www.lawcommission.gov.
np
g]kfn sfg"g JofVof ;DaGwL P]g, @)!)
nfndf]x/ ldlt k|sfzg ldlt
@)!).!).& @)!!.!).@%
;+zf]wg ug]{ P]g nfndf]x/ ldlt k|sfzg ldlt
!= g]kfn sfg"g JofVof ;DaGwL -;+zf]wg_ P]g, @)!! @)!!.!@.! @)!@.#.^
@= s]xL g]kfn sfg"g -;+zf]wg / k'gM Joj:yfkg_ P]g,
@)@) @)@).!!.!^ )@).!!.!^
#= vf/]hL / ;+zf]wg P]g, @)@@ @)@@.!@.!)
$= s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)%# @)%#.*.!@ @)%#.*.!@
k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
%= s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug{] P]g, @)^# @)^#.^.@*
^= n}lËs ;dfgtf sfod ug{ s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg
ug]{ P]g,@)^# @)^#.&.!&
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg
& ug]{ P]g, @)^^ @)^^.!).&
*= n}lËs ;dfgtf sfod ug{ tyf n}lËs lx+;f cGTo
ug{ s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ @)&@.^.!$
(= s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ @)&@.!!.!#
==== === ===
!)= s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% @)&%.!!.!(
g]kfn sfg"g JofVof ;DaGwL P]g
s]xL sfg"gL zAbx¿ tyf zAb ;d"xx¿sf] k|fdfl0fs kl/efiff x'g' plrt b]lvPsf]n] >L
% dxf/fhflw/fhaf6 cfˆgf] /fhsLo zlQm / zfxL ljz]ifflwsf/sf] k|of]u u/L b]xfosf] P]g
agfO{ hf/L ul/aS;]sf]5 .
!= ;+lIfKt gfd M o; P]gnfO{ æg]kfn sfg"g JofVof ;DaGwL P]g, @)!)Æ elgg]5 .
@= kl/efiffM ljifo jf k|;+uaf6 csf]{ cy{ gnfu]df o; P]g jf c¿ g]kfn P]gx¿df–
-s_ sfo{–kmf}Hbf/L of b]jfgL s;"/sf] k|;+udf k|of]u u/]sf] æsfo{Æ eGg] zAbleq
sfo{x¿sf] ;d"x ;d]t kb{5 / u/]sf sfo{x¿nfO{ hgfpg] zAbx¿n] sfg"gn] ug'{
kg]{ gu/]sf] ;d]t hgfpF5 .
-v_ kl/R5]b–of] zAbn] ækl/R5]bÆ egL hlgPsf] g]kfn P]gsf] s'g} kl/R5]b ;D´g'
k5{ .
of] P]g ;+jt\ @)^% ;fn h]7 !% ut]b]lv nfu" ePsf] .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f lemlsPsf] .
1 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-u_ k|f/De–g]kfn P]gsf] k|;+udf k|of]u ul/Psf] æk|f/DeÆ eGg] zAbn] P]g nfu" x'g]
lbgnfO{ ;D´g' k5{ .
-3_ lnvt–of] zAbn] cIf/, c+s tyf lrGxx¿åf/f s'g} ljifonfO{ n]vk9 ug]{ sfdsf]
lgldQ k|of]u x'g ;Sg] jf k|of]udf Nofpg] dg;fo ul/Psf] pQm ;fwgx¿dWo]
Ps jf PseGbf a9L ;fwgx¿åf/f s'g} j:t'df n]lvPsf], k|s6 ul/Psf] tyf
j0f{g ul/Psf] ljifonfO{ lnOg]5 .
-ª_ P]g–of] zAbn] P]g, P]g ;/xsf ;+lxtf, ;jfn / ltgdf n]lvPsf] s'g} s'/fnfO{
;d]t hgfpF5 .
-r_ afa'–of] zAbn] sfg"gadf]lhd wd{k'q jf wd{k'qL /fVg kfpg]df ;f] /fVg]
afa'nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-5_ cfly{s jif{–of] zAbn] >fj0f ;+qmflGtb]lv z'? x'g] ;fnnfO{ ;D´g' k5{ .
-h_ nfk/jfxL;fy u/]sf] jf gu/]sf] h] ePtfklg jf:tjdf OdfGbf/L;fy ul/Psf]
sfdnfO{ æc;n lgotn] u/]sf]Æ dflgg]5 .
-´_ æg]kfn ;/sf/Æ eGgfn]–
-s_ g]kfn clGtl/d zf;g ljwfg k|f/De ePb]lv @)!^ ;fn cfiff9 !%
ut];Dd ul/Psf] s'g} sfdsf ;DaGwdf dlGqd08n /x]sf] cj:yfdf
g]kfn clGtl/d zf;g ljwfgadf]]lhd dGqLx¿sf] ;Nnfx cg';f/ /
dlGqd08n g/x]sf] cj:yfdf dlGqk/ifb\sf ;ef;bx¿sf] ;Nnfx
cg';f/ jf zfxL ljz]ifflwsf/ k|of]usf] sfd ul/aS;g] >L %
dxf/fhflw/fhnfO{, /
-v_ @)!^ ;fn cfiff9 !^ ut]b]lv @)!( ;fn dfu{ d;fGt leq ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ s'g} sfdsf ;DaGwdf dlGqd08n /x]sf] cj:yfdf g]kfn
clw/fHosf] ;+ljwfgadf]lhd dlGqd08nsf] l;kmfl/zdf jf s'g} k|Zgsf]
;DaGwdf tT;DaGwL sf/jfxL ug{ k|wfgdGqLaf6 clVtof/ kfPsf]
d+qLsf] l;kmfl/zdf / dlGqd08n g/x]sf] cj:yfdf pQm ;+ljwfgdf
ePsf] c¿ Joj:yfadf]lhd clwsf/ k|of]u u/L sfd ul/aS;g] >L %
dxf/fhflw/fhnfO{, /
-u_ @)!( ;fn kf}if ! ut]b]lv @)$& ;fn sflt{s @@ ut];Dd ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ s'g} sfdsf ;DaGwdf g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd
dlGqkl/ifb\sf] ;Nnfx cg';f/ jf ;+s6sfnLg cj:yfdf ;f] ;+ljwfgsf]
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% 4f/f ;+zf]lwt .
n}lËs ;dfgtf sfod ug{ tyf n}Ës lx+;f cGTo ug{ s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn sfg"g -;+zf]wg / k'gM Joj:yfkg_ P]g, @)@) åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)%# åf/f lemlsPsf] .
2 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
wf/f *!s= adf]lhdsf] clwsf/ k|of]u u/L sfd ul/aS;g] >L %
dxf/fhflw/fhnfO{, == === ===
-3_
@)$& ;fn sflt{s @# ut]b]lv @)^# ;fn h]7 # ut];Dd ul/Psf] jf
ug'{kg{] s'g} sfdsf ;DaGwdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& / cGo
sfg"gadf]lhd g]kfn clw/fHosf] sfo{sfl/0fL clwsf/ k|of]u ul/aS;g]
>L % dxf/fhflw/fh / dlGqkl/ifb\nfO{, == === ===
-ª_ @)^# ;fn h]7 $ ut]b]lv @)^# ;fn k'; #) ut];Dd ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ s'g} sfdsf ;DaGwdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$&,
k|ltlglw ;efsf] 3f]if0ff, @)^# tyf cGo sfg"gadf]lhd g]kfnsf]
sfo{sfl/0fL clwsf/ k|of]u ug]{ dlGqkl/ifb\nfO{, =======
-r_ @)^# ;fn df3 ! ut]b]lv @)&@ ;fn c;f]h @ ut];Dd ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ s'g} sfdsf ;DaGwdf g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# /
cGo sfg"g adf]lhd g]kfnsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ k|of]u ug]{
dlGqkl/ifb\nfO{, /
-5_ @)&@ ;fn c;f]h # ut]b]lv ul/Psf] jf ul/g' kg]{ s'g} sfdsf
;DaGwdf g]kfnsf] ;+ljwfg / cGo sfg"g adf]lhd g]kfnsf] sfo{sfl/0fL
clwsf/ k|of]u ug]{ dlGqkl/ifb\nfO{ ;Demg' k5{ .
-em!_ æk|b]z ;/sf/Æ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !^@ adf]lhd k|b]zsf]
sfo{sfl/0fL clwsf/ k|of]u ug]{ k|b]zsf] dlGqkl/ifb\ ;Demg' k5{ .
-em@_ æ:yfgLo sfo{kflnsfÆ eGgfn] g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @!$ adf]lhd :yfgLo
txsf] sfo{sfl/0fL clwsf/ k|of]u ug]{ ufpF sfo{kflnsf jf gu/ sfo{kflnsf
;Demg' k5{ .
-`_ >L % dxf/fhflw/fhsf ;DaGwdf k|of]u ul/Psf] zAbx¿n] M–
-s_ @)!^ ;fn cfiff9 !^ ut] eGbf klxn] ePsf] sfdsf] ;DaGwdfM–
-!_ /fhsLo kl/ifb\ P]g, @)!) / /fhsLo kl/ifb\ P]g, @)!! adf]lhd
ag]sf] /fhsLo kl/ifb\, /
-@_ @)!! ;fn kmfNu'0f & ut] >L % dxf/fhflw/fhåf/f aS;]sf] clwsf/ /
zfxL ljz]ifflwsf/ k|of]u u/L sfd ul/aS;g] >L % o'j/fhflw/fh, /
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f lemlsPsf] .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ;+zf]lwt .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f lemlsPsf] .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f lemlsPsf] .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f yk .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f yk .
s]xL g]kfn sfg"g -;+zf]wg / k'gM Joj:yfkg_ P]g, @)@) åf/f ;+zf]lwt .
3 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-#_
/fhsLo clwsf/ k|Tofof]hg P]g, @)!@ adf]lhd lgo'Qm e} aS;]sf] /fh
k|ltlglw, /
-v_ @)!^ ;fn cfiff9 !^ ut]b]lv @)!( ;fn dfu{ d;fGtleq ul/Psf] jf
ul/g'kg]{ sfdsf ;DaGwdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfgadf]lhd >L %
dxf/fhflw/fhsf] clwsf/ k|of]u ug]{ jf ug{ clwsf/ kfPsf] JolQm, /
-u_ @)!( ;fn kf}if ! ut]b]lv @)$& ;fn sflt{s @@ ut];Dd ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ sfdsf ;DaGwdf g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd clwsf/ kfPsf]
/fHo ;xfos jf /fHo ;xfos kl/ifb\ jf pQm ;+ljwfgsf] wf/f @@s=
adf]lhd clwsf/ k|of]u ug]{ JolQm jf JolQmx¿nfO{, /
-3_ @)$& ;fn sflt{s @# ut]b]lv @)^# ;fn h]7 # ut];Dd ul/Psf] jf
ul/g' kg]{ sfdsf ;DaGwdf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& sf] wf/f
#@ sf] pkwf/f -@_ adf]lhd clwsf/ k|of]u ug]{ /fhk|ltlglw jf
/fhk|ltlglw kl/ifb\ / wf/f #$ adf]lhd clwsf/ kfPsf] /fHo ;xfos
jf /fHo ;xfos kl/ifb\nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-6_ crn ;DklQ–eGgfn] hUuf hdLg, To;af6 x'g] nfe, hdLgdf hl8Psf
rLha:t' ;d]t hgfpF5 .
-7_ g]kfn P]g–of] zAbn] @))& ;fn kmfNu'0f & ut] pk|fGthf/L ePsf s'g} P]g /
g]kfn cGtl/d zf;g ljwfg, @))& jf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg jf g]kfnsf]
;+ljwfg jf g]kfn clw/fHosf] ;+ljwfg, @)$& jf k|ltlglw ;efsf] 3f]if0ff,
@)^# jf g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# jf g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd
;+3, k|b]z jf :yfgLo txn] agfPsf] ag]sf] h'g;'s} P]gnfO{ ;D´g' k5{ .
-8_ g]kfn sfg"g–of] zAbn] g]kfn P]g jf g]kfnsf] s'g} efudf sfg"g ;/x nfu" x'g]
P]g, ;jfn, lgod, cfb]z, ljlgod jf P]g cGtu{t ag]sf lgb]{lzsf jf sfo{ljlw
;D´g' k5{ .
-9_ dlxgf–of] zAbn] g]kfnL k~rfuadf]lhd ;+qmflGtsf] lx;fa u0fgf ul/g] dlxgf
;D´g' k5{ .
-0f_ rn ;DklQ–of] zAbn] crn ;DklQ afx]s c¿ x/]s lsl;dsf] ;DklQnfO{
;D´g' k5{ .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)%# åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ;+zf]lwt .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f yk .
s]xL g]kfn sfg"g -;+zf]wg / k'gM Joj:yfkg_ P]g, @)@) åf/f ;+zf]lwt .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg'g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f yk .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
4 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-t_ zky–of] zAbn] wd{ efSgsf] ;§f P]gn] k|lt1f jf 3f]if0ff ug{ kfpg] JolQmn]
u/]sf] k|lt1f jf 3f]if0ffnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-y_ s;"/–of] zAbn] k|rlnt sfg"g adf]lhd u/]df jf gu/]df ;hfo x'g] sfo{
;D´g' k5{ .
-b_ efu–of] zAbn] g]kfn P]gdf æefuÆ egL n]lvPsf]df ;f] P]gsf] efunfO{ ;D´g'
k5{ .
-w_ JolQm–of] zAbn] ;+o'Qm ePsf] jf gePsf] s'g} sDkgL, ;+3 jf hg;d"x ;d]t
hgfpF5 .
-g_ lgwf{l/t–of] zAbn] P]gdf ælgwf{l/tÆ egL n]lvPsf]df ;f] P]g d'tfljs ag]sf
lgodx¿ d'tfljs lgwf{l/t ePsf] ;D´g' k5{ .
-k_ lgod–of] zAbn] s'g} P]gn] lbPsf] clVtof/sf] k|of]u u/L agfPsf] lgod ;D´g'
k5{ tyf s'g} P]g cGtu{t lgod ;/x agfPsf] ljlgod ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-km_ cg';"rL–of] zAbn] P]gdf æcg';"rLÆ egL n]lvPsf]df ;f] P]gsf] cg';"rL ;D´g'
k5{ .
-a_ bkmf–of] zAbn] P]gdf æbkmfÆ egL n]lvPsf]df ;f] P]gsf] bkmf ;D´g' k5{ .
-e_ ;lx5fk–of] zAbn] cfkmgf] x:tfIf/n] ;xL ug{ ghfGg] dflg;sf] xsdf p;sf]
NofKr] ;xL / ;xL5fksf] Jofs/0f cg';f/sf] ¿kfGt/ tyf To:t} lsl;dsf]
zAbx¿ ;d]t hgfpF5 .
-d_ k'q -5f]/f_–of] zAbn] P]gdf wd{k'q /fVg kfpg]n] /fv]sf] wd{k'qnfO{ ;d]t hgfpF5 .
-d!_ æk'qLÆ -5f]/L_–of] zAbn] P]gdf wd{k'qL /fVg kfpg]n] /fv]sf] wd{k'qLnfO{ ;d]t
hgfpF5 .
-o_ pkbkmf–of] zAbn] bkmfdf æpkbkmfÆ egL n]lvPsf]df ;f] bkmfsf] pkbkmf ;D´g'
k5{ .
-/_ OR5fkq–of] zAbn] as;kq / d/]kl5 ;DklQ kfpg] u/L v'zL/fhLn] n]vL lbPsf]
;a} lnvtnfO{ hgfpF5 .
-n_ lnlvt–of] zAbn] 5flkPsf], lnyf] u/]sf], t:jL/ lvr]sf] / c¿ s'g} k|sf/n]
b]lvg] a'l´g] cfsf/df n]lvPsf zAbx¿nfO{ ;d]t ;D´g' k5{ .
-j_ ;fn–of] zAbn] g]kfnL k~rf+u cg';f/ ulgg] cyf{t\ a}zfv ;+qmflGtb]lv z'? x'g]
;fnnfO{ ;D´g' k5{ .
#= P]gx¿ nfu" x'g] af/] M s'g} g]kfn P]gdf of] ldltb]lv nfu"x'g] egL gn]lvPsf]df b]xfodf
n]lvP adf]lhd nfu" x'g]5 M–
n}lËs ;dfgtf sfod ug{ s]xL g]kfn P]gnfO{ ;+zf]wg ug{ P]g, @)^# åf/f yk .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
5 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-s_ g]kfn clGtl/d zf;g ljwfg, @))& ;fnadf]lhd ag]sf] P]gsf] xsdf >L %
dxf/fhflw/fhaf6 :jLs[lt aS;]sf] lbgb]lv .
-v_ ;Djt\ @)^# ;fn h]7 # ut];Ddsf nflu === === === P]g agL >L %
dxf/fhflw/fhaf6 k|dfl0ft ul/aS;]sf lbgb]lv .
== === ===
-u_ ;+jt\ @)^# ;fn h]7 $ ut]b]lv ;+jt\ @)^# ;fn k'; #) ut];Dd ag]sf]
P]gsf] xsdf k|ltlglw ;efn] kfl/t u/]sf] Joxf]/f ;efd'vn] k|df0fLs/0f u/]sf]
lbgb]lv .
-3_ ;+jt\ @)^# ;fn df3 ! ut]b]lv @)^% ;fn ;fpg & ut];Dd ag]sf] P]gsf] xsdf
Joj:yflksf–;+;bn] kfl/t u/]sf] Joxf]/f ;efd'vn] k|df0fLs/0f u/]sf] lbgb]lv,
============
-ª_ ;+jt\ @)^% ;fn ;fpg * ut]b]lv @)&@ ;fn c;f]h @ ut];Dd ag]sf] P]gsf]
xsdf g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# sf] wf/f *# sf] pkwf/f -!_ adf]lhd
;+ljwfg ;efaf6 kfl/t eO{ /fi6«kltn] k|df0fLs/0f u/]sf] lbgb]lv , /
-r_ ;+jt\ @)&@ ;fn c;f]h # ut]b]lv ag]sf] P]gsf] xsdf g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f
@(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf—;+;b\ jf g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f
*# adf]lhd ;+3Lo ;+;baf6 kfl/t eO{ /fli6«kltn] k|df0fLs/0f u/]sf] lbgb]lv .
t/ g]kfn /fhkqdf To:tf] P]g k|sfzg x'g' cufj} ul/;s]sf] jf gu/]sf] s'g}
b08gLo s'/fsf] xsdf To:tf] P]g adf]lhd b08 ;hfo x'“b}g .
$= vf/]hLsf] kl/0ffd M s'g} g]kfn P]gn] clxn];Dd ag]sf] / kl5 aGg] s'g} P]gnfO{ vf/]h
u¥of] eg] cs}{ clek|fo gb]lvPdf vf/]h ePsf] P]gn] M–
-s_ vf/]h x'Fbfsf] avt rNtL gePsf] jf sfod g/x]sf] s'g} s'/f klg hgfpFb}g .
-v_ o;/L vf/]h ePsf] P]gsf] cl3 rfn" ePsf] s'/f jf ;f] adf]lhd /Lt k'¥ofO{
cl3g} ul/Psf] s'g} sfd jf ef]lu;s]sf] s'g} ;honfO{ c;/ kfb}{g .
-u_ o;/L vf/]h ePsf] s'g} P]g adf]lhd kfPsf], xfl;n u/]sf] jf ef]u]sf] s'g} xs,
;'ljwf, st{Jo jf bfloTjdf c;/ kg]{5}g .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f yk .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f lemlsPsf] .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f k|ltaGwfTds afSof+z lemlsPsf] .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f lemlsPsf] .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&@ åf/f yk .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f ;+zf]lwt .
6 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
-3_ o;/L vf/]h ePsf] s'g} P]g lj?4 u/]sf] s'g} ck/fwdf ul/Psf] s'g} b08 ;hfo
jf hkmtnfO{ c;/ kfg]{5}g .
-ª_ dfly elgPsf] s'g} To:tf] xs, ;'ljwf, st{Jo, bfloTj, b08, ;hfo jf hkmtsf
;DaGwdf ePsf] s'g} txlssft, sfg"gL sf/jfO{ jf pkfodf o;n] c;/ kfg]{5}g
. To:tf] s'g} txlssft, sfg"gL sf/jfO{ jf pkfonfO{ z'? ug{, hf/L /fVg jf
nfu" ug{ x'G5 / vf/]h ug]{ P]g kf; geP ;/x u/L To:tf] b08 ;hfo jf hkmt
u/] x'G5 .
%= s'g} d"n P]g jf ljlgodsf ;+zf]wg ug]{ P]gsf] vf/]hL M s'g} s'/f :ki6 ¿kn] 5'6fO{,
ykL jf abnL s'g} g]kfn P]gsf] d"n s'/fnfO{ ;+zf]wg ug]{ P]gnfO{ s'g} g]kfn P]g jf
ljlgodn] vf/]h u/]sf]df cs}{ clek|fo gb]lvP;Dd To:tf] vf/]h ePsf] / ;f] vf/]h x'g]
avt rfn" /x]sf] P]gaf6 ag]sf] ;+zf]wg hf/L /xgdf To; vf/]hLn] c;/ kfb}{g .
^= vf/]h ePsf] P]gx¿ km]l/ hf/L x'g] af/] M k"/f jf s]xL vf/]h e};s]sf] P]gsf] k"/f jf
s]xL efu km]l/ hf/L ug'{kbf{ g]kfn P]gdf To;sf] k|of]hg v'nfO{ k|i6 n]Vg' k5{ .
&= vf/]h ePsf] P]gx¿sf] ;+s]tsf] JofVofM of] jf c¿ s'g} g]kfn P]gn] cl3sf] P]gsf] s'g}
s'/f vf/]h u/]/ ¿kfGt/ u/L jf gu/L km]l/ nfu" u/]df csf]{ clek|fo gb]lvP c¿ s'g}
P]g jf cfn]vdf ;f] vf/]h ePsf] s'/fsf] ;+s]t /x]5 eg] ;f] ;+s]tnfO{ To; lsl;daf6
km]l/ hf/L ePsf] P]gsf] s'/fsf] ;+s]t ;D´g' k5{ .
*= ;dosf] k|f/De / cGt M s'g} g]kfn P]gdf s]xL ;dosf] cjlw jf lbgx¿df klxnf
lx:;f jf lbgnfO{ afx]s ug'{ k/]df æb]lvÆ eGg] zAb / s]xL ;dosf] cjlw jf lbgx¿df
cflv/L lx:;f jf lbg ;fd]n ug'{ k/]df æ;DdÆ eGg] zAb nufP k'U5 .
(= ;dosf] u0fgf M s'g} g]kfn P]gdf s'g} sfd jf sf/jfO{ s'g} c8\8f jf cbfntnfO{ of]
ldltdf jf olt Dofb leq ug'{ egL tf]lsPsf] jf x]g{ jf ug{ Ohfht lbOPsf] /x]5 /
Tof] ldlt jf To:tf] Dofbsf] cflv/L lbgdf c8\8f jf cbfnt tft]n ePdf To:tf]
sfd jf sf/afO{ tft]n kl5 c8\8f jf cbfnt v'n]sf] klxnf] lbg ePsf] /x]5 eg]
Dofbleq} ePsf] 7x5{ .
!)= kmf;nfsf] gfk M s'g} g]kfn P]gsf] k|of]hg lgldQ kmf;nfsf] gfk lng' k/]df cs}{
clek|fo gb]lvP ;dw/ftndf l;wf /]vfaf6 gfKg' k5{ .
!!= P]gdf tf]lsPsf] b/sf] cg'kftdf dx;"n lng] af/] M xfn e}/x]sf] jf kl5 x'g] s'g} P]g
adf]lhd s'g} rLhdf tf}n, gfk jf dfnsf] df]n adf]lhd dx;"n, cGtMz'Ns jf o:t}
lsl;dsf] s'g} s/ nfUg] ePdf To:tf] dx;"n ln+bf rLh w]/} yf]/} h] eP klg ;f]xL b/n]
nfUg]5 .
!@= ln+u / jrg M ljifo jf k|;+uaf6 csf]{ cy{ gnfu]df ;a} g]kfn P]gdf M–
-!_ k'ln+unfO{ a'´fpg] zAbx¿n] :qLln+unfO{ klg a'´fpF5 .
-@_ Ps jrgsf] zAbn] ax'jrg, ax'jrgsf] zAbn] Ps jrgnfO{ a'´fpF5 .
7 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
!#= g]kfn ;/sf/ === === === nfO{ P]gn] afWo ug]{ af/] M g]kfnsf] s'g} P]gn] klg M–
-s_ == === ===
-v_ P]gdf ;f] ug]{ clek|fo :ki6 v'n]sf] /x]g5 eg], g]kfn ;/sf/ dfly s/, bfloTj
/ sfo{ef/ nufPsf] ;lD´g] 5}g .
!$= lbOPsf] clwsf/ ;do ;dodf k|of]u ug{ kfpg] af/] M s'g} g]kfn P]gn] clVtof/
lbPsf]df csf]{ clek|fo gb]lvP rflxPsf] avtdf ;f] clwsf/sf] k|of]u ug{ x'G5 .
!$s=g]kfn ;/sf/af6 sfo{ ;Dkfbg ePsf] dflgg] M k|rlnt sfg"gdf g]kfn ;/sf/af6
;Dkfbg x'g] elgPsf ljifodWo] b]xfosf ljifo g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\af6 / ;f]
afx]ssf cGo ljifo g]kfn ;/sf/sf] sfo{;Dkfbg lgodfjnL jf g]kfn ;/sf/af6
clwsf/ k|Tofof]hg eP adf]lhd ;DalGwt dGqL jf dGqLn] clwsf/ k|Tofof]hg u/]
adf]lhd g]kfn ;/sf/sf] /fhkqf+lst ljlzi6 >]0fLsf] clws[taf6 ;Dkfbg ePsf]df
To:tf] sfo{ g]kfn ;/sf/af6 ;Dkfbg ePsf] dflgg]5 M–
-s_ k|rlnt sfg"gdf g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\af6 ;Dkfbg x'g] elg pNn]v ePsf
ljifo,
-v_ g]kfn ;/sf/sf] sfo{;Dkfbg lgodfjnL adf]lhd g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\df
k]z ug{' kg]{ ljifo,
-u_ k|rlnt sfg"gdf g]kfn ;/sf/df k'g/fj]bg nfUg] egL pNn]v ePsf ljifo .
!%= lgo'lQm ug]{ clwsf/df cf]xf]bfsf x}l;otn] lgo'lQm ug]{ clwsf/ ;d]t ;fd]n x'g]
af/]M s'g} g]kfn P]gn] s;}nfO{ s'g} kb jf sfddf lgo'lQm ug]{ clwsf/ lbPsf]df s'g}
k|lts"n s'/f :ki6 ¿kn] pNn]v ul/Psf] /x]g5 eg] of] P]g hf/L eP kl5 o;
lsl;dsf] lgo'lQm dflg;sf gfdaf6 jf cf]xbfsf x}l;otaf6 x'g ;Qm5 .
!^= lgo'lQm ug]{ clwsf/df ;:k]08 / avf{:t ug]{ clwsf/ ;d]t ;fd]n x'g] af/ ]M s'g}
g]kfn P]gn] s;}nfO{ lgo'lQm ug]{ clwsf/ lbPsf]df cs}{ clek|fo gb]lvPdf ;f] avt
lgo'lQm ug]{ clVtof/ kfPsf clwsf/Ln] cfkm"n] jf To:tf] clVtof/ kfPsf] c¿n] lgo'lQm
u/]sf] dflg;nfO{ ;:k]08 jf avf{:t ug{ kfpF5 .
!^s=a9L;hfo ug{]nfO{ 36L ;hfo ug{] clwsf/ x'g ] M s'g} g]kfn P]gn] s'g} clwsf/LnfO{
s'g} sf/afxL / ;hfo ug{] clwsf/ lbPsf]df cs{} clek|fo gb]lvPdf jf cGoyf Joj:yf
ePsf]df afx]s To:tf] clwsf/LnfO{ ;f]eGbf 36L ;hfo x'g] ljifodf sf/afxL / ;hfo
ug{] clwsf/ x'g]5 .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)%# åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f k|ltaGwfTds afSof+z lemlsPsf] .
s]xL g]kfn P]g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)&% åf/f yk .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f yk .
8 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
!&= sd{rf/Lx¿sf] ;f6km]/ M s'g} g]kfn P]gn] s'g} c8\8fdf sfd ul//x]sf jf s]xL
hjfgnfO{ of] P]g adf]lhd ug'{ egL ;"rgf lb+bf sfd ul//x]sf jf ;fwf/0ftM To:tf]
sfd ug]{ clws[tsf] bhf{ v'nfO{ lbP k'U5 .
!*= pQ/flwsf/Lx¿M s'g} g]kfn P]gdf sd{rf/Lsf] pQ/flwsf/L;Fusf] jf cgjlR5Gg
pQ/flwsf/ ePsf skf]{/]zgsf] pQ/flwsf/L;Fusf] sfg"gL ;DaGw k|s6 ubf{ ;f] sd{rf/L
jf skf]{/]zg;Fusf] ;f] sfg"gL ;DaGw b]vfP k'U5 .
!(= d'Vo clws[t dftxtsf sd{rf/L M s'g} c8\8fsf d'Vo jf dflyNnf] bhf{sf clws[t;Fu
;DaGw /fVg] sfg"g lghx¿sf 7fpFdf sfg"gadf]lhd sfd ul//x]sf 8]k'6L jf dftxtsf
sd{rf/Lx¿sf xsdf nfu" x'g]5 egL eGgfnfO{ s'g} g]kfn P]gdf d'Vo jf dflyNnf]
bhf{sf] clws[tsf] st{Jo tf]lslbP k'U5 .
@)= P]gadf]lhd lgsflnPsf cfb]z OTofbLsf] JofVof M g]kfnsf] s'g} P]gn] ;"rgf, cfb]z,
of]hgf, lgod, kmf/fd jf pklgod hf/L ug]{ clVtof/ lbPsf] eP ljifo jf k|;+uaf6
csf]{ cy{ gnfu]df of] P]g nfu" ePkl5 klg tL ;"rgf, cfb]z, of]hgf, lgod, kmf/fd jf
pklgodx¿sf] cy{ ;f] clVtof/ lbg] P]g jf ljlgoddf nfu] adf]lhd g} x'G5 .
@!= cfb]z, lgod jf pklgod agfpg] clVtof/leq ;+zf]wg ug]{, abNg] jf vf/]h ug]{
clVtof/ ;d]t ;fd]n ug]{ af/] M s'g} g]kfn P]gn] ;"rgf, cfb]z, lgod jf pklgod
hf/L ug]{ clVtof/ lbPsf]5 eg] ;f] clVtof/n] To:t} lsl;dsf] cj:yfdf ToxL lgsf;f
d'tfljs ToxL lsl;dn] ;f] hf/L ul/Psf ;"rgf, cfb]z, lgod jf pklgodx¿nfO{ yKg,
;+zf]wg ug{ abNg jf vf/]h ug{ x'G5 .
@@= P]g :jLs[t / nfu" x'Fbfsf] aLrdf lgod jf pklgod agfpg] / cfb]z hf/L ug]{
af/] M kfl/t x'gf;fy nfu" gx'g] u/L ag]sf s'g} g]kfn P]gåf/f lgod jf pklgodx¿
agfpg, P]g nfu" ugf{nfO{ s'g} cfb]z hf/L ug]{, s'g} c8\8f, cbfnt v8f ug]{, To:tf]
c8\8f, cbfntdf GofofwLz jf d'2f x]g{] clwsf/L, clws[t egf{ ug]{ jf dflg;, ;do,
7fpF, /Lt jf b:t'/sf] lgldQ P]g adf]lhd s]xL ug'{ k/]df Tof] P]g jf lgod kfl/t
eO;s]kl5 h}n];'s} eP klg Tof] clVtof/L k|of]u u/] x'G5 t/ o;/L ag]sf jf
lgsflnPsf cfb]z, lgod jf pklgod ;f] P]g rfn" gx'Gh]n nfu" x'Fb}gg\ .
@#= klxn] k|sfz u/L lgod, pklgod agfpg' kbf{ nfu" x'g] s'/fx¿M lgod jf pklgod
klxn] k|sfz u/L agfpg clVtof/ lbg] egL s'g} g]kfn P]gdf n]lvPsf]5 eg] ;f]
ljifodf b]xfosf s'/fx¿ nfu" x'g]5g\ M–
-!_ lgod jf pklgodx¿ agfpg clVtof/ kfPsf] clwsf/Ln] ;f] lgod jf
pklgodx¿n] c;/ kfg{ ;Sg] dflg;x¿nfO{ yfxf lbgf lgldQ ;f]
vf/]hL / ;+zf]wg P]g, @)@@ åf/f ;+zf]lwt .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ;+zf]lwt .
9 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
k|:tfljt lgod jf pklgodx¿ agfpg' eGbf cufj} To;sf] d:of}bf
k|sflzt ug'{k5{ .
-@_ clwsf/Ln] olt /Lt k'¥ofP k'U5 egL 7x¥ofP d'tfljs jf klxn] k|sfz
ug'{kg]{ af/]sf] zt{n] cfjZos ePdf g]kfn ;/sf/åf/f tf]lsPsf] /Lt
k'¥ofO{ k|sfz ug'{k5{ .
-#_ s'g ldltdf jf s'g ldltkl5 To; ljifodf ljrf/ ul/g] xf] ;f] ;d]t
vf]nL d;f}bfsf] ;fy;fy} ;"rgf k|sflzt x'g'k5{ .
-$_ lgod jf pklgod agfpg clVtof/ kfPsf] clwsf/Ln] / ;f] lgod jf
pklgod c¿ s'g} clwsf/Lsf] :jLs[lt, cg'dlt jf ;xdlt lnP/
agfpg' kg]{ eP To:tf] :jLs[lt, cg'dlt jf ;xdlt lbg] clwsf/Ln] klg
Tof] lgod jf pklgod agfpg] clVtof/ kfPsf] clwsf/LsxfF tf]lsPsf]
ldlteGbf cufj} hf];'s}af6 cfPsf] ;'´fj jf lj/f]wsf] ljrf/ ug'{k5{ .
-%_ klxn] k|sfz u/L lgod jf pklgod agfpg] clVtof/L adf]lhd lgod
jf pklgod agfpg] cfb]zn] g]kfn /fhkqdf k|sfz u/]kl5 ;f] k|sflzt
lgod jf pklgod /Ltk"j{s ag]sf 5g\ eGg] s'/fsf] lg0f{ofTds k|df0f
x'g]5 .
@$= vf/]h ePsf / k'gM hf/L ul/Psf P]g cGtu{t lgsflnPsf cfb]z OToflb nfu" eO{ /xg]
af/] M of] P]g nfu" ePkl5 s'g} g]kfn P]g s]xL ¿kfGt/ eO{ jf geO{ vfl/h eof] jf
km]l/ hf/L eof] eg] s'g} k|lts"n s'/f :ki6¿kn] pNn]v gePdf vf/]h ePsf
P]gadf]lhd ePsf lgo'lQm, ;"rgf, cfb]z, of]hgf, lgod, kmf/fd jf pklgod km]l/
ag]sf] P]gsf s'/f;Fu gaf´];Dd hf/L g} /xg]5g\ / gofF ag]sf P]gdf n]lvP d'tflas
ePsf lgo'lQm, ;"rgf, cfb]z, of]hgf, lgod, kmf/fd jf pklgod lgodn] gx6fP;Dd
gofF ag]sf] P]g adf]hd g} ag]sf] jf lgsflnPsf] ;lD´g]5 .
@%= b'O{ jf w]/} P]g cGtu{t ;hfo x'g] s;"/ af/]sf s'/f M b'O{ jf b'O{eGbf a9L P]g
d'tfljs u/]df jf gu/]df s;"/ dflgg] sfd /x]5 eg] s;"/bf/nfO{ tL dWo] s'g} Ps
P]gadf]lhd ;hfo x'G5 t/ Ps k6s ;hfo kfO;s]kl5 ;f] s;"/df bf];|f ] k6s
;hfosf] efuL x'Fb}g .
@^= x'nfsåf/f tfd]n ug'{sf] cy{ M s'g} g]kfn P]gn] s'g} lnvt x'nfsåf/f tfd]n ug'{kg]{
ePdf jf ;f] P]gn] To;f] ug]{ clVtof/ lbPdf ætfd]n ug'{Æ, ælbg'Æ, æk7fpg'Æ jf To:t}
c¿ s'g} zAbx¿ k/]sf] eP cs}{ clek|fo gb]lvPdf tfd]n ug'{sf] dtna vfdaGbL u/L
/fd|f];Fu 7]ufgf n]vL dx;"n klxn] g} lt/L /lhi6/L u/L x'nfs bflvnf ug'{ eg]sf]
;D´g' k5{, To:tf] u/]sf] 7x/]df n]lvP adf]lhdsf] lnvt ePsf] lr¶L x'nfs k'Ug]
;fwf/0f ;dod} k'u]sf] 7x5{ .
@&= P]gsf] pNn]v M-!_ s'g} g]kfn P]g / ;f] P]g cyjf s'g} lgod cGtu{t jf ;f]
;DaGwdf agfOPsf] s'g} lgod, pklgod, cfn]v jf lnvtdf s'g} P]gnfO{ gfd cyjf
10 www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
;+lIfKt gfd lbOPsf]5 eg], ;f] gfdaf6 jf To;sf] gDa/ / ;fnaf6 pNn]v ug{
;lsg]5 / s'g} P]gdf n]lvPsf] s'/fnfO{ ;f] s'/f /x]sf] P]gsf] bkmf jf pkbkmfaf6
pNn]v ug{ ;lsg]5 .
-@_ of] P]g / s'g} g]kfn P]gdf csf]{ P]gsf] s]xL efusf] j0f{g jf pNn]v ubf{
cs}{ clek|fo gb]lvP;Dd ;f] j0f{g jf pNn]v ul/Psf] efusf] z'? / cGTodf n]lvPsf]
jf pNn]v ul/Psf] zAb, bkmf jf c¿ efu ;fd]n /x]sf] ;lD´g]5 .
@&s= ;+zf]wg jf vf/]h geP;Dd k|rlnt sfg"g sfod} /xg] M ;+jt\ @)^% ;fn h]i7 !^
ut]eGbf cl3 hf/L ePsf tyf tTsfn k|rlnt ;+ljwfg adf]lhd ag]sf / ;f] lbg;Dd
g]kfn /fHodf axfn /x]sf sfg"gx¿ ;+zf]wg jf vf/]h geP;Dd sfod} /xg]5g\ .
@*= klxn]sf P]gx¿sf] JofVof M -!_ ;Djt\ @))& ;fn kmfNu'0f & ut] cl3 ag]sf]
s'g} g]kfn sfg"gdf >L # dxf/fh, d'lVtof/ jf tfn'sjfnfnfO{ a'´fpg] zAbx¿n],
;Djt\ @))& ;fn kmfNu'0f & ut] pk|fGt ul/Psf] jf ul/g] s'g} sfd sf/jfO{df g]kfn
;/sf/nfO{ eg]sf] ;D´g' k5{ .
-!s_ ;Djt\ @))& ;fn kmfu'g & ut]b]lv ;Djt\ @)^# ;fn h]7 # ut];Dd
ag]sf] sfg"g, g]kfn kIf ag]sf]] ;lGw, ;Demf}tf jf eP u/]sf cGo sfd sf/afxLsf
;DaGwdf >L % sf] ;/sf/ hgfpg] zAbx¿n] ;Djt\ @)^# ;fn h]7 $ ut] pk|fGt
g]kfn ;/sf/nfO{ hgfpg]5 .
-@_ ljifo jf k|;+uaf6 cs}{ s'/f ug'{kg]{ cfjZos gb]lvPdf ;Djt\ @))& ;fn
kmfNu'0f & ut] cl3 ag]sf g]kfn sfg"gsf] JofVofdf o; P]gsf bkmf (, !), !!, !@,
!#, !$, !%, !^, !&, !*, !(, @) / @! nfu" x'g]5g\ .
u0ftGq ;'b[9Ls/0f tyf s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^^ åf/f yk .
s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f yk .
b«i6Jo M— != g]kfn sfg"g -;+zf]wg_ P]g, @)@$ adf]]lhd ?kfGt/ ePsf zAbx? M—
æuh]6Æ sf] ;§f æ/fhkqÆ æclkm;/Æ sf] ;§f æclws[tÆ
@= s]xL g]kfn sfg"g ;+zf]wg ug]{ P]g, @)^# åf/f ?kfGt/ ePsf zAbx?M—
æ>L % sf] ;/sf/Æ sf] ;§f æg]kfn ;/sf/Æ .
11 www.lawcommission.gov.np