AMEA

Filologiya və Sənətşünaslıq, 2020, № 1

Səhifə: 266-270 ISSN: 2663-4368

UOT: 81 Qətibə Mahmudova*

MÜASİR TÜRKİYƏ TÜRKCƏSİNDƏ VƏ AZƏRBAYCAN DİLİNDƏ

LEKSİK-SEMANTİK SÖZ YARADICILIĞI HAQQINDA
Xülasə

Bir sözün özünün ilkin mənasından uzaqlaşaraq, zamanla başqa şəkildə işlənməsi məna dəyişməsinə gətirib çıxa-
rır. Hər bir sözün birdən çox mənası vardır. Lakin sözlərdəki bu mənalar birdən ortaya çıxmır. Hər bir mənanın yaranma
səbəbləri fərqli olur. Məna dəyişməsi yalnız yeni məna qazanmaq demək deyil. İfadə etdiyi anlayışlardan az-çox uzaq-
laşması, onunla uzaq-yaxın əlaqədə olan, ya da heç əlaqədə olmayan yeni bir anlayışı əks etdirməsidir. Mənada görünən
bu dəyişikliklər Türkiyə dilçiliyində bu cür təsnif olunur: məna yaxşılaşması, məna daralması, məna pisləşməsi, məna
genişlənməsi.
Azərbaycan dilçiliyində leksik-semantik söz yaradıcılığına, əsasən məna genişlənməsi və məna daralması aiddir.
Məqalənin yazılmasında müxtəlif elmi mənbələrdən istifadə olunmuşdur.

Açar sözlər: semantika, söz yaradıcılığı, türk, Azərbaycan dili, leksika, məna

Giriş. Bidiyimiz kimi, dilin işarələr siste- yekdilliklə qəbul etdiyimiz fakt odur ki, dildəki
mi olması fikrinin müəllifi Ferdinad de Sössür sözlərin mənalarının dəyişməsi üçün əsas və
dili işarətlər sistemi kimi qəbul edir. Dildə hər yeganə şərt zaman anlayışıdır.
bir sözün bir səs quruluşu, bir də mənası olmaq- Məsələn, qədim türkçədə “oğlan” sözü
dadır. Dildə səssiz məna olmadığı kimi, mənası həm qız, həm də oğlan üçün işlədilən bir kəl-
olmayan söz də ola bilməz. Bir dil işarələrlə məykən, Türkiyə türkcəsində, o cümlədən
göstərilən səs və yazıdır. Göstərilən isə göstərə- Azərbaycan və bir çox türk dillərində yalnız oğ-
nin işarə elədiyi, göstərdiyi anlayışdır. lan uşaqları üçün işlədilir. O cümlədən, qədim
Müasir türk və Azərbaycan dillərində türkcədə “duman” mənasında işlənən “tütün”,
müxtəlif sözyaratma yolları kimi, leksik-se- müasir türk və Azərbaycan dillərində içərisində
mantik üsulla sözyaratma üsulundan da istifadə nikotin olan bir ot bitkisi anlamında işlənir.
edilir. Hər iki dildə leksik-semantik yolla söz- Zamanla bir çox səbəbdən dinamik şəkil-
yaratma dedikdə əsasən sözlərin mənaca dəyiş- də dəyişən cəmiyyət bu dəyişməni bilərəkdən
məsi – mənaca genişləmə, mənaca daralma, və ya bilməyərəkdən öz dilində əks etdirir.
mənaca pisləşmə, mənaca yaxşılaşma aid edilir. P.Guiranda görə, məna dəyişməsinin bu səbəb-
Türkoloqlar sözlərin məna dəyişməsini ləri vardır:tarixi səbəblər; dil səbəbləri; toplum-
leksik-semantik söz yaradıcılığına aid edirlər. sal səbəblər; ruhsal səbəblər [3].
Türkiyə dilçisi D.Aksan tədqiqatlarında söz- Y.Məmmədovun fikrincə, Azərbaycan di-
lərin məna dəyişməsinə mənanın daralması, lində leksik-semantik sözyaratmanın əsas amil-
genişlənməsi, yaxşılaşması, pisləşməsi aiddir. ləri bunlardır. Dilin ictimai və kommunikativ
Leksik-semantik üsulla sözyaratmaya məna funksiyasının dəyişməsi, genişlənməsi nəticə-
dəyişməsi də aiddir [1, s.216]. sində sözlərin mənaca dəyişməsi; qəbilə və tay-
“Kəlimələrin mənasının dəyişməsinin tə- fa dillərinin birləşərək xalq dilinə çevrilməsi
məl səbəbləri toplumsal, tarixi, dil və ruh baxı- prosesi, eyni və ya müxtəlif qrupa daxil olan
mından ola bilər” [2, s.60]. Dil araşdırmaların- dillərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində sözlərin mə-
da ən qədim dönəmlərdən etibarən hamımızın naca dəyişməsi; sözün aid olduğu əşya və varlı-
__________________________
*
Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu. Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru. E-mail: [email protected]
www.phil-art.journal.az Qətibə Mahmudova

ğın tarixi inkişafı və digər səbəblər nəticəsində Ərəb dilindəki “kenef” kəliməsi “sığına-
vəzifə, funksiya, forma və keyfiyyətcə dəyiş- caq, korunak” mənasında işlənərkən, bu gün
məsi hesabına sözün yeni məna kəsb etməsi; “tualet, ayaqyolu” mənasına çevrilmişdir. Bu
alınma sözlərin dildə geniş yayılması nəticəsin- gün müasir Türkiyə türkcəsində rus qadın adı
də sözün mənası dəyişə bilər; müəyyən dilin olan Nataşa xüsusi ad mənasını itirərək mənfi
qohum və qohum olmayan qonşu xalqların dil- mənalı “pis yola düşən qadın” mənasını ifadə
ləri ilə uzun sürən əlaqə və münasibətlər nəticə- etmişdir. Qeyd edək ki, bu proses XX əsrin 90-
sində söz mənaca dəyişə bilər; dildə uzun cı illərindən rusların kütləvi şəkildə Türkiyəyə
müddət işlənən qədim kök sözlərə sinonim olan ayaq açmasından sonra baş vermişdir. Erdem
düzəltmə, mürəkkəb sözlərin və frazeoloji bir- M.Ü “anlam kötüləşməsinə” “xatun” sözünü də
ləşmələrin yaranması nəticəində də sözün mə- aid etmişdir. Qədim türkcədə “katun” “Xaqanın
nası dəyişə bilər [4, s.67]. arvadı” mənasında işlənmişdir. İndi isə qadın
Məna pisləşməsi və yaxud semantikanın cinsini ifadə edir. Lakin bizim fikrimizcə, bu
mənfiyə doğru inkişafı “Mənası yaxşı olan bir məna pisləşməsinə yox, məna genişlənməsinə
kəlimənin zamanla pis və ya pisliyə gedən bir də aiddir [8, s.406].
məna qazanmasıdır” [5, s.11]. Müasir Azərbaycan dilində xatın//xatun
Semantika ilə məşğul olan alimlər məna şəklində reallaşır. Dilimizdə bu leksik vahid
pisləşməsi hadisəsini insan beynindəki “pislə- heç bir məna pisləşməsinə məruz qalmamışdır.
şən, pisliyə doğru inkişaf edən damarların” bir Azərbaycan dilində bu söz “xanım/xatın” ifadə-
işarəti olaraq götürürlər. sinin içərisində də qəlibləşmişdir. “Xanım/xa-
G.Karaağacın fikrincə, istər məna pisləş- tın/ ifadəsi əxlaqlı, namuslu, sözünün, oturuş-
məsi, istərsə məna yaxşılaşması totemistik duruşunun yerini bilən, həyalı xanımlar haqqın-
dövrlərdə və alınmalarda çoxlu sayda məna də- da işlənir.
yişmələrində görünür [6, s.33]. Məna daralması: “Bu proses mənaca ge-
Bu proses dildə işlənən sözlərin yaxşıdan nişlənməyə nisbətən çox geniş yayılmışdır [4,
pisə yönəlməsi ilə reallaşır. Əvvəllər “gözəl, s.71]. Mənaca daralmanı Y.Məmmədov “məna-
cəlbedici xanım” mənasında işlədilən “yosma” ca azalma” şəklində qeyd edir. “Sözün mənaca
kəliməsi zamanla məna pisləşməsinə uğrayaraq azalması onun mənaca artmasının əksinə gedən
“pis qadın” mənasında işlənmişdir. prosesdir. Dilimizin tarixi inkişafı boyu bəzi
“Canavar” canlı heyvan mənasında “cana sözlər qədimdə malik olduğu məna variantları-
qıyan və yırtıcı heyvan” mənasına gəlmişdir. nın bəzisini itirir, yəni onun məna variantları
Müasir Azərbaycan dilində də bu leksik vahid azalır. Bu zaman təbii ki, sözün işləklik dərəcə-
məcazi anlamda mənfi çalar qazanmışdır. Mə- si də azalır. Məsələn, müasir dilimizdəki qatı
sələn, mənfi mənası bu şəkildədir: çox qəddar, sözü, əsasən duru sözünün antonimi kimi çıxış
vəhşi, yırtıcı, rəhmsiz adam haqqında [7, edir. Yazılı abidələrimizdə isə bundan əlavə
s.387]. möhkəm, bərk, güclü, mənalarında da işlənir”
Qədim türkcə “angut” leksik vahidi “ör- [4, s.75].
dəyə bənzəyən qızıl rəngli bir quş” mənasında Məna daralmasına türk dilində “erik” lek-
işlənərkən, Türkiyə türkcəsində “axmaq” mə- sik vahidini nümunə göstərə bilərik. Əvvəllər
nasına dönmüşdür. “Anqut” sözünün Azərbay- bu söz “kaysı, şeftalı, hətta armud” mənaların-
can dilində “uzunboğaz, ördəyə oxşar, tutqun da işlənib. Fars dilindən keçmiş “şeftalı, zerdalı
qırmızı rəngli “caydaq quş” mənası zamanla (tüksüz şaftalı)” sözlərinin təsiri ilə “erik”in
məcazlaşaraq məna pisləşməsinə uğramışdır. mənası daralmış və bu gün ancaq bir növün adı-
Müasir dildə “anqut” ifadəsi “uzun adam haq- nı bildirmişdir. Azərbaycan dilində “ərik” lek-
qında” işlədilir [7, s.119]. Xalq arasında çox sik vahidi heç bir dəyişikliyə uğramamışdır. Bu
çirkin adam haqqında “anquta oxşar” ifadəsi də leksik vahid izahlı lüğətdə 2 müxtəlif mənada
işlənir. yer almışdır. 1. Sarı, ətli, şirin, bitçəyirdəkli mey-
və və bu meyvənin ağacı; 2. Cır alça [7, s.119].

ANAS - 267 -
Philology and Art Studies, 2020, № 1
Qətibə Mahmudova www.phil-art.journal.az

Qədim türkcədə “tüne” feili əvvəllər semantik inkişafı haqqında B. Məhərrəmlinin

“gecələmək, gecəni keçirmək” mənalarını ver- də maraqlı fikirləri vardır. “Toy” leksik vahidi-
mişdir. Bu gün isə “quşların, ev heyvanlarının nin başqırd, çuvaş, özbək, tuva, tat, türkmən,
yatmaq üçün bir budağa və ya bir yerə sığınma- uyğur dillərindən “tuy, doy, toy” fonetik biçim-
sı” semantikasına malikdir. . lərində işləndiyini söyləyən B.Məhərrəmli
Digər bir nümunəyə nəzər salaq. Türk di- sözün “ziyafət, şənlik” mənalarında işləndiyini
lində “Savçı” əvvəllər “elçi, peyğəmbər” mə- söyləyir. Aşağı-yuxarı bütün türk dillərində bu
nalarında işlənmiş, bu gün isə yalnız “hakim” leksik vahidin semantik mənası “toy, bayram,
anlamında istifadə olunmaqdadır. ziyarət, şənlik, evlənmə mərasimi, şam yeməyi,
Məna daralmasının əsas özəlliklərindən qonaqlıq” mənalarını verir. M.Kaşğarlıda bu
biri də odur ki, sözün qədim mənası ilə yeni da- söz “düşərgə, evlənmə mərasimi, ordu qərarga-
ralmış mənası arasındakı bağlantı tamamilə hı” mənalarında izah olunur. Y.Məmmədovun
qopmamış olur. və B.Xəlilovun fikirlərinə istinad edən B.Mə-
Semantik sahədəki bəzi ifadələr zaman hərrəmli “toy” sözünün qədim “to” kökündən
içərisində yox olsa da, təməldəki bağlar qoru- yarandığını qeyd edir [11, s.117].
nub saxlanılır. Yəni leksik vahidin semantikası Semantik mənası daralan vahidlərdən biri
daralsa da, əvvəlki mənadan tam ayrılmır. də “ər” sözüdür. E.Ələkbərova tuva, altay, qır-
Mənanın daralması haqqında Z.Kokmaz ğız, qazax, qaraqalpaq, özbək dillərində “er”,
yazır: “Söz məna baxımından bir daralmaya uğ- uyğur və türkmən dillərində “ər”, xakas dilində
rayır. Əvvəllər anlatdığı əşyanın ancaq bir nö- “ir” variantlarının işləndiyini yazır [12, s.110].
vünü və yaxud bir hissəsini anladır. Beləliklə, “Ər” sözü tarixən bu mənalarda işlənmişdir.
məna bir mənadan digərinə keçir” [5, s.9]. 1. İgid, qəhrəman, döyüşçü; 2. Kişi. “Sadalanan
Doğan Aksan yazır: “Bir göstergenin ön- dillərdə “ər kişi” mənasında işlənən bu söz se-
ceden anlattığı nesne ya da devinimin ancak bir mantik daralmaya məruz qalaraq digər mənası-
bölümünü, bir türünü anlatır duruma gelmesidir nı itirmişdir. Hesab edirik ki, birincinin seman-
[1, s.90]. tikası daha qədimdir. Türk oğlu “ər” sözünü
Türk dillərində özəlləşmə və genəlləşmə asanlıqla qazanmamışdır. Şəxsin adı ilə yanaşı,
terminlərindən də istifadə edilir. H.Erol Türkiyə “ər” adını almaq üçün hünər göstərmək lazım
türkcəsində özəlləşmə və genəlləşmə terminlə- idi. Maraqlıdır ki, Türkiyə dilçisi H.Erol bu ak-
rini=anlam daralması və genişlənməsi terminlə- tiv vahiddən bəhs etdikdə “er” sözünün seman-
ri arasında yaxınlıq olduğunu qeyd edir [9, tik genişlənməyə məruz qaldığından bəhs edir
s.71]. Türk dillərində bəzi məna daralmasına [9, s.269]. Alimin fikrincə, bu leksik vahid ori-
uğrayan sözlərə nəzər yetirək. jinalda yalnız “kişi” (qadının əks cinsi) mənası-
ay- XI əsrə qədər aktiv şəkildə işlənsə də, nı vermişdir. Daha sonralar “savaşçı, igid cəsur,
mənası daralmaya başlamışdır. Bu sözün yerini həyat yoldaşı” analmında yaranmışdır. XIV əsr
-te, söyle- almışdır [9, s.95]. Osmanlıcada “er” az da olsa “kişi, döyüşçü”
Məna dəyişikliyinə uğrayan leksik vahid- mənasında işlənib.
lərdən biri də “toy”dur. Sözün mənasını Deməli, “er//ər” leksik vahidi belə bir in-
S.G.Clauson belə izah edir: “Orijinaldakı məna- kişaf yolu keçmişdir. Öncə er//ər leksik vahidi-
sı “düşərgə, çadırların toplamı, düşərgədə yaşa- nin mənası genişlənmiş, daha sonra isə daral-
yan insanlar topluluğu”mənasında olur. Bu lek- mağa doğru getmişdir.
sik vahidin “ziyafət” mənası da var. Demək Həyat yoldaşı, kişi, doyüşçü, igid, cəsur
“toy” sözünün 2 mənası olmuşdur:
1. Ordu kurağı, halk, toplu; 2. Ziyafət, Er//ər er//ər – həyat yoldaşı
bayram. Kişi semantik daralma
Bu leksik vahid qədim Anadolu türkcə-
Qədim türkçə müasir türk dilləri
sində 1-ci mənasını itirmiş, 2-cini isə hifz et-
mişdir [10, s.124]. Bu leksik vahidin – leksik-

- 268 - AMEA
Filologiya və Sənətşünaslıq, 2020, № 1
www.phil-art.journal.az Qətibə Mahmudova

Şifahi Xalq Ədəbiyyatından da aydın olur lərdən biri də semantik genişlənmədir. “Konk-
ki, burada ər igid sözünün sinonimi kimi işlən- ret mənanın abstrakt mənaya doğru inkişafının
mişdir. Lakin müasir Azərbaycan dilində -ər- çoxmənalılıqla nəticələnməyi mənanın geniş-
sözü öz mənasını daraldaraq arvadın qanuni və lənməsinə səbəb olur” [14, s.126].
məhrəm yoldaşı anlamını verir [9, s.98]. İnsanların müvafiq anlayışlar, hadisələr,
“Kitabi-Dədə Qorqud”da bu leksik vahid “ər, proseslər haqqında biliyinin, dünyagörüşünün,
kişi, igid” mənalarında işlənir. məlumat və bilgilərinin artması ilə əlaqədar
Məna genişlənməsi də sözyaratma üsulla- sözlərin məna genişlənməsi meydana gəlmişdir.
rından biridir. Bir varlığın, anlayışın, əşyanın, Bütün türk dillərində məcazlaşma yolu ilə məna
ya da hərəkətin bir növünün və ya bir bölümü genişlənməsinə daha çox rast gəlinir. Türk dil-
anladan kəlimələrin işlənmə sahəsinin zamanla lərindəki bəzi məna genişlənməsi nümunələrinə
müxtəlif səbəblərlə bağlı olaraq genişlənməsi, nəzər salaq.
varlığın, anlayışın, əşyanın, ya da hərəkətin da- Məsələn, “barış” leksik vahidi M. Kaş-
ha geniş işlənmə sahəsinə yayılması məna ge- ğarlıda və “Kutadğu Bilik”də “bir-birlərinə ge-
nişlənməsinə şərait yaradır. D.Aksan anlam ge- dib-gəlmək, yaxınlıq etmək” mənalarını verir.
nişlənməsini anlam daralmasının əksi kimi gös- Lakin XIV əsrdən etibarən qədim Anadolu
tərir [1, s.90]. Dildə sözlər ilk yarandığı dönəm- türkcəsində “uyuşmak, anlaşmak, xoşlamak”
də tək bir məna ifadə etmişlər. Zamanla müxtə- anlamlarında işlənməkdədir. Clausonda “bar”
lif siyasi-iqtisadi, mədəni və hərbi ehtiyaclar sə- ın mənası “birlikdə getmək”dir. Osmanlıcada
bəbindən sözlərin semantik mənaları genişlən- varış “bir-birini ziyarət etmək”, həm də “ba-
mişdir. rış” barışmaq, uzlaşdırmaq mənası vermişdir
Məsələn, “kültür” leksik vahidi əvvəllər [10].
“əkinə hazır torpaq, tarla” anlamında işlənmiş- Mustafa Önər “barış” feilinin qədim
dir. Bu gün isə bu ifadə öz semantik mənasını türkcəsdə “bar” feil kökündən yarandığını ya-
həddindən artıq genişləndirmişdir. İzahlı lüğət- zır. İlkin mənası “qarşılıqlı şəkildə gedib-gəl-
də “kültür” leksik vahidinin mənası belə veril- məkdir”. Yeni türkcə dönəmində isə mənbələr-
mişdir. Kültür: 1. bir toplumun duyuş ve dü- də “barış” leksik vahidinin semantikası geniş-
şünüş birliğini oluşturan, gelenek durumundaki lənməyə məruz qalmış, “uyuşmaq, anlaşmaq”
her türlü yaşayış, düşünce ve sanat varlıklarının mənalarını vermişdir. Bu sözdəki semantik ge-
topu. Sinonimlər:ekin;ekinç. nişlənmə belə izlənilə bilər:
2. tarihsel ve toplumsal gelişme süreci a - qarşılıqlı gedib-gəlmək
içinde yaratılan her türlü değerlerle bunları kul- b - uyuşmaq, anlaşmaq
lanmada, sonraki kuşaklara iletmede kullanılan, c - barışmaq.
insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenli- Deməli A – qədim türkcə təbəqəsində; B
ğinin ölçüsünü gösteren araçların tümü [13]. – qədim Anadolu təbəqəsində; C – müasir türk,
Türk dilində “ödül” sözü əvvəllər güləş Azərbaycan, Karaim, Kumuk türkmən dillərin-
yarışlarında verilən mükafat adı idi. Bu gün isə də işlənir [15, s.60].
hər cür mükafata “ödül” deyilir. M.Kaşğarlıda bu ifadə “bir-birinə gedib-
Semantik genişlənmə ilə öz qaynaqlarından gəlmək, yardım etmək” mənalarını verir. Kutad-
istifadə edən dil yad ünsürləri bu şəkildə öz istfa- ğu Bilik – ziyarət etmək
də sahəsindən xaricə çıxarmaqdadır. Y.Məmmə- XIV əsr türkcəsində – uyuşmak, anlaş-
dov məna genişlənməsi yerinə “mənaca artma” mak, yola getmək; XV əsr türkcəsində və son-
terminini işlədir “Mənaca artma(çoxalma) həm rasında-barışmak; XIII–XIX əsr türkcəsində –
sözün müstəqim, həm də məcazi mənasına aid uyuşmak, xoşlanmak. Məna yaxşılaşması və ya
leksik-semantik prosesdir [4, s.68]. mənanının müsbətə doğru inkişafı da leksik-se-
Dildə baş verən semantik dəyişmələr lü- mantik sözyaradıcılığı sayıla bilər.
ğət tərkibinin inkişafında və zənginləşməsində Nəticə. Araşdırma sonunda bu nəticəyə
çox böyük rol oynayır. Bu semantik dəyişmə- gəldik ki, müasir türk dillərinin yeni sözlərlə

ANAS - 269 -
Philology and Art Studies, 2020, № 1
Qətibə Mahmudova www.phil-art.journal.az

zənginləşməsində bir çox üsullar olsa da leksik- sözyaratma üsulu qədim dövrlərdən bu günə
semantik yolla söz yaradıcılığının əlahiddə kimi ən məhsuldar yol olaraq qalmaqdadır.
şəkildə böyük rolu vardır. Leksik-semantik

ƏDƏBİYYAT

1. D.Aksan. Anabilim . Anabilim konuları, ve Türkçenin Anabilimi, Ankara, 1999.

2. Z.Kıran, A.Kıran. Dilbilimine giriş. Ankara, Seçkin Yayınları. 2002.
3. Guiraud P.Anabilim(Çev. Berke Vardar). Ankara, Kuzey yay, 1984.
4. Y.Məmmədov. Azərbaycan dilində sözlərin leksik-semantik inkişafı (Dərs vəsaiti). Bakı, Azərbaycan Dövlət
Pedaqoji Universiteti, 1987.
5. Z.Korkmaz. Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara, TDK. 1992.
6. G.Karaağac. Eş yazılılık, eş seeslilik ve çok anlamlılık. 1996, Ege Üniversitesi. Edebiyat fakültesi//Türk dili ve
edebiyatı Araştırmaları Dergisi, VIII.
7. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. 4 cilddə, I c. Bakı, “Şərq-Qərb”, 2006.
8. M.D.Erdem, M.Karataş, E.Hirik. Yeni türk dili. Ankara, Maarif mektepleri, 2015.
9. H.A.Erol. Eski türkçeden eski Anadolu türkçesine anlam değişmeleri Ankara, TDK, 2014.
10. S.G.Clauson. An Etymological Dictionary of PreThirteenth-Century Turkish. London, Oxford University
Press, 1972.
11. B.Məhərrəmli. Türk dillərində isim köklərində leksik-semantik inkişaf. Bakı, “Elm və təhsil”, 2012.
12. E.Ələkbərova. Dilimizin ulu səsi, Dədə Qorqud abidəsi. Bakı, “Nurlan”, 2007.
13. https://www.google.com/search?q=k%C3%BClt%C3%BCr+ne+demek&oq=k%C3%BClt%C3%BCr&aqs=ch
rome.5.69i57j0l7.18833j1j8&sourceid=chrome&ie=UTF-8
14. В.И.Рассадин. Фонетика и лексика тофалфрского языкаю Улан-Удэ, Бурятское изд., 1971.
15. Mustafa Önər. “Barış sözü hakkında”. Ege Ü. Ed. Fak. Türk dili Ed. Araşdırmaları dergisi. VIII.

LEXICAL AND SEMANTIC WORD FORMATION

IN MODERN TURKISH AND AZERBAIJANI LANGUAGES

Summary

The departure of a word from its original meaning and its processing in one or more sense over time can lead to
a change in meaning. However, these meanings in the words do not arise suddenly. The reasons for each meaning are
different. Changing meaning does not only mean acquiring new meaning. The departure from the concepts it expresses
is a reflection of a new understanding that has something to do with it or not. These changes are classified in Turkish
linguistics as follows: meaning improvement, narrowing of meaning, worsening of meaning, expansion of meaning.
Lexical and semantic word formation in Azerbaijani linguistics includes narrowing and expansion of meaning.
Various scientific sources were used in the writing of the article.

Key words: semantics, word formation, Turkish, Azerbaijani language, vocabulary, meaning

ЛЕКСИКО-СЕМАНТИЧЕСКОЕ СЛОВООБРАЗОВАНИЕ
В СОВРЕМЕННОМ ТУРЕЦКОМ И АЗЕРБАЙДЖАНСКОМ ЯЗЫКАХ

Резюме

Отклонение слова от его первоначального значения и его обработка в одном или нескольких смыслах со
временем может привести к изменению значения. Однако эти значения в словах не возникают внезапно.
Причины каждого значения разные. Изменение значения означает не только приобретение нового значения.
Отступление от концепций, которые оно выражает, является отражением нового понимания, которое имеет к
этому отношение или нет. Эти изменения классифицируются в турецкой лингвистике следующим образом:
улучшение значения, сужение значения, ухудшение значения, расширение значения.
Лексическое и семантическое словообразование в азербайджанской лингвистике включает сужение
значения и расширение значения. Различные научные источники были использованы при написании статьи.

Ключевые слова: семантика, словообразование, турецкий язык, азербайджанский язык, словарный за-
пас, значение

- 270 - AMEA
Filologiya və Sənətşünaslıq, 2020, № 1