ¾ kt fhíku hku s fu ÷k¾ nòhfu ,
n0 nkuøkÞu rALk yuf {ktÞfu Zøk÷u hk¾fu. >>37>>
hks f[u h e {kt Þ fu ykËh Ãkk{íku ,
fhíku nq f { fhw h Ãkxu ÷ e fk{íku ,
Ãkkøk ÄLkefe çkkt Ä fu hu í ku yfzfu ,
n0 hÞu Ähu ÄLk {k÷ økÞu s{ Ãkfzfu . >>38>>
RLÿÃkw h e Mk{kLk çkMkt í ke LkøkheÞkt ,
¼híke s÷ ÃkrLknkh fLkf þeh økøkrhÞkt ,
rnhk÷k÷ Íðu h ðu f kíkk íkkt Mkrn,
n0 yu u M ke Ãkw h e Wòz ¼Þt f h nku økE. >>39>>
nku í ke òfu rþþfu Aºku Akt E Þkt ,
yË÷ rVht í ke yký rËþku rËþ {kt E Þkt ,
WËu yMík÷w t hks sLkw f k fkðíkk,
n0 nku økÞu Zuhe Äwh Lksh Lkrn ykðíkk >>40>>
rLkík òfu Ëh¼kh Ízt í ke Lkku ç kíkkt ,
{t º ke ÃkkMk «çkeLk fht í kk {ku ç kíkkt ,
[íkw h k ÍeLkk [ku s íkhf yrík Mkw s íkkt ,
n0 ríkLknwtfk søk{ktne Lkk{ Lkrn çkqsíkk. >>41>>
ßÞkfu ykøku {Õ÷ hku s y¾kzk {t z íku ,
¾øk çk÷ ¾kíku ¾t z Wzt z k zt z íku ,
Úkxk f[u h e Úkkx Axk ht ø k AkÞfu ,
n0 Mkw í kk íkkt ý e Mkku z {Mkkýw òÞfu . >>42>>
hníku Äu h u hku s yðt f u hkðíku ,
{Ahk÷u {u ð kMkfu fkt Ä Lk{kðíku ,
 200 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

fLkf Aze ÷u nkÚk Lkfe Ãkku f khíku ,

n0 hÞu Ähu Mkçk hks økÞu s¾ {khíku . >>43>>
çkt f u rf÷k çkLkkÞfu íkku à kk MkkSÞkt ,
{íku {u ø k÷ îkh fu íkíku íkkSÞkt ,
rLkík «rík ykøku ykÞ Lk[t r ík LkkÞfk,
n0 Þkfw t økÞu WÃkkz Ëq í k s{hkÞfk. >>44>>
{kýfq rnhk÷k÷ ¾òLkk {ku r íkÞkt ,
Mksu hkýe þýøkkhfu MkLk{w ¾ òu r íkÞkt ,
rËLkrËLk yrÄf Mkw ø kt Ä ÷økkíku Ëu n {U ,
n0 yu u M ku ¼ku ø ke ¼q à k r{÷u Mkçk ¾u n {U . >>45>>
òu ø ke fhíku òu ø kfu ykMkLk Mkkt Ä íku ,
y¾t z ¼¼q í k ÷økkÞ sxk rþh çkkt Ä íku ,
MkkÄu f÷Ãk fu Ë khfu íkíkÃkh nku Þ hu ,
n0 fk÷ ÔÞk÷fe ÍÃkx çkå[k Lk®n fkuÞhu. >>46>>
yk íkLk ht ø k Ãkíkt ø k f÷ Wz òÞøkk,
s{fu îkh sYh ¾íkk çknw t ¾kÞøkk,
{Lkfe íks Ëu ½kík çkkík Mkík {kLk ÷u .
n0 {Lkw » kkfkh {ku h kh íkkrnfw òLk÷u . >>47>>
þçËkÚko : ÷çÄkðu-÷ku¼kðu; rLkrf rºkÞk-øk]rnýe; økkULk-sþu; çkktLkfu-
çkktÄýe; økun-½h; {Ahk÷u-{wAk¤k; ðtAík-ðMku Au; íkhf-Ä]ýk; {]»kkß÷-
{]øks¤; Xu¾-òuðk{kt ykðe; LkuËkLk-rLkËkLk; ò{-Ãknkuh; s{hkLk-Þ{hks;
ÍwÍkh-¾wLk¾kh; Wøkhý-Wøkhðwt-çk[ðwt; çkÞkt rf-yLÞLke; yr¿k-yÂøLk;
¾xeÞkt-Síke ÷eÄe; {Uøk÷-nkÚke; {Lkwðkh-MkkuøktË Ãkqðof íkký; nqf÷-nqf{;
ykf-ykfzku, øk{h-økðo; rALk-ûký; øk{h-økðo; ôzzk-Lk ËtzkÞ íkuLku Ëtzíkk;
ÔÞk÷-MkÃko.
 201

13
økku÷kuf ËþoLk

©e ½Lk~Þk{ {nkhks ÃkkuíkkLkk Ãkh{ ¼õíkkuLku Mk{krÄ fhkðe yûkhÄk{Lkk

ËþoLkLke yËT¼wík yLkw¼qrík fhkðíkk níkk. ©e çkúñkLktË Mðk{e Ãký ykðe
s økku÷kuf rð»kuLke y÷kirff yLkw¼qrík Ãkk{e, íkuLku Ëe½ofkÔÞ MðYÃku yk
fkÔÞ{kt ðýoðu Au.
økku÷kuf ðýoLkLkk «kht¼{kt Þ{wLkkLkk rLk{o¤ yLku Ãkrðºk s¤, çktLku çkkswLkk
íkxðíkeo «ËuþkuLke hBÞíkk yLku íkuLke ÃkùkËT ¼qr{{kt ÂMÚkík yuðk fk{ÄuLkw yLku
ð]ûkkuÚke AðkÞu÷k ©e økkuðÄoLkLkwt rLkYÃký Au. yu ÃkAe ð]tËkðLkLkk rðr¼LLk ð]ûkku,
Ãkw»Ãk÷¥kk, fwts½xkyku, s¤kþÞku yLku yu MkðoLku Sðtík çkLkkðíkk Ãkt¾eykuLkwt
ðýoLk r[¥kkf»kof çkLke hnu Au.
«Míkwík fkÔÞ{kt økkufw÷ økúk{ yLku ©ef]»ýÄk{ íku{s çkhMkkLkk Lkøkh
yLku ©e hkÄkSÄk{{kt økkuÃk-økkuÃkeykuLke [n÷-Ãkn÷ yíÞtík ÓËÞMÃkþeo
çkLke hnu Au.
yk fkÔÞLkk ytík¼køk{kt ©enrh yuðk ½Lk~Þk{ yLku ©e hkÄkSLkk
YÃk {kÄwÞo yLku ð†k÷tfkhLkk rLkYÃký{kt íkku çkúñkLktË Mðk{eLke ðýoLk þÂõík
 202 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Mkku¤u f¤kyu ¾e÷e QXu Au. «Míkwík fkÔÞ{kt ºkkuxf, ÃkæÄhe, nrhøkeík RíÞkrË
AtËku «ÞkuòÞk Au.
Ëkunk
Ëu¾ík Mkns Mk{krÄ{U, «økx ßÞwt yûkhÄk{,
yune rðrÄ yÃkLku ËkMkfwt, Ëu¾kðík ½Lk~Þk{, >>1>>
ðník íknkt rðhò rð{÷, økku økkuÃkLkfu ð]tË,
Lkeh Ífku÷ f÷ku÷ rLkík, økkðík r{÷ ð]s [tË. >>2>>
AtË ºkkuxf
rðhò þw¼ Lkeh ¼he øknhe, yrík QXík nu s÷fe ÷nhe,
íkeLk MLkkLkne nkuðík þw½ú{íke, íkLk [iíkLk nkuÞ MðAtËøkrík >>1>>
yríkþkur¼ík nu íkx nkuÞ íknk, çknw ¼ktrík {LkeLkrf ¾ktLke snkt
{Lk rLk÷ Y Vkõx RLÿ{Lke, f{LkeÞ {Lkkunh nehfLke. >>2>>
rðhò ðnu Lkeh yÚkkn MkËk, ríkLk íkeh Lknª Ëw¾ þkuf fËk,
çknw Lktøk Mkwhtrøkík ½kx çkL]ku, {rLk ÷kh rðþk÷ MkkuÃkeLk ÄLku >>3>>
ríkLkfu Ãkh ðúûk hw ður÷ Íwfe, {Lkw MkwtËh AkÞ rçkíkkLknwfe,
Mkçk ft[Lk íkeh Mkw Lkeh çknu, h{Lkef íknkt ¾øk ðtË hnu. >>4>>
Í÷fu þw¼ htøk Mkw Lktøk shu, rLkh¾u {Lkw LkuLk yLkuf fhu,
h{Lkef Açke yrík AkÞ hne rLkík MkwtËh YÃk fnkík Lkrn. >>5>>
rðhò íkx Úkkx Mkw Äu L kLkfu , ðú » k LkkË {Lkq Mð {u ½ Lkfu ,
øknhu Mkwh nkuðík økkuÃkeLkfu, íkLk íku nrh «kÞ MkËk ríkLkfu >>6>>
÷øke ¼eh Mkw økkurÃkLk øðk÷Lkfe, ÷økLke yrík ytíkh ÷k÷Lkfe,
r{÷ økkuÃke hw øðk÷rn MLkkLk fhu, økwLk økkík nrh {Lk {kuË ¼hu >>7>>
híkLkwt fhe ft[Lk fqt¼ sxu, rºkÞu Lkeh ¼hu Mkrhíkk Mkw íkxu.
Lkh Lkkhe Mkçku s÷ Íe ÷ík nu, hMk YÃk nrh økwLk{U hík nu >>8>>
nrh ¢ezLkfu Mkw¼ ÚkkLkf nu {Lk {kuíke {Lkkunh {kLkf nu,
íkY þkur¼ík MkwtËh íkehLk {U, r{÷ ¾u÷ yneh ynehLk{U. >>9>>
 økku÷kuf ËþoLk 203
r{÷ Äqt{ík økkuÃkeLk {tzr÷Þkt, fh{U þw¼ [tÃk¬e fr÷Þkt,
rðhò Mkçk Äk{fwt ½uh hne. ríkLkfe Açke{U fAw ÷uþ fne >>10>>
Ëkunk
fne rðhò Mkt û ku à k fhe, n] h e fu r ÷fku MÚkeLk,
rðnhík økkurÃk økkuÃk Mkçk, fhík hník økwLk økkLk >>1>>
rðhò Ãkkh rðnkh òwík þkur¼ík røkrh þík ©]tøk,
økZSr{ ©e økku ÷ ku f fku , hÌkku yku à k Lkðht ø k >>2>>
Ÿ[ku òusLk fkurx yuf, Ëþ økwLk [kuzku òLk,
Ãkkrhòríkf ykrË íkhw , «Mkhu yrÄf «{kLk >>3>>
fk{Äu L kw f u ð] t Ë Ãkw r Lk, røkrh Ãkh hník yÃkkh,
yíkr÷ík þku¼k Ëu¾fU, {økLk nuhík LkhLkkh. >>4>>
¢ezk MÚkkLkf f] » ýfu , rhÌkku híLkfrh{t z ,
Mkku røkrhðh fu rþ¾h Ãkh, yËT¼wík hkMk y¾tz. >>5>>
hMk«Ë {t z ÷ hkMkfu , òu s Lk Ëþ rðMíkkh,
økku÷ Mkw¼øk «fkhòwík, åÞkh åÞkh Mkçk îkh. >>6>>
AtË ÃkÄhe
økku÷kuf nqfu [nwt ykMkÃkkMk ð]tËkðLk þkur¼ík Mkw¾ rðÕÞkMk
íkhw ðu÷e {Lkw íkw {wõík Äkh, nrh ÃkqsLk rník ¼Þu çknw «fkh >>1>>
ðLk AkÞ hrn íknkt rðrðÄ çku÷, çknw Vq÷ òÞ swÚke [tçku÷
{÷efk Mkw A kÞ Mkw t Ë h Mkw ð kMk, {kÄðkt Ãkw » Ãk yríkþU «fkþ >>2>>
fu í kfe nkh þ] t ø kkh fw t Ë , íku n e økt Ä ÷Ãkx hnu ¼ú { h ðú t Ë ,
ÃkwrLk ÷ðtøk ÷íkk yíkwr÷ík yLkwÃk, V÷ r{ü ÿk¾ MkwtËh hMkYÃk >>3>>
ÃkwtrLk Lkktøk Lkktøk fuMkh «Vq÷, Íwf Íw{ hnu yr÷ ðútË Íq÷,
{t Ë kh Ëu ð íkhw fku r ðËkh, rÃk»Ãk÷k; Ãkq t r øk Ãkkx÷ yÃkkh. >>4>>
yríkYÃk yþkuf YMkV÷ ytçk, çknw Vq÷ Íq÷ MkwtËh fËtçk,
òtçkw LkLkeÃk yY Ãkkrhòík, ÃkwrLk ÃkLkMk íkLkMk [tËLk MkwÃkkík >>5>>
204 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Lkkht ø k ¾sq h e Lkk÷ehfu h , çknw ¼krík çkLku st ç ku h çku h ;

íkY Mkk{YÃk Mkw t Ë h ík{k÷, þku ¼ eík çkfw ÷ rçkÕðkrË þk÷ >>6>>
ðxÃ÷ûk Lkªçk [tÃkf MkwnkÞ; Úk÷ f{÷ hnu Ähu rð{÷ AkÞ
fÕnkh ft s WíÃk÷ yÃkkh, ËeÃkt í k yrÄf {fht Ë Ëkh. >>7>>
hMk{¥k¼ú{h íknkt fhík økkLk, ¾øk rðrðÄ fhík nrhøkwLk çk¾kLk
{ªLkk fÃkku í k yhw ¢q t [ {ku h , íknkt fhík LkkË Mkw t Ë h xfku h >>8>>
Mkkhtøk fqts fkurf÷ MkwZkh, [¢ðkf ntMk nrh økwLk W[kh,
íknkt rðrðÄ fqÃk ðkÃke íkzkøk, hwr[ økkík íkkuÃk íknkt rðrðÄ hkøk >>9>>
økkuðk÷ økkuÃke økkiÄLk y{kÃk, ðLk hÌkku Mkðo íkurn þçË ÔÞkÃk,
nrh fur÷ fhLk ftsLk fqxeh, ðnu Mkwhr¼ {tË þeík÷ Mk{eh >>10>>
ðA ðú»k¼ ÄuLkw yhw økkuÃkeøkkuÃk, yrík rð{÷ hÌkku íknkt þçË ykuÃk
çkíkeþ rðÃkLk íkune {æÞ yLkqÃk yfif nqíkU yrík MkhMk YÃk >>11>>
Vw÷u Vq÷ rLkhtíkh yrík yLktík, íknkt MkËk hník híkwðh ðMktík,
ßÞku ykÞ fhík yune ðLk «ðuþ, fkuW ¼ktrík hník Lkrn íkune õ÷uþ. >>12>>
Ëkunk
yurn rðrÄ ð]tËkðLk fÌkku, nrh fur÷fku MÚkkLk,
rðnhík økkuÃke økkuÃk Mkçk, fhík hník økwLk økkLk >>1>>
íkkfu Ãkh økku ÷ ku ¬ e þku ¼ k çkLke yÃkkh,
Mkw t Ë hÃkw h fu MkËLkfe, yríkþÞ Açke WËkh >>2>>
AtË ºkkuxf
çknwhtrøkík Lktøk Mkw Äk{ {ne, {rLk÷k÷ nqfe Açke þku¼e hne,
sLk {trzík Lktøk W{tøk ÷nu, þw¼ {trËh Äk{ «fkMk hnu >>1>>
Mkw{Lke Íwf økku¾ rðþkuf MkËk, {nk þkur¼ík ËkMk rð÷kMk{wËk
{rLk {kLkfMkU fhe [kuf ¼hu, f{LkeÞ «ðk÷Lk Úkt¼ fhu. >>2>>
{wrLk Ëu¾ík [kn yÚkkn søke, Açke ¼rh yxkhe Mkw ÔÞku{ ÷øke
{rLkVkxf nkx fÃkkx shu, sLk Ëu¾ rðþu¾ W{tøk ¼hu >>3>>
 økku÷kuf ËþoLk 205
{r÷Þkøkh økkh yøkkh {ne, yrík ðkMk yðkMkLk AkÞ hne,
fMíkw h eÞ fu M kh økt Ä ¼hu ; {Ë yt Ä Mkw ø kt Ä Afu ¼{hu >>4>>
Ãkw¾hks y{kur÷f Lke÷ {rLk, {Lke RLÿ rðr[ºk «fkh ÄLke,
þw¼ íkkuhLk ytçk yþkufLk fu, {Lkw [kuhLknkh {wrLk {Lkfu >>5>>
fnw r[ºkLk fu çknw Ãktr¾ fhu, sLk Ëu¾tík MkíÞ «ríkík Ähu,
þw¼ {tzÃk r[ºk rðr[ºk çkLku, sLk çkuX yxk yÃkLku yÃkLku >>6>>
ríkLk WÃkh fwt¼ fLktf nqfu, òwík {kLkf Lkkiík{ heíknwfu,
Lkrn nkuík «{kLk Úkfu ysne, Açke Ëu¾ík Mkqh þþe ÷sne >>7>>
nhnu òq Ãkíkkf {wLke {Lkfw, {Lkw ÷uík rn xuh nhesLk fwt,
íkeLkfu Ãkh r[ºkLk {kuh rfÞu, sLk Ëu¾ík ytøk W{tøk r÷Þu. >>8>>
«ríkîkhLk ht¼ Mkw Úkt¼ Ähu, rðnhu nrhËkMk nw÷kMk ¼hu,
fMíkw h eÞ fu M kh fw t f w { fu Azfkðnw t í kU yr÷ økt Ä Afu . >>9>>
yrík økkZ yLkwÃk{ YÃk yxk, Arçk Äkh hne {Lkqt ykÞ Axk,
sLkðtË yLktË nwMku rð÷Mku, nrhfku {w¾ Ëur¾ nMku rðfMku. >>10>>
Mkw¾ ðkMk yðkMk nrhsLkfu, íkLk fk{ rðfkh Lknª ríkLkfu,
çknw ¼ktíkeLk ¼kuøk yhkuøk snkt, fhnU nrhËkMk rð÷kMk íknkt. >>11>>
híkLkwt sqík ¼q»kLk ytøk Ähu, rðLk ¢kuÄ MkwçkkuÄ MkËk rðnhu,
Açke {kLk rð{kLkfe ÃktíkrøkÞkt, ÿøk Ëu¾ rðþu¾ çkZu hríkÞkt >>12>>
nrhËkMkLkfu rník Mkk{ h[u, {Lk hts y÷kirff ¼eh {[u,
÷¾e {khøk hks Mk{ks r÷Þu, nrhYÃk rLknkhLk {kuË rnÞu. >>13>>
rLkík WXík {kuËnwfe ÷nhe; sLk ðúkík Mkwøkkík ÄwLke øknhe;
çkeLk Ãkkh çkòh íknkt «Mkhu, Ãk[ htøkLk Lktøk Mkw ðkx shu. >>14>>
÷h íkkuhLk {kuríkLk {k÷Lkfu, hr[ Úkt¼ y[t¼ «ðk÷Lkfu,
{Lk {kunLk ¼khe yxkhe {÷e, yrík Ãkkík MkwøktÄ {ËktÄ yr÷ >>15>>
økún ÃkkMk íknkt ÷Äw çkkøk ¾w÷u, Vnhu þw¼ øktÄíke Vq÷ Vw÷u,
çkLke Lkeh ¼he ríkík çkkðrhÞkt, Ãkw¾hks rÃkhkusfe ÃkkðrhÞkt >>16>>
206 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

nËnku s shu þw ¼ nehLkfu , hð nku ð ík fku r f÷ nehLkfu ,

yrík Lktøk shu þw¼ ytøkLk{U, hrík heÍ {wLkeðh htøkLk{U >>17>>
¾w¾ ÷k÷ «ðk÷Lkfe ¾rxÞkt, {wõíkkV÷ {kLkfMkU srxÞkt,
¢ík r[ºk-rðr[ºk f{khLk{U, ÄLk Mkkh «[kh «rík ½h{U, >>18>>
Íwfe {kuríkLkfe ÷h òrhLk{U yrík þkur¼ík Lkkrh yxkheLk{U,
¢ík LkuLk fwhtøkLk{U fshk, økrn nkÚk Lk Vq÷Lkfu økshk >>19>>
{úøk ÷ku[Lke Lkkh yÃkkh {÷e, nrhÃkqsLk ykðík òík [÷e,
Lkð òuçkLk Lkkhe yxkhe [Zu, nrh Ëu¾ík ytøk W{tøk çkZu. >>20>>
Ëkunk
÷r÷ík rð{÷ økku÷kuf{U, yune rðrÄ Äk{ yLkqÃk,
{tøk÷ «Ë yrík íkus {Þ, hMkef {Lkkunh YÃk. >>1>>
Mkçk økkuÃkeLkfu MkËLk {æÞ, hkÄk økún Mkw¾ftË,
hksík yune rðrÄ YÃk {Þ, ßÞwt WzøkLk {rn [tË. >>2>>
AtË ÃkÄhe
yune ¼ktrík hnu Mkçk MkËLk ykuÃk, økwLk økkík ykík nh¾kík økkuÃk
hkrÄfk ¼wðLk Mkçk {æÞ þku¼, íkurn Ëur¾ çkZík {Lk yrÄf ÷ku¼ >>1>>
«kfkh fLkt f »kku z þ «[t z «ríkîkh økku à k hnu ®n y¾t f ,
Mkçk fnw íkkne yLkw¢{ Mkrník, «rík rËðMk çkZík nrh[hLk «eík >>2>>
hnu çkeh ¼kLkwt íknkt «Úk{ îkh, ÷ûk hník yLkw[h økkuÃk÷kh,
hnu rîíkeÞu îkh [tÿ¼kLkw ðeh, ÷¾ Ãkt[ økkuÃk [kfh MkwÄeh. >>3>>
{wrLk ºkríkÞu îkh íknkt Mkqhs ¼ktLk, Lkð ÷k¾ økkuÃk yLkwtðúík «{kLk
ðMkw ¼kLkT [qíkhÚk îkhÃkk÷, Ëþ ÷ûk økkuÃk yLkwðúík Mkw{k÷. >>4>>
hnu Ëu ð ú ¼kLkw t Ãkt [ { Mkw « ku ÷ , EøÞkh÷ûk [kfh yzku ÷ ,
»kü{u îkh Ãkw r Lk þ¢¼kLk; ÷¾çkkh økku à k yLkq [ h ð¾kLk. >>5>>
 økku÷kuf ËþoLk 207
r[ºk ¼kLkw îkh Mkó{ «ðeLk, Ëþ íkeLk ÷ûk yLkwðík LkðeLk
yü{u îkh Mkw t Ë h yLkw à k, hnu ðeh Mkw ÃkkhþË rð{÷ YÃk. >>6>>
÷¾ [kiË økkuÃk yLkwðúík n{uþ, Lktøk srzík ytøk ¼q»kLk Mkqðuþ,
ÃkwrLk Mkqçk÷ îkh Lkð{u y¼tøk, Ëþ Ãkt[ ÷ûk íkune økkuÃk Mktøk >>7>>
Ëþ{u òw MkwËk{k ðeh Ëu¾, ÷¾ ðeþ økkuÃk yLkwÃk{ Mkw ÷u¾,
Lktøk srzík ytøk ¼q»ký LkðeLk, «¼w [hLk f{÷ hík yrík«ðeLk >>8>>
Ëþ yuf îkh Ãkh ytþwËkMk, [kuðeþ ÷ûk íkune økkuÃk ÃkkMk,
Ëþ ËkuÞ îkh yswoLk «ðeLk, ÷¾íkeLk økkuÃk íkune Mktøk ÷eLk >>9>>
Ëþ íkeLk îkh Ãkh ¼qík rðþk÷, «UíkeMk ÷ûk yLkw[h økkuðk÷,
ÃkwrLk Ëuð «MÚk Ëþ [íkwîkh, [k÷eMk ÷ûk yLkw¼úík WËkh >>10>>
Ëþ Ãkt [ îkh Ãkh Y»k¼òLk, Ãkt [ kMk ÷ûk yLkw [ h «{kLk,
Mkku÷{u îkh MkwtËh ©eËk{, yuf fkurx økkuÃk yLkqðúík MkLkk{. >>11>>
nrh rLkfx hník ÷r÷íkkrË ðk{, ÃkwrLk «rMkÄ «rMkÄfu fnnqtLkk{ >
÷r÷íkk Y sÞk þþef÷k òLk, {kÄðe yY Þ{wLkk «{kLk >>12>>
yknTLkrð Mkwþe÷k hrík ÃkwrLkík, þþe{w¾e fwtrík nrh[hLk «eík,
MðÞt «¼k ÃkÈ {w¾e fËtçk {k÷, yY Mkw¾k Mkw¼k {Äw{rík hMkk÷ >>13>>
MkhMðrík yY ÃkÈk Y økt ø k, Mkw { w ¾ ene Mkðo {t ø k÷ Mkw h t ø k.
¼khíke Ãkkrhòíkk Mkw¼k{, f{÷kne yuf nrh [hLk fk{. >>14>>
Lkt Ë Lke Mkw ¼ øk Lkt Ë k yLkq à k, Ãkw r Lk f] » ý r«Þk Mkw t Ë h Mkhw à k,
fkuxkLk fkurx ð[ fhe rfþkuh, þw¼ nkð ¼kð MkwtËh Mkwøkkuh >>15>>
«rík ytøk Lktøk ¼q»kLk yÃkkh, Mks hník MkËk Mkkuhne þ]tøkkh
ÄwrLk nkuík ÃkkÞ LkuÃkwh y¼tøk íkLk Ëu¾ ÷sík íkune fLkf htøk >>16>>
fq [ [[o ft f q y®Õ÷çk fu þ , ríkfMkkÞ{kLk Mkfw { kh ðu þ ,
rnÞ ÷Mkík rLkhtíkh híLknkh, Lkk÷uh þeþ yrík çkuLke ¼kh >>17>>
208 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

çkkst º k LkkË nku ð ík rðþk÷, hríkðt í k økeík økkðík hMkk÷.

r[ík [kuh çksík WÃktøk [tøk, {Lkw {uÄ ÄqrLk økhsík {úËtøk. >>18>>
hkrÄfk ¼wðLk yune herík òLk, htøkhkøk y÷kurff nkuík íkkLk,
økZ çkknh çkLke Ãkhe¾k yíktík, yŠík Ÿze yýtf÷ s÷ «stík >>19>>
økZ økku÷ y÷kirff çkeLk «{kLk, Açkehks Ëqøko rðMíkkh{kLk,
Ãkhe¾k fu íkeh [nwt kuh ykÞ, Açkeðtík fÕÃkíkhw hnu AkÞ. >>20>>
r[ík[kuh çkLku WÃkðLk yLkqÃk, Íwfhne Akne Lkrnt ÷økík ÄqÃk,
MkçkíkU òwt ysçk MkwtËh y[t¼t, ftøkwhu híLk{rLk nu{fwt¼. >>21>>
Mkçk økku à ke hkrÄfk h{k íkku ÷ , Ãkríkðíko Ä {o hk¾ík yzku ÷ ,
Ãkrík¼kð yuf ©ef]»ý MkkÚk; íkune Ëuík Lkð÷ Mkw¾ Lkð÷LkkÚk >>22>>
økku÷kuf Äk{ yune rðrÄ rðþk÷, økwLkøkkLk fhík nrh økkuÃkeøðk÷
Lk®n fkt{ fwt{rík ytíkhõ÷uþ, MktíkkÃk þkuf Ëw:¾ Lkktrn ÷uþ. >>23>>
þw¼ fwtfw{ fuMkh yrík MkwðkMk, ÷u Mkwhr¼ øktÄ Wh Äh nw÷kMk,
ÄLkMkkh yøkh {ú{{Ë yÃkkh nrh Ëhþ òík ÷u Ãkw»Ãknkh. >>24>>
Ëkunk
Mkkuh ne Ãkkurh W÷t½fU, [kuf rð÷kufík ykÞ,
þku¼k yøkrLkík íkkrnfe, {w¾ çkLke Lk®n òÞ >>1>>
AtË nrhøkeík
íkune [kuf {®n yrík Mkw¾Ë MkwtËh, yrÄf íkus yÃkkh nu,
Yr[ [t ÿ fku r x Mk{kLk Wßßð÷, íku s Ãkq t s WËkh nu ,
íkune Lkk{ yûkh çkúñ yøkrLkík, fník nu {wrLk ðútË sqt,
yY rð{÷ ykrË Y ytík ðhrsík, økwýkíkeík MðAtË òqt >>1>>
ÃkwrLk fk÷ Ãkwhw»k«ÄkLk ykrËf; sõík fkhLk sun sqt,
ELk MkçkLkfku Þn y[÷ yk©Þ, Mkf÷ ÔÞkÃkf íkun sqt,
Mkík [eË ykLktË ftË MkwtËh; y[÷ ðMLkw yLkqÃk nu,
h{Lkef Mkw t Ë h íku s hkMke, Yr[h Mkw t Ë h YÃk nu >>2>>
 økku÷kuf ËþoLk 209
íku n e {æÞ {t r Ëh f] » ýfku , hMkYÃk Mkw ¾ fh hks nª,
íknkt nu{fe ð÷¼e {Lkkunh, r[ík {rLk{Þ Aks ne,
sLk {w r Ëík nku í k Mkòu í k {t r Ëh, yrÄf Mkçkfu WÃkhe
srx [xfeËkh WËkh [w t L ke ÷x {ku í keLkfe ÷he >>3>>
yY rðrðÄ Lktøk íkwhtøk Lkkiík{, híLk Mktòwík Úkt¼ nu,
Ãkw r Lk þeík {t Ë Mkw ø kt Ä Mkw t Ë h, ykík ðkík y[t ¼ nu ,
{rLk Ëk{ yrÄf WËkÞ {Lknh, [íkwoMkk÷ Mkkunk{Lke,
íknkt fhík ÃkËÍt L kfkh Ít Í h, hkrÄfkrËf fk{Lke >>4>>
Ëkunk
ðt Ë Lk ðkh «fkh çknw , {rLk Mkt ò w í k [nw t ÃkkMk,
[k{h ïu í k rLkfu í k þw ¼ , Lkt ø k Mkw h t ø k «fkMk >>1>>
f{þ {Lkku n h híLkfu , íkku h Lk yk{] yþku f ,
{]øk{Ë [tËLk yøkhfu, yrík MkwøktÄ nrh ykuf >>2>>
Mkw t Ë h røkrh þík©] t ø kíkU , Ÿ[ku nrh ykðkMk,
ÄqÃk ËeÃk {tøk÷ Mkf÷; íkurn òwík yrÄf «fkþ >>3>>
{t ø k÷{Þ «ríkîkhÃkU , fw t ¼ fLkt f ËhþkE,
V÷ Ë÷fwtfw{ sqõík fhe, Ähu rðrðÄ íknkt ÷kE >>4>>
rðrðÄ Mku s íknkt híLkfe, Ãkw » ÃkLk Mku s yÃkkh,
¼ku ø k ÿÔÞ Ãkq h Lk ¼q ð Lk, híLkÃkkºk yt ç kkh. >>5>>
Ëkunk
þhË ÃkwhLk þþe {w¾f{÷, rðrðÄ Ãkq»Ãkfu nkh,
fu M kh [t Ë Lk [[o íkLkw t , rËÔÞ ð† y÷t f kh. >>1>>
yurn frh Mkku¼k Lkð÷ yrík, Lkeh¾ík hne Mk{eÃk,
{t º k fne {w ¾ fník nu , yÃko n w t ykhíke ËeÃk. >>2>>
210 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

©ef]»ýkÞ Lk{nwt fne, «eík yrÄf Wh Äkh,

Ëu í k nw t LkkÚk «Ërûkýk, fesu nw t yt ø kefkh. >>3>>
AtË nrhøkeík
økku®ðË {kÄð ËÞk÷Þ «¼w, ËeLk rník LkhíkLkwt Ähe,
©e{t í k {Lk ÿøk nh»kËkÞf, rËÔÞ {q Š ík ©enrh,
{rý rLk÷ RLÿMkw ytøk {Lknh, rðLktíke yçk ÄkrhÞU,
©eðkMkw Ë u ð ©eYrf{ýe ðh, {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞU , >>1>>
ft M kkrË Ëw ü Lk Ë{Lkfkhf, «ýík çkt Ä q yu f òw t ,
fki { ku Ë fe fh f{÷ Mkw t Ë h, þt ¾ [¢ «ðu f òq t ,
©eîkrhfk Ãkw h RLÿ Ãkq h Lk, fk{ fw ç kw r Ä rLkðkrhÞu t ,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>2>>
Mkw ¾ nh»k ft Ë MðAt Ë Mkw t Ë h, ît Ë Vt Ë rðLkkMk nu ,
híkwt þhË [tË Mkw ®çkçk {w¾{U ne, {tË {tË MkwnkMk nu,
¼qð ¼kh Lk]Ãkçk÷ Lkkþfkhf, çktÄq yrn Ëw¾ xkrhÞU,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>3>>
¼k{kLkw t ht s Lk RLÿ {Ënh, ÷kÞu Ãkkrhòík òw t ,
sune Ãkwºk «ãw{Lk Þ¿k çknw ¢ík Mk¼k {wøkx Mkwnkík òwt,
rºkÞ þku÷ MknMkú fu fktík MkwtËh, fk{ {{ yrh {krhÞU,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>4>>
ðMk nu í k ÃkkhÚk MkkhÚke ¼Þu ÷eLk Ãkkt z ð Ãkûkòw t ,
f]»ýk {LkkuhÚk Rü Mkw¾ «Ë, çkLkunku Mkwh ðúûk òwt,
Ëu ð u L ÿ ðt ã Mkw økhw æ ðs, fh ÄLkw t » k ¢ku Ä «nkheÞU ,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>5>>
þw¼ Ä{o ÃktÚk {úòË h[Lkk, fhLk íkík Ãkh nku MkËk,
rLkík ËkLk rîsfqt fhLk ÃkqhLk, nhLk Mktfx ykÃkËk,
økwý Ëku»k íkku»k yËku»k røkrhÄh, hku»k Ëku»k rçkMkkheÞU,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>6>>
 økku÷kuf ËþoLk 211
fhwLkk {nkuËrÄ WËrÄ ¼ðfu, Ãkkh fhLk yÃkkh nku,
MkwfÕÞkLk ¢ík sLk Ãkríkík ÃkkðLk, Lkk{ Ãkh{ WËkh nku;
íkík¾uð {{ ynt {uð nh, rîsËuð ËhË rðËkheÞU,
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>7>>
Mkt M kkh fhefU ¾ªLk Lkh, [÷e [hLk ykÞku hkðhe,
íkune fhLk hûkLk MkËk íkík Ãkh, WÄð «rík rLks çkwrÄÄhe,
«rík Ãkk÷ çkú ñ kLkt Ë fw t nrh, r¢Þk Lksh rLknkheÞU .
©e ðkMkw Ë u ð ©e Árf{ýe ðh {ku Þ LkkÚk WøkkrhÞu t . >>8>>
þçËkÚko : rðhò-rLk{o¤-Þ{wLkk; Ãkw¾hks-Ãkku¾hks; {Lke-{rý; rÃkhkus-
ykMk{kLke híLk; ÷kh-÷ktçke nkh; ÷h-Mkuh; Vur÷-r¢Þk; h{ík, Wzøký-íkkhkyku;
Ãkqtøke-MkkuÃkkhe; çkuLke-ðuýe; Lkk÷ehfuh-Lkkr¤Þuhe; Ãkkuxe-Ãkku¤; ðèðûk-ðzð]ûk;
çkLkeo ðýoðe; ¢qt[-fkit[ Ãkûke; Mktsqík-szu÷k; Mkkhtøk-{]øk; f{Mk-f{kz; «ðk÷Lk-
Ãkhðk÷kLkk; {]øk{Ë-fMíkwhe; rÄþu÷-rðþu»k; yr÷-¼ú{h.
•
 212 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

14
Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ)

çkúñkLktË Mðk{eLkku «Míkwík LkkLkku fkÔÞøkútÚk «rMkØ ÚkÞku Au. yk Ëe½o fkÔÞLke
fw÷ 50 fzeyku yÚkkoíkT 200 ÃktÂõíkyku ºký ¼køk{kt ðnU[kÞu÷e Au.
«Úk{ ¼køkLke 120 ÃktÂõíkyku{kt {kÞkðe SðLke ºkkMkð]r¥k ðýoðe Au.
çkeò ¼køkLke 48 ÃktÂõíkyku{kt MkkÄwLkku ¼u¾ ¼sðLkkh Ãkk¾tze yuðk yMkkÄwLkk
ytøk yÚkkoíkT ÷ûkýku ðýoÔÞk Au. ßÞkhu ytrík{ 24 ÃktÂõík{kt MktíkLkk ÷ûkýku
ËþkoÔÞk Au.
yk fkÔÞLkwt {n¥ð Mkrðþu»k Au. «Míkwík fkÔÞLkk ík]íkeÞ ¼køk{kt çkúñkLktË
Mðk{eyu ÃkkuíkkLkwt ykí{rLkðuËLk, SðLkeLkk MðYÃku ykÃÞwt Au. su yLÞ fkuE
fkÔÞ{k tòuðk {¤íkwt LkÚke. çkúñkLktË Mðk{e yk fkÔÞ{kt fnu Au fu -
‘‘nwt ykçkwLke AkÞk{kt ykðu÷k ¾ký økk{Lkku ðíkLke Awt. ykrþÞk [hý
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 213
fq¤{kt {khku sL{ ÚkÞku níkku. {khk rÃkíkkLkwt Lkk{ þt¼wËkLk yLku {kíkkLkwt Lkk{
÷k÷wçkkE níkwt. [khý íkhefu nwt ÷kzwËkLk níkku yLku rËrûkík Úkíkk ©ehtøkËkMk
Lkk{ Äkhý fÞwO níkwt. Ãkhtíkw çkúñkLktË Úkíkkt yk çktLku Lkk{ku yu{kt Mk{kE økÞk
Au. {U ½Lk~Þk{ yuðk MknòLktË Mðk{eLke {qŠík r[¥k{kt Äkhý fhe, ykÚke
{khku rËÂøðsÞ ÚkÞku Au yLku nwt rLks Äk{ yuðk yûkhÄk{Lkku yrÄfkhe çkLÞku
Awt. yk MktíkSðLkLkku s «íkkÃk Au.’’
WÃkËuþ ytøk, (Íq÷ýk AtË)
ÃkkÞe ®sËøke çktËøke Lkktrn fhe rLkíÞ ÏÞk÷ rfÞk XøkçkkSÞktfk,
{Ë {kun{U íku {økhqh rVÞko íkLk íkkfíkk LkkheÞk íkkSÞktfk,
MkËTøkwhw Mkknuçkfk htøk [Zâk Lkrn Mktøk rfÞk Lkh ÃkkSÞktfk,
çkúñkLktË fnu fuMkU çkkík {kLku íkU íkku økúkøk nu òqríkÞkt ÍkrÍÞktfk >>1>>
íkkufwt Ëu¾ fÃku Ãkrhðkh Mkkhk, zkhk Ëuík ÷u nkÚk{U Äkufr÷fwt,
fçkw þe¾fe çkkík Lk fkLk Ähu, zkÌkk nkuÞ n÷kðík zkufr÷fwt,
¾hu {kuûkfu ÃktÚkMkU ¾qx çkuXk, rnÞk Vqx Akuzu Lkrn nkufr÷fwt,
çkúñkLktË fnu [÷[÷ røkËe, {hçkqz Ëu¾kík fÞk {kufr÷fwt, >>2>>
hk{Lkk{fe fkuh íkku MkkuE hÌkk fk{¢kuÄ hw ÷ku¼{U òøkíkk nu,
¼hÃkqh hnu çkkík ¼wtrzÞk{U ÷w[k ÷qtrzÞkt{U {Lk ÷køkíkk nu,
hnu ËkMk ¼Þk ¼økíkkrLkÞktý, nrhsLkfu MktøkMkU ¼køkíkk nu,
çkúñkLktË fnu Lk¾ þe¾ MkwÄkt íkuhk {q¾ íkku òwríkÞkt {køkíkk nu, >>3>>
íku h k ÄkEÞkt { U Mkçk Äx ¼Þko Lkx¾x çkku ÷ u Xøk Xw t M krzfw t ,
¾uík ðkrzÞkt{U rLkíÞ Ïðkh r{÷u, rnÞu Äkh çkzeçkze nwtMkrzfwt.
¾wþe nkuÞ suMkU {Lk ¾u÷íkk nu Lkrn {u÷íkk nu ÷ks ÃkwtAzefwt,
çkúñkLktË fnu ËkMk hktznwfk, {hçkqz fÞk íkkLkík {qAzefwt. >>4>>
søk{kt n e Vsu í k çku n k÷ rVhu fk{®ffh Aq x ÷ fkAzu f ku .
¾ku E W{h Mkku ø kxu òøkq x u { u {Lk ÷ûk hÌkk hkt z hkMkzu f k,
r÷Þu nkuf÷e nkÚk{U zku÷íkk nu ¾kuxk çkku÷ík Þkh ¾ðkMkzufk
çkúñkLktË fnu ¼su hk{ fuMkU yrÄfkh íkkufwt Lkh ¾kMkzufk. >>5>>
 214 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

fuE Äkík {nk WíkÃkkík fhu íkk{U òuøÞ yòuøÞ Lk òuðíkk nu,
rLkíÞ fuz Ëkuzu WX ËkrMkÞkt fu ¾he çkkÃkfe ÷ksfwt ¾kuðkíkk nu,
{ktz {ktzne hktz rhÍkðLkufwt økktz Akufhurn rLkíÞ Äkuðíkk nu,
çkúñkLktË fnu Lkrn ÷ks íkuh nMku fkuLk Mkw¾U õÞwt Lk hkuðíkk nu >>6>>
ÃkLk ½x çkuXu ÃkLk ¾kuðíkk nu {w¾ òuðíkk nu ÃkrLkÞkrhÞktfk,
rËLkhuLk {kÞk çke[ ¼q÷ økÞk ¾wþe ÏÞk÷ rfÞk rLkíÞ ÏðkrhÞktfk,
r[ík Vkx økÞk çkËVu÷ [÷u çkkh Xu÷íkk nu ½hçkkrhÞktfk,
çkúñkLktË fnu íkkufwt Ëw:¾ ÷øku Ãký {]¾ íkku økúkøk ÃkuòrhÞktfk, >>7>>
rfhíkkh rçkMkkh ¼Þkuo fw{rík hnu Þkh ¼Þk rLkíÞ XkrLkÞktfk,
rnÞk Vqx nuhu Vkxe ytr¾ÞktMkU, òÞ ½kx ½uhu çkuX ÃkkrLkÞktfk,
Ëu¾ Ãkkhfe Lkkrhfu fuz Ëkuzu yY {k÷ [kuhu òÞ çkkrLkÞktfk,
çkúñkLktË fnu íkkufwt øÞkLk fuMkku íkuhk æÞkLk ÷øÞk ¼økíkkrLkÞktfk >>8>>
Lkh Ëu n y{] í k÷f ÃkkÞfU S ¾ku E ô{h ÷w t z ÷çkkrzÞkt { U ,
nrhsLkfu MktøkMkU htøk [Zâk Lkrn çkuXíkk nu [kuh [krzÞk{U,
ÄLk {u÷fU Äq÷fu çke[ ÄÞko íkuhk Äx ¼Þko Mkçk ½krzÞk{U,
çkúñkLktË fnu íkU Vsuík ¼Þk íkuhk r[ík Vhu ¾uík ðkrzÞk{U. >>9>>
ðkhðkh Ëuðu rVxfkh nkufku íkkÃkU heMkfk ÷uMk Lk ÷kðíkk nu,
fkuW Mktík fnu çkkík þe¾nwfe íkkMkU W÷xk çkkË yzkðíkk nu,
hk{ Lkk{ nwMkU nkufk çkkík ÃÞkhk Mkkhk rËLk [wMku økwLk økkðíkk nu
çkúñkLktË fnu Lkrn ÷ks íkuhu nk ÷kuf{U {q¾ Ëu¾kðíkk nu. >>10>>
þçËkÚko : økúkøk-økúknf; zkhku-¼Þ; ¾qtx çkuXku-sz {q¤Úke W¾uzðwt; røkËe-
øktËku; fkuh-çkksw Ãkh; XwtMkze-fxkûk ðuý; nwtMkze-nkUþ; ®ffh-ËkMk; Aqx÷ fkAzufku-
yíÞtík ÷tÃkx; ¾ðkMk-nswrhÞku; WíkÃkkík-íkkuVkLk; nkuf÷e-[qtøke; òuøÞyòuøÞ-
ÞkuøÞkÞkuøÞ; fuz-ÃkkA¤; çkËVu÷-¾kuxku ZkUøk.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e {kÞkðe SðLku WÃkËuþíkk yuf ÃkAe yuf [kçkfk
Vxfkhu Au.
nu Sð, Xøkrðãk yLku øktËe [k÷{kt, økðo yLku {{íð{kt, Lke[ yLku
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 215
LkkheLkk Mktøk{kt «¼wçktËøke rðLkk ®sËøke çkMkh fhu Au íÞkhu íkwt òuzkLkk {khLkku
s økúknf Au. fwxwtçk Ãkh íkkhku fzÃk ftÃkkðu íkuðku Au. MktíkLke rþ¾k{ý Mk{Þu
nkÞu nk fhu Au, Ãkhtíkw, fkuE ðkík fkLku Ähíke LkÚke. nu niÞkVqxk, íkU nkÚk{kt
nkufku hk¾eLku íkku {kuûkLkk {køkoLku {q¤{ktÚke W¾kze LkktÏÞku Au. nu ÷wå[k, íkU
fk{¢kuÄkrË{kt hk{Lku íkku çkkswyu {qõÞk Au. nrhsLkkuLkku Mktøk Akuze Lke[ †eykuLke
íkLku ÷u ÷køke Au. íkwt ¼økíkkýeÞku ÃkkA¤ ¼{u Au yLku ¾uíkhðkzeyku{kt s
¾uÕÞk fhu Au. nu ÷tÃkx, íkwt fk{Lkku ®ffh yÚkkoíkT ËkMk çkLkíkku òÞ Au. ykÚke
íkkhe Vsuíke ÚkkÞ Au. íkku Ãký íkwt, ÔÞMkLk, rð»kÞ, MkkuøkXkçkkS yLku swøkkhLku
Akuzíkku LkÚke. «¼w¼Âõík ¼q÷eLku íkku íkwt ¾kMkzkLkku s yrÄfkhe çkLÞku Au.
nu Sð, íkwt ÞkuøÞÞkuøÞLkku rð[kh fÞko rðLkk fËef fkuELkku ½kík íkku õðr[ík
{nk WÕfkÃkkík Mksuo Au. fq¤Lke ÷ks Akuze íkwt WXíkkðUík ËkMkeykuLke ÃkkA¤
Ëkux {qfe, íkuLku hkS fhðk øk{u íkuðkt Lke[ fk{ku fhíkkt Ãký þh{ hk¾íkku LkÚke.
hkíkrËðMk {kÞkLke ÃkkA¤, Vu÷rVíkqh{kt yLku Ãkh†eykuLkkt {w¾ rLknk¤ðk{kt
{tzâku hnu Au. nu niÞkVqxk, þknwfkhLkku {k÷ ÷qtxðk{kt yLku Ãkkhfe LkkheLke
ÃkkA¤ Ëkuzðk{ktLke íkkhe yk fw{ríkÚke s íkwt rfhíkkhLku ¼q÷e økÞk Au. M{hý
yLku MkíMktøk {kxu {¤u÷ y{q÷¾ {kLkðËun [kuh-[krzÞkLkk MktøkÚke s Äq¤{kt
{u¤ðe ËeÄku Au. nsw Ãký íkwt rð»kÞ yLku ÔÞMkLk Lknª {qfu íkku ÷kufku{kt íkkhwt
{w¾ Ãký Lkrn çkíkkðe þfu. íkuyku íkkhk Ãkh rVxfkh ðhMkkðþu.
rÄf íkkne MkíkeLkfu Mkksnw{U ðÂLn Ëur¾ zku÷e Ãkzu òÞ fut S,
rÄf þqh nXâk Mktøk hk{nqMkU fnkt Sðíkk nu ½h ykÞfU S,
Mktík ¼u¾ ÄhÞk [nu ÷kufnwfu Mkw¾ ËunMkU r[ík ÷økkfU S,
çkúñkLktË fnu ríkLkwt Ïðkh ¼Þu søk{ktne çkzku sMk ÃkkÞfUS. >>11>>
fwLk økk{ økE Lkh çkwrØ íkuhe rð¾ Ãkeík y{e hMk Zku÷íkk nu,
fuE Ãkuxfu fks yfks fhu rË÷ nkuÞ zkÌkk yhw zku÷íkk nu,
fnku fkuLk Mkøkk fnkt sWøke {U, yuuMke çkkík YËu Lkrn íkku÷íkk nu,
çkúñkLktË fnu rÄf SðLku{U çkf çkf fÞk {q¾ ÷u çkku÷íkk nu >>12>>
çknw nkuÞ «ðeLk ßÞwt çkku÷íkk nu r[¥k ÷ku÷íkk nu Ëk{ [k{rf ðu,
yrík çkkrnh ¼u¾ çkLkkðík MkwtËh ¼eíkh [k÷ nhk{rf ðu,
216 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{Ë {kun xÞko Lkrn {LknwMkU fnku [kíkwhíkk fkuLk fk{rf ðu,

çkúñkLktË fnu Mkçk çkkík swXe òu÷w MkwÄ Lknª rMkÞkhk{fe ðu. >>13>>
rËLkfu økÞu ¾u ÷ Lku Ëku z Lku { U çknw çkk÷÷e÷k yhw çkeðLku { U ,
òwðk nkuÞ håÞku htøk swðrík MkU rËLk fu økÞu ¾kðLku ÃkeðLku{U,
ð]Ø nkuÞ ðÄe ytøk ykuh ÔÞkÄe rËLkfu økÞu MkktÄLku MkeðLk{U,
çkúñkLktË fnu rfhíkkh ¼ßÞk çkeLk Äqh íkuhu Lkh SðLku{U. >>14>>
hks çkksnqfu fk{ fks{U íkU Lkðhk Lk hÌkk rËLk hkík{U S,
søk{ktne çkzku sþ nkuÞ {uhku òLku nkuô çkzku Lkkík òíku{t S,
hkøk htøk rð÷kMk yðkMknw{U yY ÷ku¼MkU Whfe Äkík{U S,
çkúñkLktË fnu s{ ykÞ ÷øÞk ¾kuE ôt{h çkkíkfe çkkík{U S, >>15>>
Lk¾ þe¾ çkLÞk ®Ãkz ÃkkÃknqfk rVh ÃkkÃkfu Ãkuz ÃkMkkhíkk nu,
rLkíÞ fuh fhu fAw Bnuh Lkrn {økhwh nku Sðfwt {khíkk nu.
çkeLk þtf ¼Þk çkË Vu÷ [÷u {Lkþtf Lk fkuErf Äkhíkk nu;
çkúñkLktË fnu LkhËunfwt ÃkkÞfU f{ofk ÔÞks ðÄkhíkk nu. >>16>>
ÄLk {k÷ hnu Äh{ktrn ÄÞko Ãkrhðkh {uze øks ÃkkÞøkk ðu,
fuE òuÄ ¾zk ¾øk Zk÷ r÷Þu hLk Sík rfÞu hnuðkÞøkk ðu,
Mkçk Mkknuçkehtøk Ãkíktøk suMke rÚkh fkuWMkU Lkk XnhkÞøkk ðu,
çkú ñ kLkt Ë fnu [ze [ku x [Ãku x fU fk÷ ÷u òÞøkk ðu . >>17>>
fzk ðuZ ðetxe {kurík Ãkuh fkLku {nk òuhMku {qtA {hkuzíkk nu,
[÷u Ëu¾íkk ykÃkrLk AktÞzefwt xuze Ãkkøk çkktÄe íkkLk íkkuzíkk nu,
íkLk ytíkh íku÷ Vq÷u÷ ÷økkðík Lkun rºkÞk Mktøk òuzíkk nu,
çkúñkLktË fnu ¾çkËkoh çktËu Ëu¾ fk÷ rfMkU Lkrn Akuzíkk nu. >>18>>
íkuhk fkuLk økò fu su SðLku Ãkut yuuíku òuh òw÷w{ çkLkkðíkk nu,
fçkw Ä{ofe çkkík{U Ãkkð Ähu Lkrn ÃkkÃk MkËk {Lk ¼kðíkk nu,
®Ãkz Ãkk÷Lkufwt hktf Ãkezíkk nu, íkkrf ºkkMk Lknª Wh ÷kðíkk nu,
çkúñkLktË fnu rËLk ËkuE rÃkAu Ëu¾ fk÷ y[kLkf ykðíkk nu. >>19>>
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 217
ytÄ ÄtÄ hnu {Ë ykÃkLkuut{U {Lk çkkík Lk fkuErf {kLkíkk nu,
ÄLk Äk{ Ähk Mkwík Ëkh r{÷u yune SðLkufk V÷ òLkíkk nu,
{Ä {ktMk ¼u¾u Lkrn þtf h¾u rfÞu ÃkkÃkfwt ykÃk çk¾kLkíkk nu,
çkúñkLktË fnu fAw ðkh Lkrn sLkfk÷ ôÄu rþh íkkLkíkk nu >>20>>
þçËkÚko : ðrö-yÂøLk; Ïðkh-¾wðkh; [úk{-[ktçkze-[{oLkk MÃkþoLkwt Mkw¾;
Ãkuz-ð]ûk; òuÄ-ÞkuØku; ¾z-¾zøk-ík÷ðkh; rÚkh-ÂMÚkh; [Ãkx-ÍkÃkx; xuze-ðktfe.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu su Mkíke ÃkríkLke [un òuELku ¼køku, su
ÞkuÄku rðsÞ rðLkk hýMktøkúk{ Akuze òÞ yLku su Mktík ËunkMkw¾ {kxu ¼u¾Lku
{qfe Ëu-íku ºkýuLku rĬkh Au. yu s heíku su ÔÞÂõík Ãkux yLku fwxwtçkesLkku {kxu
øk{u íku ÃkkÃkf{o {kxu íkiÞkh ÚkkÞ Au. Ãkhtíkw yu ÃkkÃk{kt fkuE ¼køkeËkh çkLkLkkh
LkÚke yu Mk{sðk ÃkkuíkkLke çkwrØLku íkk¤w {khu Au íkuLku Ãký rĬkh Au. nu {kÞkðe
Sð, íkwt çknw nkUrþÞkhe fhu Au Ãkhtíkw íkkhwt r[¥k íkku Ëk{ yLku [k{ ÃkkA¤
÷ku÷wÃk Au. íkwt çkkÌkktzçkh fhu Au. Ãkhtíkw ¼eíkh íkku {u÷ ¼Þkuo Au. íkwt {Ë{kun{kt
{Mík Au Ãkhtíkw hk{M{hý rðLkk íkkhe fkuE [íkwhkE fk{ ÷køkðkLke LkÚke. íkU
çkk¤Ãký ¾u÷ðk{kt, ÞwðkLke ÷÷LkkLke ÷ku÷wÃkíkk{kt yLku nðu ð]Øíð ÔÞkrÄykuÚke
økúMík çkLÞwt Au. yk{ íkkhwt Mk{økú Sðíkh Äq¤{kt {éÞwt Au, íÞkhu Ãký íkwt rfhíkkhLku
íkku ¼síkku s LkÚke.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nu Sð íkwt hks-fks, Lkkík-òík yLku htøk-
hkøk{kt s zqçÞku hnu Au. íkkhk yk Vu÷rVíkwhÚke íkku f{oLkku çkkus ðÄíkku òÞ
Au. ®nMkk{kt hík hne, ÃkkÃk fhðk{kt ÃkkAwt ð¤e òuíkku LkÚke Ãkhtíkw yk ®sËøke
Ãkíktøk-htøk Mkhe¾e Au. fk¤Lke yuf ÍkÃkxu íkkhku Mkðo ¾u÷ ¾÷kMk ÚkLkkh Au.
nu Sð, íkwt ð†k¼q»kýkuÚke Mkßs ÚkE {qAu íkkð Ëu Au. xuze ÃkkÄ yLku
xuZe [k÷ hk¾u Au. †eykuLku ykf»koðk y¥kh-Vq÷u÷ Lkkt¾e Vhu Au, Ãkhtíkw fk¤Ãkwhw»k
íkkhk îkhu Q¼ku Au, íku íkwt òuíkku LkÚke. yu fk¤Lku ÃkkAku Xu÷ðkLke íkkhe íkkfkík
fux÷e ? Ä{o íkS íkwt yÄ{o yk[hu Au. ®ÃkzLkk Ãkku»ký {kxu hktfLku htòzu Au.
ytÄkÄqtÄ {Ë{kt Afu÷ku hnu Au. Mkøkk MktçktÄeyku MkkÚku {ã yLku {ktMkLke {nurV÷
{kýu Au, Ãkhtíkw íkkhwt îkh ¾¾zkðíkk Þ{hkò íkLku ŸÄu {kÚku ½Mkze sþu, íkuLke
nðu ðkh LkÚke, íku ÞkË hk¾su.
218 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

[nw Ëuþ{U yký [÷kðíkk nu Ähwt Ëký ykðu ðkx ½kxfk nu,
yY çkkøk rf÷k {n÷kík çkLkkðík ¾u÷ rºkÞk Mktøk ¾kxfk nu,
¼kík ¼kík fu ¼ksLk Úkk÷nw{U íkk{U ðeþ Ãk[eþf ðkxfk nu,
çkúñkLktË fu Ëu¾ rð[kh ÃÞkhu Mkçku fk÷rf yuf ÚkÃkkxfk nu. >>21>>
Lkrn Äk{ Ähk íknkt fkux rf÷k htøk {ku÷ f[uhe Lk hkðLkkt nu,
Mkw¾ Mkus Lknª íknkt MkkuðLkufe htøk hkøk Lk økkÞf økkðLkkt nu,
Mkçk ykÃkfu f{o fu ÃkkÃknwMkU íknkt {kh çknw rðrÄ ¾kðLkkt nu,
çkúñkLktË fu Ëu¾ rð[kh ÃÞkhu s{îkh íkku yurf÷u òðLkkt nu >>22>>
rÃkíkw {kík XøÞku «ríkÃkk÷LkkMkU nuík ¾kLk ÃkkLk r÷Þku nkÚk{US
Mkøku ykÞ XøÞku fnu çkkík Mkkhe yhw Lkkhe XøÞku r÷Þku çkkÚk{US
Mkwík ¼kík fwxtrçk r{÷u Mkçkne fnu nkuÞøku ¼eh ¼khkÚk{uS,
çkúñkLktË fnu [uík ÃÞkhu íkU íkku ykE Ãk[kuo Xøk MkkÚk{hU S >>23>>
fçkw Ä{ofe çkkík Lk fkLk Ähu MkËk ÃkkÃkrf çkkík Mkkunkðíke nu,
íkuhu Wh{U «kiZ çkÄe ík]»kLkk ÄLk fks rËþku rËþ Äkðíke nu,
s{ þeþ ¾zu rËLk rLkþ yhe íkkuÞ ®LkË fuMku Mkw¾ ykðíke nu,
çkúñkLktË ¾xkÃkx ¾u÷nw{U íkuhe ykÞw ÍxkÃkx òðíke nu. >>24>>
Ëwh ÷ÇÞ yurn Ëun Ëuðíkkfwt íkurn ÃkkE rð[kh Lk òuðíkk nu,
y{heíkfu Ãkuz W¾uhík íkkrn{U rçk¾fk çkes ÷u çkkuðíkk nu,
Mkçk rËLk{U hktzfe ðuX fhe ¼rh Ãkux Mk{e Mkkts Mkkuðíkk nu,
çkúñkLktË fu ÷k¼fe çkkík økE ¾rh økktX {wze Mkkuçke ¾kuðíkk nu >>25>>
nrhLkk{fe fkuh íkku nkh çkuXk fwzf{orf fkuh Lk Úkkfíkk nu,
ÄLk{k÷nwrf {Lk Äkt¾Lkk nu rLkíÞ Ãkkhrf Lkkhfwt íkkfíkk nu,
rLks ÃkkÃkfe økktXze ftÄ Ähu ytÄ ÄtÄ{U hkík rË nktfíkk nu,
çkúñkLktË Mkkts Mkðkhne{U ykÞ fk÷ y[kLkf Vkfíkk nu. >>26>>
Ãkh Lkkhefwt Ëu¾fU ÃkkÃk Ähu Ãkkrs yktr¾ÞktMkU Lkrn Ãkk÷íkk nu,
Xøk çkkSÞkt {U Mkçk ykÞw økE r[ík [k÷ nhk{fe [k÷íkk nu,
{Ä {ktMk [kuhe yhw òqøkx{U {Lk heÍ Ãkzu íÞwtne {k÷íkk nu,
çkúñkLktË fnu yks fk÷nw{U Íx fk÷ y[kLkf Ík÷íkk nu >>27>>
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 219
MkíÞ çkkík{U íkku çkzk ÃkkiMkrík nu yhw sqX{U þqh nku ÍqÍíkk nu
fk{ ¢kuÄ hq ÷ku¼fe Mkktøk ÷øke íkkíkU ytíkh Äkð Lk YÍíkk nu,
Ãkux fks yfks n{uþ fhu fr÷ÞkLkfe çkkík Lk çkqÍíkk nu,
çkúñkLktË rððuffe ykt¾ çkeLkk íkkufwt Mktík yMktík Lk MkqÍíkk nu >>28>>
{nk rLkrÄ íkkufwt LkhËun r{÷e yurn {kus Lkrn ðkhðkhrfS,
íkuhu nkÚk fAq Lkrn ykðíkk nu Ãkh ÄLk yhw rºkÞ ÃkkhfeS,
søk{ktne rçknk÷ Vsuík rVhu ßÞwt rLkËkLk Þkne{U Mku LkkhfeS
íkkíkU ykÃkfk ykÃk íkÃkkMk rfòu çkúñkLktË fu çkkík rð[khfe >>29>>
nwrþÞkh hnku rË÷ nkÚk fhku yuurMk Ëun y{q÷f ÃkkÞfU S,
þwØ ¼kðMkU Mktík {nktíknwfe WX fersÞu [kfhe ÄkÞfU S,
MkkuE Mktík fnu MkíÞ ðkhíkkfwt rLkíÞ ÄkrhÞu r[¥k ÷økkÞfU S
çkúñkLktË fnu çkwhk {ík rfòu MkíÞ fuík nwt nkÚk çkòÞfU S >>30>>
þçËkÚko : [nw-[khu; Ähw-Ähu; hkð-hkò; MkkuðLkufe-Mkqðk {kxuLke; ¼khkÚk-
¼khe-¾qçk; «kiZ-¾qçk; yrh-Ëw~{Lk; ¾xkÃkx-¾xÃkx; ÍxkÃkx-s÷ËeÚke; rð¾-
Íuh; Äkt¾-íkeðú RåAk; rLkrÄ-¾òLkku; rçknk÷-çkunk÷.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu nu Sð, íkkhe Ëþu rËþk{kt yký «ðíkoíke
nkuE, ÷¾÷qtx ËkýLkk ÿÔÞ{ktÚke {nu÷kíkku çkLkkðe †e MkkÚku ¾kxu ¼÷u ¾u÷íkku
nkuÞ, íkkhk ¼kusLk{kt çkºkeMk ÃkfðkLk yLku íkuºkeMk þkf ¼÷u nkuÞ Ãkhtíkw ßÞkhu
fk¤Úke yuf ÚkÃkkx Ãkzþu íÞkhu ! íÞkhu Äk{-Ähk, fkux-rfÕ÷k, {nu÷-f[uhe,
Mkw¾-Mkus, htøk-hkøk yLku økkLk-{wshk ftE Lknª nkuÞ. ÃkAe íkku nþu íkkhk fwf{kuoÚke
ÃkkÃkLkku Zøk÷ku. íÞkhu Þ{Ãkwhe{kt sELku íkkhu yuf÷kyu {kh ¾kðku Ãkzþu. yhu !
íkkhk {k-çkkÃk, Ãkwºk-f÷ºk, Mkøkk-MktçktÄe yk çkÄk Xøkku ðå[u s íkwt ½uhkÞku Au.
ykÚke íkwt [uíke òÞ íkku Mkkhe ðkík Au. Ãký íkLku íkku ÃkkÃkLke ðkík ÃÞkhe ÷køku
Au. ykÚke Ä{o «rík íkku æÞkLk ykÃkíkku s LkÚke. íkkhe ÄLk«krÃíkLke ľ yux÷e
íkeðú Au fu íkwt íku {kxu Ëþu rËþk{kt Ëkuzu Au. nu {q¾o, ¾xxLkk ¾u÷{kt íkkhwt ykÞw
ÍÃkkxk{kt Ãkqhwt ÚkE økÞwt Au, yLku {kÚkk Ãkh fk¤ ykðe Q¼ku Au, Aíkkt íkwt
Mkw¾u fE heíku MkqE þfu Au ? yhu {nk{q¾o, ËuðkuLku Ëw÷o¼ yk {Lkw»ÞËun «kÃík
ÚkÞku íkku Ãký íkLku ftE rð[kh ykðíkku LkÚke. y{]íkLkk ð]ûkLku W¾kzeLku íkwt rð»kLkwt
 220 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

ðkðuíkh fu{ fhu Au ? †e yLku ÃkuxLke ðuX{kt íkku LkVkLke ðkík íkku Ëqh hne, yk
íkku økktXLke {qze ¾kuðkLkku ÄtÄku ÷E çkuXku Au.
nu Sð, íkwt nrhLkk{ Akuze fqzk f{kuo{kt ÔÞMík hnu Au, íkLku íkku çkMk,
ÄLk-{k÷Lke ľ, Ãkh†eLkku «u{, ÃkkS-Lke[Lkku Mktøk, Xøk çkkS, {Ä, {ktMk,
[kuhe yLku ãwík f{o s øk{u Au. ykÚke ÃkkÃkLkwt Ãkkux÷wt {kuxwt çkLku Au. yk{kt y[kLkf
fk¤ ykðe íkuLke Ík¤ ÷økkzþu ÃkAe ftE þu»k hnuþu ¾hwt ?
çkúñkLktË Mðk{e ÃkkÃke SðLku fnu Au fu, íkwt MkíÞ ðkík{kt fkÞhíkk çkíkkðu
Au, ßÞkhu sqXðkík{kt þqhkíkLk Ëk¾ðu Au. íkLku íkku fk{, ¢kuÄ yLku ÷ku¼Lke
Mkktøk yuðe íkku ðkøke Au fu íkuLke f¤ ð¤íke s LkÚke, Ãkux ¾kíkh íkwt þwtLkwt þwtÞ
fhu Au. Mktíkku íkLku rððufLke ykt¾ ykÃku Au Ãkhtíkw íkwt íkkhwt fÕÞký s òuE þfíkku
LkÚke. LkhËun YÃke {nkLk ¾òLkku íkLku «kÃík ÚkÞku Au, ykðku yðMkh ðkhtðkh
{¤íkku LkÚke. ÞkË hk¾ ÃkhÄLk yLku Ãkh†e fËe íkkhk ÚkLkkh LkÚke. íkuLke ÃkkA¤
íkwt çkunk÷ çkLke sþu. Vsuík ÚkELku Vheþ. yuLkwt Ãkrhýk{ Lkfoîkh rMkðkÞ ftE
LkÚke, íku ÞkË hk¾su. nsw Ãký nwtrþÞkh çkLke rË÷Lku nkÚkðøkw fhe, ©enrhLku
íku{kt ÃkÄhkð, þwØ ¼kðÚke MkíMktøk fh, «¼w Mkuðk fh, fkuELkwt Ãký çkqÁt Lk
fh. MkíÞLkk ÃktÚku ð¤e «¼w {u¤ð... íku{kt s íkkhwt ©uÞ Au.
yMkkÄwfku ytøk
ftXe Äkh xefk rfÞk ¼u¾ rLkfk çkLku Xef rXfk [÷u hkðLku{U,
Mkçku ÃkkÞ ÷køku Ähu ¼ux ykøku çknw [kíkwhe ÷kuf çkku÷kðLku{U,
Mkk¾e çkkuík þe¾e fhu çkkík rík¾e ÄLke heíku XkLku økwLk økkðLku{U
çkúñkLktË fnu çkkuík øÞkLk òLku íkuhk íkkLk íkku hktz rhÍkðLku{U >>31>>
fhu hkus Mkuðk Xøke ÿÔÞ ÷uðk rnÞu Lke[u nuðk A÷u xkufhe{U,
fnku fkuLk fksu ÄÞko ¼¼u¾ ¼wtzqt hÌkk ËkçkzwçÞk ÷ò ÷kufhe{U
fçkw Mktíkfe xu÷ íkku Lkktrn fhu hnu nksh hktzfe Lkkufhe{U,
çkúñkLktË fnu heÍu hk{ fuMku íkuhk r[¥k íkku Akufhk Akufhe{U >>32>>
ÃkuZe {ktz çkuXk fks Ãkuxnwfu {ktne {k÷ ¼Þko Xøk VktrþÞktfk,
rð»ku ykÃk Mkuðu Xøke ÿÔÞ ÷uðu yuuMkk çkkuÄ Ëuðu hkuxe ¾krMkÞktfk
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 221
nrhsLkfwt Ëu¾fU îu»k Ähu ¼hu Ëkuz nkufk økk{ økúkrMkÞktfk,
çkúñkLktË fu hk{fk ËkMk Lknª íkU íkku ËkMknu ËqrLkÞkt ËkMkeÞktfk >>33>>
øk÷u Äkh {k÷k rð»ku{U rçknk÷k fhu r[¥k [k÷k Ãkxw Ãkk{ze{U
ÄMkU ¼ktøk Äkuxk ¾hk ¼kð ¾kuxk rËÞu hkus yktxk Mkçku økk{ze{U
[nu çkkuík [u÷k {tzu îkh {u÷k fhu ÄLk {u÷k Ähu íkk{ze{U
çkúñkLktË fu hk{MkU «eík Lknª íkuhk r[¥k íkku Ëk{ze [k{ze{U >>34>>
Mktík ¼u¾ ÄÞko yhw îu»k, Ähu ÷ð÷uþ rçk[kh Lk òuðíkk nu,
½x ¼eíkh íkku yrík {u÷ ¼Þko yY çkknuh íkLkfwt Äkuðíkk nu,
íkuhu ytíkh Ík÷ ÍÃke Lkrn fk{fe hk{fefu r÷Þu hkuðíkk nu,
çkúñkLktË fu {ktrnMkU {Lk {wtzu çkeLk {wtz{wtzu fnk nkuðíkk nu >>35>>
Xøke {k÷ ¾kÞk fhe Ãkwü fkÞk {kÞk{ktne {kÚkk ÷øke{ ¾qíkíkk nu
Þnu çkkuík ÃkuMkk rVhu çku÷ suMkk MkËk ÷ku¼fe økkze{U sqíkíkk nu,
íku h u çkkrnh ¼u ¾ økheçkfk ËeMkík rË÷fu ¼eíkh Ëq í kíkk nu ,
çkúñkLktËfu þer¾Þk ÄkEÞktfw Ärh ¼u¾fU {kEÞkt Äqíkíkk nu >>36>>
÷zq ¾ktznwfk [iÞu ÷k÷Sfwt økwzÄ ÄçkÄkuík ÄøkÄhÄ{ sLkkðíkk nu,
ÄkuE r{Mkrhfk ¼k÷¼kuøk [nu ËqÄ ¼UMknwfk ÄLkk ¼kðíkk nu,
[i[u ¼ktøk økktò {uhu ÷k÷Sfwt ¼kS íkkSÞkt ¼kuøk ÷økkðíkk nu,
çkúñkLktË fnu Xøke ÷uík ÃkuMkk yuuMkk ÷kuffwt ¿kkLk çkíkkðíkk nu. >>37>>
fnu çkkEÞkt f w t Lk íkLknw M kU MkËk [kfhe Mkt í krf feSÞku S,
fkuE ykE fnu hk{ yks r{÷u yurMk çkkíkfwt Lkktrn ÃkíkeSÞkuS
yAu ¼kuøk Ähku {uhu ÷k÷Sfwt ÄkuE þkr÷økhk{fwt ÃkeSÞku S,
çkúñkLktË fnu ¾çkËkoh huLkkt ËuLkkt nkuÞ Mkku n{fwt ËeSÞku S. >>38>>
[ÕÞk {wtz {wtzkÞfU nkuE MkkÄq søku çkktÄfU {ktík rf÷kðíkk nu
hktf {wtrzÞk îkhMkU {kh fkZu ¾qçk htrzÞkt Ëu¾ ¾e÷kðíkk nu,
Lk¾ þe¾ ¼Þko íkLk ÄkEÞkt {U íkkLk {EÞkt MkkÚk r{÷kðíkk nu
çkúñkLktËfu {kLk{u xtx hÌkk Xk÷k fkÞfwt ½tx rn÷kðíkk nu. >>39>>
 222 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

fhu yuf [u÷e h¾u ykÃk ¼u÷e íkkfe çktËøke çkkuík çk¾kLkíkk nu,
MkËøkútÚkfe heík Lk fkLk Ähu fhu çkkËh¾kuxk {ík íkkLkíkk nu,
fhu fq z fÃkx hw yku h nq f k ÄLk ykÃkLku {t r Ëh ykLkíkk nu ,
çkúñkLktË fu hk{fe çkkík Lkrn {Lk {kRfe òík{U {kLkíkk nu. >>40>>
{kE Ëu¾ íkuhk Þn Ëun ¾kuxk íkkíkU Mktíkfu fk{ ÷økkðLkkt S,
MkkÄq îkh ¾zu økW {khSfe ¾qçk {k÷ íkkò ¾ðhkðLkkt S,
r¼ ¼kðLk hkr¾Þu ¼u¾ nqMkU íkkfe Mkeík «MkkrË çke ÃkkðLkktS
çkúñkLktË fnu fAw {tºk fnuøku yufktík ykMkLkÃkU ykðLkktS. >>41>>
Mkçku Zku h Zkt Z u {u h u hk{Sfu ¼U M k hk{Sfe Ëq Ä ÃkkðLku f w t
Mkçku ¾uík ðkze {uhu hk{Sfu ¼kSþkf çke ¼kuøk ÄhkðLkufwt,
Ëku Þ Aku f hk Aku f he hk{Sfu yu f xu ÷ ðe AkLk WXkðLku f w t ,
çkúñkLktË fu hk{fk Lkk{ ÷uðu Mkçku ykÃkLku fk{ ÷økkðLkufwt. >>42>>
þçËkÚko : xefk-rík÷f; Lkefk-Äkhý fÞkuo; hkðLku{U-Mk{wËkÞ{kt; xu÷-
Mkuðk; økúkrMkÞk-økhkMkËkh; Ãkxw-nkurþÞkh; çku÷-çk¤Ë; Ëqíkíkk-Äqíkoíkk; økwz-økku¤;
r{Mkhe-¾ktz; ¼kuøk-«MkkË-Úkk¤; økW-økkÞ; xu÷ðe-Mkurðfk.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e MkkÄwLkku ïktøk Mksíkk Ãkk¾tzeykuLku ¾w÷k Ãkkzíkkt
sýkðu Au fu íkuyku zkuf{kt ftXeyku yLku {k¤kLkk nkhzkyku Ãknuhu Au. xe÷k-
xÃkfkt fhe ÷kufkuLke ðå[u sELku ynk÷uf sýkðu Au. ÷kufkuLku Auíkhðk {kuZu
fhu÷e Mkk¾eyku Vxfkhðk ÷køku Au. ykÚke ÷kufku Ãký ytòE sE Ãkøku Ãkzu
Au yLku ¼ux-Ãkqò Ähkðu Au. yMkkÄwykuLke yk Mkuðk hk{Lku heÍððk Lknª,
Ãkhtíkw ÷kufkuLku Xøkðk {kxu s nkuÞ Au. çknkhLkku ïktøk yLku ftXMÚk ¿kkLk íkku
†eykuLku ykf»koðk{kt ðkÃkhu Au. íkuyku Mktíkku yLku «¼wMkuðkLku çkË÷u ÃkkuíkkLkk
Mkuðfku yLku ¾kMk fheLku rð»kÞkMkõík †eykuLku ÍÃkx{kt ÷uðk s ðkýeLke ¼qhfe
Lkkt¾u Au. MktíkkuLku òuE íku{Lkku îu»k fhu Au ßÞkhu økk{ÄýeLku òuE íku{Lke Mkk{u
nkufk-Ãkkýe ÷E Ëkuzu Au. yk{ hk{Lkk ËkMk çkLkðkLku çkË÷u íkuyku ËwrLkÞkLkk
ËkMk çkLke ÿÔÞ Xøke ÷u Au. íku{Lkku çkkuÄ ÷kufkuLku MkL{køkuo ðk¤ðkLku çkË÷u ÃkkuíkkLke
hkuxe {kxuLkku s nkuÞ Au. ykðk ZkUøke MkkÄwyku ð†krËfÚke Ëu¾kð fhðk{kt
nkurþÞkh íkku nkuÞ Au s MkkÚku MkkÚku ¼ktøk ÷MkkuxeLku íkuLkwt ÃkkLk fhe, ykt¾ku
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 223
÷k÷ çkLkkðe ÷kufkuLku Auíkhu Au. økk{zktyku{kt ½q{e ðMíkeLku ¼ÂõíkLku çkË÷u
¼e¾ {kxu [uíkðu Au. yk{ hk{{kt r[¥k hk¾ðkLku çkË÷u Ëk{ Äqíkðk{kt yLku
÷k÷[w †eykuLku ÷Ãkx ÷uðk{kt s r[¥kð]r¥kLku òuze hk¾u Au.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu ykðk Þkuøkeyku çknkhÚke MktíkLkku ðuþ Äkhý
fhu Au, Ãkhtíkw ¼eíkh{kt yMktíkLkku {u÷ ¼Þkuo nkuÞ Au. hk{ r{÷LkLke Ít¾Lkk
«økx fhu Au, Ãkhtíkw rË÷{kt íkku fk{Lke ÷u ÷køke nkuÞ Au, yk{ {LkLku {qtzâk
rðLkk {qtz {qtzkÔÞkLkku þku yÚko Au ? yhu ÷kufkuLke Xøke ¾kðk íku {kÞk{kt
s øk¤kzqçk nkuÞ Au. ¼økðkLkLkk Lkk{u ÷kufkuLku Xøku Au. çkk÷ ¼kuøk {kxu
Ãkkfk MkeÄkLke {køkýe fhu Au. ÷k÷SLku økku¤ økh{ Ãkzu Au, ¼UMkLkwt ËqÄ
yLku ¾ktz {kVf ykðu Au. ÃkkAk ÷k÷SLku ¼ktøk-økktòu òuEyu Au yu{
fne ÃkkuíkkLke sYrhÞkíkLku Ãkku»ku Au. †eykuLku ÷k÷SLke «MkLLkíkk «kÃík fhðk
ÃkkuíkkLke s Mkuðk fhðk ÷÷[kðu Au. þk÷eøkúk{Lku MLkkLk fhkðe íkuLkwt s¤
Ãkeðzkðu Au. yLku íkuLkk çkË÷k{kt ÷k÷SLku ¼kuøk yLku ÃkkuíkkLku òuEyu íku
nksh fhðk Mk{òðu Au.
fux÷ktf Ãkk¾tzeyku íkku [u÷kykuLkkt xku¤ktyku hk¾e {ntík çkLke òÞ Au.
økheçk MkkÄwyku ¼økkze {qfu Au ßÞkhu htzeÞkuLku «MkkË ykÃke heÍðu Au.
Ãkwhw»kkuLku yLkkMkÂõík çkíkkðu Au ßÞkhu †eykuLku òuE íku{Lke fk{kMkÂõík ¾wÕ÷e
Ãkze òÞ Au. fux÷ktf íkku XkfkuhSLke MkuðkLkk çknkLku [u÷eyku MkkÚku hk¾u Au.
ykðk Ãkk¾tzeyku Mkíþk†ku rð»ku ftE òýðk nkuíkk LkÚke, yLku ÃkkuíkkLkk {íkLkku
yufzku ½qtxíkk nkuÞ Au. fÃkx fhe ÄLk ¼uøkwt fhe {trËhku çkktÄe {nk÷íkk nkuÞ
Au. hk{S fu økkuÃkk÷Lke økkÞkuLkk Lkk{u Ãký ÿÔÞ ¼uøkw fhíkk nkuÞ Au. Ãkkuíku
ðkMíkð{kt MktMkkhe fu {kÞkðe s Sð nkuÞ, Ãkhtíkw ËwrLkÞkLku Xøkðk fnu fu
yk Zkuh-Zkt¾h, ¾uíkeðkze, çkk¤-çkå[k Mkki hk{SLkkt Au. yk{ hk{Lkk Lkk{u
ÃkkuíkkLkwt fk{ [k÷íkwt nkuÞ Au.
Mktíkfku ytøk
yuuMku Mktík ¾hu søk{ktne rVhu Lkrn [kník ÷ku¼ nhk{fwtS,
MkËk þe÷ Mktíkku»k hnu ½x ¼eíkh fuË rfÞu ¢kuÄ fk{fwtS,
yhw S¼ nwMkU fçkw sqX Lk ¼k¾ík økktX Lk hk¾ík Ëk{fwt S,
çkúñkLktË fnu MkíÞ ðkhíkkfwt yuuMku Mktík r{÷kðík hk{fwtS. >>43>>
224 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

rLk»kfk{ MkËk {Lk hk{ rhÍkðLk Ëk{ Y ðk{MkU Ëqh nu S,

÷ð÷uþ Lknª òfu ÷ku¼nwfk Lkrn fk{ Lk ¢kuÄ Lk ¢qh nu S,
{Lk «kLk RLÿeLkfu {k{÷uMkU nXu Lkktrn rÃkAk yuuMkk þqh nu S,
çkúñkLktË fnu Mkík ðkhíkkfwt yuuMku MktíkMkU þk{ nswh nu S. >>44>>
ríkLk íkkfe Ík÷ {U Lkkrn íkÃku yktrx Akuzíkk Sð yLktík nu S,
MkËk þe÷ Mktíkku»k ne ytøk þku¼u yrA òLkíkk çkkík yufktíkfe S
hMkçkMk hnu rLkíÞ hk{nw{U yçku òLkíkk huMÞ rMkØktíkfe S,
çkúñkLktË fu ðkh nòh {U íkku çkr÷nkrh òô yuuMku Mktíkfe S >>45>>
ÄLÞ ¼køÞ çkzu søk{ktrn òfu yuuMku MktíknwMkU yku÷¾kLk nu S.
RrLÿÞktfwt ÷økkÞ MðYÃknw{U rfÞu fuËnw{U {Lk «{kLk nu S,
nrh MkkÚk hnu ÷Þ÷eLk MkËk frh «eík «økx «{kLk nu S,
çkúñkLktË fnu ËkMk hk{nwfu yuuMku søk{U Mktík MkwòLk nu S. >>46>>
yçkÄq í k MkËk y÷{Mík hnu fnk çkkík MkËk rfhíkkhrfS,
fk÷ ÔÞk÷fu ËkðMkU Lkrn zhu Aqðu LkkrnLk Ík÷ MktMkkhfeS,
÷Þ÷eLk MðYÃk{U ÷ûk hnu íkkfw t Ãkûk Lknª rLks ÃkkhfeS,
çkúñkLktË fnu Sð ykÞ r{÷u ¾u÷u [kux MkËk rLkhÄkhfeS. >>47>>
yuuMku Mktík r{÷u f{e fknw hne Mkk[e þku¾ðu hk{fe heíkfwtS,
ÃkhkÃkkh Mkku E Ãkrhçkú ñ ò{u Xnhkík nu Sðfu r[¥kfw t S,
áZ ykMkLk MkkÄfU æÞkLk Ähu fhu øÞkLk nrhSfu økeíkfwt S,
çkúñkLktË fnu yuuMku Mktík r{÷u «¼w MkkÚk çkZkðík «eíkfwtS. >>48>>
¿kkrík [khý ykuzf ykrMkÞwtfe ykçkw AktÞ ¼Þku ¾ký økk{{u S,
íkkfu Lkk{ þt¼qËkLk íkkíknwfku {kík ÷k÷wçkkE ÄÞkuo Xk{{U S,
÷kzw {uxfU ©ehtøk Lkk{ ÄhÞku Ëkuô ÷eLk çkúñkLktË Lkk{{u S,
r[¥k Äkh MknòLktË þk{ Açke søk Sík økÞku rLks Äk{{U S >>49>>
ykrË ºkeþ{U {krÞf Sðnwfe ÷¾e heíku Ëu¾kðLk ºkkMkfu S,
ÃkeAu ¼u¾ ÷òðLk ¼zwðktfu ÷ÏÞu îkËþ ðkõÞ rð÷kMk nu S,
ÃkeAu ykX{U Mktíkfe heík ÷¾e MkkuE MkíÞ «¼wSfu ËkMknu S,
çkúñkLktË rð[khfu íkku÷LkktS Þn sq÷Lkk Lktøk Ãk[kMknuS >>50>>
 Íq÷ýkt (¿kkLk-WÃkËuþ) 225
þçËkÚko : {q»kf-ôËh; ÔÞk÷-MkÃko; [ðeLkk-[ðkýwt; swøík-yLkwfq¤; nkurþ-
Úkþu; {kLkwt-òýu; ytçkh-ð†ku; sheÞk-{heLkk; çkuheçkuhe-ðkhtðkh; sÃk r¢íkw-
fwŠLkþ çkòðu; økwýe-økwýðkLk; fzk òwz-çk¤ðkLk; þhçk-þhkçk; ¾rsLkk-
¾òLkku; Mk[tøkk-Lktøkk; nehk{kuíkeLkku; Mkðo-Ãkðo-yçkòuLkku; yðÕ÷k-W¥k{; ¾{k
Sn çkku÷u-S¼Úke ¾B{k ¾B{k fnu; ¾ðkMke-¾ðkMkÃkýwt; ykX ò{-ykXu
Ãknkuh; «íkkÃkk-«íkkÃk-{rn{k; ºkkMk-Úkk¤; {uðkMk-{uðk; Vht{ký-Vh{kLk-nqf{;
íkwhtøk-yï; xuhe-xnuhíkk; hZk÷k-hrZÞk¤k; ¾køk-¾zøk; ÃkeXðtfk-ÃkeX çkíkkðu;
f÷w-fkrË; íkwhe-yïku; òwt-ßÞkt; nXe÷kt-nXe÷k; Ãkxk÷k-Ãkèk Ãkkzu÷; Ëtíkk÷k-
Ët í kþq ¤ ðk¤k; þw t Z k¤k-Mkq t Z ðk¤k; {u Ä {k÷ Mk{kþt - {u Ä {k¤kLke su {
økkuXðkÞu÷k; Íhtíkk {Ëu-{ËÍhíkk; ¾t¼XkLkLk Íw÷u-MÚkt¼u çkktÄu÷ Íq÷íkk-yÕ÷kn
Ëwðk; «rðýk-«ðeý-fwþ¤; f÷k Mkkuºk-Mkku÷u f÷k{kt; Ër÷[k-økkËe-íkfeyu;
Äs-æðò; ®Ãkz-Ëun; Wztz-íkkuVkLke; sur÷-suLke; ðký-ðkýe; «rÚk-Ãk]Úðe ËwLke-
ËwrLkÞk; ËwztËk-MkqÞo.
Mk.økw. çkúñkLktË Mðk{e søkík{kt rðnhíkk Mkk[k MktíkkuLke «þtMkk fhíkkt
sýkðu Au fu íkuyku rLk÷kuo¼e nkuE nhk{Lkwt ÄLk yLku fkuE ðMíkwLke MÃk]nk fhíkk
LkÚke. íkuyku MkËk Mktíkku»ke nkuÞ Au. íkuyku Wå[ [krhºÞðkLk nkuÞ Au. ykÚke
fk{-¢kuÄÚke Ëqh hnu Au. Ãkkt[uÞ RrLÿÞkuLku ðþ{kt hk¾u Au. íku{Lkwt SðLk MktÞ{Úke
¼hu÷wt nkuÞ Au. íkuyku S¼ Úkfe yMkíÞ çkku÷íkk LkÚke yLku økktXu økhÚk-ÃkiMkku
hk¾íkk LkÚke. íku{Lku Eïh{kt s yx÷ rðïkMk nkuÞ Au. ykðk MktíkkuLkk
Mk{køk{Úke «¼wLke Mk{eÃk ÃknkU[e þfkÞ Au.
çkúñkLktË Mðk{e fnu Au fu Mkk[k Mktíkku rLk»fk{¼kðu «¼w ¼su Au. Ëk{
yLku fk{Úke Ëqh hnu Au. økúk{ðkíkkoLku çkË÷u MkíÞðkíkko yLku «¼wøkwý ðýoðu
Au. ykrÄ, ÔÞkrÄ yLku WÃkkrÄLkk íkkÃkku íku{Lku yf¤kðe þfíkk LkÚke. yLktík
SðkuLke yktxe-økqt[ Wfu÷e, «¼w ÃkhkÞý çkLkkðu Au. yufktíku «¼w ¼su Au.
hk{{kt s h{{ký hnu Au. Mkíþk†ku{kt ðýoðu÷ rMkØktíkkuLkk hnMÞLku Ãkk{e
økÞk nkuÞ Au. ykðk MktíkLkku Ãkrh[Þ ÄLÞ ¼køÞ økýkÞ Au. íkuykuyu {LkLku
«kýþÂõík{kt RrLÿÞkuLku ÃkkuíkkLkk MðYÃk{kt ÂMÚkh fhu÷ nkuÞ Au. ykðk Mktíkku
 226 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

¾hk yÚko{kt hk{ËkMk nkuÞ Au, íkuykuLku nòhðkh ðtËLk fhðk ½xu Au.
Mkk[k Mktíkku yðÄqík ËþkLku ÃkkBÞk nkuE MkËk y÷{Mík hnu Au. íkuyku
rfhíkkhLku ¼síkk nkuE fk¤YÃke ÔÞk÷-MkÃko íku{Lku zhkðe þfíkku LkÚke. íku{Lku
{kÞkLke Ík¤ MÃkþeo þfíke LkÚke. íkuyku ÃkhkíÃkh ÃkrhçkúñLku òýíkk nkuÞ Au.
íkuyku áZkMkLku EïhkuÃkkMkLkk fhíkk nkuÞ Au. íku{Lku «¼w MkkÚku s «eík nkuÞ Au
yLku MkËk rLkòLktË{kt yLku nrhøkeík{kt ÔÞMík hnu Au.
çkúñkLktË Mðk{e ¼økðkLk©e MknòLktËLkk MktÃkfo {kºkÚke s yuf Mkk[k
Mktík çkLÞkLkku yufhkh fhu Au. ykuzf ykrþÞk [khý fq¤{kt yLku ykçkwLke
ík¤uxe{kt ¾ký økk{u íku{Lkku sL{ ÚkÞku íku{Lkk rÃkíkk þt¼wËkLkLke yLku {kíkk
÷k÷wçkkEyu íku{Lkwt ÷kzwËkLk Lkk{ hkÏÞwt. ÷kzwËkLk{ktÚke ©ehtøk yLku Auðxu
çkúñkLktË ÚkE-Mkk[k Mktík çkLke çkúñkLktË{kt ÷Þ÷eLk çkLÞk. íkuyku ÃkkuíkkLkk MkíMktøkLku
s ÃkkuíkkLkk MktíkSðLk {kxu Þþ ykÃku Au.
•
 227

15
{nkÚkk¤-AÃÃkLk¼kuøk

økZÃkwh{kt Sðwçkk yLku ÷kzwçkk yLkkrË {wõíkhks økýkíkk níkk. íku{ýu

©eS {nkhksLku «MkLLk fhðk AÃÃkLk ¼kuøkLkk {nkÚkk¤Lkwt ykÞkusLk fÞwO níkwt.
yLkuf MkktÏÞ Þkuøke çkkEykuLkku Mknfkh Aíkkt ík{k{ «fkhLke Mkk{økúeyku íkiÞkh
fhíkk yuf {kMk sux÷ku Mk{Þ ÚkÞku níkku yk Mk{Þu Mkt«ËkÞLkk ík{k{ Mktíkku
yLku yLkuf nrh¼õíkkuLku rLk{tºký ykÃke økZÃkwh íkuzkÔÞkt níkkt.
çkk©e Sðwçkk yLku ÷kzwçkkLke RåAkÚke çkúñkLktË Mðk{eyu yLLkfwxkuíMkðLku
Úkk¤ yu fkÔÞMðYÃku þçËçkØ fhe ÷eÄku níkku. ©eS {nkhks fk{ËuðLku
Ãký Íkt¾k Ãkkzu, íkuðwt y÷kirff YÃk Äkhý fhe Úkk¤ s{ðk çkehks{kLk ÚkÞk
níkk. íku{Lke MkL{w¾ ík{k{ «fkhLke Mkk{økúe Ähe ykhíke Wíkkhe, MíkwríkøkkLk
fhe çkúñkLktË Mðk{e «Míkwík ‘Úkk¤’ ©eSLku økkE Mkt¼¤kÔÞku níkku. ykÚke
©eS {nkhks «MkLLk ÚkE ÃkkuíkkLkk Úkk¤Lke «MkkËe çkúñ{wrLkLku ykÃke nkh
ÃknuhkÔÞku níkku.
228 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

{nkÚkk¤
Ëkunk
òíkU {Lk ðkýe Úkfu, þfu Lk økwý fne þu»k,
Mkku «¼w ÿøk økku[h rVhu, ðÃkw Äh Lkxðh ðu»k. >>1>>
hnu òfu yu f hku { {U , fku r x fku r x çkú ñ kt z ,
nrh ðús{U ÷Äw çkk÷ nkuÞ, ¾u÷ík hník y¾tz. >>2>>
yï{u ½ krË ykrË ÷u , s¿k íkÃík Lk nku Þ ,
ykrnhýefe AkMkfw t , MðkËw Ãkeðík Mkku Þ . >>3>>
MkßsLk {LkhtsLk MkËk, hrík Ãkrík øktsLk YÃk,
fh {tsLk S{ík f]»ý, ÔÞtsLk Ãkkf yLkqtÃk. >>4>>
AtË Lkkhk[
yLkq t à k r[ºkfu yðkMk, Lku f ðkMk rLk{o ÷ e,
nht í k ºkkMk ð¢nkMk, Ëk{ ÃkkMk {t z ÷e,
MkwøktÄ Lkeh MLkkLk Äeh, ¼õík ¼eh [nwt ¼hu,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>1>>
Ãkrðºk Ãkkf þk÷ ¼k÷, Ãkkx Zk÷ «eíkMkU ,
rðþk÷ nu { Úkk÷{U , hMkk÷ «eMk heík MkU ,
[íðkh yLku ÷uÌ k [ku þ ¼ûk ¼ku s ÷u Ähu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>2>>
ík÷u ÷ ÷zw f k íkÞkh, Mkkh Äku í k þhfhk.
ft M kkh MðkË {U yÃkkh, VkhÄú ] í k VkVhk,
rð÷ku f ÷ku f ðkhðkh ËÞk Äkh Lkshu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>3>>
Mkw M ðkËw Mku ð Mkw û kÃík, Ãkw à kk ík÷u ÷ Ãkq r hÞkt ,
Ãkw r Lkík r{ü Ëq Ä Ãkkf, ÷u ¾zu nòw r hÞk,
røkrhü rþü Rüfu , yLku f ¼krík yÃkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>4>>
çkht s ¾kt í kMkU çkLkkÞ, «u { òw õ ík ÃkehMku ,
¾w ykMkw økkZ {k÷ Ãkwz, ¾kík [kík ¾ehMkU,
{nkÚkk¤-AÃÃkLk¼kuøk 229
{nkyLkw à k {ku r íkÞk, þehk fhu Äe þfhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>5>>
÷síkËkh ÷kVMke, çkLku yçke s÷u r çkÞkt ,
øk÷u økøkLk økkt r XÞu , h¾u {u ð k hfu r çkÞkt ,
«[w h fu økw ÷ kçk Ãkkf, Ãkq h ðkMk «ðhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>6>>
{u M kw ç k ¾q ç k r{üíkk, Mkw M ðkËw ÷kzw Mku ð hk,
¾hu røkrhü ¾ksu ÷ u , ÄeÞk÷ ©u c Äu ð hk,
Ãkw r Lkík Ëq Ä ÃkI z fk, røkrhü Lkt í k Ëi Ú khu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>7>>
çkLku yLkq t à k çkhrVÞkt , ÃkíkkMk Mk¢ ÃkkheÞkt
rðrðÄ MðkË ðu r üíkk, Mkw ø kt Ä MkU Mk{krhÞkt ,
rÚkhk ¾hk ík÷u ÷ Xku h , yku h Lku f Ëq M khu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>8>>
{] Ë w yLkw t à k {hrfÞkt , Mkw f ku { r÷ Mkkçku r ýÞkt ,
Mkw ø kt Ä r{© Mkq ¾ ze, Ãkw r Lkík Mkq º kVu r ýÞkt ,
ík÷u ÷ Ãkkf xku à khkt , f÷u ð þkfhu fhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>9>>
Mkkxk rî¼kík þkur¼íkk, «rMk[ íkqÃk Ãkkur÷Þkt,
hMkk÷ Lk{o hkux÷e, çknw Ä3ík íkuýu çkkur÷Þkt,
¼ku s LkLku f ¼kík ¼kík ¾kík ÃkehMku ¾hu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>10>>
hq r [ hq r [ ÷u í k økú k Mk, nkMk òw õ ík nu hnu ,
Ãkw r Lkík Lkeh nu { Ãkkºk, ËkMk ÃkkMk ÷u hnu ,
Ãkw r Lk Ãkw r Lk Ãkeçkt í k Mkk{, ðk{ «eíkMku ÷hu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>11>>
nðu s ¾q ç k zkhfU , ¼w t s u ÷ Äú í k ¼w r sÞkt ,
rðrðÄ ¼kt í k fkðzk, hrMkf Mkk{ hSÞkt ,
Ãkfu ÷ ½e Ãkfku r zÞkt , £Mkký Lku f MkVo h u ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>12>>
230 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

økh{ MðkËw økkt r XÞk, fr÷ ík÷u ÷ ykfhe.

Ãkw h u nðu s Ãkq z ÷u , ðze Mkw r {© Ãkkfhe.
rðþk÷fu Vq ÷ ðze, [ý ík÷u ÷ [hÃkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>13>>
xt f k Mkw ð k íkt Ë w ÷ ò, rðrðÄ ¼kík ¼krsÞkt ,
ðÄkhËu ÷ðt ø kMkU , ík÷u ÷ Äú í k íkkSÞkt ,
y÷rð Mkw ÃkkLk ÃkkLk÷e, ÷wtrý ík÷u÷ ÷k÷hu,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>14>>
Mkw L ke÷ [e÷ Mkw t Ë hk, Ãkýt s fq t s ÃkríkÞkt ,
økt ¼ eh MðkË økku n ÷e, ík÷u ÷ ¾q ç k íkíkeÞkt ,
LkðeLk fu rLk÷ku í khe, yLku f ¼kt í k Eíkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>15>>
{w ÷ k ði í kkf {ku ø krh, ðk÷ku ÷ Äe ðÄkrhÞkt ,
hMkk÷ne híkk÷w ð kt , fu Mkw h ýkt Mk{krhÞkt ,
V÷e LkðeLk øðkhfe, [ku ÷ k V÷e yLkw t M khu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>16>>
¼eze zku z e rî¼kt í kfe, ft f ku z fu fkhu r ÷Þkt ,
fksw LkðeLk fku [ ÷kt , {kMkq f ÃkkMk {u r ÷Þkt
¼zÚkþkf r[¼zkt , rMk[u ÷ Äú í k Mku ÷ hu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>17>>
rLkhkx MðkËw Lke÷ðk, ík÷u ÷ ¾q ç k íkq h eÞkt ,
hMkk÷ Lku f hkEíkkt , fhu ík÷u f[q r hÞkt ,
«[q h íke¿k ÃkkÃkzu , fze {Úku ËrÄ fhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>18>>
fku ÷ kt fýt f fw t r ¼Þkt , çknw rðrÄ çkýkÞfU ,
Ähu ík÷u Ëq r ÄÞkt , [q t f kh Ä] í k [kÞfU ,
ík{t f kh Ëkh íkkSÞkt , ºkfkrhÞkt íkhu íkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>19>>
«rMkÄfu «fkhfu , yk[kh Lku f ykLkfU ,
hMkk÷ yt ç k hkErík, yt ç kku ÷ çkku ÷ XkLkfU ,
{nkÚkk¤-AÃÃkLk¼kuøk 231
fksw ykÚku ÷ fu r hÞkt , MkÚkw ÷ {q ÷ økh{hu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>20>>
ykËk yÿf ykÚkýkt , fksw ík÷u ÷ fk[he,
÷st í k Ëkh ÷u ç kw ð kt , {ú [ k Ä{t f ykfhe,
rðrðÄ fu h ðkt M kfu , MkðkË ÷u í k MkkËhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>21>>
xsu ¾khf hkEíkkt , fr÷ ík÷u fxu r ËÞkt ,
íke¾e ík{t f [xýe, fu ÷ kt Mkw à k¬ fu r hÞkt ,
{u ð k {i Y f {kt ¾ ýt , yLku f MðkË yt í khu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>22>>
yð÷ Ëkt÷ yzËfe, [ýk [ku÷k {xkurhÞkt,
¾kMke [zu ÷ ¾e[ze, fMku ÷ ½e fxku r hÞkt ,
ðÄkh {w t ø k shËðkLk, íkkLk {kLk Mkíðhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>23>>
MkMkq º k yt ç k þk÷fu , çkLkkÞ ¼kt í k ¼kt í kMkU ,
yLku f ht ø k ht ø kfu , ¾kMku ÃkfkÞ ¾kt í kMkU ,
yÃkkh þkf W{Ëu , rðrðÄ Ãkkf rðMíkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>24>>
yLkw t à k Ëq Ä ykðxu ÷ , Äku í k {þhe þrh,
¼ku s Lk Lku f ¼kt í kfu nMkt í k ÷u í k ©enrh,
fht í k ËkMk ðkht ð kh {Lkw t ð kh ykËhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>25>>
Mkq yk[{Lk ÷uík Mkk{, ¾qçk ºkÃík nkuÞ fU,
LkðeLk Lkeh òq t { w L kk, Ãkw r Lkík nMík Äku Þ fu ,
fhu fw h ÷k çknw «fkh, ð¢ yt ç kw s u ðhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>26>>
yð÷ ÷w t ø k yu ÷ [e, fkÚkku [w L kku Mkku à kkrhÞ,
çkLkkÞ ÃkkLk çkezefk Mkw {w ¾ ðkMk ÄkrhÞkt ,
{nk «MkkË ÷u í k ËkMk, ºkkMk ÃkkMk Mkku xhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>27>>
 232 ©e çkúñkLktË AtË híLkkð÷e

Ãkh[ yt ø k [t Ë Lkt , fhu Mkw ykzfu Mkhu ,

ykhku à k ft X fq ÷ {k÷, yøkú ç kíkeÞkt Ähu ,
Wíkkh ËeÃk ykhíke, ynku fÃkk÷ W[hu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>28>>
ysçk ¾kx WÃkhu , hrMkf Mkk{ hksne,
Açke MðYÃk Ëu ¾ fU , yLku f fk{ ÷ksfe,
rLks økw ÷ k{ çkú ñ kLkt Ë , ÃkkÞ ykÞfU Ãkhu ,
S{t í k LkkÚk Mk{hkÚk, Mkt í k nkÚk Mkw t Ë hu . >>29>>
AÃÃkÞ
yune rðÄ S{u yÄkÞ, çkLku ½Lk~Þk{ çkhksu,
«ríkrËLk yrÄf «íkkÃk, Açke MkwtËh yrík Aksu,
nh¾ {Lkkunh nkMk, ËkMk Wh ºkkMk rLkðkhLk,
«VwÂÕ÷ík çkËLk «fkMk, rðrðÄ sLk {kuË ðÄkhLk,
Mks ytøk ðMkLk ¼q»ký Mkw¼øk, ðÃkw Lkh Äh søk rð[hu,
yune Açke ykÞ, ynkurLkþ çkMkku, çkúñkLktËfu ytíkhu. >>1>>
þçËkÚko : Mkku-íku; økku[h-RrLÿÞøkBÞ; ðÃkw-þheh; ò fu-suLkk; ÷u-Úke;
s¿ku-Þ¿kÚke; ºkÃík-ík]Ãík; ykrnhýerf-økkuÃkeLke, økstLk-yZ¤f; S{ík-s{u
Au; Lkuf-Mkk[wt; ð¢nkMk-{w¾Lkwt nkMÞ; nhtík ºký-ºkkMkLku nýu Au; Mk{hkð-
Mk{Úko; røkrhü-¾qçk {kuxe; ÄeÞk÷-½eÚke íkhçkíkh; Lktík-MðkrËü; ÃkíkkMk-
ÃkíkktMkk, Mk¢-þkfh; ðurüíkk-¼hu÷k-ðªxk¤u÷kt; çkhts-rçkhts; ÷uÌk-ÃkeðkLkwt;
[kuþ-[wMkðkLkwt; ¼kuÞ-¾kðkLkwt; ÷ûk-[kðeLku fu íkkuzeLku ¾kðkLkwt; {k÷Ãkwz-{k÷Ãkwðk;
«ðhu-Vu÷kÞ; Mkk÷urýÞk-Mkknu÷eyku; rî¼kík-çku ¼kíkLkkt; ÄqÃk-Äe, økúkMk-fkur¤Þku;
hSÞkt-hkS ÚkÞkt; Lkuf-W¥k{; fr÷-f¤e; íktËw÷ò-íkksr¤Þk; y÷rð ûkw
ÃkkLk-yzðeLkk ÃkkLk; ðiíkkf-hªøkýk, híkk÷wðkLk-híkk¤wt; þwhýkt-Mkwhý, øðkhfe-
økwðkhLkwt; r¼rz-¼ezkt; {kMkqf-«u{-MLkune; fze-fAe; f[qrhÞkt-f[kuhe; «[wh-
¼hÃkqh; íke¿k-{Mkk÷k; ÷ýkÞ-çkLkkÔÞk; ík{tfkh-ík{ík{íkwt; ºkfkrhÞkt-
þkf¼kS; íkhu íkhu-fuhzk; økh{hu-økh{h, yÿf-MkkËwt; ÷uçkwðkt-÷eçkwt; {ú[kt-
{h[k; xs-íks; ¾khf-¾khuf; fr÷-f¤e; {wtøk-{øk ykðxu÷-çkLkkðu÷k;
½úkuík {þhe-½e Mkkfh; {Lkwðkh-íkký fhe; òqt{wLkk-s{Lkk; fwh÷k-fkuøk¤k;
ytçkws-Ãkkýe, ÷wtøk-÷ðªøk; yÄkÞ-¾qçk.
• • •