SC

ER
T
TE
LA
NG
AN
A
‘Ó\+>±D sêh ∫Vü‰ï\T u§eTà\T #·÷dæ ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.

A
AN
sêh n~Ûø±s¡ eTTÁ<ä 1

NG
sêh »+‘·Te⁄ ªõ+ø£μ

LA
2

TE
sêh |üøÏå ªbÕ\|æ≥ºμ
T
3
ER

sêh eèø£å+ ª»$Tà#Ó≥Tºμ

SC

sêh |ü⁄wüŒ+ ª‘·+π>&ÉT|ü⁄e⁄«μ

4
 yÓHÓï\ ` 1

A
‘Ó\T>∑T yê#·ø£+ (Ç‘·s¡ e÷<Ûä´e÷\ yê]ø√dü+)
Äs√ ‘·s¡>∑‹

AN
dü+bÕ<ä≈£eT+&É*
&܈ˆ q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶, n<Ûä´≈£åî\T, ‘Ó\+>±D kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT, ôV’≤<äsêu≤<é.
Ä#ês¡´ mdt.$.dü‘·´Hêsêj·TD, ñ|ü≈£î\|ü‹, ‘Ó\T>∑T $X¯«$<ë´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.

NG
l <˚X¯|ü‹ lìyêdt, Á|ü‘˚´ø±~Ûø±], eTTK´eT+Á‹ ø±sê´\j·T+, ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D.
Ä#ês¡´ ãqï nsTT\j·T´, Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, ÄsYº‡ ø£fi≤XÊ\, ø±ø£rj·T $X¯«$<ë´\j·T+, es¡+>∑˝Ÿ.
&܈ˆ <äVü≤>±+ kÕ+ãeT÷]Ô, $ÁXÊ+‘· Á|ü<ÛëHê#ês¡T´\T, Á|üuÛÑT‘·« ñbÕ<Ûë´j·T$<ä´ ø£fi≤XÊ\, es¡+>∑˝Ÿ.
düeTq«j·T+, $wüj·Tì|ü⁄DT\T
&܈ˆ m+.s¡e÷<˚$
LA düTes¡í $Hêj·Tø˘,
ñ|üHê´dü≈î£ sê\T, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\ ø√`Ä]¶H˚≥sY,
uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑+, mdt.dæ.Ç.ÄsY.{Ï., ÁbÕ.bÕ., ø£Hêï\, eT+<∏äì (eT+),
ôV’≤<äsêu≤<é, ‘Ó\+>±D. ô|<ä›|ü*¢ õ˝≤¢.
TE

∫Á‘ê\T : 1) ≈£L¬sfi¯¢ lìyêdt, Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, õ.|ü.ñ.bÕ. ≈£îπsà&ÉT, q\¢>=+&É õ˝≤¢.

2) ñ‘·ÔyéT, ∫Á‘·ø±s¡T&ÉT, ø±s¡÷ºìdüTº, kÕºsY |ò”#·sY‡, ôV’≤<äsêu≤<é.

bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ Á|ü#·Ts¡D dü$T‹

T

_. X‚wüß≈£îe÷] |æ.$.lVü≤] mdt. yÓ+ø£fÒX¯«s¡ X¯s¡à

dü+#ê\≈£î\T, n<äq|ü⁄ dü+#ê\≈£î\T, dü+#ê\≈£î\T,
ER

sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, düeTÁ>∑ •øå± n_Ûj·÷Hé, Á|üuÛÑT‘·« bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ eTTÁ<äD≤\j·T+

‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é. ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.
SC

$<ä´e\¢ m<ä>±* #·{≤º\qT >ös¡$+#ê*

$qj·T+‘√ yÓT\>±* Vü≤≈£îÿ\qT bı+<ë*
ªªHê ‘Ó\+>±D ø√{Ï s¡‘êï\ MDμμ
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·« Á|ü#·Ts¡D, ôV’≤<äsêu≤<é
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 (i)
 A
© Government of Telangana, Hyderabad

AN
First Published 2016
New Impression 2017
Revised Version 2018, 2019

NG
All rights reserved

No part of this publication may be reproduced,

stored in a retrieval system, or transmitted, in any
form or by any means without the prior permission in
LA
writing of the publisher, nor be otherwise circulated in
any form of binding or cover other than that in which
it is published and without a similar condition including
this condition being imposed on the subsequent
purchaser.
TE

The copy right holder of this book is the Director of

School Education, Hyderabad, Telangana.

This Book has been printed on 70 G.S.M. Maplitho

T

Title Page 200 G.S.M. White Art Card

ER

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

SC

Printed in India
at the Telangana Govt.Text Book Press,
Mint Compound, Hyderabad,
Telangana.

( ii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 eTT+<äTe÷≥

A
Á|ü»\ Äø±+ø£å\ø£qT>∑TD+>± ‘Ó\+>±D sêÅwüº+ 2014 pHé 2e ‘˚Bq Ä$s¡“¤$+∫+~. eTq dü+düÿ è‹, eTq kÕVæ≤‘·´+ , eTq
#·]Á‘·, eTq yÓ’uÛÑe+ >∑T]+∫ |æ\¢\T ‘Ó\TdüTø√e\dæq nedüs¡+ ñqï~. ‘Ó\T>∑T`Á|ü»\ uÛ≤wü. Á|ü»\ <Ó’q+~q e´eVü‰sê˝À¢ ‘Ó\T>∑T

AN
uÛ≤cÕ$ìjÓ÷>∑+ ‘·|üŒìdü]. ‘Ó\+>±D˝À ìedædüTÔqïyês¡+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À |ü≥Tº kÕ~Û+#ê*. ‘Ó\+>±D˝À ‘Ó\T>∑T e÷‘·èuÛ≤wü>±
ø£*–qyê]‘√bÕ≥T ñs¡÷›, ø£qï&É+, eTsê]ƒ, >∑T»sêr, ‘·$Tfi¯+‘√ bÕ≥T mH√ï –]»q uÛ≤wü\T e÷‘·èuÛ≤wü>±>∑\ yês¡T ìedædüTÔHêïs¡T.
Ms¡+<äs¡÷ ‘Ó\T>∑TqT ‘·|üŒìdü]>± H˚s¡TÃø√yê\H˚ ñ<˚›X¯+‘√ ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+ ‘Ó\T>∑TqT ‘·|üŒìdü] uÀ<ÛäHê+X¯+>± H˚sêŒ\ì 2018
e÷]Ã˝À #·{≤ºìï #˚dæ+~. 2018`19 $<ë´ dü+e‘·‡s¡+ qT+&ç sêh+˝Àì nìï bÕsƒ¡XÊ\˝À¢ ‘Ó\T>∑TqT $~Û>± uÀ~Û+#·&É+ ø√dü+ Ç‘·s¡
e÷<Û´ä e÷\≈£î #Ó+~q, Ç‘·s¡ e÷‘·èuÛ≤wü\ $<ë´s¡T\ú qT <äèwæ˝º Àô|≥Tºø=ì düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ‘Ó\T>∑Tyê#·ø±ìï s¡÷bı+~+#ê\ì Á|üuTÑÛ ‘·«+ ìs¡sí TT+∫+~.

NG
n+<äTø√dü+ á yê#·ø£+ s¡÷bı+~+~.
|æ\¢\+<ä]ø° »qà‘·' uÛ≤wüqT H˚s¡TÃ≈£îH˚ kÕeTs¡ú´+ ñqï<äì uÛ≤cÕXÊgy˚‘·Ô\T ‘·eT |ü]XÀ<Ûäq\ <ë«sê ìs¡÷|æ+#ês¡T.
@ø£ø±\+˝À ˇø£{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe uÛ≤wü\qT H˚s¡TÃø=ì $ìjÓ÷–+#˚ kÕeTs¡ú´+ |æ\¢\+<ä]ø° ñ+~. @ uÛ≤wü¬ø’Hê dü+øÏ¢wüºyÓTÆq ìj·Te÷\T,
ø£≥Tºu≤≥T¢ ñHêï, ‘·eT |ü]düsê\˝À ns¡úe+‘·yÓTÆq, dü+<äs√“¤∫‘· düìïy˚XÊ\˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…’q |æ\¢\T ‘·eT≈£îqï uÛ≤cÕkÕeTsêú´ìï
$ìjÓ÷–+#·T≈£îì, |æ\¢\+<äs¡÷ uÛ≤wü(\)qT n‘·´+‘· düVü≤»+>±, düT\Te⁄>± Äj·÷ uÛ≤wü˝À¢ ‘·eT uÛ≤cÕ e´eVü‰sêìï ìs¡«Væ≤düTÔHêïs¡T.
ÁbÕ<∏ä$Tø√qï‘· kÕúsTT˝À |æ\¢\T yê] yê] e÷‘·èuÛ≤cÕ kÕeTsêú´\‘√ 6e ‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ Á|üy˚•düTÔHêïs¡T. M]øÏ yÓTT<ä≥ ‘Ó\T>∑T
LA
uÛ≤wüqT |ü]#·j·T+ #˚j·÷*, nq>± $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+ H˚sêŒ*‡ ñ+≥T+~. Ä ‘·<äT|ü] #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚sêŒ*‡
ñ+≥T+~. M{Ïì <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì ªyÓHÓï\`1μ nH˚ ù|s¡T‘√ Äs√ ‘·s¡>∑‹øÏ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú
s¡÷bı+~+∫+~. á yê#·ø£+˝À Hê\T>∑T $uÛ≤>±\THêïsTT. yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\T $ì Äq+~+#·&ÜìøÏ ªneTàμ, ªHêqïμ,
ªeTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒμ >∑T]+∫ n_Ûqj·T π>j·÷\T, ª˙‹ |ü<ë´\Tμ ñHêïsTT. ¬s+&√ $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\T e÷{≤¢&É&ÜìøÏ M\T>± <Ó’q+~q
J$‘êìøÏ #Ó+~q düìïy˚X¯ ∫Á‘ê\THêïsTT. M{Ï <ë«sê |æ\¢\‘√ ‘·eT >∑T]+∫, ≈£î≥T+ã+ >∑T]+∫, |ü+&ÉT¢, |üP\T, ≈£Ls¡>±j·T\T,
TE

‹qTã+&Üsê\T, |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T, Ç+{À¢ edüTÔe⁄\T, ∫Á‘· ø£<∏ä yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï <ë«sê e÷{≤¢&ç+#·e#·TÃ. eT÷&√ $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\T
#·<äTe&É+ nuÛ≤´dü+ #˚sTT+#·&ÜìøÏ u§eTà\T`|ü<ë\T, es¡íe÷\, |ü<ë\THêïsTT. Hê\T>√ $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\T ns¡úe+‘·+>± #·<äTe&É+,
sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ düìïy˚X¯ ∫Á‘ê\‘√≈£L&çq n_Ûqj·T π>j·÷\THêïsTT. Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝À uÛ≤cÕ kÕeTsêú´\qT, Ä•düTÔqï nuÛÑ´düq
|òü*‘ê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì nuÛ≤´kÕ\qT #˚sêÃs¡T. Ç~ yê#·ø£+>±, nuÛ≤´dü |ü⁄düÔø£+>± ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
Äs√ ‘·s¡>∑‹ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ $<ë´s¡Tú\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T, nuÛÑ´düq |òü*‘ê\ C≤_‘ê á yê#·ø£+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À ñ+~.
Ç~ ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î, ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î e÷s¡<Z ]ä Ù>± ñ+≥T+~. ñbÕ<Ûë´j·TT\T á yê#·ø±ìï ns¡eú +‘·+>±, düeTs¡+ú >± ñ|üj÷Ó –+#·&ÜìøÏ
M\T>± ªñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\Tμ ñHêïsTT. Äs√ ‘·s¡>∑‹˝À ‘Ó\T>∑TH˚s¡TÃ≈£îH˚ |æ\¢\T dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ ‘Ó\T>∑TqT $ì ns¡ú+
T

#˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+, düs¡fi¯>∑TDÏ+‘· |ü<ë\T #·<äTe&É+, sêj·T&É+ e+{Ï$ #˚j·T>∑˝>±*. M{Ïì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ Á|ü‹ bÕsƒ¡+˝ÀqT
$q&É+, e÷{≤¢&É&É+, #·<äTe&É+, sêj·T&É+, düè»Hê‘·àø£‘· nH˚ ù|s¡¢‘√ nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT.
ER

e÷‘·èuÛ≤wüqT uÀ~Û+#·T≥ø£Hêï |æ\¢\≈£î Ç‘·s¡ uÛ≤wüqT H˚s¡Œ&É+˝ÀH˚ ñbÕ<Ûë´j·TT\ u≤<Ûä´‘· eT]+‘· m≈£îÿe. ø±ã{Ϻ ‘·|üŒìdü]>±
|æ\¢\#˚‘· e÷{≤¢&ç+#·&É+, nedüs¡yÓTÆq uÀ<ÛäHêuÛÑ´düq kÕeTÁ–ì $ìjÓ÷–+∫ M˝…’q+‘·y˚Ts¡≈£î yêfi¯¢ e÷‘·èuÛ≤wü‘√ nq«sTTdü÷Ô
ns¡úeTj˚T´≥T¢, ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&˚ uÛ≤cÕyê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#ê*. n+<äTu≤≥T˝Àì u≤\kÕVæ≤‘ê´ìï |æ\¢\#˚‘· #·~$+#ê*.
á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£ s¡÷|üø£\Œqø√dü+ ~XÊ ìπs›X¯+ #˚dæq >ös¡e ñ|üeTTK´eT+Á‹, $<ë´XÊU≤e÷‘·T´\T l ø£&çj·T+ lVü≤] >±]øÏ,
Á|ü‘˚´ø£ eTTK´ ø±s¡´<ä]Ù leT‹ s¡+Jyé ÄsY. Ä#ês¡´ >±]øÏ, dü+bÕ<äø£eT+&É* düuÛÑT´\≈£î <Ûäq´yê<ë\T. Bì s¡÷|üø£\Œq˝À
SC

$wüj·Tì|ü⁄DT\T>± ùde\+~+∫q uÛ≤cÕ$uÛ≤>∑ ñ|üHê´dü≈£îsê\T &܈ˆ m+.s¡e÷<˚$ >±]øÏ, ø√`Ä]¶H˚≥sY l düTes¡í $Hêj·Tø˘
Á|ü<ÛëH√bÕ<Ûë´j·TT\T >±]øÏ, bÕ˝§Zqï ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ∫Á‘·ø±s¡T\T, &ç.{Ï.|æ., ˝ÒW{Ÿ #˚dæq yê]øÏ n_Ûq+<äq\T. á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+
uÛÑ$wü´‘Y nuÛÑ´düHêìøÏ nedüs¡yÓTÆq bÕ≥yêìï, kÕeTsêú´\qT ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+<äì Ä•düTÔHêï+.

‘˚~ : 18`06`2018 dü+#ê\≈£î\T

düú\+ : ôV’≤<äsêu≤<é. sêh $<ë´|ü]XÀ<Ûäq, •ø£åD≤dü+düú, ‘Ó\+>±D, ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ( iii )

 ñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·q\T

A
❖ á yê#·ø±ìï uÀ~Û+#·&ÜìøÏ eTT+<äT ªñbÕ<Ûë´j·TT\≈£î dü÷#·qμ\ Ä<Ûës¡+>± kÕ~Û+#ê*‡q

AN
kÕeTsêú´\qT, nuÛÑ´düHê |òü*‘ê\qT #·~$ ns¡ú+ #˚düTø√yê*. bÕsƒê\qT |ü]o*+∫ Á|üD≤[ø£
s¡÷bı+~+#·Tø=ì uÀ<Ûäq ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
❖ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À Hê\T>∑T $uÛ≤>±\Tqï$. yÓTT<ä{Ï $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüqT |ü]#·j·T+
#˚jT· &ÜìøÏ M\T>± ªbÕ&ÉT<ë+μ ù|s¡T‘√ n_Ûqj·T >π j·÷\Tqï$. M{Ïì |æ\\¢ ‘√ bÕ&ç+#ê*, n_Ûqj·T+
#˚sTT+#ê*. yê{Ï˝À Ç∫Ãq Á|üX¯ï\ Ä<Ûës¡+>± e÷{≤¢&ç+#ê*. á $uÛ≤>±ìøÏ 10 |”]j·Tfi¯ófl

NG
nedüs¡eTÚ‘êsTT. pHé e÷dü+˝À M{Ïì uÀ~Û+#ê*.
❖ ¬s+&Ée $uÛ≤>∑+˝À |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#·&É+ ø√dü+ ªe÷{≤¢&ÉT<ë+μ nH˚ ù|s¡T‘√ Hê\T>∑T düìïy˚X¯
∫Á‘ê\T, ∫Á‘· ø£<∏ä ñqï$. yê{Ï˝À Ç∫Ãq Á|üX¯ï\ Ä<Ûës¡+>± |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#ê*. M{Ïì
uÀ~Û+#·&ÜìøÏ 15 |”]j·Tfi¯ófl nedüs¡eTÚ‘êsTT. pHé, p˝…’ e÷kÕ˝À¢ M{Ïì uÀ~Û+#ê*. Ç$
|üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢\T ‘·eT >∑T]+∫, ‘·eT ≈£î≥T+ã+, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\ >∑T]+∫, ‹qTã+&Üsê\T /
LA
ÄVü‰s¡ |ü<ësêú\T, |ü+&ÉT¢, |üP\T, ≈£Ls¡>±j·T\T, |ü≈£åî\T, »+‘·Te⁄\T, Ç+{Ï˝Àì edüTÔe⁄\T
yÓTT<ä\>∑Tyê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*.
❖ eT÷&Ée $uÛ≤>∑+ |æ\\¢ ≈£î #·<Tä e&Üìï |ü]#·jT· + #˚jT· &ÜìøÏ ñ<˚•› +∫q~. Ç+<äTø√dü+ ª#·<Tä e⁄<ë+μ
ù|s¡T‘√ u§eTà\T`|ü<ë\T, es¡eí ÷\, |ü<ë\ C≤_‘êqT Ç#êÃs¡T. M{Ïì uÀ~Û+#·&ÜìøÏ 15 |”]j·Tfi¯ófl
TE
nedüse¡ TÚ‘êsTT. p˝…’ e÷dü+˝À M{Ïì uÀ~Û+#ê*. Ç+<äTø√dü+ ‘·|Œü ìdü]>± es¡eí ÷\, nø£så ê\T,
|ü<ë\ ø±s¡T¶\qT, |ü<äC≤\ |ü{Ϻø£\qT s¡÷bı+~+#·Tø=ì |æ\¢\≈£î uÛ≤cÕÁø°&É\T, ø£è‘ê´\ <ë«sê
nuÛ≤´dü+ ø£*Œ+#ê*. Ç~ |üPs¡Ôj˚T´dü]øÏ |æ\¢\T es¡íe÷\˝Àì nø£åsê\qT, düs¡fi¯>∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT
#·<äTe>∑\>±*. Ä ‘·s¡Tyê‘·H˚ Hê\T>∑e $uÛ≤>±ìï uÀ~Û+#ê*.
❖ Hê\T>∑e $uÛ≤>∑+ |æ\¢\T ns¡úe+‘·+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q~. B+{À¢
15 bÕsƒê\Tqï$. Ç+<äTø√dü+ düs¡fi¯ |ü<ë\qT s¡÷bı+~+#·&ÜìøÏ M\T>± <äèXÊ´\‘√ ≈£L&çq ø°\ø£
T

|ü<ë\qT m+|æø£#˚dæ bÕsƒê\T>± bı+<äT|ü]#ês¡T. M{Ïì uÀ~Û+#·&ÜìøÏ 80 |”]j·Tfi¯ófl

nedüs¡eTÚ‘êsTT. M{Ïì Ä>∑wüߺ e÷dü+ qT+&ç |òæÁãe] e÷kÕ+‘·+ es¡≈£î uÀ~Û+#ê*. ˇø=ÿø£ÿ
ER

bÕsƒêìøÏ dü>∑≥Tq 5 |”]j·Tfi¯ófl $ìjÓ÷–+#·Tø√e#·TÃ.

❖ yÓTT<ä{Ï |”]j·T&é˝À u§eTà >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç+#·&É+. π>j·÷ìï n_Ûqj·T+‘√ bÕ&ç+#·&É+ H˚sêŒ*.
π>j·÷ìï #ês¡Tºô|’ sêdæ Á|ü<ä]Ù+#ê*. ÁbıC…ø£ºsY ñ+fÒ <ëì <ë«sê #·÷|æ+#·e#·TÃ.
❖ s¬ +&Ée |”]j·T&é˝À >π j·T+˝Àì ø°\ø£ |ü<ëìï, ø°\ø£ |ü<+ä ˝Àì nø£så ê\qT >∑T]Ô+|ü#j
˚ ÷· *. Ç+<äTø√dü+
π>j·T+‘√bÕ≥T, ø°\ø£ |ü<ä+, ø°\ø£ |ü<ä+˝Àì nø£åsê\≈£î #Ó+~q |ü<ë\ ø±s¡T¶\T (bòÕ¢wt ø±s¡T¶\T)
SC

$ìjÓ÷–+#ê*. ª$q&É+`e÷{≤¢&É&É+μ˝Àì Á|üX¯ï\ <ë«sê |æ\¢*ï e÷{≤¢&ç+#ê*. n<äq|ü⁄ Á|üX¯ï\T

≈£L&Ü n&É>±*.
❖ eT÷&Ée |”]j·T&é˝À ª#·<äTe&É+μ nuÛ≤´kÕ\qT q\¢ã\¢qT ñ|üjÓ÷–+∫ H˚sêŒ*. Ä ‘·<äT|ü]
bÕsƒ´¡ |ü⁄düøÔ +£ ˝Àì nuÛ≤´kÕ\qT #˚sTT+#ê*. á |”]j·T&é˝À ‘·|Œü ìdü]>± es¡eí ÷\qT $ìjÓ÷–+#ê*.
á bÕsƒ¡+˝À >∑T]Ô+∫q ø°\ø£ |ü<ä+˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À >∑T]Ô+|ü#˚j·÷*.

( iv ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 ❖ Hê\T>∑e |”]j·T&é˝À ªsêj·T&É+μ nuÛ≤´kÕ\T #˚sTT+#ê*. M{Ïì H˚sŒ¡ &ÜìøÏ q\¢ã\¢qT ñ|üj÷Ó –+#ê*.
¬s+&ÉT ^‘·\ eT<Ûä´˝À m˝≤ sêj·÷˝À |æ\¢\≈£î q\¢ã\¢ô|’ sêdæ #·÷|æ+#ê*. $<ë´s¡Tú\qT q\¢ã\¢ô|’

A
sêj·TeTHê*. Ä ‘·s¡Tyê‘· #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T&É+, nuÛ≤´kÕ\˝À e´øÏÔ>∑‘·+>± sêj·T&É+ H˚sêŒ*.
❖ ◊<äe |”]j·T&é˝À ªdüè»Hê‘·àø£μ nuÛ≤´kÕìï #˚sTT+#ê*. ◊‘˚ ¬s+&Ée s√E qT+&ç yÓTT<ä{Ï ◊<äT

AN
ì$TcÕ\T |æ\¢\‘√ e÷{≤¢&ç+#·&É+, π>j·÷ìï bÕ&ç+∫ n_Ûqj·T+ #˚sTT+∫q ‘·s¡Tyê‘·H˚ nuÛ≤´kÕ\qT
ÁbÕs¡+_Û+#ê*.
❖ á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±ìï ñ|üjÓ÷–+#·&É+ <ë«sê $<ë´dü+e‘·‡sê+‘êìøÏ kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\ C≤_‘ê
bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+˝À (viii) ù|J˝À ñ+~. M{Ïì |æ\¢\T kÕ~Û+#˚˝≤ #·÷&Ü*.
❖ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À |æ\\¢ T yê] e÷‘·èuÛ≤wü˝À e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T. ◊‘˚ eTq+ yê{Ïì ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À @eT+{≤s√

NG
|ü]#·j·T+ #˚j·÷*. kÕ<Ûës¡D+>± |æ\¢\T |ü<ë\‘√ ÁbÕs¡+_Û+∫ Áø£eT+>± yêø±´\qT e÷{≤¢&É&ÜìøÏ
n\yê≥T|ü&É‘ês¡T. |æ\¢\T Ç˝≤ e÷{≤¢&˚≥|ü&ÉT <√cÕ\qT m‹Ô#·÷|ü≈£L&É<äT. yê] uÛ≤wü‘√ b˛*Ã
‘Ó\T>∑T˝À m˝≤ e÷{≤¢&Ü˝À ns¡ú+ #˚sTT+#ê*.
❖ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+‘√bÕ≥T ‘·|üŒìdü]>± |æ\¢\<ä>∑Zs¡ ˇø£ H√≥T |ü⁄düÔø£+ ≈£L&Ü ñ+&Ü*. Á|ü‹ s√p
|æ\¢\‘√ |ü<ë\T sêsTT+#ê*. ñø£Ô˝ÒKq+ #˚sTT+#ê*.
❖
LA
ì‘·´J$‘·+˝À $ìjÓ÷–+#˚ |ü<ë\ Ä<Ûës¡+>± #·<äTe&É+, sêj·T&É+ø√dü+ nuÛ≤´kÕ\THêïsTT. ‘Ó*dæq
|ü<ë\˝Àì nø£åsê\‘√H˚ q÷‘·q |ü<ë\qT #·~$+#·&É+, sêsTT+#·&ÜìøÏ nuÛ≤´kÕ\T ñHêïsTT.
❖ bÕsƒê\qT uÀ~Û+#˚|ü&ÉT |æ\¢\‘√ M˝…’qìï |ü<ë\T, yêø±´\T #Ó|æŒ+#ê*. yê{Ïì q\¢ã\¢ô|’ sêdæ
#·~$+#ê*.
TE

❖ ñbÕ<Ûë´j·TT\T Á|üD≤[ø£ã<äΔ+>± uÀ~Û+#ê*. Á|ü‹ bÕsƒêìøÏ øÏ+~ $<Ûä+>± bÕsƒ¡´Á|üD≤[ø£ sêj·÷*.

1. bÕsƒ¡+ù|s¡T 2. nedüs¡yÓTÆq |”]j·Tfi¯fl dü+K´ 3. kÕ~Û+#ê*‡q kÕe÷sêú´\T 4. |”]j·Tfi¯fl yêØ
$uÛÑ»q
|”]j·T&é dü+K´ uÀ<ÛäHê+X¯+ uÀ<ÛäHê eP´Vü≤+ kÕeTÁ– / $esê\T eT÷˝≤´+ø£q+
T

5. ñbÕ<Ûë´j·TTì ‘·j·÷Ø, n<äq|ü⁄ düe÷#ês¡ùdø£s¡D 6. ñbÕ<Ûë´j·TT\ Á|ü‹düŒ+<äq\T

ER

❖ ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑ eT÷˝≤´+ø£HêìøÏ nqT>∑TD+>± bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø±\T ñHêïsTT. ìs¡+‘·s¡ düeTÁ>∑

eT÷˝≤´+ø£Hêìï ìsêàD≤‘·àø£, dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hê\T>± ìs¡«Væ≤kÕÔs¡T.
❖ yÓTT<ä{Ï ìsêàD≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£Hêìï eTÚœø£+>± nq>± $q&É+, e÷{≤¢&É&É+, es¡íe÷\, düs¡fi¯
|ü<ë\qT #·<äTe&É+ Ä<Ûës¡+>± ìs¡«Væ≤+#ê*. dü+Á>∑Vü≤D≤‘·àø£ eT÷˝≤´+ø£q+˝À uÛ≤cÕkÕeTsêú´\≈£î
SC

#Ó+~q nuÛ≤´kÕ\ Ä<Ûës¡+>± Á|üX¯ï\T s¡÷bı+~+#ê*.

❖ |æ\¢\≈£î ‘Ó\T>∑T uÛ≤wüô|’q |ü≥Tº sêe&ÜìøÏ ‘·|üŒìdü]>± yêsêÔ|üÁ‹ø£\T, y˚T>∑C…’qT\T, u≤\kÕVæ≤‘·´+
nq>± ∫Á‘· ø£<∏ä\T, ø±s¡÷ºqT¢, n_Ûqj·T π>j·÷\T yÓTT<ä\>∑Tyê{Ïì #·~$+#ê*. |æ\¢\≈£î #·<äTe&É+
sê<äT nì nqTø√≈£L&É<Tä . yê{Ïì yÓTT<ä≥ ñbÕ<Ûë´j·TT\T #·~$ $ì|æ+#ê*, nì|æ+#ê*, Ä ‘·<Tä |ü]
#·<äTeeTHê*.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 (v)

 C≤rj·T ^‘·+

A
e+<˚e÷‘·s¡+ - s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY

AN
- ã+øÏ+#·+Á<ä #Û·≥Ø® »q>∑DeTq n~ÛHêj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
e+<˚e÷‘·s¡+, e+<˚e÷‘·s¡+ |ü+C≤ã dæ+<Ûé >∑T»sê‘· eTsêsƒê,
düT»˝≤+ düT|òü˝≤+ eT\j·T» o‘·˝≤+ Á<ë$&É ñ‘·ÿfi¯ e+>± !
düdü´XÊ´eT˝≤+ e÷‘·s¡+— e+<˚e÷‘·s¡+ $+<Ûä´ Væ≤e÷#·\ j·Te≠Hê >∑+>±,

NG
X¯óÁuÛÑCÀ´‘ê‡ ï |ü⁄\øÏ‘· j·÷$T˙+ ñ#·Ã\ »\~Û ‘·s¡+>± !
|òü⁄\¢≈£îdüT$T‘· Á<äTeT<äfi¯ XÀ_Û˙+ ‘·e X¯óuÛÑHêy˚T C≤π> !
düTVü‰dæ˙+ düTeT<ÛäTs¡ uÛ≤wæD°+ ‘·e X¯óuÛÑ Ä•wü e÷π> !
>±ùV≤ ‘·e »j·T >±<∏ë !
düTK<ë+ es¡<ë+ e÷‘·s¡+ e+<˚e÷‘·s¡+.
LA »q>∑D eT+>∑fi¯<ëj·Tø£ »j·TùV≤ !
uÛ≤s¡‘· uÛ≤>∑´ $<Ûë‘ê !
»j·TùV≤ ! »j·TùV≤ ! »j·TùV≤ !
»j·T »j·T »j·T »j·TùV≤ !
TE

Á|ü‹»„
- ô|’&çeTÁ] y˚+ø£≥ düTu≤“sêe⁄
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Hê e÷‘·èuÛÑ÷$T.
T

uÛ≤s¡rj·≠\+<äs¡÷ Hê düVü≤À<äs¡T\T.
ER

H˚qT Hê <˚XÊìï Áù|$TdüTÔHêïqT.

düTdü+|üqïyÓTÆq, ãVüQ$<ÛäyÓTÆq Hê <˚X¯ yês¡dü‘·« dü+|ü<ä Hê≈£î >∑s¡«ø±s¡D+.
BìøÏ ns¡Ω‘· bı+<ä&ÜìøÏ düs¡«<ë H˚qT ø£èwæ #˚kÕÔqT.
Hê ‘·*¢<ä+Á&ÉT*ï, ñbÕ<Ûë´j·TT*ï, ô|<ä›\+<ä]ï >ös¡$kÕÔqT.
SC

Á|ü‹yê]‘√qT eTsê´<ä>± q&ÉT#·Tø=+{≤qT.

»+‘·Te⁄\|ü≥¢ <äj·T‘√ ñ+{≤qT.
Hê <˚X¯+|ü{¢, Hê Á|ü»\|ü{¢, ùdyêìs¡‹ ø£*– ñ+{≤qì Á|ü‹»„ #˚düTÔHêïqT.
yê] ÁX‚jÓ÷_Ûeè<äTΔ˝Ò Hê Äq+<ëìøÏ e∂\+.

( vi ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
s¡÷|üø£\Œq˝À bÕ˝§Zqïyês¡T

AN
Áo düTes¡í $Hêj·Tø˘, Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |ü˝s¢… ¢¡ sêeTyÓ÷Vü≤q sêe⁄, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
ÁbÕ.bÕ. ø£Hêï\, eT+~∏ì (eT+), ô|<ä|› *ü ¢ õ˝≤¢. õ.|ü.ñ.bÕ. y˚eTT\, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY õ˝≤¢.

>±E\ s¡M+<äs,Y j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, ø¬ .¬ø.yÓ+ø£≥X¯sà¡ , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

NG
Á|ü.ñ.bÕ. ø±sêâq>∑&,¶É ø£Ø+q>∑s.Y Á|ü.ñ.bÕ. yÓTT>∑˝Ÿ|⁄ü s¡`1, ôV≤’ <äsêu≤<äT.

ne⁄düT\ uÛ≤qTÁ|üø±XŸ, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T, #·Áø£es¡T\Ô lìyêdt, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

õ.|ü.ñ.bÕ. ˝Àìø£˝≤Hé, dü+>±¬s&ç.¶ õ.|ü.ñ.bÕ. #·s|¢¡ *ü ,¢ es¡+>∑˝Ÿ s¡÷s¡˝Ÿ.
LA
&܈ˆ y=»®\ X¯s‘¡ uY ≤ãT, j·Tdt.m., ‘Ó\T>∑T,
Á|ü.ñ.bÕ. sêCŸueÑÛ Hé, ôV≤’ <äsêu≤<é.
|ü*¢ e÷<Û$ä , uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì,
uÛ≤s¡rj·T $<ë´uÛeÑ Hé, p_¢V≤æ ˝Ÿ‡, ôV≤’ <äsêu≤<é.

m˝Ÿ.m+.Á|ükÕ<é, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, dü+ãsêE s¡$Á|üø±X¯ sêe⁄, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

Á|ü.ñ.bÕ. Væ≤e÷j·T‘Y q>∑s,Y ôV≤’ <äsêu≤<é. ÁbÕ.bÕ. >√$+<ëj·T|ü˝¢… ‘·+&Ü, ø£&ÜÔ˝Ÿ, s¡+>±¬s&ç.¶
TE

&܈ˆ >∑≥Tº Á‹y˚D,Ï uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, e⁄]eTfi¯¢ düTq+<ä, ñbÕ<Ûë´sTTì,

õ.|ü.ñ.bÕ. #Óq÷ïs¡T, Ä~˝≤u≤<é. ø¬ .$.m+.õ.|ü.ñ.bÕ. Äfi¯flbÕ&ÉT, uÀqø£˝Ÿ (eT+), KeTà+.

mdt. CÀ´‹, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´sTTì, ø√≥ düTø£q´, ñbÕ<Ûë´sTTì,

T

Á|ü.ñ.bÕ. {Ï.&ç.dæ+>¥, ôV≤’ <äsêu≤<é. Á|ü.ÁbÕ.bÕ. »eVü≤sYq>∑s,Y eTTw”sêu≤<é`1, ôV≤’ <äsêu≤<é.

&܈ˆ kÕôV≤uŸ C≤<ä $»j·TuÛ≤düÿsY, uÛ≤c˛bÕ<Ûë´j·TT&ÉT, |üdTü \ Á|ü‘ê|t, ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT,

ER

Á|ü.ñ.bÕ. #·+Á<ëj·TD>∑T≥º, ôV≤’ <äsêu≤<é. ÁbÕ.bÕ. –eTà, C…q’ ‘Y, Ä~˝≤u≤<é.

u…C≤®s¡|ü⁄ $H√<é≈£îe÷sY, j·Tdt.m., düHê bòÕ‹e÷, ñbÕ<Ûë´sTTì,

õ.|ü.ñ.bÕ. >±–˝≤¢|üPsY, u…»®+øÏ, ø£Ø+q>∑sY. m+.mdt.ÁøÏjT˚ {Ïyé dü÷ÿ˝Ÿ, eT\ø˘ù|≥, ôV≤’ <äsêu≤<é.
SC

&ç.{Ï.|æ., ˝Ò W≥T   &çC…’ì+>¥ : Á|ü‹eT bÕ‘·÷], ôV’≤<äsêu≤<é.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 ( vii )

 á bÕsƒ¡´|ü⁄düÔø£+ <ë«sê |æ\¢\T kÕ~Û+#ê*‡q kÕeTsêú´\T

A
I. $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É&É+
♦ π>j·÷\T, ø£<∏ä\T $ì ns¡ú+#˚düTø√>∑\>±*.

AN
♦ $qï n+X¯+ >∑T]+∫ mes¡T? @$T{Ï? mø£ÿ&É? e+{Ï Á|üX¯ï\≈£î »yêãT\T Çe«>∑\>±*.
♦ dü÷#·q\T $ì ns¡ú+#˚düTø=ì Ä Á|üø±s¡+ #˚j·T>∑\>±*.
♦ $+≥Tqï|ü&ÉT nø£åsê\eT<Ûä´ <Ûä«ì uÛÒ<ë\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
♦ ‘Ó*dæq, #·÷dæq yê{Ï >∑T]+∫ ùd«#·Ã¤>± e÷{≤¢&É>∑\>±*.

NG
♦ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± e÷{≤¢&> É \∑ >±* nq>± mes¡THêïs¡T? @+ »s¡T>∑T‘·Tqï~? @+ #˚dTü HÔ êïs¡T?
e+{Ï n+XÊ\T #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ π>j·÷\qT n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É>∑\>±*.
♦ ‘Ó*dæq ø£<∏ä\T kı+‘·e÷≥˝À¢ #Ó|üŒ>∑\>±*.
♦ es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\ |ü<ë\T, nø£åsê\qT düŒc˛º#êÃs¡D‘√ |ü\Tø£>∑\>±*.
LA
II. <Ûësêfi¯+>± #·<äTe&É+, ns¡ú+ #˚düTø=ì #Ó|üŒ&É+
♦ π>j·÷\T, bÕ≥\T e+{Ï yê{Ï˝À yêø±´\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
♦ Ç∫Ãq n+X¯+˝À ø°\ø£|ü<ë\T, yê{Ï˝Àì nø£åsê\T >∑T]Ô+#·>∑\>±*.
TE

♦ |ü<ë\˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\, >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº˝À >∑T]Ô+#·>∑\>±*.

♦ düsfi ¡ |¯ <ü ë\T, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T, düsfi¡ y¯ TÓ qÆ yêø±´\T <Ûësêfi¯+>±, ‘·|ü ˝Ò≈¢ î£ +&Ü #·<Tä e>∑\>±*.
♦ #·<äTe⁄‘·Tqï |ü<ë\˝À ˝À|æ+∫q nø£åsê\qT >∑T]Ô+∫ sêj·T>∑\>±*. u§eTà\‘√ |ü<ë\T
»‘·#˚j·T>∑\>±*.
III. sêj·T&É+.
T

♦ H˚s¡TÃ≈£îqï nø£åsê\T ñ|üjÓ÷–+∫ kı+‘·+>± |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.

♦ es¡íe÷\ Ä<Ûës¡+>± düs¡fi¯|ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
ER

♦ >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.

♦ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± düs¡fi¯, >∑TDÏ+‘· |ü<ë\T, yêø±´\T sêj·T>∑\>±*.
♦ ‘·|ü˝Ò¢≈£î+&Ü, n+<ä+>± sêj·T>∑\>±*.
♦ ñø£Ô˝ÒKq+ sêj·T>∑\>±*.
SC

IV. düè»Hê‘·àø£‘·.
♦ π>j·÷\T n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É>∑\>±*.
♦ u§eTà\T^dæ, s¡+>∑T\Ty˚dæ |ü<ë\T sêj·T>∑\>±*.
♦ u§eTà Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T / ø£<∏äqT / dü+uÛ≤wüDqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ>∑\>±*.

( viii ) ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 $wüj·T dü÷∫ø£

A
Áø£.dü+. bÕsƒ¡+ H˚s¡TÃø√yê*‡q$ |”]j·Tfi¯fl dü+K´ e÷dü+ |ü⁄≥
I. bÕ&ÉT<ë+

AN
1) neTà $q&É+, ns¡+ú 2
2) Hêqï #˚düTø√e&É+, e÷{≤¢&É&É+, 10 pHé 3
3) eTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒ n_Ûqj·T+ #˚jT· &É+. 4
4) ˙‹ |ü<ë´\T 5
II. e÷{≤¢&TÉ <ë+

NG
1) Ç\T¢ 6
2) n+>∑&ç $ì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+, 15 pHé 8
3) n&É$ e÷{≤¢&&É +É . p˝…’ 10
4) #Ós¡Te⁄ LA 12
5) ∫{Ïyº TÓ Tø£ÿ 14
III. #·<Tä e⁄<ë+
i) u§eTà\T`|ü<ë\T es¡eí ÷\, |ü<ë\T 15 p˝…’ 16
ii) es¡eí ÷\ #·<Tä e&É+, nø£så ê\T 18
iii) |ü<ë\T
TE

>∑T]Ô+#·&+É 19
IV. #·<äTe&É+ ` sêj·T&É+
1. ns¡ø£ n, s¡, ø£ 5 Ä>∑wßü º 23
2. ø£eT\+ ø£, eT, \, + 5 Ä>∑wßü º 27
3. áø£ á 5 Ä>∑wßü º 31
T

4. |ü&eÉ |ü, &É, e, }, j·T 5 ôdô|+º ãs¡T 35

5. X¯q>∑ X¯, q, >∑, » 5 ôdô|+º ãs¡T 39
6. ‘·ã\ ‘·, ã 5 nø√ºãs¡T 43
ER

7. #·<sä +¡ >∑+ Ä≥ #·, <ä, Ä, ≥ 5 qe+ãs¡T 47

8. Vü≤+dü Vü≤, dü, D, wü, fi¯, ø£å 5 qe+ãs¡T 51
9. s¡+C≤Hé ±, ˘ 5 qe+ãs¡T 55
10. n+>∑÷s¡T |ü+&ÉT î, L, Ç, ñ, m, @, ◊ 5 &çôd+ãs¡T 60
SC

11. eT÷d”q~ Ï, °, ˇ, z, W 5 &çôd+ãs¡T 65

12. >∑+&çù|≥ #ÓsT¡ e⁄ ¬ ,π 5 »qe] 70
13. >√\ø=+&É ø√≥ =, √ 5 »qe] 75
14. >ö‘·$T ôdø’ \Ï T ¬’, ö 5 |òÁæ ãe] 79
15. eTVü‰ÁbÕD≤\T K, |òüT, #Û·, s¡a, sƒ¡, &ÛÉ, <∏ä,
<Ûä, |òü, uÛÑ 10 |òÁæ ãe] 83
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 1
 I. bÕ&ÉT<ë+
1) neTà

A
neTà e+{Ï <Ó’eeTT ˝ÒH˚ ˝Ò<äT

AN
neTà≈£î @B dü]ø±H˚ ø±<äT
neTà #·÷|ü⁄ #·\¢q, neTà #˚sTT #·\¢q
n+‘·T˝Òì Áù|eT |ü+#·T neTà eTqdüT #·\¢q

NG
neTà≈£î <ä+&É+ ô|&ç‘˚ n+‘ê X¯óuÛÑy˚T
neTà ByÓq\T ñ+fÒ nìï≥ »j·Ty˚T
neTà áj·T≈£î+fÒ eTq≈£î »qà ñqï<ë?
LA
neTà #˚j·T≈£î+fÒ eTq≈£î ã‘·T≈£î ñqï<ë?
neTà ‘√&ÉT+fÒ Á|ü‹s√p |ü+&ÉTπ>
neTàqT |ü{Ϻ+#·Tø√ø£ ã‹≈£îHêï <ä+&ÉTπ>
TE

e÷{≤¢&+É &ç :`
1) MT neTà ù|πs$T{Ï?
2) MT neTà @+ #˚düTÔ+~?
3) MT neTà n+fÒ m+<äTøÏwüº+?
T
ER
SC

2 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2) Hêqï

A
bÕ\T ‘˚HÓ yÓqï ø£qï
Hêqï eTqdüT $Tqï

AN
Hêqï‘√{Ï dü]sêe⁄
dü+|ü<ä˝…qTïHêï
J$‘êìï #Ó|üqT

NG
düeTdü´\qT $|üqT
∫s¡Tqe⁄«\ ∫+~dü÷Ô
Áù|eTHÓ+‘√ >∑T|üqT
ÄX¯\ìï |ü+&ÉTqT LA
dü+‘√wüyÓT ñ+&ÉTqT
Hêqï#˚‹q+<äTø=+f…
<ÛÓ’s¡´yÓT+‘= ì+&ÉTqT
TE
T
ER
SC

e÷{≤¢&+É &ç :`
1) MT Hêqï ù|s¡T @$T{Ï?
2) MT Hêqï @+ #˚kÕÔ&ÉT?
3) MT Hêqï n+fÒ ˙≈£î m+<äTøÏwüº+?

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 3

 3) eTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒ

A
eTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒ

AN
eTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒ
eTq s¡+>∑T\T y˚¬s’Hê
eTq uÛ≤wü\T y˚¬s’Hê

NG
eTq eT‘ê\T y˚¬s’Hê
eTq ≈£î˝≤\T y˚¬s’Hê
eTq y˚cÕ\T y˚¬s’Hê
eTq s¡ø£Ô+ ˇø£ÿfÒ LA
eTqeT+‘ê ˇø£ÿfÒ
ø£*d”yÓT*d” eTqeT+<äs¡+
ø£\ø±\+ J$+#ê*
TE

dü+|òüTX¯øÏÔì #ê{≤*
<˚X¯>ös¡e+ ô|+#ê*
T
ER

e÷{≤¢&+É &ç :`
SC

1) eTqeT+‘ê m+<äT≈£î ˇø£ÿ{Ï>± ñ+&Ü*?

2) eTq+ m˝≤ J$+#ê*?
3) eTq~ @ <˚X+¯ ? <˚X¯ >ös¡e+ ô|+#·&ÜìøÏ
@+ #˚j·÷*?

4 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 4) ˙‹ |ü<ë´\T

A
‘

AN
‘·q ø√|üyÓT ‘·q X¯Á‘·Te⁄
‘·q XÊ+‘·yÓT ‘·q≈£î s¡ø£å <äj·T #·T≥º+uÖ
‘·q dü+‘√wüyÓT dü«s¡ZeTT

NG
‘·q <äT'KyÓT qs¡ø£eT+Á&ÉT ‘·<∏ä´eTT düTeTr!

LA ‘ ø£wüºô|≥ºuÀ≈£î ø£qï‘·*¢ eTqdüT

qwüºô|≥ºuÀ≈£î Hêqï |üqT\T
‘·*¢<ä+Á&ÉT\qï <Ó’e düìïuÛÑT\Tsê
\*‘· düT>∑TDC≤\ ‘Ó\T>∑Tu≤\!
TE

‘ ã\e+‘·T&É HêπøeTì
|ü\Te⁄s¡‘√ ìÁ>∑V≤æ +∫ |ü\T≈£î≥ y˚T˝≤?
T

ã\e+‘·yÓTÆq düs¡ŒeTT
ER

#·*NeT\ #˚‘·õøÏÿ #êe<Ó düTeTr!

‘ nq>∑qq>∑ sê>∑ eT‹X¯sTT\T¢#·TqT+&ÉT

SC

‹q>∑ ‹q>∑ y˚eTT ‹j·T´qT+&ÉT

kÕ<ÛäqeTTq |üqT\T düeT≈£Ls¡T <Ûäs¡˝Àq
$X¯«<ë_ÛsêeT $qTs¡y˚eT!

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 5

 II. e÷{≤¢&ÉT<ë+

A
AN
NG
LA
TE

1) Ç\T¢
T
ER
SC

6 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
TE

e÷{≤¢&É+&ç :
♦ u§eTà˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T?
T

♦ yês¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T?
♦ MT Ç+{À¢ me¬ses¡T ñHêïs¡T? yês¡T @+ #˚kÕÔs¡T?
ER

♦ u§eTà˝À Ç+ø± @y˚T$T ø£ì|ædüTÔqï$?

♦ u§eTà˝À ñqïyê{Ï˝À MT Ç+{À¢ @y˚T$T ñqï$?
♦ u§eTà˝À ˝Òì$ MT Ç+{À¢ @y˚T$T ñqï$?
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 7

 2) n+>∑&ç

A
AN
NG
e÷{≤¢&É+&ç :
♦ u§eTà˝À me¬ses¡T @y˚T$T #˚düTÔHêïs¡T?
♦ n+>∑&ç˝À @y˚T$T ñqï$?
LA
♦ n+>∑&ç˝À Ç+ø± @y˚T$T <=s¡T≈£î‘·$?
♦ MT≈£î ‘Ó*dæq |ü+&ÉT¢, |üP\T, ≈£Ls¡>±j·T\
ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç.
TE
T
ER
SC

8 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 9

 3) n&É$

A
AN
NG
LA
TE

e÷{≤¢&É+&ç :
♦ u§eTà˝À @y˚T$T ø£ì|ædüTÔqï$?
♦ Ä »+‘·Te⁄\˙ï mø£ÿ&É ñqï$? @+ #˚düTÔqï$?
♦ MT≈£î ‘Ó*dæq eT]ø=ìï »+‘·Te⁄\T, |ü≈£åî\
ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç. yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
T
ER
SC

10 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 11

 4) #Ós¡Te⁄

A
AN
NG
LA
TE
T
ER
SC

12 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
NG
LA
TE
T

e÷{≤¢&É+&ç :
♦ u§eTà˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T?
ER

♦ yêfi¯ófl @+ #˚düTÔHêïs¡T?
♦ ˙≈£î @ Ä≥\+fÒ Çwüº+?
♦ u§eTà˝À Ç+ø± @y˚T$T ø£ì|ædüTÔqï$?
♦ yê{Ï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 13

 5) ∫{ϺyÓTTø£ÿ

A
AN
u§eTà\T #·÷dæ ø£<∏ä }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.

NG
LA
TE

2
T
ER
SC

14 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 3

A
AN
NG
LA
4
TE
T
ER
SC

e÷{≤¢&É+&ç :
♦ ˙≈£î @@ yÓTTø£ÿ\+fÒ Çwüº+?
♦ ˙e⁄ yÓTTø£ÿ\qT ô|+#·&ÜìøÏ @+ #˚kÕÔe⁄?
♦ yÓTTø£ÿ\qT m+<äT≈£î ô|+#ê*?

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 15

 III. #·<äTe⁄<ë+ 1.u§eTà\T`|ü<ë\T

A
øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç. á u§eTà\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

AN
NG
ns¡ø£ ø£eT\+ áø£
LA
|ü&eÉ X¯q>∑ ‘·ã\
TE
T

#·<äs¡+>∑+ Ä≥ Vü≤+dü s¡+C≤Hé

ER
SC

n+>∑÷s¡T eT÷d”q~ >∑+&çù|≥

|ü+&ÉT #Ós¡Te⁄
16 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 A
Ç+‘·≈£î eTT+<äT u§eTà˝À¢ M{Ï˝À @$ ñqïy√ yÓ‘·ø£+&ç.

AN
NG
>√\ø=+&É ø√≥ >ö‘·$T ôd’øÏ\T X¯+K+
LA
y˚T|òüT+ |æ+#Û·+ s¡awü+
TE
T

ø£+sƒ¡+ &Û+É ø£ s¡<∏ä+

ER
SC

<Ûäq+ |òü\+ uÛÑeq+

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 17

 2.es¡íe÷\

A
AN
øÏ+~ es¡íe÷\qT #·÷&É+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.

n#·TÃ\T

NG
n Ä Ç á ñ } ãTT ãT÷
m @ ◊ ˇ z W " + ' LA
Vü≤\T¢\T
ø£ KÔ >∑ |òTü vÔ
TE

#· #· #Û· » » s¡a x
≥ sƒ¡ &É &ÛÉ D
T

‘· <∏ä <ä <Ûä q

ER

|ü |òü ã uÛÑ eT
j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å i
SC

♦ eTT+<äT bÕsƒ¡+˝Àì ªu§eTà\T |ü<ë\μ˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À #·÷|ü+&ç.

ñ<ë : ªns¡ø£μ˝À n, s¡, ø£ es¡íe÷\˝À mø£ÿ&É ñqï$?

18 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 3.|ü<ë\T

A
n) øÏ+~ |ü<ë\qT #·÷&É+&ç. M{Ï˝Àì >∑T˝≤_ s¡+>∑T nø£så ê\qT es¡eí ÷\˝À #·÷|ü+&ç.

AN
n\ m<ä ø£fi¯ »\+
ns¡ @ø£ ø£<∏ä s¡awü+

NG
Ä≥ @\ Ks¡+ s¡as¡
Äq ◊qLA K>∑+ ≥+ø£+
Ç\ ˇs¡ >∑<ä sƒ¡es¡
Çø£ ˇø£ >∑+|ü &É+ã+
TE

á>∑ z&É |òüT≥+ &Û+É ø£

á\ zs¡ |òüTq+ ‘·ã\
T

ñeT Ws¡ #·<äs¡+ ‘·&øÉ £

ER

ñwü W<ä\ #·\+ <äe&É

}&É n+ã #Û·+<ä+ <ä+&É
SC

}≥ n+&É »&É <Ûäq+

ms¡ ø£\ »‘· <Ûäs¡
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 19
 q>∑ j·Teq dü+‘· ‘·fi¯‘·fi¯

A
qe\ s¡<∏ä+ Vü≤\+ bÕ|ü»&É

AN
|ü&eÉ s¡»‘·+ Vü≤+dü ø£s¡ø£s¡
|ü\ø£ \eD+ ø£fi¯ \ã\ã

NG
|òü\+ \e+>∑+ ø£åeT <äã<äã
ã\+ eq+ LA ø£åD+ ‘·Vü≤‘·Vü≤
ã\|ü+ es¡+ ñeT»&É #·ø£#·ø£
uÛÑ»q X¯s¡+ #·<äs¡+>∑+ >∑\>∑\
TE

uÛÑeq+ X¯q>∑ ø£\es¡+ |üø£|üø£

eTs¡ wü+&É+ ≥|ü≥|ü ‘·\>∑&É
T

eT+#·+ wü&É+>∑+ ø£\ø£\ eTø£s¡+<ä+

ER

j·TeT dües¡+ »\»\ q+<äqeq+

SC

neT\|ü\ø£ }&É\ }j·T\

eTq+ Ä&É>∑\+ eTq+ #·<äe>∑\+

20 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝Àì yÓTT<ä{Ï nø£så êìï m˝≤ |ü\T≈£î‘ês¡T. Ä X¯ã+› ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï

A
|ü<ë\qT #Ó|üŒ+&ç.

AN
ns¡ø£ ` ª n μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
ª s¡ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
ª ø£ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

NG
ø£eT\+ ` ª eT μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
ª \ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
áø£ ` ª á μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
LA
|ü&Ée ` ª |ü μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
ª &É μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
TE

ª e μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

X¯q>∑ ` ª X¯ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
ª q μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
T

ª >∑ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

ER

‘·ã\ ` ª ‘· μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

ª ã μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
#·<äs¡+>∑+ Ä≥ ` ª #· μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
SC

ª <ä μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

ª Ä μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
Vü≤+dü ` ª Vü≤ μ X¯ã›+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 21
 Ç) øÏ+~ |ü<ë\\˝À ∫e] nø£åsêìï m˝≤ |ü\T≈£î‘ês¡T.

A
ns¡ø£ ` |ü<ä+˝À ª ø£ μ ∫es¡>± e#˚à eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

AN
|ü&Ée ` |ü<ä+˝À ª e μ ∫es¡>± e#˚à eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
Vü≤+dü ` |ü<ä+˝À ª dü μ ∫es¡>± e#˚à eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

NG
Ä≥ ` |ü<ä+˝À ª ≥ μ ∫es¡>± e#˚à eT]ø=ìï |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

á) ªn#·TÃ\T ` >∑Ts¡TÔ\Tμ #·÷&É+&ç. |ü<ë\T #·<äTe+&ç. >∑T˝≤_ s¡+>∑T nø£åsê\qT #Ó|üŒ+&ç.

n £
LA >∑<ä ‘·&øÉ £ |ü&eÉ
Ä ± C≤eT ‘ê‘· bÕ|ü
Ç Ï –\ø£ $Ts¡|ü øÏ{ÏøÏ
TE

á ° |”≥ r>∑ MT>∑&É

ñ î eTTq>∑ |ü⁄\T|ü⁄ >∑Ts¡Te⁄
} L ≈£Ls¡ eT÷≥ |üP»
T

m ¬ HÓ\ yÓT&É >¬ \

ER

@ π H˚\ #˚|ü y˚T‘·

◊ ¬ ’ ô|’dü s¬ ’‘T· yÓT\Æ T
ˇ = <=s¡ yÓTTdü* bı>∑
SC

z √ ‘√≥ >√&É yÓ÷‘·

W ö bÂ&ÉsT¡ HÍø£sT¡ ‘Í&ÉT

22 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 1. ns¡ø£

A
ns¡ø£ ns¡ø£ Ç~ eTq ns¡ø£
ø£\|ü‘√ #˚dæq #·ø£ÿì ns¡ø£

AN
bı\eTTqT #·ø£ÿ>∑ <äTH˚ï ns¡ø£
$T≥ºqT, yÓT≥ºqT <äTH˚ï ns¡ø£
¬s’‘·T≈£î n+&É>∑ ñ+&˚ ns¡ø£

NG
ns¡ø£ ns¡ø£ Ç~ eTq ns¡ø£
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 23

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ¡+ u§eTà˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T? Ç+ø± @y˚T$T ñqï$?
Ä) yês¡T @+#˚düTÔHêïs¡T?

NG
II #·<äTe+&ç
n) π>j·T+˝À ªns¡ø£μ |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
LA
Ä) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. |ü<ëìï #·<Tä e+&ç. nø£så ê\qT #·<Tä e+&ç. á nø£så ê\qT
es¡íe÷\˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
TE
T
ER

Ç) ªns¡ø£μ ˝À mìï nø£åsê\T ñqï$? 1e nø£ås¡+ @~? 2e nø£ås¡+ @~? 3e nø£ås¡+

@~?
SC

1, 2 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.

3, 2, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
3, 2 3, 2 nø£åsê\qT es¡Tdü>± #·<äTe+&ç.
24 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 á) øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç M{Ï˝À ªnμ, ªs¡μ, ªø£μ X¯u≤›\‘√ yÓTT<ä\j˚T´ u§eTà\qT

A
nø£åsê\˝À »‘·|üs¡#·+&ç.

AN
s¡

NG
n
LA ø£
s¡
TE

ø£
T

III
ER

sêj·T+&ç
Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 25

 Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

A
AN
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·÷dæ sêj·T+&ç.

NG
........................... ........................... ...................................
ns¡
........................... ø£s¡ø£
........................... ø£s¡ø£s¡
...................................

........................... ...........................
LA ...................................
........................... ........................... ...................................

........................... ........................... ...................................

........................... ........................... ...................................
TE

IV düè»Hê‘·àø£‘·
n) π>j·÷ìï n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É+&ç.
T

Ä) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. MTs¡T ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚dæ <ëì ù|s¡T sêj·T+&ç.
ER
SC

26 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 2. ø£eT\+

A
AN
e÷ }] #Ós¡Te⁄˝À
$]dæ+~ ø£eT\+
dü÷s¡T´ì sêø£‘√

NG
eTT]dæ+~ ø£eT\+
‘·q πs≈£î\qT $|æŒ
LA yÓT]dæ+~ ø£eT\+
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 27

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ¡+ u§eTà˝À @y˚T+ ø£ì|ædüTÔqï$? yê{Ï >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) ªø£eT\+μ @ s¡+>∑T˝À ñ+≥T+~? eT]ø=ìï s¡+>∑Ts¡+>∑T\ |üP\ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç.

NG
II #·<äTe+&ç LA
n) π>j·T+˝À ªªø£eT\+μμ |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
TE

Ä) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. |ü<ëìï #·<äTe+&ç. nø£åsê\T #·<äTe+&ç.

T

ø£eT\+
ER

ø£ eT \+
1 2 3
ø£ eT \+
SC

28 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç) øÏ+~ nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.
1e nø£ås¡+ @$T{Ï?

A
2e nø£ås¡+ @$T{Ï?

AN
3e nø£ås¡+ @$T{Ï?
s¡ eT ø£ \ + 4e nø£ås¡+ @$T{Ï?
1 2 3 4 5 3, 4 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.

NG
2, 1 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
4, 5, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
2, 1, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. LA
ns¡ neT\ ø£s¡+ eTs¡\
n\ ø£eT\ s¡ø£+ ø£\ø£\
ø£\ ø£\+ eTs¡ø£ n+ø£+
TE

s¡eT \+ø£ n\ø£ ø£eT\+

III sêj·T+&ç
T

n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.

ER
SC

Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 29

 Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·÷dæ n+<ä+>± sêj·T+&ç.

A
................................... ................................... ...................................
ø£\+
................................... eTs¡ø£
................................... ø£eT\+
...................................

AN
................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................

NG
................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
LA
IV düè»Hê‘·àø£‘·
TE

øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. MTs¡÷ ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. ù|s¡T sêj·T+&ç.

T
ER
SC

30 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 3. áø£

A
s¡+>∑T s¡+>∑T\ áø£

AN
s¡eT´yÓTÆq áø£
HÓeT* Ç∫Ãq áø£

NG
Hê≈£î q∫Ãq áø£
|ü⁄düÔø£+˝À <ë#·Tø=ì
LA eTT]dæb˛jÓT áø£
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 31

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ¡+ u§eTà˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T?
Ä) yês¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T?

NG
Ç) HÓeT* áø£\‘√ @+ #˚kÕÔs¡T?

LA
II #·<äTe+&ç
TE

n) π>j·T+˝À ªáø£μ |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.

Ä) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. |ü<ëìï #·<äTe+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.

T
ER

áø£
á ø£
á ø£
SC

Ç) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î MTs¡T H˚s¡TÃ≈£îqï nø£åsê\T @$? yê{Ïì es¡íe÷\˝À >∑T]Ô+#·+&ç.

32 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 á) øÏ+~ u§eTà\T #·÷&É+&ç. M{Ï˝À ªáμ ‘√ yÓTT<ä\j˚T´ u§eTà\T @$?

A
AN
NG
LA
TE
T

III sêj·T+&ç
ER

n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç. ‘·s¡Tyê‘· #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 33

 Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ^‘·˝À¢ n+<ä+>± sêj·T+&ç.

A
........................... ........................... ...........................
áø£
........................... á\
........................... á‘·
...........................

AN
........................... ........................... ...........................
........................... ........................... ...........................

........................... ........................... ...........................

NG
........................... ........................... ...........................

........................... ........................... ...........................

........................... ........................... ...........................

...........................
LA
........................... ...........................
........................... ........................... ...........................
TE

IV düè»Hê‘·àø£‘·
øÏ+~ u§eTàqT ^dæ s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. ù|s¡T sêj·T+&ç.
T
ER
SC

34 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 4. |ü&Ée

A
AN
n\\ô|’ kÕ–+~ ` n+<ë\ |ü&Ée
ô|+&ç¢ dü+<ä&çHÓ+‘√ ` ô|+∫+~ |ü&Ée
|ü&Ée q&çù|yêì ` bÕ≥˝Àì \j·T≈£î

NG
n\\‘√ »‘·>∑÷&ç ` }–+~ |ü&Ée
}] yês¡+<ä]ì ` }]+∫ }]+∫
qj·TeTT>± >∑≥Tº≈£î ` #˚]+~ |ü&Ée
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 35

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ¡+ u§eTà˝À me¬ses¡T @+ #˚düTÔHêïs√
#Ó|üŒ+&ç.
Ä) |ü&eÉ ø±≈£î+&Ü Ç+ø± y˚{˝Ï À Á|üj÷· D+ #˚kÕÔeTT?

NG
II #·<Tä e+&ç LA
n) øÏ+~ nø£åsê\qT bÕsƒ¡+˝À >∑T]Ô+#·+&ç. yê{ÏøÏ ª μ #·T≥º+&ç.
|ü, &É, e, }, j·T
TE

Ä) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. |ü<ëìï #·<äTe+&ç. yê{Ï˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À

>∑T]Ô+#·+&ç.
|ü&Ée
|ü &É e
T
ER

1
|ü 2
&É3 e
}j·T\
SC

} j·T \
}
1 2
j·
3
T \
36 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\qT #·<äTe+&ç. Ä nø£åsê\‘√ @s¡Œ&˚ |ü<ë\qT #Ó|üŒ+&ç.

A
1e nø£ås¡+ @$T{Ï?
} j·T \ |ü &É e

AN
2e nø£ås¡+ @$T{Ï?
4e nø£ås¡+ @$T{Ï?
1 2 3 4 5 6
5e nø£ås¡+ @$T{Ï?

NG
6e nø£ås¡+ @$T{Ï?
6, 5 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
LA 6, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
1, 5 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
}&É |ü&Éø£ ø£\|ü
TE

}ø£ s¡j·T+ |ü\ø£&É+

ø£+|ü ø£&Ée ø£s¡e&É+
e&É ø£&É|ü ns¡e&É+
T

\j·T |ü&Ée ø£\e&É+

es¡+ |ü&ÉeTs¡ |üø£|üø£
ER

III sêj·T+&ç
SC

n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 37

 Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

A
AN
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT ^‘·˝À¢ n+<ä+>± sêj·T+&ç.
................................... ...................................

NG
}j·T\
................................... |ü&eÉ
...................................

................................... ...................................
...................................
LA ...................................

................................... ...................................
................................... ...................................

IV
TE

düè»Hê‘·àø£‘·
n) bÕsƒ¡+ π>j·÷ìï n_Ûqj·T+‘√ bÕ&É+&ç.
Ä) ø±–‘·+ |ü&Ée ‘·j·÷s¡T#˚dæ Çø£ÿ&É n‹øÏ+#·+&ç. <ëìøÏ MT≈£î q∫Ãq ù|s¡Tô|≥º+&ç.
T
ER
SC

38 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 5. X¯q>∑

A
X¯q>∑\ ã+&ç #·÷XÊqT

AN
X¯q>∑\T #ê˝≤ ø=HêïqT
»\» X¯q>∑\T n&ç–+~
ø=H˚ï X¯q>∑\T ô|{≤ºqT

NG
H˚H˚ m≈£îÿe ‹HêïqT
ø£&ÉT|ü⁄˝À H=|æŒ e∫Ã+~
LA neTà eT+<äT Ç∫Ã+~
ø£&ÉT|ü⁄˝À H=|æŒ ‘·–Z+~
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 39

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) π>j·T+ bÕ&É+&ç. n_ÛqsTT+#·+&ç.
Ä) π>j·T+ u§eTàqT #·÷&É+&ç. e÷{≤¢&É+&ç.
Ç) ã+&É¢ô|’ Ç+ø± @y˚T$T neTTà‘ês¡T?

NG
á) X¯q>∑\‘√ @y˚T$T e+&ÉT‘ês¡T?

II #·<äTe+&ç
LA
n) π>j·T+˝À ªX¯q>∑μ, ª»\»μ |ü<ë\qT >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
Ä) øÏ+~ u§eTà\≈£î #Ó+~q |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝Àì nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À
>∑T]Ô+#·+&ç.
TE

X¯q>∑
X¯ q >∑
T

X¯ q >∑
ER

»&É
SC

» &É
» &É
40 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝À ñqï nø£åsê\qT #·<äTe+&ç. Ä nø£åsê\‘√ @s¡Œ&˚ |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

A
» q ø£ e + X¯

AN
1 2 3 4 5 6
1e nø£ås¡+ @$T{Ï?

NG
2e nø£ås¡+ @$T{Ï?
6e nø£ås¡+ @$T{Ï?
1, 2, 5 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
LA
4, 2, 1 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
3, 4, 2, 5 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
TE

1, 2, 2, 5 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.

á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.
q>∑ qs¡+ »\+ eq+ »q+
T

»eT X¯+ø£s¡+ |ü+ø£»+ >∑+&É+ |ü+&É>∑

ER

áX¯ e+X¯+ }>∑&É+ |üeq+ >∑eTq+

>∑jT· |üj·Tq+ q>∑s¡+ ø£\X¯+ eT\>∑&É+
SC

|üs¡eX¯+ ø£eq+ X¯j·Tq+ »j·T+ n\>∑&É+

»s¡|ü&É+ q&Ée&É+ qs¡ø£+ |ü+»s¡+ }&Ée&É+
ñ) ô|’ |ü<ë\˝À @ nø£ås¡+ m≈£îÿe kÕs¡T¢ e∫Ã+~? @ nø£ås¡+ ‘·≈£îÿe kÕs¡T¢ e∫Ã+~?

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 41

 III sêj·T+&ç

A
n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.

AN
NG
Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

LA
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ^‘·˝À¢ n+<ä+>± sêj·T+&ç.
................................... ................................... ...................................
X¯q>∑
................................... »\»
................................... »&É
...................................
TE

................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ...................................

T

................................... ................................... ...................................

ER

IV düè»Hê‘·àø£‘·
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. u§eTà˝À |æ\¢\T @+ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs√ dü+uÛ≤wüD
}Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.
SC

42 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 6. ‘·ã\

A
AN
‘·ã\ ‘·ã\ ‘·ã\
‘êfi¯+ y˚ùd ‘·ã\
‘·øÏ≥ ‘·øÏ≥j·Tì yÓ÷π> ‘·ã\

NG
‘·]øÏ≥ j·T+≥÷ kÕπ> ‘·ã\
bÕ≥≈£î ‘√&ÉT>∑ e#˚à ‘·ã\
Ä≥≈£î n+<äeTTì#˚à ‘·ã\ LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 43

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ¡+ u§eTà˝Àì yês¡T @+ #˚düTÔHêïs¡T?

Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq yêsTT<ë´\ ù|s¡T¢ #Ó|üŒ+&ç.

NG
Ç) MT≈£î @ yêsTT<ä´eT+fÒ Çwüº+? m+<äT≈£î?
LA
II #·<Tä e+&ç
TE

n) π>j·T+˝À ª‘·ã\μ |ü<ëìï >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.

Ä) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. |ü<ëìï #·<äTe+&ç. nø£åsê\qT #·<äTe+&ç.

T

‘·ã\
ER

‘· ã \
‘· ã \
SC

Ç) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î MTs¡T H˚s¡TÃ≈£îqï nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À #·÷|ü+&ç.

44 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

A
á‘· ‘·&Éø£ ã‘·ø£&É+ ‘·\>∑&É ‘·|üq

AN
»‘· q\‘· \‘· ø£\+ n+ãs¡+ >∑‘·+
}‘· ã\>∑+ ø£qã&É&É+ dü+‘·ø£+ ‘·s¡+>∑+
‘·\ nã\ ne‘·\ |ü+‘·+ ‘·>∑s¡+
‘·s¡+ >∑ã>∑ã n»+‘· ‘·>∑\&É+ ø£eT‘·+

NG
»q‘· ã\|ü+ X¯‘·ø£+ n+‘·s¡+ eTeT‘·

III sêj·T+&ç LA
n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç, ‘·s¡Tyê‘· #·Tø£ÿ\T ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.
TE
T
ER

Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT ^‘·˝À¢ n+<ä+>± sêj·T+&ç.

................................... ................................... ...................................
‘·ã\
................................... \‘·»&É
................................... ã\|ü+
...................................
SC

................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ...................................
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 45
 Ç) u§eTà\qT #·÷dæ øÏ+~ U≤∞˝À¢ dü¬s’q |ü<ë\T sêj·T+&ç.

A
1) |ü\ø£ô|’ ‘√ sêdüTÔHêï&ÉT.

AN
...................
|ü\ø£ô|’ ................... ‘√ sêdüTÔHêï&ÉT.

NG
2) #Ós¡Te⁄˝À dü˝≤àHé ø=&ÉT‘·THêï&ÉT.
...................
#Ós¡Te⁄˝À dü˝≤àHé ................... ø=&ÉT‘·THêï&ÉT.

3) düTeTHé yêsTTdüTÔHêï&ÉT.
LA
...................
düTeTHé ................... yêsTTdüTÔHêï&ÉT.
TE

IV düè»Hê‘·àø£‘·
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. MTs¡÷ ^j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚sTT+&ç. ù|s¡T sêj·T+&ç.
T
ER
SC

46 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
7. #·<äs¡+>∑+ Ä≥

AN
Ä≥ Ä≥ #·<äs¡+>∑+ Ä≥
‘Ó\¢ì q\¢ì >∑&ÉT\≈£î q&ÉTeT
bÕe⁄\T ø£<äT|ü⁄‘·T Ä&˚ Ä≥

NG
Ä≥ Ä≥ #·<äs¡+>∑+ Ä≥
ˇ+f…, >∑TÁs¡+, sêE, eT+Á‹
@qT>∑T, uÛÑ≥T\‘√ Ä&˚ Ä≥ LA
Ä≥ Ä≥ #·<äs¡+>∑+ Ä≥
m‘·TÔ≈£î ô|’ m‘·TÔ\T y˚dü÷Ô
n<äqT #·÷dæ z&ç+#˚ Ä≥
TE

Ä≥ Ä≥ #·<äs¡+>∑+ Ä≥
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 47

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) bÕsƒ ¡ + u§eTàqT #· ÷ &É + &ç . |æ \ ¢ \ T @+
#˚düTÔHêïs√ #Ó|üŒ+&ç.

NG
Ä) MT≈£î ‘Ó*dæq ˇø£ Ä≥ m{≤¢ Ä&É‘ês√
#Ó|üŒ+&ç.
LA
II #·<Tä e+&ç
TE

n) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\qT #·<äTe+&ç. bÕsƒ¡+˝À M{Ïì >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.

1e nø£ås¡+ @$T{Ï?
#·£ <ä s¡+ >∑+ Ä ≥
2e nø£ås¡+ @$T{Ï?
1 2 3 4 5 6
T

5e nø£ås¡+ @$T{Ï?
6e nø£ås¡+ @$T{Ï?
ER

5, 2, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.

3, 4 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
4, 6 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.
SC

1, 2, 3 nø£åsê\T ø£*|æ #·<äTe+&ç.

Ä) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î MTs¡T H˚s¡TÃø=qï nø£åsê\qT es¡íe÷\˝À >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï‘√
yÓTT<ä\j˚T´ |ü<ë\qT #Ó|üŒ+&ç.
48 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

A
<ä+&É Ä≥ ÄX¯ Äe Äq }≥
#·+|üø£ <äjT· #·eø£ >∑»+ »+≥ e+≥

AN
eT+≥ >∑+≥ <äe&É |ü+≥ <ä+&Éq #·\+
ø£+#·+ eT+#·+ <ä+&É q≥q q+<äq+ #·<äs¡+
Ä>∑&É+ »>∑+ <ä+&Éø£+ ÄX¯j·T+ Ä\j·T+ #·+<äq+

NG
e+<äq+ e+#·q n+<ä≥+ Ä#·eTq+ <ä+#·&É+ >∑&É|ü&É+
|ü+#·&É+ e#·q+ á<ä>∑\+ #·<äe&É+ #·ø£#·ø£ #·s¡#·s¡

III sêj·T+&ç
LA
n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.
TE

Ä) øÏ+~ nø£åsê\qT ø£\T|ü⁄‘·÷ sêj·T+&ç.

T
ER

Ç) øÏ+~ u§eTà\ Ä<Ûës¡+>± ˝À|æ+∫q nø£åsê\qT sêj·T+&ç. |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

SC

................................... ................................... ................................... ................................... ...................................

eT+
................................... s&É >∑+ \j·T+ e+
................................... ................................... ................................... ...................................
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 49
 á) u§eTà\qT #·÷dæ U≤∞\˝À dü¬s’q |ü<ë\qT sêj·T+&ç.

A
1) ‘ê‘· MT<ä |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT.

AN
........................
‘ê‘· ........................ MT<ä |ü&ÉT≈£îHêï&ÉT.

2) eTeT‘· ø=&ÉT‘·Tqï~.

NG
........................
eTeT‘· ........................ ø=&ÉT‘·Tqï~.

3) |òüØ<é #˚düTÔHêï&ÉT.
LA
........................
|òüØ<é ........................ #˚düTÔHêï&ÉT.
TE

4) @qT>∑T ‘Ó\T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ñ+≥T+~.

@qT>∑T ........................
........................ ‘Ó\T|ü⁄ s¡+>∑T˝À ñ+≥T+~.

IV düè»Hê‘·àø£‘·
T
ER

ª#·<äs¡+>∑+μ uÀs¡T¶qT ‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. <ëìï Á|ü<ä]Ù+#·+&ç.

SC

50 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 8. Vü≤+dü

A
AN
Äø£kÕq Vü≤+dü ˇø£{Ï m>∑Ts¡T‘·Tqï~
y˚≥>±&ç u≤D≤ìøÏ >±j·T|ü&çq~
s¡ø£åD¬ø’ n≥÷Ç≥÷ #·÷&ÉkÕ¬>qT

NG
>ö‘·eTT&ÉT Ä Vü≤+düqT #˚s¡BôdqT
>±j·T+ô|’ Wwü<Ûä+‘√ |üP‘· |üPôdqT
‘·fi¯‘·fie¯ Tì Vü≤+dü ø£fi¯ófl yÓT]dæb˛jÓTqT
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 51

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) |üø£ÿqTqï u§eTà˝À me¬ses¡T ñHêïs¡T? yês¡T
@+ #˚düTÔHêïs¡T?

NG
Ä) eTq+ me¬ s e]øÏ m˝≤+{Ï dü V ü ‰ j· T +
#˚j·Te#√à #Ó|üŒ+&ç.

II #·<Tä e+&ç
LA
n) bÕsƒ¡+˝À ª Vü≤, dü, wü, fi¯, D, ø£å μ nø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
TE

Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<Tä e+&ç. >∑&˝ç À ñqï nø£så êìï |ü<ë\˝À >∑T]Ô+∫ ª μ #·T≥º+&ç.
1) Vü≤\+, Vü≤+dü, Vü≤‘·+, Vü≤s¡+ Vü≤
2) düVü≤»+, düs¡fi¯, düVü≤q+, düeT‘· dü
3) #·wüø£+, wü&É+>∑+, wü+&É+ wü
T

4) ø£fi¯, ‘·fi¯‘·fi¯, >∑fi¯+, <äfi¯+ fi¯

5) ø£åeT, nø£ås¡+, |üø£å+, s¡ø£å ø£å
ER

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

nVü≤+ Vü≤\+ Vü≤+dü ø£\Vü≤+ <äVü≤q+ Vü≤eq+
dü+‘· düeT+‘· dü+|ü<ä düø£\+ dües¡+ düVü≤q+
SC

}fi¯ ø£fi¯ >∑fi¯+ düs¡fi¯ ø£fi¯+ø£+ >∑s¡fi¯+

\ø£å ø£øå£ ø£j
å T· Ä+ø£å <äø‘å£ · s¡øDå£
#·wüø£+ wü+&É+ wü&É+>∑+ s¡D+ >∑D+ ns¡D+
52 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 III sêj·T+&ç

A
AN
n) øÏ+~ nø£åsê\qT ^‘·\ eT<Ûä´˝À sêj·T+&ç.

NG
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·÷dæ n+<ä+>± sêj·T+&ç.
................................... ................................... ................................... ...................................
Vü≤+dü s¡øDå£ >∑Dq düsfi¡ ¯
...................................
LA
................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ................................... ...................................
TE

................................... ................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ................................... ...................................

Ç) es¡íe÷\ Ä<Ûës¡+>± ¬s+&Éø£åsê\ |ü<ë\T, eT÷&Éø£åsê\ |ü<ë\T, Hê\T>∑ø£åsê\

T

|ü<ë\qT sêj·T+&ç.
ER

¬s+&Éø£åsê\ |ü<ë\T eT÷&Éø£åsê\ |ü<ë\T Hê\T>∑ø£åsê\ |ü<ë\T

SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 53

 á) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

A
ø£å ‘· Vü≤ \

AN
j·T ø£ n s¡
» wü D >∑
#· fi¯ dü +

NG
IV düè»Hê‘·àø£‘·
LA
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.
TE
T
ER
SC

54 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 9. s¡+C≤Hé

A
s¡+C≤Hé |ü+&ÉT>∑ e∫Ã+~

AN
dü+ãs¡yÓT+‘√ ‘Ó∫Ã+~
ø=‘·Ô ã≥º\T ‘=&ç>±eTT
ˇ+{ÏøÏ ôd+≥T |üPXÊeTT

NG
uÛÑøÏÔ‘= qe÷CŸ #˚XÊeTT
<√düTÔ\+<ä]ì ø£*XÊeTT
á<é eTTu≤s¡ø˘ #ÓbÕŒeTT LA
w”sYKTsêà |ü+#êeTT
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 55

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) MTs¡T ø=‘·Ô ã≥º\T m|ü&Ó|ü&ÉT y˚düT≈£î+{≤s¡T?

Ä) MTs¡T »s¡T|ü⁄ø=H˚ |ü+&ÉT>∑\T @$?

NG
Ç) ˙≈£î @ |ü+&ÉT>∑ n+fÒ Çwüº+? m+<äT≈£î?

á) MTs¡T Ä |ü+&ÉT>∑qT m˝≤ »s¡T|ü⁄≈£î+{≤s√ #Ó|üŒ+&ç.

LA
II #·<Tä e+&ç
TE

n) bÕsƒ¡+˝À ª ± μ ñqï nø£åsê\qT >∑T]Ô+∫ #·<äTe+&ç.

n) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ù|s¡¢qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝À ª ± μ ñqï
nø£åsê\qT >∑T]Ô+#·+&ç.
T
ER

#ê|ü ≥e÷≥ u≤<ë+ C≤eTø±j·T ‘êeTs¡

SC

>±\+ ø±>∑&Ü eT+<ës¡+ yêq bÕ|ü

56 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 Ä) >∑fi¯fl˝À¢ ñqï nø£åsê\qT #·<äTe+&ç. M{Ï‘√ |ü<ë\T ‘·j·÷s¡T#˚dæ #Ó|üŒ+&ç.

A
ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å

AN
ø± >± #ê C≤ {≤ &Ü ‘ê <ë Hê bÕ u≤ e÷ j·÷ sê ˝≤ yê XÊ cÕ kÕ Vü‰ fi≤ øå±
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

NG
e÷≥ yêq C≤eT #ê#ê ø±j·T >±\+
#ê|ü XÊs¡<ä ≥e÷≥ ø±>∑&Ü >±j·T+ ‘ê‘·
<ëq+ Hêe LA bÕ|ü u≤≥ e÷‘· Vü‰s¡+
j·÷>∑+ sê>∑+ <ë‘· >∑˝≤≥ ø£fi≤XÊ\ bÕsƒ¡XÊ\
‘ês¡ø˘ kÕ>∑sY ø£˝≤yéT qe÷CŸ #êjYT ø±>∑CŸq>∑sY
TE

n\Vü‰u≤<é sê»Hé sêyéT qyêuŸ Vü≤˝Ÿ#·˝Ÿ <äHéu≤<é

á) øÏ+~ |ü<ë\qT »‘·|ü]∫ #·<äTe+&ç. sêj·T+&ç.

T

‘êeTs¡ ø±\+ 1)
ER

ø±ø£s¡ e÷≥ 2)

kÕj·T+ ø±&É 3)
SC

e÷eT bÕ≥ 4)

yêq ø±j·T 5)

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 57

 III sêj·T+&ç

A
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ª ±, ˘ μ #˚]à sêj·T+&ç.

AN
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
± ø±
˘ ø˘

NG
Ä) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. Ä |ü<ë\˝Àì yÓTT<ä{Ï nø£åsêìøÏ ª ± μ ô|{Ϻ sêj·T+&ç.
ñ<ë: ø£\+ ø±\+ |ü<ä+ q<ä+
>∑\+ LA»&É <äq+
es¡+ <äs¡+ &Éu≤
s¡eT »‘·ø£+ ‘·s¡
Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. Ä |ü<ë\˝Àì ∫e] nø£åsêìøÏ ªbı\T¢ μ ( ˘ ) ô|{Ϻ
TE

sêj·T+&ç.
ãC≤s¡ : #êj·T :
#·eTø£ : >∑s¡eT :
T

ø£+>∑q : |ü+#· :
bÕj·T\ : ø±>∑» :
ER

á) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

ñ<ë: ø±ø£s¡ø±j·T
q |ü ø± Ä u≤
SC

dü ≥ ø£ q <ä+
≥ e÷ s¡ |ü Ä
C≤ eT ø± j·T e

58 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 IV düè»Hê‘·àø£‘·

A
AN
n) ‘Ó\T>∑T˝À ø=ìï Á^{Ï+>∑T ø±s¡T¶\T ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì #ês¡Tºô|’ n‹øÏ+#·+&ç.
n$ y˚{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫qy√ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) MT≈£î ÇwüºyÓTÆq |ü+&ÉT>∑ dü+<äs¡“¤+>± X¯óuÛ≤ø±+ø£å\T ‘Ó\T|ü⁄‘·÷ ˇø£ Á^{Ï+>¥ ø±s¡T¶
‘·j·÷s¡T#˚j·T+&ç. Çø£ÿ&É n‹øÏ+#·+&ç.

NG
LA
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 59

 10. n+>∑÷s¡T |ü+&ÉT

A
AN
ˇø£ n&É$˝À ˇø£ qø£ÿ n+>∑÷s¡T |ü+&ÉT
‹Hê\ì nqT≈£îqï~. mø£ÿ&Óøÿ£ &√ ‹]–+~.
◊<ës¡ T ‘√≥\T #· ÷ dæ + ~. ∫es¡ ≈ £ î

NG
n+>∑÷s¡T ‘√≥≈£î b˛sTT+~. n+>∑÷s¡T\qT
#·÷dæ+~. |ü+&É¢ ø√dü+ ñ]øÏ+~. n+>∑÷s¡T
|ü+&Éq¢ T n+<äT≈£î+<ëeTì m–]+~. m+‘·
LA
m–]Hê ˇø£ÿ n+>∑÷s¡T |ü+&ÉT ≈£L&Ü
n+<ä˝Ò<äT. @&ÉT|ü⁄ e∫Ã+~. ªªn+>∑÷s¡T
TE

|ü + &É T |ü ⁄ \T|ü ⁄ μμ nqT≈£ î ì yÓ q Tø£ ≈ £ î

‹]–+~. Ç+‘·˝À ˇø£ ñ&ÉT‘· n+>∑÷s¡T
|ü+&É¢qT øÏ+~øÏ y˚dæ+~. qø£ÿ Ä n+>∑÷s¡T
T

|ü+&É¢qT ‹qï~. ªªn+>∑÷s¡T |ü+&ÉT m+‘√

ER

|üdü+<äTμμ nqT≈£î+≥÷ Ç+{ÏøÏ b˛sTT+~.

SC

60 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) ªªn+>∑÷s¡T |ü+&ÉTμμ ø£<∏äqT kı+‘·e÷≥˝À¢
#Ó|üŒ+&ç.

Ä) n+>∑÷s¡T\T ø±≈£î+&Ü MT≈£î Ç+ø± @j˚T

NG
|ü+&É¢+fÒ Çwüº+?

Ç) @j˚T |ü+&É¢‘√ @$T ‘·j·÷s¡T #˚kÕÔs¡T?

LA
II #·<äTe+&ç
TE

n) ø£<∏ä˝À ª î, L μ ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï˝À ª î μ ñqï nø£åsê\≈£î ª μ

#·T≥º+&ç. ª L μ ñqï nø£åsê\≈£î ª μ ^j·T+&ç.
T

Ä) ø£<∏ä˝À ª Ç, ñ, m, @, ◊ μ ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{ÏøÏ ª μ ^j·T+&ç.

Ç) u§eTà\qT #·÷&É+&ç. <ëì |üø£ÿqTqï |ü<ë\˝À @~ dü¬s’q<√ >∑T]Ô+∫ Ä |ü<ä+
ER

øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

1) ◊>∑T ◊<ä ◊<äT

SC

2) @>∑TqT @qT>∑T @q>∑T

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 61

 3) m*ø£ m≈£î\ m\Tø£

A
AN
4) Ç≥Tø£ Çø£≥T Çø£≥

5) ñ&É‘·T ñ&ÉT‘· ñ‘·&ÉT

NG
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. yê{Ï˝À ª Ç, ñ, m, @, ◊ μ \qT >∑T]Ô+∫ ª μ
#·T≥º+&ç.
Ç\ Ç≥Tø£ LA Çs¡TdüT ÇdüTø£ Ç+|ü⁄
ñeT ñs¡TeTT ñ&ÉTeTT ñs¡T≈£î ñ+>∑s¡+
ms¡ m<ä m+&É mes¡T ms¡T|ü⁄
@s¡T @&ÉT @ø£+ @qT>∑T @ø±+‘·+
TE

◊<äT ◊düT ◊<äe ◊<äT>∑Ts¡T ◊sêe‘·+

bÕeTT Äs¡T Hê\Tø£ Hê\T>∑T |ü<äVü‰s¡T
q÷s¡T eT÷&ÉT ≈£L&ÉT <ä÷&É |ü<eä T÷&ÉT
T

ø±\T }s¡T ø£\Te m\Tø£ q\T>∑Ts¡T

ER

ñ) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsê\˝Àì ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.

≈£î+&É ` ≈£LC≤ ‘·Ts¡TeTT ` ‘·÷eTT X¯óqø£+ ` X¯S\+
>∑T&ç ` >∑÷&ÉT <äTs¡<ä ` <ä÷s¡+ s¡T∫ ` s¡÷|ü+
SC

sêE ` p\T eTTqT>∑T ` eT÷\T>∑T j·TTe‘· ` j·T÷s¡|t

qT<äTs¡T ` q÷s¡T ãTs¡<ä ` ã÷≥T |ü⁄\TdüT ` |üP\T
#·Ts¡T≈£î ` #·÷s¡T ãT&ÉeT ` ã÷s¡ eTTs¡ ` eT÷s¡
62 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 III sêj·T+&ç

A
AN
n) >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\≈£î ª ˘, ±, î, L μ #˚]à sêj·T+&ç.
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
˘

NG
±
î
L LA
Ä) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsêìøÏ ª î μ #˚]à sêj·T+&ç.
1) ‘ê >∑ R 5) e <ä \ R
TE

2) ñ s¡ ø£ R 6) ñ ‘· ø£ R
3) |ü \ |ü R 7) n ‘· ≈£ R
4) q eT \ R 8) ø£ \ |ü R
T

Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘· ^dæq nø£åsêìøÏ ª L μ #˚]à sêj·T+&ç. #·<äTe+&ç.

ER

1) #· s¡T R 6) |ü e⁄ R
2) eT ≈£î &ÉT R 7) q ø£ \T R
SC

3) eT &ÉT R 8) ãT s¡ R
4) ø£ ‘·T s¡T R 9) ‘· ø£ eTT R
5) <ä s¡ eTT R 10) >∑ &ÉT R

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 63

 á) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡¢qT sêj·T+&ç.

A
7

AN
........................... ........................... ...........................
........................... ........................... ...........................

NG
........................... ........................... ...........................
........................... ........................... ...........................
LA
IV düè»Hê‘·àø£‘·
TE

øÏ+~ u§eTà Ä<Ûës¡+>± ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.

T
ER
SC

64 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 11. eT÷d”q~

A
n+<äyÓTÆq eT÷d”q~

AN
eHÓï‘Ó#ÓÃ ˇø£Hê&ÉT
ˇ+|ü⁄\‘√ kı+|ü⁄\‘√
eTT#·Ãf…Æq eT\T|ü⁄\‘√

NG
>∑\>∑\eTqT |üs¡T>∑T\‘√
n\\‘√ì z\˝≤&Ó
eTT]øÏ˙s¡T #Ó‘·Ô#˚] LA
ø£\Twæ‘·eTjÓT áHê&ÉT
W<ës¡´+ #·÷|æ eTqeTT
eT÷d”q~ Hê<ä]+∫
TE

eTT]øÏq+‘· ‘=\–+∫
Wsê! nì|æ+#·T<ë+
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 65

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) MT≈£î ‘Ó*dæq q<äT\ ù|s¡T¢
#Ó|üŒ+&ç.
Ä) q<äT\ e\¢ ø£*π> ˝≤uÛ≤\T

NG
@$T{Ï?
Ç) q<äT\T ø£\Twæ‘y· TÓ ‘Æ ˚ ø£*>π qcÕº\T
@$T{Ï?
LA
II #·<äTe+&ç
TE

n) π>j·T+˝À øÏ+~ yêø±´\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.

1) eT÷d”q~ Hê<ä]+∫
T

2) n\\‘√ì z\˝≤&Ó
ER

3) Wsê! nì|æ+#·T<ë+
4) eTT]øÏ˙s¡T #Ó‘·Ô#˚]
SC

Ä) π>j·T+˝À ª Ï μ ª ° μ ñqï |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç yê{Ï˝À ª Ï μ ª ° μ ñqï nø£åsê\≈£î

ª μ #·T≥º+&ç. Ä nø£åsê\qT >∑TDÏ+‘ê\ #ês¡Tº˝À >∑T]Ô+#·+&ç.
Ç) π>j·T+˝À ª ˇ, z, W μ ñqï |ü<ë\≈£î ª μ ^j·T+&ç. yê{Ïì |ü\Tø£+&ç.

66 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 á) øÏ+~ >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT #·<äTe+&ç. |ü<ë\˝Àì U≤∞\˝À dü¬s’q nø£åsê\qT

A
sêj·T+&ç.
( ^, {Ï, dæ, ∫, ˙, ‹, d”, $, N )

AN
1) ns¡ 2) dü+ 3) ‘·

NG
4) q&É+ 5) s¡T 6) Ä ]

7) ñ
LA
]ø±j·T 8) ø£{Ï 9) s¡ <äT
ñ) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\qT düŒwüº+>± #·<äTe+&ç. M{Ï‘√ |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.
TE

ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å

Ï øÏ – ∫ õ {Ï &ç ‹ ~ ì |æ _ $T sTT ] * $ • wæ dæ Væ≤ [ øÏå
° ø° ^ N J {° &û r B ˙ |” ; MT sT÷ Ø © M o w” d” V”≤ ∞ ø°å
T

}) ^‘· ^dæq nø£åsê\˝Àì ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô |ü<ë\T #·<äTe+&ç. Ä nø£åsê\qT ô|’

>∑TDÏ+‘ê\ |ü{Ϻø£˝À ª μ ‘√ >∑T]Ô+#·+&ç.
ER

øÏ{ÏøÏ ` ø°≥ø£+ –\ø£ ` ^‘· õ+ø£ ` J&ç

‹\ø£+ ` r>∑ dæìe÷ ` d”kÕ {Ï+≈£î ` {°ø±
SC

•s¡+ ` o‘·\+ Væ≤eT+ ` V”≤q+ ì»+ ` ˙&É

|æ\ø£ ` |”≥ $Ts¡|ü ` MT>∑&É ]+>∑T ` Ø\T
*es¡T ` ©≥s¡T |üdæ&ç ` eTd”<äT ~$ ` B$

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 67

 III sêj·T+&ç

A
AN
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ±, Ï, °, î, L »‘·#˚dæ sêj·T+&ç.
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
±
Ï

NG
°
î
L LA
Ä) u§eTà≈£î ã<äT\T |ü<ä+ #˚]à |üP]Ô yêø£´+ sêj·T+&ç.

1) |ü+&ÉTqT ‹Hê\ì ≈£î ÄX¯.

TE
T

2) e+{Ï~.
ER
SC

3) ø£*dæ ñ+{≤sTT.

68 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 Ç) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡¢qT u§eTà\ øÏ+<ä sêj·T+&ç.

A
AN
........................... ........................... ........................... ...........................
........................... ........................... ........................... ...........................

NG
IV düè»Hê‘·àø£‘· LA
øÏ+~ u§eTà Ä<Ûës¡+>± ø£<∏ä #Ó|üŒ+&ç.
TE
T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 69

 A
12. >∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄

AN
>∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄ ôV’≤<äsêu≤<äT˝À ñ+~. >∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄ <ä>∑Zs¡˝À
zwæj·THé bÕs¡Tÿ ñ+~. y˚dü$ ôd\e⁄\˝À |æ\¢\÷, ô|<ä›\÷ Äq+<ä+>±

NG
>∑&É|ü&ÜìøÏ Çø£ÿ&çøÏ ekÕÔs¡T. >∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄ <ä>∑Zs¡ neTàyê] >∑T&ç
ñqï~. ÄcÕ&ÛÉe÷dü+˝À neTàyê]øÏ uÀHê\T düeT]ŒkÕÔs¡T. >∑+&çù|≥
#ÓsT¡ e⁄˝≤+{Ï ô|<ä› ô|<ä› #ÓsT¡ e⁄\T ‘Ó\+>±D˝À mH√ï ñHêïsTT. >∑+&çù|≥
LA
#Ós¡Te⁄˝≤+{Ï ‘ê>∑T˙{Ï eqs¡T\qT ø£\Twæ‘·+ ø±≈£î+&Ü ø±bÕ&ÉTø√yê*.
TE
T
ER
SC

70 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) MTs¡T #·÷dæq #Ós¡Te⁄ >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.
Ä) #Ós¡Te⁄\ e\¢ ñ|üjÓ÷>±\T @$T{Ï?

NG
Ç) #Ós¡Te⁄\qT ø£\Twæ‘·+ ø±≈£î+&Ü m˝≤
ø±bÕ&ÉTø√yê*?
LA
II #·<Tä e+&ç
n) bÕsƒ¡+˝À øÏ+~ yêø±´\T, |ü<ë\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yêø±´\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE

|ü<ë\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
1) >∑+&çù|≥ #Ós¡Te⁄˝≤+{Ï ô|<ä› ô|<ä› #Ós¡Te⁄\T
2) y˚dü$ ôd\e⁄\˝À |æ\¢\÷, ô|<ä›\÷
T

3) ù|s¡T, ‘Ó\+>±D, #Ós¡Te⁄, >∑+&çù|≥

ER

Ä) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ù|s¡¢qT #·<äTe+&ç. ª ¬ , π μ ñqï

nø£åsê\≈£îª μ #·T≥º+&ç.
SC

ˇ+f… ‘˚H{Ó >° ∑ #˚|ü y˚Tø£ #Ó$

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 71
 Ç) øÏ+~ >∑fi¯fl˝À¢ ñqï nø£åsê\qT #·<äTe+&ç. M{Ï‘√ |ü<ë\T #Ó|üŒ+&ç.

A
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
¬ ø¬ >¬ #Ó C… f… &Ó ‘Ó <Ó HÓ ô| u… yÓT jÓT s¬ ˝… yÓ XË ôw ôd ôV≤ fiË ø¬ å

AN
π øπ >π #˚ CÒ fÒ &˚ ‘˚ <˚ H˚ ù| uÒ y˚T j˚T sπ ˝Ò y˚ X‚ ùw ùd ùV≤ fi‚ øπ å
á) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. M{Ï˝À ª ¬ , π μ nø£åsê\ øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
HÓ\ ÄyÓT n+<Ó ˇ+f… s¡+¬ø ¬s+&ÉT

NG
yÓ\ ‘Ó>∑ ‘Ó\T|ü⁄ ô|s¡T>∑T ø£+#Ó ôd\e⁄
yÓTs¡T|ü⁄ n]ôd >±¬s\T
LA ¬øs¡≥+ <ä+&Ó+ yÓ\T>∑T
#Ós¡T≈£î yÓT+‹≈£Ls¡ HÓ\e+ø£ u…+&Éø±j·T ‘Ó\+>±D ns¡{Ϭ>\
πøø£ π><Ó #˚qT CÒãT fÒ≈î£ &˚>∑
TE

‘˚\T <˚e⁄&ÉT H˚\ ù|s¡T uÒs¡+ y˚T&É

ôd\j˚Ts¡T πs>∑T ˝Ò>∑<ä÷&É y˚|ü X‚s¡T ùde
ùV≤eT+ <˚eøÏ CÒC\Ò T ‘˚HÓ{°>∑ y˚T&ç|ü+&ÉT ù|<ä]ø£+
T

ñ) øÏ+<ä ^‘· ^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&ÜqT >∑T]Ôdü÷Ô |ü<ë\qT #·<äTe+&ç.

ER

#Ó\ø£ ` #˚qT u…+&É ` uÒs¡+ ô|s¡T>∑T ` ù|s¡T

yÓT&É ` y˚T&É ¬s+&ÉT ` πs>∑T|ü+&ÉT HÓ\ ` H˚\
SC

f…+ø£ ` fÒ≈£î |ü+<ÓeTT ` ≈£î+<˚\T ¬øs¡≥+ ` πøø£

C…+&Ü ` CÒCÒ\T ¬>\T|ü⁄ ` π>* yÓ<äTs¡T ` y˚s¡T
>∑T+&Ó ` |ò&æ ˚\T ôd\e⁄ ` ùds¡T ‘Ó\T|ü⁄ ` ‘˚\T
72 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 III sêj·T+&ç

A
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ª ¬ , π μ ñ+∫ sêj·T+&ç.

AN
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
¬
π

NG
Ä) ô|’ nø£åsê\‘√ @s¡Œ&˚ |ü<ë\T sêj·T+&ç.
................................... ................................... ...................................
ñ<ë: H˚\
................................... ...................................
LA ...................................

................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ...................................
Ç) u§eTà≈£î ã<äT\T |ü<ä+ #˚]à |üP]Ô yêø£´+ sêj·T+&ç.
TE

1) dü+‘·˝À qT neTTà‘ês¡T.
T
ER

2) ≈£Ls¡ s¡T∫>± ñ+≥T+~.

SC

3) #Ós¡Te⁄˝À \T ñ+{≤sTT.

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 73

 A
4) ≈£î ≈£î |üs¡T>∑T|ü+<Ó+.

AN
á) øÏ+~ >∑fi¯fl˝Àì nø£åsê\‘√ |ü<ë\T sêj·T+&ç.

NG
ñ<ë: ˇ+f…
y˚ n ] ôd \T
sTT sê ˇ+ \ f…
H˚ øπ f… e⁄ ø£+
\ ø£ ¬> \T
LA
|ü⁄
e+ |ü ~ ùV≤ qT
TE

IV düè»Hê‘·àø£‘·
T

≈£î+<˚\T, ‘êuÒ\T≈£î eT<Ûä´ |üs¡T>∑T|ü+<Ó+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. ≈£î+<˚\T, ‘êuÒ\T @$T

e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïjÓ÷ }Væ≤+∫ dü+uÛ≤wüD\T #Ó|üŒ+&ç.
ER
SC

74 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 13. >√\ø=+&É ø√≥

A
AN
NG
LA
b˛<ë+|ü<ä b˛<ë+|ü<ä
>√\ø=+&É ø√≥≈£î
TE

>=|üŒHÓ’q ø°]Ô>=qï
>√\ø=+&É ø√≥≈£î
ø√{Ï ø√{Ï >=+‘·Tø£\T
T

ø=ìj·÷&˚ ø√≥≈£î
ER

kı>∑düTHÓ+‘= <ë#·Tø=qï
#√<ä´yÓTÆq ø√≥≈£î
ø√]ø√] XÀø£eTT‘√
SC

ø√|üeTT‘√ sêeT<ëdüT
ÁuÀe⁄eTqT#·T ø°s¡Ôq\qT
bı+–+∫q #√≥T≈£î

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 75

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) >√\ø=+&É >∑T]+∫ @$T ‘Ó\TdüTø=Hêïs¡T?
Ä) Ç|üŒ{Ï es¡≈£î MTs¡T @j˚T Á|ü<˚XÊ\T #·÷XÊs¡T?

NG
Ç) yê{Ï˝À MT≈£î q∫Ãq <ëì >∑T]+∫ #Ó|üŒ+&ç.

II #·<Tä e+&ç LA
n) π>j·T+˝À øÏ+~ yêø±´\qT >∑T]Ô+#·+&ç. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
TE

1) ø√{Ï ø√{Ï >=+‘·Tø£\T

2) ø√|üeTT‘√ sêeT<ëdüT
3) >√\Tø=+&É ø√≥≈£î
T

Ä) π>j·T+˝À ª = μ ª √ μ nø£åsê\T ñqï |ü<ë\T >∑T]Ô+∫ yê{ÏøÏ ª μ #·T≥º+&ç.

ER

Ç) øÏ+~ |ü<ë\˝À ^‘·^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&Ü >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.

ø=&ÉT≈£î ` ø√&É\T <=s¡ ` <√dü ˝§düT>∑T ` ˝À≥T
>=&ÉT>∑T ` >√&É H=dü\T ` H√s¡T kı>∑düT ` k˛eT]
SC

#=s¡e ` #√≥T bı>∑s¡T ` b˛s¡T ø=+>∑ ` ø√‹

&=+ø£ ` &√\T yÓTTdü* ` yÓ÷dü+ u§+>∑s¡+ ` uÀq+
‘=+<äs¡ ` ‘√≥ s=<ä ` s√ø£* †j·T\T ` ¨s¡T
76 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 III sêj·T+&ç

A
AN
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ª = μ ª √ μ #˚]à >∑&ÉT\˝À sêj·T+&ç.
ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å
=

NG
√
Ä) øÏ+~ u§eTà\≈£î ù|s¡T¢ sêj·T+&ç.
LA
................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ...................................
................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ...................................
TE

Ç) u§eTà≈£î ã<äT\T>± |ü<ä+ #˚]à yêø±´\T sêj·T+&ç.

1) ø±≥T s√>±\≈£î eT÷\+. ................................................
................................................
T

................................................
2) ‘√ <ä+#·T<ëeTT. ................................................
ER

................................................
3) ø√‹ bı&Ée⁄. ................................................
SC

................................................
4) >√|æ ‘·\MT<ä ñ+~. ................................................

................................................
5) ˙{Ï˝À ñ+≥T+~. ................................................

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 77

 á) u§eTàqT #·÷dæ U≤∞\T |üP]+#·+&ç.

A
................................... ...................................
................................... ˝À ................................... ñ+~.

AN
................................... ...................................
................................... eTT+<ä
T ................................... ñ+~.

NG
................................... ...................................
................................... MT<ä ................................... ñ+~.

................................... ...................................
................................... yÓqTø£ ................................... ñ+~.
LA
IV düè»Hê‘·àø£‘·
TE

ª = μ ª √ μ >∑TDÏ+‘êø£åsê\‘√ ù|s¡T ñ+&˚ »+‘·Te⁄ / |üøÏå u§eTà ^j·T+&ç. <ëìøÏ

s¡+>∑T\T y˚j·T+&ç. ù|s¡T sêdæ <ëì >∑T]+∫ ¬s+&ÉT yêø±´\T sêj·T+&ç.
T
ER
SC

78 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 14. >ö‘·$T ôd’øÏ\T

A
AN
>ö‘·$T ôd’øÏ\T møÏÿ+~
{ÖqT≈£î <Ísê yÓ[fl+~
‘√e˝À f…Æs¡T |ü–*+~
ôd’øÏ\T #Ó’qT }&ç+~

NG
>ö‘·$T ôd’øÏ\T Ä|æ+~
~≈£îÿ‘√#·ø£ ì\T#·T+~
eTÚ˝≤q #ê#ê e#êÃ&ÉT
ªª@yÓTÆ+~?μμ nì n&ç>±&ÉT LA
#Ó’qT, f…Æs¡T #·÷XÊ&ÉT
¬s+{Ïì u≤>∑T #˚XÊ&ÉT
ôd’øÏ\T u≤¬>’ b˛sTT+~
TE

¬s’ ¬s’ eT+≥÷ ñ]øÏ+~

T
ER
SC

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 79

 I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç

A
AN
n) ôd’øÏ\T≈£î, yÓ÷≥sYôd’øÏ˝Ÿ≈£î eT<Ûä´ ‘˚&Ü\T
#Ó|üŒ+&ç.
Ä) ô|Á{À\T ˝Ò≈£î+&Ü q&ç#˚ yêVü≤Hê\T @$?

NG
yê{Ïe\¢ ˝≤uÛ≤˝Ò$T{Ï?

II #·<Tä e+&ç LA
n) øÏ+~ yêø±´\qT π>j·T+˝À >∑T]Ô+∫. yê{Ï øÏ+<ä ^‘· ^j·T+&ç.
1) ¬s’ ¬s’ eT+≥÷ ñ]øÏ+~
TE

2) {ÖqT≈£î <Ísê b˛sTT+~

3) eTÚ˝≤q #ê#ê e#êÃ&ÉT
Ä) >π j·T+˝À ª ¬ ’ μ ñqï |ü<ë\≈£î ª μ #·T≥º+&ç. ª ö μ ñqï |ü<ë\≈£î ª μ^j·T+&ç.
T

Ç) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. ^‘· ^dæq nø£åsê\qT $&ç>± düŒwüº+>± |ü\Tø£+&ç.

ER

¬ø’ø£ ` øöeTT~ XË’\» ` XÖ] ¬s’‘·T ` sö‘·T

¬>’&ÉT ` >ö] ‘Ó’\eTT ` ‘Í&ÉT C…’\T ` CÖ[
#Ó’Hê ` #Íø£ HÓ’C≤eTT ` HÍø£s¡T &Ó’Ø ` &Í≥T
SC

<Ó’eeTT ` <Í&ÉT ô|’dü\T ` bÂ&És¡T yÓTÆ<ë≈£î ` eTÚqeTT

ôV’≤sêHê ` Vü≤Ösê ôd’<äT\T ` kÂ<ë$Tì f…Æs¡T ` {ÖqT

80 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 á) øÏ+~ yêø±´\qT #·<äTe+&ç. á yêø±´\˝Àì >∑TDÏ+‘êø£åsê\qT >∑T]Ô+#·+&ç.

A
1) H˚qT s√p ã&çøÏ b˛‘êqT.
2) eT˙wt, •e yÓTÆ<ëq+˝À Ä≥\T Ä&ÉT‘ês¡T.

AN
3) >ödæj·÷ ôd’øÏ˝Ÿô|’ n+>∑&çøÏ b˛sTT+~.
4) ¬s’‘·T\T bı\+˝À e]ì |ü+&ç+#ês¡T.
5) s√p Ä≈£î≈£Ls¡\T, ≈£Ls¡>±j·T\T ‹Hê*.

NG
ñ) ô|’ yêø±´\˝À @ >∑TDÏ+‘êø£åsê\T m≈£îÿe>± ñqï$? Ä >∑TDÏ+‘·|ü⁄ >∑Ts¡TÔqT,
dü+K´qT sêj·T+&ç.

III sêj·T+&ç
LA
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î ¬ ’ , ö #˚]à sêj·T+&ç.
TE

ü ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q |ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ wü dü Vü≤ fi¯ ø£å

¬’
ö
T

Ä) øÏ+~ u§eTà\qT #·÷&É+&ç. yê{Ï ù|s¡¢qT u§eTà\ øÏ+<ä sêj·T+&ç.

ER
SC

................................... ................................... ................................... ................................... ...................................

................................... ................................... ................................... ................................... ...................................

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 81

 Ç) ^‘· ^dæq nø£åsê\≈£î dü]j·T>∑T >∑TDÏ+‘·eTT ( ª ¬ ’ μ ˝Ò<ë ª ö μ ) #˚]à yêø±´\T

A
‹]– sêj·T+&ç.
1) düøÏ\T #·qT }&ç+~.

AN
2) >∑] |üdTü |ü⁄ s¡+>∑T >∑qT y˚dTü ≈£î+~.
3) ≥qT≈£î b˛<ëe÷.
4) s¡÷bÕsTTøÏ q÷s¡T |üdü\T.

NG
5) e] |üs¡T @|ü⁄>± ô|]–+~.

IV düè»Hê‘·àø£‘· LA
øÏ+~ u§eTàqT #·÷dæ ø√‹ @eTqT≈£î+≥Tqï<√ }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç. sêj·T+&ç.
TE
T
ER
SC

ÁbÕC…≈£îº|üì
♦ Ç|üŒ{Ï es¡≈£î MTs¡T H˚s¡TÃ≈£îqï ± , Ï , ° , î , L ..... >∑TDÏ+‘ê\≈£î
#Ó+~q u§eTà\T ùdø£]+#·+&ç. yê{Ïì #ês¡Tºô|’ n‹øÏ+#·+&ç. yê{Ï ù|s¡T¢
sêj·T+&ç. yê{Ïì #·~$ $ì|æ+#·+&ç.
82 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20
 15. eTVü‰ÁbÕD≤\T

A
AN
NG
X¯+K+ y˚T|òTü + |æ+#Û·+ s¡awü+ ø£+sƒ¡+
LA
&ÛÉ+ø± s¡<∏ä+ <Ûäq+ |òü\+ uÛÑeq+
TE

I $q+&ç ` e÷{≤¢&É+&ç
ô|’ u§eTà\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É+&ç.

II
T

#·<Tä e+&ç
ER

n) bÕsƒ¡+ u§eTà\˝À >∑T˝≤_ s¡+>∑T˝Àì nø£åsê\qT $&ç>± |ü\Tø£+&ç. M{Ïì

ªeTVü‰ÁbÕD≤\Tμ n+{≤s¡T. es¡íe÷\˝À M{Ïì >∑T]Ô+#·+&ç.
n) øÏ+~ |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. M{Ï˝À eTVü‰ÁbÕD≤ø£åsê\≈£î ª μ #·T≥º+&ç.
SC

K>∑+, πsK, eTK &ÛÉeTs¡Tø£+, >∑÷&ÛÉ#ê], &ÛÉ+ø±

|òüTq+, |òüT≥q, |òüT≥+ <äX¯s¡<∏äT&ÉT, ø£<∏ä, s¡<∏ä+
#Ûêj·T, yê+#Û·, #Û˚<äq <Ûäq+, <Ûäs¡DÏ, sê<Ûä
s¡a], s¡a+ø±s¡+, s¡awü+ |òüDÏ, |òü\+, |òü*‘·+
|üsƒ¡q+, eTsƒ¡+, ø£+sƒ¡+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+, ;ÛeTT&ÉT, uÛÑj·T+
‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 83
 Ç) øÏ+~ |ü{Ϻø£˝Àì >∑TDÏ+‘· |ü<ë\qT #·<äTe+&ç. @j˚T >∑TDÏ+‘êø£åsê\≈£î |ü<ë\T

A
˝Òy√ #Ó|üŒ+&ç.

AN
>∑TDÏ+‘·+ |ü<ë\T
‘·\ø£≥Tº £ ø£ >∑ #· » ≥ &É ‘· <ä q

NG
Bs¡È+ ± ø±&É >±\+ #êj·T C≤eT {≤ø£ &Üu≤ ‘ê‘· <ëq+ Hêe
>∑T&ç ç øÏ{ÏøÏ –\ø£ ∫es¡ õ+ø£ ˇø£{Ï &ç+>∑] ‹\ø£+ ~${Ï ì»+
>∑T&çBs¡È+ ° ø°≥ø£+ ^‘· Ns¡ J&ç {°ø± &û˝≤ r>∑ B|ü+ ˙&É
LA
ø=eTTà î ≈£î+&É >∑T&ç #·Ts¡T≈£î sêE ø±≥T •e⁄&ÉT ‘·Ts¡TeTT <äTs¡<ä qT<äTs¡T
ø=eTTàBs¡+È L ≈£LC≤ >∑÷&ÉT #·÷s¡T p\T ≥÷s¡T >∑÷&É÷s¡T ‘·÷eTT <ä÷s¡+ q÷s¡T
TE

m‘·«+ ¬ ¬øs¡≥+ ¬>\T|ü⁄ #Ó*ø£ C…+&Ü f…+ø£ <ä+&Ó+ ‘Ó\T|ü⁄ |ü+<Ó+ HÓ\
@‘·«+Bs¡+È π øπ ø£ π><Ó #˚qT CÒãT fÒ≈£î &˚sê ‘˚\T <˚e⁄&ÉT H˚\
◊‘·«+ ¬’ ¬øø’ £ ¬>&’ TÉ #ÓH’ ê C…’\T f…Æs¡T &Ó’Ø ‘Ó’\+ <Ó’e+ HÓ’»+
T

ˇ‘·«+ = ø=&ÉT≈£î >=&ÉT>∑T #=s¡e C§ {§ &=+ø£ ‘=+<äs¡ <=s¡ H=dü\T

ER

z‘·«+Bs¡+È √ ø√&É\T >√&É #√≥T CÀ\ {À|æ &√\T ‘√≥ <√dü H√s¡T
W‘·«+ ö øöeTT~ >ö] #Íø£ CÖ[ {ÖqT &Í≥T ‘Í&ÉT <Í&ÉT HÍø£s¡T
SC

düTqï
(nqTkÕ«s¡+) + ø£+|ü >∑+|ü #·+<äq+ »+‘·Te⁄ ≥+ø£+ &É+ã+ ‘·+π>&ÉT <ä+#·T q+~

84 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 A
AN
|ü<ë\T
|ü ã eT j·T s¡ \ e X¯ dü Vü≤ fi¯

NG
bÕ≥ u≤C≤ e÷eT j·÷>∑+ sê>∑+ ˝≤uÛÑ+ yêq XÊ|ü+ kÕ>∑sY Vü‰s¡+ uÛÑfi≤
|æ\ø£ _s¡&Ü $Ts¡|ü Vü‰sTT ]+>∑T *es¡T $+‘· •s¡+ dæìe÷ Væ≤eT+ ‘ê[
|”≥ ;s¡ MT>∑&É zsT÷ Ø\T ©≥s¡T M~∏ o‘·\+ d”kÕ V”≤q+ U≤∞
LA
|ü⁄\T|ü⁄ ãTs¡<ä eTTqT>∑T j·TTe‘· s¡T∫ \T+– yêj·TTe⁄ X¯óqø£+ düT+<äs+¡ VüQ+&ç ‘·fi¯ó≈£î
|üP\T ã÷≥T eT÷\T>∑T j·T÷s¡|t s¡÷|ü+ \÷{° e÷ePs¡T X¯S\+ dü÷~ VüAq+ fi¯S
TE

ô|s¡T>∑T u…s¡&ÉT yÓT&É b˛jÓTqT ¬s+&ÉT ˝…+|ü yÓ<äTs¡T ø±XË ôd\e⁄ ôV≤˝…Hé fiË
ù|s¡T uÒ&û\T y˚T&É j˚T sπ >∑T|ü+&ÉT ˝Ò‘· y˚s¡T X‚wü+ ùds¡T ùV≤eT+ ø£fi‚ãs¡+
ô|’dü\T u…’sê– yÓTÆ<ë≈£î jÓTÆ ¬s’‘ · T ˝…’qT yÓ’s¡+ XË’* ôdø’ \Ï T ôV≤’ sêHê fiË’
T

bı>∑s¡T u§+>∑s+¡ yÓTTdü* jÓTTø£ s=<ä ˝§düT>∑T y= X§+]ƒ kı>∑düT †j·T\T fi§

ER

b˛s¡T uÀq+ yÓ÷dü+ jÓ÷– s√ø£* ˝À≥T b˛y√sTT XÀuÛÑ k˛eT] ¨s¡T ø±fiÀõ
bÂ&És¡T uÖ eTÚq+ j·TÚ sö‘·T ˝ÖøÏø£+ yÍ XÖ] kÂ<Ûä+ Vü≤Ösê fiÖ
SC

|ü+<Ó+ ã+‹ eT+<ä+ j·T+Á‘·+ s¡+|ü+ \+ø£ e+<ä X¯+K+ dü+ãTs¡+ Vü≤+dü ‘êfi¯+

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 85

 á) ^‘· ^dæq nø£åsê\˝À ‘˚&Ü >∑T]Ôdü÷Ô #·<äTe+&ç.

A
ø£s¡+ ` Ks¡+ »&É ` s¡a] >∑‘·+ ` s¡<∏ä+

AN
>∑+≥ ` |òüT≥+ |ü≥+ ` |üsƒ¡q+ <äj·T ` <Ûäq+
eT+#·+ ` |æ+#Û·+ &É»qT ` &ÛÉeTs¡T ã&ç ` uÛÑ»q
ø£+≥ø£+ ` ø£+sƒ¡+ |üs¡+ ` |òü\+ >∑<ä ` |òüTq+

NG
ñ) øÏ+~ yêø±´\qT <Ûësêfi¯+>± #·<äTe+&ç. M{Ï˝À eTVü‰ÁbÕD≤ø£åsê\ øÏ+<ä ^‘·
^j·T+&ç.
1) uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ $XÊ\yÓTÆq~. Ç~ Ädæj·÷ K+&É+˝À ñqï~.
LA
2) uÛÀ»qeTT ‘·s¡Tyê‘· |òü\eTT\T ‹+fÒ eT+∫~.
3) sê<Ûä uÛÑ»q #˚dæ+~.
TE

4) X¯+ø£s¡T&ÉT X¯+K+ }<ë&ÉT. &ÛÉeTs¡Tø£+ yÓ÷–+#ê&ÉT.

5) |ü+&ÉT>∑s√E <˚e⁄&çì s¡<∏äeTT MT<ä }πs–+#ês¡T. Ä\j·÷ìøÏ ì~Ûì
ùdø£]+#ês¡T.
T

6) y˚T|òü÷\T ñ]$T yêq ≈£î]dæ+~. HÓeT* |æ+#Û·+‘√ Ä&ç+~.

ER

}) ô|’ |ü<ë\˝Àì eTVü‰ÁbÕD≤ø£åsê\ |ü<ë\qT øÏ+<ä sêj·T+&ç.

SC

86 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20

 III sêj·T+&ç

A
AN
n) øÏ+~ nø£åsê\≈£î >∑TDÏ+‘ê\T sêj·T+&ç.
£ ± Ï ° T ÷ ¬ π ¬’ = √ ö +
K

NG
|òTü
#Û·
s¡a
sƒ¡
&ÛÉ
LA
<∏ä
<Ûä
TE

|òü
uÛÑ
D
T

Ä) >∑fi¯fl qT+&ç |ü<ë\qT yÓ‹øÏ sêj·T+&ç.

ER

ñ<ë: s¡<∏äeTT
s¡ &ÛÉ uÛÀ s¡
D eT » <∏ä
SC

eTT s¡T q eTT

|òü \ eTT |òüTÀ
DÏ • K s¡+

‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20 87

 Ç) øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. u§eTà Ä<Ûës¡+>± yêø±´\T sêj·T+&ç.

A
AN
NG
IV düè»Hê‘·àø£‘· LA
øÏ+~ u§eTàqT #·÷&É+&ç. ø£<∏äqT }Væ≤+∫ #Ó|üŒ+&ç.
TE
T
ER
SC

88 ‘Ó\+>±D Á|üuÛÑT‘·«+#˚ ñ∫‘· |ü+|æD° 2019`20