పోతన తె భాగవతం

స೩థమ స్కంధ

స్ంకలనం
భాగవత గణనాధ్యాయి

సౌజనాం
telugubhagavtam.org
శీర్షిక : పోతన తెలుగు భాగవతము- స೩థమ స్కంధ

ముద్రణ : ప్రథమ ముద్రణ (అంతర్జాల 2013

: ద్వితీయ (కాగితాల పుస్తకం) 2023

స్ంకలనం రచయిత : భాగవత గణనాధ్యాయి

ప్రచురణ : స్వియ
స్ంపరక : 995961369

ముద్రణాది : pothi.com

ii
 అవతారిక
గ్రంథం
పోతన భాగవతంలోని పద్యా కొనిిటిని అయినా మననం చే ం
త డటం చాలా మంచిది.
మంచి జ ంది. పిలలల చేత చదివి ం
త టే ఎంతో మంచిది. జ్ఞాపక శక్తత పె ంది, చ
బాగా వచిి వంట ప ంది. అం కే – “చ ంద్యం భాగవతం - బా పడద్యం మనం
అందరం” అని పెదద అంటా . అంతటి గొపప స೗ంథమిది. అటిి పోతన భాగవతంలోని
“శ్రీ కృష్ణా య షణా”, “అమమలగని యమమ”, “మంద్యర మకరంద న దే ”, “ఇంతం ” . . .
లాంటి అ ుత న పద్యా కొనిిటిని అయినా తెలియని వా తె వాడే కా అంటా . ఇది
పెదదల మాట; ల మాట; మహ ుల మాట. ఎవ ందవ ధరమంలో ఏ ఆధ్యాతమక స೩వచనం
తె లో చేయాలనాి పోతన పదాం స్మరించక తపప అనిది స೩తీత.
ఇ వంటి పోతన విరచిత భాగవతం స్మస೗ంగా, స్ం రాంగా, టీక టిపపణా లతో
తె భాగవతం.ఆర్గ్ అంది న
త ిది; విశవ వాాపతంగా ఎవరిక్త, ఎ , ఎకకడ కావాలనాి సిదదంగా
అంది న
త ిది. పెదద తరం వారిక్త, వ తరానిక్త, నవ తరానిక్త మరి రాబోయే తరతరాల డ
అ లంగా ఉండేలా చేయబడంది. స్స్ం రాంగా స೩త పదాం వినటానిక్త ఉంది. స్మస೗ంగా
తె భాగవతా నిక్త చందిన స్మస్తం, ఒక విజ్ఞానస్రవస్వంలా (ఎన్ క్లలపీడయాలా) ఒకే చోట
ఉచితంగా అందిస్తంది మన తె భాగవతం.ఆర్గ్. అంతేకా మంసഈ , సೳతా , విస೗హా ,
వేదవిదా వంటివి కొ క్లక దగ్వి కా , పెదద స೩సాదిస్తత, అం కొని తరించ దగ్వని
శాస్రం చ తోంది అంటా .
మూల భాగ్వతం
మరి ఈ ఉద్ంథానిక్త లం స్ంస్ృత భాగవత రాణం. లం ఎంత గటిి తే చ ి అంత
గొపపది అ ంది కద్య; అంత మంచి ఫలాల ఇ ం
త ది కద్య. అలాంటి ఈ తె భాగవత
కలపవృక్షం బ అ ుత న ఫలాల వందల ఏళ్ళ ండ మన తె ల అందిస్తంది. ఈ
కలపవృక్షం లం రించి కొదిదగా తంగి ద్యదం.
శ్రీమద్యుగవత పంచమ వేదం అంటా . అష్ణిదశ రాణా లో ఖ్ా నది.
ల కరత వాాస్ మహరిు. వీరిని, వేద్యల విభాగించిన మహరిు క క, వేద వాా ల వా అంటా .
వీ ద్యవపర గం చివరి కాలంలోని వా . అనగా, మా కీ. . 3,000 స഍ంతం వా
అనిమాట. అంతటి మహా భా ; మహాభారతంతో పా అష్ణిదశ రాణాల కరత అయినవా ;
ఒకానొక స్ందరుంలో ఇనిి ఉతృషి న ధరమ స೗ంథా సഗసినా మన శాంత పందలే అని

iii
బాధప నాి . దేవరిు, సബకాల ా , పరమ భాగవతోతతమ ు అయిన నార ల వా
విచేిసి, భాగవత రాణం చేప ,ి నీ ప ల
ి నీి విడపోతాయి; ఆ భాగవతం వలన వ
బా పడతా ; మానవజ్ఞతక్త బా పడే మార్ం దొ ంది; చేప ి అని ఆ మహరిుని
ఆజ్ఞాపించా . అంతటి గటిి లం ఉనిది మన ఆం ల పాలిటి అమృత భాండం అన దగ్ మన
తె భాగవతం.
రచన
బమ్మమర పోతనామా ాల వా తె ల అందించిన అ ుత వరస೩సాదంగా అ మమహా
రాణానిి "పోతన భాగవతం" అని స೩ త
త సాత . కాని నిజ్ఞనిక్త స೩ త
త ం అం బా లో ఉని
పోతన భాగవతంలో, కారణా ఏ తేనం కొనిి రణ , కొనిి స೩క్షిపాత ఉనాియి. బమ్మమరవా
స్ం రాంగా సഗసా కాని శ్రీరా డక్త తపప ఇత ల అంక్తతం ఇవవనని స೩పతతతో ఉండటంతో.
అపపటి పాల న సింగరా పత క్లపంతో మొతతం తాళ్పస೤ కటి అనీి సాాపితం
చేసాడని, త వాత బయట తీస్తస్రిక్త కొవిి పసഈ చద తని నషిపోయాయనీ; పోతన
కాలధరమం చేసాకా కొంతకాలానిక్త వారి కొ జ్ఞమందిరంలో ఈ ఉద్సೇంథానిి క గొనాి .
పోతన శి ా , తన స్హాధ్యాయి అయిన గంగనతో కలిసి కాల స೩భావం వలన నషిపోయిన భాగా
రింప జేసా అనీ, ఇలా రకరకాల గాథ స೩చారంలో ఉనాియి. ల
ా ంగా చ క్లవాలంటే 1, 2,
3, 4, 7, 8, 9, 10 (రం భాగాల) స్కంధ్య (7949 పదాగదా ) పోతనామా ాల వనీ; 5వ స్కంధం
(352 పదాగదా ) గంగన వారి రచన అనీ; 6వ స్కంధం (531 పదాగదా ) సింగయ రచన అనీ; 11
మరి 12 స్కంధ్య (182 పదాగదా ) నారయ రచన అనీ ఎ కవ స೩చారంలో ఉనిది. ద్యనిన
స೩మాణంగా తీ కొని తె భాగవతం చేపటిటం జరిగింది. ఇవే కా ండా 21వ శతాబదం
వచేిస్రిక్త, ఈ ఆ వందల ఏళ్ళలో కాల స೩భావం వలన కొనిి స೩క్షిపాత డా చో చే నాియి.
రి్ లో నారయ ఒకకరే తన కృతలో పోతన శి ాడ అని ధృవీకరించి చపాప . వీరిలో
సింగయ ఒకకరే తన స్కంధ్యనిక్త, స్వతంస೤ కావాానిక్త అ స్రించే అపపటి స೩మాణా అయిన
కృతపత నిరాయం, షషుసೆంతా ని నవి సഗసా .
పో తనామాతయులు
స్హజ కవి అయిన పోతనామా ాల వా వాా ని అపరావతారం. వా కి తోన
స్వభావరీతాా కవి రతిం. వారి తలిలదం , దే , స్వంత సాధన అన సానలమీద
సానపెటి బడన జ్ఞత రతిం లాంటి పండ . వీ జీవించిన కాలం రించి ఇపపటి వర ఏదీ
ని ష
ద ం
ి గా ని పితం కాలే . కాని, ల
ా ంగా కీ. శ. 15వ శతాబదం వా అని చపపవ ి అంటా .
అస్ంఖ్యాక స೗ంధ్యల సారం ఒడసిపటిిన మేటి. గంటం పటిి స೗ంధ రచనా వావసాయం నడపిన మహా

iv
పండ ; హలం పటిి పలం పని నడపిన కృషీవ ; పండత పామ ల మ్మపిప త కథనం
నడపిన కవీశవ ; నిగరవ నియోగి; వర వ ంబంలో టిి, పెరిగి, షావం వంటబటిిం ని,
శ్రీరామచం ని ఆజా శిరసా వహంచి, భాగవతరచన సాగించిన మహా భా . పరమ అద్వత
సిద్యదంతని శ్రీధ ల వంటి మహా పండత విమరాా స్ అంటా . విశిషు విశిష్ణుధ్వత అని
రామా జ్ఞ ాల మంతం వా అంటా . వీరి లి బ మృ మ రం. పంచద్యర పాకం. జన
సామానాం ండ పండత వరే ాల వర అందరిని అలరి ం
త ది. ఇది మంసഈలలో గాయసബ వలె
బాగా స೩భావవంత నదిగా కాలపరీక్ష నెగి్నదని పెదద ఎపపటి ంచో అం నాి . అం కే,
కలాాణం ఆలస్ాం అ ంటే క్తమణీ కలాాణ పారాయణ; కష్ణి ి ంటే నారాయణ
కవచం స೩యోగించట వంటివి ం ంచీ ఉనివే.
పోతనస೩ణీత న ఆంస೧మహాభాగవత అనక మహాపండ స೩సిదధ స్ంస్ా స్తక
పంలో సമంచాయి. అయితే స೩ త
త కాలానిక్త అ న అంతరాాలం, కం ాటరలలలో
చ ట వీ గా అంది నా
త ి . విండోస్ ఉండ ఎమ్ ఎస్ ఆఫీ లో నిక్లడ్ లిపితో
కావలసిన భాగం గా చ కొ ట వీ గా చేసా . ఈ మహాస೗ంథంలో 31 రకాల
ఛందోస೩సഝయలలో మొతతం 9048 పదాగదాలతో విసాతర నది. సీస్ంసഝంద వాడన తేటగీత,
ఆటవెలది పద్యాల డ లెకకలోక్త తీ ంటే మొతతం 1061 పదాగదా . ఛందోస೩సഝయ వారి వీటి
గణన డ చేయబడాాయి. ఏ భాగం కావాలంటే అది కాపీ-పే ,ి వె టల వీ గా ఉండేలా
చేయబడంది.
సంకలన కరత
ప గోద్యవరి జిలాల, ఊలపలిల స೻మ ా చిటిిరా గారి మా అ ాత రామయా
గా మఱి విశాఖ్పటింజిలాల శ్రీరామ రంస೻మ ా సాంబశివరా గారి మారత వేంకట
రతిం గా దంప బ సాతవ ఉనిత స్ంసాక . ఆ దంప ల ఇదద కొ
లసಫ నారాయణ దేవ్ మఱి సాంబశివ రా , ఇదద ల శేష మారి, లక్ష్మి. రండవ
మా సాంబశివ రా విరోధి నామ స్ంవతసరంలో (సു.శ. 1949) జనిమంచా . ఆ బా ని
తలిలదం , అనిగా ఎంతో గారాబంగా పెంచా . ఆటపాటలలోన కా చ లలో డా
ం ండే అతనిని, అ స೗హంచి రాయవరం స೻మ ా జ్ఞరి తాతగా రాణ, ఆధ్యాతమక
స೗ంథాల పఠనం పరిచయంచేసా . ఆ సాంబశివరా దంప ల ఫణి క్తరణ్, భాస్కర క్తరణ్ అన
ఉతత కలిగా . ఈ ఊలపలిల సాంబశివ రా వృతతరీతాా వి ా త ఇంజనీ గా సു.శ. 2007లో
పదవీవిరమణ చేసాక, భాగవత గణనధ్యాయం చేపపటాి . గణనాధ్యాయంలో భాగంగా ఈ
తె భాగవతం.ఆర్గ్ నిరామణం చేసి అంతరాాలంలో అంది నా
త ి .

v
 గణనాధ్యాయ అ సీవయ (self) భావస్ంస೗హణం (coceptulisation) స೩కారం స഍మాణిక
మాతృభాష్ణ స೗ంథం తీ ని, స೩మాణిక న గణని దస్ర (ఇ. ల్) చేసి, ద్యనిక్త అధిక వి వ
స೩క్షిపతం చేసి. అనగా, ఛందో, వాాకరణ, భాష్ణ విషయా సార గణన , అకారాది వంటివి
స్ంబంధృంత స೗ంథా , స్మాచారం చేరిడం. తద్యవర ఏకగవాక్షంలో స్మస೗ంగా అందించడం. దీని
అమ స೩స్ంకలపం (hi-concept) గణనాలయ అ స్ంస్ా. ఇది 2007-08 లో
ఆరంభంచబడనది. ఇం చేపటిిన స೩కలప (projects):~అ) పోతన తె భాగవతం
స೩కలపం (project) :- పోతన స೩ణీత న భాగవత రాణ . ఇది జయస೩ద గా అయినది. ఇం
తె భాగవతం.ఆర్గ్, తె భాగవత స೩చార స్మిత ని స్ంస్ా బా ా . ఇది 2008
ండ న న
త ిది. అన ల వారి వారి ాతపని వ ి నివి. ఆ) స೩బంధ స೩కలపం
(project) :- 1. మ చరిస೤, 2, విజయ విలాస్ - ల పాఠం, ల టీక, భావా సిదదం
అయినవి. 2017-19 ఇ) మొలల రామాయణ :- ల పాఠం, ల టీక, భావా సిదదం అయినవి.
2018. ఈ) వాల్మమక్త తె రామాయణ :- లపాఠం, స೩తపద్యరా , భావ ని నవి
తయార నివి. 2022-23 ( భకృ )త నం ఆరంభ నది.
కృతజ్ఞ తలు
ఈ తె భాగవతం.ఆర్గ్ ఇలా మనక్త ఉచితంగా స్రవ సిదధంగా వాాపారాతమక రహతంగా
అం తోంది అంటే; ఈ కృషిక్త వలసిన స్తక ల రచయితల , స೩ రణకరతల , అంతరాాల
స్ంస్ాల , ఈ పని ఆరంభంచిన తసహంచి “ఇది న రిక్త అం బా లోక్త రావాలి
మా” అని స్హకారం అందించిన స్తానారాయణ మాష్ణి , తలి పరిచయం ండ ఆతీమయంగా
తసహ న
త ి తె విశవ విద్యాలయ ఆచా ా ఎ. ఉష్ణదేవి గా , ఆచారా వె దండ
నితాానంద రా గా , ఆచారావరే ా ఎ ిరి రళీధరరా గా , జ్ఞలికలో సి
ఆతీమ న కవి, అష్ణివధ్యని, జ్ఞలజ చింతా రామకృష్ణా రా గా , ఆతీమయ మి
తె భాగవతం.కం స഍రంభంచడానిక్త ల కార జ్ఞలజ ఛారి ా ఎకంటె వేంకట
కణాద గా , జ్ఞల నరిిరామణ నిరావహణ బాధాత చేపటిిన చిరంజివి మో ఉమా
మహేశ్ ఇలా స్హకరించిన తాసహంచిన మి పే పే నా అందర ,ఇకకడ ఒక మ వలేని
జ్ఞాపకం మీతో పం ం టా . ఈ స೩యతాిరంభంలో చాలా ఇబబంది ప ంటే, మా వె దండ
నితాానందరా గా ఎక్తకరాల కృషామాచా ా మాష్ణి వారి భాగవతస೩కాశ తీ క్లమని
ఉతత మాటలతో వతతడ చేయ ండా స్తకాల ష్ణ యజమాని సాంబశివరా గారిక్త
చపిపమాఇంటిక్త సె ి పంపించేలా చేసా . ఆ మే జనమజనమ మ వలే . ఇంకా మా
తె భాగవతం అంతరాాల జ్ఞల ఆ ల నిరిమం ట నిరవహం ట ని వాటిక్త
అ లా స్హాయ స్హకారా అందించిన వారిక్త అందరిక్త కృతజాత , ఖ్ాంగా ఆంస೧స೩దేశ్

vi
వి ాత్ స్ంస్ా ఇచేి పదవీవిరమణ భృత లేకపోతే ఈ కారాం చేపటేి రాం ఉండేదే కా . ఆ మాతృ
స్ంస్ా, దీని ండ విడవడన వి ా త స೩సార స్ంస్ా కృతజాతా స్హసച . అం లేని స్హకారం
అందించిన ంబ స్ ా అందరిక్త పే పే నా కృతఙ్ాత .
ఇలా ఇందరి స೴మక్లరిి చేసిన స్తవా ఫలిత న ఈ తె భాగవతం.ఆర్గ్ గణని (గణక
యంస೤ం, కం ాట ), టాబ్ (టాబ్లల )ి , స్ంచారిణి (మొ ఫో ), ఐపో , ఐపాడ్ ని
స్కల పరికరాలలో అం బా లో ఉం ంది.
ఈ ఉద్సೇంథంలో 12 స్కంధ్య ఉనాియి. పంచమ (5), దశమ స్కంధ్య రండేసి భాగా గా
ఉనాియి. ఈ పద్యా గింటి రించి చి పరిచయం ద్యదం. మరినిి వివరా ఆయా స్కంధ్యల
మికలలో డగల .
ప్రథమ సకంధము
స೩థమ స్కంధం రాణం దశ లక్షణాలలోని స೩థమ లక్షణం "స్ర్" స೩తీక అంటా . ఈ
స్కంధం స೗ంధ్యనిక్త పరిచయం లాంటిది, ఆవిషకరణ లాంటిది. అస్ ఎ గ
త డలోన “శ్రీ వలా
పదం జే ట ” అన స഍రాన పదాంలో భాగవతం మొతతం చించా . పలికెడడది భాగవత
మట అనిన భక్తత స೩పతత, అందరిని మ్మపిపంచద కృ ల అని ఆతమ విశావస్ం మన పోతనిది.
శ్రీ కృషా నిరాాణం ఈ ఆరంభ స్కంధంలో చించబడంది. భాగవతానిక్త త పరీక్షి త
మహారా జననం, స೩యోకత క ని స೩వేశం పరిచయం చపపబడాాయి. వేద కలప వృక్ష విగలిత
అని భాగవతానిి నిరవచించినది ఈ స్కంధంలోన.
భీషమ త
త , ంత త
త వంటి అతా ుత న వేద సార భరితా ఇకకడ అందించా . శ్రీ కృష్ణా
య షణా, భీష్ణమ డ వంటి అమృత ళిక లాంటి పద్యా చి ఇకకడ
ఆసావదించగల .
ద్వితీయ సకంధము
దివతీయ స్కంధంలో పోతనగారి తె స్తతలో యోగ, భక్తత తతావ , భగవతతతసೋత ం,
స೩పంచోదువం, వివిధ ధరామ , రాణ లక్షణా వ రా వివరించబడాాయి. వి ా రిత 24
అవతారా వరిాంచబడాాయి. హరి మయ , కమనీయ మి భాగ , అ వో కాక ని
తాాల లాంటి పద్యా ఇకకడ ఆసావదిద్యదం రండ రసిక హృద లారా!

vii
తృతీయ సకంధము
తృతీయ స్కంధంలో పోతనామా ా విశవ స్వ ప, కాల స్వ ప వివరణ , కృషా భక్తత
తతవం, వరాహావతార వరాన, దేవ త కపిల స్ంవాదం పే తో సాంఖ్ా యోగ తతవం వివరించా .
శ్రీ కృషా నిరాాణం వివరించా . వారి తంసഩ పా , ఒకని యి ,ల కంటి గంటి, బొర గెర , దేవ
జితం, హవ పివి, వర ంఠ వంటి మణి స్ల లాంటి పద్యాల నెల ఈ స్కంధం.
చతయరథ సకంధము
చ రా స్కంధంలో భ లత భక్తత తతావ వరిాంచబడాాయి. అనయం శివ య ,
నీలగళాపరధి, అస೬ం లిహా దస೬, రావం రం ల, ధర వి ని చకకటి పదా రాజ్ఞ
ఈ స్కంధలోవే. దక్ష యజాం, స్తీ దేవి దేహ తాాగం, ధృవోపాఖ్యానం, పృ చరిస೤, స೩చేత ల
విషయం ని నవి బమ్మమర పోతన గా తేనెలో ంచిన గంటంతో గీసి గీసి వివరించా ఈ
స్కంధంలో.
ప్ంచమ సకంధము - ప్రథమాశ్విశం
పంచమ స్కంధం గంగన తె స్తత. చిని స్కంధం. ఏక ఖ్ండంగా రం భాగా గా లభాం
అ నిది. రం ఆశావసా గా చేయబడన గంగన తె స్తత పోతన భాగవతంలో సాానం
పందగలిగిందిగా పండ లచే అంగీకరించబడంది. పంచమ స్కంధ స೩థమ ఆశావస్ంలో మ ల
చరిస೤ , భరతోపాఖ్యానం ని నవి వివరించబడాాయి.
ప్ంచమ సకంధము - ద్వితీయాశ్విశం
పంచమ స్కంధం గంగన తె స్తత. పోతన భాగవతంలో ఇది పతం కావటం లేద్య నషిం
కావటం వలన గంగనచే రచించబడంది. ఇది చిని స్కంధం అయినా ఏక ఖ్ండంగా రం
భాగా గా లభాం అ తోంది. రం ఆశావసా గా చేయబడన గంగన తె స్తత పోతన
భాగవతంలో సాానం పందినదిగా పండ లచే అంగీకరించబడంది. పంచమ స్కంధ దివతీయ
ఆశావస్ంలో స్ృషిా, స೩ళ్యాల వరాన, స೗హా ల రించిన భగణం, నరకాది లోకాల వరాన ఉనాియి
షషఠ సకంధము
షషు స్కంధం సింగయ చేత ఆం కరించబడ, పోతన భాగవతంలో సాానం పందే గౌరవం
దక్తకం ంది. అయినా స్వతంస೤ స೗ంథం వలె అపపటి స్ంస೩ద్యయాల స೩కారం స഍రాన , కృత పత
నిరాయం, వంటివి ఉనాియి. సింగయ తన కృతలో అనక ఛందోస೩సഝయ స೩యోగించి విదవ త
స೩దరిాంచా . అజ్ఞమిళోపాఖ్యానం, నారాయణ కవచం, వృసഈ ర స్ంహారం, చిస೤కేతోపాఖ్యానం,

viii
 ంస్వన సೳతం, మ ల
త జనమ రహస్ాం ని హరి కథ వివరించబడాాయి. ఈ స్కంధ లోని
కాళిక్త బ స్ ిత, ర న నా , నీ వాడెవవ , స్ లెవవ , హరి వర ండయిన వంటి
పదా రతాి అనకం ఉనాియి, ఆసావదిద్యదం రండ.
సప్త మ సకంధము
స్పతమ స్కంధం బమ్మమర వారిచే అ ుతంగా ఆం కరించబడంది. బ ళ్ స೩ఖ్యాత పందిన
పరమ భకాత స్ స೩హాల ని చరిస೤ వివరించబడంది. భక్తత తతవంతో పా వివిధ ధరామ , వివిధ
వరాా వరిాంచబడాాయి. అ క న, కీటక ద్చిి, ఱెకక రా , చదవని వా డ ాం, చదివించిరి
న , కమలాస೑ నరిిం , ఇం గల డం , నర రిత కా , శరి , లేదని యెవవరిని, వంటి అనక
అమృతోపమేయ పద్యాలతో విరాజి ల స్కంధం ఇది.
అషటమ సకంధము
అషిమ అషిమస్కంధం రాణ దశలక్షణాలలో "మనవంతరాల " స೩తీక అంటా . ఈ
స్కంధంలో చ రదశ మ ల చరితా వరిాంచబడాాయి. భల్మల భలల, ఎవవని చే జనిం , కల
డం , లావొక్తకంత లే , అల ంఠ రం లో, సిరిక్తం జెపప , హార క్తరీట, స్వచఛ న
ఫణం , మింగెడ వా , హరి చిన, న ి గని తం , గొ గో, వారిజ్ఞస೑లం , ఇంతం , రవి
బంబ వంటి అతా ుత న ఆణి తాా ఎన్ని అషిమ స్కంధ పాల కడలిలో ఏ ంద్యం రండ.
రండ. భాగవత సറ లారా! ఎంతో స೩సిదధ న గజేంస೦ మోక్షం, వామన చరిస೤, బలిచసೕవరిత కథ, క్షీర
సాగర మథనం, రామవతార వరాన ఘటాిల బమ్మమర పోతనామా ా వా సావ భవ
రవకంగా గంటం తేనెలో ంచి, పంచద్యరలో అదిద, తాళ్ పసഈల గీసి ఇకకడ అందించా . రండ
ద్యం ఈ అమృతధ్యరల
నవమ సకంధము
నవమ స్కంధం "ఈశా కథ " అన దశలక్షణాలలోని లక్షణానిక్త స೩తీక అంటా . ఈ
స్కంధంలో పోతని గా అ ుతంగా ఆం కరించా . దీనిలో స೩ త
త వస్వత మనవంతరంలో
జరిగిన రా వంశ చంస೦ వంశా వివరంగా చపపబడాాయి. ఇకకడ రామాయణం చపిపన తీ
ఎంతో బా ంది. చినిి యనిలారా పదా రతిం దీని లోనిదే. చంస೦ వంశం శ్రీ కృ ని
ా తలిలదం ల
వర వరిాంచబడంది. చితతం మ రి , హరి యని, ఱ్ఱ గొనిపో, అలవా కలిమి, చిని
యని లారా, లాంటి పదా రతాి ఎన్ని ఉనాియి ఈ స్కంధంలో. రండ ఆసావదిద్యదం

ix
దశమ సకంధము - ప్ూరి భాగ్ము
దశమ స్కంధంలో రవభాగం తె భాగవతంలో కెలాల మా 1800 పద్యాలతో మిక్తకలి
పెదదది, మ రాత మ ర నది. మ రాధిపతే రఖిలం మ రం అని గా
ల గోపాల కృ ని
ా జనమం,
శవం, బాలాం, కమారం, యౌవనం స్హజ కవి పోతనామా ానిచే మ రంగా వరిాంచబడాాయి.
ఓ యమామ నీ మా , కల యో షావ మాయ యో, డేగెన్న, వంటి అనక పదా రతాిల
గని, కృషా ల్మల , గోపికా వృతాతంతా , కాళియ మరదనం, స೬మర గీతా ని ఘటాిలన భక్తత
శృంగారాల స్మిమళితం ఈ స్కంధం. ఈ స్కంధ్యంతం లోని క్తమణీ కలాాణం జగతపసೇసిదధ న మంస೤
రాజం. ఇం లోని పదా మాణికాాలలో మ ి కొనిి :- శ్రీకంఠ చాప ఖ్ండన, వావిం జెలెల ,
పాఠీనమ , చ నీ ప, తడవాడరి, బా ర బా లేవని, ఓ యమామ నీ మా , అమామ
మ ి దినంగ, ఱోల క బ
ి డ , తీ గల కజా, కరాాలంబత, బా ం డీత , కరాావతంసిత,
నలలని వా , షణ సె ల , స഍ణేశా నీ మం భాష , లగిం బ్లలిల . . . ఈ కృషా
కథామృతంలో ఓలలాడద్యం రండ భాగవత సറ లారా, సాహతాాభమా లారా, భకతవరే ాలారా
రండ
దశమ సకంధము - ఉతత ర భాగ్ము
దశమ స్కంధంలో ఉతతరభాగం మా 1300 పద్యాల పెదద స్కంధం. పోతని గా యౌవవన,
ఢ కృ ని
ా కథ , శ్రీ కృ ని
ా స్ంతాన వివరా ని నవి కమమగా వరిాంచా .
ఉష్ణస೩ ా ిల కథ, శమంతక మణి కథ, జ్ఞంబవతీ పరిణయం, నరకా ర వధ ని కథలతో
రస్వంత నది ఈ స్కంధం. ప న్, కొమామ, హార క్తరీట, స్కలారా స్ంవేది, పరవత దవందవం
వంటి పదా రతాిలతో ఒపిప ఉం ంది ఈ స్కంధం. రండ ఈ శ్రీకృష్ణామృత పానంతో తరిద్యదం రండ
జ లారా రండ
ఏకవదశ సకంధము
ఏకాదశ స్కంధంలో స೩ధ్యనంగా య వంశ నాశన , శ్రీకృషా నిరాాణ , ఉదధవ గీత
వివరించబడాాయి. ఒక విధంగా భాగవత కథ ఉపస్ంహారంగా చపపవ ి. అ ుత న వేద్యంత
విషయా అనకం ఇవవబడాాయి. స೩సిదధ న అవ త లక్షణా , 24 మొద నవి
వరిాంచబడాాయి. పరస೫హమ మనంగా వంటి చకకటి పద్యా ఉనాియి ఈ స్కంధంలో. నవ వికచ
స్రసి హ అన స్రవల సీస్ పదా న ఉద్యహరణ పదాంగా డబ ళ్ స೩సిదధ నది.
పరవిద్యా స్ంబంధి అయిన ఈ స్కంధ్యనిి అ ుతంగా బమ్మమర పోతనామా ాల వారి శి ా
బొపపనామా ాల మా గంగన వా తె చేసి అ స೗హంచా .

x
ద్ాిదశ సకంధము
ద్యవదశ స్కంధం తె భాగవతానిక్త ఉపస్ంహారం లాంటిది. 54 పద్యాలతో తె
భాగవతంలో మిక్తకలి చిని స్కంధం. పోతన భాగవతంలోని ఇతర గ్ రచయితలలో, వెలిగందల
నారయ మాస೤మే పోతన సറయ శి ాడ అని గరవంగా స్కంధ్యంత గదాంలో స೩కటించా .
భవిషా త రా ల వివరా , కలి గ వరాన, పరీక్షి త దేహ తాాగం, మారకండేయ చరిస೤, ద్యవదశ
ఆది ాల వివరా చపపబడాాయి. గజ రగాది అన కంద పదాంలో భాగవత భక్తత తతావనిి రిిన
విధం గొపపది. ఏ మృ ండ నౌ నని ఆణి తాం లాంటి పదాం దీనిలోనిదే. భాగవత రాణ
సారం ఇమిడి బమ్మమర పోతనామా ాల వారి శి ా గంగనా ాల వా తె చేసి
అ స೗హంచా .
::చ ంద్యం భాగవతం; బా పడద్యం మనం అందరం : :
భాగవత గణనాధ్యాయి., తె భాగవతం.ఆర్గ్

xi
 మిక – స೩థమ స్కంధ
భాగ్వతం – ప్ురవణం
శ్రీమద్యుగవత మహా రాణం అష్ణిదశ రాణాల లోనిది. అంతే కా కావాస೤యం లోనిది
డ. ం రాణం రించి ద్యద . “ రా అపి నవ ఇత రాణః ”. ఎంతో రాతన నది
అయిా ఉండ; ఎపపటి క స్రికొతతగా పరి ం
త డేది రాణం. స్ర్, స೩తస్ర్, మ ,
మనవంతర , వంశా చరిత రాణానిక్త పంచలక్షణా అంటా కొంద . స్ర్, విస్ర్,
సాాన, పోషణ, ఊ , మనవంతర, ఈశా కథా, నిరోధ, క్తత, ఆస೴యా అని రాణానిక్త
దశలక్షణా అంటా కొంద . వాటిలో స೩ధ్యన నవి మహా రాణా . వీటిలో స೩సిదధ నవి
మతాసೆ, మారకండేయ, భాగవత, భవిషాత్, బపహామండ, సഏహమ, స೫హమ, వరత, వామన, వాయవా, షావ,
వారాహ,అగిి, నారద, పదమ, లింగ, గ డ, రమ, సాకంద యని పద్దనిమిదింటిని (18) అష్ణిదశ
రాణా అంటా . శ్లల. మదవయం, భదవయం, వ స೫స೤యం, వచ షియం. అ, నా, ప, లిం, గ,
, సాకని రాణాని పృథక్ పృథక్త. ఇంకా ఉశన, కపిల, కాళి, స్న కమార, శం , సౌర, దౌరావస్,
నందీయ, నారసింహ, నారదీయ, పారశర, అంగీరస్, భృ స్ంహత, మారీచ, మానవ, వాశిషు, లింగ,
వా రాణ – యని పద్దనిమిదిం టిని (18) అష్ణిదశ ఉప రాణా అంటా . స్మస్త
రాణాల స్ంస్ృతంలో లరచన గావించిన వా , వేద్యల విభాగించిన వా వాాస్
భగవా . అనిిటిలోక్త ఉతతమ న శ్రీమద్యుగవతంలో భగవం ని రించి భాగవ ల రించి
చపపబడంది. అం కే స్దోా క్తత సాధనమిది.
భాగ్వతం - కవవుం
ందవ సాహతాంలో ఖ్ా నవి రామాయణ భారత భాగవతా . వేద్య
నాదిరా ళ అయితే, ఈ కావా స೤యం స్తంభా లాంటివి. రామాయణం ల రచయిత వాల్మమక్త
మహరిు. భారత భాగవతాల ల రచయత వాాస్ భగవా . స೩ధ్యనంగా రామాయణం రా
వంశ రా ల చరిస೤. భారతం చంస೦వంశ ల
ా ది. భాగవతం భగవం ని, భ ల
త రించినది అని
అ క్లవ ి. రామాయణంలో జీవన వి వల స഍ధ్యనాం, భారతంలో ఫలవంత న జీవనానిక్త
స഍ధ్యనాం. భాగవతంలో పారమారాానిక్త స഍ధ్యనాం. అం కే పోతనామా ాలవా స೗ంధ్యరంభం
లోన అనాి .
శ్రీ కైవల్యపదంబుఁజేరుటకునై చంతంచెదన్, లోకర
క్షైకారంభకు, భకతపాల్నకళాసంరంభకున్, దానవో
ద్రేకసతంభకుుఁగేళిలోల్విల్సదృగ్జాల్సంభూతనా
నాకంజాతభవండకుంభకు, మహానందాంగనాడంభకున్.

12
 భాగవతంలో రామాయణ భారత కథ డ చపపబడతాయి. స೩బంధ లక్షణ స్మాలంకృతం,
బ కథారతాిల స్మాహారం భాగవతం. వీటిలో చాలా వాటిక్త యక్తతక స్ం రాత డ
గోచరి ం
త ది. ఈ స్మాహారానిక్త స೤ంగా క మహరిు పరీక్షినమహారా లన స్వరా రజత ద్యరాలతో
చకకగ పేన బడాాయి. మ ర శృంగార మ ర రాగా కలగలసిన రాణమిది. అం కే
మ రాధిపతే రఖిలం మ రం శ్రీకృ ల
ా వారిక్త స೩థమపీఠం వేసా .

వ్వుస భట్ాటరకుడు
ఈ మహా రాణానిి వాాస్మహ ులవా స్ంస్ృతంలో రచించా . వేద్యల విభాగించటం,
మహాభారతానిి రచించిన పిమమట స్మస్త న రాణా ఆ మహా భా డే రచించా . వాటిలో
ఉతృషి నది శ్రీమద్యుగవతం. ఈ ల భాగవత రచనా కాలానిి నిరాయించడం కషిం. ఇది 5000
స్ంవతసరాల కంటె అత రాతన నది అనిది నిరివవాద్యంశం. ఈ ల భాగవతం పనెిం
స్కంధ్యలలో పద్దనిమిదివేల శ్లలకాల బృహద్సೇంధం.

పో తన
అటిి మహాభాగవతానిక్త తె స్తత బమ్మమర పోతన చే ట తె గజ్ఞత అదృషిం. పోతన
గారి స೩ణీత అంటే స೩హతమే, స഍ణిహతమే, పరహతమే. వీ హలం కలం రంటిక్త ప ని
కవి ల తల . కావాకనాక రా లకీయని ఆతామభమానంగల హాలి . తె స్తతలో
ఎనిమిది స్కంధ్య (1, 2, 3, 4 మరి 7, 8, 9, 10 స్కంధ్య ) వీరి కృత అని మిగిలిన 5, 6 స్కంధ్య
గంగన, సింగనల కృత అని, 11 మరి 12 స్కంధ్య నారయ కృత అని ల
ా గా అ క్లవ ి.
తె స్తతలో పనెిం స్కంధ్యలలో ఐ , పది స్కంధ్య రండేసి భాగా గా ఇవవబడాాయి. దీని
రచనా లి పదాగద్యాల మే కలయికతో పండత పామ ల నిదదరిని అలరారి ం
త ంది. 31 రకాల
పదాగదా రీ ల స೩యోగి త మొతతం 9014పదాగదాలలో సాగింది యీ మన్నహర కావాం. ఆ
మహాకవి పోతన జీవితకాలం సു శ 1378 ండ 1460 అని ప పండతోతత లచే
నిరాయింపడనది. వమతా యా న ఆ వేల నియోగి సഏహమణ బమ్మమర వంశంలో టాి .
తన వంశానికా తన జ్ఞతని దేశానిి డ ఉదదరించా . స్ంస్ృత మహాభాగవతానిి స഍ంతీయ
భాష్ణంతీకరణ చేసినవాటిలో వీరిదే స೩స೩థమ నది అంటా . వీరి ఇతర కృ వీరభస೦
విజయ , నారాయణ శతక , భోగినీ దండక . వీటిలో వీరభస೦ విజయం వమతా సార
స೗ంధం. భాగవతమంత స೩సిదధం కాకపోయినా

13
 జగదీశాయ! నమో నమో నవసుధాసంకాశి తంగ్జయ! శ్రీ;
నగనాథాయ! నమో నమో శుభకరానందాయ! వేదారధపా;
రగ వందాయయ! నమో నమో సురనదీరంగతతరంగ్జవళీ;
మకుటాగ్రాయ! నమో నమో మునిమనోమందార! సర్వేశ్ేరా!
లాంటి చోటల వారి కవితా ప తవం స೩ పటం గాన ప ంది. నారాయణ మ టంతో సాగింది
నారాయణ శతకం. భోగినీ దండకం వీరి తలి రచన కా అం బా లో ఉని దండకాలలో ఇదే
తటితలిది అంటా . వీ స్హజ క . వీరి భాగవత రచనా లి చకెకరపాకం ఆపాతమ రమని
మహాపండ పేర్కంటా . పండత పామ ల ని ర మ్మపిప ం
త ది. అలా చపపక్లదగ్
పద్యాలలో ఒకటి. మంద్యర మకరంద నఁ దే . ఇషి న పదాం లేద్య ఇషి న కథనం లేద్య
మొతతం స೗ంధం ఏ నా స్రే విడగా చ క్లవ ి రస్ రాం గాస్వస్ం రాంగా ఉంటాయిఉద్య.
అల ంఠ రం లో పదాం, క్తమణీ కలాాణం, గజేంస೦ మోక్షం ఘటాి . ఇం భాగవతంలోని
ఒక పదా నా రానివా తె వాడేకాదనెడ నా డే నిదరాన . భాగవతంలో కథ ,
శృంగారా , రాగాా , పద్యాలే కా వివిధ విషయాల వివరా , సాహతా స೩సഝయ చాలా
ఉనాియి. వీటిలో పోతన గారి విశిషుత స೩ ుటంగా కనిపి ం
త ది. వీరిది పంచద్యర పాకం
పరమా ుతం. అందకే అనాి క :

ముద్దులుగ్జర భాగవతమున్ రచయంచుచు పంచదారలో

అద్దుతవేమొ గంటము మహాకవిశేఖర! మధ్యమధ్య అ
టలదకు వట్టి గంటమున నట్టిట్టి గీసిన తట్టయాకులో
పద్దుముల్ంద్ద ఈ మధురభావము లెచచటనండ వచుచరా!

ఒక ఖ్ావిషయం మనవిచేసాత . భాగవతం చ కొనట స೩పంచ

ఎక్తకరాల కృషామాచా ా చపిపన మాట అవశా జాపి త ం కొన వలసినవి,
“ఆనంద్య త జీ న పరమాతమ యందలి తనమయ ప న పరి రిత చం టయే
శృంగార . ద్యనిక్త మన స నం , యింసമయ ల యం సీవకరింపబ స೩తబంబమే లౌక్తక
కావాా లలో వరిాంపబ , స్ంసార జీ లలో న భవింపబ శృంగార మనబ అభాస్ .”
ప్రథమ సకందము
ఈ స೩ధమ స్కంధం నిజ్ఞనిక్త భాగవతానిక్త ఉపోద్యాతం లాంటిది. న చ కొని “శ్రీ వలా
పదం . . . .” పదాం ఈ స్కంధ్యరంభంలో మొటిమొదటిది. అలా వలా స഍పితక్త ఈ స೗ంధం అం న

14
భాగవతం అంతటిని చించా మన బమ్మమరవా . ఈ స్కంధ్యనిి ఉపోద్యాత / పరిచయాల
వాడన ంల ంది. ఉపోద్యాతంలో దేవతా త , పాత రచయితల గౌరవించిన తీ ,
స్మకాల్మ ల మనిించిన తీ , భావిక ల ఆశ్శా స అందించిన తీ పోతన వాక్తతతవ
విశిషుత చపపక చ నా
త ియి. “ఇమమ జేశవరాధ ల క్తచిి..” మాన ల అంక్తత మివవ అన
దృఢనిరాయం వాకతపరచి నిజ జీవితంలో ద్యనిని అమ చేసిన మహా భా కనిపిసాత .
“భాగవత ద్లిసి ప ట చిస೤ం ..” అం ఆవిషకరించిన స్వినయ ఆతమవిశావస్ం బ ళ్
స೩శంస్నీయ నది.
భాగవతం అంటే భగవం నిక్త భ ల
త చందిన విషయా చపేపది. “శ్రీ కృష్ణా య షణా..”
అన అ ుత న పదాం ఉని ంత త
త .“ పిపంచి యెగసినఁ....” పదామాణికాం ఉని భీషమ త
త .
“ భీష్ణమ డ..” ఉని న నారాయ ని స్మరి త కృషానిరావణ చపపటం. భాగవతం
అంటేన పారీక్షితం అని పే పడాానిక్త కారణ న పరీక్షి ని
త కి శాపం పం ట ని
ఎ గ
త డ తో విరాజి తో
ల ంది యీ స్కంధం.

వృత్ాతల వ్వరీ ప్ద్ాుల లెకక

మొతతం పదాగదా = 530 + సీస్ం క్తంది తేటగీ 22 + సీస్ం క్తంది ఆటవెల 25; మొతతం
= 577.
వచన = 147 చంపకమాల = 16
కంద పదా = 148 ఉతపలమాల = 50
సీస్ పదా = 47 ఆటవెలది = 22
తేటగీత సీస్ంతో. = 22 తేటగీత =4
మతేతభ = 56 శా ల
ద = 29

సంకలన కరత
మా తలిలతం ఇదద టిి ద్దరిగి పిలలల దండంచి ఎ గని సాతవ . తలిల
వెంకటరతింగా మహా పతసೳత, పరమ ఉతత రా . తంసഩ అ ాత రామయా గా రాషర రివె ా
శాఖ్లో పగోద్యవరి జిలాలలో పనిచేసా . గణితంలో ఉదదం . అనిగా లసಫనారాయణదేవ్
సివిల్ ఇంజనీ . వారి స్దర మ బ దొడాది. మార్దరాకతవం చే టలో ఎనిదగినవా .
చలెల ళ శేష మారి, లక్ష్మి యిదద యి వం శాల పే నిలబ్లటాి అని మంచి పే తె ి నాి .

15
మా రీవ లది కరిణీక వంశ . పితామ చిటిిరా గా మాతామ సాంబశివరా
గా కరణాలే. మామమగా ఇవ రి భాస్కర రా , ఛారి ఎకకంటెం . మా ఫణి క్తరణ్,
భాస్కర క్తరణ్ అని ఇదద చకకటి .

కృతఙ్ఞ తలు
ఈ కృషిక్త ఉపయోగపడన వివిధ స్తక ల రచయిత , స೩ రణకరతల మరి ఈ
కృషిని సాధా చేసిన కం ాట చేసిన హెచ్ సి ఎల్, డెల్, ాస్నిక్ కంపెనీల మరి
స్హకరించి తాస హంచిన మి , ఇతర వా త , అంతరాాల స్ంస్ాల అందరిక్త కృతఙ్ాత .
మా తె భాగవతం అంతరాాల జ్ఞల ఆ ల నిరిమం ట నిరవహం టలలో తమ
అ లా న స్హాయ స్హకారా అందించి సాకారం చేసా . చే నా
త ి . మా ంబ స్ ా
అ లా అనంత స్హకార స్హాయా అందించా . ఇం మిం అంద స్వచఛందంగా
ఉచితంగాసాయంచేసా . ఇటిి సాయా లే ండా ఇలా న అందిం చగ ట సాధాం కా .
ఇలా స్హాయ స్హకారా అందించిన అందరిక్త పే పే నా కృతఙ్ాత .
భాగవత గణనాధ్యాయి. తె భాగవతం.ఆర్గ్

16
 విషయ అ సೕమణి

అవతారిక iii కృ ా భామల డబో ట 193

స೩థమ స్కంధ 1 గరుస్ా ని వి ా రక్షిం ట 204
ఉపోద్యాత 1 పరీక్షి జానమం 209
కృతపత నిరాయ 9 వి రాగమనం 218
స೗ంథకరత వంశ వరాన 16 ధృతరాష్ట్రా ల నిర్మం 227
షషుసೆంత 19 నార ని గాల చనం 236
కథా స഍రంభ 22 యాద ల శలం బ ట 248
మిశారణా వరాన 25 కృషానిరాాణం వి ట 256
శౌనకా ల స೩శిం 32 పాండ ల మహాస೩సాానం 270
కథా చనం 40 పరీక్షి త దిగివజయయాస೤ 279
ఏకవింశతావతార 52 గోవృషభ స్ంవాదం 286
భాగవతం జె ట 64 కలి నిస೗హం 297
వాాస్చింత 71 పరీక్షి త వేటా ట 320
నారద్యగమనం 77 శృంగి శాపం 331
నార ని రవకలప 87 పరీక్షి ని
త స഍యోపవేశం 344
నార నిక్త దే దో ట 99 క ని యాగమనం 355
పది స೤శ్లకం 110 ని మోక్షోపాయం బ గట 361
అశవతాామని తె ిట 120 రిా 362
అశవతాామ గరవ పరిహారం 127 అ బంధ 367
ంత త
త ం ట 136 బమ్మమఱ్ పోతనామాతా వంశవృక్ష 367
ధరమ భీ మని కడ కే ట 150 మిశారణాం - గణన 375
భీషమనిరాాణం 160 మిశారణాం-పద్య 375
ధరమనందన రాజ్ఞాభషేకం 168 మిశారణాంలోని జీవాల గణన 381
గోవిం ని ద్యవరకాగమనం 180

17
 (అ) మిశారణాంలోని జీవాల స్ంఖ్ా అక్షౌహణి వివరణ 386
381 అక్షౌహణి – స్తనాస్ హవిశేష 386
(ఆ) మిశారణాంలోని జీవాల గణన381 వ దే ని భారా 387
అరిషడవరా్ - వివరణ 384 వ దే ని భారా 18మంది. 387
రాగదేవష్ణ - వివర 385 4) మర్క భారా (18) డ కల . 387

18
 శ్రీరామ
ఓం నమోభగవతే వా దేవా

పోతన త భాగవతం
స೩థమ స్కంధ
ఉపోద్యాత
*1-1-శా.
శ్రీ వలా పదం ఁ జే ట చింతంచదన్ లోక ర
స೓కారంభ , భకత పాలన కళా స్ంరంభ న్, ద్యనవో
కస్తంభ ఁ, గేళి లోల విలస్దద గాాల స్ం త నా
నా కంజ్ఞత భవాండ ంభ , మహానంద్యంగనాడంభ న్.
టీక:- శ్రీ = భకర న; వలా = క్తత; పదం న్ = సిాతని; చే ట = పం ట; న్ = క్లస్ ;ఐ
= ఐ; చింతంచదన్ = స഍రిాంచదన్; లోక = లోకా లనిిటిని; రక్ష = రక్షిం టన; ఏక = ఖ్ా న; ఆరంభ =
స్ంకలప ని వా ; న్ = క్త; భకత = భ ల
త ; పాలన = పాలించే; కళా = కళ్ యం ; స్ంరంభ = వేగిరపా
ఉని వా ; న్ = క్తన్; ద్యనవ = రాక్ష ల; ఉ క = ఉ క ; స్తంభ = స഑నపడేలా చేస్త వా ; న్ = క్త; కేళి
= ఆట లం ; లోల = విన్నద్య లం ; విలస్త్ = స೩కాశించే; దృక్ = ల; జ్ఞల = వల ండ; స్ం త=
టిిన; నానా = వివిధ; కంజ్ఞత భవాండ = స೫హామండ ల {కంజ్ఞత భవాండ - కంజ్ఞతభవ (స೫హమ)
అండ , స೫హామండ }; ంభ = ండ (రాశి) తనలో కలిగిన వా ; న్ = క్త; మహా = గొపప; నంద =
నం ని; అంగనా = భారా యొకక; డంభ = కొ ; న్ = న్.
భావ :- స్రవలోకాల స్ంరక్షిం ట అం గటిి స్ంకలపం కల వాడని, భకతజ ల కాపా
టలో మిక్తకలి తందర కల వాడని, రాక్ష ల ఉ కాల అణచేవాడని, విలాస్ంగా స్త తోటే నానా
స೫హామండభాండా స్ృజించే వాడని, మహా మ న నం ని అంగన యొకక మా ని (మహానందం దేహంగా
గల ఆతీమ ని) వలా పద (నీ గాన తపప నాకం వేరే ఉనిక్త లేనంతగా నీలో ఐకాం అయేా పదవిని)
అపేక్షించి స్ద్య స్మరి త ఉంటా .
ఇది తె చేయబడన భాగవత స೗ంథారంభ స഍రానా పదాం. ఈ తె గస్తత బమ్మమర పోతనామా ాల
వా తన మోక్షానికే కా మనందరి మోక్షానిి అపేక్షించి చేసా . ఇది భాగవతానికే కా , తె సాహతీ విశావనికే
మ టాయమాన ంది. ఇషిదేవతా తీ
త , వ త నిరేదశ కల ఈ మన్నజావృతతం మహాభాగవతంలోని ఇతవృతాతని కంతా
అదదం ప ంది. శా ల
ద విసുడత వృతతం ఎ ిక్లడంలో విషయ గాంభీరాత చింపబ తోంది. త
త , నిరేదశాల
పలిక్తంచే పద వినాాస్ం బ ళారా సాధకత, దీరాకాల రమాత సాధి న
త ి చన కావ ి. (అ) శ్రీ వలా పదం జే ట
చింతంచదన్ (ఆ) లోకరస೓కారంభ న్ (ఇ) భకతపాలన కళా స్ంరంభ న్ (ఈ) ద్యనవో క స్తంభ న్ (ఉ) కేళిలోల
విలస్దద గాాల స్ం త నానా కంజ్ఞత భవాండ ంభ న్ (ఊ) మహానంద్యంగనా డంభ న్ అన అ ుత స೩ కాత ఈ
పదాంలో ఆ (6) ఉనాియి. భగవం ని స೩ధ్యన ణా న స్రేవశవరతవ, ధరమ స్ంసాాపకతవ, శిషిరక్షణ పరాయణతవ, షి
 ప్రథమ స్కంధము 2

శిక్షణ చణతవ, విశవకరత తవ, ఆనందమయతావ అన ఆరింటిక్త స೩తీక యివి. (అ) శ్రీ వలా పదం జే ట
చింతంచదన్ అనటంలో మోక్షం క్లస్ం ఉతకంఠి న పరీక్షి త వృతాతంతంతో పా మొతతం భాగవతమే ధవని న
త ిది.
అలాగే స೩థమ స్కంధంలోని నార , భీ మ , ంతీదేవి మొద నవారి కథ , తృతీయ స్కంధంలోని దేవ త
వృతాతంత , చ రా స్కంధంలోని వ చరిసഈ ురి త భగవం ని స్రేవశవరతావనిి ని పి నా
త ియి. ఎం కంటే
వలాానిి అ స೗హంచే అధికారం స్రేవశవ నిక్త మాస೤మే ఉం ంది. (ఆ) లోకరస೓కారంభ న్ అనటంలో హరణాాక్ష
హరణాకశి కంస్ కాలయవనా ల (తృతీయ, స్పతమ, దశమ స్కంధ్య ) స్ంహరించి వారి అతాాచారాల వలల
అస్తవాస్త న లోకానిి ఉదధరించిన భగవం ని ధరమ స్ంసాాప కతవం స్ంసాాపించబడంది.(ఇ) భకతపాలన కళా స్ంరభ న్
అనటంలో భ ల
త పాలించటం భగవం ని కళ్, ఎ డె ఆ ల
త ఆ ంద్యమా అని అ క్షణం
తహతహలా ంటా సావమి అన చన. అలాగే గజేం ణిా కాపాడటానిక్త మహా వి ా ంఠం ంచి
ప గె త వచిిన వృతాతంతం (అషిమ స్కంధం) పరి త భగవం ని శిషి రక్షణ పరాయణతావనిి చా నిది. (ఈ)
ద్యనవో కస్తంభ న్ అనటంతో అషిమ స్కంధంలోని వామనావతారం వాంజక ంది. త వాత మనవంతరంలో ఇం
కావలసిన బలి, వరబలంతో ం గాన స్వరా్నిి ఆసೕమించి ఇంస೦పదం కాంక్షించా . షిశిక్షణచ న సావమి
వామ , ఆ ద్యన వేం ని ఉ కానిక్త పగా్ పటిి స్తంభంప జేయటం ధవనించింది. (ఉ) కేళిలోల... ంభ న్ అనటం
వలల భగవం ని విశవకరత కతావనిి వెలలడంచే రావంశ చంస೦వంశాల చరిస೤ (నవమస్కంధం) ురిస్తంది. సావమి
విలాస్ంగా సബపేప కళ్ళలోల ంచే కద్య స೫హామండా ఉదువిసాతయి. స్ృషిి జ ంది. నిజ్ఞనిక్త సావమి క ళ
రాచం లేగా. ఇంకా శ్రీహరే స೩ధ్యనకరతని దివతీయ స్కంధం ని పిస్తంది. (ఊ) మహా నంద్యంగనా డంభ న్ అనటం
కృషాల్మలా స్రవస్వ న దశమ స్కంధ్యనిక్త, ఆ నంద్యంగన ఆనంద్యనిక్త, మహా ఆనందమే దేహంగా కల స్వ పిక్త స೩తీక.
*1-2-ఉ.
వాలిన భక్తత కెకద నవారిత తాండవ కేళిక్తన్, దయా
శాలిక్త, లిక్తన్, శిఖ్రిజ్ఞ ఖ్ పదమ మ ఖ్ మాలిక్తన్,
బాల శశాంక మౌళిక్తఁ, గపాలిక్త, మనమథ గరవ పరవతో
మలిక్త, నారద్యది ని ఖ్ా మనస్సరసీ హాలిక్తన్.
టీక:- వాలిన = అతశయించిన; భక్తత = భక్తతతో; కెకదన్ = కెకద ; అవారిత = వారింపలేని;
తాండవ = తాండవమన; కేళి = ఆట ఆడే వాని; క్తన్ = క్త; దయాశాలి = దయకలవాడ; క్తన్ = క్త; లి = ల
ధ్యరి; క్తన్ = క్త; శిఖ్రి = పరవ ని; జ్ఞ = సബకయొకక; ఖ్ = ఖ్ అన; పదమ = పద్యమనిక్త; మ ఖ్మాలి
= ా {మ ఖ్మాలిక్తరణ కలవా , ా }; క్తన్ = క్త; బాల = లేత; శశాంక = చం ని
{శశాంకశశ ( ందే ) త కలవా , చం }; మౌళి = శిర సన ధరించిన వా ; క్తన్ = క్త; కపాలి = ఱెఱ
ధరించే వా ; క్తన్ = క్త; మనమథ = మనమ ని; గరవ = గరవమన; పరవత = పరవతానిి; ఉ మలి = ని మలించిన
వా ; క్తన్ = క్త; నారద = నార ; ఆది = మొద న; ని = ని; ఖ్ా = ాల; మనస్ = మన లన;
స్రసీ హ = పద్యమలలోని {స్రసీ హ - స్ర సలో టిినది, పదమం}; అలి = మ్మమద లాంటి వా ; క్తన్ = క్త.
భావ :- అనంత ల్మలాతాండవలో న పరమ శి నిక్త, మిక్తకలి దయ గలవానిక్త, సബ ల
ధ్యరిక్త, పరవతరాజ సബ పారవతీదేవి యొకక ఖ్ పదమం పాలిటి ానిక్త, తల నెలవంక ధరించిన వానిక్త,
 ప్రథమ స్కంధము 3

మ్మడలో ఱెఱల పే ధరించిన వానిక్త, మనమ డ గరవం స్రవం అణిచేసిన వానిక్త, నారద్యది ల మానస్
స్రోవరాలలో విహరించే వానిక్త శిర స వంచి భక్తత రస్సరంగా స೩ణామం చే నా
త ి .
*1-3-ఉ.
ఆతత స్తవఁ జేసెద స్మస్త చరాచర త స్ృషిి వి
జ్ఞాత , భారతీ హృదయ సౌఖ్ా విధ్యత , వేదరాశి ని
రేాత , దేవతా నికర నత ఁ, గలమష ఛేతత న్, నత
సഈత , ధ్యత న్, నిఖిల తాపస్ లోక భస೩ద్యత న్.
టీక:- ఆతత = అతశయ న; స్తవన్ = భక్తతని; చేసెదన్ = చేసెద ; స్మస్త = స్మస్త న; చర =
చర ; అచర = అచర న; త = స഍ ల ; స్ృషిి = స్ృషిించే; విజ్ఞాత = నరపరి; న్ = క్త; భారతీ
= భారతీ దేవి; హృదయ = హృదయానిక్త; సౌఖ్ా = స్ంతోష్ణనిి; విధ్యత = కలిగించేవా ; న్ = క్త; వేద = వేద్యల;
రాశి = స్ హాల ; నిరేాత = ఏరపరిచిన వా ; న్ = క్త; దేవతా = దేవతల; నికర = స్ హ యొకక; నత
= నాయ ; న్ = క్త; కలమష = పాప ల ; ఛేతత = ఛేధించే వా ; న్ = క్త; నత = నమస్కరించే వారిని;
సഈత = రక్షించే వా ; న్ = క్త; ధ్యత = స೫హమ; న్ = క్త;నిఖిల = మొతతం; తాపస్ = తాప ; లోక = అందరిక్త;
భ= భాల ; స೩ద్యత = ఇచేివా ; న్ = క్త.
భావ :- చరాచర స೩పంచానింతా చకకగా స్ృషిించడం నరిినవా , స్రస్వతీదేవిక్త
మన్నరంజకం చే ివా , వేద్యల ననిింటినీ స్మరాంగా స్మ రిినవా , స్మస్త బృంద్యరక బృంద్యనిి
నాయ తీరిిది వా
ద , భ ల
త పాపాల పోకా ి వా , దీనజ ల ఓద్య ివా , తపోధ
లందరికీ భా ఒన ివా ఐనటిి స೫హమదే ణిా న స೴ద్యధభ ల
త తో స్ంస్తవి నా
త ి .
1-4-వ.
అని, నిఖిల వన స೩ధ్యన దేవతా వందనం స్తసి.
టీక:- అని = ఈ విధంగా; నిఖిల = స్మస్త; వన = లోకల ; స೩ధ్యన = ఖ్ా న; దేవతా = దేవత
ల ; వందనం = నమసాకర ; స్తసి = చేసి.
భావ :-ఇలా స్కలలోకపాల న ్ ల
త చే లెతతనమసాకరంచేసిన పిమమట.
*1-5-ఉ.
ఆదర మొపప క్తక నసമ తా హృదయా రాగ స్ం
పాదిక్త, దోషభేదిక్తఁ, స೫పనివిన్నదిక్త, విఘివలిలకా
చేఛదిక్త, మం వాదిక్త, నశేష జగజాన నంద వేదిక్తన్,
మోదకఖ్యదిక్తన్, స్మద షక సాదిక్త, స೩సాదిక్తన్.
 ప్రథమ స్కంధము 4

టీక:- ఆదర = మనిన; ఒపపన్ = ఉటిిపడేలా; కన్=నమసాకర ;ఇ న్ = పెటెిద ;

అసമ = పరవత; తా = సബ; హృదయ = హృదయ; అ రాగ = అ రాగానిి; స్ంపాది = స్ంపాదించినవా ;
క్తన్ = క్త; దోష = పాపాలని; భేది = పోగొటేివా ; క్తన్ = క్త; స೩పని = శరణాగ నభ ల
త ; విన్నది = స్ంతో
ష కలిగిం వా ; క్తన్ = క్త; విఘి = విఘ్నిల; వలిలకా = స్ హ ; చేఛది= నాశన చేస్తవా ;
క్తన్=క్త; మం = మన్నజా గ; వాది = మాటాలడే వా ; క్తన్ = క్త; అశేష = అనక; జగత్ = లోక లందలి; జన
=జ ల ; నంద = ఆనంద ; వేది = కలిగించే వా ; క్తన్ = క్త; మోదక = ఉంసഅ ళ; ఖ్యది = త వా ; క్తన్
= క్త; స్మద = చకకగ; షక = ఎ క; సాది = నడపే వా ; క్తన్ = క్త; స೩సాది = మంచి నిచేి వా ; క్తన్ = క్త.
భావ :- పరవతరా హమవం ని మారత ఉమాదేవి మాతృ మ అన స్ంపద స్ంపాదిం
చిన వా , స్కల పాపాల విరిసిపోయేలా చేస్తవా , శరణాగ ల విన్నద క గజే వా .
స్మస్త విఘ్నిలన బంధనా ఛేదిం వా , మం ల మ రంగా భాషించేవా .అఖిల లోకవా అంద
ర విశేష స్ంతోష్ణనిి స೩సాదిం వా , ఉంసഅ ల ఆరగిం వా . మదించిన షకరా మిక్తకలి
స్ంతోషంగా అధిరోహంచి విహరిం వా , భా స೩సాదిం వా ఐన వినాయ న చకకటి మనిన
లతో నమస్కరి నా
త ి .
*1-6-ఉ.
క్షోణితలం నన్ స్ఁకఁగ క్తక తం కత
ణిక్తఁ, జంచరీక చయ ందరవేణిక్త, రక్షితామర
ణిక్తఁ, దోయజ్ఞతభవ చితత వశ్శకర క వాణిక్తన్,
వాణిక్త. నక్షద్యమ క వారిజ స్తక రమా పాణిక్తన్.
టీక:- క్షోణితలం నన్ = నల ; = లలాట ; స్ఁకఁగన్ = ఆనలా; క్తక = నమస్కరించి;
తం న్ = త
త సాత ; కత = ఇస్క తనెిల లాంటి; ణి = పి గలామ్మ; క్తన్= ; చంచరీక = మ్మమ
దల; చయ = ం లాంటి; ందర = అంద న; వేణి = ి గలామ్మ; క్తన్ = ; రక్షిత = రక్షింపబడే; అమర
= దేవతల; ణి = స్ హ గలామ్మ; క్తన్ = క్త; తోయజ్ఞతభవ = నీటిలో టిిన(పదమం) ద్యనిలో టిిన వాని
(స೫హమ) యొకక; చితత = మన ; వశ్శకరణ = వశ్శకరిం క్లగల; ఏక = అస్హాయ ర; వాణి = వా కగలామ్మ;
క్తన్= క్త; వాణి = స్రస్వతీదేవి; క్తన్ = క్త; అక్ష = స్పటిక ల; ద్యమ =మాల; క=రామచి క; వారిజ = తామర
వ; స్తక = స్తక ; రమా = అందంగా; పాణి = చేత ధరించినామ్మ; క్తన్ =క్త.
భావ :- నల నె ి తాకేలా సాగిలపడ క్తక, కత ణీ, చ లవాణీ, అలినీలవేణీ
ఐన వాణిని స్ ితసాత . ధ వరిుంచే ందర మార ల
త తో అరవిందభ ని అంతరంగానిి
ఆకరిుంచే సౌందరారాశిని; కటాక్ష వీక్షణాలతో ర నికరానిి కనికరించే క ణామయిని; ఒక చేతలో అక్షమాల,
ఇంక్ల చేతలో రాచి క, వేర్క చేతలో తామర వ, మరో చేతలో స్తకం చిటగా ధరించే ఆ తలిలని స్ద్య
స్ం త
త సాత .
 ప్రథమ స్కంధము 5

*1-7-శా.
టిం టి, శరం నన్ మొలవ, నంభోయానపాస೤ం నన్
నెటిం గల్ , గాళిఁ గొలవ , రాణింపన్ దొరంకొంటి, మీఁ
ద్టేి వెంటఁ జరిం ఁ దతసరణి నా కీవమమ యో! యమమ! మేల్
ప న్
ి నా క మమమ, నమిమతఁ మీ సഏహ్మమ! దయాంభోనిధీ!
టీక:- టిన్ = టిలో; టి = టి లే (వాల్మమక్తని కా ); శరం నన్ = ర ప
ల దలో (బాణ
అన పదం గల పే తో); మొలవ = టి లే ( స೫ హమ ాడ కా , బా డ కా ) {పాఠంతరం –
టిం టిశిరం న్ మొ వ=శిర సమీద టి టిి ఉనివాడ కా (వాల్మమక్తని కా )}; అంభస్ = జల;
యాన = స೩యాణ; పాస೤ం నన్ = సాధన లో - పడవలో; నెటిన్ = యద్యరాా నిక్త; కల్ = టి లే (వాా ని
కా ); కాళిన్ = కాళి; కొలవ = ఆరాధించ (కాళిద్య కా ); రాణింపన్ = రాణ (భాగవత) రచనక్త;
దొరంకొని = కొని; ఉంటిని = ఉనాి ; మీఁ = ం చపిపన; ఎటేి = అ వంటి వారి; వెంటన్ =
పదధతన; చరిం న్ = న సాత ; తత్ = ఆ; స్రణి = విధ ; నా = నా ; ఈ = ఇ వ ; అమమ = తల్మల;
ఓ = ఓ; అమమ = అమమ; మేల్ = మంచి; ప న్
ి = ద ిగా; నా = నా ; అ = ఉం ; అమమ = తల్మల;
నమిమతన్ = (నిని) నమొమకొంటిని; మీ = మా; సഏహ్మమ = స్రస్వతీదేవీ {స೫హమ – స೫హమ దే ని భారా, స్రస్వత};
దయ = దయ ; అంభోనిధీ = స్ స೦మా.
భావ :- అందరిని టిించే స೫హమదే ని అరాాంగీ! స్రస్వతీదేవి! *న టిలో టిిన వాల్మమక్తని
కా ; బాణం ంచి వచిిన పే కలిగిన బా డ కా (ర ప
ల దలో టిిన స೫హమ ాడ కా );
పడవలో టిిన వాా డ కా ; కాళీమాత కొలిచిన కాళిద్య ని కా ; కాని మాతా! ఈ భాగవత రాణ
రచన డ వారి లాగే గంభీరంగా చేయాలని నాి . దీనిని డ వారి రచనల వలెనె శాశవతంగా
ఉండేలా అ స೗హం తల్మల! నిని న మ నాినమామ. న ి అ ాతతమ మార్ంలో నడపిం . దయామయీ!
{*‘ టిం టిశిరం నన్ మొలవ’ అన పాఠాంతరం స೩కారం టిలో టిి శిర సన టి టిిన వాల్మమక్తని కా }
*1-8-ఉ.
శారదనీరదేం , ఘనసార, పటీర, మరాళ్, మలిలకా
హార, ష్ణర, ఫేన, రజతాచల, కాశ, ఫణీశ, ంద, మం
ద్యర, ధ్యపయోధి, సితతామర, సామరవాహనీ భా
కారత నొ ని ి మదిఁ గానఁగ నెనిఁ గ ,్ భారతీ!
టీక:- శారద = శరదృ ; నీరద = మేఘ ; ఇం = చం ; ఘనసార = క పరం; పటీర =
మంచిగంధం; మరాళ్ = హంస్; మలిలకా = మలిల వల; హార = దండ; ష్ణర = మం ; ఫేన = ; రజత
= వెండ; అచల = కొండ; కాశ = ర ల వ ; ఫణీశ = ఆదిశే ; ంద = అడవిమలెల; మంద్యర = కలపవృక్ష
; ధ్య = పాల; పయోనిధి = స్ స೦ ; సిత = తెలలని; తామరస్ = తామర వ; అమర వాహనీ = ఆకాశ
 ప్రథమ స్కంధము 6

గంగ {అమర వాహని – అమర (దేవతల) వాహనీ (నది) – ఆకాశగంగ}; భ= భకర న; ఆకారతన్ =
ఆకార తో; ఒ = అమ ; ని ి = ని ి; మదిన్ = మదిలో; కానగ = ట; ఎని =ఎ ;క ్=
క ంది; భారతీ = స్రస్వతీదేవీ.
భావ :- భారతీదేవి! తెలలని కాం వెలిలవిరస్త శరతాకల మేఘ్న , శరదృ చంస೦బంబం,
పచిక పరం, మంచిగంధం, రాజహంస్ , జ్ఞజి ల దండ , రిస్త మం , తెలలని , వెండకొండ,
ర ల , ఆదిశే , మలెల , కలపవృక్షం, పాలస్ స೦ం, తెలలతామర , ఆకాశగంగా నీ ఉజాసೋల
భంకర ఆకారానిక్త ఉపమానా మాస೤మే కదమామ. అంతటి స్వచఛ ధవళ్ ందర రిత న నీ దరానం
క ిలార మన దీర ఎని అ స೗హసాత తల్మల!
*1-9-ఉ.
అంబ, నవాం జోజాసೋలకరాం జ, శారదచంస೦చంసമకా
డంబర చా రిత, స೩కట ుట షణ రతిదీపికా
ంబత దిగివభాగ, త క్తత వివికత నిజస೩భావ, భా
వాంబరవీధి వి తవిహారిణి, నన్ గృపఁ భారతీ!
టీక:- అంబ = తల్మల; నవ = అ డే టిిన; అం జ = పదమ లతో; ఉజవల = స೩కాశి న
త ి; కర = చే
లన; అం జ = పదమ కలద్యన; శారద = శరదృ లోని; చంస೦ = చం ని; చంసമక = వెనెిల; ఆడంబర
= డా గల; చా = అంద న; రిత = స్వ ప కలద్యనా; స೩కట = స೩కాశించే; ుట = కొట్టిచిిన ల కన
బడెడ; షణ = ఆభరణాల లోని; రతి = రతాిల; దీపికా = కాంత; ంబత = స్ప శిం ; దిక్ = ది కల; విభాగ
= విభాగా నిద్యనా; త = వేద; క్తత = ల
త చే; వివికత = వెలలడంపబడన; నిజ = స్వంత; స೩భావ = స೩భా
వ కలద్యనా; భావ = భావాలన; అంబర = ఆకాశ; వీధి = వీధిలో; వి త = విస్త త గా; విహారిణి = విహరించే
ద్యనా; నన్ = న ి; కృప = దయ; అన్ = తో; = అ స೗హం ; భారతీ = స్రస్వతీదేవీ.
భావ :-తల్మల! వికాస్ స೩కాశాలక్త స೩తీకగా అ డే వెలిల వి న
త ి పదమం అలంకరించిన హస్తంతో,
శరచిం ని వెనెిల వికాసానిక్త చలలదనానిక్త అ ప న శేవత స్వ పం తో, విజ్ఞాన స్వ పా
దిగిదగంతా స్రవం వెలిగి న
త ి ఆభరణాల లోని మణి మాణికాాల కాం లతో, వేద త వెలలడచేస్త సీవయ
స೩భావంతో, ఉతతమతమ భావాల పరంపరలలో విస్త తంగా విహారి ం
త డే భారతీదేవి! నీ దయా రిత
దృ కలతో అ స೗హంచమామ!
*1-10-ఉ.
అమమలఁ గనియమమ, రమమల ల టమమ, చాలఁ బ్ల
దదమమ, రా లమమ క పాఱ్డ చిిన యమమ, త ి లో
నమిమన వే పటమమల మన మల ండెడ యమమ, ర్, మా
యమమ, కృపాబధ యి ిత మహతతసೋకవితవ ప తవ స్ంపదల్.
 ప్రథమ స్కంధము 7

టీక:- అమమలన్ = అమమల (స్పత మాతృక ); కని = కని వంటి (కంటె గొపప న); అమమ = తలిల;
= ్ { అమమ - లక్ష్మి స్రస్వత పారవత}; అమమల = అమమలక్త; ల = ల న;
అమమ = అమమ; చాలన్ = చాలా; పెదద = పెదద; అమమ = అమమ; రా ల = ాల యొకక { రా – ర
(దేవతల) అ (శ ), రాక్ష , ా }; అమమ = తలిల; క =క ; ఆఱ్డ చిిన = ఃఖ్పెటిిన,
వారధ చేసిన; అమమ = అమమ; త ి = తన ; లోన్ = మన లోపల; నమిమన = నమిమన; వే ప = దేవతల; అమమల
=త ల
ల ; మన మల = మన లలో; ఉండెడ = ఉండే; అమమ = అమమ; ర్ = రా్దేవి; మా = మా; అమమ = అమమ;
కృప = దయా; అబధ = స్ స೦ తో; ఇ ిత = ఇ ిగాక; మహతతసೋ = గొపప న; కవితవ = కవితవంలో; ప తవ =
ప తవమన; స్ంపదల్ = స్ంపద .
భావ :- రా్దేవి త ల లందరిక్త తలిల; స్పతమాతృకల కనితలిల; లోలకాల ల న లక్ష్మి
స్రస్వత పారవ ల ల న తలిల; అంద అమమల కనాి అధి రా న గొపపతలిల; ాల నాశన
చేసి వారి తలిల న దిత క లో ఃఖ్ చే రిిన తలిల; న మ ని దేవతామత ల
ల నిం మన లలో
నివసించే తలిల; అయిన మా అమమ దయాస్ సമ అయి ఈ మహాభాగవత తె స೩ణీత మం కవితవంలో
మహతవ , ప తవ ల స్మృదిధగా స೩సాదిం గాక.
*1-11-మ.
హరిక్తం బటి దేవి, నెి ల వరాం ఁ బ్లనిికక, చం
తోఁ ి , భారతీ గిరి తల్ తో నా ఁబోఁడ, తా
మరలం ండెడ దదరా , జగ ల్ మనిిం నిలాల , భా
రతన్ లే వా తలిల, సిరి యి ిన్ నితాకలాాణ ల్.
టీక:- హరి = వి ా రిత; క్తన్ = క్త; పటి = పటి ; దేవి = రాణి; నెి ల = ణా ల; =
పో ; అరాం = స్ంపదల ; పెన్ = పెదద; ఇకక = నిలయ ; చం = చం డక్త; తోన్ = తో కలిసి - తోడ;
ి = టిినది; భారతీ = స్రస్వత; గిరి తల్ = పరవత సബల (పారవత); తోన్ = తో కలిసి; ఆ = ఆడే; ఁన్
= ; పోడ = పోలినది - సీర; తామర = పదమ ల; అం న్ = లో; ఉండెడ = ఉండే; ద=
మన్నజా గ ఉని; ఆ = సీర; జగ ల్ = లోకా ; మనిిం = గౌరవించే; ఇ ల = గృహ న ;ఆ = సీర;
భా రతన్ = (తన) స೩కాశ వలన; లే = దరిసഊల ; వా = పోగొటేి; తలిల = అమమ; సిరి = లక్ష్మి; ఇ ిన్
= ఇ ిగాక; నితా = నితా న; కలాాణ ల్ = భ .
భావ :- దేవాదిదే న శ్రీహరి పటి దేవి శ్రీదేవి; రాశి పోసిన ణాా గటిిన ణావత;
సిరిస్ంపదల పెనిిధి; చందమామ గారాల చలెల ; వాణితో పారవతీదేవితో సുడంచే బోణి;
అరవింద్య మందిరంగా గల జవరా ; అఖిలలోకాల ఆరా ారా న అ ిలమిని; చలలని లతో
భ ల
త ద్యరిసഊానిి పటాపంచ చేస్త బంగా తలిల; ఆ శ్రీమహాలక్ష్మి నితాకలాాణా అ స೗హం గాక.
 ప్రథమ స్కంధము 8

1-12-వ.
అని యిషిదేవతలం జింతంచి, దినకర మార స೩ లం దలంచి, స೩థమ కవితా
విరచన విద్యావిలాసాతరేక్త వాల్మమక్త తయించి, హయ సൃవద జకర పరిమిళిత నిగమ
నివహ విభాగ నిరాయ ని ణతా స్ లాల న వాా న క్తక, శ్రీమహాభాగవత
కథా ధ్యరస్ స೩యోగిక్త కయోగిక్త నమస్కరించి, మృ మ రవచన వర్ పలలవిత
సాా న న్ బా న ం స೫ణమిలిల, కతపయ శ్లలక స్మోమదిత మ నభనం
దించి, మహాకావాకరణ కళావిలా ం గాళి ద్య ం గొనియాడ, కవి కమల రవిన్
భారవిన్ బొగడ, విదళితా మా వి తంచి, యాంస೧కవితాగౌరవజనమన్నహరి
ననియ రిం వారం స్తసి, హరిహర చరణారవిందవందనాభలాషిం దికకమనీ
షిన్ షించి, మఱి నితర రవ కవిజన స్ంభావనం గావించి, వరతమాన
క ల ం సളయం వలిక్త, భావి క ల బ కరించి, భయకావాకరణ దస೑ండ .
టీక:- అని = ఈ విధంగా; ఇషి = ఇషి న; దేవతలన్ = దేవతల ; చింతంచి = తల కొని; దిన =
దిన న ; కర = కారణ న - ా ; మార = మారసావమి; స೩ లన్ = మొదల ాల ;
తలంచి = తల కొని; స೩థమ = మొటిమొదటి; కవితా= కవితవ ; విరచన = రచించే; విద్యా = న ప అన;
విలాస్ = ఆటలో; అతరేక్త = ఉతత ; వాల్మమక్తన్ = వాల్మమక్తని; తయించి = త
త ంచి; హయసൃవ =
హయసൃ డన; ద జ = ద్యన ని; కర = చేతతో; పరిమిళిత = కలగా లగ చే.యబడా; నిగమ = వేద; నివహ
= రాశిని; విభాగ = విభజిం ట వలసిన; నిరాయ = నియమాల; ని ణతా = ణా సాధనలో; స్ లాల =
మంచి ఉలాలస్ గలవా ; న్ =క్త; వాా న =వాా లవారి; న్=క్త; క్తక= నమస్కరించి; శ్రీ =
భస೩థ న; మహా = గొపప; భాగవత = భాగవత అన; కథా = కథ అన; ధ్య = అమృత స഍య న; రస్ =
రసాయనానిి; స೩యోగి = స೩యోగించినవా ; క్తన్ = క్త; క= డన; యోగి = యోగి; క్తన్ = క్త; నమస్కరించి
= నమస్కరించి; మృ = మృ న (లాలితా న); మ ర = తీయ న; వచన = మాటల; వర్ = మాలికలచే;
పలలవిత = చి రించిన; సాా = రా ల కలిగినవా ; న్ = క్త; బా = బా ; న్ = క్త; స೩ణమిలిల =
నమస్కరించి; కతపయ = ఎనిదగిన; శ్లలక = శ్లలకాలతో; స్మోమదిత = స్ంతోష పెటి బడన; న్ = పండ
కలవాని; మ న్ = మ ని; అభనందించి = పగిడ; మహా = గొపప; కావా =వాాల ; కరణ = రచించే;
కళా = కళ్లో; విలా న్ = నరపరిని; కాళిద్య న్ = కాళిద్య ని; కొనియాడ = పగిడ; కవి = క లన; కమల =
పద్యమలక్త; రవిన్ = ా నవా ని; భారవిన్ = భారవిని; పగడ = కీరితంచి; విదళిత = ని మలింపబడా; అ
= పాపా కలవాడని; మా న్ = మా ని; వి తంచి = పగిడ; ఆంస೧ = తె ; కవితా = సాహతాంమీద;
గౌరవ = గౌరవ ని; జన = జ ల; మనస్ = మన సల ; హారిన్ = ఆకరిుంచినవాని; ననియ = ననియ;
రిన్ = పండ క్త; = చే ; వార న్ = జోడం ట; స్తసి = చేసి; హరిహర = హరిహ నియొకక -
హరి హ ల; చరణ = పాద్యలన; అరవింద = పద్యమలక్త; వందన = నమస్కరించే; అభలాషిన్ =
అభలాషగలవాడనిని; తకక = తకకన అన; మనీషిన్ = స೩తభాశాలిని; షించి = పగిడ; మఱి = ఇంక ;
 ప్రథమ స్కంధము 9

ఇతర = ఇతర న; రవ = ం తర ; కవి = క ల; జన = స్ హ న ; స్ంభావనం = గౌరవాభవా

ద ; కావించి = చేసి; వరతమాన = ఈనాటి; క ల = క ల; న్ = ; సറయం = సറయ క న గా
ల ;
పలిక్త = చపిప - అభనందించి; భావి = భవిషా కాల ; క లన్ = క ల ; బ కరించి = గౌరవించి; ఉభయ
= రం రకా న; కావా = కావా ల ; కరణ = రచిం టలో; దస೑ండన్ = సామరాసೆ కలవాడని; ఐ = అయి.
భావ :- ఇలా ఇషిదేవత లందరినీ త
త ంచి. రాభగవా డని, మారసావమిని స్మరిం
నాి . ం గా కవితాస్రస్వత విలాస్ వినాాసాల వెలయింప జేసిన వాల్మమక్త మహ ుల వారిక్త వందనం
చే నా
త ి . హయసൃవా ని చేతలో పడ చి కపడన వేద స్ హానిి మొకకపోని ఓ పతో, న పతో
చకకదిదిదన వాాస్ భగవా ల వారిక్త వంగి నమస్కరి నా
త ి . శ్రీ మహాభాగవతకథ అన ధ్యరసానిి పంచి
పెటిిన కయోగిక్త తలవంచి నమస్కరి నా
త ి . అనంతరం తన మ్మతత న తయా న ప ల లతో
శిలలిి తం చి రింపజేసిన బాణకవిక్త స೩ణామం చే నా
త ి . ఎనిదగిన కొనిి శ్లలకాలతోన భగవా న
భాస్క ణిా స೩స్ ిణిా చేసికొని మ రకవిని అభనంది నా
త ి . మహాకావాాల నిరిమంచే కళ్లో ఆరితేరిన
కవి చం కాళిద్య ని వారం చే నా
త ి . క ల హృదయాల దో ని ననియ భటాిర ని
త
త నా
త ి . హరిహరనా ని చరణారవింద్యల ఆనంద్యతశయంతో క ని తకకనాచా ాని
కొనియా నాి . తక్తకన రవక లందరిని మనసారా భావించి స్ంభావి నా
త ి . ఈనాటి క లందరిని
అభనంది నా
త ి . ం తరాలలో రాబోయే క లందరికీ భం ప నాి . ఆంస೧ స్ంస్ృత
ఉభయ భాషలలో గదాపద్యాల (చం ) కావాా రచించే ణాం అలవ ి నాి .

కృతపత నిరాయ

*1-13-ఉ.
ఇమమ జేశవరాధ ల క్తచిి, రం వాహనం న్
సొ మ ఁ గొనిి ికొని, చొక్తక, శరీర వాసి కా చే
స్మ్మమట లం బడక స్మమతతో హరి క్తచిి చపెప నీ
బమ్మమర పోతరాజొకఁ భాగవతం జగదిధతం గన్.
టీక:- ఈ = ఈ; మ జ = మా ల ; ఈశవర = రా లలో; అధ ల = అధ ల; న్ = ;
ఇచిి = అంక్తతమిచిి; రం = ఊ ళ; వాహనం న్ = స೩యాణ సాధన ; సొ మ న్ = ధనం;
కొనిి = మొద న కొనిిటిని; ికొని = తీ కొని; చొక్తక = అలసిపోయి; శరీర = శరీర ; వాసి = వదలి;
కా =య డ; చేన్ = చేత; స్మ్మమట = తత; లన్ = ద్బబ ; పడక = తన ండ; స్మమత = ఇషి; తోన్ =
రవక గా, కలిగి; హరి = హరి; క్తన్ = క్త; ఇచిి = ఇచిి; చపెపన్ = చపెప ; ఈ = ఈ; బమ్మమర = బమ్మమర వంశ ;
పోతరా = పోతన అన స్మ ధ ; ఒకఁ = అనబడేవా ఒక ; భాగవతం న్ = భాగవత ; జగత్
= లోకానిక్త; హతం గన్ = మే స్మ న గా
ల .
 ప్రథమ స్కంధము 10

భావ :- విశవ య స స్మ రాిలన స్ంకలపంతో స్మరధంగా సഗసిన భాగవతానిి మానవ

మాతృ మాస೤మే అయినటిి రా లెవరిక్త ఇవవటానిక్త మన స ఏమాస೤ం అంగీకరించటం లే . అలా చేసి
ఊ ,ల అస೗హారా హారా వ త వాహనా లాంటివి ఏవేవో తీ కొని, ఆ ఖ్య లలో మరచి ఈ లోకంలో
అ భవించినా, మరణించాక నరకంలో యమధరమరా వేస్త శిక్షలన తతద్బబ తపపవని తె . అం కే
బమమర పోతరా అన న చకకగా ఆలోచిం కొని మన ురితగా అతపవిస೤ స೗ంథ న భాగవతానిి
భగవం న ఆ శ్రీహరికే స్మరిపంచా .

*1-14-తే.
చే లారంగ శి నిఁ జింపఁడేని,
న్న నొవవంగ హరికీరిత వఁడేని,
దయ స్తాం లో గాఁ దలఁపఁడేనిఁ,
గ గ నటిక్తఁ ద ల
ల క ఁ జే .
టీక:- చే = చే ; ఆరంగ = నిం గ; శి ని = శి డని; జింపఁ = జింపని వా ;
ఏని = ఐతే; న్న = న్న ; నొవవంగ = నొపెపటేిలా; హరి = వి ా యొకక; కీరిత = స೴వణ ; వఁ =
ప క ; ఏని = ఐతే; దయ = దయ మఱి ; స్తాం = స్తా ; లో గాన్ = క న ;ల
తలఁపఁడేనిన్ = ఎంచకపోతే; క గన్ = ట
ి ; ఏటి = ఎం ల; క్తన్ = ;త ల
ల = వారి త ల
ల యొకక;
క =క ; చే = చడ ట .
భావ :- ఈ లోకంలో జనిమంచిన స೩త ఒకక చే లారా శి ణిా జించాలి, న్నరారా కేశ ణిా
కీరితంచాలి, స్తాం క ణ మొద న స్ ణా
్ ల అలవ ిక్లవాలి. అలా చేయని నిరాు ా ఈ లోకంలో
టిటం దేనిక్త తలిల క చడగొటిటం దేనిక్త

1-15-వ.
అని మఱి మదీయ రవజనమ స్హస೶స్ంచితతపఃఫలం న శ్రీమనాిరాయణ
కథా స೩పంచవిరచనా హ ండ , యొకక రాకా నిశాకాలం న స్మోపరా
గం రాకఁ గని, స్జానా మతం న నస೬ంకష స೬ స్ ం
త గ భంగ య
గంగ ంజని, ం లిడవెడలి, మహనీయమం ల లినతలం న మహేశవర
ధ్యానం స్త ఁ, గించి నీమలిత లోచ ండ ని యెడ.
టీక:- అని = అని పలిక్త; మఱి న్ = ఇంకా; మదీయ = నాయొకక; రవ = సഝత ; జనమ = జనమ ;
స్హస೶ = వేలకొల ల లో ; స్ంచిత = స్ంపాదించిన; తపః = తప సల యొకక; ఫలం న = ఫలిత
వలన ; శ్రీమన్ = శ్లభనకర న; నారాయణ = హరియొకక; కథా = కథల; స೩పంచ = మొతతం స్ హానిి;
 ప్రథమ స్కంధము 11

విరచనా = రచించాలన; హ ండ = బల్మయ న క్లరికగల వాడ ; ఐ = అయి; ఒకక = ఒక; రాకా =

పౌరామి నాటి; నిశా = రాసബ; కాలం న = కాలంలో; స్మ = చంస೦; ఉపరాగం = స೗హణ ; రాకన్ =
వ ంత దని; కని = తెలిసికొని; స్జాన = స్జా ల; అ మతం న = అ మతతో; అస೬ంకష = ఆకాశ ; కష
= ఒర కనలా; స೬ = స೬ న; స్ ం
త గ = పెదద; భంగ = అల కలది; అ = అ ; గంగ = గంగానది;
న్ = క్త; చని = వెళిళ; ం = ట - సాిన ; ఇడ = చేసి; వెడలి = బయట వచిి; మహనీయ
= గొపప న; మం ల = మన్నహర న; లిన = ఇ కతనెిల; తలం న = గ మీ
ి ద; మహేశవర = శి ని;
ధ్యానం = ధ్యానం; స్త న్ = చే ;త క్తంచిత్ = కొంచ ; ఉనీమలిత = తెరచిన; లోచ ండ =
క ి గలవాడ ; ఐ = అయి; ఉని = ఉని వంటి; ఎడ = స్మయ లో.
భావ :-వేల వేల జనమ ఎతత డబ్ల ి ని నా తప స పండంది. నా హృదయంలో శ్రీమనాిరాయణ
దే ని ణాకథల విస్తరించి రచించాలన హలం నిండంది. ఒక నిమి రాసബ చంస೦స೗హణం ఉంది.
అవాళ్ చందమామ నిం గా ఉనాి . పం వెనెిల నా
త ియి. పెదదల అ జా పంది ఆకాశానింటే
ఉ ం
త గ తరంగాలతో పంగి స೩వహ న
త ి గౌతమీగంగ వెళాల . ఆ నదిలో సాినం చేసి వచిి ఒక తెలలని
ఇ క తనెిమీద పరమశి ణిా ధ్యాని త అరధనిమీలిత నసഈలతో ినాి . అ ....

1-16-సీ.
మ్మ ఁ చంగట ని మేఘం వడ-
విద చంగట ండ నొ వాఁ ,
చంస೦మండల ధ్యసారం పోలిక-
ఖ్ నఁ జి న వ మొల వాఁ ,
వల్మల త తమాల వ మతీజ భంగిఁ-
బ వి ల ఁ నఁబరఁ వాఁ ,
నీలనగాస೗ స్నిిహత భా ని భంగి-
ఘన క్తరీట దలఁ గ వాఁ ,
1-16.1-ఆ.
ండరీక గ ఁ బో క ిల వాఁ ,
వెడఁద ర వాఁ , వి లభస೦
రితవాఁ , రాజ ాఁ డొకక ఁ నా
క ిఁగవ నె రఁ గానఁబడయె.
 ప్రథమ స్కంధము 12

టీక:- మ్మ ఁ = మ్మ తీగ; చంగటన్ = స೩కకన; ఉని = ఉని వంటి; మేఘం = మ బల;
వడన్ = విధంగా; ఉవిద = సీర (భారా), లక్ష్మి; చంగట = దగ్ఱ్; ఉండన్ = ఉండగా; ఒ = చకకగ యండెడ; వా
= వా ; చంస೦ = చంస೦; మండల = బంబ ; ధ్య = వెనెిల; సారం = వె ; పోలిక = వలె; ఖ్ న=
ఖ్ లో; చి న వ = చి న వ; మొల = వెల - స೩కాశిం ; వాఁ = వా ; వల్మల త=
లతీగతో డన; తమాల = గా ; వ మతీ = మిని; జ = టిినది - చ ;ి భంగిన్ = వలె; ప =
బలిషి న; వి ల = వి ;ల ఁ నన్ = జ న; పరఁ = స೩వరితలే;ల వాఁ = వా ; నీల = నీల; నగ = గిరి;
అస೗ = శిఖ్ర ; స్నిిహత = స్మీపంగా ని; భా ని = ాడ; భంగిన్ = లాగ; ఘన = గొపప; క్తరీట =
క్తరీట ; తలన్ = తల న; క = కల; వాఁ = వా ;
ండరీక = పదమ ల, తెలలతామరల; గ = జంట; పో = వంటి; క ిల = క ళకల; వాఁ = వా ; వెడఁద =
విశాల న; ఉర = వక్ష గల; వాఁ = వా ; వి ల = విసాతర న; భస೦ = భలక్షణ ల; రిత = ఆకార గల;
వాఁ = వా ; రాజ = రా లలో; ాఁ = ఖ్ా నవా ; ఒకక ఁ = ఒక ; నా = నాయొకక; క ిన్ = కళ్ళ; గవ
= జంట; న్ = ; ఎ రన్ = ఎ రగ; కానఁబడయె = సాక్షతకరించ ;

భావ :- ఆ స్మయంలో రాజశేఖ్ ఒక నా కళ్ళ ం సాక్షాతకరించా . మేఘం

స೩కకన మ్మ లాగ ఆయన స೩కకన ఒక సీర రిత ఉంది. చంస೦ మండలంలోంచి రిస్త అమృత ధ్యరలా ఆయన
ఖ్ంలో మందహాస్ం చిం ఉంది. కా గవృక్షానిి కొ
ి ని తీగలా ఆయన జ్ఞస೻న ధ స
లా తోంది. నీలగిరి శిఖ్రాన స೩కాశించే భా బంబంలాగ ఆయన శిర స క్తరీటం విరాజి ల ఉంది. ఈ
విధంగా విరిసిన తెలల తామరరే లవంటి క ిలతో, విశాల న వక్షస్ాలంతో, విశవమంగళ్ స్వ పంతో, ఆ
రాజ ు నా కటెి ట క విం చేసా .

1-17-వ.
ఏ నా రాజశేఖ్ ం దేఱి చి భాషింప యతిం స్త నెడ నతఁ ద్య,
”రామభ ండ మనాిమాంక్తతం గా శ్రీమహాభాగవ తం ఁ ద్ ం
స్త ; నీ భవబంధం ద్ "నని, యానతచిి తరోహ ం డయిన,
స్ నీమలిత నయ ండ వెఱ్ఁ పడ చితతం న.
టీక:- ఏ = న ; ఆ = ఆయొకక; రాజ = రా లలో; శేఖ్ న్ = ని
ు - మహారా ని; తేఱి =
తేరిపార; చి = చి; భాషింప = మాటాల ట ; యతిం = స೩యతిం; స్త = చే న
త ి; ఎడ =
స్మయంలో; అతఁ = అత ; తాన్ = త ; రామభ ండ = రామభ ండనని ; మన్ = నాయొకక; నామ
= పే న ; అంక్తతం గా = అంక్తత గా; శ్రీ = శ్రీ; మహా = మహా; భాగవతం న్ = భాగవత ; తె ం
= తె లోక్త (అ వాద ); చే = చే ; నీ = నీ ; భవ = స్ంసార వలన; బంధం =
బంధన ; తె = తె తాయి; అని = అని; ఆనత = ఆజా; ఇచిి = వేసి; తరోహ ం = మాయ ;
అయిన = అవవగా; స్ నీమలిత = బాగాతెరచిన; నయ ండ = క ళగలవాడ ; ఐ = అయి; వెఱ్ఁ న్ =
ఆశిరా లో; పడ = పడ; చితతం న = మన సలో.
 ప్రథమ స్కంధము 13

భావ :- అ ననా మహారా ని రపపవాలి ండా సి మాటాలడద్యమని ఇంకా స೩యతి త

నాి . ఇంతలో ఆయన”న రామభ ణిా. నా పే మీ గా శ్రీ మహాభాగవతానిి తె చే .. నీ
భవబంధ్య పటాపంచలౌతాయి” అని సెలవిచిి అంతలోన అంతరాధనమయాా . న రితగా క ళ
తెర కొని అంతా ఆశిరాంగా ,త నాలో న నిటాల అ నాి .

*1-18-క.
పలికెడది భాగవత మఁట,
పలిక్తంచడవా రామభ ం డఁట, నఁ
బలిక్తన భవహర మ నఁట,
పలికెద, వేఱం గాథ బ కఁగ నలా?
టీక:- పలికెడది = ప నది; భాగవత = భాగవత ; అఁట = అట; పలిక్తంచడ = పలిక్తంచడ;
వా ; రామభ ం = రా ; అఁట; నన్ = న ; పలిక్తన = పలిక్తనటలయిన; భవ = స్ంసారబంధన ;
హర =తల ట; అ నఁట =అ ందట; పలికెద= (అం కే) ప ; వేఱం = ఇంకొక; గాథ =
కథ; ప కఁగన్ = పలకటం; ఏలా = ఎం .
భావ :- సഗయబడేదేమో పరమ పవిస೤ న శ్రీమద్యుగవతం. క ణా స్ న శ్రీరామచంస೦
స೩ వేమో సഗయించేవా ట. సഗసి నం వలల భవభంద్య పరిహార అ తాయిట. అంచేత భాగవతానిి
సഗసాత . మిగతా వేవి సഗయ .

1-19-ఆ.
భాగవత ద్లిసి ప ట చిస೤ం ,
లి నఁ దమిమ లి న,
వి ధజ ల వలన వినింత, కనింత,
ద్లియ వచిినంత, దేటపఱ్ .
టీక:- భాగవత = భాగవత ; తెలిసి = తె కొని; ప ట=ప ట; చిస೤ం = చిస೤
నది; లి = లధ్యరి శి ని; క్తన్ = క్త; ఐనన్ = ఐన పపటిక్త; తమిమ = పదమ నం ; లి = టిిన వాని; క్తన్
= క్త; ఐనన్ = అయినపపటిక్త; వి ధ = విశేష న జ్ఞాన గల; జ ల = జ ల; వలనన్ = వలన; విని = వినిన;
అంత =అంత; కని= సిన; అంత = అంత; తెలియ వచిిన = తెలిసిన; అంత = అంత; తేట = తెలిస్తలా; పఱ్
= చేసాత .
భావ :- అయితే చిస೤మేమంటే భాగవతానిి చకకగా స్మ స೗ంగా అరాంచే నాిమని ఎవ
చపపలే . ఆఖ్రిక్త ఆ సബ లధ్యరి పరమశి నా స్రే, పదమభ న స೫హమదే నా స్రే అలా అనలేరంటే ఇక
 ప్రథమ స్కంధము 14

నా స్ంగత వేరే చపాపలా. అయినా పెదదల వలల ఎంత వినాిన్న, వారి స్నిిధిలో ఎంత న ి నాిన్న, స్వయంగా
ఎంతతె క్లగలిగాన్న అదంతా తేటతెలలమయేా లా చపాత .
*1-20-క.
కొందఱ్ ఁ ద్ ఁ ణమ ఁ,
గొందఱ్ స్ంస్ృతం ణమ , రం ం
గొందఱిక్త ణ ల ,న
నందఱ్ మ్మపిపం ఁ గృ ల నయెా యెడలన్.
టీక:- కొంద = కొంతమంది; న్ = క్త; తె ఁ = తె {తె ణమ – తె
(దేశ్శయ) పద్యల స೩యోగం ఎ కవ ంటే న ి ంది}; ణ = బా గ; అ న్ = ఉం ; కొందఱ్
= కొంతమందిక్త; స్ంస్ృతం = స్ంస్ృత {స్ంస్ృతం ణమ - స్ంస్ృత లపద్యల స೩యోగం
ఎ కవ ంటే న ి ంది}; ణ = బా గ; అ న్ = ఉం ; రం న్ = రం ; కొందఱి = కొంత
మంది; క్తన్ = క్త; ణ ల = బా గ ఉంటాయి; నన్ = న ; అందఱ్ = అందరిి; మ్మపిపం = మ్మపిపసాత ;
కృ లన్ = రచనలలో; ఆయెా = ఆయా; ఎడలన్ = స్ందరాు సారంగా.
భావ :- తె పద్యలతో రిి సഗసినవి కొంతమందిక్త న ితాయి. స్ంస్ృత పద్య తో
రిి సഗసిన రచన మరికొంతమందిక్త న ితాయి. ఇంకొంతమందిక్త రం రకాల పదస೩యోగా
న ితాయి. న అంద మ్మ ికొనలా భాగవతం ఆం కరిసాత .

*1-21-మ.
ఒనరన్ ననియ తకకనాది క ల్మ రివం రాణావ ల్
తె ఁ ం జే , మ పరాకృత భాధికాం ద్య నెటిిదో,
తె ఁ ం జేయ ి భాగవత న్, దీనిం ద్నింగించి, నా
జననం న్ స్ఫలం ఁ జేసెదఁ నరానమం లే ండఁగన్.
టీక:- ఒనరన్ =ఇం గా; ననియ = ననియ; తకకన = తకకన; ఆది = మొద న; క =క ;
ఈ = ఈ; ఉరివన్ = మీమద; రాణ = రాణ { రాణలక్షణ - స్ర్ , స೩తస్ర్ , వంశ , మనవంత
ర , వంశా చరిత }; ఆవ ల్ = స్ హ ; తె ఁ = ఆం కరణ; చే న్ = చే ;త మత్ =
నాయొకక; రా = రవ జనమలలో; కృత = చేసిన; భ = ణా ; అధికాం = గొపపతనం; తాన్ = అది; ఎటిిదో
= ఎలాంటిదో కాని; తె ఁ = ఆం కరణ; చేయ = చేయలే ; ి = ఇంత ం గ; భాగవత న్
= భాగవతానిి; దీనిన్ = దీనిని; తెనింగించి = ఆం కరించి; నా = నాయొకక; జననం న్ = జనమని; స్ఫలం =
సారాక ; చేసెదన్ = చే ంటా ; నః = నః; జనమం న్ = జనమ ; లే ండఁగన్ = లే ండే లాగ.
 ప్రథమ స్కంధము 15

భావ :- స్ంస్ృతంలో ఉని రాణస೗ంథా అనకం ఇపపటికే ననియ భటాిర , తకకన

స్మయాజి మొద న కవీశవ తె లోక్త తీ కొచాి . న రవజనమలలో ఎంతో గొపప ణాం
చే కొని ఉంటా . అం కే ఆ మహామ భారత రామాయణా తపప భాగవతం జోలిక్త రాలే .
బ శః నా క్లస్మే భాగవతానిి వదిలిపెటిి ఉంటా . ఇంకెం ఆలస్ాం ఈ మహాస೗ంథానిి తె లోక్త
సഗసి మళీల జనమం లే ండా ఈ నా జనమ సారాకం చే ంటా .

*1-22-మ.
లలితస్కంధ , కృషా ల , కాలాపాభరామం , మం
లతాశ్లభత న్, వరా మన సజేాయ న్, ందరో
జాసೋలవృతతం , మహాఫలం , విమలవాాసాలవాలం
వెల న్ భాగవతాఖ్ాకలపత రివన్ స్దిదసೋజ య .
టీక:- లలిత = చకకని, అంద న; స్కంధ = కొమమలతో, స్కంధ లతో; కృషా = నలలని, కృ ని
ా
కథ ; ల = వే ళతో, లాధ్యర గ; క = చి కల, క యోగి; ఆలాప = ప లతో, ప ల
చే; అభరామం = రమణీయంగా, మిక్తకలి శ్లభాకర ; మం లత = అంద న ల తీగలతో, మన్నహర
న వా కలతో; శ్లభత న్ = అలంకరింపబ , అలరా ; వరా = మంచి రం గల, మంచి
అక్షర స೩యోగా కలిగి; మనస్ = మంచి వలతో, మంచి మన నివారిక్త; జేాయ న్ = చకకగ
కనిపి న
త ి, చకకగ తెలిస్త లాగ; ందర = అందంగా, అంద న; ఉజాసೋల = బాగా పెరిగిన, విలాస్వంత న;
వృతతం న్ = ంసೡ గా ని, చకకటి పదా వృతత లతో ; మహా = పెదద, గొపప; ఫలం = పళ్ళతో, ఫలితా
నిిచేఛ లాగ ; విమల = విసాతర న, నిరమల రిత న; వాాసా = కొ
ి లత గల, వాా డన; ఆలవాలం న్
= పా తో ఉనిది, నాది కలిగినది; ఐ = అయి; వెల న్ = కటిి నిది, పంది నిది;
భాగవత = భాగవత మన; ఆఖ్ా = పే గల; కలపత = కలపవృక్ష ; ఉరివన్ = మిమీద, లోకంలో; స్దిదసೋజ
= చకకటి పిటిల , స్జా ల మరి దివ ల ; య = మే ినది, యస్కర ; ఐ = అయి.
భావ :- స೫హమదే డ న పరమశి ని న భాగవత తెలిసి ప ట చిస೤ నటిి శ్రీమద్యుగ
వతం కలపవృక్షంతో సాటిరాగలిగి స೩కాశించేది. ఏమాస೤ం స్ందేహం లే . దీనిని రం రకాల అనవయారాా
గల పదస೩యోగాలతో ఇలా వివరించా . కలపవృక్షం కొమమలతో మన్నజా ంది అయితే భాగవతం స్కంధ్యలన
12 భాగాలతో లలిత మన్నహర నది. కలపవృక్షం నలలగా ఉండే వే ళ కలది అయితే భాగవతానిక్త లం
భగవా న శ్రీకృ ా గా కలది. కలపవృక్షం చి కల ప కలతో స్తతం డ మన్నహరంగా ఉం ంది,
అలాగే భాగవతం కమహరిు మ ర వాగాధరలతో మన్నజాంగా ఉం ంది. కలపవృక్షం అంద న ల
తీగలచే అలంకరింప బడనది, మరి భాగవతం మన్నహర న వా క తో అలరారేది. కలపవృక్షం మంచి
రం రం ల లతో శ్లభ ల ం ంది, అదేవిధంగా భాగవతం అక్షర సారాక స్జా ల మన
అలరించేది. కలప వృక్షం ందరంగా ఉజవలంగా స೩కాశి త ంసೡంగా ఉం ంది, అదే మరి భాగవతమో
ందర ఉజవల అయిన చకకటి పదా వృతాత గలది. కలపవృక్షం ఎంత గొపప కామితారాాల నా
 ప్రథమ స్కంధము 16

అంది ం
త ది, అయితే భాగవతం వలాాది కామిత స೩యోజనా స్రవం స్మ రేిది. కలపవృక్షం విశాల న
కొ
ి లత గల మా కలిగినది, అలాగే భాగవతం స్వచఛ న వాాస్ కృత వాాసాలతో నిండనది. కలపవృక్షం
స్వర్ంలో విలసి ల ంది, మరి భాగవతమో లోకంలో విరాజి తో
ల ంది. కలపవృక్షం క పికాది పస೑ల
తం యస్కర నది, అదే భాగవతం అయితే ఉతత ల స్ద్యబసೇహమ ల యోద్యయక నది.
1-23-వ.
ఇ ల భాసిలెల శ్రీ మహాభాగవత రాణ పారిజ్ఞత పాదపస్మాస೴ యం న ,
హరి క ణావిశేషం న గృతారాతవం సిదిధంచ నని, దిధ నెఱింగి లేచి
మరలి కొనిి దినం ల నకశిలానగరం న ం జ ద్ంచి; యం ,
వృదధ, ధ, బం జనా జ్ఞా ండ .
టీక:- ఇ ల = ఈ విధంగా; భాసిలెల = స೩కాశించే; శ్రీ = భస೩ద న; మహా = గొపప; భాగవత =
భగవం ని రించిన; రాణ = రాణమన; పారిజ్ఞత = పారిజ్ఞత; పాదప = వృక్ష ; స్మ = చకకగా;
ఆస೴యం నన్ = ఆస೴యిం ట వలన ; హరి = వి ని
ా ; క ణా = దయయొకక; విశేషం న =
విశిషితవంవలన ; కృతారాతవం = స೩యోజనకర నది; సిదిధంచనని = సిదిదంచిందని; దిధని = దిధయం ;
ఎఱింగి = స೗హంచి; లేచి = లేచి (ధ్యానసాానం ంచి); మరలి = వె క వచిి; కొనిి = కొనిి; దినం ల = రో ల;
న్ = ; ఏకశిలానగరం న = ఏకశిలానగరాని; న్ = క్త; చ ద్ంచి = చేరి; అం న్ = అం ; =
; వృదధ = పెదద ; ధ = జ్ఞానవం ; బం = బం ; జన = ఐన జ లచే; అ జ్ఞా ండన్
= అ మత పందినవాడని; ఐ = అయి.
భావ :- ఈ విధం బ స೩కాశమాన న రాణరాజ న భాగవతం అన కలపవృక్షానిి
స్మాస೴యించటం వలల, శ్రీహరి విశేషంగా అ స೗హంచటం వలల నా జనమ చరితారా ంది అని చకకగా
అరా ంది. అ న ఆ నదీ స೩దేశం ంచి కదలి కొనాిళ్ళ ఏకశిలానగరానిక్త తరిగివచాి . అకకడ
, వృ ధ , పండ , బం మొద న పెదదలందరి అ జా తీ నాి .
స೗ంథకరత వంశ వరాన
1-24-సీ.
కండనాగోస೤ స్ంకలి ఁ, డాపస్తంబ-
ం , ాం , భ ఁ న
భీమన మంసബక్తఁ సളయ రఁ డనియ,-
కలకంఠి తద్యురా గౌరమాంబ,
కమలా త వర నఁ గనియె స్మన మంసബ,-
వలలభ మలలమ, వారి తన ఁ
 ప్రథమ స్కంధము 17

డెలలన, యతనిక్త నిలాల మాచమ,-

వారి రఁ , వంశవరధ ం
1-24.1-ఆ.
లలిత రిత, బ కళానిధి, కేస్న;
ద్యన మాన నీత ధ ఁ , ఘ ఁ ,
దన లకకమాంబ ధరమగేహని గాఁగ
మనియె; వశాస్రమత ఁ గనియె.
టీక:- కండనా = కండనాస్; గోస೤ = గోస೤ంలో; స్ంకలి ఁ = ఆవిరువించినవా ; ఆపస్తంభ =
ఆపస్తంభ; ం = సഈ యాయి; ాం = ణాా మ ; భ ఁ = సౌభాగాస్ంప ి ; ఐన
= ఐన వంటి; భీమనమంసബ = భీమనమంసബ; క్తన్ = క్త; సറయ = సറయ న; రఁ = కొ ; అనియ =
అనియ; కలకంఠి = మంచి వా క ఉనాిమ్మ; తత్ = అతని; భారా = భారా; గౌరమాంబ = గౌరమాంబ; కమల =
పదమ ల; ఆ త = బం - ాని; వర న = వర వలన; కనియె = కనినది; స్మనమంసബన్ = స్మన
మంసബని; వలలభ = (అతని) భారా; మలలమ = మలలమ; వారి = వారి; తన ఁ = కొ ; ఎలలన = ఎలలన; అతని
= అతని; క్తన్ = క్త; ఇలాల = భారా; మాచమ = మాచమ; వారి = వారి; రఁ = కొ ; వంశ = వంశ ;
వరధ ం = ఉదధరించినవా ;
లలిత = అంద న; రిత = గలవా ; బ = అనక; కళా = కళ్ల; నిధి = స్ంప ి ; కేతన = కేతన; ద్యన =
ద్యన ణ ; మాన = మనిింపదగిన ణ ; నీత = నీతతో డన స೩వరతన; ధ ఁ = ధన గాకలవా ; ఘ ఁ =
గొపపవా ; త = అత ; న్ = క్త; లకకమాంబ = లకకమాంబ; ధరమ = ధరమబదధ న; గేహని = గృహణి - భారా; కాఁగ =
అయిా ండగా; మనియె = జీవించ ; వశాస్ర = వ ; మత న్ = మత గా; కనియెన్ = సీవకరించినా .
భావ :- ఇక మావంశచరిస೤. కండనాస్గోస೤ంలో ఆవిరువించినవా , అపస్తంబ స೤ అ
యాయి, ణాా మ , ధనాా మ అయిన వా భీమన మంసബ. ఆయన మా అనియా. ఆయన
అరాధంగి గౌరమాంబ. ఆ దంప ల ాని వరస೩సాదం వలల స్మన జనిమంచా . ఆయన ఇలాల
మలలమమ. ఆ స్తీప ల స్ంతానం ఎలలన. ఆయన భారా మాచమమ. వారిదదరికీ వంశవరా న కేస్నమంసബ
ఉదయించా . చకకనివా , పె క కళ్లలో స೩సి ధ , ద్యత, నీతమం , ఆభమానధ ఐన
కేస్నిగా లకకమాంబ స్హధరమచారిణిగా వరించి శాస్ర స్మమత న వమతానిి సీవకరించా .
*1-25-క.
నడవ నిలయ వె వడ,
తడవ పర ణ ఁ, దనపత ం
గడవ , వితరణ క ణ
వి వ , లకాకంబ; వి ధ విస్ర వొగడన్.
 ప్రథమ స్కంధము 18

టీక:- నడవ = వెళ్ళ ; నిలయ = ఇ ;ల వె వడ = విడచి; తడవ = తల లోక్త రానీయ ;

పర = పరాయి; = మగవారి; ణ = ణాల ; తన = తన; పత = పత; న్ = మాట ;
గడవ = ద్యట ; వితరణ = ద్యన ణ ;క ణ = జ్ఞలిని; వి వ = విడచి పెటి ; లకాకంబ =
లకకమాంబ; వి ధ = మంచి జ్ఞా ల; విస్ర = స్ హం; పగడన్ = కీరితంచగ.
భావ :- ఆ లకకమాంబ మహా యిలాల . యింటి బయట కా పెటిి ఎ గ . పర ల
స్ంగత తల ట ఎ గ . భరత మాట జవద్యటి ఎ గ . ద్యన ధరామల , దయా ద్యక్షిణాాల పెటిింది పే .
పెదదల మనినల పందిన మహా సాధివ.

1-26-ఉ.
మాని ల్మ గా బ మాన నివారిత దీనమానస్
గాలనిక్త, ద్యన ధరమ మతగౌరవమం లతాగభీరతా
సాానిక్త, సా
ద నిక్త, స్ద్యశివపాద గారినా కం
పానయవాగువానిక్తని, బమ్మమర కేస్య లకకసానిక్తన్.
టీక:- మాని = సీర , {మానిని - మాన గల సీర}; ఈ = సాటి; కా = రా ; బ మాన
=త చేసిన బ మాన లచే; నివారిత = తలగింపబడన; దీన = దీ ల యొకక; మానస్ = మన లలోని;
గాలని = దఃఖ్ గలామ్మ; క్తన్ = క్త; ద్యన = ద్యన; ధరమ = ధరమ; మత = దిధ; గౌరవ = గౌరవ; మం లతా =
మృ న; గభీరతా = గంభీర న స೩వరతనలక్త; సాాని = నిలయ నామ్మ; క్తన్ = క్త; ద = మన్నజా న; సాని =
అధి రా ; క్తన్ = క్త; స్ద్య = ఎలల ; శివ = శి నియొకక; పాద = పాద ల; గ = దవయానిి; అరిన =
జిం టం ; అ కంపా = దయాకలిత; నయ = మృ ; వాక్ = స్ంభాషణలో; భవాని = పారవతీదేవి లాంటి
ఆమ్మ; క్తన్ = క్త; బమ్మమర = బమ్మమర; కేస్య = కేస్యగారి; లకకసాని = లకాకంబ; క్తన్ = .
భావ :- లకకమాంబ బీదసాదల ఆదరించి వారి కష్ణి పోగొటేి చలలని తలిల. ఔద్యరాానికీ, దిా
చా రాా నిక్త, సౌందరాానిక్త, గాంభీరాానిక్త ఆమ్మ పెటిిందిపే . స్ద్య, స్ద్యశి ని పాద్య అరిి ,త దయతో
డన నయవా కలతో, సాక్షా త భవానీమాతలా కనిపించే ఆ కేస్య గారి ధరమపతిక్త సామానా కాంత
సాటిరా .

1-27-క.
ఆ మానినిక్తం టిిత
మే మి ర, మస೗జ్ఞ ఁ డీశవరస్తవా
కా ఁ తపపన, పోతన
నామవా ం
త డ సా నయ తండన్.
 ప్రథమ స్కంధము 19

టీక:- ఆ = అ వంటి; మానిని = మంచి మాన గలామ్మ {మానిని - మాన గల సీర}; క్తన్ = క్త;
టిితమి = టిితమి; మే = మే ;ఇ ర = ఇదదర ; అస೗ = ం ; జ్ఞ = టిినవా -
అని; ఈశవర = శివ; స్తవా = జయం ; కా ఁ = క్లరికగలవా న; తపపన = తపపన; పోతన = పోతన
అన; నామ = పే తో; వా ంత డ = తెలియబడేవాడని; సా = మంచితనం; నయ = నీత; ఉ ం
త డన్ =
ఉనివాడని.
భావ :- ఆమ్మక్త మేమిదదరం కొడ లం టాి . పెదదవా తపపన, ఆయన ఈశవరారిన కళాశ్శ .న
చినివాణిా. నా పే పోతన. పెదదల అ జ్ఞడలోల నీత కత సా వరతనతో మ్మలగే వాడని.

1-28-వ.
అయిన న , నా చితతం న శ్రీరామచం ని స్నిిధ్యనం గలిపం కొని.
టీక:- అయిన = ఐన వంటి; న = న ; నా = నాయొకక; చితతం న = మన లో; శ్రీ = శ్రీ;
రామచం ని = రామచం ని; స్నిిధ్యనం = సానిిధా ; కలిపం కొని = కలిపం కొని;
భావ :- అటిి న శ్రీ రామచం ణిా నా నిం ండెలో ని కొనివాడని అయి.

షషుసೆంత
1-29-ఉ.
హారిక్త, నందగో లవిహారిక్తఁ జసೕస్మీర తా స్ం
హారిక్త, భకత ఃఖ్పరిహారిక్త, గోపనితంబనీ మన్న
హారిక్త, షిస్ంపదపహారిక్త, ఘోష టీపయోఘృతా
హారిక్త, బాలకస೗హమహా ర రవనితాస೩హారిక్తన్.
టీక:- హారి = హారా ధరిం వాని; క్తన్ = క్త; నంద = నం ని; గో ల = గో ల లో; విహారి =
విహరిం వాని; క్తన్ = క్త; చసೕ = చసೕ వలె త ; స్మీర = గాలి - డగాలి పధ్యరి న; తా =
రాక్ష ని - తృణావ ని
త ; స్ంహారి = స్ంహరించినవాని; క్తన్ = క్త; భకత = భ ల
త యొకక; ఃఖ్ = ఃఖ్ ;
పరిహారి = తీసివే వాని; క్తన్ = క్త; గోప = గోపాల వంశ లో టిి; నితంబనీ = సీరల యొకక {నితంబని -
గొపప పి గలవా }; మనస్ = మన లని; హారి = గెలిచినవాని; క్తన్ = క్త; షి = ల
ి ; స్ంపద్ =
స్ంపద ; అపహారి = అపహరిం వాని; క్తన్ = క్త; ఘోష = గొలలల; టీ = ఇళ్ళలోని; పయః = పా ; ఘృత =
పె ; ఆహారి = తనవాని; క్తన్ = క్త; బాలక = పిలలల ; స೗హ = ప కొ
ి న; మహా = మహా; అ ర = రాక్షసి న;
ర్గ = చడా; వనితా = సీరని - తనని; స೩హారి = చంపినవాని; క్తన్ = క్త.
భావ :- మన్నహర హారా ధరిం వాడక్తం; నంద వంశం వారి గో లంలో విహరించిన
వాడక్త; తృణావ త డన ద్యన ణిా స్ంహరించిన వాడక్త; భ ల
త పరితాపాల పరిహరిం వాడక్త; గోపాంగనల
 ప్రథమ స్కంధము 20

మన సల అపహరించినవాడక్త; ల
ి స్ంపదల హరించిన వాడక్త; పలెలలో గోపికల యిండలలో పా ,
నెయిా, అపహరించినవాడక్త; పిలలల పాలిటి పె త న తన అన మహారాక్షసిని మ ి పెటిినవాడక్త.
గమనిక :- విభ త లేద్య విభక్తత స೩సഝయ వాకాంలోని వివిధ పద్యల అనవంయం కలిగిం నవి. అషి
వి త అని ఎనిమిది ఉనాియి. అం క్తన్, న్, యొకక, లోన్, లోపలన్ ఐ షషిు భక్తత. ఈ షషీు విభక్తత
వా స೗ంథారంభంలో అంక్తతం ఇచేి వారిని త
త త పద్యా చపపడం స్ంస೩ద్యయం ఉంది. వాటిని
షషుసೆంత అంటా .

1-30-ఉ.
శ్శలిక్త, నీతశాలిక్త, వశ్శకృత లిక్త, బాణ హస్త ని
మలిక్త, ఘోర నీరదవి కత శిలాహతగోపగోపికా
పాలిక్త, వరాధరమపరిపాలిక్త, న న
ా జ గమ స్ం
చాలిక్త, మాలిక్తన్, వి ల చసೕ ని దధ మరీచి మాలిక్తన్.
టీక:- శ్శలి = శ్శల కలవాని; క్తన్ = క్త; నీతశాలి = నీత స్వభావ గలవాని; క్తన్ = క్త; వశ్శకృత = వశ
పఱ్ క్లబడన; లి = శి గలవాని; క్తన్ = క్త; బాణ = బాణా ని; హస్త = చే ల ; ని మలి =
ని మలించినవాని; క్తన్ = క్త; ఘోర = భయంకర న; నీరద = మేఘ్నల ండ; వి కత = వరిుంచిన; శిలా =
రాళ్ళచే; హత = కొటిబడన; గోప = గోపా ర ; గోపికా = గోపికల; పాలి = పరిపాల ని; క్తన్ = క్త; వరా = వరా
ల {చ రవరా - సഏహమణ, క్షసബయ, శా, స೦,}; ధరమ = ధరమ ల {ధరమ - వేదధరమ ల };
పరిపాలి = పరిపాలించేవాని; క్తన్; అ న
ా = మదిద; జ = చటల; గమ = జంట ; స్ంచాలి = కదిలించిన వాని;
క్తన్; మాలి = మాల ధరించిన వాని; క్తన్ = క్త; వి ల = పెదద న; చసೕ = చసೕ చే; ని దధ = అడాగింప బడా;
మరీచి = రాక్తరణ లన; మాలి = మాలికలక్త కారణ త; క్తన్ = క్త.
భావ :- శ్శలవం డక్త; నీతమం డక్త; సബ లధ్యరి న శి ణిా వశం చే నివాడక్త; బాణా
ని బా ఖ్ండంచిన వాడక్త; ఇం ని పం న మేఘ్నల ండ రిసిన రాళ్ల జ ల చలాల చద న
గోపా ర , గోపికల కాపాడనవాడక్త; వరాాస೴మ ధరామల ఉదధరించిన వాడక్త; జంట మదిద చ ల పెలల
గించినవాడక్త; వనమాల ధరిం వాడక్త; ంధవ స్ంహార స్మయాన తన చేత చసೕంతో రామండలానిి
కపిపవేసినవాడక్త.

1-31-ఉ.
క్షంత ఁ, గాళియోరగవిశాలఫణావళినరతనసഝయా
రంత , లలస్నమగధరాజ చ రివధ ఘోర వాహనీ
హంత , నింస೦ నందన నియంత , స్రవచరాచరావళీ
మంత , నిరిాతేంసമయస్మంచితభకతజనా గంత న్.
 ప్రథమ స్కంధము 21

టీక:- క్షంత = క్షమిం వాని; న్ = క్త; కాళియ = కాళీ అ ; ఉరగ = పా యొకక; విశాల
= పెదద; ఫణా = పడగల; వళి = స్ హమం ; నరతన = నాటా ; సഝయా = చే టలో; రంత = సുడంచే వాని;
న్ = క్త; ఉలలస్న్ = ఉలాలస్ చందిన; మగధ = మగధ ; రాజ = రా యొకక - జరాస్ం ని; చ ర్గ =
నా ; విధ = అంగ లతో - చ రంగబలాలతో {చ రంగబల - రథ, గజ, హయ, కాలబల .};
ఘోర = భయంకర న; వాహనీ = స్తనావాహనిని; హంత = చంపినవాని; న్ = క్త; ఇంస೦ = ఇం ని; నందన =
మా న అ ా ని; నియంత = నడపించేవాడ; న్ = క్త; స్రవ = స్కల; చర = కదల గలవాటి; అచరా = కదల
లేనివాటి; ఆవళీ = స్ హ (జగత రించి); మంత = తలం వా ; న్ = క్త; నిరిాత = జయించిన;
ఇంసമయ = ఇంసമయ కల; స్మ = బా గా; అంచిత = జిం ; భకత = భకత; జన = జ ల ; అ =
అ స్రించి; గంత = నడ వాని; న్ = క్త.
భావ :- క్షమా ణశ్శలిక్త; కాళీ ని విశాల న పడగల నాటామాడటం నరిినవాడక్త; పంగి
ద్యడచేసిన భయంకర న జరాస్ం ని చ రంగ నాాల హతమారిినవాడక్త; పా ని
ా రథానిి, పా ని
ా
నడపినవాడక్త; స్మస్త చరాచర స೩పంచం స్మరి ం
త డే వాడక్త; జితేంసമ నభ ల
త వెంట ం వాడక్త.

1-32-ఉ.
నాాయిక్త, రేంస೦మృతనందనద్యయిక్త, క్తమణీమన
సాాస೎యిక్త, తస్మమదవిధ్యయిక్త, సా జనా రాగ స్ం
ధ్యయిక్తఁ, బీతవస్రపరిధ్యయిక్తఁ, బదమభవాండభాండ ని
రామయిక్త, గోపికానివహ మందిరయాయిక్త, శేషశాయిక్తన్.
టీక:- నాాయి = నాాయ నవాని; క్తన్ = క్త; ర = సഏహమణ; ఇంస೦ = ని
ు ; మృత =
చనిపోయిన; నందన = ని; ద్యయి = తెచిి ఇచిిన వాని; క్తన్ = క్త; క్తమణీ = క్తమణీదేవి; మనస్ = మన లో;
సాాస೎యి = ఉం వాని; క్తన్ = క్త; త = జీ ల ; స్మమద = స్ంతోష ; విధ్యయి = ివాని; క్తన్ = క్త;
సా = మంచి; జన = వారియం ; అ రాగ = అ రాగ ; స్ంధ్యయి = ివాని; క్తన్ = క్త; పీత =
పచిని ప ;ి వస్ర = వస్ర ; పరిధ్యయి = ధరించేవాని; క్తన్ = క్త; పదమ = పదమంలో; భవ = టిిన వా - స೫హామ;
అండ = అండ ల; భాండ = క్లశ ; నిరామయి = నిరిమంచేవాని; క్తన్ = క్త; గోపికా = గోపికల; నివహ = అందఱి;
మందిర = ఇళ్ళ ; యాయి = వెళ్ళళవాని; క్తన్ = క్త; శేషశాయి = శేషతలపం శయనించేవాని; క్తన్ = క్త.
భావ :- నాాయానిి మ్మ ివాడక్త, చచిిపోయిన సഏహమణ బా ణిా తెచిి యిచిినవాడక్త,
క్తమణీదేవి మన స బాగా నచిినవాడక్త, స్కల జగ కీత స్ంతోష్ణనిి స్మ రేివాడక్త, స్జా ల
ఆదరాభమానాల తీరిిదిదేదవాడక్త, ప ి పీతాంబరానిి క ి నవాడక్త, స೫హామండ భాండాల
స్ృజించేవాడక్త, గోపికల గృహాలనిింటిక్త వె ళవాడక్త, ఆదిశే ని శయనించేవాడక్త.
 ప్రథమ స్కంధము 22

1-33-వ.
స్మరిపతం గా, న నాంస೧ం న రచియింపం నిన శ్రీమహా
భాగవత రాణం న ం గథాస഍రంభం బ్లటిి దనిన.
టీక:- స్మరిపతం గా = స్మరిప ;త న = న ; ఆంస೧ం న = తె లో; రచియింపన్ =
రచిం ట ; నిన = నిరాయించిన; శ్రీ = శ్రీ; మహా = మహా; భాగవత = భాగవత అన; రాణం న =
రాణ న; న్ = ; కథా = కథ యొకక; స഍రంభం = మొద ; ఎటిిది = ఎలాంటిది; అనిన = అంటే;
భావ :- నా సావమిక్త స్మరిపతంగా శ్రీమద్యుగవత రాణం తెనిగించటానిక్త కొనాి . ఆ
స೗ంథానిక్త కథా స഍రంభం ఈ విధంగా చే నా
త ి .

కథా స഍రంభ
1-34-సీ.
విశవ జనమసిాతవిలయం లెవవని-
వలన నరప , న వరతన న
వాావరతన నఁ గారా లం దభ ాఁ -
తాన రాజ ఁ జితత నఁ జేసి
వేదం ల న విదిత ల్ గావించ-
నెవవఁ , మోహం రవవ
నిక్త, నెండమా ల నీటఁ గాచా ల-
నన్నానా దిధ ద్య నడ న ల
1-34.1-ఆ.
సബ ణస్ృషిి యెం దీపించి స్తా
భంగిఁ దోఁ , స్వస೩భానిరస్త
హ ఁ డెవవఁ, డతనిఁ గోరి చింతంచద,
నన స్ ాఁ బ ని న దినం .
టీక:- విశవ = విశవ ల యొకక; జనమ = కి ; సిాత = పాలిం ట ; విలయం = నాశన
; ఎవావని = ఎవవని; వలనన్ = వలన తో; ఏరప న్ = ఏరప తాయో; అ వరతన న=అ లంగా
వరితం టలో ; వాావరతన న = వాతరేక గా వరితం టలో ; కారా = వవవహార ; అం న్ =
 ప్రథమ స్కంధము 23

లో ; అభ ాఁ = బాగా తెలిసినవా ; ఐ = అయిా; తాన = తన; రా = పరిపాలించేవా ; అ = అయిా;

చితత న = మన న; చేసి = స్ంకలిపంచినంత మాస೤ న; వేదం = వేద ;అ న = కి
లేనివా న స೫హమ {అ - ఎవరిగరుంలో కి లేనివా }; విదిత = తెలి న ;ల కావించన్
= చేసినది; ఎవవఁ = ఎవరో; = జ్ఞా ; మోహం = మోహసాతరో; ఎవవనిక్త = ఎవరినిన్న;
ఎండమా ల = ఎండమా లలోని; నీటన్ = నీ ; కాచన్ = గా ; ఆ లన్ = మొదల వానిలో వలె; అన్నానా
= ఒకద్యనిలోనింక్లటి; దిధ = ఉండన ల అనిపిం ; తాన్ = అదే; అడ న ల = స೩కాశించిన ;ల
సബ ణస్ృషిి = సബ ణాతమక స్ృషిి; ఎం న్ = ఎం లో తే; దీపించి = కనిపిం ; స్తా = నిజ ; భంగిన్ = వలె;
తోఁ న్ = అనిపిం న్న; స్వ = తన; స೩భా = స೩భావ చే; నిరస్త = తలగింపడన; హ ఁ = మాయ కలవా ; ఎవవఁ
= ఎవవడో; అతనిన్ = అతనిని; క్లరి = క్లరి; చింతంచదన్ = స഍రిాం ; అన న్ = పాప మంటని వానిని; స్ ాన్ =
స్తా న వానిని; ప నిన్ = అందఱిక్త నివానిని; అ దినం = స೩తరో .

భావ :- ఎవనివలల ఈ విశావనిక్త స్ృషిి సిాత లయా ఏరప ంటాయో; ఎవ స్రవతో ఖ్

న కారానిరవహణలో స్మ డో
ా ; ఎవ స్మసాతనిక్త రా విరాజి ల ంటాడో; ఎవ స్ంకలపమాస೤ం చేతన
స೫హమదే నిక్త వేద్యలనీి తేటతెలలం చేసాడో; ఎవని మాయ పండ తం లోబడపోతారో; ఎవనియం
స్తతసೋరజస్తమో ణాతమక న ఈ స్ృషిి అంతా ఎండమా లోల, నీళ్లలో, గా వ త లోల లాగ అస్తా డ
స్తాంగా స೩తభాసి త ఉం ందో; ఎవ తనతేజ సతో మాయ రంగా తలగిసాతడో ఆ పాపరహ ,
స్తాస్వ అయిన ఆ పరాతప ని స೩తనితా త
త చే నా
త ి .

1-35-వ.
ఇ ల "స్తాంపరంధీమహ"య గాయ స഍రంభ న గాయ నామస೫హమ
స్వ పం మతససೆ రాణం లోన గాయసബ నధికరించి ధరమవిస్తరం
వృసഈ ర వధం నెం ఁ జెపపంబ నదియ భాగవతం బని ప టం
జేసి, యీ రాణం శ్రీమహాభాగవతం బన నొ ం .
టీక:- ఇ ల = ఈవిధంగా; స్తాంపరంధీమహ = స్తాంపరంధీమహ {స్తాంపరంధీమహ - జ్ఞాని
స్తామే ఉతృషి నది}; అ = అని పలికే; గాయ = గాయ మంస೤ యొకక; స഍రంభ న =
ల లో; గాయ = గాయసബ అ ; నామ = పే గల; స೫హమ = స్రావంతరాామి యొకక; స్వ పం =
స్వ ప ; ఐ = అయి; మతససೆ రాణం = మతా రాణ ; లోనన్ = లో ని; గాయసബని = గాయసബని;
అధికరించి = అధిగమించి; ధరమ = ధరమ యొకక; విస్తరం = విసాతర న వివరణ ; వృసഈ ర =
వృ ; అ ర = అ ని; వధం = స్ంహార ; ఎం న్ = ఎం లో తే; చపపంబ న్ =
చపపబ ందో; అదియ = అదే; భాగవతం = భాగవత ; అని = అని; ప టన్ = ప ట ; చేసి =
చేసి; ఈ = ఈ; రాణం = రాణ ; శ్రీ = శ్రీ; మహా = గొపప; భాగవతం = భాగవత ; అనన్ = అ ట ;
ఒ = తగి; ఉం న్ = ఉం ;
 ప్రథమ స్కంధము 24

భావ :- "స్తాం పరం ధీమహ” పరమ న స్తా న ధ్యాన చేసెద అన గాయ మహా
మంస೤ంతో ఆరంభంచటం వలల గాయసബ పరదేవతాస్వ ప నది. గాయసബని అతశయింపజే ,త ధరమ స೩సాత
రానీి, వృసഈ ర స్ంహారానీి అభవరిాంచే స೗ంథానిి భాగవతం అంటా అని మతససೆ రాణంలో చపిప ఉండటం
వలల ఈ మహా స೗ంథం శ్రీ మహాభాగవతం అని స೩సిదిధ గాంచింది.

1-36-సీ.
శ్రీమంత , ని షుకృతం న-
భాగవతం స్దుక్తతతోడ
వినఁ గో వారల విమలచితతం లఁ-
జెచిర నీ ం చి కఁ గాక
యితరశాస్రం ల నీ ం చి కన,-
మంచివారల నిరమతస ల ఁ
గపట ని మ త కాంక్ష స్తయక -
దగిలి ం ట మహాతతతసೋ దిధఁ,
1-36.1-తే.
బరఁగ నాధ్యాతమకాది తాపస೤యం
నడఁచి, పరమారా త , యధిక ఖ్ద
, స్మస్తం ఁ గాక ,న ా ం
వ త వె ఁగంగఁ ద భాగవత నం .
టీక:- శ్రీమంత = భంకర ; ఐ = అయిన ; ని = లలో; షు = ని
ు చే – వాా ని
చేత; కృతం = రచింపబడనది; ఐన = అయినటిి; భాగవతం = భాగవత ; స్దుక్తత = మంచిభక్తత; తోడన్ =
తో; వినన్ = వి ట ; క్ల వారల = క్లరేవారి; విమల = నిరమల న; చితతం లన్ = మన సలలో; చచిరన్ =
తందరగా; ఈ ం = జీ లలో ని ఈశవ ; చి కన్ = దొర ; కాక = అంతేకాని, తపిపంచి; ఇతర =
ఇతర; శాస్రం లన్ = శాస్ర ల ;ఈ ం = ఈశవ ; చి కన = దొ తాడా; మంచివారల = మంచి
వాళ్ళ; న్ = ; నిరమతస = మాతతస೎రాం లేని వాళ్ళ; న్ = ; కపట = మాయ ంచి; ని మ త =
విడపింప బడావా ; ఐ = అయిా; కాంక్ష = క్ల ట; స్తయక = చేయ ండక; తగిలి = తగిలి (భక్తతక్త);
ఉం టన్ = ఉండట ; మహాతతతసೋ = మహతతసೋ న అంతరాామి యం ; దిధన్ = ధ్యాస్; పరఁగ =
స೩వరితలగ
ల ; ఆధ్యాతమక = ఆధ్యాతమక ; ఆది = మొద న; తాపస೤యం న్ = రకా న తాప ల
{తాపస೤యం - (ఆధ్యాతమక, ఆధిభౌతక , ఆధి విక)}; అడఁచి = అణచి;
 ప్రథమ స్కంధము 25

పరమారా = మోక్ష యొకక; త = ప ; ఐ = అయిా; అధిక = మిక్తకలి; ఖ్ద = ఖ్ స೩ద ;ఐ=

అయిా; స్మస్తం న్ = స్రవ ; కాక = కా ండా ; అ ాన్ = అయిా డా; ఉం = ఉండే ట వంటి; వ త
= వ త ; ఎ ఁగంగన్ = తెలిసికొ ట ; త = వీ నిది; భాగవత న్ = భాగవత ; అం న్ = లోమాస೤మే.
భావ :- శ్రీమంత నది, వేదవాాస్ మహా నిచే విరచిత ఐన ఈ భాగవత మహా రాణానిి
అచంచల భక్తతతో ఆకరిాంచగోరే భ ల
త అంతరంగాలలోన భగవం నిరంతరం నివసిసాత . అంతే తపిపంచి
ఇతర స೗ంథాల వలల ఈశవ చికక . స్జా మాతసరారహ మహాతతవ దిధ కలిగి కపటమారా్న
పో ండ, ఎ వంటి కాంక్షా లే ండ, భాగవత స೴వణమందే ఆస్ త ఉంటా . ఇం వలల తాపస೤యం అంటే
ఆధ్యాతమక , ఆధిభౌతక , ఆధి విక అన సബవిధ తాపా నశించి వారిక్త తతతసೋజిజ్ఞాస్ క ంది. ఈ
భాగవతంలో మాస೤మే పరమారా త , పరమానంద ద్యయక , వాకాతవాకత అయిన పరస೫హమ స్వ పం
అభవాకత మ ంది.
1-37-ఆ.
వేదకలపవృక్షవిగళిత , క
ఖ్ ధ్యస೦వ న మొనసి ని,
భాగవత రాణఫలరసాసావదన
పదవిఁ గ ఁ రసికభావవి .
టీక:- వేద = వేద అ ; కలపవృక్ష = కలపవృక్ష ండ; విగళిత = జ్ఞరినది; ఐ = అయి; క
= కస೫హమ, చి క; ఖ్ = ఖ్ అ , క తగిలిన; ధ్యస೦వ న = అమృత తో, మంచి
రస్ తో; మొనసి = నిండన , చి కలది ; ఉని = ఉని వంటి; భాగవత = భాగవత అని పే గల;
రాణ = రాణ యొకక, రాణ అ ; ఫల = ఫలిత యొకక, పం యొకక; రస్ = భావ ,
రస్ ; ఆసావదన = ఆసావదిం ; పదవిన్ = ఉనిత న సిాతని, మారా్నిి; క ఁ = క గొ ,
డండ; రసిక = రసికతవ, చి యొకక; భావ = భావవివరా , స೩తేాకత; వి = బాగా తెలిసిన వా .
భావ :- భాగవత మన ఈ మహాఫలం వేద మన కలపవృక్షం ండ బాగా పండ రాలింది. క
ఖ్ ధ్యస೦వంతో అతశయించి ఉంది. భావ ా రస్ ా ఐన భకతవరే ాలారా! రండ ఈ ఫలరసానిి
ఆసావదించి ధ ా కండ.
మిశారణా వరాన
1-38-క.
ణాం , నివలలభ
గణాం , మ ఫల నికాయోతాత సా
్ణామయి, మిశాఖ్యా
రణాం తంపఁ ద నరణాం లలోన్.
 ప్రథమ స్కంధము 26

టీక:- ణాం = ణా స೩దేశ ; ఐ = అయి; ని = లలో; వలలభ = ల

ు చే; గణాం =
గొపపదిగా గణింప బ నది; ఐ = అయి; మ = ష్ణపల; ఫల = ఫలాల ; నికాయ = స్ హ ల వలన;
ఉతాత = ఉదువించిన; సా ణ
్ ా = మంచి ణా కలిగినది; అయి = అయి; మిశ = మిశమ ; ఆఖ్ా =
పే గల; అరణాం = అరణా ; తంపన్ = పగ ట ; త న్ = త ; అరణాం ల = అరణాా లనిిటి;
లోన్ = లో .
భావ :- షప , ఫల లతో నిండన మిశారణాం అరణాాలలోకెలాల గొపప అలరా
ం ంది. ఈ ణాస೩దేశం తాపస్తత లచే షు నదని కీరితంపబ ం ంది,

*1-39-వ.
మఱి ;మ రి మందిరం ం బోలె మాధవీమనమథమహ తం ; స೫హమ
గేహం ం బోలె శారద్యనివతం ; నీలగళ్స్భా నికేతనం ం బోలె వహి,
వ ణ, స్మీ రణ, చంస೦, స೦, మవతీ, బేర, వృషభ, గాలవ, శాండలా,
పా పత జటిపటల మండతం ; బలభేది భవనం ం బోలె రావతామృత,
రంభా గణికాభరామం ; రా నిలయం ంబోలె నమతతరాక్షస్వంశ
స్ం లం ; ధనద్యగారం ం బోలె శంఖ్, పదమ, ంద, ంద ందరం
;ర రా దధం ంబోలె నిరంతర శరానలశిఖ్యబ ళ్ం ; పర
రా భండనం ం బోలె న ాన్నదేుదం ; ద్యనవ స్ంస೻మం ం బోలె
నరిషి, జంభ, ని ంభ శక్తత కతం ; కరవస్ంగరం ం బోలె ణా న
ా
కాంచనస్ాందనకదంబ స్మేతం ; క కా లహం ం బోలె మహోనితశలా
స్హకారం ; స్ స೦స్త బంధనం ం బోలె నల, నీల, పనసాదాసമ స೩దీపితం
;భ భ
్ జనం ం బోలె నానాశ్లక లేఖ్య ఫలితం ; మ ని క్లదండం
ం బోలెఁ నాిగశిల్మ ఖ్ షితం ; నరసింహ పం ం బోలెఁ
గేస్రకరజ కాంతం ; నాటా రంగం ం బోలె నటనటీ షిరానివతం ;
లజ్ఞనిటలం ం బోలెఁ జందన, క పర తలకాలంకృతం ; వరాుగమం
ం బోలె నింస೦ బాణాస్న, మేఘ, కరక, కమనీయం ; నిగమం ం బోలె
గాయ విరాజితం ; మహాకావాం ం బోలె స్రళ్ మృ లతా కలితం ;
వినతానిల యం ం బోలె పరా చి రం ; యమరావతీ రం ం
 ప్రథమ స్కంధము 27

బోలె మన్న లలితం ; ట భోదోాగం ం బోలె మ మానితం ; షో

తతమస్తవనం ం బోలె నమృతఫలదం ; ధనంజయ స్మీకం ం బోలె
నస೬ంకష పరా గం ; ంఠ రం ం బోలె హరి, ఖ్డ్, ండరీక విలసితం
; నందఘోషం ం బోలెఁ గృషాసార ందరం ; లంకా నగరం ం బోలె
రామమహషీ వంచక స్మంచి తం ; సൃవ నాం ం బోలె గజ, గవయ,
శరభ శ్లభతం ; నారాయణ సాానం ం బోలె నీలకంఠ, హంస్, కశిక,
భరద్యవజ, తతతరి భా రం ; మహా భారతం ం బోలె నకచసೕ, బక, కంక,
ధ్యరతరాషర, శ ని, న ల స్ంచార స్మిమ ళితం ; రారథం ం బోలె
తర స೩వాహం ; జలదకాల స్ంధ్యా రతం ం బోలె బ వితత
జ్ఞతసౌమనస్ాం యొ మిశారణాం బ శ్రీవి క్షే
ా స೤ం నం శౌనకాది
మహా స్వరోలకగీయ మా ండ హరింజే కొఱ్ స్హస೶వరుం
ల ష్ణునకాలం గాఁగల స్తరస్ంజిాకం న యాగం స్త ండ; రం
దొకకనాఁ వార రేపకడ నితా మితతక హోమం లాచరించి స్తృ ం
ఖ్యసీ ం ని ఁ చి.
టీక:- మఱి = ఇంక ;మ రి = మ డన రాక్ష ని శ , వి ా ; మందిరం న్
= మందిర ; పోలెన్ = వలె; మాధవీ = ల రివింద చటలతో , లసಫతో ; మనమథ = వెలగచటలతో ,
మనమ డతో ; పాతం = అందంగా ఉనిది; ఐ = అయి; స೫హమ = స೫హమ; గేహం న్ = గృహ ; పోలెన్ =
వలె; శారద = ఏడా లఅరటి చటలతో , స్రస్వతీదేవితో ; ఆనివతం = కొనిది; ఐ = అయి; నీలగళ్ =
నీలకం న శి ని; స్భా = స్భా; నికేతనం న్ = మండప ; పోలెన్ = వలె; వహి = చిస೤ లం,
అగిిదే ; వ ణ = ఉలిమిరిచ ,ల వ ణదే ; స్మీరణ = మ వ , వా దే ; చంస೦ = పెదద ఏలక్త,
చం ; స೦ = సഊక్ష, ఏకాదశ ; మవతీ = కరకచ ,ల పారవతీదేవి; బేర = నందివృక్షా ,
బే ; వృషభ = అడఢపర, వృషభవాహన ; గాలవ = లొ గ
ద చ ,ల గాలవ ని; శాండలా = మారే
చ ,ల శాండలా ని; పా పత = శ్రీవల్మల, శివభ త ; జటి పటల = వివచ తో
ల , ని స్ హ ల
తో ; మండతం = అలంకరింపబడనది; ఐ = అయి; బలభేది = దేవేం ని {బలభేది - బ ణిా భేధించిన
వా , దేవేం }; భవనం న్ = భవనానిి; పోలెన్ = పోలి; ఐరావత = నారింజచ ,ల స్వర్ంలోని
ఐరావత ; అమృత = ఉసిరిక, అమృత ; రంభా = అరటిచ ,ల అపసరస్ రంభ; గణిక = అడవిమొలల తో ,
దేవవేశాలతో ; అభరామం = మన్నజా ; ఐ = అయి; ర= ర; అ =అ ని; నిలయం న్
= నిలయ ; పోలెన్ = పోలి; ఉనమతత = ఉమ్మమతత, మదించిన; రాక్షస్ = బ రకెకస్, రాక్ష ల; వంశ = వె ,
 ప్రథమ స్కంధము 28

స్ హా ; స్ం లం = కలగలసినది; ఐ = అయి; ధనద = బే ని {ధన - ధనానిక్త అధిపత న

బే }; ఆగారం న్= సౌధ ; పోలెన్=పోలి; శంఖ్=శంఖ్య , నవని లలోనిశంఖ్ {నవని
- పదమ , మహాపదమ , శంఖ్ , మకర , కచఛప , ంద , ంద , నీల , వర }; పదమ
= పదమ ష్ణప , నవని లలోని పదమ ; ంద = మొలల ,నవని లలోని ంద ; ంద = ఎఱ్ఱ
తామరలతోటి, నవని లలోని ంద తో; ందరం = అంద నది; ఐ = అయి; ర =ర వంశ్ల
దు న; రా = శ్రీరా ని; దధం న్ = యదద ; పోలెన్ = పోలి; నిరంతర = అంతర లేని; శర
= ర ,ల బాణ; అనలశిఖ్ = శసೕ షిప, అగిిజ్ఞవల ; బ ళ్ం = తఱ్ గాఉనిది; ఐ = అయి; పర రా =
పర రా డ; భండనం న్ = దధ ; పోలెన్ = పోలి; అ న్న
ా దేుదం = మదిద అం రా కలది, కారత
వీరాా ని
ా స్ంహారం కలది; ఐ = అయి; ద్యనవ = రాక్ష ల; స్ంస೻మం న్ = దధ ; పోలెన్ = పోలి;
అరిషి = వేపచ ,ల అరిష్ణి ; జంభ = నిమమచ ,ల జంభా ; ని ంభ = దంతచ ,ల ని ంభా
; శక్తత = (యొకక) బల తో; కతం = డనది; ఐ = అయి; కరవ = కరవ పాండ ల;
స్ంగరం న్ = దధ ; పోలెన్ = పోలి; ణ= మమచ ,ల ;అ న
ా = మదిధచ ,ల అ ా ;
కాంచన = స్ంపెంగచ ,ల బంగా ; స్ాందన = నిమిమచ ,ల రథాల; కదంబ = కడమిచ ,ల స్ హ ;
స్మేతం = కలిసియనిది; ఐ = అయి; క ా = క ని
ా ; కలహం న్ = దధ ; పోలెన్ = పోలి;
మహోనిత = చాలా ఎతెతన, చాలా ఉనిత న; శలా = మంగచ ,ల శ ాని; స్హకారం = మామిడచ ,ల కల
స్హాయ కలది; ఐ = అయి; స్ స೦ = సాగర మీద; స్త = వంతెన; బంధనం న్ = క ట
ి ; పోలెన్
= పోలి; నల = వటిివే , న డన వానరవీ ; నీల = నీలిచ ,ల నీ డన వానరవీ ; పనస్ = పనస్చ ,ల
పన డన వానరవీ ; ఆది = మొద న; అసമ = చటలతో, (వాన లన) కొండలతో; స೩దీపితం = స೩కాశి త
నిది; ఐ = అయి; భ ్ = శి ని; భజనం న్ = భజన ; పోలెన్ = పోలి; నానా = వివిధరకా న, వివిధ
న; అశ్లక = అశ్లకచ ,ల భ; లేఖ్య = పం ల
త కొదీద, పసബకల; ఫలితం = వృక్షా ని , ఫలితానిిచేిది; ఐ =
అయి; మ ని = మనమ ని; క్లదండం న్ = వి ల ; పోలెన్ = పోలి; నాిగ = ర పని , నాిగ
ష్ణపల; శిల్మ ఖ్ = మ్మమదలతో, బాణాలతో; షితం = అలంకరింప బడనది; ఐ = అయి; నరసింహ =
నరసిం ని; పం న్ = స్వ ప ; పోలెన్ = పోలి; కేస్ర = పనిచ ,ల ; కరజ = కా గ
చ ,ల గో ళ; కాంతం = తోవె నిది; ఐ = అయి; నాటా = నాటా; రంగం న్ = రంగ ; పోలెన్
= పోలి; నట = ండగచ ,ల న ; నటీ = దొండచ ,ల నటీమ ; షిర = వవ తకచ ,ల వాదా
విశేష్ణల; అనివతం = తోకలగలిసి నిది; ఐ = అయి; లజ్ఞ = పారవతీదేవి; నిటలం న్ = ;
పోలెన్ = పోలి; చందన = చందనవృక్షా , మంచిగంథ ;క పరతలకా = కలిగొ ల బొ గ
ి చటలతో, క పర
తలక తో; అలంకృతం = అలంకరింపబడనది; ఐ = అయి; వరాుగమం న్ = వానరావట ,
వానాకాల ; పోలెన్ = పోలి; ఇంస೦బాణాస్న = మ వం నలలగోరింట వేగిస్ చ ల, ఇంస೦ధన స; మేఘ =
ంగ సెత , మేఘ్న ; కరక = ద్యనిమమచ ,ల వడగ ;ల కమనీయం = తో డచకకనిది; ఐ = అయి;
నిగమం న్ = వేద ; పోలెన్ = పోలి; గాయ = చంసೡచ తో
ల , గాయ మంస೤ంతో; విరాజితం =
మంచి పం త కలది, స೩కాశి న
త ిది; ఐ = అయి; మహా = మహా; కావాం న్ = కావా ; పోలెన్ = పోలి;
స్రళ్ = తెలలతెగడచ ,ల స్రళ్తవ ; మృ లతా = క్లమల న తీగ తో, సౌ మారా ; కలితం =
కలసియనిది, ఎ గబడనది; ఐ = అయి; వినతానిలయం న్ = వినతా నిలయ ; పోలెన్ = పోలి;
 ప్రథమ స్కంధము 29

పరా = ందర న ఆ తో, గ తమం తో; చిరం = ఒపిప నిది; ఐ = అయి; అమరావతీ =
అమరావతీ; రం న్ = ర ; పోలెన్ = పోలి; మనస్ = మంచి ష్ణపలతో, దేవతలతో { మ స్
- మంచి మన నివా , దేవత }; లలితం = అంద నది; ఐ = అయి; టభ = ట ని; ఉదోాగం న్
= కొ ; పోలెన్ = పోలి; మ = దేనెతో, మ డన రాక్షస్ వీ నితో; మానితం = మనిింప దగినది;
ఐ = అయి; షోతతమస్తవనం = హరి స్తవ ; పోలెన్ = పోలి; అమృత = తయాని, మోక్ష ;
ఫలదం = పం కల లది, స೩సాదించేది; ఐ = అయి; ధనంజయ = అ ా ని; స్మీకం ం= దధ ;
పోలెన్ = పోలి; అస೬ంకష = ఆకాశమంతా సೕమిమన, ఆకాశంనిండా సೕమిమన; పరాగం = పపడకలది,
ళికలది; ఐ = అయి; ంఠ = ంఠ; రం న్ = ర ; పోలెన్ = పోలి; హరి = సింహ ,
వి ా రిత; ఖ్డ్ = ఖ్డ్మృగ , నందక {నందక - వి ా రిత ఖ్డ్ పే }; ండరీక = బ్ల బ ల,
తెలలద్యమరలతో; విలసితం = సുడ కలది, స೩కాశి న
త ిది; ఐ = అయి; నంద = నం ని; ఘోషం న్ =
మంద ; పోలెన్ = పోలి; కృషాసార = నలలజింకలతో, కృ ని
ా శక్తతసామరాసೆ ల వలన; ందరం = చకకనిది;
ఐ = అయి; లంకా = లంకా; నగరం న్ = నగర ; పోలెన్ = పోలి; రామ = పెదద పిప, రా ని; మహషీ
= నిపో , భారాని; వంచక = నకక, వంచించినవా న రావణా ని; స్మంచితం = కలిగినది; ఐ =
అయి; సൃవ = సൃ ని; నాం న్ = నా ; పోలెన్ = పోలి; గజ = ఏ , వానరవీ
గ ; గవయ = ఁబో , వానరవీ గవయ ; శరభ = శరభమృగ , వానరవీ శర ;
శ్లభతం = స೩కాశ నది; ఐ = అయి; నారాయణ = వి ;ా సాానం న్ = లోక ; పోలెన్ = పోలి;
నీలకంఠ = నెమ ళ, నీలకం న శి ; హంస్ = హంస్ , పరమహంస్లతో; కశిక = డల బ ,
కశికమహరిు; భరద్యవజ = ఏంసധత , భరద్యవజమహరిు; తతతరి = తీ , తతతరిమహరిు; భా రం = లతో
స೩కాశిం నిది; ఐ = అయి; మహాభారతం న్ = మహాభారత ; పోలెన్ = పోలి; ఏకచసೕ =
ఖ్ా న చసೕవాకపస೑ , ఏకచసೕ ర ; బక = కొంగ, బకా {ద్యరతరాషర - కా ళ, క ఎఱ్ఱగా ,
మిగతా శరీరం తెలలగా ండే హంస్ }; కంక = రాబం , కం భ గ
ి పిలవబడా ధరమరా ; ధ్యరతరాషర =
హంస్ , ధృతరా ని
ర కొ న కర ; శ ని = శ నిపస೑ , శ ని; న ల = ంగిస్ , న ;
స్ంచార = స్ంచార తో; స్మిమళితం = కలి నిది; ఐ = అయి; రా = ాని; రథం = రథ ;
పోలెన్ = పోలి; ఉ తర = మంచి, మే జ్ఞత; స೩వాహం = జలస೩వాహా కలది, ఱ్ఱ కలది; ఐ = అయి;
జలదకాల = వానాకాల ; స్ంధ్యా = స్ంధ్యా; రతం న్ = స్మయ ; పోలెన్ = పోలి; బ వితత
= మిక్తకలి, మిక్తకలి విశాల న; జ్ఞతసౌమనస్ాం = జ్ఞజి కలది, జ్ఞతీయ భావా కలది; ఐ = అయి;
ఒ = ఒపిప ని నటిి; మిశ = మిశ అ పే కల; అరణాం = అరణా ;అ = అ ; శ్రీ =
శ్లభనకర న; వి ా = వి దే
ా ని; క్షేస೤ం న్ = స೩దేశ ; అం న్ = లో; శౌనక = శౌన ; ఆది = మొద న;
మహా = గొపప; = ; స్వర్ = స్వర్; లోక = లోక; గీయమా ం = త
త ంపబ వా ; అ =
అయిన; హరిన్ = శ్రీహరిని; చే = చే ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; స్హస೶ = వెయిా; వరుం = స్ంవతసర ;
అ ష్ణున = నిరవహంచవలసిన; కాలం గా = కాల గా; కల = ఉని వంటి; స్స೤ = స్స೤; స్ంజిాకం న = అ
పే గల; యాగం = యాగ ; చే న్ = చే ; ఉండరి = ఉనాి ; అం న్ = ఆ యాగ కాల
లో; ఒకక = ఒక; నా = దిన న; వార = వా ; రేపకడ = తెలలవారగాన; నితా = నితా చే ; మితతక =
నిమితతక గ చేయబ ; హోమం = హోమ ; ఆచరించి = నిరవహంచి; స్తృ ం = స్తకరింప
 ప్రథమ స్కంధము 30

బడావా ; ఐ = అయి; ఖ్ = ఖ్ న; ఆసీ ం = ఆస్న మలంకరించిన వా ; ఐ = అయి; ఉని =

ఉని వంటి; న్ = త మహరిుని; చి = సి.
భావ :- అంతేకాక ఆ మిశారణాం. . .
(1) ల రివింద చటలతోటి, వెలగచటలతోటి; మ డన రాక్ష ని శ వి ా మందిర వలె లసಫదేవితో,
మనమ నితో డన ల అందంగా ఉంది.
(2) ఏడా లఅరటిచటితోటి; స೫హమదే ని గృహ పోలి స్రస్వతీదేవితో కొని ఉనిది.
(3) చిస೤ లం, ఉలిమిరి, మ వ , పెదద ఏలక్త, సഊక్ష, కరక, నంది, లొ గద , మారే , శ్రీవల్మల, వివచటల
తోటి; నీలకం న పరమ శి ని స్భామండప పోలి అగిిదే , వ ణదే , వా దే ,
చం , ఏకాదశ , పారవతీదేవి, బే , వృషభ వాహన , గాలవ ని, శాండలా ని,
మొద న శివభ ల
త తో ల స్ హ లతో అలంకరింపబడన ంల ది.
(4) నారింజ, ఉసిరిక, అరటి, అడవిమొలల చటలతోటి; దేవేం ని భవనానిి పో స్వర్ంలోని ఐరావత ,
అమృతం, అపసరస్ రంభ ని దేవవేశాలతో మన్నజా ఉంది.
(5) ఉమ్మమతత, బ రకెకస్, వె పదలతో; రా ని నిలయంలా మదించిన రాక్ష ల స్ హా
కలగలసిన ఉంది.
(6) శంఖ్య , పద్యమ , మొలల , ఎఱ్ఱతామరలతోటి; బే ని సౌధ లాగ (పదమ , మహాపదమ ,
శంఖ్ , మకర , కచఛప , ంద , ంద , నీల , వర లన నవని లోని) శంఖ్ ,
పదమ , ంద , ంద ఉని ల అంద గా ఉంది.
(7) దటి న ర ,ల శసೕ షిప చికకటి పద తో; శ్రీరా ని యదదం వలె ఎడతెగని బాణ ల అగిిజ్ఞవల
ఉని ల ఉంది.
(8) మదిద అం రా కల ; పర రా డ దధం లాగా కారతవీరాా ని
ా స్ంహారం కల అని ం
ల ది.
(9) వేప, నిమమ, దంతచటలతో బలిసి; రాక్ష ల దధంలాగ అరిషి, జంభ, ని ంభాది రాక్ష ల నాాలతో
డన ల ఉంది.
(10) మమ, మదిధ, స్ంపెంగ, నిమిమ కడమిచటల తోటి డ ఉండ; ని, అ ా ని, బంగా రథాల
ని వాని స్ హ డన కరవ పాండ ల దధంలాగ ఉంది.
(11) చాలా ఎతెతన మంగ, మామిడచ ల కల ; మహోనిత న శ ాని స్హాయ కల క ని
ా దధంలాగ
ఉంది.
(12) వటిివే , నీలి, పనసాది చటల తోటి; న , నీ , పన మొద న వానరవీ లన కొండలతో
స೩కాశి న
త ి ల ఉంది.
(13) నానా రకా న అశ్లకాది వృక్షాల వ స్ కలిగి, అనక భా కలి ండే శి ని భజన పోలి ఉంది.
(14) రపని , మ్మమదలతో డ; నాిగ ల బాణాలతో అలంకరింపబడన మనమ ని వి లా
ల ఉంది.
(15) పని, కా గచటలతో వెలిగిపో ; , గో ళతో నరసింహ పంలా స೩కాశిస్తంది.
(16) ండగ, దొండ, వవ తకచ ల కల ; న , నటీమ , వాదావిశేష్ణలతో డ ఉని
నాటారంగం లాగ ఉంది.
 ప్రథమ స్కంధము 31

(17) చందనం, మంచిగంధం, కలిగొ ల బొ గ

ి చటలతో; చందన , మంచి గంధ ,క పరతలక లతో
అలంకరింపబడా పారవతీదేవి లా ఉంది.
(18) మ వం, నలలగోరింట, వేగిస్, ంగ సెత , ద్యనిమమచటలతో; ఇంస೦ధన స, మేఘ్న , వడగళ్లతో
డచకకని వానాకాలంలాగ ఉంది.
(19) మంచి వ స్ తీరిన చంసೡచటలతో; గాయ మంస೤ంతో స೩కాశి న
త ి వేదంలా ఉంది.
(20) తెలలతెగడచటలతో, క్లమల న తీగెలతో డన ; స్రళ్తవ, సౌ మారాా గల మహాకావాంలా ఉంది.
(21) అంద న ఆ లతో; గ తమం డతో ఉని వినతానిలయంలా స೩కాశి న
త ిది.
(22) అంద న లతో; దేవతలతో నిం గా ఉని అమరావతీ రంలా అందంగా ఉంది.
(23) దేనెతో చకకగా; మ డన రాక్షస్ వీ నితో డన ట ని కొ వలె మనిింపదగి ఉంది.
(24) తయాని పం కల ల ; మోక్ష స೩సాదించే హరి స్తవలా మన్నహరంగా ఉంది.
(25) ఆకాశమంతా సೕమిమన పపడకల ; ఆకాశంనిండా సೕ మ ని ళికల అ ా డ దధ లా
ఉంది.
(26) సింహ , ఖ్డ్మృగ , బ్ల బ ల సുడ కలిగి; నందకమన వి ా రిత ఖ్డ్ , తెలలద్యమరలతో
స೩కాశి న
త ి ంఠ రంలా ఉంది.
(27) చకకగా ఉని నలలజింకలతో; కృ ని
ా శక్తతసామరాసೆ లతో డన నం ని మందలా ందరంగా ఉంది.
(28) పెదద పిప, నిపో , నకక కలిగి; రా డ భారా సీతని వంచించిన రావణా ఉని
లంకానగరంలాగ ఉంది.
(29) ఏ , ఁబో , శరభమృగా తో స೩కాశి ;త గ , గవయ , శర లతో శ్లభ న
త ి
సൃవ నాంలాగ ఉంది.
(30) నెమ ళ, హంస్ , డల బ , ఏంసധత , తీ ని పస೑లతో కలకలలా ; నీలకం న
పరమశి , పరమహంస్ మరి కశిక, భరద్యవజ, తతతరి ఆది మహ ులతో భా ర న ంఠంలా
ఉంది.
(31) చసೕవాకా , కొంగ , హంస్ , రాబం , శ నిపస೑ , ంగిస్ ని వాని స్ంచారం
కలిగి; ఏకచసೕ ర , బకా , కం భ గ
ి పిలవబడా ధరమరా , ధృతరా ని
ర కొ న కర ,
శ ని, న ల విహారా కల మహాభారతంలా ఉంది.
(32) మంచి మంచి కా వలతో; మే జ్ఞత ఱ్ఱ కల రారథంలా ఉంది.
(33) జ్ఞజి అధికంగా కలిగి ఉండ; మిక్తకలి విశాల న జ్ఞతీయ భావా కలిగించే వానాకాల స్ంధ్యా
స్మయంలాగ ఉంది;
ఆ విధంగా ఒపిప ని శ్రీమహావి ా యొకక దివాక్షేస೤ న మిశారణాంలో శౌనకాది గొపప ఋ
స్వర్లోక వం ాం న వి ా ని చే ట క్లస్ం వెయిా స్ంవతసర ల పా చేస్త”స్స೤"అన యాగం చే నా
త ి ; ఆ యాగం
చేస్త కాలంలో, ఒకనా తమహరిు తెలలవారగటల నితా మితతక హోమా చే కొనాి . స్తకరింపబడ ఖ్ ఆస్నం
ిని ఉనాి . అ శౌనకాది మహ ు తమహరిుని సి. . .
 ప్రథమ స్కంధము 32

శౌనకా ల స೩శిం
1-40-క.
ఆ తాప లిటలనిరి, వి
నీ న్, విజ్ఞాన ఫణిత నిఖిల రాణ
సഗ న్, త హరి ణ స్ం
ఘ్న న్, న్, నితాంత క ణోపే న్.
టీక:- ఆ = ఆ; తాప =ఋ ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనిరి = అనిరి; వినీ న్ = విశిషి న
నీతగల వానిని; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన మయ; ఫణిత = విధ్యనంలో; నిఖిల = అనిి; రాణ = రాణాల; సഗ న్ =
స్ హ గలవానిని; త = స్తస೤ చేయబడన; హరి = వి ని
ా ; ణ= ణ ల; స్ంఘ్న న్ = స్
హా ని వానిని; న్ = ని; నితాంత = ఎలల ; క ణ = దయతో; ఉపే న్ = డనవాని.
భావ :- ఆ శౌనకాది నీం వినయశ్శ , విజ్ఞాన విశేషంచేత వేద్యల , రాణాల
పండం నివా , అస్ంఖ్యాక న శ్రీమనాిరాయ ని స్ ణా
్ ల స్ంకీరితంచేవా , స్ద్య కా ణాంతో
నిండ ఉండేవా ఐన ణిా సి ఈ విధంగా అనాి .

1-41-మ.
"స్మతం దొలిల రాణపం ,త లితహాస్ న్, ధరమ శా
స్ర ం, నీవ పనాసిం , వేదవాాస్ ా మ ల్
మ ల్, చిన వెనిి యనిి దోఁ న్ నీమదిం దతపసೇసా
ద నం జేసి యె ంగన త స్మస్తం న్ ధం తతమా!
టీక:- స్మతన్ = స్మ దిధతో; తలిల = ఇంత ం ; రాణ = రాణ ల; పం త =
స్ హా ; ఇతహాస్ = ఇతహాసాల; న్ = స్ హాల ; ధరమ = ధరమ ల ; శాస్ర న్ = శాస్ర
ల ; నీవ = నీ ; ఉపనాసిం = వివరించి చ ; వేదవాాస్ = వేదవాా ; ాల్ = మొద న
ఖ్ా నవా ; ల్ = ; మ ల్ = మంచి మన గలవా ; చినవి = చినవి; ఎనిి =
ఎ ినాియో; అనిి = అనీి; తోఁ న్ = పరిం ; నీ = నీయొకక; మదిన్ = మన ; తత్ =
వారియొకక; స೩సాద నన్ = అ స೗హ ; చేసి = వలన; ఎ ంగన త = స೗హంచగల ; స్మస్తం న్ =
స్మస్త ; ధ = జ్ఞాన; ఇంస೦ = ల
ు లో; ఉతతమ = ఉతత డా.
భావ :-“ ధీమ లలో స೩థమగ ాడ న త నీంసഊ ! నీ స೫హామండాది రాణా , మహాభారతం
మొద న ఇతహాసా , ఇంకా ఎన్ని ధరమ శాస్ర మీ ల స్నిిధిలో చకకగా చ నాి .
అవనీి మా వివరించి చపాప . ధీమం న వేదవాాసాది మహ ు దరిాంచిన విశేష్ణలనీి నీ మన న
ురిసాతయి. ఆ మహా భా ల అ స೗హంవలల నీ దిధక్త అందని దం ఏదీ లే . నీ స్రవ ా డ .
 ప్రథమ స్కంధము 33

*1-42-క.
సറయశి ాల ం
బరమ రహస్ా ద్లియఁ బ , రచల
సిార కలాాణం బ్లయాది
ల నిశియించి బోధిం తగన్.
టీక:- = ; సറయ = సറయ న; శి ాల = శి ాల; న్ = ; పరమ = ఉతృషి
న; రహస్ా = రహస్ా జ్ఞాన ల ; తెలియన్ = తెలి న ;ల ప = వివరిసాత ; అచల =
చాంచలా లేనిది; సిార = సిారతవ కలిగించేది; కలాాణం = భకర నది; ఎయాది = ఏదో; ల=
మాన ల; = ; నిశియించి = నిరాయించి; బోధిం = బోధిం (మా ); తగన్ = తగిన గా
ల .
భావ :- నవా తపా న శి ాల అతాంత రహసాా న స్ంగ లెన్ని బోధి
సాత కద్య. ఈ లోకంలోని మాన ల శాశవత నటిి కలాాణానిి కలిగించే విషయమేదో బాగా ఆలోచించి
ద్యనిి దయతో మా ఉపదేశిం .
*1-43-క.
మనాిఁడ చిరకాల ,
గనాిఁడ పె క న స೗ంథారాం ల్,
వినాిఁడ వినఁదగినవి,
నాిఁడ పెదదలొదద తతమగోషిున్.
టీక:- మనాిఁడ = స೫తక్తతవి; చిర = చాలా; కాల = కాల ; కనాిఁడ = దరిాంచితవి; పె క న
= అనక న; స೗ంథ = స೗ంథ ల; అరాం ల్ = సార ల ; వినాిఁడ = వినాి ; వినఁదగినవి = వినదగినవి;
ఉనాిఁడ = ఉనాి ; పెదదలొదదన్ = పెదదల దగ్ర; ఉతతమ = మంచి; గోషిున్ = చరిలలో.
భావ :- చకకటి గో ల
ు లో, మహా భా ల సానిిధాంలో బ కాలం ఉనాి . ఎన్ని మహా
స೗ంథాల లోని పరమారాాల కనాి . పెదదల వదద వినదగిన విశేష్ణలెన్ని వినాి .
1-44-చ.
అల , మంద దిద , లలపతరా , స೗రోగస్ం
కలి , మందభా ా కరమ లెవివ ఁ జేయఁజ్ఞల రీ
కలి గమం మాన ; గా న నెయాది స్రవసౌఖ్ా
యలవ ? నమిటం బొడ నాతమ ? శాంత, నీంస೦! చపపవే.
 ప్రథమ స్కంధము 34

టీక:- అల = స్మరి పో ; మంద = మందగించిన; దిధ = దిధ; = కలిగిన

వా ; అలపతర = చాలా త కవ {అలప - అలపతర - అలపతమ}; ఆ =ఆ ు కలవా ; ఉస೗ =
భయంకర న; రోగ = రోగ లతో; స్ంకలి = డ ఉని వా ; మంద = మందగించిన; భా ా =
భాగా కల వా ; కరమ = మంచిప ; ఎవివ న్ = ఏవి ; చేయఁజ్ఞల = చేయలే ; ఈ
= ఈ; కలి గ = కలి గ ; అం న్ = లో; మాన =మ ; కా నన్ = అం వలన; ఎయాది
= ఏ తే; స్రవ = అనిి; సౌఖ్ా = ఖ్ ల క గజే నది; ఐ = అయి; అలవ న్ = సిదిధం న్న; ఏమిటన్
= దేనివలన; పడ న్ = క ందో; ఆతమ = ఆతమ ; శాంత = శాంత; ని = లలో; ఇంసഊ =
డా
ు ; చపపవే = చ .
భావ :- నీంసഊ! తా! ఈ కలి గంలోని మాన లంద స్మరి పో ,
మంద ధ , మందభా ా , అలాప క . రకరకాల భయంకర వాా లతో పీడంపబ నివా .
వా స్తాకరాా చేయటానిక్త అస్మ ా . అం వలల వారి ఆతమల ఏది శాంతని స೩సాది ంత దో అటిి
మారా్నిి అ స೗హం .

1-45-సీ.
ఎవవని యవతార మ్మలల త ల -
ఖ్ వృదిధ సొరిదిఁజే ;
నెవవని భనామ మే ద వంగ-
స్ంసార బంధం స్మసిపో ;
నెవవని చరితం ఁ హృదయం ఁ జేరపంగ-
భయమొంది మృ ా ప వె ;ి
నెవవని పదనది నపా జల ల-
స్తవింప రమలాసిదిధ గ ఁ;
1-45.1-తే.
దప లెవావని పాదం దగిలి శాంత
తె ఁగాంచిరి; వ దేవదేవ ల
నెవవఁ దయించఁ; దతకథలెలల వినఁగ
నిచి టెి ; నెఱిఁగిం మిదధచరిత!
టీక:- ఎవవని = ఎవని; అవతార = జనమ, అవతరిం ట వలన; ఎలల = అనిి; త ల = జీ ల;
న్ = ; ఖ్ = ఖ్ ; వృదిధ = అ ాదయ ; సొరిదిన్ = సೕమ గ; చే న్ = క న్న;
 ప్రథమ స్కంధము 35

ఎవవని = ఎవని; భ= భకర న; నామ = పే ; ఏ న్

ద = ఎలల ; వంగ = ఉచిరింపగా;
స్ంసార = స్ంసార యొకక; బంధం = బంధ ; స్మసి = నాశన ; పో న్ = అ న్న; ఎవవని =
ఎవని; చరితం న్ = కథల ; హృదయం న్ = హృదయంలో; చేరపంగ = పె కొ
ి ంటే; భయ = భయ ;
ఒంది = పంది; మృ ా = మృ ా ; ప న్ = ప ; పె న్
ి = పె న్న
ి ; ఎవవని = ఎవని; పద =
పాద ల వదద టిిన; నదిన్ = నది లోని (గంగానది); ఏపా = అతశయించిన; జల లన్ = నీటిని; స్తవింపన్
= స్తవించగా; రమలా = నిరమలతవ ; సిదిధ = స్మ ట; క న్ = క ందో; తప = తాప ;
ఎవావని = ఎవని;
పాదం న్ = పాద ; తగిలి = భక్తతతో త కొని; శాంత = స೩శాంతత ; తె న్ = మార్ ; కాంచిరి =
దరిాంచిరో; వ దేవ = వ దే ; దేవ = దేవకీదేవి ; న్ = ; ఎవవఁ = ఎవ ; ఉదయించన్ = జనిమంచాడో;
తత్ = ఆ; కథ = కథ ; ఎలల = అనీి; వినఁగన్ = వినవలెనని; ఇచి = క్లరిక; టెి న్ = టిినది; ఎఱిఁగిం = తెలియ
చ ; ఇదధ = స೩శస్త న; చరిత = నడవడక కలవాడా.
భావ :- ఏ మహా భా అవతరించడం ఈ జగ లో
త ని స్మస్త జీ ల ఆనంద్యనీి,
అభవృదిధనీ అంది ం
త దో, ఏ మహా భా డ దివానామానిి ఎలల ఉచిరించటం వలల భవబంధ్యలనీి
పటాపంచ అయిపోతాయో, ఏ మహా భా డ పవిస೤ చరిస೤ని భావించిన మాస೤ంచేతన మృ ాదేవత
భయపడ పారిపో ందో, ఏ మహా భా డ పాద్యల ంచి ఉదువించిన నదీజలాల స్తవించినంత
మాసഈన స్మస్త కలమష్ణ స్మస్తం నశించి పావనతవం స഍పిత ంత దో, ఏ మహా భా డ చరణాల
స్మాస೴యించి స్ంయమీం శాంత మారా్నిి సాధించారో, ఏ మహా భా దేవకీ వ దే ల
ల
ద బడా గా జనిమంచాడో, ఆ మహా భా న వా దే ని కథలనీి వినాలని ఎంతో చిట
ప నాిమయాా. ఓ స్చిరి డా! తా! అవనీి మా వినిపిం .
*1-46-క.
షణ వాణిక్త, నఘ
పేషణ , మృ ాచితత భీషణ , హృ
తోతషణ , కలాాణ వి
శేషణ , హరి ణోపచితభాషణ ల్.
టీక:- షణ = అలంకార ; వాణి = స్రస్వత, వా క; క్తన్ = క్త; అఘ = పాప ల ;
పేషణ = పడచే నవి, పోగొ న
ి వి; మృ ా = మృ ా యొకక; చితత = మన న ; భీషణ =
భయం కలిగించేవి; హృత్ = హృదయ న ; తోషణ = షిి కలిగించేవి; కలాాణ = భకర న;
విశేషణ = విశిషితల ఇ ినవి; హరి = హరియొకక; ణ = ణ లతో; ఉపచిత = డన;
భాషణ ల్ = ప .
భావ :- శ్రీమహావి ా యొకక ణకీరతన లతో డన ప , వా కల అధిదేవత
న స్రస్వతీ దేవిక్త అలంకారా . మృ ా దేవత భయం కలిగించేవి. భ ల
త హృదయాల స్ంతోష్ణ
కలిగించేవి. స్కల పాపాల పోగొ న
ి వి. నితాకలాాణ ల స్మ రేివి.
 ప్రథమ స్కంధము 36

1-47-క.
కలిదోషనివారక
యల య ల్ వొగ నటిి హరికథన ని
రమలగతఁ గోర ఁ
వెలయఁగ నెవావఁ దగిలి వినఁ ? మహాతామ!
టీక:- కలి = కలికాల లోని; దోష = దోష ల ; నివారక = నివారిం నది; ఐ = అయి;
అల = త కవగాని (ఏవిధంగా ), గొపప; య ల్ = కీరిత గలవా ; పగ నటిి = స్తస೤ చే నటిి; హరి
= హరియొకక; కథన న్ = కథ ; నిరమల = నిరమల న; గతన్ = మార్ ; క్లర = క్ల కొన; ఁ
= మనిషి; వెలయఁగన్ = స೩స్ని తే; ఎవావఁ న్ = ఎవ మాస೤ం; తగిలి = హల తో; వినఁ =
విన ; మహా = గొపప; ఆతామ = ఆతమకలవాడా, తా.
భావ :- మహాతామ! త! కలికాల దోష్ణల పార , స೩సి ధ న స్ ప ల స೩శంస్
లం కొని గోవిం నికథల , ణాలోకా క్లరేవా ఎవ ఆస్క్తతతోవిన ండా ఉంటా .

1-48-ఆ.
అనఘ! వి , రస్ ా వి వారిక్త
మాటమాట కధిక మ ర న
యటిి కృ ా కథన మాకరాన స్తయఁ
దలఁ గల , మా ఁ దనివి లే .
టీక:- అనఘ = పాప లేనివాడా; వి = వి ; రస్ ా = రస్ జ్ఞాన కలవా ; ఐ = అయి;
వి = విన; వారి = వారి; క్త = క్త; మాటమాట =స೩తమాటలో ; అధిక = మిక్తకలి; మ ర = తీయనిది; ఐన
= అయినది; అటిి = అ ; కృ ా = కృ ని
ా రిిన; కథన = విషయ ; ఆకరాన = వి ట; స్తయన్ =
చేయాలని; తలఁ = క్లరిక; కల = కల ; మా న్ = మా ; తనివి = తృపిత (ఎంతవినాి); లే = తీర .
భావ :- ణాాతామ! తా! శ్రీకృ ని
ా కథ ఆస్క్తతతో ఆలక్తంచే రస్ ాల హృదయాల పదే పదే
మ రాత మ రా ఆనంద్యనిి కలిగిసాతయి. వాటిని ఆలక్తంచాలని మా ఎంతో హలంగా ఉంది. ఎనిి
వినాి మా తనివి తీరటం లే .
 ప్రథమ స్కంధము 37

1-49-మ.
వర గోవింద కథా ధ్యరస్ మహావరోు ధ్యరా పరం
పరలం గాక ధంస೦చంస೦! యితరోపాయా రక్తతం స೫వి
స్తర, రాదంత, రంత, స్సహ, జ స్సంభావితానక
స్తర, గంభీర, కఠోర, కలమష కనద్యదవానలం బా న?
టీక:- వర = ు న; గోవింద = కృ ని
ా {గోవింద - గో ల ఒడ }; కథా = కథల ; ధ్యరస్
= అమృత ; మహావరు = గొపప వరు యొకక; ఉ ధ్యరా = పెదద ధ్యరా పాత ; పరంపరలన్ = తెర వలన;
కాక = కా ండా; ధంస೦ = జ్ఞాన ల
ు లో; చంస೦ = చం నివంటి వాడా; ఇతర = ఇతర న; ఉపాయ =
ఉపాయాల మీది; అ రక్తతన్ = అ రాగం వలన; స೩విస్తర = మిక్తకలి విస్తరించిన; రాదంత = అణ ట రాని;
రంత = అంత చే ట రాని; స్సహ = స్హంపరాని; జ స్ = జనమ ల యం ; స్ంభావిత =
స్ంభవిం ని; అనక = అనక న; స్తర = తరింపరాని; గంభీర = లో న; కఠోర = కఠిన న; కలమష =
పాప అ ; కనత్ = మం ని; ద్యవానలం = కా చి ి; ఆ న = చలాల ంద్య.
భావ :- తా! ధంస೦చంస೦! అతాంత విస్తర నది, ద్యటరానిది, అణ ట సాధాం కానిది,
అం లేనిది, స్హంపశకా కానిది అయి, అనక జనమల ంచి పే పోయి, ి పోయినది అయి,
ద్యటశకాంగాని , గంభీర , కఠోర న కలమషమన కా చి ి మహాభయంకరంగా ఉనిది. దీనిి
ఆరిపవేయాలంటే షు న ఆ నందనంద ని కథా ధ్యరస్ంతో నిండన స೫హామండ న వరుధ్యరాపరంపర
తపప వేరే ఉపాయం లే కద్య.

1-50-సీ.
హరినామ కథన ద్యవానలజ్ఞవలచేఁ-
గాలవే ఘోరాఘ కానన ;
ంఠదరాన వా స్ంఘం చేఁ-
దొలఁగవే భవ ఃఖ్ తోయద ;
కమలనాభధ్యాన కంఠీరవం చేఁ-
లవే స్ంతాప ంజర ;
నారాయణస్మరణస೩భాకరదీపితఁ-
దీఱ్వే షడవర్ తమిర త ;
 ప్రథమ స్కంధము 38

1-50.1-ఆ.
నలిన నయన భక్తతనావచేఁ గాక స్ం
సారజలధి ద్యఁటి చనఁగ రా ;
వే నల; మా వి స೩
ా భావం ఁ
ద్ పవయా త! ధీస్మేత!
టీక:- హరి = హరియొకక; నామ = పే ; కథన = ఉచిరిం టన; ద్యవానల = కా చి ి; జ్ఞవలచేన్
= మంటలచేత; కాలవే = కాలిపోవా; ఘోర = ఘోర న; అఘ = పాప అ ; కానన = అడ ;
ంఠ = ంఠలోక { ం - ంఠ న ఉం వా , స్ృష్ణిసೆరంభ న పంచమాహా త
ల స్మేమళ్న చేసినవా , వి స్
ా హస೶నామా శ్రీశంకరభాషాం 405వ నామం}; దరాన = దరానమన;
వా = గా ల; స్ంఘం = స్ హ ; చేన్ = చేత; తలఁగవే = తలగిపోవా; భవ = స్ంసార; ఃఖ్ =
ఃఖ్ అ ; తోయద = మేఘ ; కమలనాభ = వి ా మీది {కమలనాభ - పదమ నాభ
యం కలవాని}; ధ్యాన = ధ్యాన అ ; కంఠీరవం = సింహ ; చేన్ = చేత; లవే = లిపోవా;
స్ంతాప = ది ళ అ ; ంజర =ఏ ; నారాయణ = హరిని; స్మరణ = స్మరిం ట అ ; స೩భాకర
= రా; దీపితన్ = కాం లచేత; తీఱ్వే = తీరిపోవా; షడవర్ = అరిషడవర్ అ {అరిషడవర్ - కామ,
ధ, లోభ, మద, మాతసరా, మోహ .}; తమిర = చీక ల; త = స్ హా ;
నలిననయన = పద్యమల వంటి క ళ కలవా , భగవం ని ; భక్తత = భక్తతయన; నావ = తెపప; చేన్ = తో; కాక =
కా ండా; స్ంసార = స్ంసారమన; జలధి = సాగర ; ద్యఁటి = ద్యటి; చనఁగ = వెళ్ళట ; రా = వీ లే ; వే = వేయి
విషయ ; ఏల = ఎం ; మా = మా ; వి ా = హరి {వి ఃా - స్రవసഈ వాాపించి ఉనివా , హరి,
వి స్
ా హస೶నామా శ్రీశంకరభాషాం 2వ, 258వ, 657వ నామం}; స೩భావం న్ = శక్తతని; తె పవయా = తె ;
త= తా; ధీ = జ్ఞాన ; స్మేత = కలిగి ఉనివాడా.

భావ :- పరమ ధీమం డ న తమహరీు! భయంకర పాపాలన అరణాాల కాలిివేయాలి అంటే,

శ్రీహరి నామస్ంకీరతనలన ద్యవాగిి జ్ఞవలలే కావాలి; స్ంసార ఃఖ్యలన మేఘ్నల పార లాలంటే, వా దేవ
స్ందరాన అన వా ల స్ హమే కావాలి; పరితాపా అన ఏ ల స్ హానిి చంపాలంటే,
శ్రీమనాిరాయణ ధ్యాన అన సింహమే కావాలి; అరిషడవర్ అన అంధకార స్ హానిి తలగించా లంటే,
హరి స్మరణమన రాకాంత కావాలి; స్ంసార స్ సഊనిి ద్యటి గటెికాకలంటే, వి దే
ా ని భక్తత అన నావన
ఎకాకలి; వేలకొదీద మాట లెం గాని, మా శ్రీహరి మాహాతామసೆనిి వినిపించండ మహా భావా!

1-51-వ.
మఱి ఁ, గపటమాన ం , ం న మాధ ం రామ స్హ ం
యతమా షం న పరాసೕమం స్తసె నఁట; వాని వివరిం ;
 ప్రథమ స్కంధము 39

కలి గం రాఁగల దని షావక్షేస೤ం న దీరాస్స೤ నిమితతం న హరికథ

విన నెడగలిగి నిలిచితమి, వయోగం న.
టీక:- మఱి = ఇంక ; కపట = మాయవలన; మాన ం = మానవ పం ధరించిన
వా ; ం = మాయవలన తెలియరానివా ; ఐన = అయిన; మాధ ం = లసಫదేవి భరత, {మాధవ -
శ్రీదేవి భరత, ఉపనిషతపసೇసిదధ మ విదాచే తెలియబ వా , విద్యాధిపత, శ్రీశంకరభాషాం వి స్
ా హస೶నామ
లలో 72వ నామం, 167వ నామం, 735వ నామం}; రామ = బలరా నితో; స్హ ం = డనవా ; ఐ =
అయి; అత = అతీత నవి; మా షం = మాన చే ట ; ఐన = అయినటిి; పరాసೕమం =
సాహస్ ; స్తసెన్ = చేసె ; అట = అట; వాని = వాటిని; వివరిం = వివర గా చ ; కలి
గం = కలి గ ; రాఁగలదని = రాబో నిదని; షావ = వి ా న స్ంబంధించిన; క్షేస೤ం న =
సిదధస్ల
ా న, మిశారణా న; దీరా = పెదద న; స్స೤ = స్స೤య పే గల యాగ ; నిమితతం న =
కారణ గా; హరి = వి ని
ా ; కథ = కథ ; వినన్ = వి ట; ఎడ = పటల; కలిగి = కలిగినం వలన; నిలిచితమి
= ఉంటిమి; వ = వ ; యోగం న = కలిసివ ిటచేత.
భావ :- అంతేకా , అస೩మే న గోవిం మాయామా ష శరీరం ధరించి బలరా ని
తో డ మానవాతీతా న మహా వీరకృతాా ఎన్ని చేశాడని వినాి . అవనీి మా వివరంగా సెలవీ
యండ. వా స೗హం స్మ రింది. కలి గం రాబో నిదని విని ం గాన వి ా క్షేస೤ న ఈ
మిశారణాంలోదీరాస్స೤"మన యజాం స഍రంభంచా . అలా హరికథ ఆలక్తంచే అవకాశం కలిగింది.

*1-52-క.
జలరాశి ద్యఁటఁ గోరడ
కల జ ల్ కరాధ్య ఁ గాంచిన భంగిం.
గలి దోష హరణ వాంఛా
కలి లమ మే ని ిఁ గంటిమి, తా!
టీక:- జలరాశిన్ = స్ స೦ ; ద్యఁటన్ = ద్య ట ; క్లరడ = క్లరే; కల = ఓడలోని; జ ల్ =
జన ; కరాధ్య న్ = కాకని పటిి నడపే వానిని {కరాధ్య - పడవ న వా - తరింప స్మ ా };
కాంచిన = చిన; భంగిన్ = విదంగా; కలి = కలికాల ; దోష = పాపా ; హరణ = నాశన చేస్త; వాంఛా =
క్లరికతో; కలి ల = డన వార ;అ = అయిన వంటి; మేమ; ని ిన్ = ని ి {ని ి – కలిదోష
నివారక స్మ ా న వాని}; కంటిమి = క గొన గలిగితమి; తా = తా.
భావ :- ఓ తమహరీు! మహాస్ సഊనిి ద్యటాలని స೩యతించే స೩యాణి ల ఓడ నడపే
నావి లభంచిన గా
ల , కలికాల పాపాల పోగొ కొ
ి ని తరించాలని క్ల ని మా నీ కనిపంచా .
 ప్రథమ స్కంధము 40

1-53-క.
చా తర ధరమరాశిక్త
భార ఁడ కృ ఁా డాతమపద న కేఁగన్,
భార ఁ లేక యెవవనిఁ
జే ధరమం బ సెడ, నినాథా!
టీక:- చా తర= అతమన్నహర న {చా - చా తర - చా తమ}; ధరమ = ధరమ ల; రాశి =
స్ హ ; క్తన్ = న ; భార ఁ = భరిం వా ; అ = అయిన వంటి; కృ ఁా = కృ ా ; ఆతమ =
తన; పద న = లోక న ; ఏఁగన్ = వెళ్ళగా; భార ఁ = భరత; లేక = లేకపో టచే; ఎవవనిన్ = ఎవనిని;
చే = చే ; ధరమం = ధరమ ;బ = షిిని; సెడ = క్లలోపయి; ని = ని అయిన; నాథా =
స೩ వా.
భావ :- ఓ తమహరీు! ఉతతమ ధరామల ఆధ్యరంగా ఉండే శ్రీకృ ా పరమపదం చే ని
త వాత, ఆధ్యరంలేని ధరమం ది కమాలి, చిక్తక జీరిాంచి ఎవరిని ఆస೴యి ంత దో వివరిం .”

కథా చనం
1-54-వ.
అని యి ల మహనీయ ణగరి ు లయిన, శౌనకాది ని ు లడగిన,
రోమహరుణ రం డయి, స೗స೴వ ం డ పేర నొపిప, నిఖిల రాణ
వాాఖ్యాన ఖ్రీ స్మే ం న ం .
టీక:- అని = అని పలిక్త; ఇ ల = ఈ విధ గా; మహనీయ = మిక్తకలి గొపప; ణ= ణవం లలో;
గరి ు = ు ; అయిన = అయినటిి; శౌనక = శౌన ; ఆది = మొదల ; ని = లలో; ు =
షు నవా ; అడగిన = అ గగా; రోమహరుణ = రోమహరు ని; రం = ; అయి = అయి;
ఉస೗స೴వ ం = ఉస೗స೴వ ;అ = అన; పేరన్ = పే తో; ఒపిప = స೩సి ధ నటిి ; నిఖిల = స్మస్త;
రాణ = రాణ ల ; వాాఖ్యాన = వాాఖ్యాన చే ; ఖ్రీ = మంచి న ప; స్మే ం = కలిగినవా ;
ఐన = అయిన వంటి; ం = .
భావ :- ఈ విధంగా స్ ణా
్ లనిధి అయిన శౌన మొద న నీం అడగా .
రోమహ ుని మా , స్మస్త రాణాల చకకగా వివరించి చపేప న ప కలవా అయిన ఉస೗స೴వ డని
స೩సి ధ న ఇలా ఉపసೕమించా .
 ప్రథమ స్కంధము 41

1-55-మ.
"స్ ఁ , యెవవఁ కతకరమచ ఁ , స్నాిసೆసి యొంటిఁ బో
వ మహాభీత నొహో మార! య న్ వాా ం చీరంగ, వృ
క్ష ం దనమయతం స೫తధవ స్కకం జేసె, నిటిి
తమ న్, కెకద బాదరాయణిఁ, దపోధనాాస೗ణిన్, ధీమణిన్.
టీక:- స్ ఁ = స్రవ స్మతవ సిదిధంచిన వా ; ఐ = అయి; ఎవవఁ = ఎవ ; కత = విమోచ
న చందిన; కరమ = కరమల; చ ఁ = స్ హ గలవా ; ఐ = అయి; స్నాిసೆసి = స్నాాసి; ఐ = అయి;
ఒంటిన్ = ఒంటరిగా; పోవ = వెళ్ళగా; మహా = మిక్తకలి; భీతన్ = భయ తో; ఓహో = ఓ; మార = మారా;
అ న్ = అ ; వాా ం = వాా ; చీరంగన్ = పి వగా; వృక్ష న్ = చ ల త ; తనమయతన్
= తనమయతవంతో; స೩తధవ = స೩తధవ ల ; స్కకన్ = చకకగా; చేసెన్ = చేసినవి; ి= రవ ; అటిి
= అ వంటి; తమ న్ = స్కల త తా నవానిక్త; కెకద = నమస్కరిం చద; బాదరాయణిన్ =
ని {బాదరాయణి – బాదరాయ న వాా ని మా , }; తపస్ = తప సచేత; ధనా =
ధనా నవారిలో; అస೗ణిన్ = షు నవాడన; ధీమణిన్ = దిధశాలిని {ధీమణి - జ్ఞాన కలవారి అం మణి
వంటి వా (లేద్య) దిధ య మణి కలవా }.
భావ :- “స్రవ త లం స్మభావంతో స్ంచరించే మహా మ కమహరిు స్రవస్ంగ
పరితాాగి , విరాగి , మహాయోగి , ఒంటరిగా అరణాంలో వె న
త ి స్మయంలో తంసഩ న
వాా లవా అతాంత వాతసలాంతో ఓ మారా! అని పెదదగా పి ం
త టే, అడవిలోని చటలనీి
తనమయతవంలో”ఓయ్ ఓయ్"అం స೩ ాతతర పంగా స೩తధవ చేశాయి. అటిి స్కల త
తా నవా , తపోధ లలో అ స్ , మహామనీషి, మహా భా , బాదరాయ న వాా ని
అయిన నిక్త నమసాకరం చే నా
త ి .

1-56-సీ.
కారావర్ం , గారణ స్ంఘం -
నధికరించి చరిం నాతమతతతసೋ
మధ్యాతమ మనఁబ , నటిి యధ్యాతమ ఁ-
ద్లియఁ జేఁయఁగఁ జ్ఞ దీప మ ,
స్కలవేద ల సారాంశ , యేక-
, యసాధ్యరణమ స೩భావ
 ప్రథమ స్కంధము 42

రాజకం న రాణ మరమం ,-

గాఢ స్ంసారాంధకార పటలి
1-56.1-తే.
ద్యఁటఁ గోరడవారిక్త దయ దలిరప
న తపోనిధి వివరించ నరపడంగ,
నటిి కనామధ , మహాతమగే ,
విమల విజ్ఞాన రమణీ , వేడకఁ గొ .H63
టీక:- కారా = కారా ల యొకక; వర్ం న్ = స్ హ ; కారణ = కారణ ల;
స్ంఘం న్ = స్ హ ; అధికరించి = అతీత గ; చరిం = వరితం నటిి; ఆతమతతతసೋ = ఆతమ
యొకక తతతసೋ ; అధ్యాతమ = అధ్యాతమ ); అనఁబ న్ = అని చపపబ ంది; అటిి = అ వంటి;
అధ్యాతమ న్ = అధ్యాతమ ; తెలియన్ = తెలి న ;ల చేయఁగజ్ఞ = చేయగలిగినటిి; దీప = దీప ;
అ =అ ; స్కల = స్మస్త; వేద ల = వేద్యల ; సారాంశ = సారాంశ ; ఐ = అయి; ఏక
= స೩తేాక నది, అననా నది; ఐ = అయిా; అసాధ్యరణ = అసాధ్యరణ ;అ = అయిన వంటి; స೩భావ
= స೩భావ తో; రాజకం = స೩కాశిం నది; ఐన = అయినటిి; రాణ = రాణ లలోని; మరమం =
ల స೤ ; గాఢ = దటి న; స్ంసార = స్ంసారమన; అంధకార = చీకటి; పటలి = స్ హ ;
ద్యఁటన్ = తరించాలని; క్లరడ = క్ల కొ ; వారి = వారి; క్తన్ = క్త; దయ = దయ; తలిరపన్ = చి రించగా; ఏ = ఏ;
తపస్ = తప స అ ; నిధి = నిధి కలవా ; వివరించన్ = వివరించాడో; ఏరపడంగన్ = అరామయేాట ;ల అటిి = అ వంటి;
క= డన; నామ = పే ; ధ = ధరించిన; మహా = గొపప; ఆతమ = ఆతమకలవారి చేత; గే న్ = కీరితంపబద వానిని;
విమల = నిరమల న; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన గల; రమణీ = మన్నహా ని; వేడకన్ = ఆస్క్తతతో; కొ న్ = ఆరాధి నా
త ి .

భావ :- కారాకారణాల వశ్శకరిం కొని అలరారే ఆతమతతాతసೋనిి పెదద అధ్యాతమకం అంటా . అ వంటి
అధ్యాతమతతాతసೋనిి స్మస೗ంగా సాక్షాతకరింపజేస్తటటిిది, స్కలవేద్యలసార త నటిిది, అననా , అసామానా,
మహాస೩భావ స్ంపని , స్మస్త రాణ రహస్ా అయినటిి మహాభాగవతానిి స్ంసారమన గాఢంధకార
స్ హానిి తరించగోరే విప ిల ఉపదేశించిన అపారకృపాపయోనిధి, తపోనిధి, విశేష వివేక విజ్ఞానాల
పెనిిధి, వేదవాా ల , ధీజన త
త పా అయినటిి శ్రీ లవారిని ఆస్క్తతతో ఆరాధి నా
త ి .

1-57-క.
నారాయ న , న న ,
భారతక్తని క్తక; వాా పద ల నమ
సాకర స్తసి, వచిం
ద్యరస೗ంథం , దళిత త బంధం న్."
 ప్రథమ స్కంధము 43

టీక:- నారాయ న = నారాయ న; న్ = ; న న = న న; న్ = ; భారత = స్రస్వతీ దేవి;

క్తని = క్త; క్తక = నమస్కరించి; వాా = వాా ని; పద ల = పాద ల; న్ = ; నమసాకర =
నమసాకర ; చేసి = చేసి; వచిం న్ = చపెపద ; ఉద్యర = స೩కాశించే; స೗ంథం = స೗ంథ ; దళిత =
ఖ్ండంపబడన; త = జనమ; బంధం న్ = బంధ కలది.
భావ :- నరనారాయణల నమసాకరం చేసి; స్రస్వతీదేవిక్త క్తక;, వాా లవారి పాదపద్యమ ల స೩ణామం
కావించి; జనన మరణ బంధ్యల పటాపంచ చేస్త పవిస೤ స೗ంథం అయిన భాగవతానిి వినిపిసాత .”

1-58-వ.
అని యి ల దేవతా నమసాకరం స్తసి యిటలనియె ” నీం లారా! న ి
మీ నిఖిలలోకమంగళ్ం న స೩యోజనం బడగితరి; ఏమిటం కృషా స్ంస೩శిం
స్తయం బ ? నెవివధం న నాతమ స೩స్నిం బ ? నిరివఘి నిరేే క
హరిభక్తత యే పం నంగ ? నది ల ఁబరమధరమంబ , వా
దే నియం ఁ స೫యోగింపఁబడన భక్తత యోగం రాగా విజ్ఞానం లం
టిిం ; నారాయణ కథలవలన నెయేాధరమం ద వడవవి నిరరాకం ;
లపవర్పరాంతం బయిన పరధరమం న దృషి త స೩పంచారాం ఫలం
గా ; ధరమం నందవాభచారి న యరాం న ఁ గామం ఫలం గా ;
విషయభోగం న కామం న క్తంసമయ త ఫలం గా ; నెంతతడ జీవిం
నంతయ కామం న ఫలం ; తతతసೋజిజ్ఞాస్గల జీ న ఁ గరమం లచేత
నెయాది స೩సిదధం బది నరాం గా ; తతతసೋజిజ్ఞాస్ య నది ధరమజిజ్ఞాస్
య టఁ గొంద ధరమంబ్ల తతతసೋం బని ప . తతతసೋవి జ్ఞానంబ
పేర నదవయం నయది తతతసೋమని యె ం ; రా తతతసೋం నౌపనిష లచేత
స೫హమమని , రణాగ ులచేతం బరమాతమయని , సాతవ లచేత భగవం
ండని బ కంబ ; వేద్యంత స೴వణం న స೗హంపంబడ, జ్ఞాన రా
గాం లతోడం డన భక్తతచేతఁదతప న పెదద క్షేస೤ ాం న యాతమ
యం ఁ బరమాతమం బొడగం ; ధరమం న భక్తత ఫలం ; వరాా
స೴మధరమ భేదం లం జే ధరమం న మాధ ం స్ంతోషిం టయె సిదిధ;
ఏకచితతం న నితాం గోవిం నాకరిాంప ంవరిాంప ంద ఁ; జస೹ ధ
 ప్రథమ స్కంధము 44

ధ్యానంబ ఖ్డ్ం న వివేకవం లహంకారనిబదధం న కరమం ంచి

; భగవం ని యందలి స೴దధ ; నపవర్దం బ తతకథాస೴వణా ల
యందతాంతాస్క్తత ఁ; ణాతీరాావగాహన మహతేసవా లచే సిదిధం కరమ
ని మలన హే న కమలలోచ కథలం ద్వవం రతస్త విననిచిగిం ,
వాని క్తతరం లెవివ చి టిింపనర ; ణాస೴వణకీరత ం న కృ ం
ా
తనకథ వి వారి హృదయం లం నిలిచి, భం లాచరిం ; న భం
పరిహరిం ; న భం నషిం లయిన భాగవతశాస్రస్తవా విశేషం
న నిశిలభక్తత దయిం ; భక్తత క గ రజస్తమో ణ స೩ తం న కామ
లోభా ల వశం గాక చితతం స్తతసೋ ణం నఁ స೫స్నిం బ ఁ; స೩స్నిమన
కం న కతస్ం ం డ ; కతస్ం ం న నీశవరతతతసೋజ్ఞానం సిదిధం ;
నీశవ ం గానంబడనఁ జిజాడ స೗థన పం న యహంకారం భనిం బ ;
నహంకారం భనిం న నస్ంభా వనాది పం ల స్ంశయం విచిఛ
నిం ల ; స్ంశయవిచేఛదం న ననారబధఫలం న కరమం నిశేాషం
నశిం ం గా న.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈవిధంగా; దేవతా = దేవతల ; = ల ; నమసాకరం న్
= నమసాకర ; చేసి = చేసి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె ; ని = లలో; ఇం లారా =
లా
ు రా; న ి = న ి; మీ = మీ ; నిఖిల = అనిి; లోక = లోక ల ; మంగళ్ం = భకర ; ఐన
= అయినటిి; స೩యోజనం = స೩యోజన ; అడగితరి = అడగా ; ఏమిటన్ = దేనివలన; కృషా = కృ ని
ా ;
స్ంస೩శిం = ఆస೴య , శర ; స్తయంబ న్ = క ందో; ఏ = ఏ; విధం నన్ = విధ వలన; ఆతమ
= ఆతమ; స೩స్నిం = స్ం షి ; అ న్ = అ ంది; నిరివఘి = ఆటంక లేనిది; నిరేే క న్
= కారణ లేనిది; ఐ = అయి; హరి = హరియం ; భక్తత = భక్తత; ఏ = ఏ; పం నన్ = విధ వలన; క న్
=క ందో; అది = అది; ల = మాన ల; న్ = ; పరమధరమం = పరమ ధరమ ;అ =
అయిన; వా దే ని = భగవం ని; అం న్ = రించి; స೩యోగింపఁబడన = నడప బడన; భక్తత = భక్తత;
యోగం = యోగ ; రాగా = రాగా ; విజ్ఞానం లన్ = విజ్ఞాన ల ; టిిం = కలిగిం ;
నారాయణ = భగవం ని; కథల = కథల; వలనన్ = వలన; ఎయేా = ఏఏ; ధరమం = ధరమ ;
త వడ = ప ి బడవో; అవి = అవి; నిరరాకం = స೩యోజన లేనివి; అపవర్ = మోక్ష ;
పరాంతం = వర ; అయిన = వాాపించిన; పరధరమం న్ = పరధరమ న; న్ = ; దృషి = డబ ;
త = వినబ ; స೩పంచ = స഍పంచిక; అరాం = విషయ ; ఫలం = స೩యోజన ; కా = కా ;
 ప్రథమ స్కంధము 45

ధరమం న్ = ధరమ ; అం న్ = లో; అవాభచారి = అతసೕమించనిది {అవాభచారి - (అది తపప)

మరియొకద్యనియం చరించనిది}; ఐన = అయిన; అరాం = విషయ ; న్ = ; కామం = కామ ;
ఫలం = స೩యోజన ; కా = కా ; విషయ = ఇంసമయారా ల ; భోగం = అ భవిం ట; ఐన =
అయినటిి; కామం = కామ ; న్ = ; ఇంసമయ = ఇంసമయ ల ; త = సറయ క గ జే ట;
ఫలం = స೩యోజన ; కా = కా ; ఎంత = ఎంత; తడ = కాల ; జీవిం న్ = జీవిం న్న; అంతయ
= అంత వర మాస೤మే; కామం = కామ ; న్ = ; ఫలం = స೩యోజన ; తతతసೋ = స్ృషిిలోని
స్తా , పరస೫హమ ; జిజ్ఞాస్ = తెలిసికొ క్లరిక; కల = ఉని వంటి; జీ = మాన ; న్ = ;
కరమం ల = కరమల; చేతన్ = చేత; ఎయాది = ఏదయితే; స೩సిదధం = బాగా స೩సిదధ నదో; అది న్ = అది
డా; అరాం = స೩యోజన ; కా = కా ; తతతసೋ = తతతసೋ; జిజ్ఞాస్ = జిజ్ఞాస్; అ నది = అ నది; ధరమ =
ధరమ ; జిజ్ఞాస్ = తెలిసికొ క్లరిక; అ టన్ = అ ట చేత; కొంద = కొంద ; ధరమంబ్ల = ధరమమే;
తతతసೋం = తతతసೋ ; అని = అని; ప = అం ; తతతసೋవి = తతతసೋ తెలిసినవా ; జ్ఞానం =
జ్ఞాన ;అ = అ ; పేరన్ = పే తో; అదవయం = అదితపప మరింకొకటి లేనిది; అయిన = అయినటిి; అది
= అది; తతతసೋ = తతతసೋ ; అని = అని; ఎ ం = తెలి ; ఆ = ఆయొకక; తతతసೋం = తతతసೋ ;
ఔపనిష ల = ఉపనిష ల
త అ స్రిం వారి; చేతన్ = చేత; స೫హమ = స೫హమ ; అని = అనీ;
రణాగ ుల = హరణాగ ుని వివరిం వారి {హరణాగ ు - బంగా ా నం టిిన చ మఖ్
స೫హమ}; చేతన్ = చేత; పరమాతమ = పరమాతమ; అని = అనీ; సాతవ ల = భాగవత మత నవలంభం
చినవారి; చేతన్ = చేత; భగవం ం = భగవం ం ; అని = అనీ; ప కంబ = తె ప బ
నిది; వేద్యంత = వేద్యంత ; స೴వణం న = వి ట వలన; స೗హంపంబడ = తెలిసికొని; జ్ఞాన = జ్ఞాన ;
రాగాం ల = రాగా ల; తోడన్ = తో; డన = కలిసి ని; భక్తత = భక్తత; చేతన్ = చేత; తతప = ద్యని
యం నిషు గలవా ; ఐన = ఐన; పెదద = మహా మ ; క్షేస೤ ాం = శరీర ధరించిన జీ ; ఐన =
అయిన; ఆతమ = జీవాతమ; అం న్ = లో; పరమాతమన్ = పరమాతమ ; పడగం = దరిాంచద ; ధరమం =
ధరమ ; న్ = ; భక్తత = భక్తత; ఫలం = స೩యోజన ; = మాన ; వరా = వివిధ వరా ల
{చ రవరా - సഏహమణ, క్షసബయ, శా, స೦.}; ఆస೴మ = వివిధ ఆస೴మ ల {చ రాస೴మ -
స೫హమచరా, గృహస్త, వానస೩స్త, స్నాాస్ }; ధరమ = ధరమ లోని; భేదం లన్ = భేద ల స೩కార ; చే
= చే ; ధరమం = ధరమ ల; న్ = ; మాధ ం = లసಫదేవి భరత, హరి; స్ంతోషిం టయె =
స్ంతోషిం టే; సిదిధ = స೩యోజన ; ఏక = ఏకాస೗; చితతం న = మన తో; నితాం = నితా ;
గోవిం ని = కృ ని
ా ; ఆకరిాంప న్ = వి ట ; వరిాంప న్ = కీరితం ట ; త న్ = తగినది;
చస೹ ధ = హరి {చస೹ - చసೕ ఆ ధ గా కలవా }; ధ్యానం = ధ్యాన ;అ = అన;
ఖ్డ్ం న = కతతతో; వివేకవం = వివేకవం ; అహంకార = అహంకార నం ; నిబదధం =
బంధింపబడనది; ఐన = అయిన; కరమం = కరమ ల ; ంచి = ంచి ; భగవం ని =
భగవం ని; అందలి = మీది; స೴దధ న్ = స೴దద; అపవర్దం = మోక్షమి ినవి; అ = అయిన వంటి; తత్
= అతని; కథా = కథ ; స೴వణ = వి ట; ఆ = మొదల వాటి; అం న్ = అం ; అతాంత = మిక్తకలి;
ఆస్క్తత = హల ; ణాతీరా = ణాతీరా లలో; అవగాహన = సాిన చే ట; మహత్ =
మహా మల ; స్తవ = స్తవిం ట; ఆ ల = మొదల వాని; చేన్ = చేత; సిదిధం =క ; కరమ = కరమల ;
 ప్రథమ స్కంధము 46

ని మలన = నశింపచే ట ; హే న = కారణ న; కమలలోచ = భగవం ని {కమలలోచ

- కమల ల వంటి క ిల వా , వి ా }; కథ = కథల; అం న్ = లో; ఎవవం = ఎవ ; రతస్త =
హలప న్న; వినన్ = వి ట ; ఇచిగిం = ఇషిపడతాడో; వాని = అతని; క్తన్ = క్త; ఇతరం =
మిగిలినవి; ఎవివ = ఏవీ డా; చి = ఇషి ; టిింపన్ = క గ; నర = జేయలే ; ణా =
ణా క గజే ; స೴వణ = తన కథ వినబ వా , త; కీరత ం = కీరితంపబ వా , స్తస೤
చేయబ వా ; ఐన = అయిన; కృ ం
ా = కృ ా ; తన = తనయొకక; కథ = కథ ; వి వారి = విన వారి;
హృదయం = మన ల; అం న్ = లో; నిలిచి = నివసించి; భం = భ ; ఆచరిం న్ =
స్మ ి ; అ భం = అ భ ల ; పరిహరిం న్ = నశింపజే ; అ భం =
అ భ ; నషిం = నాశన ; అయిన = అయినచో; భాగవత = భాగవత; శాస్ర = రాణాల; స్తవ =
స్తవయొకక; విశేషం న = విశిషిత వలన; నిశిల = అచంచల న; భక్తత = భక్తత; ఉదయిం న్ = స഍పితం ;
భక్తత = భక్తత; క గ = క ట వలన; రజస్ = రజస్; తమో = తమో; ణ= ణ ల ండ; స೩ తం =
టిినవి; ఐన = ఐన వంటి; కామ = కామ ; లోభ = లోభ ;ఆ = మొదల ; న్ = వాటిక్త;
వశం గాక = లొంగక; చితతం = చితత ; స్తతసೋ = స్తతసೋ; ణం నన్ = ణ లో; స೩స్నిం =
స೩శాంత నది; అ న్ = అ తా ; స೩స్ని = స೩స్ని న; మన కం = మన గలవా ; ఐన = అయిన;
కతస్ం ం = బంధవి త { కతస్ం - మన న పటిిన విషయ బంధ్య విడవిడనవా };
అ = అ తా ; కతస్ం ం = బంధవి త ; ఐనన్ = అయినచో; ఈశవర = భాగవత; తతతసೋజ్ఞానం
= పరతతతసೋ జ్ఞాన ; సిదిధం న్ = సిదిధం ; ఈశవ ం = భగవం ; కానంబడనన్ = దరాన జరిగిన;
చిత్ = తనా ప న జ్ఞాన ; జడ = అచేతన ప న అజ్ఞాన ; స೗థన = స೗ంథి {స೗థన - డ
పెటిబడనది}; పం = ప ; ఐన = అయిన వంటి; అహంకారం = అహంకార ; భనింబ =
స೫దధల ; అహంకారం = అహంకార ; భనిం = స೫దద ; ఐనన్ = అయితే; అస్ంభావన = చకకగా
భావింప ం ట; ఆది = మొద న; పం = ప ; అ = అయిన; స్ంశయం =
స్ంశయ ; విచిఛనిం ల = నశించిపోతాయి; స్ంశయ = స్ంశయ ల; విచేఛదం = నాశన ;
ఐనన్ = అయినచో; అనారబధ = అనారబధ {అనారబధ - ఇంక స഍రంభంపనివి (స೩భావ పనివి)};
ఫలం = ఫలిత ఇచేిటివి; ఐన = ఐన వంటి; కరమం = కరమ ; నిశేాషం = శేష
మిగలనవి; ఐ = అయి; నశిం న్ = నశించి పో ; కా న = అం వలనన.
భావ :- అని దేవతల , ల స೩ణామా చేసి శౌనకా లతో ఇలా చపప
సాగా నీం లారా! స్మస్త విశావనిక్త యోద్యయక న పరమారాానిి చపపమని న ి మీరడగా .
దేనివలల నిరివరామ నిరావసೆజ నయిన హరిభక్తత స഍పిత ంత దో అదే మాన ల పరమధరమం అ ంది.
గోవిం ని యం స్మరిపత న భక్తతయోగంవలన రాగా , ఆతమజ్ఞాన లభసాతయి. ం ని
కథా ధల ర న ధరామ సారహ్మనా . వలామే గమాసాాన న పరమధరామనిక్త ఫలం. కనబ
వినబ ఉని ఈ స഍పంచిక ఖ్ం ఖ్ం కా . ధరామనిి అతసೕమించని అరాానిక్త ఫలం కామం కా .
విషయభోగ ప న కామానిక్త ఫలం ఇంసമయస్ం షిి కా . జీవించి ఉనింత వరకే కామానిక్త
స೩యోజనం. తతతసೋవిచారం ఉనివాడక్త నితా మితతక కరమల వలల లభంచే స్వరా్ది ఖ్య నిరరాకా ,
 ప్రథమ స్కంధము 47

తతతసೋవేతత న వా అద్వతజ్ఞానమే తతతసೋమని త సాత . ఆ తతాతసೋనిి ఔపనిష స೫హమం అంటా .

రణాగ ు పరమాతమ అంటా . సాతతసೋ భగవం అంటా . ఉపనిష ల
త స೴వణంచేత
స్ంస഍పత , జ్ఞానంతో , రాగాంతో డన భక్తత యం ఆస్ త న మహా మ జీవాతమ యందే
పరమాతమ దరిాసాత . ధరామనిక్త భక్తతయే ఫలం. వరాాస೴మ ధరామల అ షిుంచే మానవ ధరామనిక్త భగవం
స్ంతోషిం టయే స೩యోజనం. ఏకాస೗ న చితతంతో నితా షోతత ని ల్మల ఆకరిాంచటం,
అభవరిాంచటం అవశా కరతవాం. వివేకంగల మాన హరిస్మరణమన కరవాలంతో అహంకార రిత న
కరమబంధ్యనిి క్లసివేసాత . ం ని మీది స೴దధ క్తతని స೩సాది ంత ది. ణాతీరాాల , ణా ల
స్తవించటం వలలన భగవం ని కథ వినాలన ఉతకంఠ ఉదయి ంత ది. కరమ బంధ్యల ని మలించే
కమలాస೑ని కథల ఆస్క్తతతో ఆకరిాంచేవానిక్త మరేవీ చించ . ణాస೴వణకీరత న షోతత తన
కథ ఆలక్తంచే భ ల
త అంతరంగాలలో నివసించి వారిక్త స్రవ భా స్మ రిి అ భా పోగొ తా
ి .
అ భ పరిహారంవలల భాగవతస్తవ లభ ంత ది, భాగవతస్తవ వలల అచంచలభక్తత స഍పిత ంత ది. భక్తతవలల రజస్తమో
ణాలతో చలరేగిన కామలోభా ల లొంగక చితతం స్తతసೋ ణాయతత స೩స్నిమౌ ంది. చితతం స೩స్
ని తే బంధ్య విడపోతాయి. బంధరహ న వానిక్త తతతసೋజ్ఞానం సిదిధంచి ఈశవరదరానం లభ ం
త ది.
ఈశవరదరానం వలల అజ్ఞాన ప న అహంకారం రమౌ ంది. అహంకారం రం కాగాన స్మస్త
స్ంశయా పటాపంచలౌతాయి. స్ంశయా తలిగిపోగాన అశేషకరమ నిశేాష నశిసాతయి.

1-59-క.
మ తప లంతః
కరణం ల దిధ స్తయ ఘనతరభక్తతన్
హరియం స్మరిపం
పరమానంద న భనిభవబంధ .
టీక:- = గొపప; మ = జ్ఞాన కలవా ; తప = తాప ; అంతఃకరణం లన్ =
లోపలి ఇంసമయ ల {చ రంతఃకరణ -మన స, దిధ, చితత , అహంకార .}; దిధ = పరి దిధ;
స్తయ = చే ; ఘనతర = మిక్తకలి గొపప న; భక్తతన్ = భక్తతని; హరి = హరి, భగవం ని; అం న్ = కొర ;
స్మరిపం = స్మరిపం , నివేదిం ; పరమ = పరమ న, ఉతృషి న; ఆనంద న =
ఆనంద తో; భని = స೫దద న; భవ = స్ంసార,జనమజనమల; బంధ = బంధన కలవా ; ఐ = అయి.
భావ :- విజ్ఞానని , తపోధ తమ అంతరంగాల దిధ చే క్లవటం క్లస్ం
స్ంసారబంధ్యల సి చిి; అచంచల న అ రక్తతతో డన తమ భక్తతనంతా పరమానందంతో
భగవం నికే స్మరిపం ంటా .
 ప్రథమ స్కంధము 48

1-60-త.
పరమ ఁ, డొకకఁ, డా ాఁ , పాలన్నదువ నాశ ల్
సొరిదిఁ జే ; ంద, పదమజ, లి స్ంజాలఁ సഏకృత
ురిత స్తతసೋ రజస్తమం లఁ బొం ; నం భసిా ల్
హరి చరాచరక్లటి క్త ి ననంత స్తతసೋ ని ఁ .
టీక:- పరమ = ఉతృషి న; = షోతత { - కారణ ,
వి ా ; ఒకకఁ = ఒకడే అయిన వా ; ఆ ాఁ = షు నవా ; పాలన = పాలన (సిాత); ఉదువ =
ఉదువిం ట (స్ృషిి); నాశ ల్ = నశింపజే ట (లయ ); సొరిదిన్ = వ స్గా; చే = చేస్తట వంటి;
ంద = ం , వి ా ; పదమజ = పదమజ, స೫హమ; లి = లి, శి ; స్ంజాలన్ = పేరలతో; స഍కృత
= స೩కృత ండ; ురిత = వాకత న; స్తతసೋ = స్తతసೋ ; రజస్ = రజ స; తమం లన్ = తమ సల ; పం న్
= పం ; అం న్ = వానిలోన; భసిా ల్ = భ న సిా , భోగమోక్ష ; హరి = హరి; చరా =
కదిలే జీ ; అచర = కదలనివి న జీ ; క్లటి = అనక ; క్తన్ = న ; ఇ ిన్ = ఇ ి ; అనంత =
అంత లేని; స్తతసೋ = స్తతసೋ ణ తో; ని ఁ = సిార గా నివా .
భావ :- పరమ ఒకకడే; ఆయన ఈ అనంత విశావనిక్త అధీశవ ; ఆయన
స్తవరజస్తమో ణాల సీవకరించి స೫హమ, వి ,ా మహేశవ అన పా ధరించి ఈ లోకాల
స్ృషిి ,త రక్షి ,త అంతం చే త ఉంటా ; అం లో అనంత స్తతసೋ ణ స్ంప ి న శ్రీహరి చరాచర
స೩పంచానిక్త అపార భాల అ స೗హసాత .

1-61-వ.
మఱి నొకక విశేషం గల ; కాషుం కంటె మం , మం కంటెఁ
స೦యీ మయం బయిన వహి యె ల విశేషంబ న ల తమో ణం కంటె
రజో ణం , రజో ణం కంటె స೫హమ స೩కాశకం బ స్తతసೋ ణం విశిషిం
బ ; తలిల స్తతసೋ మ ం డని భగవం , హరి, నధోక్ష ం, గొలిచిరి;
కొంద స్ంసార మందలి మే కొఱ్ న ాల స్తవిం ; మోక్షా ా లయిన
వార ఘోర న తప ల విడచి దేవతాంతర నిందస్తయక శాం
లయి నారాయణ కథల యందే స೩వరితం ; కొంద రాజస్ తామ లయి
సిరి , శవరాం ఁ, స೫జల ం గోరి పితృ త స೩జేశా ల నారాధిం ;
మోక్ష మి ిటం జేసి నారాయ ం స్త ాం ; వేద, యాగ, యోగసഝయా,
 ప్రథమ స్కంధము 49

జ్ఞాన, తపోగత, ధరమం వా దేవ పరం ; ని ్ ం డయిన పరమేశవ

ం గ , లే ం సബ ణం ల తోడం డన తన మాయచేత
నింత స్ృజియించి, ణవం ని చందం న నిజమాయా విలసి తం
లయిన ణం లలోఁ స೫వేశించి, విజ్ఞానవిజృంభ ం వె ఁ ; నగిి యొకక
ండ ాఁ, బ్ల క స഑ఁ లం ఁ దేజరి ల ఁ బ్లకకం తోఁ తెఱ్ం న;
విశావతమ ం న ం డొకకండ, తనవలనం గలిగిన నిఖిల తం
లం నంతరాామి పం న దీపిం ; మహా త క్షేమంసമయం లతోడం
డ, ణమయం లయిన భావం లం దనచేత నిరిమతం న తం
లం ఁ ద వడక త ్ణం ల భవం స్త , లోకకరత న
యతం దేవతరాఙ్మ ష్ణాది జ్ఞ లం ల్మల నవతరించి లోకం ల రక్షిం "
నని, మఱి ఁ డటలనియె.
టీక:- మఱి = ఇంక ; ఒకక = ఒక; విశేషం = విషయ ; కల = ఉనిది; కాషుం = కటెి;
కంటెన్ = కని ; మం = పగ; మం = పగ; కంటెన్ = కని ; స೤యీమయం = వేదమయ ,
తతతసೋ లతో డనది {సബతతతసೋ - వేడమి, వె , శక్తత.}; అయిన = అయిన వంటి; వహి =
అగిి; ఎ ల = ఏ విధ గ తే; విశేషం = విశిషి ; అ న్ = అ న్న; అ ల = ఆ విధ గన; తమో ణం
= తమో ణం ; కంటెన్ = కంటె ; రజో ణం = రజో ణ ; రజో ణం = రజో ణ ; కంటెన్ =
కంటె ; స೫హమ = స೫హమ ; స೩కాశకం = స೩కాశింప జే నది; అ = అయిన వంటి; స్తతసೋ ణం =
స్తతసೋ ణ ; విశిషిం = విశేష ;అ =అ ; తలిల = రవ ; = నీశవ ; స్తతసೋ =
స్తతసೋ ణ తో; మ ం = నిండనవా ; అని = అని; భగవం = భగవం న {భగవం -
మహమానివ }; హరిన్ = హరిని; అధోక్ష న్ = వి ా ని; కొలిచిరి = జించిరి; కొంద = కొంతమంది;
స్ంసార = స్ంసార ; అందలి = లోని; మే = కలసివ ిట, మంచి; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; అ ాల =
ఇత ల ; స్తవిం = జిం ; మోక్ష = క్తత; అ ా = క్లరడవా ; అయిన = అయిన; వార =
వా ; ఘోర = ఘోర న; = ప గలవా ; ఐన = అయిన వంటి; త= త ల ;
ప ల = నాయ ల ; విడచి = విడచిపెటిి; దేవత = దేవతలలో; ఇతర = ఇతర నవారిని; నింద = ట;
చేయక = చేయ ండా; శాం = శాంతస్వభా ; అయి = అయి; నారాయణ = హరి; కథల = కథ ; అందే
= లోన; స೩వరితం = నడచద ; కొంద = కొంతమంది; రాజస్ = రజో ణ ; తామ =
తామస్ ణ గలవా ; అయి = అయి; సిరి న్ = ధన ; ఐశవరాం = ఐశవరా ; స೩జలన్
= స్ంతతని; క్లరి = ఆశించి; పితృ = పితృదేవత ; త = స೩కృతశ త ; స೩జేశ = స೩జ్ఞప ; ఆ లన్ =
మొద నవారిని; ఆరాధిం = జిం ; మోక్ష = క్తతని; ఇ ిటన్ = ఇ ిట; చేసి = వలన;
నారాయ ం = నారాయ {నారాయ - నార లం వసిం వా }; స్త ాం = స్తవించ
 ప్రథమ స్కంధము 50

దగినవా ; వేద = వేద ; యాగ = యాగ ; యోగ = యోగ ; సഝయ = సഝయ ; జ్ఞాన =
జ్ఞాన ; తపోగత = తప స ; ధరమం = ధరమ ; వా దేవ = భగవం ని {వా దేవ - ఆతమ
యం వసించే దే }; పరం = గమా గా కలవి; ని ్ ం = ణ ల కతీత ; అయిన =
అయిన వంటి; పరమేశవ ం = షు న ఈశవ ; క న్ = ఉం ; లే ం న్ =
లే ండగ ; సബ ణం ల = సബ ణ ల; తోడన్ = తో; డన = డన వంటి; తన = తనయొకక; మాయ
= మాయ; చేతన్ = చేత; ఇంత = ఇదంతా; స్ృజియించి = స్ృషిించి; ణవం ని = ణ లతో డన
వాని; చందం న = విధ గ; నిజ = తన; మాయా = మాయవలన; విలసితం = స೩కాశిం నివి;
అయిన = అయిన వంటి; ణం ల = సബ ణ ల {సബ ణ - స్తతసೋ, రజస్, తమస్}; లోన్ = లోనిక్త;
స೩వేశించి = స೩వేశించి; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన యొకక; విజృంభ ం = విశేష గలవా , చలరేగినవా ; ఐ
= అయి; వె ఁ న్ = స೩కాశిం ; అగిి = అగిి; ఒకక ం = ఒకకడే; అ ాన్ = అయినపపటిక్తని; పె క =
అనక న; స഑ఁ = కటెి ; అం న్ = లోపల; తేజరి ల న్ = విరాజి ల ; పెకకం = అన గా;
తోఁ = కనిపిం ; తెఱ్ం న = విధ గా; విశావతమ ం = విశవ న ఆతమ ఐనవా {విశావతామః-
విశవ న ఆతమ నవా ,వి ా శ్రీశంకరభాషాం వి స్
ా హస೶నామ లలో 225వ నామం}; ఐన =
అయిన వంటి; ం = పరమ ; ఒకకండ = ఒకకడే; తన = తన; వలనన్ = వలన; కలిగిన =
స్ృషిింప బడన; నిఖిల = స్రవ; తం = జీ ; అం న్ = లోపల; అంతరాామి = అంతరాామి
{అంతరాామి - లోపలంతా వాాపించినవా }; పం న = ప తో; దీపిం = స೩కాశిం ;
మహా త = మహా త {మహా త - మన స, పంచ త }; క్షేమంసമయం ల =
క్ష్మ న ఇంసമయ ; తోడన్ = తో; డ = కలిసి; ణ = ణ లతో; మయం లయిన =
నిండన వంటి; భావం లన్ = భావ ల ద్యవరా; తన = తన; చేతన్ = చేత; నిరిమతం న = స్ృషిింపబడన;
తం లం న్ = త లలో; త = చి క; వడక = పడ ండా; తత్ = ఆ; ణం ల = ణ ల ;
అ భవం స్త = అ భవిం ; లోకకరత = లోక ల స్ృషిించినవా ; ఐన = అయినటిి;
అతం = అత ; దేవ = దేవత; తరాక్ = ప పక్షాా {తరాక్ - చలన గలవి, జం }; మ షా =
మాన ; ఆది = మొదల ; జ్ఞ = జీ ల; అం న్ = లోపల; ల్మలన్ = ల్మలతో, సുడతో; అవతరించి =
అవతరించి; లోకం లన్ = లోక ల ; రక్షిం = రక్షిం ; అని; మఱి = ఇంక ; ఁ =
; ఇ ల = ఈ విధ గా; అనియె = చపెప .
భావ :- ఇకకడ ఇంకొక విశేషం ఉంది. కటెి కంటే పగ విశిషి నది. పగ కంటే
యజాసాధక న అగిి విశిషి నది. అదే విధంగా తమో ణం కనాి రజో ణ , రజో ణం కనాి
పరమాతమ దరిాంపజేస్త స్తతసೋ ణ ఉతతమ నది. రవం మహ ు భగవం ని స్తతసೋ ణ
స్వ నిగా కొలిచా . కొంతమంది స్ంసార ఖ్యల వాంఛంచి ఇత ల ఆరాధిసాత . మోక్షానిి
క్లరినవా మాస೤ం వికృతాకా న తప ల వదలి, శాంతభా న ఇతర దేవతల నిందించ ండా
శ్రీహరిన ఆస೴యిసాత . మోక్షస೩ద్యత అయిన వా దే డే స్తవింప దగ్వా . వేద్య , యాగా , యోగా
సഝయ , జ్ఞానా , తప స , ధరామ అనీి వా దే ని స్వ పాలే. సബ ణాతీ న భగవం
వాకాతవాకత స్వ సബ ణాతమక న నిజమాయ వలల విశవమంతా స్ృషిించి, స్తతసೋరజస్తమో ణాల
 ప్రథమ స్కంధము 51

అంగీకరించి, ణస్హ ని లాగా విజ్ఞాన విశేషంతో విరాజి తా

ల . ఒకే అగిి అనక కటెిలలో విరాజి ల
పె క పా గా కనిి న
త ి ,ల విశవమ న పరమాతమ ఒకకడే తా స్ృజించిన స഍ లనిింటి యం
అంతరాామి స೩కాశి ం
త టా . మన స వంటి క్షేమంసമయాలతో డనవా ణాతమకా న భావాల
ద్యవరా తా స్ృషిించిన స഍ లలో ఉండ డ సബ ణాల త బడ ండా ఆ యా ణాల
అ భవి ం
త టా . లోకాల స్ృషిించిన ఆ పరమాతమ దేవ మ షా ప పక్షాా లలో ల్మలావతా జనిమంచి
లోక రక్షణం చే ంత టా ” అని చపిప మళీల ఇలా చపపసాగా .
1-62-సీ.
మహదహంకార తనామస೤ స్ం ఁత -
చా షోడశ కళాస్హ ఁ డ ఁ,
బంచమహా త భాసి ం దధ-
స్ సೋత ఁ స్రావతశాయి య ఁ,
జరణో జ ఖ్ స೴వణాక్షి నాసా శి-
ర నానాస్హస೶ వె ఁగ,
నంబర కే ర హార ండల క్తరీ-
టా పె కవేలమ ండఁ,
1-62.1-తే.
ష పం ధరియించి ప ఁ, డనం ఁ,
డఖిల వ కవరతన యతిమమర
మానితోద్యర జలరాశి మధా న
యోగ నిసഊ విలాసి యొ ం ."
టీక:- మహత్ = మహ ;త అహంకార = అహంకార ; తనామస೤ = తనామస೤లతో {తనామస೤ - శబద
స్పరా రస్, ప గంధ }; స్ం ఁత = డనవా ; చా = అంద న; షోడశ = పదహా ; కళా =
కళ్లతో; స్హ ఁ = డనవా ; అ న్ = అ ; పంచ = ఐ ; మహా త = మహా త లలో
{మహా త - మన స, పృథివి, జలం, అగిి, వా , ఆకాశ .}; భాసి ం = వె గొం ని
వా ; ఐ = అయిా; దధ = నిరమల న; స్ సೋత ఁ = స్తతసೋ ణ కలవా ; ఐ = అయిా; స్రవ = స్రవ ;
అతశాయి = అతశయించినవా ; అ న్ = అ ; చరణ = పాద ;ఊ = తడ ; జ=
జ ; ఖ్ = ఖ్ ; స೴వణ = చ ; అక్షి = క ;ల నాస్ = క ; శిర = తల ; నానా =
అనక న; స్హస೶ = వేనవే ; వె ఁగన్ = స೩కాశిం ండగా; అంబర = వస్ర ; కే ర=
 ప్రథమ స్కంధము 52

జకీ త ; హార = హార ; ండల = ండల ; క్తరీట = క్తరీట ;ఆ = మొదల నవి;

పె క = అనక న; వే = వే ; అమ ండన్ = ధరింపబడ ండగా; ష = పరమ ష,
విశవ ప ; పం = ప ;
ధరియించి = ధరించి; ప ఁ = అనిిటికంటె వే న వా ; అనం = అంత లేనివా ; అఖిల = స్మస్త; వన =
లోక లం ; ఏక = ఒకేమా ; వరతన = ఉం ; యతి = స೩యతి ; అమర = సిదిధంచగ; మానిత = జనీయ న;
ఉద్యర = పెదద; జలరాశి = స్ స೦ ; మధా న = న మ; యోగ = యోగ; నిసഊ = నిస೦తో; విలాసి = విరాజి ల ;
ఒ ం = ఒపిప ం .

భావ :- “పరాతప , అనం ఐన ఆ భగవం స్మస్త వనాల స్ృషిింప దలచి;

మహదహంకారాలతో శబద, స్పరా, ప, రస్, గంధ్య అన తనామస೤లతో డ షోడశకళా పరి ా ; పృథివి,
జలం, అగిి, వా , ఆకాశం అన పంచ తాలతో స೩కాశమా ; దధస్తతసೋస్వ ; స్రేవశవ ;
వేలకొలది పాద్య , తడ , జ్ఞ , ఖ్య , చ , క ి , శిర సలతో అలరా ; వేలకొలది
వసചత , జకీ త , హారా , మకర ండలా , మణిక్తరీటా ధరించి; పరమ ష పం ధరించి;
యోగనిసഊ సമ మహా స్ స೦ మధాంలో శయనించి ఉంటా .

ఏకవింశతావతార
1-63-వ.
అది స్కలావతారం ల మొదలి గని న శ్రీమనాిరాయణ దే ని విరాజ
మానంబయిన దివా పం ; ద్యనిం బరమ యోగీం దరిాం ; అపపర
మేశవ నాభీకమలం వలన స్ృషిికరతలలోన ం
ు న స೫హమ దయించ;
నతని యవయవ సాానం ల యం లోకవిసాతరం గలిపంపంబడయె;
మొదల నదేద ం కమా రాఖ్ా స్ర్ం నాస೴యించి స೫హమ ాం శిరం న
స೫హమచరాం నఁ జరియించ; రండవ మా జగజాననం కొఱ్ రసాతలగత
యయిన మి నె త యజేా ం డయి వరాహదేహం ఁ ద్యలెి; డవ
తోయం న నార ండ దేవరిు కరమ నిరోమచకం న షావ తంస೤ం సెపెప;
నాలవపరి ధరమభారాా స్ర్ం నం నర నారాయణాభధ్య ం షకరం న
తపం స్తసెఁ; బంచమావతారం నం గపి ం డ సిదేధ ం డయి యా రి
య సഏహమ న ఁ దతతసೋ స೻మ నిరాయం గల సాంఖ్ాం పదేశించ;
నాఱ్వ శరీరం న నన యాదేవి యం నసബమహా నిక్తం మా ం
 ప్రథమ స్కంధము 53

యల క నిక్తఁ స೫హాలద ాల నాతమవిదాఁ ద్లిపె; నడవ విస೗హం న

నా త యం చిక్త జనిమంచి,య ాం డనఁ స೩కాశమా ం యామాది
దేవతల తోడం డ, సావయం వమనవంతరం రక్షించ; అషిమ రితని
మే దేవియం నాభక్త జనిమంచి సೕ ండనం స೫సి ం
ధ విదవజా
ల ఁ బరమహంస్ మార్ం ం స೫కటించ; ఋ లచేతఁ గోరంబడ; తమిమదవ
జనమం నఁ బృ చసೕవరిత మిని ధ ం జేసి స్మస్త వ త లం బదికె;
చాస೑ష మనవంతర స్ంపలవం న దశమం న మీనావతారం నొంది మహ్మ
పంబ నావనెక్తకంచి వస్వతమ దధరించ; స్ స೦మథన కాలం
నం బ నొకొండవమా కమఠకృతని మందరాచలం ఁ దన పృషు కరపరం
న నరపరి నిలిపె; ధనవంతరి య పం ం డవ త న రా ర మధా
మాన క్షీరపాథోధి మధాభాగం న నమృతకలశహ ం
త వెడలెఁ; బద ఁడ
వది యయిన మోహనీవేషం న న ల మోహ లం జేసి రల నమృతాహా
లం గావించఁ; బ నా గవది న నరసింహ పం నం గనకకశి ని
స్ంహరించఁ; బ ననవది న కపటవామనావతారం న బలిని బదస೤యం
యాచించి ఁ లోకం ల నాసೕమించఁ; బ నా వది న భార్వరామా
కృతని పితభావం ఁ ద్యలిి సഏహమణ లయిన రా ల ని వదియొకక
మా వధియించి మి నిఃక్షతరం గావించ; బ నడవది న వాాస్ గాస೤ం
న నలపమ లయిన లం గ ణించి వేదవృక్షం న శాఖ్ లేరపఱ్చఁ;
బ నెనిమిదవ న రామాభధ్యనం న దేవకారాారాం రాజతవం నొంది
స్ స೦నిస೗హాది పరాసೕ మం లాచరించ; నక్లనవింశత వింశతతమం న
రామకృషా పం లచే య వంశం నం స్ంభవించి; విశవంభరా భారం
నివారించ; నకవింశతతమం న దధనామధయం నం గలి గాదావస్
రం న రాక్షస్స్మోమహనం కొఱ్ మధాగయా స೩దేశం న జిన ండయి
దేజరి ;ల గస్ంధి యం వ ంధరాధీ చోరస഍ స్ంచరింప
వి ాయ ండ వి నిక్తఁ గలిక య పేర దువింపంగలం"డని; యిటలనియె.
 ప్రథమ స్కంధము 54

టీక:- అది = అది (ఈవిధ గ ండే ప ); స్కల = అనిి; అవతారం = అవతార ;

న్ = ; మొదలిగని = లవిరా ;ి ఐన = అయిన వంటి; శ్రీమనాిరాయణదే ని = శ్రీమనాిరాయ ని
{శ్రీమనాిరాయణదే - అతాంత భకర న నారాయ డ దే }; విరాజమానం = విశేష గ
స೩కాశిం నిది; అయిన = అయిన; దివా = దివా న; పం = ప ; ద్యనిన్ = ద్యనిని; పరమ = గొపప;
యోగి = యో లలో; ఇం = ు ; దరిాం = దరిాంచద ; ఆ = ఆ యొకక; పరమేశవ = భగవం
ని; నాభీ = బొ ా; కమలం = కమల ; వలనన్ = ండ; స్ృషిికరతల = స్ృషిికరత లందరి; లోనన్ = లో ;
ం
ు న = ఆ ా న; స೫హమ = స೫హమదే ; ఉదయించ = టెి ; అతని = అతని యొకక; అవయవ =
అవయవ ల; సాానం = సాాన ల; అం న్ = లో; లోక = లోక ల యొకక; విసాతరం = విస్తరణ ;
కలిపంప బడయెన్ = టిింప బడనవి; మొదలన్ = మొదట(1); ఆ = ఆ యొకక; దే ం = దే (ఆదినారా
యణ రిత); కమార = కమార {కమార ఆఖ్ా - స్న , స్నంద , స్నత్ మా , స్నత్
జ్ఞ }; ఆఖ్ా = అ పే గల; స్ర్ం న్ = స్ృషిి (స్ంఘ ) నం ; ఆస೴యించి = అవతరించి;
స೫హమ ాం = సഏహమణ హ ; ఐ = అయి; శిరం = ఆచరిం ట మిక్తకలి కషి నది; ఐన = అయి
న వంటి; స೫హమచరాం నన్ = స೫హమచరా న; చరియించ = నడచ ; రండవ = రండవ(2); మా = సారి;
జగత్ = జగ ల
త యొకక; జననం = కి ; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; రసాతల = రసాతల న; గత = ఇమిడనది;
అయిన = అయిన; మిని = మండల ; ఎ త న్ = ఉదదరి ;త యజేా ం = యజా న
అధిపత; అయి = అయి; వరాహ = వరాహ; దేహం న్ = ప ; తాలెిన్ = ధరించ ; డవ =
డవ(3); తోయం నన్ = సారి; నార ం = నార ;అ =అ పేర; దేవరిు = దేవలోకఋషి; ఐ =
అయి; కరమ = కరమబంధ్యల ; నిరోమచకం = విడపించగలిగినవి; ఐన = అయిన; షావ = వి ా రిత
ఆరాధనమన; తంస೤ం = తంస೤ , సిద్యధంత ; సెపెపన్ = చపెప ; నాలవ = నాల్వ(4); పరి = సారి; ధరమ
= ధ మ ; భారాా = (అతని) భారాల; స్ర్ం నం = స్ృషిి యం , కలయిక యం ; నరనారాయణ =
నరనారాయ లన; అభధ్య ం = పే ల గలవా ; ఐ = అయి; షకరం న = చే ట మిక్తకలి కషి న;
తపం = తప స; చేసెన్ = చేసె ; పంచమ = ఐదవ(5); అవతారం నన్ = అవతార లో; కపి ం =
కపి ;అ = అన; సిదేధ ం = సి ల
ధ లో ు ; అయి = అయి; ఆ రి = ఆ రి; అ = అ ; సഏహమ
= సഏహమ న; న్ = ; తతతసೋ = తతతసೋ ల {తతతసೋ - స೩కృత మహతాత లి వదినా }్ ; స೻మ =
స్ హ యొకక; నిరాయం = నిరాయ ; కల = కలిగిన వంటి; సాంఖ్ాం న్ = సాంఖ్ా
{సాంఖ్ా – తతతసೋదరాన లలో నొకటి}; ఉపదేశించన్ = ఉపదేశించ ; ఆఱ్వ = ఆరవ(6); శరీరం న =
అవతార న; అన యాదేవి = అన యాదేవి; అం న్ = వలన; అసബమహా ని = అసബమహా ని; క్తన్ =
క్తని; మా ం = ; ఐ = అయి; అల కని = అల కన; క్తన్ = ; స೩హాలద = స೩హాలద; ా =
మొదల ఖ్ా నవారల; న్ = ; ఆతమవిదాన్ = ఆతమవిదా ; తెలిపెన్ = తెలియజేసె ; ఏడవ = ఏడవ(7);
విస೗హం నన్ = అవతార న; ఆ త=ఆ త; అం న్ = క్తని; చి = చి; క్తన్ = క్తని; జనిమంచి = టిి;
య ాం = య ా ; అనన్ = అనబ ; స೩కాశమా ం = అవతరించినవా ; ఐ = అయి; యామ =
యామ {యామ- కాలవిభాగ న యామ నిరాయించినవా }; ఆది = మొద న; దేవతలన్ = దేవతల ;
డ = కలిసి; సావయం వ = సావయం డన; మనవంతరం న్ = మ కాల లో; రక్షించ = (స్ృషిిని)
 ప్రథమ స్కంధము 55

రక్షించ ; అషిమ = ఎనిమిదవ(8); రితని = అవతార నం ; మే దేవి = మే దేవి; అం న్ = క్తని; నాభ

= నాభ; క్తన్ = క్తని; జనిమంచి = టిి; ఉ సೕ ం = ఉ సೕ ం ; అనన్ = అని; స೩సి ంధ = స೩సిదిధ
పందినవా ; ఐ = అయి; విదవజా = పాండతా గలవారల; న్ = ; పరమహంస్ = పరమహంస్
{పరమహంస్ - స్రవ పరితాాగ చేసి జ్ఞానమార్ న చరిం వా }; మార్ం న్ = మార్ ;
స೩కటించన్ = ఉపదేశించ ; ఋ ల = ఋ ల; చేతన్ = చేత; క్లరంబడ = స഍రిాంపబడ; తమిమదవ =
తమిమదవ(9); జనమం నన్ = జనమలో; పృ = పృ డన; చసೕవరిత = సారవభౌ ; ఐ = అయి; మిని =
మండల ;ధ న్ = గో గా; చేసి = చేసి; స్మస్త = స్మస్త న; వ త లన్ = వ త ల ; పిదికెన్ =
పిదికె ; చాస೑ష = చాస೑ష అన {చాస೑షమనవంతర - చాస೑ డ మ కాలం క క చాస೑ష
మనవంతర }; మనవంతర = మనవంతరంలో {మనవంతర -మ పరిపాలన కాల }; స్ంపలవం నన్
= జలస೩ళ్య న; దశమం = పదవది(10); అయిన = అయిన వంటి; మీన = మీన గా; అవతారం =
అవతార ; ఒంది = పంది; మహ్మ = మియొకక; పంబ = ప గల; నావన్ = ఓడ ; ఎక్తకంచి
= ఎక్తకంచి; వస్వత = వస్వ డన; మ న్ = మ ; ఉదధరించన్ = ఉదధరించ ; స్ స೦ = సాగర ;
మథన = మథించబడన (చిలికే); కాలం నన్ = కాల న; ప నొకొండవ = ప కొండవ(11); మా = సారి;
కమఠ = రమ; ఆకృతని = అవతార లో; మందరాచలం న్ = మందరపరవత ; తన = తనయొకక; పృషు
= వీ ండే; కరపరం న = వె ిచిపపమీద; నరపరి = న పగలవా ; ఐ = అయి; నిలిపెన్ = నిలిపె ;
ధనవంతరి = ధనవంతరి; అ = అ ; పం ండవ = పం ండవ(12); త నన్ = అవతార లో; ర=
దేవతలచేత ; అ ర = రాక్ష లచేత ; మధామాన = మధింపబ ని; క్షీరపాథోధి = పాలస్ స೦
యొకక; మధాభాగం నన్ = మధాభాగ లో; అమృత = అమృత నిండన; కలశ = బంద్, కలశ ;
హ ంత = హస్త న ధరియించినవా ; ఐ = అయి; వెడలెన్ = ఉదువించ ; పద ఁడవది =
పదమాడవది(13); అయిన = అయినటిి; మోహనీ = మోహనీ; వేషం నన్ = అవతార లో; అ ల=
రాక్ష ల ; మోహ లన్ = మోహ గా; చేసి = చేసి; రలన్ = దేవతల ; అమృత = అమృత ;
ఆహా లన్ = జించినవారిగా; కావించన్ = చేసె ; ప నా గవది = పద్యి గవది(14); ఐన = అయినటిి;
నరసింహ = నరసింహ; పం నన్ = అవతార లో; కనకకశి ని = హరణాకశి ని {హరణాకశి -
బంగా వస్ర ధరిం వా }; స్ంహరించన్ = మాపె ; ప ననవది = పదిహేనవది(15); ఐన =
అయినటిి; కపట = మాయా; వామన = వామ {వామనః పటిివానిగా (మ వా
ా నిగా) అవతరించిన
వి ా , చకకగా స్తవింపదగినవా , వి స్
ా హస೶నామ లలో 152వ నామం}; అవతారం నన్ = అవతార
లో; బలినిన్ = బలి(చసೕవరిత)ని; పద = అ ; స೤యం న్ = ; యాచించి = ద్యన గా అడగి;
ఁ = ; లోకం లన్ = లోక ల ; ఆసೕమించన్ = ఆసೕమించ ; ప నా వది = పదహారవది
(16); ఐన = అయిన వంటి; భార్వరామ = పర రామ {భార్ ని మా - పర రామ}; ఆకృతనిన్ =
అవతార లో; పితభావం న్ = క్లపానిి; తాలిి = పంది; సഏహమణ = సഏహమ ల ; = హ
చేసినవా ; అయిన = ఐన వంటి; రా లన్ = రా ల ; ఇ వదియొకక = ఇర ఒకక(21); మా = సా ;ల
వధియించి = స్ంహరించి; మిన్ = మిని; నిఃక్షతరం = క్షసബ లేనిసిాత; కావించన్ = క గ చేసె ;
ప నడవది = పదిహేడవది(17); ఐన = అయినటిి; వాాస్ = వాా ని; గాస೤ం నన్ = శరీర న; అలప = మంద
న; మ = స೩జ్ఞాన కలవా ; అయిన = అయినటిి; లన్ = మాన లమీద; క ణించి = దయ
 ప్రథమ స్కంధము 56

పి; వేద = వేదమన; వృక్షం న న్ = వృక్ష న ; శాఖ్ = శాఖ్ {వేద న - ఋక్ య స్ సామ
అధరవణ అని 4 శాఖ్ }; ఏరపఱ్చన్ = ఏరాప చేసె ; ప నెనిమిదవ = పద్దనిమిదవది(18); ఐన = అయినటిి;
రామ = శ్రీరా ని; అభధ్యనం నన్ = పే తో, అవతార తో; దేవ = దేవతలయొకక; కారాారాం =
పనికొఱ్ ; రాజతవం న్ = రాజతవ {రాజతవ - రా అ తతవ }; ఒంది = సీవకరించి; స్ స೦ =
సాగర ; నిస೗హ = నిస೗హం ట; ఆది = మొద న; పరాసೕమం = శౌరావంత నప ;
ఆచరించన్ = చేసె ; ఏక్లనవింశత = పందొమిమదవది(19); వింశతతమం = ఇ వదవది(20); ఐన =
అయినటిి; రామ = బలరా ; కృషా = శ్రీకృ ా ; పం ల = శరీర ల; చేన్ = తో; య = యాదవ;
వంశం = ల ; అం న్ = లో; స్ంభవించి = అవతరించి; విశవంభర = దేవియొకక; భారం =
భార ; నివారించన్ = తపిపంచ ; ఏకవింశతతమం = ఇ వదియొకటవ(21); ఐన = అయినటిి; దధ
= డ
ధ న { దధః- స೩పంచాకార తో భాసిం వా , వి స్
ా హస೶నామా శ్రీశంకరభాషాం 351వ
నామం}; నామధయం నన్ = పే తో; కలి గ = కలి గ యొకక; ఆది = మొద ; అవస్రం నన్ =
అ కాలం న; రాక్షస్ = రాక్ష ల ; స్మోమహనం = మోహ గాచే ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ;
మధాగయా = మధాగయ అ ; స೩దేశం నన్ = స్ాల లో; జిన = జి డయొకక; ం = గ;
అయి = టిి; తేజరి న్
ల = స೩కాశిం ; గస్ంధి = గ ల నడమి కాల (కలి గం త వాత,
కృత గానిక్త ం ); అం న్ = లో; వ ంధరాధీ = మిని పాలిం వా ; చోరస഍ =
దొంగ వంటివా ; ఐ = అయి; స్ంచరింపన్ = త ండగ; వి య
ా ం = వి య
ా ;అ =
అన; వి ని = సഏహమ ; క్తన్ = న ; కలిక = కలిక; అ = అన; పేరన్ = పే తో; ఉదువింపంగలం =
అవతరిం ; అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = చపెప .
భావ :- అది అనిి అవతారాల లవిరాటియిన అదినారాయ ని దేదీపామాన న
దివా పం. ఆ దివా పానిి మహా మ న యోగీం దరిాసాత . శ్రీమనాిరాయణ దే ని నాభకమలం
ంచి స్ృషిికరతలలో ఆ ా న స೫హమదే ఉదువించా . శ్రీహరి అవయవ సాానాల ంచి లోకా
స్మస్త ఆవిరువించాయి.
1) ఆదినారాయణదే మొదట కమార మన స్వరా్నిి ఆస೴యించి స్నకస్నందనాది పాలతో కఠోర న
స೫హమచరాానిి ఆచరి త స೫హమ ా చరించా .
2) రండవసారి యజావరాహదేహం ధరించి విశవస్ృషిి నిమితతం రసాతలం ంచి మండలానిి
ఉదధరించా .
3) డవ పరాాయం నార డన దేవరిుగా జనిమంచి మోక్షద్యయక న షావధరామనిి బోధించా .
4) నా గవ అవతారంలో ధ మడ వానిక్త రిత యం నరనారాయణ స్వ ఆవిరువించి
ఆతమశాంతక్లస్ం అపార న తప స చేసా .
5) ఐదవ అవతారం కపిలావతారం. దేవ త కరద ల జనించి ఆ రి అన సഏహమ నిక్త
తతతసೋని పక న సాంఖ్యానిి ఉపదేశించా .
6) ఆరవ అవతారంలో అసബ అన యల దతాత టిి అల క , స೩హాల మొద నవారిక్త
ఆతమవిదా స೩బోధించా .
 ప్రథమ స్కంధము 57

7) ఏడవ పరాాయం య ాడన నామంతో చిక్త, ఆ తక్త మా , యమాది దేవతలతో సావయం వ

మనవంతరానిి స్ంరక్షించా .
8) ఎనిమిదవ పంలో నాభక్త మే దేవియం ఉ సೕ డ పేర స೩భవించి పండ ల పరమహంస్
మారా్నిి స೩కటించా .
9) తమిమదవ జనమలో ఋ ల స഍రాన మనిించి పృ చసೕవరిత దేవిని గో గావించి స్రవ ఓష ల
పిదికా .
10) పదవ న మతాససೆవతారం ద్యలిి చాస೑ష మనవంతరాంతంలో స్ంభవించిన జలస೩ళ్యంలో నావ
నెక్తకంచి వస్వత మ కాపాడా .
11) పదకొండవ పరాాయం రామవతారం సీవకరించి నీిటిలో నగిపో ని మందరపరవతానిి న పగా
వీ ధరించా .
12) పనెిండవ అవతారంలో ధనవంతరి దేవద్యన మథి న
త ి పాలస్ స೦ంలో ంచి అమృతకలశం
హసాతన ధరించి సాక్షాతకరించా .
13) పద డవ అవతారంలో మోహని వేషంలో రాక్ష ల వంచించి దేవతల అమృతం పంచి పెటాి .
14) పద్యి గవ సారి నరసింహ రితగా అవతరించి త న హరణాకశి ణిా మాపా .
15) పదిహేనవ అవతారంలో మాయా వామ బలిచసೕవరితని డ ద్యనమడగి లోలకా
ఆసೕమించా .
16) పదహారవమా పర రా రౌసഊకారంతో సഏహమణ న రా ల , ఇర ఒకకమా
స్ంహరించి ధ్యసബని క్షసബయహ్మనం కావించా .
17) పదిహేడవసారి వేదవాా అలపస೩ ా న వారిక్లస్ం వేదశాఖ్ల విస్తరింపజేశా .
18) పద్ధనిమిదవ పరాాయం శ్రీరా స్ స೦బంధనాది వీరకృతాా ఆచరించి దేవకారాం నిరవరితంచా .
19) పందొమిమదవ అవతారంలో బలరా గా,
20) ఇరవయోా అవతారంలో శ్రీకృ ా గా స్ంభవించి భారానిి హరించా .
21) ఇర ఒకటవసారి ధ మధా గయా స೩దేశంలో తేజరిలిల రాక్ష ల స్మోమహపరచి ఓడసాత .
22) ఇర రండవ పరాాయం కలిక పంతో వి య
ా డన వి నిక్త మా జనిమంచి కలి
గాంతంలో క ష్ణ మ న రా ల కఠినంగా శిక్షిసాత అని పలిక్త ఇంకా ఇలా అనాి .

*1-64-మ.
"స్రసిం బాసిన వే కా వల యోజన్ వి న
ా ం న శ్రీ
కర నానా స೩కటావతార లస్ంఖ్యాతం రీవ న్
ర న్ సഏహమణస్ంయమీం మహ ుల్ వి న
ా ంశాంశ ల్
హరి కృ ం
ా బలా జ మఁ డెడ లే; ద్య వి ఁా డౌ నరపడన్.
 ప్రథమ స్కంధము 58

టీక:- స్రసిన్ = స్ర స ండ; పాసిన = వె వడన; వే = అనక న, వెయిా; కా వల =

కా వల; యోజన్ = వలె; వి ని
ా = హరి {వి ఃా - వి స్
ా హస೶నామా లో 2వ నామం, విశవ మంత
వాాపించి ఉనివా }; అం న = ండ ఉదువించిన; శ్రీకర = భ కలిగిం , వి ని
ా {శ్రీకరః-
భ కలిగిం వా , సి ల ఇ ివా , వి స్
ా హస೶నామా శ్రీశంకరభాషాం 611వ నామం};
నానా = అనక విధ ల; స೩కట = కనబడన; అవతార = అవతారా ; అస్ంఖ్యాతం =
లెకకపెటిలేనివి; ఉరీవ = రా { మి ప , రా }; ర న్ = దేవత ; సഏహమణ = సഏహమ ;
స్ంయమ = జితేంసമ లలో; ఇం = ు ; మహా = గొపప; ఋ ల్ = ఋ ; వి ని
ా = హరియొకక;
అంశాంశ = క్ష్మఅంశలతో; అ = టిిన వా ; హరి = హరి; కృ ం
ా = కృ ా ; బల = బలరా నిక్త;
అ జ మఁ = తో ి వలె; ఎడల లేద్య = వచాి కద్య; వి ఁా డౌ = హరి ; ఏరపడన్ = ఉండగా.
భావ :- స೩పంచంలో స్ర సల ండ ఎన్నికాలవ వె వడ స೩వహ త ఉంటాయి; అలాగే శ్రీమనాి
రాయ ని లో ంచి విశవ యోద్యయక న ఎనెిన్ని అవతారా స഍విరువి త ఉంటాయి; రాజ్ఞాలేలే
వా ళ, దేవత , సഏహమ , స೫హమ ు , మహ ు ఆ నారాయ ని క్ష్మ అంశలచే ఉదువించిన వారే;
రవం బలరా నిగా, అతని స్ద శ్రీకృ ని
ా గా శ్రీమహావి ా తాన అవతరించా కద్య.

*1-65-క.
భగవం ం డ వి ఁా
జగ ల కెవేవళ్ రాక్షస్వాధ గ ం
దగ నవేవళ్లఁ దడయక
గ గ నఁ టిి కా దాల్మలలన్.
టీక:- భగవం ం = భగవం ; అ = అయిన; వి ఁా = హరి; జగ = లోక ; = ;
ఎవేవళ్ = ఏవేళ్; రాక్షస్ = రాక్ష లవలన; వాధ = బాధ; క న్ = క ందో; తగన్ = తగిన గ
ల ; ఆ = ఆ;
వేళ్లన్ = స్మయ లలో; తడయక = ఆలస్ా చేయక; గ గ నన్ = స೩త గ లో ; టిి =
ఉదువించి; కా న్ = రక్షిం ; ఉదాత్ = యతిమన; ల్మలన్ = మాయతో.
భావ :- స೩త గంలో రాకా ల చేషులతో లోకా చీకా ల పాలయేా స్మయాలలో, భగవం
న శ్రీమహావి ా వి వక తగిన అవతారాలవతరించి ల
ి శిక్షించి, శి ల
ి రక్షించి లోకాల ఉదధరిసాత .

1-66-ఆ.
అతరహస్ా న హరిజనమ కథనం
మ ఁ డెవవఁ డేని మా రే ఁ
జ్ఞల భక్తతతోడఁ జదివిన స్ంసార
ఃఖ్రాశిఁ బాసి తలఁగిపో .
 ప్రథమ స్కంధము 59

టీక:- అత = మిక్తకలి; రహస్ా = రహస్ా {రహస్ా - ద్య కొనదగ్ది}; ఐన = అయినటిి;

హరి = హరియొకక; జనమ = అవతార ల; కథనం = కథ ; మ ఁ = మాన ; ఎవవఁడేని =
ఎవరయిన; మా రే న్ = రాసബ+పగ - అ నితా ; చాల = ఎ కవ; భక్తత = భక్తత; తోడన్ = తో; చదివిన =
పఠించినచో; స్ంసార = స్ంసార లోని; ఃఖ్ = వాధల; రాశి = స్ హ ; పాసి = ర గ; తలఁగి =
తలగి; పో న్ = పో .
భావ :- అతాంత రహస్ా గాథ న వా దే ని అవతార గాథ , ఏ మాన తే ఉదయ
సాయంకాల అతాంత స೴ద్యధభ ల
త తో నితా పఠిసాతడో, అత ఃఖ్మయ న స్ంసార బంధ్యల
రంగా తలగిపోయి ఆనందం అ భవిసాత .
1-67-వ.
వి ం డ ం డయి చిద్యతమ ం డయి పరఁ జీ నిక్తం బరమేశవ మాయా
ణం న మహద్యది పం లచేత నాతమసాానం గా ాలశరీరం విరచితం
న, గగనం నం ఁ బవనాస഼త మేఘ స్ హం , గాలి యం ఁ బారిావ ళి
స్రతవం నరీత నారీత స೦షి య నాతమ యం దృశాతవం దిధమం
గానివారిచేత నారోపింపంబ ; నీ ల
ా పం కంటె నదృషి ణం బయి య తం
న వ త వ టం జేసి వాకతం గాక క్ష్మం కరచరణా లేక జీ నిక్త నొండొక
పం విరచితం ం ; స೑మఁ డయిన జీ నివలన తారంత గమనాగమ
నం లం నరానమం దోఁ ; నె డీ ాల క్ష్మ పం రం స్వ ప
స్మాగాాసಶనం నఁ స೫తషేధింపఁ బ ; న డ నవిదాంజేసి యాతమ గలిపంపంబ
నని ం ద్లి న జీ ం స೫హమ దరానం న కధికారి య ; దరానం బన
జ్ఞా క స్వ పం ; విశార ం న యీశవ ని సുడం నవిదా యనంబ
ని మాయ పరత యె ద్యన విద్యా పం నం బరిణత య న
జీవోపాధి యయిన ల
ా క్ష్మ పం దహంచి జీ కాషుం లేక తేజరి ల
వహి చందం నం ద్యన పర ం డయి స೫హమస్వ పం నం బొంది పరమానం
దం న విరాజమా ం డ ; ఇ ల తతతసೋ ా సె "రని ం డటలనియె.
టీక:- వి ం = వినండ; అ ం = ప లేనివా ; అయి = అయి; చిద్యతమ ం =
జ్ఞాని {చిద్యతమ - చేతనా ప న ఆతమ కలవా , జ్ఞాని}; అయి = అయి; పరఁ = స೩వరిత ;ల జీ ని =
జీ ; క్తన్ = న ; పరమేశవ = పరమేశవ నియొకక; మాయా = మాయతో డన; ణం = ణ ;
ఐన = అయినటిి; మహత్ = మహ ;త ఆది = మొదల {మహతాతసೋ - మహ ,త అహంకార , పంచ త
, తనామస೤ , పంచేంసമయ , అంతఃకరణ . (వీటి స్హాయ తోన జీ ఉదువిసాత };
 ప్రథమ స్కంధము 60

పం ల = ప ల; చేతన్ = చేత; ఆతమసాానం గాన్ = స్వసాాన గా; ల

ా = భౌతక న; శరీరం =
శరీర ; విరచితం = ఏరాప చేయబడనది; ఐన = అయినటిి; గగనం నం న్ = ఆకాశ నం ; పవన
= వా ; ఆస഼త = ఆస೴యించిన; మేఘ = మేఘ ల; స్ హం = స్ హ ; గాలియం న్
= వా నం ; పారిావ = మిక్త స్ంబంధించిన; ళి = ళితో ; స్రతవం = మతో
డనటిి; ఏ = ఏ; రీత = విధ తే; ఆ = ఆ; రీత = విధ గ; స೦షి = వా ; అ = అయినటిి; ఆతమ = ఆతమ;
అం న్ = లోపల; దృశాతవం న్ = డబ ద్యని తతతసೋ ; దిధమం = జ్ఞాన గలవా ; కానివారి
= కా ండా ఉండే వారి; చేతన్ = చేత; ఆరోపింపంబ న్ = లేనిది యని ల గా భావింపబ ;ఈ=
ఈయొకక; ల
ా = భౌతక; పం = ప ; కంటెన్ = కంటె ; అదృషి = డబడని; ణం =
ణ ; అయి = కలిగి ండన ; అ తం = వినబడనిది; ఐన = అయినటిి; వ త = పద్యరా ;
అ టన్ = అ ట; చేసి = వలన; వాకతం న్ = అభవాకత , తెలియబ నది; కాక = కా ండ; క్ష్మం =
క్ష్మ ; కర = చే ; చరణ = కా ;ల ఆ = మొదల ని; లేక = లేని; జీ ని = జీ ని; క్తన్ = క్త; ఒండొక =
ఇంకొక; పం = ప ; విరచితం = ఏరపరచబడనది; ఐ = అయి; ఉం న్ = ఉం ; స೑మఁ =
క్ష్మ నవా ; అయిన = అయినటిి; జీ ని = జీ ని; వలనన్ = వలన; ఉతారంత = వాకతపరచ బడన; గమన =
వెడ ట; ఆగమనం లన్ = వ ిటల ; నరానమం న్ = మళీళ మళీళ జనిమ న
త ి ;ల తోఁ న్ = అరామ ;
ఎ =ఎ ; ఈ = ఈ యొకక; ల
ా = భౌతక; క్ష్మ = క్ష్మ; పం = ప ; రం న్ =
రం ; స్వ=తన; ప= ప యొకక; స్మాక్ = రిత న; జ్ఞానం నన్ = జ్ఞాన వలన; స೩తషేధింపఁ
బ న్ = అడాగింపబ ;అ డ=అ ; అవిదాన్ = అజ్ఞాన ; చేసి = వలన; ఆతమ = ఆతమయం ;
కలిపంపంబ = కలిపంపబడతాయి; అని న్ = అనీ; తెలి న్ = తెలసిన; అ =అ ; జీ ం
= జీ ; స೫హమ = పరస೫హమ ; దరానం = దరిాం ట; న్ = ; అధికారి = తగినవా ; అ న్ = అ ;
దరానం = దరాన ; అనన్ = అనగా; జ్ఞాన = జ్ఞాన యొకక; ఏక = స೩తేాక న; స్వ పం = స్వ ప ;
విశార ం = నరపరి నవా ; ఐన = అయినటిి; ఈశవ నిది = ఈశవ యొకక; ఐ = అయి; సുడం న్
= సുడ ,త విన్నద గా చరి ;త అవిదా = అవిదా; అనంబ న్ = అని పిలవబ ; ఉని = ఉనిటిి; మాయ
= మాయ; ఉపరత = నిలచిపోయినది; ఐ = అయి; ఎ =ఎ తే; తాన = తాన; విదా = విదా యొకక; పం
నన్ = ప గ; పరిణత = పరిణామ చందినది; అ న్ = అ న్న; అ =అ ; జీవ = జీ న ;
ఉపాధి = ఆధ్యర ; అయిన = అయినటిి; ల
ా = భౌతక న; క్ష్మ = క్ష్మ న; పం న్ = ప ;
దహంచి = నశించి; జీ = జీ ; కాషుం = కటెి; లేక = లేకన; తేజరి న్
ల = స೩కాశిం ; వహి = అగిి;
చందం నన్ = వలె; తాన = తన; ఉపర ం = నిలిచిపోయినవా ; అయి = అయి; స೫హమ = స೫హమయొకక;
స్వ పం నన్ = స్వ ప ; పంది = స഍పితంచి; పరమ = అనిిటికంటె తతమ న; ఆనందం నన్ =
ఆనంద లో; విరాజమా ం = విశేష గ స೩కాశిం వా ; అ న్ = అ ; ఇ ల = ఈవిధ గ;
తతతసೋ ా = తతతసೋజ్ఞాన గలవా ; చ = చ తా ; అని = అని చపిప; ం = ;ఇ ల
= ఈవిధ గ; అనియె = చపెప .
భావ :-వినండ, స഍కృత ప రహ చిద్యతమస్వ ప జ్ఞానస్వ ఐన జీ నిక్త మహద్య
న మాయా ణాల వలల ఆతమసాాన న ల
ా శరీరం ఏరపడంది; గగన మం మేఘస్ హానిి ఆరోపించి
 ప్రథమ స్కంధము 61

న ,ల గాలి యం క్త లేచిన మ మారానిి ఆరోపించిన ల అజ్ఞా న వా స్రవదరిా అయిన ఆతమ

యం దృశాతావనిి ఆరోపిం నాి ; జీ నిక్త కనిపించే ఈ ల
ా పంకంటే కనిపించనిది, వినిపించ
నిది ఐన జీవాతమ యొకక ఉసഈకంత గమనాగమనాల వలల మళీల మళీల జనిమ న
త ి ల అనిపి ం
త ది; స్వస్వ పజ్ఞానం
వలల ఈ ల
ా క్ష్మ పా రం తలగిపోతాయని, మాయవలల ఇవి ఆతమ కలిపంపబడతాయని స೗హంచి
న జీ నిక్త స೫హమస్ందరానానిక్త అధికారం లభ ంత ది; స్మాక్ జ్ఞానమే దరానం; స్రవ ా న ఈశవ నిక్త
లోబడ సുడ త అవిదా అనబడే మాయ ఉపశమించి, తా విదాగా పరిణమించిన ఉపాధి అయిన ల
ా
క్ష్మ పాల దగధం చేసి, కటెి లే ండా స೩కాశి న
త ి అగిిలాగా తాన స೫హమస్వ పానిి పంది,
పరమానందంతో విరాజి తా
ల డని తతతసೋవేతత వివరిసాత ” అని మళీల చపపసాగా .
1-68-చ.
"జనన లేక కరమ ల జ్ఞడలఁ బోక స్మస్త చితత వ
రత ఁడ చసഝక్తం గ ద్యర పదం ల జనమకరమ ల్
వి స్త ం వేదరహస్ా లం నెం ఁ
చిన మఱి లే జీ నిక్తఁ జెపిపన వడ జనమకరమ ల్.
టీక:- జనన = కి ; లేక = లేని; కరమ ల = కరమల; జ్ఞడలన్ = వెంట; పోక = పోని; స్మస్త = స్ వల;
చితత = చితత లలో; వరత ఁ = చరించేవా ; అ = అయిన; చసഝ = చసೕధ్యరి న హరి {చసഝః- దరాన
మ చసೕ ధరించినవా , వి స్
ా హస೶నామాలలో 908వ నామం}; క్తన్ = క్త; క =క ; ఉద్యర =
గొపప; పదం ల = పద లతో; జనమ = కి ; కరమ ల్ = నడతల; వి = పగడత ; స్త న్ =
చే ;త ఉం = ఉంటా ; వేద = వేద లందలి; రహస్ా = రహస్ా {రహస్ా – ద్య
కొనదగ్వి}; అం న్ = లోపల; ఎం న్ = ఎం లో డ; చిన = వెతక్త చిన; మఱి = ఇంక; లే =
లే ; జీ ని = జీ ని; క్తన్ = కొర ; చపిపన = చపపబడన; వడన్ = విధ న; జనమ = జనమ ; కరమ ల్ = కరమ .
భావ :- “చసೕధ్య న ఆ హరిక్త జనమ అనిది లే . ఏ కరమ ఆయనని అంట . స్మస్తజీ ల చితత ల
లో ఆయన నివసి త ఉంటా . ఆ పరాతప నిక్త విద్యవం జనమ కరమ కలిపంచి, ఉద్యతత న
పదజ్ఞలాలతో వరిా నా
త ి . స్తసഈ చే నా
త ి . వాస్తవానిక్త వేద్యలనీి వెదక్త సినా జీ నిక్త వలె దే నిక్త
జనమ కరమ లేనలే .

1-69-మ.
వన ణి నమోఘల్మ ఁ డ ం టిిం రక్షిం నం
తవిధింజే ంగఁడం ; బ తసഗతమం ద్యతమతం
స೤విహారసిా షడంసമయ స్మస్త త న్ ద వలన్
దివిభంగిం గొ ఁ జికకఁ డంసമయ లం సമ న్ నిబంధిం న్.
 ప్రథమ స్కంధము 62

టీక:- వన = లోక ల; ణిన్ = స్ హ లో; అమోఘ = అమోఘ న {అమోఘ నది - వారా

కానిది}; ల్మ ఁ = ల్మల కలవా ; అ న్ = అ ; టిిం = స్ృషిిం , స్ృషిి; రక్షిం న్ = రక్షిం ,
సిాత; అంతవిధిన్ = అంత చే ట , లయల ; చే = చే ; ంగఁ = లో కా ; అం న్
= అం ; బ = అనక; త = జీ ల; సഗత = స్ హ ; అం న్ = లోపల; ఆతమ = స్వయ గఅ ల
కొనిన; తంస೤ = తంస೤ , అలిలక - స్వతంస೤; విహార = విహార చే ; సిా = సిాతగలవా ; ఐ = అయి;
షట్ = ఆ ; ఇంసമయ = ఇంసമయ ల యొకక {ఇంసമయ - మన , పంచేంసമయా కలిసి 6}; స్మస్త
= స్మస్త న; త న్ = దగ్ర ; ద వలన్ = ర ల ; దివి = ఆకాశ ; భంగిన్ = వలె; కొ న్ =
స೗హం ; చికకఁ = చి కకొన ; ఇంసമయ లన్ = ఇంసമయ ల ; సബ న్ = విహరింపచే ;
నిబంధిం న్ = నియమిం .
భావ :- ఈ స్కల వన జ్ఞలానీి తన అమోఘ న ల్మలావిలాస్ం చేత శ్రీమనాిరాయ
టిి ం
త టా , రక్షి ం
త టా , అంతం చే త ఉంటా . కాని తా మాస೤ం ఆ జనన మరణాలలో నిమగిం
కా . స్రవ స഍ణి స్ హ మం ఆతమస్వ విహరి ంత టా . ఎంతో రంలో అంద ండా
స్వర్ంలాగా ఉండ, జీ ల ఇంసമయాల స్ంతోష్ణనిి స్మ ,త తా మాస೤ం ఇంసമయాల
అతీ గా ఉండ, నియంత ఇంసമయాల తన ఇషిం వచిిన ల సബ ఉంటా .

1-70-చ.
జగదధినా ఁ న హరిస్ంతతల్మల నామ ప ల్
దగిలి మన్నవచోగ లఁ ద్యరికకచా రి యెంత గలి్నన్
మిగిలి తరకవాది తగ మేర స్తసి యె ంగ న ిన?
యగణిత నరతనసೕమ న ాఁ డెఱింగి తంప న్న న?
టీక:- జగత్ = స్ృషిిక్త; అధి = ; నా = పత - అధిపత; ఐన = అయినటిి; హరి = హరియొకక;
స్ంతత = ఎడతెగని; ల్మల = ల్మల ; నామ = నామా ; ప ల్ = ప ; తగిలి = కొని; మన్న
= ఆలోచనల; వచో = వా కల; గ లన్ = రీ లతో; తారికక = తరక న స్ంబంధించిన; చా రి = న ప;
ఎంత = ఎంత; కలి్నన్ = కలిగి ని టిక్తని; మిగిలి = అతశయించి; = చడా; తరక = హే విమరా; వాది =
వాదిం వా - చడా వాదన వాదిం వా ; తగ = తగిన; మేర = హ ద ; స్తసి = చేసి; ఎ ంగ =
తెలిసికొన; న ిన = గలడా; అగణిత = లెకకకందని; నరతన = నాటా , నృతా ; సೕమ న్ = వి వ; అ ాఁ
= అజ్ఞాన కలవా ; ఎఱింగి = అరా చేసికొని; తంపన్ = అభనందిం ట; ఓ న = చేయకలడా.
భావ :- స్రవలోకేశవ న శ్రీహరి ల్మలావిలాస్ంగా నానావిధ్య న నామ పా ధరి త
ఉంటా . కళా హృదయం లేని అ ా , నాటాంలోని అందచంద్యల అరాంచేసికొని ఆనందించి
అభనందించ లేనటేల, వితరాక తరాక నరిినవా తరక శాస೶త పాండతాం ఎంత ఉనాి, భగవం ని
స్తాస్వ పానిి మన సచేత గానీ వా కల చేతగానీ ఇంత అని స೗హంపలే .
 ప్రథమ స్కంధము 63

1-71-ఉ.
ఇం క మాయలేక మది నె ఁ బాయని భక్తతతోడ వ
రితం నెవవఁడేని హరిదివాపద్యం జ గంధరాశి స్త
విం , నతం డె ం నరవింద భవా ల న రలభో
దంచిత న, యా హరి ద్యర మహా ుత కరమమార్ ల్.
టీక:- ఇం క = కొంచ డ; మాయ = మాయ, మరమ ; లేక = లే ండా; మదిన్ = మన లో; ఎ
= ఎలల ; పాయని = వి వని; భక్తత = భక్తత; తోడన్ = తో; వరితం న్ = నడ కొ ; ఎవవఁడేని = ఎవ
తే; హరి = హరియొకక; దివా = దివా న; పద = పాద; అం జ = పదమ ల యొకక; గంధ = వాస్న; రాశి =
మొతత ల ; స్తవిం న్ = స్తవిం న్న; అతం = అత ; ఎ ం న్ = తెలి ; అరవిందభవ = స೫హమ
దే {అరవిందభ - పదమ న టిినవా , స೫హమ}; ఆ =మొద నవా ; న్=క్త; ఐన= అయిన ;
రలభ = లభంచనిది; ఉదంచిత = విజృంభణ కలది; ఐన = అయినటిి; ఆ = ఆ; హరి = హరియొకక; ఉద్యర
= చకకటి; మహా = గొపప; అ ుత = ఆశిరాకర న; కరమ = కరమలయొకక; మార్ ల్ = విధ్యన .
భావ :- మరమ అనిది కొంచం డ లే ండ, ఎడతెగని భక్తతతో స೩వరిత ,త నారాయణ చరణార
వింద గంధ్యనిి స్తవించే మహా మ , స೫హామ ల తం అం కొన శకాం కాని భగవం ని అతా ు
త న ల్మలావిశేష్ణల తె కొంటా ” ఇలా చపిప శౌనకాది మహ ులతో ఇలా అనాి .

1-72-మ.
హరిపాదదవయభక్తత మీ వలన నిటాల ఢ ం న
త గంబాఱ్ చితతవృతత హరి దీపించి మీలోపలన్
ధరణీదేవతలార! మీర మహాధ ాల్ స్మస్త ా న్
హరిచింతన్ మి ఁ జెంద వెని జనామంతరవసೆధ్యయోగ ల్
టీక:- హరి = హరియొకక; పాద = పాద ; దవయ = జంట మీది; భక్తత = భక్తత; మీ = మీ; వలనన్ =
వలన; ఇ ల = ఈవిధ గా; ఆ ఢ = నెలకొని, ఎంతగాన్న; ఉం న్ = ఉం ; ఏత గన్ = ఇంకొక
విధ గ; పాఱ్ = విస్తరించ ; చితత = చితత యొకక; వృతత = స೩వృతత; హరి = హరి; = మీద; దీపించి =
స೩కాశి ;త మీ = మీ; లోపలన్ = అం ; ధరణీదేవతలారా = వి లారా {ధరణీదేవత - మిక్త దేవత ,
సഏహమ }; మీర = మీ ; మహా = మిక్తకలి, గొపప; ధ ా = సారాకజీ ; స్మస్త = స్రవ ; అ ా న్ =
తెలిసిన వా ; హరి = హరిమీది; చింతన్ = భక్తత వలన; మి న్ = మి మల ; చంద = అంట ; ఎని
=ఎ ; జనామంతర = వివిధజనమలలో; వాధ = బాధలయొకక; యోగ ల్ = యోగ .
భావ :- “ఓ స೫హమ ాలారా ! మీ ణావం లలో ు , స్రవం తెలిసిన నివరే ా .
మీలో శ్రీహరి చరణ గం భక్తత ఇంతగా ఆ ఢ ఉనిది. మీ హృదయా శ్రీహరి యం అస్కత
 ప్రథమ స్కంధము 64

ఎడబా ఎ గ ండా ఉనాియి. శ్రీమనాిరాయణ స్ంస్మరణ స೩భావం వలల ఈ చా కి ల బాధ

ఎని మీ స్మీపానిక్త రాలే .

భాగవతం జె ట
1-73-సీ.
ణాకీరత ఁ న వన చరితం -
స೫హమ లాం న భాగవత
స్కల రాణరాజ దొలిల లోకభ-
స೦ గ ధనా గ మోద గఁ త
భగవం ఁడ వాాస్భటాిర ఁ డొనరిి-
ఁ డనియె ఁ తన నిచేతఁ
జదివించ నింత స్కలవేదేతహా-
స్ లలోపల నెలల సార న
1-73.1-ఆ.
యీ రాణమ్మలల, నెలమి నా కయోగి
గంగ న మ నిలిి ఘన విరక్తత
యొదవి లతోడ పవి ఁి డ పరీ
క్షినిరేం ఁ డ గఁ జెపెప వి ఁ .
టీక:- ణా = ణాా మలచే; కీరత = కీరితంప బ వా - భగవం ; ఐన = అయినటిి; వన
= లోక ల ;ఈ = అధిపత - భగవం ని; చరితం = చరిస೤; స೫హమ = పరస೫హమతో; లాం = స్మాన
నది; ఐన = అయినటిి; భాగవత = భాగవత ; స్కల = స్మస్త; రాణ = రాణ లలో ; రాజ =
ఉతతమ నది; తలిల = రవకాల ; లోక = లోక ల ; భస೦ గన్ = క్షేమ గ; ధనా గన్ = ధనాతవ
పం న గా
ల ; మోద గన్ = స్ంతోష గా; తన్ = ఇషింగా; భగవం ఁ = మహమ కలవా ,
ా ; ఐన = అయినటిి; వాాస్ = వాాస్; భటాిర ఁ = ని, పండతోతత ; ఒనరిి = పందికగ రిి;
ఁ = ; అనియె న్ = అనబడే; తన = తనయొకక; ని = ని; చేతన్ = చేత; చదివించన్ =
చదివించా ; ఇంత న్ = ఇది(ఈభాగవత ) ఎలల ; స్కల = స్మస్త; వేద = వేద ల; ఇతహాస్ ల=
ఇతహాస్ ల {ఇతహాస్ – (ఇత+హా+ఆసీత్) – ఇది ఈ విధ గా జరిగినది, రవరా ల చరిస೤
గలది, భారత మొదల నవి}; లోపలన్ = లోపలి; ఎలల = స్మస్త న; సార = సార ; ఐన = అయినటిి;
 ప్రథమ స్కంధము 65

ఈ = ఈ; రాణ = రాణ ; ఎలలన్ = అంతటిని; ఎలమిన్ = స్ంతోష తో; ఆ = ఆ; క= డన; యోగి = ని;
గంగ = గంగానది; న మ = మధాభాగ లో; నిలిి = నిలకడగా ఉండ; ఘన = గొపప; విరక్తత = రాగా ; ఒదవి = ఉదువించి;
ల= ల; తోడన్ = తో కలిసి; ఉపవి ఁి = ినివా ; అ = అయినటిి; పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అన; నర =
రా లలో; ఇం = ఉతత ; అ గన్ = అ గగా; చపెపన్ = చపెప ; వి ఁ = వినండ.

భావ :- ణాకీరత న విశేవశవ ని చరిస೤ం శ్రీమద్యుగవతం. ఇది పరస೫హమ స೩త ప

నది. స్రవ రాణాలలో మే బంత. ఈ మహాస೗ంథానిి రవం లోకకలాాణం క్లస్ం భగవం న
వాాస్భటాిర అతాంత పవిస೤ంగా, ఆనందమయంగా, అ రాగ రవకంగా రచించా . అలా రచించిన
ఈ స೗ంథానిి స్మస೗ంగా ఆయన తన మా న శ్రీ నిచేత చదివింపచేసా . స్మస్తవేద్యల, ఇతహాసాల
సార త న ఈ భాగవతానిి ఆ కయోగీం గంగానది మధాలో నిగణ స్హ , అతాంత
విర త , స഍యోపని ు ఉని పరీక్షినమహారా అ గగా చపాప .

1-74-వ.
కృ ం
ా ధరమజ్ఞానా లతోడం దన లోకం న ం జనిన పిమమట గలికాల
దోష్ణం ధకారం న నషిదరా న జ ల ని డ రాణం కమల
బం ని భంగి నిది; నాఁ డం రి తే ండయి కీరితం ని విస೩రిువలన
నఁ బఠించిన సೕమం న నామదిక్త గోచరించి నంతయ వినిపించద"ననిన
న ని వ ండయిన శౌన ం డటలనియె.
టీక:- కృ ంా = కృ ా ; ధరమ = ధరమ ; జ్ఞాన = జ్ఞాన ఆ ల = మొదల వాని; తోడన్ =
తో; తన = తన యొకక; లోకం = లోక న( ంఠ ); న్ = ; చనిన = వెళిళన; పిమమటన్ = త వాత;
కలికాల = కలికాల యొకక; దోష = దోషమన; అంధకారం న = చీకట్లల; నషి = నశించిన; దరా =
జ్ఞాన , దరమ కలవా ; ఐన = అయిన; జ =జ ; న్ = ;ఇ =ఇ ; ఈ = ఈ;
రాణం = రాణ ; కమలబం ని = ాని {కమలబం - పద్యమల మి , ా };
భంగిన్ = వలె; ఉనిది = ఉనిది; నాఁ = ఆస్మయ ; అం న్ = అకకడ; రి = మిక్తకలి గొపప; తే ం =
తేజ స కలవా ; అయి = అయి; కీరితం ని = త
త న
త ి (భాగవత పఠన ); విస೩రిు = స೫హమరిు ( ని);
వలనన్ = ద్యవరా; నఁన్ = న ; పఠించిన = చదివిన; సೕమం నన్ = స೩కార గా; నా = నాయొకక; మది =
మన ; క్తన్ = న ; గోచరించినన్ = దరిాంచ గలిగిన; అంతయ = అంత వర ; వినిపించదన్ = చపెపద ;
అనిన = అని పలిక్తన; = న; న్ = ; ని = లలో; వ ం = ఉతత ; అయిన =
అయిన; శౌన ం = శౌన ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = అనాి .
భావ :- ధరమ , జ్ఞాన లతోపా శ్రీకృ భ
ా గవా తన లోక న ంఠనిక్త వెళిల పోయిన
త వాత లోకంలో కలి గం స೩వేశించింది. కలికాల దోష్ణలన చిమమచీకటిలో డావా అయిపోయి ది క
తెలియక చి కపడ ఉని మాన ల ఇ డీ మహా రాణం పద్యమల ఇ ు న ాడలా వె
పం తోంది. ఆనా ల ం మహాతేజసివ శ్రీహరి ల్మల కీరిత త ఉని స೫హమరిు శ్రీ కయోగివలల
 ప్రథమ స్కంధము 66

న న ికొని విధంగా, నా మన స ురించినంతవర మీ వినిపిసాత ” అనాి .అ

ఆయన ని ు న శౌన ఇలా అడగా .

1-75-శా.
" తా! యే గవేళ్ నమిటిక్త నెచోిటన్ ని ున
తల్ గోరిరి? యేమి హే న , శ్లధించి లో క వి
ఖ్యాతన్ వాా ఁ ి భాగవత ం గలిపంచఁ? ద ప రఁడే
తన్ రా నకీ రాణకథఁ జెపెపం? జెపపవే యంత న్.
టీక:- తా = డా; ఏ = ఏ; గ= గ ; వేళ్న్ = స్మయ లో; ఏమిటి = ఎం ; క్తన్
= ; ఏ = ఏ; చోటన్ = స೩దేశ లో; ని = లలో; న్
ు = గొపపవానిని; ఏ = ఏ; తల్ = వినగో వా ;
క్లరిరి = అడగిరి; ఏమి = ఏమి; హే = కారణ ; = కొర ; శ్లధించి = పరిశ్లధించి; లోక = లోక ల ;
ఏక = ఎలల; విఖ్యాతన్ = విశేష న ఖ్యాతగలదిగా; వాా = వాా ; ి= రవ ; భాగవత న్ =
భాగవత ; కలిపంచన్ = రచించ ; తత్ = అతని; రఁ = మా ; ఏ = ఏ; తన్ = ఆదర తో;
రా = రా ; న్ = క్త; ఈ = ఈ; రాణ = రాణ యొకక; కథన్ = కథ ; చపెపన్ = చపెపన్న; చపపవే =
చ ; అంత న్ = స్మస్త .
భావ :-“ తమహా నీ! ఏ గంలో ఏ స೩దేశంలో ఏ ఉదేదశంతో వాా ల వారిని భాగవతానిి
రచించమని ఎవ అడగా ? ఆ వాాస్భగవా దేనిక్లస్ం వేద, ఇతహాసా ల సారం అంతా ఎంతో
పరిశ్లధించి ఈ మహాస೗ంథానిి రచించా ? ఆయన మా న స೫హమ ఎ వంటి తతో, ఏ విధంగా
పరీక్షినమహారా క్త భాగవతకథ వినిపించాడో? అదంతా మా స్మస೗ంగా వివరించి చ .

1-76-వ.
ధంసഊ! వాాస్ రం న ండ మహాయోగి స్మదరా ం, డేకాంతమత,
మాయాశయనం వలనం ద్లిసిన వాఁ , ం నిసഝయ ం
నిరస్తఖే ం డది ంగాక.
టీక:- ధ = జ్ఞా లలో; ఇంసഊ = డా
ు ; వాాస్ = వాా ని యొకక; రం = మా ; ఐన =
అయినటిి; ం = ;అ = అన; మహా = గొపప; యోగి = యోగి; స్మదరా ం = (స్రవ )
స్మాన గా వా ; ఏకాంత = ఏకాంత గా, ఒంటరిగా; మత = ఉండగో వా ; మాయ = మాయ;
శయనం = ద్యగిన తా ; వలనన్ = రించిన; తెలిసినవాఁ = మరమ తెలిసినవా ; ం =
{ - సాధరణ గ వాకత కాక ం వా }; ని = తెలియని వాని; సഝయన్ = వలె;
ఉం న్ = ఉం ; నిరస్త = తరస్కరింపబడన; ఖే ం = ఃఖ్ గలవా ; అది న్ = అది డా;
కాక = కా ండా.
 ప్రథమ స్కంధము 67

భావ :- ధీమణి! తా! వాా భగవా ని న మహా గొపపయోగి, విరాగి,

స్మదరా , స೫హమ ా , మాయాతీ , స్రవ ా . ఆయన ని ఢ వరతన కలవా . నిలా
లోకానిక్త కనిపిసాత , భేద్య ఖేద్య అంటని నితాానం . అంతేకా ండా,

*1-77-త.
ఁ గోచి లేక ఁ జనఁ చి తోయ లం ల
జా ఁ జలింపక చీర లొలలక చ లా
ల డెడ దేవక
నాక హా! క! యం వెనక జనంగ వాా నిఁ చి యం
క లన్ ధరియించి సి న
్ క్తక రంద ధీనిధీ!
టీక:- ఁ = ; గోచి న్ = గోచీ డా; లేక = లే ండా; న్ = బయట; చనన్ =
వె ళ ండగా; చి = చి డ; తోయ = నీటి; అం న్ = లోపల; లజా = సి ;్ న్; చలింపక =
ఓడ ండా; చీర = చీరల ; ఒలలక = క్లరక; చ లా
ల డెడ = జలకాలాడే; దేవ = దేవలోక ; కనాక = కనా ;
హా = ఓహో; క= డా; అం న్ = అ ; వెనకన్ = వెనకాతలే; చనంగన్ = వె ళ ండగా; వాా నిన్ =
వాా ని; చి = ట వలన; అం క లన్ = స్నిని వస్ర ల ; ధరియించి = క కొ
ి ని; సి న
్ న్ =
సి తో
్ ; క్తకరి = జంకా ; అంద = అంద ; ధీనిధీ = దిధమం డా.
భావ :- ఓ విజ్ఞానఖ్నీ! తమహరీు! ఒకమా వాా ని డయిన కమహా ని కనీస్ం
గోచీ డా లే ండ దిగంబరంగా వె నా
త ి . ఆ పకక దేవకనా ఒక స్ర సలో బటి లే ండా సాినా
చే నా
త ి . వా ని సి డ చీర ధరించలే . ఏమాస೤ం సి క్త్ చలించ ండా ఉలాలస్ంగా
జలకాలా న ఉనాి . డ వెనకాతలే, వయోవృ ధ , పరమజ్ఞాన స్వ అయిన వాాస్మహరిు,
మా ణిా పి త అ గా వచాి . ఆయన సి ఆ దేవకాంత అంద ఎంతో సి తో
్ గబగబ
చీర కటేి నాి .

1-78-వ.
మఱి న ిం ఁ ద ం చ తన కొ ం గని వస్ర పరిధ్యనం
బొనరిం పక వస్రధ్యరి వృ ధం నత ం చి చేలం ధరియిం
దేవరమ లంగని వాా ం కారణం బడగిన వార , నీ ం ”సీర
లనె భేదదృషిిలేక ం ; మఱి నతం నిరివక పం గాన నీ నతనిక్త
మహాంతరం గల"దని రటిి ం జ్ఞంగల దేశం ల సొచిి హసితనా
రం నఁ బౌరజనం లచే నె జ్ఞ
ల ా ండయెా? మఱి నమ ని
త సഝయ
గ తెఱ్ం న జ నిభంగి ం నమమహాయోగిక్త రాజరిు న పరీక్షినమహా
 ప్రథమ స్కంధము 68

రా తోడ స్ంవాదంబ్ల సి
ల దిధంచ? బ కాలకథనీయంబయిన శ్రీభాగవత
నిగమ వాాఖ్యానంబేరీతసాగె? నయోాగి ాం గృహ ాల గృహం ల
గో ఁబదిక్తన యంతదడ గానిని వంబడం; డతం గోదోహన మాస೤
కాలం స్ంచరించిన స్ాలం తీరాం ల నం ; పెదదకాలం బేక స೩దేశం
న నె ం
ల డె? భాగవతోతత ం న జనపా ని జనమ కరమం లే స೩కారం ?
వివరిం .
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; న ిం న్ = వస్ర ద్యలినివా ; త ం = మంచి
వయ లో నివా ; ఐ = అయి; చ = వె ళ ని; తన = తనయొకక; కొ న్ = ని; కని = చి;
వస్ర = ల
త ; పరిధ్యనం = ధరియిం ట ; ఒనరింపక = చేయ ండా; వస్ర = త ; ధ్యరి న్ =
ధరించినవా ; వృ ంధ = స్లివా ; ఐన = అయినటిి; త న్ = తన ; చి = సి; చేలం
= త ; ధరియిం = ధరి న
త ి; దేవ = దేవలోక ; రమ లన్ = కనాల ; కని = సి; వాా ం =
వాా ; కారణం = కారణ ; అడగినన్ = అడగగా; వార = వా ; నీ = నీయొకక; ం =
; సీర = సీర ; = ; అనె = అన; భేదదృషిి = భేద ట; లేక = లే ండా;
ఉం న్ = ఉం ; మఱి న్ = ఇంక ; అతం = అత ; నిరివక పం = సഐంత లేని వా ; కాన =
కా న; నీ న్ = నీ ; అతని = అతని; క్తన్ = క్తని; మహ = గొపప; అంతరం = భేద ; కల = ఉనిది; అనిరి
= అనాి ; అటిి = అ వంటి; ం = ; = రాజాంలో; జ్ఞంగల = మ్మఱ్క; దేశం లన్ =
స೩దేశ లలో; సొచిి = స೩వేశించి; హసితనా రం నన్ = హసితనా ర లోని; పౌరజనం ల = రజ ల,
పౌ ; చేన్ = చేత; ఎ ల = ఏవిధ గా; జ్ఞా ం = రితంపబడాా ; అయెాన్ = అయినా ; మఱి న్ =
ఇంక ; ఉనమ ని
త = పిచిివాని; సഝయన్ = వలె; గ= గవాని; తెఱ్ం నన్ = వలె; జ ని = తెలివిత కవ
వాని; భంగిన్ = వలె; ఉం న్ = ఉం వా ; ఆ = ఆయొకక; మహా = గొపప; యోగి = యోగి; క్తన్ = క్త; రాజ =
రా లలో; ఋషి = ఋషి వంటి వా {రాజరిు - వేదశాసార యాయి అ రా }; ఐన = అయినటిి; పరీక్షిత్
= పరీక్షిత; మహారా = మహారా ; తోడన్ = తో; స్ంవాద = స్ంభాషణ ; ఎ ల = ఏవిధ గ; సిదిధంచన్
= జరిగినది; బ = చాలా; కాల = కాల ; కథనీయం = చపపదగినది; అయిన = అయిన వంటి; శ్రీ = శ్రీ;
భాగవత = భాగవతమన; నిగమ = వేద న ; వాాఖ్యానం న్ = వాాఖ్యాన ; ఏ = ఏ; రీతన్ = విధ గ;
సాగెన్ = నడచినది; ఆ = ఆ; యోగి = యో లలో; ాం = ఖ్ా న వా ; గృహ ల
ా = గృహసాతస೴మ
వా ల; గృహం లన్ = ఇళ్ళలోల; గో =ఆ ; పిదిక్తన = (పా ) పితక్తన; అంత = అంతమాస೤ ; తడ
= స్మయ ; కాని = కంటే ఎకకవ కాలం; ని వంబడం = నిలబడ ; అతం = అత ; గో = గో ;
దోహన = పితక్తనయంత; మాస೤ = మాస೤ ; కాలం = స్మయ ; స్ంచరించిన = తరిగిన; స్ాలం =
స೩దేశ ; తీరాం = ణాస్ాల ; అ న్ = అ ; అం = అం ; పెదద = ఎ కవ; కాలం =
స్మయ ; ఏక = ఒకే; స೩దేశం నన్ = తా న; ఎ ల = ఏవిధ గ; ఉండెన్ = ఉండె ; భాగవత = భాగవ
లలో; ఉతత ం = ఉతత ; ఐన = అయినటిి; జనపా ని = రా {జనపా -జ ల పాలిం
 ప్రథమ స్కంధము 69

వా , రా }; జనమ = కి ; కరమం = స೩వరతన ; ఏ = ఏ; స೩కారం = విధమో; వివరిం =

వివర గాచ .
భావ :- అ నగింగా సాినా చే న
త ి దేవకాంత , దిగంబ , నవ వ ఐన
తన కొ సి సి ప
్ డ చీర ధరించ ండా, వస్రధ్యరి వృ ధ ఐన తన సి లజాతో వసార
క కొ
ి ని దేవకాంతల సి ఆశిరాపడ, వాా అం కారణ మేమిటని అడగా ; అ వా ”నీ
మా డక్త సీర షబేధభావ లే ; అంతేకాక ఆయన నిరివక ప ; మరి నీలో సీర ష భేదభావం
ఇంకా పోలే ; నీ , ఆయన ఎంతో భేదం ఉంది” అనాిరట; అ వంటి కస೫హమ జ్ఞంగల దేశా
ఎలా స೩వేశించా ; హసితనా రంలోని పౌ ఆయనిి ఎలా ప
త టాి ; పిచిివాడలా, గవాడలా,
జ నిలా ఉండే ఆ మహరిు, రాజరిు న పరీక్షినమహారా ల మధా స్ంభాషణ ఏ విధంగా దిరింది;
శ్రీమహాభాగవత స్ంహత చపపడానిక్త ఎంతో కాలంప ంది; ద్యనిని కస೫హమ వచించటం ఎలా
జరిగింది; అంతేగాక మహావిరాగి నఆ కయోగి గృహ ల
ా ఇండలలో గో పా తీస్తటంత స్త మాస೤మే
ని సాతడని, ఆయన గో దోహన మాస೤ స్మయం నిలిచిన చో ల అనీి ణాతీరాాలౌతాయని పెదద అంటా ;
అటిి మహా భా అనాి ళ ఒకే స೩దేశంలో ఎలా ఉనాి ? భగవదు ల
త లో ు న ఆ పరీక్షినిరేం డ
జనమ స೩కారం ఏమిటి, ఏమేమేం చేసా ? దయతో ఈ విశేష్ణలనీి వివరంగా తె .

1-79-సీ.
పాండవ వంశం బల మానం -
వరిధలఁల గడమి నెవావఁ మనియెఁ;
బరిపంథిరా భరామది ధన ల-
నరిిం రవవని యంసഠ గ ఁ;
ంభజ కరాాది భట ాహం -
సొచిి చండాడెన తంసഩ;
గాంగేయ నికాస೹ంత గోవర్ం -
విడపించి తెచి న వీ తాత;
1-79.1-ఆ.
యటిి గాఢకీరిత య పరీక్షినమహా
రా వి వరాని రాజాలక్ష్మిఁ
బరిహరించి గంగఁ సഏయోపవి ఁి
య ండ, నల యడఁగి ండె?
 ప్రథమ స్కంధము 70

టీక:- పాండవ = పాండ ల యొకక; వంశం = వంశ న ; బల = శక్తత ; మానం

= గౌరవ ; వరిధలన్
ల = అధికమ న ;ల కడమిన్ = పరాసೕమ తో; ఎవావఁ = ఎవ తే; మనియెన్ =
జీవించాడో; పరిపంథి = శ ; రా = రా ; భరమ = బంగార ; ఆది = మొదల ; ధన లన్ =
స్ంపదలతో; అరిిం = జిసాతరో; ఎవవని = ఎవనియొకక; అంసഠ=పాద; గ న్ = దవయ ;
ంభజ = { - ంభ లో( ణిలో) టిినవా }; కరా = క ా ; ఆది = మొదల (వారి);
= కరవ; భట = నిక; ాహం న్ = ాహ ; సొచిి = స೩వేశించి; చండాడెన్ = ఖ్ండంచాడో; ఏ =
ఏ; = ని; తంసഩ = తంసഩ; గాంగేయ = భీ మని {గాంగే - భీ మ - గంగ యొకక };
నిక = ని లచే; ఆస೹ంత = ఆసೕమింపబడన; గో = ఆ ల; వర్ం = మంద ; విడపించి = విడపించి;
తెచిన్ = తెచాిడో; ఏ = ఏ; వీ = వీ ని; తాత = పితామ ;
అటిి = అ వంటి; గాఢ = గాఢ న, దటి న; కీరిత = కీరితకలవా ; అ = అయిన; పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అ ; మహా = గొపప;
రా = రా ; వి వన్ = వి ట ; రాని = తగని; రాజా = రాజామ ; లక్ష్మిన్ = మహా స్ంపద ; పరిహరించి = విస్రిాంచి;
గంగన్ = గంగలో; స഍యోపవి ఁి = స഍యోపవేశ న ఉనివా , మరణాయతత దీస೑ ; ఐ = అయిా; అ =
స഍ణ ; ఉండన్ = ఉండగన; ఏల = ఎం ల ; అడఁగి = అణగి; ఉండెన్ = ఉండె .

భావ :- ఆ పరీక్షినమహారా సామా ా కా ; తన పరాసೕమంతో పాండ ల వంశం, బలం,

గౌరవస೩తషు వరిా న
ల ల స೩వరితంచిన వా ; పరరాజాపాల అంద బంగా రా తీసికొచిి ఆయన
కాళ్ల ం మమరించి ఆయన పాదపద్యమల స్తవించా ; ఆ మహావీ ని తంసഩ అయిన అభమ ా
అస్హాయ , ణ కరాా లచే పరిరక్షిత న కరవస్తవా ాహంలో స೩వేశించి చీలిి చండాడా ;
ఆయన తాత నఅ ా మహార న భీ మని రక్షణలో ఉని స్తనావాహనిని పార లి గో ల
మరలించి తెచాి ; అ వంటి అఖ్ండ కీరిత స్ంప ి న పరీక్షి త మహారా వి వరాని రాజాలక్ష్మిని విడచి,
గంగానదిలో స഍యోపవేశం చేసి స഍ణాల బగ కొ
ి ని ఎం ఉండవలసి వచిింది.

1-80-ఉ.
ఉతతమకీ త న మ జోతత లాతమహతం లెని ం
జితత లం ఁ గోర హసించి , లో ల కెలల నరా స్ం
పతత త న్ ఖ్ భస೦ ఁ గో రనారక్షణా
ాతతమ న మే వి ఁ రక యేల విరక్తతఁ బాసెన్న?
టీక:- ఉతతమ = ఉతతమ న; కీ త = కీరితగలవా ; ఐన = అయినటిి; మ జ = మాన లలో;
ఉతత = ఉతత ; ఆతమ = స్వంత; హతం = మే ; ఎని న్ = ఎ ; చితత = మన సల;
అం న్ = లోపల; క్లర = క్ల కొన ; హసించి = న వల నా; లో ల = లో ల; న్ = ; ఎలలన్ =
స్మస్త న; అరా = ధన; స్ంపతత న్ = స్ంపద ; త న్ = భవ ; ఖ్ న్ = సౌఖ్ా ;
భస೦ న్ = క్షేమ ; క్ల = వాంఛం ; అనా = ఇత ల ; రక్షణ = రక్షిం ట అన; అత = మిక్తకలి;
 ప్రథమ స్కంధము 71

ఉతతమ = ఉతతమ ; ఐన = అయినటిి; మే న్ = శరీర ; వి ఁ = రా ; ఊరక = ఊరికే; ఏల =

ఎం ; విరక్తతన్ = రాగా తో; పాసెన్న = విస్రిాంచన్న.
భావ :- అ ాతతమ కీరిత స೩తషు కల మానవోతత న వలాట నా ఆతమ ఖ్యనిి
అంతరాతమలో నా అభలషించ ; అటిి వా ఎలల లోకంలో అందరికీ అరాస్ంపద, ఐశవరాం, సౌఖ్ాం,
య స చే రాిలని ఆకాంక్షి త ఉంటా ; పరోపకార పారీణ న తన దేహానిి ఆ స೩ వరే ా
ఆవిధంగా స഍యోపవేశం చేసి ఎం పరితాజించాడో?

1-81-క.
సార ల నెలల నె
పార ఁడ భాషలం బ విధ కథన్న
ద్య ఁడ మా స్రవ ఁ
బార టింగఁ ద్లియఁబ మహాతామ!"
టీక:- సార లన్ = సారాంశ ల ; ఎలలన్ = స్మస్త ;ఎ = తెలిసికొనివాడవి;
పార ఁడ = పారంగ డ ; భాష = వాాఖ్యాన ల; అం న్ = లో; బ = అనక; విధ = విధ న;
కథన = కథ చ టలో; ఉద్య ఁడ = ఉద్యర గా ఉం వాడ ; మా = మా ; స్రవ న్ = అనీి;
పార = ల ; టింగన్ = చి కన గ
ల ; తెలియన్ = తెలి న గ
ల ;ప =చ ; మహా =
గొపప; ఆతామ = ఆతమ కలవాడా.
భావ :- ఓ మహా భావా! తా! నీ స్మస్త స೗ంథాల సారం తెలిసినవాడవి; భాషణ అనీి
బాగా తెలిసినవాడవి; అనక విధ్యల కథల చకకగా చపపటంలో మిక్తకలి నరపరివి; ఇ మే అడగిన
విషయాలనిి, ఆ లాస೗ంగా మా స్వివరంగా వివరిం .”

వాాస్చింత
1-82-వ.
అని యడగిన, శౌనకాది ని ల
ు ం డటలనియెఁ”దృతీయంన ద్యవపర
గం దీ స్మయం న పరిచరవ వీరాం న జనిమంచి, వాస్వి
నాఁ ద స్తావత యం ఁ బరాశ నిక్త హరికళ్ం జేసి, విజ్ఞానియయిన వేద
వాా ం జనిమంచి యొకకనాఁ బదరికాస೴మం న స్రస్వతీనదీజలం ల
సాినాది కరమం లం దీరిి చి ,ప లేనిచోట నొంటిఁ ిండ రోా
దయవేళ్ నతీతానాగతవరత మాన ాం డయిన యా ఋషి వాకతం గానివేగం
 ప్రథమ స్కంధము 72

గలకాలం నంజేసి గధరమం ల విసాంకరాం వొం ; గ

గం ల భౌతకశరీరం ల శక్తతస్నిం బ ఁ నిస్స సೋత ,
రా ా , మందస೩ ా, లలాప , రబ , నయెాదరని, తన
దివాదృషిిం చి, స్రవ వరాాస೴మం ల హతం స్తయం దలంచి, న
హోతల చేత న షిుంపం దగి స೩జల దిధకరం న దికకరమం ల ,
యజాం లెడతెగ ం కొఱ్ నకంబయిన వేదం , ఋగా సాస మాధరవ
ణం ల నా ఁ నామం ల విభాగించి, యితహాస్ రాణం లనిి ఁ
బంచమవేదం బని పలెక నం .
టీక:- అని = ఆవిధంగ; అడగిన = అ గిన ; శౌనక = శౌన ; ఆది = మొదల ; ని =
లలో; ల
ు = షు నవారల; న్ = ; ం = ; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ =
పలికె ; తృతీయం = డవది; ఐన = అయినటిి; ద్యవపర గం = ద్యవపర గ ; తీ =
రితయ ; స్మయం నన్ = స్మయ లో; ఉపరిచర = ఉపరిచ అ ;వ =వ యొకక;
వీరాం నన్ = వీరా నం ; జనిమంచి = టిిన; వాస్వి = వాస్వి; నాఁద = నామ కల న; స్తావత
యం న్ = స్తావతక్త; పరాశ = పరాశర ఋషి; క్తన్ = క్త; హరి = హరియొకక; కళ్న్ = అంశ; చేసి = చేత;
విజ్ఞాని = విజ్ఞాని; అయిన = అయినటిి; వేద = వేద ల స్ంబంధించిన; వాా ం = వాా ; జనిమంచి =
అవతరించి; ఒకక = ఒక; నా = దిన న; బదరిక = బదరిక అ (బదరిక = రేగి చ )ల ; ఆస೴మం న =
ఆస೴మ లో; స్రస్వతీ = స్రస్వతీ; నదీ = నదియొకక; జలం లన్ = నీటిలో; సాిన = సాిన ; ఆది =
మొదల ; కరమం లన్ = ప ల ; తీరిి = రితచేసి; చి = స೬ గ ; ఐ = అయి; ప = ఇత ;
లేని = లేని; చోటన్ = స೩దేశ న; ఒంటిన్ = ఒంటరిగ; ిండ = ిని; రోాదయ = ఉదయ ; వేళ్న్
= స్మయ లో; అతీత = జరిగినది, త; అనాగత = జ గబో నది, భవిషా; వరతమాన = జ నిది,
వరతమాన; అ ాం = తెలిసినవా ; అయిన = అయినటిి; ఆ = ఆ; ఋషి = ఋషి; వాకతం = తెలియ; కాని =
రానంత; వేగం = వేగ ; కల = కలిగిన; కాలం నన్ = కాల న; చేసి = చేసి; గ= గ లయొకక;
ధరమం = ధరమ ల; న్ = ; వి = మిని; సాంకరాం న్ = స్ంకరతవ , కల్మత; పం న్ =
క ; గ గం లన్ = గ గాలక్త; భౌతక = త ల స్ంబంధించిన; శరీరం =
(జీ ల) శరీర ; న్ = ; శక్తత = బల ; స్నిం = త కవ; అ న్ = అ ; = మాన ;
నిస్స సೋత = స్ వ
త లేనివా ; రా ా = రా లేనివా ; మందస೩ ా = సామరాసೆ
మందగించినవా ; అలాప = అలప న ఆ గలవా ; రబ = బల త కవ గలవా ;
అయెాద = టెిద ; అని = అని; తన = తనయొకక; దివాదృషిిన్ = దివాదృషిితో; చి = గమనించి; స్రవ =
స్మస్త; వరా = నా వరాాల {చా రవరా - సഏహమణ, క్షసബయ, శా, స೦}; ఆస೴మం = నా
ఆస೴మాల {చా రాస೴మ - స೫హమచరా, గారేస్ాసೆ, వానస೩స్ా, స్నాాస్} ; న్ = ; హతం న్ = మే ;
 ప్రథమ స్కంధము 73

స్తయన్ = చేయాలి అని; తలంచి = తలచి; న =న ; హోత = హోమ చే వారల; చేతన్

= చేత; అ షిుంపన్ = నిరవహం ట ; తగి = తగినటిి; స೩జ = లో ; న్ = ; దిధ = పరి దిధ;
కరం = క గజే నవి; అయిన = అయినటిి; దిక = వేద; కరమం = కరమ ;అ = అయినటిి;
యజాం = యజా ; ఎడతెగక = ఆగ ండగ; ఉం = ఉం ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; ఏకం =
అవిభకత ; ఐన = అయిన; వేదం న్ = వేద ; ఋక్ = ఋగేవద ; య స్ = య రేవద ; సామ =
సామవేద ; అధరవణం = అధరవణవేద ;అ = అ ; నా ఁ = నా ; నామం లన్ =
పేరలతో; విభాగించి = విభజించి; ఇతహాస్ = ఇతహాస్ ; రాణం = రాణ ; అనిి న్ =
అనిిటిని కలిపి; పంచమవేదం = పంచమ వేద ; అని = అని; పలెకన్ = పలికె ; అం న్ = వాటిలో.
భావ :- అలా అ ని శౌనకాది నీం లతో తమహరిు ఇలా చపపసాగా ” డో
గ న ద్యవపరం రిత అ ని స్మయంలో ఉపరిచర వ వీరాం వలల ఉదు వించి వాస్వి అనబడే
స్తావతక్త పరాశ ని వలల నారాయణాంశతో వేదవాా జనిమంచా . ఒకనా ఆయన బదరికాస೴మంలో,
స్రస్వతీనదిలో సాినాది నితాకృతాా రితచే కొని చి , రోాదయ స్మయంలో ఏకాంతస్ాలంలో
ఒంటరిగా ినాి . త భవిషా దవరతమానా తెలిసిన ఆ మహరిు అవాకత న కాల వేగానిక్త లోకంలో
గ ధరామ సాంకరాం పం తాయని, పాంచ భౌతక శరీరాల శక్తత స్నిగి ల ందని, మాన
సారహ్మ , రారహ , మంద ధ , అలాప క , రబ అ తారనీ తన దివా దృషిితో
తె కొనాి . అనిి వరాాలక్త, అనిి ఆస೴మాలక్త మే కలిగించాలన ఆశయంతో హోత, ఉద్య్త, అధవ ా .
స೫హమ అన న ఋతవ కలచే అ షిుంపదగి స೩జల క్షేమం చే రేి దికకరమ న యజ్ఞా నిరంతరం
అవిచిఛనింగా సాగటం క్లస్ం ఒకటిగా ఉని వేద్యనిి ఋ క, యజ స, సామ , అథరవణ అన నా
వేద్య గా విభజించా . ఇతహాస్ రాణాలనీి కలిపి పంచమ వేదంగా పేర్కనాి .

1-83-సీ.
ం ఋగేవద పఠనం దొరఁకొనె,-
సామం మిని స్ ండె,
య శంపాయనా ాం కొనెఁ,-
ది నధరవ మం ఁ పఠించ,
నఖిల రాణేతహాస్ ల్ మా తంసഩ-
రోమహరు ఁ ని ఢఁ ద్యలెిఁ,
దమతమ వేద మా తప భాగించి-
శిషాస్ంఘ ల ఁ జెపిప రంత
 ప్రథమ స్కంధము 74

1-83.1-తే.
శి ా లెలల నాతీమయశిషాజ ల
కంత బ మార్ సెపిప య మతంపఁ;
బ్ల కశాఖ్ గలిగి యీ పృథివిలోన
నిగమ మొపాపర ర నివహమం .
టీక:- ం = ; ఋగేవద = ఋగేవద యొకక; పఠనం = చ కొ ట;
దొరఁకొనెన్ = కొనాి ; సామం = సామవేద ; మిని= మిని; స్ న్ =పఠి ;త ఉండెన్ =
ఉనాి ; య = య రేవద ; శంపాయన = శంపాయ ; ఆ ాం = అ పే గలవా ;
కొనెన్ = తీ కొనాని; దిన్ = చివర ; అధరవం = అధరవణవేద ; మం ఁ = మం ;
పఠించన్ = చ కొనాి అఖిల = స్మస్త న; రాణ = రాణ ; ఇతహాస్ ల్ = ఇతహాస్ ;
మా = మా; తంసഩ = తంసഩ; రోమహరు ఁ = రోమహరు ; ని ఢన్ = నిషుగా; తాలెిన్ = ధరించా ;
తమతమ = వారివారి; వేద = వేద ల ; ఆ = ఆ; తప = తాప ; భాగించి = విభజించి; శిషా =
శి ాలయొకక; స్ంఘ = స్ హ ; న్ = ; చపిపరి = బోధించా ; అంతన్ = అంతట;
శి ా = శి ా ; ఎలల = అంద ; ఆతీమయ = తమయొకక; శిషాజ = శి ా ; న్ = ; అంత = అంతట;
బ = పెకక; మార్ = విధ ; చపిప = చపిప; అ మతంపన్ = అ మతంపగా; పె క = అనక; శాఖ్ = శాఖ్ ;
కలిగి = ఏరపడ; ఈ = ఈ; పృథివి = స೩పంచ ; లోనన్ = లోపల; నిగమ = వేద ; ఒపాపరన్ = స೩కాశించ ; ర
= సഏహమ ల; నివహమం = స్ హ లో.

భావ :- ఋగేవద్యనిి చదవటం మొద పెటాి . మిని సామవేదం చ వసాగా .

శంపాయ య రేవద్యనిి అధాయనం చేయటం మొద పెటాి . మం అథరవ వేద్యనిి
ఆరంభంచా . మా తంసഩగా న రోమహరు ప ద
ి లతో స్మస్త రాణా , ఇతహాసా పఠించటం
స഍రంభంచా . ఇలా తా న ికొని వేద్య , రాణా , ఇతహాసా ఆ తపోధ తమ శి ాల
వే వే గా విభజించి చపాప . ఆ శి ా లందయా తమ తమ శి ాల అనక విధ్య గా ఉపదేశించా .
అలా వేదం మి మీద అనక శాఖ్లతో సഏహమణ స్మాజంలో స೩కాశించింది.

1-84-వ.
ఇ ల మేధ్యవిహ్మ లయిన లచేత నటిివేదం ధరియింపబ నివి;
మఱి దీనవతస ండయిన వాా ం సీర ల ం వరిాకాధ ల
వేదం విననరేం గా గా న లకెలల మేల నని భారతాఖ్యానం
చేసి న మని తహతం నం ఁ దనహృదయం స్ంతసిం ప ని
స్రస్వతీతటం న నొంటి ండ, హే వితరికం ఁ దనలో నిటలనియె.
 ప్రథమ స్కంధము 75

టీక:- ఇ ల = ఈవిధ గ; మేధ్య = స೩జా; విహ్మ = లేనివా ; అయిన = అయినటిి; = మాన ;

చేతన్ = చేత; అటిి = అటిి; వేదం = వేద ; ధరియింపబ న్ = సీవకరింపబ ; ఉనివి = ఉనివి;
మఱి న్ = ఇంక ; దీన = దీ లం ; వతస ం = దయగలవా ; అయిన = అయినటిి; వాా ం =
వాా ; సీర = సీరల ; = ; న్ = ; = ; వరిాక = వరా లలోని; అధ =
అధ ; న్ = న్; వేదం = వేద ; వినన్ = వి ట ; అరేం = స్మరాం ; కా = కా ;
కా నన్ = అం వలన; = ; న్ = ; ఎలలన్ = అందరిక్తని; మే = మే ; అ =
క ; అని = అని; భారత = భారత ; ఆఖ్యానం = రచన; చేసి న్ = చేసినపపటిక్తని; ఆ = ఆ; ని =
ని; త = జీ ల ; హతం = మే చే ట; అం న్ = లో; తన = తనయొకక; హృదయం =
హృదయ ; స్ంతసింపక = స్ంతోషింప ండా; ఉని = ఉండగా; స్రస్వతీ = స్రస్వతీనదియొకక; తటం నన్
= ఒ ామీద; ఒంటి = ఒంటరిగా, ఏకాంత గ; ఉండ = నిలిచి; హే = కారణ ; వితరికం న్ =
చింతం ; తనలోన్ = తనలోతా , స్వగతంగా; ఇ ల = ఈవిధంగా; అనియెన్ = అ కొనాి .
భావ :- ఈ విధంగా వేద విభజింపబడ మంద ధ న మాన లచే పఠింపబ
ఉనాియి. స೫హమ బం , త , , వేద స೴వణానిక్త స్మ ా కా క క, సామా ా లందరికీ
క్షేమం కలగాలని దీనవతస న వాాస్భగవా మహాభారతానిి రచించా . అయినపపటికీ విశవ య స
క్లస్ం తా చేసిన కృషిలో ఆయన హృదయం స్ం షిి చందలే . అం వలల ఆ మహరిు స్రస్వతీ
నదీతీరంలో ఏకాంతంగా ిండ తన అస్ం షిిక్త కారణం ఏమిటా అని ఆలోచించసాగా .

1-85-సీ.
"సೳతధ్యరి వేదవహి ణి-
మనిిం , విహతకరమ లఁ గొఱ్ఁత
పడ ండ న , భారతమిష నఁ-
బలిక్తత వేద్యరాభావ మ్మలల,
కొని సీర స೦ ఖ్ాధరమ లం ఁ-
ద్లిపిత నఁజెలల, దీనఁ జేసి
యాతమ స్ంతస్ మంద, ద్యతమలో నీ ం -
స్ంతసింపక ని జ్ఞడ దోఁచ,
 ప్రథమ స్కంధము 76

1-85.1-ఆ.
హరిక్త యోగివ ల కభలషితం న
భాగవత విధం ఁ బ క త
మోస్మయెాఁ ద్లివి మొనయ మఱ్చిత"
న వగ ని యవస్ర న.
టీక:- సೳతధ్యరిని = నిషులో ని వానిగ; ఐ = అయిా; వేద = వేద ల {వేద - 4 ఋక్ ,య , సామ,
అధరవణ వేద }; వహి = అ ిల { తా ి - 1ఆహవనీయ 2దక్షిణాగిి, 4గారేపతా }; =
ల{ - కనితంసഩ, పెంచినతంసഩ, ఉపాధ్యా , బృహస్పత, ల పెదద, తంసഩతోడ
టిిన వా , తాత, అని, మామ, మేనమామ, రా , కాపాడనవా .}; ణి = స్ హ ; మనిిం న్ =
గౌరవిం ; విహత = వేద లలో విధింపబడన; కరమ లన్ = ప లలో; కొఱ్ఁత = లోప ; పడ ండన్
= లే ండా; న = నడపిసాత ; భారత = భారతమన; మిష నన్ = వంకతో; పలిక్తత = వెలలడంచితని;
వేద = వేద లయొకక; అరా = స೩యోజన ; భావ = సారాంశ ; ఎలలన్ = అంతటిని; కొని =
కొని; సీర = సీరల ; స೦ = ల ; ఖ్ా = ఖ్ా న; ధరమ = ధరమ ; అం న్ =
అం లో; తెలిపితన్ = తెలియ జేసితని; నన్ = న ; చలలన్ = చలఁగి, ఉతాసహ తో; దీనఁన్ = దీని; చేసి =
వలన; ఆతమ = ఆతమ; స్ంతస్ = స్ంతోష ; అంద = పంద ; ఆతమ = ఆతమ; లోన్ = లోని; ఈ ం న్ =
ఈశవ ; స్ంతసింపక = స్ంతోషింప ండగ; ఉని = ఉని; జ్ఞడన్ = విధ గ; తోఁచన్ = తో నిది;
హరి = శ్రీహరి; క్తన్ = క్త; యోగి = యో లలో; వ = ు ; న్ = ; అభలషితం = అతాంత
సറయ ; ఐన = అయినటిి; భాగవత = భాగవత యొకక {భాగవత - భగవం నిక్త స్ంబంధించిన న};
విధం న్ = విషయ ; ప కన్ = వివరింపలేని వాడ ; ఐతన్ = అయితని; మోస్ = స೩మాద ;
అయెాన్ = జరిగె ; తెలివి = తెలివి; మొనయ = చే రలే ; మఱ్చితన్ = మరచిపోయితని; అ =
అ కొ ; వగ ని = బాధప ని; అవస్ర నన్ = స్మయ లో.
భావ :- “దీక్ష చేపటిిన వాడ , వేద్యల విభజించా . అ ిల అరిించా . ఆచా ాల
గౌరవించా . శా కా
త త న కరమలనీి ఏ మాస೤ం లోపం లే ండా న నాి . వేద్యలోలని అరాానింతా
మహాభారత పంలో వెలలడంచా . ఈ పంగా త సഊ స్హతం తమ తమ ధరమకరమ
రితంచేట ల చేశా . ఇంత చేసినా ఎం క్ల గాని నా అంతరాతమ స్ంతోషం కలగటం లే . నా మన సలో
ఉని పరమేశవ స్ం ి కానటేల తో న
త ిది. కారణం ఏమిట్ల. అనీి చేశా కాని హరికీ, హరిభ త న
పరమ హంస్ల అతాంత సറయ న భాగవత స్వ పానిి చపపటం మాస೤ం మరచిపోయా . ఎంత
పరపా చేశా ఎంత తెలివి త కవ పని చేశా ఎంతటి విస్మ త పాలయాా ” అని వాాస్మహరిు
విచారి త ినాి .
 ప్రథమ స్కంధము 77

నారద్యగమనం
1-86-సీ.
తన చేత వలలకీ తం స్వనం న-
స్తత నారాయణశబద మొపప,
నానన స్ం త హరిగీతరవ ధ్య-
ధ్యరల యోగీంస೦త సొకకఁ,
గపిల జటాభార కాంత ంజం ల-
దిశ స೩భాత దీధిత వహంపఁ,
ద లగి లసికా ద్యమగంధం -
గగనాంతరాళ్ం గపిపకొనఁగ,
1-86.1-ఆ.
వచి మింట ండ వాస్వీనంద
కడ మాటలాడఁ గడఁకతోడ,
భస೦విమలకీరితపార ఁ, డా ఢ
నయవిశార ం , నార ం .
టీక:- తన = తన; చేత = చేతలో ఉండే; వలలకీ = వీణ; తం = తీగల; స్వనం నన్ = శబద వలన;
స్తత = ఎడతెగని; నారాయణ = నారాయణ యన; శబద = శబద ; ఒపపన్ = అలంకరింపగా; ఆనన = న్నటి
ంచి; స్ం త = వె వడే; హరి = వి ా యొకక; గీత = పాటల; రవ = ధవని (యన); ధ్య = అమృత; ధ్యరలన్
= ధ్యరల వలన; యోగ = యో లలో; ఇంస೦ = షు నవారి; త = స్ హ ; సొకకన్ = పరవశించగ;
కపిల = కపిల (రాగి) రం తో; జటా = జడల; భార = టిల యొకక; కాంత = కాంత; ంజం లన్ =
స్ హ లతో; దిశ = ది క ; స೩భాత = ఉదయ ; దీధిత = వె ; వహంపన్ = నిం కొనగ; త =
శరీర న; లగి = ధరింపబడన; లసికా = లసి; ద్యమ = దండ యొకక; గంధం = వాస్న ; గగన
= ఆకాశ ; అంతరాళ్ం న్ = లోపలంతా; క కొనఁగ = వాాపించగ;
వచిన్ = వచి ; మింట = ఆకాశ ; ండ = ండ; వాస్వీనంద = వాస్వి యొకక {వాస్వీనంద - వాస్వి
యొకక , వాా }; కడ = దగ్ర; న్ = ; మాటలాడన్ = మాటాలడాలన; గడఁక = ఉదేధశా ; తోడన్ = తో; భస೦ =
క్షేమ ; విమల = నిరమల న; కీరిత = కీరిత; పార ఁ = పందినవా ; ఆ ఢ = స೩సిదధ న; నయ = మే న;
విశార ం = విద్యవం ; నార ం = నార ; కనియెన్ = సా ; నార ఁ = నార .
 ప్రథమ స్కంధము 78

భావ :- ఆ స్మయంలో తన చేతలో ఉని మహత అన వీణ తీగలో ంచి నారాయణ నామం
నిరంతరంగా స೩తధవని త ఉండగా, న్నటివెంట వె పడే హరినామ స్ంకీరతనం అన అమృత స೩వాహంలో
మహాయో లంద పరవశించిపో ఉండగా, బంగా రం జటా ట కాంత స్ హాల ది కలనీి
స೩భాత కాం లతో మ్మ ం
త డగా, ఒంటినిండా ధరించిన లసిమాలల గంధ్య ఆకాశం నిండా
వాాపి ంత డగా లోలకాలలో అఖ్ండ న పే స೩తషు గలవా , స్కల శాస೶త రాణ విశార ఐన
నార వాా ని దగ్ర ఆకాశ మారా్న వచాి .

1-87-క.
కనియెన్ నార ఁ డంతన్
విన క విలా , నిగమ విభజన విద్యా
జనితోలాల న్, భవ ః
ఖ్నిరా న్, మన్నవికా న్, వాా న్.
టీక:- కనియెన్ = సా ; నార ఁ = నార ; అంతన్ = అంతట; వినయ = వినయ తో; ఏక =
డన; విలా = నడవడక కలిగినవాడని; నిగమ = వేద ల ; విభజన = విభజిం ; విద్యా = విదావలన;
జనిత = టిిన; ఉలాల న్ = ఉలాలస్ గలవాడని; భవ = స్ంసార ; ఃఖ్ = దఃఖ్ ల ; నిరా న్ =
తరస్కరించినవాడని; = అధిక గ; మనస్ = మన స; వికా న్ = వికసించినవాడని; వాా న్ = వాా ని.
భావ :- అలా వచిిన నారదమహరిు వినయశ్శ , వేద్యల విభజించిన ఉలాలస్ం కలవా ,
స్ంసార ఃఖ్ం లేనివా , మన్నవిజ్ఞానం రితగా కలిగినవా అయిన వాాస్ నీం ణిా సా .

1-88-వ.
ఇ ల నిజ్ఞస೴మం న వచిిన నార నెఱింగి లేచి వాా ం విధివత్ సೕమం
నం జించిన, నతం లేనగ నెగడెడ మొగం తోడ విపంచికా తంసബ
ల మీ నిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈవిధ గా; నిజ = తన; ఆస೴మం = ఆస೴మ ; న్ = ; వచిిన = వచిినటిి;
నార న్ = నార ని; ఎఱింగి = గమనించి; లేచి = లేచి; వాా ం = వాా ; విధివత్ సೕమం నన్ =
యధ్యవిధిగా; జించినన్ = జించగా; అతం = అత ; లేనగ న్ = లేతన వ; ఎగడెడ = మొల ;
మొగం = ఖ్ ; తోడన్ = తో; విపంచిక = వీణ; తంసബ = తీగ ; ల = వే తో; మీ న్ = మీ ;
ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా తన ఆస೴మానిక్త విచేిసిన నార డని సి, లేచి వాా మహరిు
యథావిధిగా జించా . అ నార మ ర మందహాస్ ందర వదనారవిందంతో
మహతీవిపంచిని మ్మలలగా మీ ఇలా స೩శిించా .
 ప్రథమ స్కంధము 79

1-89-ఉ.
"ధ్యత , భారత తవిధ్యత , వేదపద్యరాజ్ఞతవి
జ్ఞాత , కామ ఖ్ారి షటకవిజేత , స೫హమతతతసೋని
రేాత , యోగినత , వినీ ఁడ వీ చలించి చలలరే!
కాత వడన్ వగవఁ గారణ మేమి? పరాశరాతమజ్ఞ!"
టీక:- ధ్యత = స೫హమ దే డవి; భారత = భారతమన; త = వేద ; విధ్యత = స్ృషిించిన
వాడవి; వేద = వేద లందలి; పద్యరా = విషయ ల ండ; జ్ఞత = టిిన; విజ్ఞాత = విజ్ఞాన కలవాడవి;
కామ = కామ {అరిషడవర్ - 1కామ 2 ధ 3లోభ 4మోహ 5మద 6మాతసరా ; ఖ్ా =
మొదల ; రి = శ ; షటక = షటక (6); విజేత = జయించినవాడవి; స೫హమ = స೫హమజ్ఞాన యొకక;
తతతసೋ = స్వభావ ; నిరేాత = నిరాయించిన వాడ ; యోగి = యో లలో; నత = నాయ డ ;
వినీ ఁడ = జితేంసമ డ ;ఈ = నీ ; చలించి = చలించి పోయి; చలలరే = త నా; కాత = దీ ని;
వడన్ = వలె; వగవన్ = ఃఖ్ ప ట ; కారణ = కారణ ; ఏమి = ఏమిటి; పరాశరాతమజ్ఞ = వాాసా
{పరాశరాతమ - పరాశ ని , వాా }.
భావ :- “పరాశ ని డా! వాాస్ నీంసഊ! నీ స೫హమదే డవి. కామ, ధ, లోభ, మోహ,
మద, మాతసరాాలన అరిషడవరా్లిి జయించిన వాడవి. పరస೫హమ తతాతసೋనిి నిరాయించిన వాడవి, యో లలో
అ స్ డవి, వినయస్ంప ిడవి. ఇ వంటి నీ ఈ విధంగా చలించిపోయి పిరిక్తవాడ లాగ విచారించటం
ఆశిరాంగా ఉంది. కారణమేమిటయాా?”

1-90-వ.
అనినఁ బారాశ ాం డటలనియె.
టీక:- అనినన్ = అని పలిక్తన; పారాశ ాం = వాా {పారాశ ా - పరాశ ని ,
వాా }; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అలా అడగిన నారదమహరిుతో వాాస్మహరిు ఇలా అనాి .

1-91-క.
" టిిత వ త నఁ, జే
పటిితవి రాణ భజన , పద ల్
మ్మటిితవి ది కలం, ది
టిితవి మహాస೩బోధ న నినాథా!
 ప్రథమ స్కంధము 80

టీక:- టిితవి = జనిమంచా ; అ = స೫హమయొకక; త నన్ = శరీర వలన; చేపటిితవి =

సీవకరించా ; రాణ = రవ ల కెలల రవ న; = వాక్తత - భగవం ని; భజన = స్ంకీరత న ;
పద ల్ = ద్య ల ; మ్మటిితవి = ద్యటా ; ది కలన్ = ది కల ; ది = సారాంశ ; టిితవి =
దరిాంచా ; మహా = ఉతతమ న; స೩బోధ నన్ = జ్ఞాన న; ని = లలో; నాథా = డా
ు .
భావ :- “నారద నీంసഊ! నీ తెలియనిది ఏ ంది. స೫హమమానస్ డ . శ్రీమనాిరాయణ
స్ంకీరతనానిి సీవకరించా . దశదిశలం తరిగా . మహతతర న తతతసೋజ్ఞానంలో అంద్వేసిన చేయిా
అనిపిం కొనాి .
1-92-వ.
అది ం గాక, నీ ానిభంగి ఁ లోక లం జరిం ;
వా పగిది నఖిలజ లలోన మ్మలం ; స్రవ ాండ వ టం జేసి.
టీక:- అది న్ = అంతే; కాక = కా ండా; నీ = నీ ; ాని = ాని; భంగిన్ = వలె;
ఁ = ; లోక లన్ = లోక లలో ; చరిం =త ఉంటా ; వా = గాలి;
పగిదిన్ = వలె; అఖిల = స్మస్త; జ ల = మాన ల మన ల; లోనన్ = లో ; మ్మలం = మ్మల
ఉంటా ; స్రవ ాండ = స్రవ జ్ఞాన గలవాడవి; అ టన్ = అ ట; చేసి = వలన.
భావ :- అంతేకా ండా, నీ రాభగవా డలా లోలకాలలో స్ంచరి త ఉంటా .
వా దే డలాగా స్రవమాన ల మన సలలో మ్మల ఉంటా . స్మస్త తెలిసినవాడవి.
1-93-క.
నీ కె ఁగరాని ధరమ
లోక ల లే , బ విలోక్తవి నీ న్,
నా కొఱ్ఁత యెటిి దంత
నా న్ వివరింపవయా నారద! క ణన్."
టీక:- నీ = నీ ; ఎ ఁగరాని = తెలియని; ధరమ = ధరమం; లోక ల = లోకాలలో;
లే =లే ; బ =అనకవిషయా ; విలోక్తవి=దరిాంచినవాడ ; నీ న్ = నీ ; నా = నా కలిగిన; కొఱ్ఁతన్
= లోప ; ఎటిిది = ఎ వంటిది; అది = అది; అంత న్ = అంతా; నా న్ = నా ; వివరింపవయా =
వివర గాచ ; నారద = నార డా; క ణన్ = క ణతో.
భావ :- నారద్య! నీ తెలియని ధరమం ఏ లోకంలో లే . అనక విషయాల దరిాంచిన
వాడవి. నా స഍పితంచిన కొరతక్త కారణం ఏమిట్ల అదంతా దయతో నా వివరంగా చ ."
1-94-వ.
అనిన నార ం డటలనియె.
 ప్రథమ స్కంధము 81

టీక:-అనిన = అనిపలిక్తన; నార ం =నార ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = అనాి .

భావ :- అని అడగిన వాాస్ నీం డతో నార ఇలా అనాి .

1-95-ఉ.
"అంచిత న ధరమచయ మంత ఁ జెపిపత వం లోన నిం
చిం క గాని వి ా కథ లేరపడఁ జెపప ; ధరమ ల్ స೩పం
చించిన మ్మ ిన ణవిశేష లెనిినఁగాక; నీ నీ
కొంచ వ ిటెలల హరిఁ గోరి తంపమి నారా జితా!
టీక:- అంచిత = జింప తగినవి; ఐన = అయినటిి; ధరమ = ధరమ ల; చయ = స్ హ ;
అంత న్ = స్మస్త ; చపిపతవి = వివరించితవి; అం న్ = వాని; లోనన్ = లో; ఇంచిం క =
కొంచ లో కొంచ ; కాని = డ; వి ా = హరియొకక; కథ = కథ ; ఏరపడన్ = తేటప న ;ల చపప =
చపప ; ధరమ ల్ = ధరమ ల ; స೩పంచించిన = వివరణ లతో చపిపన; మ్మ ిన = మ్మ ికొ నా; ణ=
ణ ల యొకక; విశేష = విశిషిత ; ఎనిినఁన్ = పగ టచే; కాక = కా ండా; నీ న్ = నీ ; ఈ =
ఈ; కొంచ = లో , ానత; వ ిట = క ట; ఎలలన్ = స్మస్త ; హరిన్ = వి ా రితని; క్లరి = క్లరి;
తంపమిన్ = త
త ంపక పో టచేత; ఆరా = ఆ ాలచే; జితా = జింపబ వాడా.
భావ :- “ఆ ాలచే జి డా! వాాసా! పవిస೤ న అనక ధరమవిశేష్ణల నీ వెలలడంచా .
స్రే కానీ, పరపా టేమిటంటే ద్యనిలో కొంచం మాస೤మే వి కా థ చపాప . చకకగా స్మస೗ంగా చపపలే .
వా దే ని ణవిశేష్ణ వరిాంచి చపేత స్ంతోషించిన ల, ఎనిి ధరామ విస్తరించి చపిపనా భగవం
స్ంతోషించ . నీ మన స ఈ లో రావటానిక్త కారణం నీ నీ స೗ంథాలలో హరినామ స్ంకీరతనం
స೩ధ్యనంగా చేయకపోవటమే.

*1-96-మ.
హరినామ త
త స్త కావా వరాాంభోజ హంసావళీ
చిసഐజిత న మానస్ స్ర ససೂరితన్ వె ంగొం ; శ్రీ
హరినామ త
త లేని కావా విచిసഈరాానివతం బ ా, శ్రీ
కర ండ; దయోగా రమదనదతాకక్లల గరాతకృతన్.
టీక:- హరి = శ్రీహరి; నామ = నామ ల ; త
త స్త = త
త ం ; కావా = కావా ; వరా
= మంచిరం గల, బంగా ; అంభోజ = తామర ; హంస్ = హంస్ల; ఆవళీ = పం ల
త తో; = మంచి;
చి = స೩కాశ తో; సഐజిత = వె నిది; ఐన = అయినటిి; మానస్ = మానస్; స్రస్ = స్రోవర ;
ురితన్ = తీ గ; వె ంగొం = స೩కాశిం ; శ్రీహరి = మహావి ా యొకక; నామ = నామ ల; త
త =
 ప్రథమ స్కంధము 82

త
త ం ట; లేని = లేనటిి; కావా = కావా ; విచిస೤ = విశేష గ చిసബంపబడన; అరా = అరా ;
ఆనివతం = కొనిది; అ ాన్ = అయినపపటిక్తని; శ్రీకర = భంకర ; ఉండ = ఉండ ;
అయోగా = యోగా కానిది; రమద = ర్ంధ రిత న; నదత్ = తతో ని; కాక్లల =
బొంతకా ల; గరత = ంట; ఆకృతన్ = వలె.
భావ :- పరాశర సഈ! వాాసా! హరినామ స్ంకీరతనంతో స೩కాశించే కావాం బంగా కమలాలతో,
కలహంస్ పం ల
త తో శ్లభాయమాన న మానస్స్రోవరం లాగ విరాజి ల ంది. హరినామ స్ంకీరతనం లేని
కావాం చిస೤ విచిసഈ న అరాాలతో డనపపటికీ అది భకరంగా ఉండ . గా కం కొ బొంతకా ల
గోలతో డన చతత ంటలా అయోగా ఉం ంది.

*1-97-మ.
అపశబదం లఁ డ న్ హరి చరిసഈలాప ల్ స్రవపా
ప పరితాాగ స్త ఁ; గా న హరిన్ భావిం ం, బా న్,
జప ల్ స్త , వీ లన్ వి , నసഘంతం గీరితం ం,
దప ల్ సా ధ ాలౌ గద్య తతతసೋజా! చింతం మా.
టీక:- అపశబదం లన్ = త మాటలతో; డ న్ = కలిసి ఉనిపపటిక్త; హరి = వి ా రిత;
చరిస೤ = చరిస೤ల; ఆలాప ల్ = ప ; స్రవ = స్మస్త; పాప = పాప ల ; పరితాాగ న్ = రితగ
విడచిపో ట ; చే న్ = చే ; కా న = అం వలన; హరిన్ = వి ా ని; భావిం న్ = ధ్యాన
చే ;త పా న్ = (ల్మల ) గాన చే ;త జప ల్ = జపా ; చే న్ = చే ;త వీ లన్ =
చ లారా; వి న్ = విం ; అసഘంతం = ఎడతెగ ండగ; కీరితం న్ = ప ; తప ల్ =
తాప ; సా = మంచివా ; ధ ా = సారా ; ఔ = ఔతా ; కద్య = కద్య; తతతసೋజా =
తతతసೋజ్ఞాన గలవాడా; చింతం మా = ఆలోచిం క్లవయాా.
భావ :- తతతసೋవిశారద్య! వాాస్ నీంసഊ! పవిస೤ న హరి చరిస೤ కలిగిన కావాా త లతో
కొనిపపటికీ, స్కల పాపాల పటాపంచ చేసాతయి. అం వలలన స్జా న తపోధ శ్రీహరిని
భావి ,త శ్రీహరి ల్మల గానం చే ,త నామం జపం చే ,త కథ చ లారా ఆలక్తం ట చే ,త ఎ
ఆయనన కీరిత త తమ జనమ సారాకం చే కొంటా కద్య.

1-98-వ.
నీంసഊ! నిర్తకరమం ని పాధికం న జ్ఞానం హరిభక్తతలే ని విశేషం గ
శ్లభతం గా , ఫలం గోరక కరమం బీశవ న స్మరపణం స్తయ ని
నది స೩శస్తం ండ ; భక్తతహ్మనం లయిన జ్ఞాన వాచాకరమ కశలం
నిరరాం ; గా న, మహా భా ండ , యథారాదరా ండ , స్కలదిగంత
 ప్రథమ స్కంధము 83

ధవళ్కీరితవి, స్తార ం డ , ధృతసೳ ండ న నీ నిఖిల బంధమోచనం

కొఱ్ వా దే ని ల్మలావిశే షం భక్తతతోడ వరిాం ; హరివరానం
స్తయక స೩కారాంతరం న నరాాంతరం వీక్షించి తదివవక్షాకృత పనామం
లంజేసి పృథగదరా ం నవాని మత పె గాలిచేతం సമపపంబడ తపపంజ
నావ చందం న నెల స్తర నర ; కామా కరమం లం రాగం గల స഍కృత
జ ల నియమించిన ధరమం సెపిప శాస్ ండవ నీ వగ ట తగ; దది
యె ల
ి నిన, వారలదియే ధరమంబని పిసతం ల కామా కరమం
స్త ఁ దతతసೋజ్ఞానం మఱ్ ; గా న, దిధమోహం జనియింపక
తతవ ాండ వాధ్యవియోగం స్త "మని మఱి నిటలనియె.
టీక:- నీంసഊ = లలో డా
ు ; నిర్త = విడచిన; కరమం = కరమకలది; ఐ = అయి; ని పాధికం
= ఉపాధి లేనిది; ఐన = అయినటిి; జ్ఞానం = జ్ఞాన ; హరి = హరి; భక్తత = భక్తత; లే ని = లేకపోయినచో;
విశేషం గ = స೩తేాక గా; శ్లభతం = స೩కాశిం నది; కా = కా ; ఫలం న్ = ఫలిత ; క్లరక =
ఆశించక; కరమం = కరమ ; ఈశవ = హరి; న్ = క్త; స్మరపణం = స్మరిపం ట; చేయక = చేయక;
ఉనిన్ = పోయినచో; అది = అది; స೩శస్తం = మంచిది; ఐ = అయి; ఉండ = ఉండ ; భక్తత = భక్తత; హ్మనం
= లేనివి; అయిన = అయినటిి; జ్ఞాన = జ్ఞాన లోని; వాచా = వా కలోని; కరమ = కరమలోని; కశలం
= నరపరితన ; నిరరాం = స೩యోజనం లేనివి; కా న = అం వలన; మహా = గొపప; అ భా ండ =
అ భవ పందినవాడ ; యథారా = స్తా ; దరా ండ = దరిాం వాడ ; స్కల = స్మస్త; దిక్ =
ది కల; అంత = అంతట; ధవళ్ = మ్మ న
త ి, తెలలని; కీరితవి = కీరిత గలవాడ ; స్తా = స్తా నం ; ర ండ
= ఆస్క్తత గలవాడ ; ధృత = ధరించిన; సೳ ండ న్ = సೳత గల వాడ ;అ = అయినటిి; నీ = నీ ;
నిఖిల = స్మస్త; బంధ = బంధ ల; మోచనం = వి క్తత; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; వా దే ని = భగవం ని
{వా దే - ఆతమలో వసించే దే }; ల్మలా = ల్మలలయొకక; విశేషం = విశేష ; భక్తత = భక్తత; తోడన్
= తో; వరిాం = వరిాం ; హరి = హరియొకక; వరానం = వరాన ; చేయక = చేయ ండా; స೩కార =
విధ లలో, విధ్యన లలో; అంతరం నన్ = బేధ లతో ; అరా = అరా లలో; అంతరం =
బేధ ల ; వీక్షించి = దరిాంచి; తత్ = వాటిని; వివక్షా = చపపటంక్లస్ం; కృత = చేసిన; ప= ప ;
నామం లన్ = నామ ; చేసి = వలన; పృథక్ = పె క విధ న, మరల మరల; దరా ం =
దృషిికలవా , వా ; ఐన = అయినటిి; వాని = వానియొకక; మత = దిధ; పె = స೩చండ న ( డ);
గాలి = గాలివీ ట; చేతన్ = చేత; సബపపంబడ = సബపపబ ; తపపన్ = తపిపపోయి; చ = వె ళ; నావ = పడవ;
చందం న = వలె; నెల = రే ; స్తర = చే ట; నర = చేయలే ; కామా = ఫలిత ఆశించి చే ;
కరమం = కరమ ; అం న్ = లో; రాగం = ఆస్క్తత; కల = కలిగినటిి; స഍కృత = అజ్ఞాన, పామర; జ =
జన ; న్ = ; నియమించిన = విధించిన; ధరమం = ధరమ ; చపిప = చపిప; శాస్ ండ =
 ప్రథమ స్కంధము 84

శాసించినవాడ ; అ = అయినటిి; నీ = నీ ; వగ ట = బాధప ట; తగ = తగ ; అది = అది; ఎ ల

ి
= ఏవిధ గా; అనినన్ = అనిటెలతే; వార = వా ; అదియే = అదే; ధరమం = ధరమ ; అని = అ కొని;
పిసతం = అస్హా ;అ = అయినటిి; కామా = ఫలిత ఆశించి చే ; కరమం =
కరమ ; చే న్ = చే ; తతతసೋజ్ఞానం = తతతసೋజ్ఞాన ; మఱ్ = మరచి పో ; కా న
=అం వలన; దిధన్= దిధలో; మోహం న్= మోహ ; జనియింపక = టి ండగ; తతతసೋ = తతతసೋ
యొకక; అ ాండ = జ్ఞాన కలవాడ ; ఐ = అయి; వాధ్య = ఃఖ్ యొకక; వియోగం = ఎడబా ;
చే = చే ; అని = అని పలిక్త; మఱి న్ = ఇంకా; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = అనాి .
భావ :- వాాస్ నివరాా! కరమవాస్న లేనిది, ఆధ్యరం లేనిది అయిన జ్ఞానం వి భ
ా క్తత లేకపోతే
విశేషంగా స೩కాశించ . ఫలాపేక్షలేని నిష్ణకమకరమమయినా భగవదరిపతం కాకపోతే అది స೩శస్తం కా . జ్ఞానం
కాని, వా క కాని కరమకాని అవి యెంత గొపప న భక్తతలేనినా నిరరాకాలే. అం వలల వాాస్మహరీు! నీ
మహా భా డ , స్తాదరా డ , దిగంత విసഘంత న కీరిత కలవాడ , స్తాని డ
ు , నియమ
పరాయ డ , మాన లందరికీ భవబంధవి క్తత క్లస్ం భగవం న మాధ ని ల్మల భక్తతతో విశేషంగా
వరిాం . వా దే ని వరిాంచని ఘటాిలనిిటిలో భావారా భేద్య వె కం , ఆయా వివక్షల పా
నామా ప ి వేళాళడేవాడ మన , స೩చండ న వా వేగానిక్త స೩వాహంలో పడ కొ ి పోయే పడవలా
రే చేరలే . కామాకరమలం ఆస్ త న ఢమాన ల నియతా న ధరామ చపిప అ శాసించటం
నీవంటి వానిక్త తగ . ఎం కంటే వా అదే స೩ధ్యనమని భావించి క షితా న కామాకరమల అలవా పడ
పరమారాానిి విస్మరిసాత . అం వలల దిధ పెడద్యరి పటిించ ండా వారిక్త భగవతతతాసೋత నిి అందించి వారి
వాథ తలగిం ” అని చపిప నార ఇంకా ఇలా పలికా .

1-99-చ.
"ఎఱిఁగె వాఁ కరమచయ మ్మలల మాని హరిస్వ ప న్
నెఱ్య నెఱింగి యవవలన న ఁ ; ణా ర ఁత
తెఱ్ వ లేక మమ దేహధనాదాభమాన ఁత
యె ఁగని వానిక్తం ద్లియ నీశవరల్మల లె ంగ చపపవే.
టీక:- ఎఱిఁగె = ఎ క; వాఁ = కలవాఁ ; కరమ = కరమ ల; చయ = స్ హ ; ఎలల
= స్మస్త ; మాని = మానసి; హరి = హరియొకక; స్వ ప న్ = స్వ ప ; నెఱ్యన్ = నిం గ;
ఎఱింగి = తెలిసికొని; ఆ = ద్యని; వలన్ = ల న; న న్ = న ప ; = ; ణ=
ణ లం ; అ ర ఁత = ఆస్క్తత కలిగినవా ; ఐ = అయి; తెఱ్ వ = వివేక ; లేక = లే ండా;
మమ న్ = త ; దేహ = దేహ ; ధన = ధన ; ఆది = మొదల ; అభమాన = అభమాన ;
ఁత = డనవా ; ఐ = అయినపపటిక్త; ఎ ఁగని = తెలియని; వాని = వాని; క్తన్; తెలియన్ =
తెలి న ;ల ఈశవర = ఈశవ ని; ల్మల = ల్మల ; ఎ ంగ = తెలియ; చపపవే = చ .
 ప్రథమ స్కంధము 85

భావ :- “ నీంసഊ వాాసా ! కామాకరమ లనిింటినీ పరితాజించి స഍ ా నవా గోవిం ని

ణగణాలం అ ర త , హరి స్వ పానిి తెలిసిక్లవటం క్లస్ం స్మరా న స೩యతిం చేసాత .
అ ా నవా వివేకహ్మ దేహాభమానం, ధనాభమానం మొద నవి కలవా స్ంచరి త ఉంటా .
అ వంటి అజ్ఞా లక్త తం ఈశవ ని ల్మలావిలాసా తెలిస్తట గా
ల నీ చపాపలి.

1-100-చ.
తన లధరమ న్ విడచి ద్యనవ రి పద్యరవింద ల్
పనివడ స్తవస్తసి పరిపాక ఁ వొందక యెవవఁడేనిఁ జ
చిిన, మ మేన న నది సిదిధ వహం ఁ దదీయ స్తవఁ బా
సినఁ ల ధరమగౌరవ సిదిధ వహం నె యెనిి మే లన్.
టీక:- తన = తనయొకక; ల = ల యొకక; ధరమ న్ = ధరమ ; విడచి = విడచిపెటిి; ద్యనవ
రి = వి ా {ద్యన ల శ - హరి}; పద = పాద లన; అరవింద ల్ = పదమ ల ; పనిపడ = పని
గ ి ; స్తవ=భక్తత; చేసి = చేసి; పరిపాక న్ = సిదిధని; పందక = పంద ండగ; ఎవవఁడేనిన్ = ఎవ నా; చచిిన
= చనిపోయిన; మ = త వాత; మేనన్ = జనమలో (శరీరంలో); ఐనన్ = అయిన ; అది = అది; సిదిధ = సిదిధ;
వహం న్ = పం ; తదీయ = అతని; స్తవన్ = భక్తతని; పాసినన్ = విడచిన; ల = ల ; ధరమ = ధరమ ;
గౌరవ = గౌరవ (లతో); సిదిధ = సిదిధ; వహం నె = పం నా; ఎనిి = ఎనిి; మే లన్ = జనమల నా.
భావ :- ఎవ తే తన లధరామల వదలిపెటిినా స్రే, గోవింద పద్యరవింద్యల స೴ద్యధభ ల
త తో స్తవి త
కృతా ా కా ండాన మృత పం తాడో, అటిివానిక్త నషిమేమీక గ . అత ఆ జనమలో కాకపోయినా
మ జనమలో నా తనస్తవ ఫలానిిపం తా . అలాకా ండా వి స్త
ా వక్త ర నవా ఎటిి
లధరామల గౌరవించి ఆచరించినపపటికీ వా ఎనిి జనమలెతతనా కృతా ా కాలే .

1-101-వ.
అదిగా న నె కగలవాఁ హరిస్తవ ం స೫యతిం స్తయంద ఁ; గాలసೕమం
న ఖ్ ఃఖ్ం స഍పతం లయిన హరిస్తవ వి వందగ ; ద్యనంజేసి
రాసೋం న స೫హమ పరాంతం సടంద సాావర పరాంతం ఁ ది ని జీ
ల నెయాది వొందరా దటిి మే సిదిధం కొఱ్ హరిస్తవ స్తయవల ; హరి
స్తవ ం డ వాఁ జననం నొంది న ాని సഝయ స్ంసారం నం
జికకం ; సೕమమఱ్ హరిచరణ స్మరణం ఁ జే భక్తతరస్ వశ్శకృ ం డయి
వి వ నిచిగింపఁ ; మఱి .
 ప్రథమ స్కంధము 86

టీక:- అది = అం ; కా నన్ = వలన; ఎ క = జ్ఞాన ; కలవాఁ = ఉనివా ; హరి = హరి; స్తవ
= భక్తత; న్ = క్త; స೩యతిం = స೩యతి ; చేయన్ = చే ట; త న్ = త ; కాలసೕమం న = కాలసೕమ
లో; ఖ్ = ఖ్ ; ఃఖ్ = ఃఖ్ ; స഍పతం = స഍పత ; అయిన = అయినపపటి
క్తని; హరి = వి ా యొకక; స్తవ = భక్తత; వి వన్ = వి ట; తగ = తగినదికా ; ద్యనన్ = ద్యని; చేసి =
వలన; ఊరాసೋం నన్ = లోక లం ; స೫హమ = స೫హమ ; పరాంతం న్ = వర ; సഝంద = సഝంద; సాావర =
తనా (కదలిక) లేని జీ ల; పరాంతం న్ = వర ;త ని = చరిం ని; జీ = స഍ ;
న్ = ; ఎయాది = ఏ తే; పందన్ = పం ట ; రా = రాదో, కషిసాధామో; అటిి = అ వంటి; మే
= భ ; సిదిధం =క ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; హరి = హరియొకక; స్తవన్ = స్తవిం ట; స్తయ
వల = చేయవల ; హరి = హరియొకక; స్తవ ం =భ త ;అ = అయినటిి; వాఁ = వా ; జన
నం న్ = జనమ ; ఒంది న్ = పందినపపటిక్తని; అ ాని = ఇత ల; సഝయన్ = వలె; స్ంసారం నన్ =
స్ంసార లో; చికకం = చి కకొన ; సೕమమఱ్న్ = తరిగి; హరి = హరియొకక; చరణ = పాద ల; స్మరణం
న్ = స్ంస్మరణ ; చే న్ = చే ; భక్తత = భక్తత; రస్ = రస్ న ; వశ్శకృ ం = పరవ ,
లొంగినివా ; అయి; వి వన్ = వి ట ; ఇచిగింపఁ = ఇషిపడ ; మఱి = ఇంక .
భావ :- అం వలల స్తాం తె నివా శ్రీహరి చరణ స్తవాపరాయ కావటా నిక్త
స೩యతిం చేయటం మంచిది. కాలా సారంగా కషి ఖ్య స్ంస഍పత నా, శ్రీహరి స్తవ విడచిపెటిటం
తగినపని కా . ఆ హరిస్తవ వలల స೫హమలోకం ండ సాావర పరాంతం పరిస೬మి న
త ి జీ ల పందశకాంకాని
ఆనందం ఏ తే ఉందో, అది తపప ండా సిదిా ంత ది. శ్రీహరి స్తవాపరాయ నవా నీచజనమని
పందినపపటికీ స్ంసారబంధ్యలోల చి కక్ల . రవజనమ స్ంసాకరం వలల భక్తత పరవ హరిచరణస్మరణం
విడచిపెటి ండా సాగి న
త ఉంటా .

1-102-సీ.
వి ం
ా విశవం , వి ని
ా కంటె -
వేఱేమి లే విశవ న
భవవృదిధలయ లా పరమే చే న -
నీ వె ం కాద్ నీ ఖ్ న
నెఱిఁగింప బడాది యేక దేశ న నీ-
వన భస೦ న టిినటిి
హరికళాజ్ఞ ండ వని విచారిం ,-
రమణతో హరిపరాసೕమ లెలల
 ప్రథమ స్కంధము 87

1-102.1-ఆ.
వి తస్త మీ ; వినిక్త ఁ, జ ,
ద్యన, మ ల నయ ఁ, దప , ధృత ఁ,
గలిమి కెలల ఫల గాద్ ణాశ్లల ఁ
గమలనా ఁ బొగడఁ గలిగెనని.
టీక:- వి ంా = శ్రీహరే; విశవం = విశవ ; వి ని
ా = హరి; కంటె = కంటే; వే = వే నది;
ఏమి = ఏమీ డా; లే = లే ; విశవ = విశవ ; న్ = ; భవ = స్ృషిి; వృదిధ = సిాత; లయ
= లయ ; ఆ = ఆ; పరమే = పరమ న ఈ ని, భగవం ని; చేన్ = చేతన; అ న్ = అ ; నీ =
నీ ; ఎ ం = తెలి ; కాద్ = కద్య; నీ = నీ; ఖ్ నన్ = న్నటిద్యవరాన; ఎఱిఁగింపబడాది = చపప
బడనది; యేకదేశ నన్ = అంశ గ; ఈ; వన = లోక ల; భస೦ న = క్షేమ ; =కొర ; టిినటిి =
అవతరించినటిి; హరి = హరియొకక; కళ్ = అంశతో; జ్ఞ ండ = జనిమంచినవాడ ; అని; విచారిం = తెలి
సికొ ; రమణ = త; తోన్ = తో; హరి = హరియొకక; పరాసೕమ = సామరాసೆ ; ఎలలన్ = స్మస్త ;
వి తస్త = కీరితం ; ఈ = నీ ; వినిక్త న్ = వి ట ;చ = స్రస೤ ; ద్యన = ద్యన ;
అ ల = మిక్తకలి; నయ న్ = నీత ; దప న్ = తప స; ధృత న్ = రా ; కలిమి = స్ంపద; క్తన్ = ; ఎలలన్
= స్మస్త న ; ఫల = ఫలిత ; కాద్ = కాద్య; ణాశ్లల న్ = భగవం ని { ణాశ్లల - ణాా మలచే
కీరితంపబ వా , వి ా }; కమలనా న్ = భగవం ని {కమల నా - కమల నాభయం కలవా }; పగడన్
= కీరితం ట; కలిగెనని = (చేయ) కలిగితే, జరిగినచో;

భావ :- ఈ విశాల స೩పంచంలో వి ా కంటె ఇతర నది ఏదీ లే . ఈ విశవమంతా

వి మ
ా యం. ఆ పరమేశవ ని స్ంకలపం చేతన ఈ స೩పంచానిక్త స్ృషిి సిాతస్ంహారా ఏరప ంటాయి.
వాాస్ మహరీు! నీ స్రవ ాడ నీ తెలియనిది ఏ ంది. నీవే ఒక చోట ఈ విషయానిి చపాప . ఈ
విశవకలాాణం క్లస్ం మహావి ా అంశతో జనిమంచావని మాట త చే క్ల. అం వలల నీ శ్రీహరి
ల్మలావతారాలలోని విసೕమ విశేష్ణల త
త ం మాన ని జ్ఞానానికీ, అధాయనానికీ, ఔద్యరాానికీ, అ
ష్ణునానికీ, తప స , రాానికీ, స్ంపద స೩యోజనం ణాశ్లల న షోతత ణిా త
త ంచటమే.

నార ని రవకలప
1-103-వ.
మహాతామ! న రవకలపం నం దొలిలఁటిజనమం న వేదవా లయింటిద్యసిక్తం
టిి, పినినాఁ వారలచేఁబంపంబడ, యొకక వానకాలం నఁ జ్ఞ రమస్ాం
ననకస్ాలనివాస్ం స్తయ నిశియిం యోగిజ ల ం బరిచరా స్త .
 ప్రథమ స్కంధము 88

టీక:- మహా = గొపప; ఆతామ = ఆతమ కలవాడా; న =న ; రవ = ఇంత ందటి; కలపం నన్
= కలప లో; తలిలఁటి = రవ; జనమం నన్ = జనమలో; వేద = వేద ; వా ల = చ వారి; ఇంటి = ఇంటిలో;
ద్యసి = ద్యసి; క్తన్ = క్త; టిి = జనిమంచి; పినినాఁ = చినితన న; వారల = వారి; చేన్ = చేత; పంపంబడ =
పంపబడ; ఒకక = ఒక; వానకాలం నన్ = వానాకాలమం ; చా రామస్ాం నన్ = చా రామస్ాదీక్షలో
{చా రామస్ా - యో వరాుకాల 4 నెల ఒకే స೩దేశ న ఉం దీక్ష}; ఏక = ఒకే; స్ాల = స్ాల లో;
నివాస్ం న్ = నివాస్ ; స్తయ = చే ట ; నిశియిం = నిశియిం కొని; యోగి = యో ల; జ ల =
స్ హ న; న్ = ; పరిచరా = స్తవ; స్త న్ = చే .
భావ :- మహా భావా! న గడచిన కలపంలో గత జనమలో ఒక ద్యసీ ణిా. మా అమమ
వేదవేతత న వారి ఇంటిలో పని చే త ఉండేది. న ి చా రామసాాలలో వానాకాలం నా నెల ఒకే
సాానంలో నివాస్ం ఏరపర కొనిన కొంద యోగిజ ల స్తవనిమితత వా నియమించా . ఆ పెదదల ఆనత
శిరసా వహ త వారిక్త స్తవ చే త ఉండేవాణిా. ఆ మహా భా ల పరిచరా చేస్తవాణిా.
1-104-క.
ఓటమితో నెలల ఁ
బాటవ నఁ బ స్తసి, బా రతో న
యాటల ఁ బోక, యొక జం
జ్ఞటం లేక, భక్తత స్ ననఘ్న!
టీక:- ఓటమి = భయభ ల
త ; తోన్ = తో; ఎలల న్ = ఎ ; పాటవ నన్ = సామరాసೆ తో;
ప =ప ; చేసి = చేసి; బా ర = పిలలల; తోన్ = తో; ఏ = ఏ; ఆట = ఆట ; న్ = ; పోక =
వెళ్ళ ండా; ఒక = ఒక; జంజ్ఞటం = బంధ ,త ల ; లేక = లే ండా; భక్తత = భక్తత; స్ నన్
= చే ంటిని; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- ణాా మడా! ఓ పతో న పతో భయభ ల
త తో స೩వరితంచేవాణిా. తోటిపిలలలతో ఆటపాట
ల పో ండా, ఎ వంటి ఇతర స్ంబంధ్య పె క్ల
ి ండా స೴ద్యధభ ల
త తో ఆ మహా మలిి కొలిచేవాణిా.
1-105-క.
మంగళ్మ వారల
యెంగిలి భక్షిం , వాన కెండ న్నడన్,
ంగల ని నియతని,
వెంగలి సഝయఁ జ వివేక తోడన్.
టీక:- మంగళ్ = భ ;అ = అం ; వారల = వారి; ఎంగిలి = ఎంగిలి; భక్షిం =
తనెద ; వాన = వాన; న్ = ; ఎండ = ఎండ; న్ = ; ఓడన్ = జంక ; ంగల = ఎ ట; నిల =
 ప్రథమ స్కంధము 89

నిలిచద ; నియతని = నియమ తో; వెంగలి = తెలివిలేనివాని; సഝయన్ = వలె; చ న్ = చరించద ; ఉ

= మిక్తకలి; వివేక = వివేక ; తోడన్ = తో.
భావ :- న నా యోగిజ జించిన అనంతరం భక్షాపాస೤లలో మిగిలి ఉని అనాినిి
భక్షించేవాణిా: ఎండని, వానని లే ండా వారి ం నిలబడ, ఎంతో జ్ఞస೗తతగా మా మాటడ ండా వారి
ఆజా పాలించేవాడని.

1-106-వ.
ఇటేల వరాుకాలశరతాకలం స్తవించిత; వా నాయం ఁగృపస్తసి రంత.
టీక:- ఇ ల = ఈవిధ గ; ఏ = న ; వరాుకాల = వానాకాల ; శరతాకలం =
శరతాకల ; స్తవించితన్ = స్తవించితని; వా = వా డ; నాయం న్ = నాయం ; కృప = దయ;
స్తసిరి = పిరి; అంత = అంతట;
భావ :- ఈ స೩కారంగా వరాుకాలం, శరతాకలం గడచిపోయాయి. ఆ మహా భా ల నా మీద
అ స೗హం కలిగింది.

1-107-శా.
వారల్ కృ ా చరిస೤ ల్ చ వఁగా, వరిాంపఁగాఁ, బాడఁగా,
నా రావం ధ్యరస్స೩తమ యసഘంత న్ వీ లం
దోరం పరి రా న, మది స్ంతోషించి న నంతటం
సഏరంభంచిత వి స్త
ా వ క్తతరస഍రంభ ండ .
టీక:- వారల్ = వా ; కృ ా = కృ ని
ా ; చరిస೤ ల్ = చరిత ; చ వఁగా = చ ండగా;
వరిాంపఁగాన్ = వరిా ంత డగా; పాడఁగాన్ = పా ండగా; ఆ = ఆ; రావం = శబద , రాగ ; ధ్య =
అమృత ; రస్ = చితో; స೩తమ = సాటిది; ఐ = అయి; అసഘంత న్ = ఎడతెగక; వీ లన్ = చ లలో;
దోరం = బలిషు , అధిక ; ఐ = అయి; పరి రా న = నిండపోవ; మది = మన న; స్ంతోషించి =
స్ంతోషించి; న = న ; అంతటన్ = అ టి ండ; స഍రంభంచితన్ = స్ంకలిపంచితని; వి ా = హరియొకక;
స్తవ = భక్తత; క్తన్ = క్త; ఇతర = ఇతర న; స഍రంభ = స్ంకలాపలక్త; ండ = ర నవానిని; ఐ = అయి.
భావ :- స഍ ా న ఆ స೫హమ ా శ్రీ కృ ని
ా కథ చ , హరి ల్మల వరిా త హరినామ
స్ంకీరతనం చే త ఉండేవా . అ క్షణం ఆ ణాా మల న్నటి ండ వెడలి వచేి ఆ ప అమృత
రస్స೩వాహా నా వీ లవిం చేస్తవి. నా హృదయం ఆనందంతో నిండపోయేది. సೕమసೕమంగా న ఇతర
విషయా లనిింటిక్త స్వసిత చపిప భగవం న హరిని ఆరాధించటం ఆరంభంచా .
 ప్రథమ స్కంధము 90

1-108-వ.
ఇ హ
ల రిస్తవారతంజేసి స೩పంచాతీ ండ , స೫హమ ప ండనయిన నాయం
ాల క్ష్మంబయిన యీశరీరం నిజమాయాకలిపతంబని యెఱింగిత; యమమ
హా మ ల యోగిజ ల లం న రజస్తమో ణ పరిహారిణి యయిన భక్తత
స్ంభవించ; నంతఁ జ్ఞ రామస్ాం నిండన నయోాగిజ యాస೤ స్త వార
; రివివధం న.
టీక:- ఇ ల = ఈవిధ గ; హరి = హరియొకక; స్తవా = భక్తతయందలి; రతన్ = ఆస్క్తత; చేసి = వలన;
స೩పంచ = స೩కృతక్త; అతీ ండన్ = అతీత నవాడని; ఐ = అయి; స೫హమ = పరస೫హమయొకక; ప ండన్ =
ప ద్యలిినవాడ ; అయిన = అయిన; నా = నా; అం న్ = అందలి; ల
ా = ల
ా ; క్ష్మం =
క్ష్మ ; అయిన = అయినటిి; ఈ = ఈ; శరీరం న్ = శరీర ; నిజ = తన; మాయా = మాయచే; కలిపతం
= కలిపంపబడనది; అని = అని; ఎఱింగితన్ = తెలిసికొనాి ; ఆ = ఆ; మహా = గొపప; ఆ మ = ఆతమగలవా ;
అ = అయినటిి; యోగి = యో ల; జ ల = స్ హ ; లం నన్ = వలన; రజస్ = రజో ణ ;
తమో ణ = తమో ణ ల; పరిహారిణి = పరిహరిం నది; అయిన = అయినటిి; భక్తత = భక్తత; స్ంభవించన్ =
కలిగినది; అంతన్ = అంతలో; చా రామస్ాం న్ = (వారి) చా రామస్ా దీక్ష; నిండనన్ = రితకాగా; ఆ = ఆ;
యోగి = యో ల; జ = స్ హ ; యాస೤ = యాస೤ {యాస೤ - యో ల నియమ అ స్రించి
ఏకస్ాల న ఉండరా క క వా చే స೩యాణ .}; చే వార = చే వా ; ఐరి =
అయినా ; ఈ = ఈ; విధం నన్ = విధ గ;
భావ :- అ నా హరి స్తవలో అమిత న ఆస్క్తత ఏరపడంది. అం వలల న
స೩పంచాతీ ణిా స೫హమ స్వ ణిా అయి, యటిి నా యం ల
ా ం క్ష్మం అయిన ఈ శరీరం కేవలం మాయా
కలిపతమని తె నాి . మహా భా న ఆ యోగీం ల అ స೗హంవలల రజస్తమో ణాల
మాపే అచంచల భక్తత నా స్ంస഍పితంచింది. చా రామస్ా సೳతం అనంతరం ఆ మహా మ మర్క
స೩దేశానక్త వెళ్లటానిక్త ఉ ా త నా .

1-109-మ.
అపచారం లేక, నితాపరిచరాాభక్తత ం
త డ ,
చపలతవం మాని, నఁ గొ వఁగా స్ం వా ని
షకపటతవం న, దీనవతసలతతోఁ, గా ణా స్ం త
పదేశించిరి నా నీశవరరహస్ాద్యరవిజ్ఞాన న్.
టీక:- అపచారం =త , పరపా ;ల లేక = లే ండ; నితా = స೩తదిన ; పరిచరాా =
ఉపచార ; భక్తత; ఉ ంత డ = డనవాడ ; ఐ = అయి; చపలతవం = చపలత ; మాని = మానివేసి;
 ప్రథమ స్కంధము 91

నన్ = న ; కొ వఁగా = ఆరాధించగా; స్ం = స్ంతోషించినవా ; ఐ; వా ; నిషకప టతవం నన్ =

కపటతవ లే ండగ ; దీన = దీ ల యెడ పెడ; వతసలత = వాతసలా ; తోన్ = తో; కా ణా = దయ;
స్ం త = తో డనవా ; ఐ = అయి; ఉపదేశించిరి = ఉపదేశించిరి; నా న్ = నా ; ఈశవర =
హరియొకక; రహస్ా = రహస్ా న; ఉద్యర = చకకటి; విజ్ఞాన న్ = విజ్ఞాన .
భావ :- ఈ విధంగా ఎటిి ఒ రా ండా, చాంచలాం లే ండా పటలా భక్తతతో
ఆరాధించి నం ఆ సా ంగ స్ం నా . ఎంతో స్ంతోష కా ణా వాతసలాాలతో
అతరహస్ా , అమోఘ అయిన ఈశవరవిజ్ఞానానిి ఆ మహా మ నా ఉపదేశించా .

1-110-వ.
ఏ వారి పదేశం న వా దే ని మాయా భావం ద్లిసిత; నీశవ
ని యం స్మరిపతం బయిన కరమం ద్యప స೤యం మా ప నౌషధం
బ ; న స೦వాం వలన న రోగం జనియించ నా స೦వాం బా రోగం మా ప
నర ; స೦వాాంతరం లచేత న చిక్తతసమా పన్న ; నివివధం నఁ గరమం
స్ంసార హే కం ల ా నీశవరారిపతం తా త మఁ జె కొన
న్నపి ం ; నీశవ నియం ఁజేయంబ కరమం విజ్ఞానహే కం ,
యీశవర స్ంతోషణం , భక్తతయోగం ం టిిం ; నీశవరశిక్షం జేసి
కరమం స్త వార కృషా ణనామ వరాన స్మరణం స్త ;
స೩ణవ రవకం గా వా దేవ స೩ ామిస్ంకరుణాని దధ రిత నామం
నా భక్తతంబలిక్త, నమసాకరం స్తసి, మంస೤ రిత రిత
ాం నయిన యజా ం జిం ం స్మాగదరా ండ .
టీక:- ఏ =న ; వారి = వారి; ఉపదేశం నన్ = ఉపదేశ వలన; వా దే ని = భగవం
ని {వా దే - ఆతమలోవసించే దే }; మాయ = మాయ; అ = అన; న్ = ; తెలిసితన్ = తెలిసి
కొంటిని; ఈశవ ని = భగవం ని; అం న్ = ఎడ; స్మరిపతం = స్మరిపంపబడనది; అయిన = అయినటిి;
కరమం = కరమ ; తాప = తాప {తాపస೤య - ఆధ్యాతమక , ఆధిభౌతక , ఆధి విక .};
స೤యం = ; మా పన్ = మా ట ; ఔషధం = ఔషధ , మం ; అ న్ = అ ; ఏ = ఏ;
స೦వాం = పద్యరా ; వలనన్ = వలన; ఏ = ఏ; రోగం = రోగ ; జనియించన్ = టిినదో; ఆ = ఆ; స೦వాం
= పద్యరా న ; ఆ = ఆ; రోగం న్ = రోగ ; మా పన్ = మా ట ; నర = చయాలే ; స೦వా =
పద్యరా కంటె; అంతరం ల = ఇతర న వాటి; చేతన్ = చేత; ఐన = అయినటిి; చిక్తతస = దా ; మా పన్
= మా న ;ల ఓ = చేయగల ; ఈ = ఈ; విధం నన్ = విధ గన; కరమం = కరమ ; స్ంసార =
స్ంసార న ; హే కం = కారణ ;అ ాన్ = అయినపపటిక్తని; ఈశవర = భగవం నిక్త; అరిప
 ప్రథమ స్కంధము 92

తం = స్మరిపంపబడనవి; ఐ =అయి; తా =తమ ; త మన్ = తమన; చ కొనన్ = నశింపచేసికొన;

ఓపి = శక్తత కలిగి; ఉం న్ = ఉం ; ఈశవ ని = భగవం ని; అం న్ = ఎడ; చేయంబ = చేయబ ;
కరమం = కరమ ; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన న ; హే కం = కారణ ; ఐ = అయి; ఈశవర = భగవం నిక్త;
స్ంతోష ణం = స్ంతోష ; భక్తత = భక్తత; యోగం న్ = యోగ ; టిిం న్ = టిిం ;
ఈశవర = భగవదుక్తత వలన; శిక్షన్ = పందిన న ప; చేసి = వలన; కరమం = కరమ ; చే = చే ;
వార = వా ; కృషా = కృ ని
ా , భగవం ని; ణ = ణ ; నామ = నామ ల ; వరాన = కీరితం ట ;
స్మరణం = జపిం ట ; చే = చే ; స೩ణవ = ఓంకార ; రవకం గాన్ =
ం నిటిివిగా; వా దేవ = వా దేవ {వా దేవః - వ దే ని , అంతట నిండ ఉం వా ,
తన మాయాశక్తతచే స్రవ ఆవరించిన వా , కృ ా , వి స్
ా హస೶నామాలలో 332వ నామం, 695వ నామం,
709వ నామం}; స೩ ామి = స೩ ామి {స೩ ామిః- విశేషధన కలవా , వి స్
ా హస೶నామా 640వ
నామం}; స్ంకరుణ = స్ంకరుణ; అని దధ = అని దధ {అని దధః- శ ల అడాగింపరానివా ,
వి స్
ా హస೶నామా 185వ నామం, 638వ నామం}; రిత = స్వ ప ల; నామం = నామ ;
నా న్ = నా ; భక్తతన్ =భక్తతతో; పలిక్త = పలిక్త; నమసాకరం న్ = నమసాకర ; చేసి = చేసి; మంస೤ =
మంస೤; రిత = స్వ ; రిత = ఆకార ; ాం = లేనివా ; అయిన = అయినటిి;
యజా న్ = యజా ని; జిం = జిం ండెడ; ం = మాన ; స్మాక్ =
చకకగా; దరా ం = దరిాంచినవా , తెలిసికొనివా ; అ = అ .
భావ :-దేవాదిదే న వా దే ని మాయాస೩భావానిి న డా ఆ మహనీ ల
మహోపదేశం వలల తె నాి . తాపస೤యానిి మాపే పరమౌషధం ఈశవరారపణం చేసిన కరమమే.
లోకంలో ఏ పద్యరాం వలల రోగం ఉదువించిందో ఆ పద్యరాం ఆ రోగానిి పోగొటిలే . మరో పద్యరాం చేత చిక్తతస
జరిగితేన కాని ఆ రోగం శాంతంచ . ఈ స೩కారంగా కరమ భవబంధ కారణాలే అయినపపటికీ, ఈశవరారపణం
చేయటం లాన తమ అసితతావనిి క్లలోపతాయి. పరమేశవ ణిా ఉదేదశించి చేస్త కారాం విశిషి న జ్ఞానానిి
స೩సాది ం
త ది. అం వలల ఈశవ స్ంతోషించి అచంచల భక్తతని అ స೗హసాత . భగవం ని స೩బోధం వలల
కరమ కావించేవా శ్రీ కృషా ణ నామాల కీరితంచటంలో, స్ంస్మరించటంలో ఆస్ లౌ
త తా .
ఓంకార రవకంగా వా దేవ, స೩ ామి, స్ంకరుణ, అని దధ నామా నా గింటిని భక్తతతో ఉచిరించి
నమస్కరించి చినమయ స్వ న యజేాశవ ణిా ఆరాధించే మాన స్మాగదరా స్మదృషిి
కలవాడౌతా .

1-111-క.
ఏ నవివధ నఁ జేయఁగ,
ద్యనవ ల రి నా ఁ దనయందలి వి
జ్ఞాన నిచి , మద
ష్ణున నతఁ డె ఁ , నీ స్ దీనిన్.
 ప్రథమ స్కంధము 93

టీక:- ఏ = న ; ఆ = ఆ; విధ నన్ = స೩కార గా; చేయఁగన్ = చేయగా; ద్యనవ ల రి =

భగవం {ద్యనవ లవిరోధి - ద్యన లందరిక్త శ , వి ా }; నా న్ = నా ; తన = తన; అందలి =
ఎడలి; విజ్ఞాన న్ = విజ్ఞాన ; ఇచి = ఇచి ; మత్ = నా యొకక; అ ష్ణున న్ = అ ష్ణున ;
అతఁ = అత ; ఎ ఁ = తెలి ; నీ న్ = నీ డా; స్ = ఆచరిం ; దీనిన్ = దీనిని.
భావ :- ననీ విధంగా స೩వరితం టవలల వి భ
ా గవా విశిషి న ఈశవరజ్ఞానానిి నా
అ స೗హంచా . నా నడవడ ఆ శ్రీమనాిరాయ నిక్త తె . ఓ వాాసా! నీ డా శ్రీహరిని స్ంకీరితం .

1-112-క.
ని ల లోన మిక్తకలి
వి గలవాఁడ వీ , వి కీ త నీ
వ దిన ఁ బొగడ వినియెడ
జన ల న్ ఃఖ్మ్మలల శాంతం బొం న్."
టీక:- ని = ల; ల = వంశ ; లోనన్ = లో; మిక్తకలి = ఎ కవగ; వి = (అనక విషయ
ల ) వి ట ; కలవాఁడ = కలిగిన; వాఁడ ; ఈ = నీ ; వి = స೩ యొకక, భగవం ని; కీ త
=కీరతన ; నీ ; అ దిన న్=స೩తదిన ; పగడ=కీరితం ండగ; వినియెడ = వినె ; జన ల=
మాన ; న్ = ; ఃఖ్ = ఃఖ్ ; ఎలలన్ = స్మస్త ; శాంతన్ = శాంతని; పం న్ = పం .
భావ :- వాాసా! నీ లలో ఎంతో స೩సి డ
ధ . వినవారి ఃఖ్యలనీి ర వారి
సావంతనాల శాంత లభంచేట ,ల చకకగా వా దే ని కీరితం .“

1-113-వ.
ఇ ల నార జనమకరమం విని సೕమమఱ్ వాా ం డటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; నార = నార ని; జనమ = రవజనమ; కరమం = కరమ ; విని =
ఆలక్తంచి; సೕమమఱ్న్ = మరల; వాా ం = వాా ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .
భావ :- ఇలా నారదమహరిు తన ి రోవతతరా వినిపించగా ఆలక్తంచిన, వాాస్ ని
నార ణిా మళీల ఇలా స೩శిించా .

1-114-మ.
"వి మా భస೑ నీ ని ల క ణన్ విజ్ఞాన ం జెపిప పో
యిన, బాలాం న వృదధభావ న నీ కే రీత స్ంచార ల్
స్నె? నీక్త రవకలపమత యే జ్ఞడం స೫దీపించఁ? ద
తత ం బాసిన చందమ్మ ?ల చ మా ద్యసీ తతవం తోన్."
 ప్రథమ స్కంధము 94

టీక:- వి = వి ; ఆ = ఆ; భస೑ = యో ; నీ న్ = నీ ; ఇ ల = ఈ విధ గ;

క ణన్ = దయతో; విజ్ఞాన న్ = విజ్ఞాన ; చపిప = తెలిపి; పోయిన = వెళిళపోయిన; బాలాం న =
బాలా లో; వృదధ = పెదదవా , జ్ఞాని; భావ న = అయిన ; నీ = నీ ; ఏ = ఏ; రీత = విధ న;
స్ంచార ల్ = స్ంచరిం ట ; చనెన్ = జరిగె ; నీ = నీ ; ఇ =ఇ ; రవ = రవ; కలప =
జనమ; మత = జ్ఞాపక ; ఏ = ఏ; జ్ఞడన్ = మార్ న; స೩దీపించన్ = స೩కాశించ ; తత్ = ఆ; త న్ =
శరీర ; పాసిన = విడచిన; చంద = విధ ; ఎ ల = ఏది; చ మా = చ ; ద్యసీ = ద్యసీ; తతవం
= స೤తతవ ; తోన్ = తో.
భావ :- “ఆయాా! నీ ఆ మహా భా న సా ఎంతో దయతో ఈశవరజ్ఞానానిి
ఉపదేశించి వెళిలపోయా గద్య. అ పిమమట నీ బాలాం ఎలా గడచింది. పెదదవాడ వయాాక ఎకకడెకకడ
స్ంచరించా . ఈ జనమలో ఇ నీ రవ జనమస్మ త ఏ విధంగా కలిగింది. ద్యసీ డ న నీ ఏ విధంగా
నీ దేహానిి తాజించా దయచేసి వివరిం .”
1-115-వ.
అని యి ల వాా ం డడగిన నార ం డటలనియె "ద్యసీ రండ నయిన యే
భస೑లవలన హరిజ్ఞానం గలిగి నింత.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; వాా ం = వాా ; అడగిన = అడగిన; నార ం =
నార ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె ; ద్యసీ = ద్యసీ; రండన్ = డ ; అయిన =
అయినటిి; ఏ = న ; భస೑ల = భస೑ ; వలనన్ = వలన; హరి = హరియొకక; జ్ఞానం = జ్ఞాన ; కలిగి =
కలిగి; ఉనింత = ఉండగ.
భావ :- వాా లవారి స೩శిల నార లవా ఇలా స్మాధ్యనం చపాప ”ఆ విధంగా న ఆ
సా ంగ ల వలల ఈశవర పరిజ్ఞానానిి పంది నాి .
1-116-సీ.
మ మ నలినవారి మందిరం నఁ గల-
ప లెలలఁ స೗మ న భక్తతఁ జేసి
తన పరాధీనతఁ దలఁప ; సొలసిత-
నలసిత నాఁకొంటి న వచిి
మా రే మా తలిల మోహం -
సొంపార ద్యదఁ , ం వ,
దేహం ని , మోదిం ఁ, గౌఁగిటఁ జే ి,-
నరిమలి ననిి ి లరసి మ ప,
 ప్రథమ స్కంధము 95

1-116.1-ఆ.
న విడచి పోక యింట ండతనయా,
మోహఁగాక, యె క మోస్పోక,
మా చింత లేక, మౌని యేనండల
వాఁడ న ఁ గొనిి వాస్ర .
టీక:- మ మ=మా; ఏలినవారి=యజమా ల; మందిరం నన్ = ఇంటిలో; కల = ఉని; ప ; ఎలలన్
= అనిి ; సೕమ న = పదధతగ; భక్తతన్ = భక్తతతో; చేసి = చేసి; తన = తన యొకక; పరాధీనతన్ = ద్యస్ా ;
తలఁప =త కొన ; సొలసితన్ = స్లిపోతని; అలసితన్ = అలసిపోతని; ఆఁకొంటిన్ = ఆకలితో ఉంటి
నని; అ న్ = అ కొ ; వచిి; మా = రాసബని; రే = పగ ; మా = మాయొకక; తలిల = తలిల;
మోహం = మోహ ; సొంపార = అతశయించగా; ద్యదఁ న్ = ద్యద ; ం = ;ి వన్
= వ ; దేహం న్ = దేహ ; ని న్ = ని ; మోదిం న్ = త ి ; కగిటన్ = కగిట్లల; చే ిన్
= చే ికొ ; అరిమలిన్ = ఆపేక్షతో; నన్ = న ి; ఇ ల
ి = ఈ విధ గ; అరసి = సాక్త; మ పన్ = పోషింపగ;
న = న ; విడచి = విడచిపెటిి; పోకన్ = వెళిళపోక; ఇంటన్ = ఇంటిలో; ఉండతని = ఉనాి ; అయా = అయా; మోహన్
= మోహ; కాక = కా ండగ; ఎ కన్ = జ్ఞాన యం ; మోస్పోకన్ = వంచింపబడక; మా = మర్క; చింత = ఆలోచన;
లేకన్ = లే ండగ; మౌనిని = మౌన వహంచినవాడ ; ఐ = అయిా; ఏ = ఐ ; ఏండలవాఁడన్ = ఐ స్ంవతసర ల
వాడని; అ న్ = అ ; కొనిి = కొనిి; వాస్ర = దిన ;
భావ :- మా తలిలది చాలా జ్ఞలి ండె. ఉతత అమాయ రా . తల వం కొని యజమా ల
గృహాలోల ప లనీి సೕమం తపప ండ చేస్తది. తన ద్యసాానిి రిి క్తంచి త డా క్తంచపడేది కా . ననంటే
ఆమ్మ పంచస഍ణా . అయోా నా బడా అలసిపోయా . సొలసిపోయా , ఆకలి గొనాి . అని అం
స೩తరో అలాల గా
ద ఆదరించి న ి పెంచి పెదదచేసింది. ఎంతో మగా మాటిమాటికీ నా గ్
పె
ద కొ
ి నది. నా జ ి వేవది. నాఒ ల నిమిరేది. న ి ఆపాాయంగా అ కన చే ికొనది. ఈ విధంగా
తలిల మతో పెరిగిన న ఆమ్మ విడచి పోలేక ఇంట్లలన ఉండపోయా . అయితే న
స్ంసారవాామోహంలో చి కబడలే . జ్ఞానానిి వి వలే . అయిదే ళ వచేిద్యక అలా మౌనిగ ఉనాి .
1-117-వ.
అంత. టీక:- అంత = అంతట. భావ :- అ .

1-118-క.
స్దన వె వడ తె నఁ
జెదరక మాతలిల రాసബఁ జీఁకటివేళ్న్
మొద ం బ ఁకగ, నొకఫణి
పదభాగ ఁ గఱ్చఁ కకఁబడ నినాథా!
 ప్రథమ స్కంధము 96

టీక:- స్దన న్ = ఇంటి ండ; వె వడ = బయలపడ; తె నన్ = ద్యరిలో; చదరక = బ్లదరక;

మా = మా; తలిల = తలిల; రాసബన్ = రాసബ; చీఁకటివేళ్న్ = చీకటిలో; మొద న్ = ఆ ; పి ఁకగన్ =
పా పిం ట పో ండగా; ఒక = ఒక; ఫణి = పా ; పదభాగ న్ = పాద ; కఱ్చన్ = కరచినది;
కకఁబడ = కకబడ; నినాథా = లలో డా
ు .
భావ :- వాాస్మహరీు! ఒకనా ఏమి జరిగిందంటే, మా అమమ రాసബవేళ్ కటిక చీకటిలో ఆ
పా పిండటం క్లస్ం ఇ ల వదలి బయటిక్త వెళిలంది. వలో ఆమ్మ ఒకపా క్తకంది. ఆ స్రపం ఆమ్మ
పాద్యనిి కరచింది.
1-119-క.
నీలాయతభోగఫణా
వాాళానలవిష మహోస೗వహిజ్ఞవలా
మాలావినిపాతత
సഗలెన్ న ఁ గనితలిల వ మత మీఁదన్.
టీక:- నీల = నలలని; ఆయత = పడ న; భోగ = శరీర ; ఫణా = పడగ గల; వాాళ్ = పా ; ఆనల
= జఠరాగిిని టిిన; విష = విష యొకక; మహా = మిక్తకలి; ఉస೗ = భయంకర న; వహి = అగిి; జ్ఞవలా =
జ్ఞవలల; మాలా = మాలల వలన; వినిపాతత = పడవేయబడనది; ఐ = అయి; సഗలెన్ = పడపోయె ; న న్ =
న ి; కని = కని వంటి; తలిల = తలిల; వ మత = మి; మీఁదన్ = మీద.
భావ :-అతాంత భయంకర న ఆ సഈ పా క్లరలలోని విష్ణగిి జ్ఞవలల వలల అమమ నల మీద
పడపోయింది.
1-120-ఉ.
తలిల ధరిసബ నొఱ్గి తలలడపా ఁ జెంది చితత ం
బలలటిలంగఁ సഏణ వాసినఁ చి, కలంగ కే నా
లల లోన మోహ చి నొందక, స్ంగ వాసె మే రా
జిలెల, నటం వి ప
ా దచింత యొనరపఁగ దిధఁ జే ి న్.
టీక:- తలిల = తలిల; ధరిసബ = మి; న్ = మీద; ఒఱ్గి = పడపోయి; తలలడపా న్ = వ క్త
పో ట ; చంది = చంది; చితత న్ = మన ; పలలటిలంగన్ = కలవరపడగా; స഍ణ = స഍ణ ల ;
పాసినన్ = వదలగా; చి = చి ; కలంగక = కలతపడక; ఏ = న ; నా = నా; ఉలల = మన ;
లోనన్ = లోపల; మోహ = మోహ ; చిన్ = భావ , లేశ ; ఒందక = పందక; స్ంగ = బంధ ;
పాసె = తలగినది; మే = మంచి; రాజిలెలన్ = సిదిధంచ ; అట = అట; అం న్ = అ కొ ; వి ా = హరి;
పద = పాద; చింత = భక్తత; ఒనరపఁగన్ = చకకచేయవలెనని; దిధన్ = దిధలో; చే ి న్ = నిరాయిం కొ .
 ప్రథమ స్కంధము 97

భావ :- అలా మా అమమ సഝందపడ విలవిల త ికొని వివ రా స഍ణా వదిలింది. అ

న ఆ విష్ణదదృశాానిి సి ఏ మాస೤ం కలవరపడ ండా, నాచితతం శ్లకానిిపంద ండా, నిబబరిం కొని
నిలబడాా . ”మంచిది, బంధం తెగిపోయింది"అ కొనాి . ఇక నా హరిచరణ స్మరణమే అవశాకరతవామని
నిరాయిం కొనాి .

1-121-వ.
ఉతతరాభ ండ యే వెడలి జనపదం ఁ, రం ఁ, బటిణం
, స೻మం ఁ, బలెల , మంద ఁ, గిరాత ళింద నివాస్ం , పవనం
ఁ, జిస೤ధ్య విచిసബతం లయిన పరవతం , స్మద కరికర విదళిత
శాఖ్ గలశా , నివారిత పథికజనస೴మాతరేకం న తటాకం ,
బ విధ విహంగ నినద మన్నహరం వికచారవింద మ పాన పరవశ
పరిస೬మదుసೇమర ందరం న స్రోవరం ద్యఁటిచ ; స೑తపపాసాస్మే
ండ యొకక నదీస೷దం నఁ ం లిడ చి , నీ సഊవి గతస೴ ండ .
టీక:- ఉతతర = ఉతతరది క ; అభ ండన్ = తరిగినవాడని; ఐ = అయి; ఏ = న ; వెడలి =
బయ దేరి; జనపదం న్ = నగర ; రం న్ = ర ; పటిణం న్ = పటిణ ;
స೻మం న్ = స೻మ ; పలెల న్ = పలెల ళ; మంద న్ = మంద (స్ంచార జ్ఞ ల వారి); క్తరాత =
క్తరా లయొకక; ళింద = ళిం లయొకక; నివాస్ం న్ = నివాస్ ; ఉపవనం న్ =
ఉద్యానవన ; చిస೤ = చిస೤ న; ధ్య = ఖ్నిజ్ఞలతో; విచిసബతం = విచిస೤ ; అయిన = అయినటిి;
పరవతం = పరవత ; స్మద = మదమ్మక్తకన; కరి = ఏ ; కర = తండ లచే; విదళిత = విరవబడా;
శాఖ్ = కొమమ ; కల = కలిగిన; శా = (కొమమలతో ండేవి) చ ;ల నివారిత = వారింపబడన; పథికజన
= బాటసా ల; స೴మ = అలస్టయొకక; అతరేకం = విజృంభణ , చలరే ట ; ఐన = కలిగిన;
తటాకం =చ ;బ విధ = వివిధరక ల; విహంగ = పస೑ల; నినద = కలకలారావ తో,
అర లతో; మన్నహరం = మన్నహర ; వికచ = వికసించిన; అరవింద = పదమ ల; మ = తేనె; పాన
= తా టవలన; పరవశ = పరవశించి; పరిస೬మత్ = త ని; స೬మర = మ్మమదలతో; ందరం =
అంద న; ఐన = అయినటిి; స్రోవరం = స్ర స ; ద్యఁటి = ద్య కొ ;చ న్ = వె ళ ండగ;
స೑త్ = ఆకలి; పిపాసా = ద్యహ తో; స్మే ండ = కొనివాడ ; ఐ = అయి; ఒకక = ఒక; నదీ =
నదియొకక; స೷దం నన్ = మ లో; ం లిడ = సాిన చేసి; చిని = స೬పడనవాడ ; ఐ = అయి;
నీ = నీ ; సഈవి = తాగి; గత = పోగొటిబడన; స೴ ండన్ = అలస్టకలవాడ ; ఐ = అయి.
 ప్రథమ స్కంధము 98

భావ :- అలా అ కొని న ఉతతర ది కగా బయ దేరి జనపద్య , రా , పటిణా ,

స೻మా , పలెల , పలెల , భలలవాటిక , తోట ద్య కొం ; ఖ్నిజ్ఞలతో చిస೤ న రం ల ద ని
పరవతా ; మద రిత న ఏ తండాలతో విరపబడా కొమమ గల వృక్షా ; బాటసా ల
మారా్యాసానిి పోగొటేి తటాకా ; నానావిధ్య న పస೑ల కలకలారావాలతో రమణీయ , వికసించిన
తామర లతో అలరా వాటి మకరంద్యనిి సഈగి పరవశించి పరిస೬మించే మ్మమదలతో అందగి న
త ి
స్ర స ద్య ం సాగా . అ నా ఆకల్మ దపిపకా ఎ కవయాాయి. ఒక యేటి మ లో
స೬ంగా సాినం చేసి నీ సഈగి నా మారా్యాసానిి తగి్ం కొనాి . అంతట...

*1-122-క.
సాలావృక, కపి, భ కల ,
క్లలేభ, లాయ, శలా, క, శరభ, శా
దల, శశ, గవయ, ఖ్డ్,
వాాళాజగరాది భయద వనమధా నన్
టీక:- సాలావృక = పెదదతోడే ళ; కపి = క్ల ; భ కల = ఎ బం ;ల క్లల = అడవిపం ;
ఇభ = ఏ ; లాయ = అడవి ని ; శలా = ళ్ళపం ; క = డల బ ; శరభ = శరభమృగ
{శరభ - సింహ ల తన ఒక జ్ఞత జం }; శా ల
ద = పెదద ; శశ = ందే ళ; గవయ
= ఎ బో ; ఖ్డ్ = ఖ్డ్మృగ ; వాాళ్ = పా ; అజగర = కొండచి వ ; ఆది = మొదల వానితో;
భయద = భయంకర న; వన = అడవి; మధా నన్ = న మ.
భావ :- తోడే ళ, క్ల ,ఎ బం ,ల అడవివరాహా , ఏ , నిపో , ళ్ళ
పం , డల బ , శరభమృగా , శా లా
ద , ందే ,ల మ బో , ఖ్డ్మృగా , రస్రాప ,
కొండచిలవ నిండన భయంకరారణాాల ండా మళీల స೩యాణించా .

1-123-వ.
స్తరం న నీలవే , కీచక, లమ, లతాగహవరం ల పంత నొకక రావిస഑ని
డగ్ఱ్ఁ ిండ యే విని చందం న నా హృదయగ ం బరమాతమ స్వ
హరిం జింతంచిత.
టీక:- స్తరం = ద్య ట మిక్తకలి కషి నవి; ఐన = అయినటిి; నీల = నీలి; వే = వె ;
కీచక = బొం వె ; లమ = పద ; లత = తీగ ; గహవరం ల = పదరిళ్ళ; పంతన్ = స೩కకన; ఒకక = ఒక;
రావి = రావి; స഑ని = స഑ ; డగ్ఱ్న్ = దగ్ర; ిండ = ర్ిని; ఏన్ = న ; విని = వినిన; చందం న
= విధ గ; నా = నా; హృదయ = హృదయ న; గ న్ = ఉనివా న; పరమాతమ = పరమాతమయొకక; స్వ
= స్వ ప గలవా న; హరిన్ = హరిని; చింతంచితన్ = ధ్యానించా .
 ప్రథమ స్కంధము 99

భావ :- ద్యటశకాంకాని నీలి పప , వె పదరిం ల దగ్రగాగల ఒక రావిచ క్తి ంద

ి నాి . న విని విధంగా నా హృదయంలో పదిలం చేసికొని పరమాతమ స్వ న హరిని ధ్యానం
చేశా .

నార నిక్త దే దో ట
1-124-శా.
ఆనంద్య గ ిలన్ వెడల, రోమాంచం తోఁ, దతపద
ధ్యానా ఁడ న నా తలఁ లో నదేద ఁ ం దోఁచ న
నానంద్యబధగ ండ యె ఁగలే తన్ న నీిశవ న్,
నానాశ్లకహ న యతత గానన్ లేక యటలంతటన్.
టీక:- ఆనంద్య = ఆనందబాషప ; క ిలన్ = కళ్లవెంట; వెడల = కారగ; రోమాంచం =
వెం కల గ రాప ; తోన్ = తో; తత్ = వాని; పద = పాద ల; ధ్యాన = ధ్యాన లో; ఆ ఁడన్ =
నిగినవాడ ; ఐన = అయిన; నా = నా; తలఁ = భావ ; లోన్ = లో; ఆ = ఆ; దే ఁ న్ = దే ; తోఁచన్
= తోచ ; నన్ = న ; ఆనంద = స్ంతోష; అబధ = సాగర లో; గ ండన్ = నిగినవాడ ; ఐ = అయి;
ఎ ఁగ = తెలిసికొన; లే తన్ = లేకపోతని; న న్ = న ి; ఈశవ న్ = ఈశవ ని; నానా = స్మస్త; శ్లక =
శ్లక ల ; అహ = పోగొ న
ి ది; ఐన = అయినటిి; ఆ = ఆ; త న్ = ప ; కానన్ = డ,
క గొన; లేక = లేక; అ ల = ఆవిధ గ; అంతటన్ = అ .
భావ :- నా కళ్ళలోల ఆనందబాష్ణప పంగిపరాలయి. నా శరీరమంతా లక్తంచింది. ఆ భక్తత పారవ శాంలో
భగవం ని చరణా ధ్యాని న
త ి నా చితతంలో ఆ దేవదే సాక్షాతకరించా . న క ి తెరచి
చేస్రిక్త భ ల
త ఃఖ్యల పటాపంచ చేస్త పరమేశవ ని స్వ పం అదృశా పోయింది.

1-125-వ.
లేచి ని ండ, సೕమమఱ్ నదేద ని దివాాకారం ఁ డ నిచిఛం , హృదయం
న ని కొని యా ం ంబోలె చి ం గాన లేక, నిరమ షాం న
వనం నం జరియిం ని న ి దేదశించి వాగగోచ ం న హరి గంభీర
మ రం న వచనం ల శ్లకం పశమింపంజే చందం న నిటలనియె.
టీక:- లేచి = లేచి; ని ండ = నిలబడ; సೕమమఱ్న్ = మరల; ఆ = ఆ; దే ని = దే ని యొకక; దివా
= దివా న; ఆకారం న్ = ఆకార ; డన్ = ట ; ఇచిఛం న్ = క్ల ; హృదయం న
= హృదయ లో; ని కొని = ని కొని; ఆ ం న్ = ఆ రతతో నివా ; పోలెన్ = వలె;
చి న్ = వెతక్త చి డ; కాన = క గొన; లేక = లేక; నిరమ షాం = మ షా స్ంచార లేనిది;
 ప్రథమ స్కంధము 100

ఐన = అయినటిి; వనం నన్ = అరణా లో; చరియిం ని = త ని; న ిన్ = న ి; ఉదేదశించి =

ఉదేదశించి; వాక్ = వా కవలన {వాగగోచ - వా క వలన తెలియరానివా }; అగోచ ం = తె ప
సాధాం కాని వా ; ఐన = అయినటిి; హరి = హరి; గంభీర = గంభీర నవి ; మ రం =
మ ర నవి ; ఐన = అయినటిి; వచనం లన్ = మాటలతో; శ్లకం న్ = విచార ; ఉపశమింపన్
= ఉపశమిం న ;ల చే = చే ; చందం నన్ = విధ గ; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- న విచారంతో లేచి ని ినాి . మళీల ఆ దేవదే ని దివాస్వ పానిి దరిాంచాలన
ఉతకంఠతో నిరామ షా న ఆ అరణాంలో అ ఇ త గసాగా . కాని నా తరిగి ఈశవర సాక్షాతాకరం
క గలే . అంతలో మాటలలో వివరించ సాధాం కాని వా అయిన శ్రీహరి మ ర గంభీర వచనా నా
శ్లకానిి ఉపశమింపజే త న ి ఓద్య త ఈ విధంగా వినవచాియి.

1-126-ఉ.
"ఏల మార! శ్లషిలఁగ? నీ జననం న న ిఁ గానఁగాఁ
జ్ఞల నీ , కామ ఖ్షటక నిరదళితం స్తసి ని
మలితక మ న ని ా గాని, యోగిఁ గానఁగాఁ
జ్ఞలఁ , నీ క్లరిక కొనసాఁ ట నిజ రితఁ పితన్.
టీక:- ఏల = ఎం ; మార = మారా; శ్లషిలఁగన్ = అయాస్ప ట; ఈ = స೩ త
త ;
జననం నన్ = జనమలో; న ిన్ = న ి; కానఁగాఁన్ = దరిాంచ; చాల = లే , స్రిపడ ; నీ = నీ ; కామ
= కామ {కామ ఖ్షటక - అరిషడవర్ -శ 6 - కామ, ధ, లోభ, మద, మాతసరా,
మోహ )}; ఖ్ = మొదల ; షటక న్ = ఆ ; నిరదళితం న్ = ఖ్ండత గ; చేసి = చేసి;
ని మలిత = ని మలింపబడన; క మ = కరమ గలవా ; ఐన = అయినటిి; ని = లలో; ా
= ఖ్ా నవా ; కాని = కాని; యోగి = చడావా న యోగి; కానఁగాన్ = దరిాంచ ; చాలఁ = స్రిపో ,
చేయలే ; నీ = నీ యొకక; క్లరిక = తపన, ఇచి; కొనసాఁ ట = కొనసా ట; = ; నిజ = నాయొకక; రితన్
= ఆకార ; పితన్ = పించితని.
భావ :- “నాయనా! ఎం కలా వృథాగా ఆయాస్పడతా . నీ ఎంత స೩యతించినా ఈ
జనమలో న ి దరిాంచలే . కామ ధ్యది అరిషడవరా్నిి జయించి ని మలితక మ న ని ాలే న ి
డ గ తా
్ . అంతే కాని జితేంసമ కానివా న ి దరిాంచలే . అయినా నీ మన లోని క్లరిక
కొనసాగించటం క్లస్ం క్షణ కాలం నా స్వ పానిి నీ ురింపజేశా .
 ప్రథమ స్కంధము 101

1-127-క.
నావలని క్లరిక రక
పోవ , విడపిం దోష ంజ ల ,మ
తేసవం ి ళ్మ
భావింపఁగ నా భక్తత బాలక! వింటే.
టీక:- నావలని = నామీద; క్లరిక = భక్తత; ఊరక = ఊరికే; పోవ = పో ; విడపిం న్ =
విడపిం ; దోష = పాప ; ంజ ల = స్ హ ల ; మత్ = నాయొకక; స్తవన్ = స్తవవలన;
ి =క ; ళ్మ = శ్రీస೘ గ; భావింపఁగ = ఎంచి స్తత; నా = నాయొకక; భక్తత = భక్తత; బాలక =
మారా; వింటే = విం నాివా
భావ :- వతాస! నా యం లగి న నీ క్లరిక వారాం కా . నీ స్మస్త దోష్ణ రమౌతాయి.
న ి స్తవించటం వలల నాభక్తత అచిరకాలంలోన నీమదిలో పదిలమౌ ంది.

1-128-క.
నాయం ఁ గ నీ మది
వాయ జనామంతర ల బాలక! నీ వీ
కాయం విడచి మీఁదట
మా య మతఁ టిఁగల మదు ఁత డ .
టీక:- నా = నా; అం న్ = మీద; క =క ; నీ = నీ; మది = మన ; పాయ = వి వ ;
జనమ = జనమ ల; అంతర = ఇతర ; బాలక = మార; నీ = నీ ; ఈ = ఈ; కాయం న్ =
శరీర ; విడచి = విడచిన; మీఁదటన్ = త వాత; మా = మా యొకక; అ మతన్ = అ మతతో; టిన్ =
(మరల) టి; కల = కల ; మత్ = నాయొకక; భ ఁత డ = భ డ
త ; ఐ = అయి.
భావ :- మారా నా యం లగి న నీ హృదయం వచేి జనమలో డా న ి అంటిపె కొ
ి ని
ఉం ంది. నీ ఈ దేహానిి వదలిన అనంతరం నా అ జాతో మ జనమలో నా భ డ
త ఉదువిసాత .

1-129-మ.
వి ; మీ స్ృషిిలయం నొంది గ ల్ వే న కాలం యా
మిని పోయెడఁ బోవఁగాఁ, గ ఁ మీఁదం నఃస్ృషిి, యం
ని ఢస్మ తతోడఁ టెిద నిరోద ండ నా కృపన్,
ఘనతం జెంద్ దధ సాతతసೋ లలో గ ాండ యరుకా!"
 ప్రథమ స్కంధము 102

టీక:- వి = వి ; ఈ = స೩ త
త ; స్ృషిి = స్ృషిి (మొతత ); లయం న్ = అంత (స೩ళ్య );
ఒంది = పంది; గ ల్ = గ ; వేయి = వెయిా; ఐన = అయిన; కాలం = కాల ; యామిని =
రాసബ (స೫హమ); ఐపోయెడన్ = అయిపో ట; పోవఁగాన్ = (అది) గడచిపోగా; క ఁన్ = జ ; మీ =
మా; మీఁదన్ = ఆ న; నః = మరల; స్ృషిి = స్ృషిి; అం న్ = అం ; ని ఢ = గటిి; స్మ త = జ్ఞాపకశక్తత;
తోడన్ = కలిగి; టెిద = జనిమంచద ; నిరోద ండ = దోష లేనివాడ ; ఐ = అయి; నా = నాయొకక;
కృపన్ = కృప వలన; ఘనతన్ = గొపపతన ; చంద్ = పంద్ద ; దధ = పరి దధ న; సాతతసೋ ల =
స్తతసೋ ణస్ంప ి ; లోన్ = లో; గ ాండ = గొపపవాడ ; ఐ = అయి; అరుకా = బాల డా.
భావ :-వి చిటిితంసഩ! ఈ స్ృషిియావ త లయ పోయిన పిమమట వేయి గా చీకటి రాసബగా
గడచిపో ంది. అ తరిగి స్ృషిి ఏరప ంది. నీ మళీలజనిమసాత . నీ రవస్మ త ఉం ంది. నా అ
స೗హం వలల నీ దోష్ణలనీి నశించి స్తవ ణస్ంప ి న హరిభ ల
త లో అస೗గ ాడ స೩సి డ
ధ అ తా .”

1-130-వ.
అని యిటాలకాశం రిత , ఋగేవద్యదికం నిశావస్ం గా నొపిప, స్రవ
నియామకం న మహా తం వలిక్త ర ని; న మస్తకం వంచి
క్తక, తతక ణ స్ంతసిం , మదం దిగనాడ, మచిరం విడచి,
కామం నిరిాంచి, ధం వరిాంచి, లోభమోహం ల వెడల నడచి, సి ్
విడచి, యనంత నామం పఠిం ఁ, బరమ భస೦ం లయిన తచిరిస೤ం
లం జింతం , నిరంతర స్ం ం
ి డ కృ ని
ా దిధ నిలిపి, నిరమలాంతః
కరణం ల తోడ విషయవిర ం
త డ , కాలం న కె మిం
ది ండ; నంతం గొంతకాలం న మ్మ ం మ్మఱ్సిన తెఱ్ం న
మృ ా దోఁచినం, బంచ తమయం బయి కరమ స్వ పం న రవ
దేహం విడచి హరికృపావశం న దధస్తతసೋ మయం న భాగవతదేహం
సొచిిత; నంతం లోకాం స్ంహరించి స೩ళ్యకాల పయోరాశి మధాం న
శయనిం నారాయణ రిత యం ని రవోవ నిచిగిం స೫హమనిశావస్ం
వెంట నతని లోపలం స೫వేశించిత; నంత స్హస೶ గ పరిమితం న కాలం
స్నిన లేచి లోకం స్ృజియింప దోాగిం స೫హమ నిశావస్ం వలన మరీచి
ాల న జనియించితమి; అం నఖ్ండత స೫హమచ
ాండ యే ఁ లోకం ల బహరంతరం లం మహావి ని
ా య
 ప్రథమ స్కంధము 103

స೗హం న నడాం లేక యీశవరదతత స೫హామభవాంజకం న స్పతస్వరం

దమ యంతన ని, యీ వీణాలాపన రతంజేసి నారాయణకథా
గానం స్త ఁ జరియిం ం .
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈవిధ గ; ఆకాశం = ఆకాశ ; రిత = ప గ ; ఋగేవద =
ఋగేవద ; ఆదికం = మొదల నవి; నిశావస్ం న్ = ఊపిరి ; కాన్ = కాగా; ఒపిప = అమరి; స్రవ
= స్రవ ; నియామకం = నియమిం నది; ఐన=అయినటిి; మహా=బృహత్; తం = స೩కృత; పలిక్త =
పలిక్త; ఊరక = ఊరక; ఉనిన్ = ఉండన; న = న ; మస్తకం న్ = శిర స; వంచి = వంచి; క్తక = నమస్క
రించి; తత్ = ఆయొకక; క ణ = దయ; న్ = ; స్ంతసిం న్ = స్ంతోషిం ; మదం న్ =
గరవ ; దిగనాడ = వదిలివేసి; మచిరం న్ = మాతసరా ; విడచి = విడనాడ; కామం న్ =
కామ ; నిరిాంచి = అణచి; ధం న్ = క్లప ; వరిాంచి = వదిలిపెటిి; లోభ = లోభ ;
మోహం లన్ = మోహ ల ; వెడలనడచి = గెంటి వేసి; సి న్
్ = సి ్ ; విడచి = విడచి; అనంత =
అనం ని, భగవం ని అనంత న; నామం న్ = నామ ల ; పఠిం న్ = చ ; పరమ =
అనిిటికంటె ఉతతమ న; భస೦ం = క్షేమకర ; అయిన = అయినటిి; తత్ = అతని; చరిస೤ం లన్ =
చరిస೤ల ; చింతం =త ;త నిరంతర = ఎడతెగని; స్ం ం
ి డ = స్ంతో ష కలవాడ ; ఐ =
అయి; కృ ని
ా = వి ా ని; దిధన్ = దిధలో; నిలిపి = సిారప కొని; నిరమల = మలిన లేని; అంతఃకరణం
ల= లోపలిఇంసമయ ల {అంతఃకరణ - శబద , స్పరా, ప , చి, వాస్న వాని సాాన };
తోడన్ = తో; విషయ = విషయ లమీద {విషయ - ఇంసമయాల స్ంబంధించి నవి}; విర ంత డ
= ఆస్క్తతలేనివాడ ; ఐ = అయి; కాలం = (మరణ)కాల ; న్ = ; ఎ =ఎ ; = ;త
మిన్ = మిమీద; త న్ = త ; ఉండన్ = ఉండగా; అంతన్ = అంతట; కొంత = కొంత;
కాలం = కాల ; న్ = త వాత; మ్మ ం = మ్మ ; మ్మఱ్సిన = మ్మరిసిన; తెఱ్ం నన్ = విధ గ;
మృ ా = మరణ ; తోఁచినన్ = స೩తాక్ష కాగా; పంచ త = పంచ త లతో; మయం = డ
నది; అయి = అయినటిి; కరమ = కరమ యొకక; స్వ పం = స్వ ప ; ఐన = కలిగిన; రవ = రవజనమ
లోని; దేహం = దేహ ; విడచి = విడచిపెటిి; హరి = హరియొకక; కృపా = దయ; వశం నన్ = వలన; దధ
= పరి దధ న; స్తతసೋ = స్తతసೋ ణ ల; మయం = డనది; ఐన = అయినటిి; భాగవత = భగవం ని
యొకక; దేహం = దేహ , ప ; చొచిితన్ = స೩వేశించితని, ల్మన తని; అంతన్ = అంతట;
లోకాం న్ = లోక ల ; స్ంహరించి = నాశన చేసి; స೩ళ్య = కలాపంత; కాల = కాల లో;
పయోరాశి = స్ స೦; మధాం న = మధాభాగ న; శయనిం = పం కొ ; నారాయణ రిత = వి ా
రిత; అం న్ = లోపల; ని ర = నిస೦; పోవ = పో ట ; ఇచిగిం = నిశియిం ; స೫హమ = స೫హమ యొకక;
నిశావస్ం = ఊపిరి; వెంటన్ = వెనకన; అతని; లోపలన్ = లోపలిక్త; స೩వేశించితన్ = చొచిితని; అంత =
అంతట; స్హస೶ = వెయిా; గ= గ ల; పరిమితం = పరాంత ; ఐన = అయినటిి; కాలం =
కాల ; చనిన = గడచిన; లేచి = లేచి; లోకం న్ = లోక ల ; స్ృజియింపన్ = స్ృషిించవలెనని;
ఉదోాగిం = స೩యతి చే ; స೫హమ = స೫హమయొకక; నిశావస్ం = ఊపిరి; వలనన్ = ద్యవరా; మరీచి =
 ప్రథమ స్కంధము 104

మరీచి; ాల = మొదల ; = ;న =న ; జనియించితమి = టిితమి;

అం న్ = వారిలో; అఖ్ండత = ఎడతెగని; స೫హమచ ాండన్ = స೫హమచరా సೳతధ్య డ ; ఐ = అయి; ఏ =
న ; ఁ = ; లోకం లన్ = లోక ల యొకక; బహర్గ = బయటి భాగ ; అంతరం =
లోపటి భాగ ; అం న్ = అం ; మహా = గొపప వా న; వి ని
ా = భగవం ని యొకక; అ స೗హం
నన్ = అ స೗హ వలన; అడాం = అడా ; లేక = లే ండగ; ఈశవర = ఈశవ నిచే; దతత = ఇవవబడనది;
ఐ = అయినటిి; స೫హమ = పరస೫హమ ; అభవాంజకం = అభవాకత చే నవి; ఐన = అయినటిి;
స్పతస్వరం = స్పతస్వర ; తమయంతన = తమంతతామే; ని = ; ఈ = ఈ; వీణ = వీణ;
ఆలాపన = రాగ తో, నాద తో; రతన్ = డనద్యని, ఆస్క్తత; చేసి = వలన; నారాయణ = నారాయ ని; కథ
= కథల; గానం = గాన ; చే న్ = చే ; చరియిం న్ = త ; ఉం న్ = ఉం ;
భావ :- ఈ విధంగా చపిప విరమించిన స్రవవాాపి, స్రవనియంత, వేదమయ అయిన ఆ
మహా తానిక్త న తలవంచి కాక . భగవం ని అ స೗హానిక్త ఆనందించా . మద్యనిి వీడా .
మాతసరాానిి దిగనాడా . కామానిి అణచిపెటాి . ధ్యనిి వదలిపెటాి . లోభానిి, మోహానిి వదలి వేసా .
స్ంక్లచం లే ండా గొంతెతత అనం ని అనంతనామా ఉచిరి ,త పరమపవిసഈలయిన హరి
చరిస೤ల స్మరి ,త నితాస్ం డ
ి వా దే ని హృదయంలోపదిలపర కొనాి . స೩శాంత న
అంతఃకరణంతో రాగాానిి అవలంబంచి కాలానిినిరీక్షి త
త గసాగా . కొనాిళ్ల మ్మ మ్మరిసిన
గా
ల మృ ాదేవత నా ం స೩తాక్షమయింది. అ న పంచ తాతమక న రవదేహానిి పరి తా
జించి భగవం నిదయవలల స్తతసೋ ణాతమక నభాగవతదేహంలో స೩వేశించా . తరావత కలాపంతకాలం లో
ఏకారావ న జలమధాంలో శ్రీమనాిరాయ శయనించి ఉని స్మయాన, స೫హమదే ని నిశావస్ం తోపా
న భగవా ని ఉదరంలోస೩వేశించా . వెయిా గా గడచిపోయిన తరావతలేచి లోకా
స్ృషిించతలచడ స೫హమదే నినిశావస్ం ంచి మరీచిమొద న ,న జనిమంచా . ఈ జనమలో న
అస్ఖలితస೫హమచారి , భగవం ని అ స೗హంవలలసബలోకస్ంచారి , పరస೫హమ చేత స్ృషిిం పబడన
స్పతస్వరా తమంతతామే గే ఈ మహత అన వీణమీద వి కా థ గానంచే త ఇలా విహరి నా
త ి

1-131-ఆ.
తీరాపా ఁడయిన దే ం వి ం
ా
తన చరిస೤ మే దవిలి పాడఁ,
జీరఁబడావాని చ న నతెంచి
ఘ ఁ నామన నఁ గానవ ి.
టీక:- తీరా = తరింపజే ; పా ఁ = పాద గలవా ; అయిన = అయినటిి; దే ం =
దే ; వి ంా = వి ా ; తన = తనయొకక; చరిస೤ = చరిస೤ ; మే = శరీర ; దవిలి = లకరించి; పాడన్
= పాడగా; చీరఁబడావాని = పి వబడనవాని; చ నన్ = విధంగా; ఏతెంచి = వచిి; ఘ ఁ = గొపపవా -
భగవం ; నా = నాయొకక; మన నన్ = మన లో; కానవ ిన్ = కనిపిసాత .
 ప్రథమ స్కంధము 105

భావ :- న వి ా రిత ల్మలల గానం చేసిన , తీరాపా , దేవాదిదే ,

వా దే అయిన హరి పే పెటిి పిలిచిన గా
ల వచిి నా మన సలో దరాన ఇచేివా .
1-132-క.
వి మీ స్ంసారంబ
వననిధిలో నిఁగి కరమవాంఛలచే వే
దనఁ బొంద్ వానిక్త వి
ని
ా ణవరాన తెపప మ నీంసഊ!
టీక:- వి = వి ; ఈ = ఈ; స్ంసారం = స్ంసార ;అ = అన; వననిధి =
స్ స೦ ; లోన్ = లోపల; నిఁగి = నిగిపోయి; కరమ = కరమ లం ; వాంఛల = క్లరికల; చేన్ = చేత;
వేదనన్ = బాధ ; పంద్ వాని = పడేవాడ; క్తన్ = క్త; వి ని
ా = హరియొకక; ణ= ణ ల; వరాన =
కీరితం ట; తెపప = పడవ; మ= మా; ని = లలో; ఇంసഊ = డా
ు .
భావ :- ఓ వాాస్మహరీు! ఈ స్ంసార స్ స೦ంలో నిగి తే విషయవాంఛలచే
సഝం మీ బాధపడేవానిక్త గోవింద ణకీరతనం గ ి చేరేి తెపప లాంటిది.
1-133-చ.
యమనియమాది యోగ ల నాతమ నియంసബత మ ాఁ, గామరో
ష లఁ స೫చోదితంబ య , శాంత వహంప , వి స్త
ా వచేఁ
స೗మ న శాంతఁ కొనిన వడ; నా శరీర జనమ క
రమ ల రహస్ా మ్మలల నిమండన! చపిపత నీ గోరినన్."
టీక:- యమ = యమ ; నియమ = నియమ ; ఆది = మొదల ; యోగ లన్ = యోగా భాాస్
మార్ ల; ఆతమ = ఆతమ; నియంసബత = నియమింపపడనది; అ ాన్ = అయినపపటిక్తని; కామ = కామ ;
రోష లన్ = రోష లచే; స೩చోదితం = రేపింప బడనది; అ =అ ; శాంత = శాంతని; వహంప
= పంద ; వి ా = హరియొకక; స్తవ = భక్తత; చేన్ = చేత; సೕమ న = సೕమ గా; శాంతన్ = శాంతని; కొనిన
= పందిన; వడన్ = విధ గా; నా = నాయొకక; శరీర = శరీర ; జనమ = జనమ; కరమ ల = కరమ ల
( ి రోవతతర ల); రహస్ా = రహస్ా , మరమ ; ఎలలన్ = అంతా; ని = ల ; మండన =
స೩కాశించేవాడా; చపిపతన్ = చపిపతని; నీ = నీ ; గోరినన్ = క్లరగా.
భావ :- ని ల షణా! యమ, నియమ, స഍ణాయామ, స೩తాాహారాది అష్ణింగ ల ద్యవరా
మన స ఎంత క ది
ి టిం చే కొనిపపటికీ కామం, రోషం మొద న వానిచే అది మాటిమాటికీ
రచిిపో న ఉం ంది. కానీ శాంతంచ . అటిి శాంత వా దే ని స్తవ వలలన సೕమంగా లభ ం
త ది. నా ి
రోవతతరాల రహస్ామంతా నీ క్లరిన స೩కారం నీ వివరించి చపాప .“
 ప్రథమ స్కంధము 106

1-134-వ.
అని యి ల భగవం ం డ నార ం వాాస్ నీం ని వీడొకని, వీణ
వాయిం , యదృచాఛమార్ం నం జనియె"నని,, ం డటలనియె.
టీక:- అని = అనిచపిప; ఇ ల = ఈవిధ గ; భగవం ం = భగవం ;అ = అయినటిి;
నార ం = నార ; వాాస్ = వాా అన; నీం ని = లలో ని
ు ; వీడొకని = సెల తీ కొని;
వీణ = వీణ ; వాయిం న్ = వాయిం ; యదృచాఛ = స్తవచాఛ, ఇచివచిిన; మార్ం నన్ = మార్ న;
చనియెన్ = వెళ్ళళ ; అని = అనిచపిప; ం = ; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అని ఈస೩కారంగా భగవం డయిన నార వాాస్ నీం నితో పలిక్త
వీడోకలం కొని వీణ గిం ం వెళిలపోయా . అనంతరం తమహా ని శౌనకా లతో ఇలా
అనాి .

1-135-క.
"వాయిం వీణ నె ,
యిం ందగీత , జగ ల ం
జేయిం ఁ జె ల పం ,
మాయిం నఘ్నళి నిటిి మత మఱి గలఁడే"
టీక:- వాయిం న్ = వాయిం ; వీణన్ = వీణ ; ఎ న్ = ఎలల ; యిం న్ =
గిం ; ంద = హరియొకక; గీత = పాట ; జగ = లోకాల; న్ = ; చేయిం ఁన్ =
క గజే ; చ ల = చ ల ; పం = పం గ; మాయిం న్ = మాయ చే ; అఘ్నళిన్ =
పాప ల ; ఇటిి = ఇ వంటి; మత = దిధమం ; మఱి = మరియొక ; కలఁడే = ఉనాిడా.
భావ :- “నారదమహరిు స్రవద్య మహతీ విపంచి వాయి ,త ందగీతా యి ,త స్కల జగ ల
త
వీ లవిం చే ,త లో ల పాపస్ హాల మాయి ,త స్ంచరించే మేటి భ త . ఆయన ఆయన సాటి.”

1-136-వ.
అని నార ం గొనియాడన నిం చి ”నార మాట విని వె క
భగవం ం న బాదరాయ ం డేమి స్తసె?"నని శౌన ం డడగిన ం
డటలనియె ”స೫హమ వతా న స్రస్వత పడమటి తీరం న ఋ ల స్స೤కరమ
వరధనం బదరీ త షండ మండతం బయి ”శమాాస഍స్ం"బనం స೫సిదధంబ
నాస೴మం గల; దం జలం ల వారిి ిండ, వాా ం తన మదిం
 ప్రథమ స్కంధము 107

దిరం స్తసికొని భక్తత కతంబయిన చితతం నం బరి ం

ా డయిన యీశవ ం
గాంచి, యీశవరాధీన మాయావృతం న జీ ని స్ంసారం ఁ గని, జీ ం
మాయచేత మోహ ం డయి ణవాతరి ం
త డ ా మాయాస్ంగతం ద్య
సമ ణాతమ ం డని యభమానిం ఁ సമ ణతావభమానం నం గరత
భోకత న ననరాం నొం నని ; నయానరాం న నారాయణ భక్తత
యోగం గాని పశమనం వేఱకటి లేదని నిశియించి.
టీక:- అని = అని; నార న్ = నార ని; కొనియాడన = త
త ంచిన; నిన్ = ని; చి = సి;
నార = నార ని; మాట = ఉపదేశ ; విని = ఆలక్తంచిన; వె క = త వాత; భగవం ం = భగవం
; ఐన = అయిన; బాదరాయ ం = వాా {బాదరాయ - బదరీవన లో ం వా ,
వాా }; ఏమి = ఏమి; స్తసెన్ = చేసె ; అని = అని; శౌన ం = శౌన ; అడగిన = స೩శిించగా;
ం = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = చపెప ; స೫హమ వతా = స೫హమ తన అధి వ గా
గలది; ఐన = అయినటిి; స్రస్వత = స్రస్వతీనది; పడమటి = పశిిమ; తీరం నన్ = తీర న; ఋ =
ఋ ; న్ = ; స్స೤ = యాగ లయొకక; కరమ = కరమల ; వరధనం = వృదిధచే నది; ఐ = అయి; బదరీ
= రే పళ్ళ; త = చటల; షండ = ం తో; మండతం = అలంకరింపడనది; అయి = అయి; శమాాస഍స్ం
= శమాాస഍స్ {శమాాస഍స్ - శమ య ఆహార గలది}; అనన్ = అనపే తో; స೩సిదధం =
స೩సిదధ నది; అ = అయినటిి; ఆస೴మం = ఆస೴మ ; కల = ఉనిది; అం న్ = అకకడ; జలం లన్ =
నదిలో; వారిి = స్ంధావారిి; ిండ = ర్ిని; వాా ం = వాా ; తన = తనయొకక; మదిన్ =
మన ; తరం = సిార గ; చేసికొని = చేసికొని; భక్తత = భక్తతతో; కతం = డనది; అయిన = అయినటిి;
చితతం నన్ = చితత లో; పరి ం
ా = పరి ా ; అయిన = అయినటిి; ఈశవ న్ = ఈశవ ని; కాంచి
= దరిాంచి; ఈశవర = ఈశవ నియొకక; అధీన = అధీన లో ఉండే; మాయ = మాయతో; ఆవృతం =
కపపబడనది; ఐన = అయినటిి; జీ ని = జీ నియొకక; స్ంసారం న్ = స్ంసార ; కని = సి; జీ ం
= జీ ; మాయ = మాయ; చేతన్ = చేత; మోహ ం = మోహంపబడనవా ; అయి = అయి; ణ= ణ
లకంటె ; వాతరి ంత =వే నవా ; అ ా=అయినపపటిక్తని; మాయ=మాయతో; స్ంగతన్= స్హవా
స్ వలన; తా = తా ; సബ = ; ణ= ణ ; ఆతమ ం = తనవిగా కలవా ; అని = అ కొని;
అభమానిం న్ = (ఆ ణ ల ) అభమానిం ; సബ = ; ణత్ = ణ ల యం ;
అభమానం నన్ = అభమాన వలన; కరత న్ = కరత ; భోకత న్ = భోకత ; అ = అ ; అనరాం =
అనరా (అరా లేని అభస഍య ); ఒం = పం ; అని న్ = అని ; ఆ = ఆ; అనరాం
= అనరా న; న్ = న ; నారాయణ = భగవం ని; భక్తత = భక్తత; యోగం = యోగ ; కాని = తపప;
ఉపశమనం = అణగింపగలది; వేఱకటి = మర్కటి; లే = లే ; అని = అనీ; నిశియించి = నిరాయించి.
భావ :- అం నారదమహరిుని త
త ంచగా ”నార ని మాట ఆలక్తంచిన అనం
తరం వాాస్భగవా ఏం చేసాడో చపప” మని శౌన అడగా . ఇలా చపాప . ”స೫హమదేవతాక
 ప్రథమ స్కంధము 108

న స్రస్వతీనది పడమటి తీరాన ఋ యజ్ఞా చే క్లటానిక్త అ ల అనక రే చటలతో నిండ

శమాాస഍స్మన ఆస೴మం ఉంది. వాా ఆ ఆస೴మానిక్త వెళిల తన చితతంలో భగవం ణిా దరిాంచా . ఈశవ ని
మాయ ఆవరించి ఉని జీ ని స్ంసారానిి శా . మాయా మోహ న జీ సബ ణాతీ డా
మయా స೩భావం వలల ణాభమానం కలవా , తాన కరత భోకత అన అనరాభావన చేసాతడని, ఈ అనరాానిి
ఉపశమింప చేయటానిక్త వి భ
ా క్తత అన యోగం తపప మర్కటి ఏదీ లేదని నిశియించా .

1-137-మ.
అవనీచసೕ లోన న ఁ డే యామాియ న్ విని మా
ధ లోకశర ా భవ లం దపిపంపఁగాఁ జ్ఞ భ
క్తతవిశేషం జనిం నటిి వనక్షేమంకరం న భా
గవతామాియ బాదరాయ ఁ ద్యఁ గలిపంచ నర్పపపగన్.
టీక:- అవనీ = ; చసೕ = మండల ; లోనన్ = లోపల; ఏ = ఏ; ఁ = నా; ఏ
= ఏ; ఆమాియ న్ = వేద ; విని = వినిచో; మాధ = వి ా ; న్ = మీద; లోక = లోక ల ; శర ా
= శరణ నవాని; న్ = మీద; భవ లన్ = మళీళ ట
ి ల ; తపిపంపఁగాన్ = తపిపం ట ; చా =
సామరాసೆ కల; భక్తత = భక్తత యన; విశేషం = విశిషు నది; జనిం న్ = ందో; అటిి = అ వంటి;
వన = లోక ల ; క్షేమంకరం = య స కలిగిం నది; ఐన = అయినటిి; భాగవత = భాగవత
అన; ఆమాియ న్ = వేద ; బాదరాయ ఁ = వాా ; తాన్ = తా ; కలిపంచన్ = స్ృషిించ ;
న ప = న ప; ఒపపగన్ = అమరగా.
భావ :- ఈ విశాల మండలంలో ఏ మహాస೗ంథానిి వినింత మాస೤ం చేతన స్ంసారబంధ్య
స్మసిపోయి జగనాి న నారాయ ని అచంచల న భక్తత ఆవిరువి ంత దో, అటిి లోకకలాాణకర న
మహాస೗ంథానిి, వేదస్వ ప న భాగవతానిి బాదరాయణ మహరిు ఓ పతో న పతో పందించా .

1-138-వ.
ఇ ల భాగవతం నిరిమంచి మోక్షారిా న నిచేఁ జదివించ"నని చపిపన విని
శౌన ం ”నిరావణతతప ం స్రోవపేక్ష ం న కయోగి
యేమిటిక్త భాగవతం బభాసించ?"నన ; ం డటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; భాగవతం = భాగవత ; నిరిమంచి = రచించి; మోక్ష =
మోక్ష ; అరిా = అరిాం వా ; ఐన = అయినటిి; ని = ని; చేన్ = చేత; చదివించన్ = చదివించ ;
అని = అని; చపిపనన్ = చపపగా; విని = విని; శౌన ం = శౌన ; నిరావణ = మోక్ష నం ; తతప ం
= నిషుగలవా ; స్రవ = స్రవ అం ; ఉపేక్ష ం = ఉద్యసీనత కలవా ; ఐన = అయినటిి; క=
 ప్రథమ స్కంధము 109

అ ; యోగి = యోగి; ఏమిటి = ఎం ; క్తన్ = కొర ; భాగవతం = భాగవత ; అభాసించన్ =

అధాయన చేసా ; అన = అనగా; ం = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = అనాి .
భావ :- ఈ విధంగా మహాభాగవత మన స్ంహత కలిపంచి స೑ న శ్రీ నిచే
చదివించా ” అని చపపగాన శౌనక ని విని ”మోక్ష మం మాస೤మే అపేక్ష కలిగి, స్మస్త మం
ఉపేక్ష కల కయోగీం భాగవతానిి ఎం క్లస్ం అధాయనం చేసా ” అని స೩శిించగా తమహరిు
ఇలా అనాి -

1-139-క.
"ధీ , నిరపేస೑ , నా
తామరా న హరిభజన ని
ష్ణకరణమ చే ం ;
నారాయ ఁ డటిి వాఁ, డనవాచరిసഈ!
టీక:- ధీ = విద్యవం ; నిరపేస೑ న్ = దేనియం ఆపేక్షలేని వా ; ఆతామరా న్ =
ఆతమయం ఆనందిం వా ; ఐన = అయినటిి; = ; హరి = వి ా యొకక; భజన న్
= స్ంకీరతన ; నిష్ణకరణమ = కారణమేదీ లే ండాన; చే న్ = చే ;త ఉం = ఉంటా ; నారాయ
ఁ = నారాయ ; అటిి = అ వంటి; వాఁ = వా ; అనవా = రాతన న; చరిసഈ = చరిస೤ కలవాడా.
భావ :- “ రాణస೩వరతకా! శౌనకా! జితేంసമ , నిష్ణక , ఆతామరా అయిన మహా
ఫలాపేక్ష లే ండాన కారణ లేకన భక్తతతో శ్రీహరిని భజి త ఉంటా . శ్రీమనాిరాయ తం
భ ల
త విషయంలో కారణ లే ండాన కటాక్షి త ఉంటా .

1-140-క.
హరి ణవరాన ర ఁ
హరితతప ఁ న బాదరాయణి భత
తపరతంబఠించఁ సമజగ
దవరమంగళ్ న భాగవత నిగమం న్.
టీక:- హరి = హరియొకక; ణ = ణ ల; వరాన = వరాన యం ; ర ఁ = ఆస్క్తత గలవా ; ఐ
= అయి; హరి = హరి యం ; తతప ఁ = నిషుగలవా {హరి తతప -త కానిది హరి మాస೤మే అని
నడ వా }; ఐన = అయినటిి; బాదరాయణి = {బాదరాయణి - బాదరాయ ని , };
భ= భ నం ; తతపరతన్ = నిషుతో; పఠించన్ = చదివె ; సബ = ; జగత్ = లోక ల ; వర =
షు న; మంగళ్ = భ ; ఐన = అయినటిి; భాగవత = భాగవత అన; నిగమం న్ = వేద .
 ప్రథమ స్కంధము 110

భావ :- శ్రీహరి ణకీరతన మం ఆస్ త , ఉతతమ వి భ

ా త అయిన కమహరిు
లోలకాల కలాాణస೩ద న భాగవత అన వేద విశవ య స ఆకాక్షించి అధాయనం చేసా .

*1-141-క.
నిగమ వే ఁ జదివిన
గమం గా క్తత భగతవం ల్.
గమం భాగవత మ
నిగమం ఁ బఠింప క్తతనివస్న ధ్య!"
టీక:- నిగమ = వేద ; వే న్ = వేలకొలది; చదివినన్ = పఠించిన ; గమం =
లభ గ అరా అ నవి; కా = కా ; క్తత = క్తతని ి; భగతవం ల్ = సౌభాగా ; గమం
= లభ అ ; భాగవత = భాగవత ;అ = అనబడే; నిగమం న్ = వేద ; పఠింప =
చదివినచో; క్తత = క్తత; నివస్న = నివాస్ , ఇ ;ల ధ్య = జ్ఞానవం డా.
భావ :- జ్ఞానవం డా! వేలకొదీద వేద్యల ఎంత చదివినా మోక్షస్ంపద అం క్లడం అంత
కా . అదే భాగవత , అన వేద్యనిి పఠిచటం ద్యవరా అయితే మోక్షం అత గా
దొ ంది."

పది స೤శ్లకం
1-142-వ.
అని పలిక్త ”రాజరిు న పరీక్షినమహారా జనమ కరమ త ఁ, బాండ ల
మహాస೩సాానం ఁ, గృషాకథోదయం ఁ జెపెపదం; గౌరవ ధృషి ామాి ల
దధం న వీ న వార స్వర్ం న ం జనిన వె క, భీ గద్యఘ్నతం
న రోాధ ం తడ విఱిగి లిన, నశవతాామ రోాధ న ం సളయం
స్త వాఁ ని రవో పదీ రల శిరం ఖ్ండంచి తెచిి స్మ
రిపంచ; నది రకరమంబని లో నిందిం .
టీక:- అని = అని; పలిక్త = పలిక్త; రాజరిు = రాజరిు {రాజరిు - దిక స్ంస೩ద్యయ అ వరిత న
రా }; ఐన = అయిన; పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అ ; మహా = గొపప; రా = రా ; జనమ = కి ; కరమ = నడత;
త = క్తతపందిన విధ ల ; పాండ ల = పాండ లయొకక; మహా = గొపప (తరిగిరాని);
స೩సాానం = స೩యాణ ; కృషా = కృ ని
ా ; కథ = కథ ; ఉదయం = స഍రంభ ; చపెపదన్ =
 ప్రథమ స్కంధము 111

చపెపద ; కరవ = కర ; ధృషి ామి = ధృషి ా ి ; ఆ ల = మొదల వారల; దధం నన్ =

దధ లో; వీ న = వీరమరణ పందిన; వార = వా ; స్వర్ం = స్వర్ ; న్ = ; చనిన =
పోయిన; వె క = త వాత; భీ = భీ ని; గద = గదయొకక; ఆఘ్నతం న = ద్బబలవలన; రోాధ ం
= రోాధ ; తడ = తడ , ఊ ; విఱిగి = విరిగి; లిన = పడపోయిన; అశవతాామ = అశవతాామ;
రోాధ = రోాధ ; న్ = ; సറయం = స్ంతోష ; చే వాఁ = క గ చే వా ; ఐ = అయి;
ని రవో = నిసമం ని; పదీ = పదియొకక; రల = కొ ల; శిరం న్ = శిర స ; ఖ్ండంచి
= నరిక్త; తెచిి = తీ వచిి; స్మరిపంచన్ = స్మరిపంచ ; అది = ఆపని; ర= ర న; కరమం = పని;
అని = అని; లో = స೩జ ; నిందిం = నిందిసాత .
భావ :- రాజరిు న పరీక్షి జ
త నమవృతాతంతానిి, ధరమకారాాల , మోక్షస഍పితని, పాండ ల
మహాస೩సాానానిి కృషా కథోదయానిి నీ వివరిసాత . కరవ పాండ ల జరిగిన క్షేస೤ స్ంస೻మంలో
వీ నవా చాలామందిచనిపోయి స్వరా్నిక్తవెళాల . అనంతరం భీమస్త ని గద్య దండం ద్బబ
రోాధ తడ విరిగి నల కొరిగా . న అశవతాామ రోాధ నిక్త స్ంతోషం కలిగించటం
క్లస్ం నిసഊ త న పది మా ల శిర స ఖ్ండంచా . అది చాలా ద్య ణ న పని అని, లో లంద
ఈ రకృతాానిక్త అశవతాామ నిందించా .

1-143-ఉ.
బా ర చా కరా లఁ బడాఁ గలంగి, యలంగి, యో వం
జ్ఞలక, బాషపతోయ కణజ్ఞల చ కల రాల నడి, పాం
చాలత జ నలఁబడ జ్ఞలిఁ బడం గని, యెతత, మం వా
చాలతఁ ం, జి రజ్ఞల వ ఁ సൃడ యిటల న్.
టీక:- బా ర = కొ ల; చా = మృత; కరా లన్ = చ లలో; పడాన్ = పడగా; కలంగి =
కలతచంది; అలంగి = శ్లక్తంచి; ఓ వన్ = ఓ ికొన; చాలక = లేక; బాషప = కనీిటి; తోయ = నీటి; కణ =
బం ల; జ్ఞల = స్ హ ; చ కల = చంపల వెంట; రాలన్ = రా న గ
ల ; ఏడి = ఃఖించి;
పాంచాల = పాంచాల రా యొకక; త జ= ; నలన్ = నల ; పడ = పడన ; జ్ఞలిన్ = బాధ; పడన్
=ప ండగ; కని = చి; ఎతత = క్తలేపి; మం = మృ న; వాచాలతన్ = మాటల చా రా ;
న్ = స೩దరిా ;త చి రజ్ఞల న్ = ం ల స్ హ ; వ న్ = వ ; సുడ =
అ ా ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అ న్ = అనాి .
భావ :- కని కొ లంతా, అశవతాామ ఖ్డా్నిక్త బ పోయారని విని పది ఃఖ్యనిి
స్హంచలేకపోయింది. చక్తకళ్ల కనీి ల కా వ కటేిలా ఏడి జ్ఞలితో సഝంద పడ దొ ల ని పదిని
అ ా సా . ఆమ్మ ఓద్యరిి, మ ర న మాటలతో రాం చ ఆమ్మ ం వ
ఇలా అనాి -
 ప్రథమ స్కంధము 112

1-144-మ.
"ధరణీశాతమజ వీ , నీ వగవన్ ధరమంబ్ల? యా ణి ని
షక ం విదళించ బాల ల, మద్య్ండీవ ని మకత భీ
కరబాణం ల నఁ వానిశిర న్ ఖ్ండంచి నఁ ద్ ఁత , ద
చిఛర ం క్తక జలం లా మిచటన్ శ్శతాం బంబాననా!"
టీక:- ధరణీశ = రాజ; ఆతమజ = మారివి; ఈ = నీ ; నీ = నీ ; వగవన్ = ఃఖిం ట;
ధరమంబ్ల = మంచిపనా; ఆ = ఆ; ణి = ని కొ (అశవతాామ); నిషక ం = క ణలేనివా ; ఐ =
అయి; విదళించ = ఖ్ండంచ ; బాల లన్ = బా ర ; మత్ = నాయొకక; గాండీవ = గాండీవ ండ;
ని మకత = వదలబ ; భీకర = భీకర న; బాణం లన్ = బాణ లతో; నఁ = ఈదిన ; వాని = అతని;
శిర న్ = శిర స ; ఖ్ండంచి = నరిక్త; నన్ = న ; ద్ న్
త = తెసాత ; తత్ = ఆయొకక; శిర న్ = తల ;
క్తక = క్తక; జలం లా = సాిన చే ; ఇచటన్ = ఇకకడ; శ్శతాం = చం ని {శ్శతాం -
చలలని క్తరణా కలవా , చం }; బంబ = బంబ వంటి; ఆననా = ఖ్ గలద్యనా.
భావ :- “చం ని వంటి మో గల పది! నీ రాజ మారివి. క్షసബయకాంత అయి నీ ,
చనిపోయిన వారిక్లస్ం విచారించటం ధరమం కా . ఇదిగో వి , ఆ అశవతాామ దయాద్యక్షిణాా లేనివా నీ
బడాల చంపా . అం స೩తీకారంగా నా గాండీవం ండ మహోస೗బాణాల వేసి వాని శిర స ఖ్ండంచి
నీ కా కగా తీ కొని వసాత . ఆ తల ఇకకడ కాలితో తనిి సాినం చే ద గాని.”

1-145-వ.
అని యిట్టలడంబఱ్చి, తన మి ం , సారథి న హరి
మేల ండం, గవచం దొడగి, గాండీవం ధరియించి, కపిధవ ం ,
ని వెంట రథం దోలించిన.
టీక:- అని = పలిక్త; ఇ ల = ఈ విధ గ; ఒడన్ = ఒ న ;ల పఱ్చి = చేసి; తన = తన; న్ = ;
మి రం = స్తిహ ; సారథి = సారథి ; ఐన = అయినటిి; హరి = కృ ా ; మే =
మంచిది; అ న్ = అని ప ; ఉండన్ = ఉండగ; కవచం = కవచ ; తడగి = ధరించి;
గాండీవం = గాండీవ ; ధరియించి = తీ కొని; కపి = ఆంజన ని ;త ధవ ం = జండా
ధరించినవా (అ ా ); ఐ = అయి; ని = అశవతాామ { - ని ,
అశవతాామ}; వెంట = వె క తరిమి; రథం = రథ ; తోలించినన్ = నడపించగ.
భావ :- ఇలా పదిక్త నచిజెపిప ఆతీమ న శ్రీకృ ా "మే మే"లని స೩శంసి ంత డగా,
అ ా కవచానిి ధరించి గాండీవానిి చేతబటిి, కపిధవజంతో డన రథానిి సారథి నారాయ
ం న ఉండగా అశవతాామ వెంటత వెళాళ .
 ప్రథమ స్కంధము 113

1-146-శా.
త ిం జంపెద నం వ ి విజ న్ దరిాంచి, తదౌదసೇణి యా
ప ిం శి హంత గా న నిజస഍ణేచఛఁ బాఱెన్ వడన్,
నాిస೫హమ మృగాకృతం దనయ న్ మోహంచి సുడంప, నా
స్ ిండౌ హ ఁ చి పా పగిదిన్ స్రేవంసമయసഐంతతోన్.
టీక:- త ిన్ = తన ; చంపెదన్ = స్ంహరించద ; అం =అ ;వ ి=వ త ఉని;
విజ న్ = అ ా ని; దరిాంచి = సి; తత్ = ఆయొకక; ణి = ని అశవతాామ; ఆప ిం =
ఆపదచందినవా ; ఐ = అయి; శి = పిలలల ; హంత = స్ంహరించినవా ; కా న = క క; నిజ = తన; స഍ణ
= స഍ణ లమీది; ఇచిన్ = మమకార తో; పాఱెన్ = పారిపోయా ; వడన్ = వేగంగా; ని = రవ ;
ఆ; స೫హమ = స೫హమదే ; మృగ = లేడ; ఆకృతన్ = ప తో; తనయ = సബక; న్; మోహంచి = మోహంచి;
సുడంపన్ = సുడంచగా; ఆస్ ిం = స్మీపిం ని వా ; ఔ = అ ; హ న్ = శి ని; చి; పా =
పారిపో ; పగిదిన్ = విధ గా; స్రవ = స్మస్త; ఇంసമయ = ఇంసമయ ; సഐంత = భయ ; తోన్ = తో.
భావ :- శి హంత అయిన అశవతాామ తన స్ంహరించటం క్లస్ం స్ని ధ వ న
త ి
అ ా ణిా చి, విసഐం ది క తోచక స഍ణా కాపా క్లవటం క్లస్ం అలోచించా . రవం
స೫హమదే లేడ పం ద్యలిి, కామా కని రిి మోహంచి; పరమశి ణిా సి పారియిన
విధంగా, అశవతాామ పారిపోసాగా .

1-147-వ.
ఇట్లలపినంత రం బ విడ వె కఁ చి రథ రంగం లల టఁ
ద్లిసి నిలిచి స഍ణరక్షం న నొం పాయం లేమి నిశియించి, జలం ల
వారిి, ణనంద ం స్మాహతచి ం
త స೩యోగంబ కాని పస్ంహారం
నరక ఁ, సഏణస్ంరక్షణారాం పా ని
ా మీద స೫హమశిరోనామకాస్రం ం
స೫యోగించిన, నది స೩చండ తేజం న దిగంతరాళ్ం నిండ స഍ణి భయంకరం
తోఁచిన, హరిక్త న ా ం డటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈవిధ గా; ఓపిన = సాధా న; అంత = అంతట; రం న్ = ర ; ప విడ
= ప గెతత; వె కన్ = వె క ; చి = సి; రథ రంగం = రథ న కటిిన ఱ్ఱ ;
అల టన్ = అలస్ట పం ట; తెలిసి = తె కొని; నిలిచి = ఆగి; స഍ణ = స഍ణ ల ; రక్షం =
రక్షిం కొ ట; న్ = ; ఒం = మర్క; ఉపాయం = ఉపాయ ; లేమిన్ = లేకపో ట ; నిశియించి
= నిరాయిం కొని; జలం లవారిి = ఆచమనం చేసి (స్ంకలిపం కొని); ణనంద ం = అశవతాామ
 ప్రథమ స్కంధము 114

{ ణనంద – ని , అశవతాామ}; స్మాహత = డతీ కొని; చి ం

త = మన కలవా ;
ఐ = అయి; స೩యోగంబ = స೩యోగిం ట; కాని = తపప; ఉపస్ంహారం = మరలిం ట; నరక న్ =
తెలియకపోయిన ; స഍ణ = స഍ణ ల ; స్ంరక్షణారాం = రక్షిం కొ ట ; పా ని
ా = అ ా ని
{పా ా - పృథ ,అ ా }; మీదన్ = న; స೫హమశిరస్ = స೫హమశిర స అన; నామక = పే గల;
అస్రం న్ = అస్ర ; స೩యోగించినన్ = వేసిన; అది = ఆ స೫హామస్ర ; స೩చండ = భయంకర న; తేజం నన్
= వె తో; దిక్ = ది కలయొకక; అంతరాళ్ం న్ = మధాభాగమంతా; నిండ = నిండపోయి; స഍ణి =
జీ ల ; భయంకరం = భయ కలిగిం నది; ఐ = అయి; తోఁచినన్ = అనిపించగా; హరి = కృ ని
ా , హరి;
క్తన్ = క్త; అ ా ం =అ ా ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = అనాి ;
భావ :-ఈస೩కారంగా ఓపి నింతవర పారిపో ని అశవతాామ ఒకకమా వెన కతరిగి శా ;
రథాశావ అలసిపోయిన గా
ల తెలిసికొనాి ; ఇక తన స഍ణాలిి రక్షిం క్లవటానిక్త వేరే ఉపాయం లేదన
నిశియంతో, అశవతాామ ఆచమనం చేసి, ఏకాస೗ చితతంతో స೩యోగమే గాని ఉపస్ంహారం తెలియని స೫హమశిరో
నామకాసചతనిి పా ని
ా స೩యోగించా . ఆ స೫హమశిరోనామకాస೶తం స೩చండ తేజంతో స్కల ది క వాాపించి,
స్రవస഍ ల భయం కలిగి ,త విజృంభంచటం సి అ ా , కృ ని
ా ఇలా అరిాంచా .

1-148-సీ.
"పదమలోచన! కృషా! భకాతభయస೩ద! -
వి , స్ంసారాగిివేఁ ని
జ ల స్ంసారం స్ంహరింపఁగ నీ -
దకక న ా లే తలఁచి డ,
సాక్షాతకరించిన స్రేవశవ ండ ,-
స೩కృతక్త నవవలి స೩ ఁడ, వాదా
ండ వ నీ బోధ చే మాయ-
నడఁ నిశేాసೇయసాతమ యం
1-148.1-ఆ.
మాయచేత నిఁగి మ వారల ఁ గృప
స్తసి ధరమ ఖ్ాచిహిమయిన
భ స్త దీ , జ ల నవనిలోఁ
గావఁ ి , జగనిివాస్!
 ప్రథమ స్కంధము 115

టీక:- పదమలోచన = హరీ {పదమలోచ - పదమ ల వంటి క ి కలవా , కృ ా }; కృషా =

కృష్ణా, హరీ; భకత = భ ల
త ; అభయ = అభయ ; స೩ద = ఇ ివాడా, హరీ; వి = వి ; స్ంసార =
స్ంసారమన; అగిిన్ = అగిిలో; వేఁ ని = వే నిటిి; జ ల = మాన ల; స్ంసారం న్ = స్ంసార
నందలి మాయ ; స్ంహరింపఁగ = హరించి వే ట ; నీ న్ = వ; తకకన్ = తపప; అ ా = ఇత ;
లే = లే ; తలఁచి = ఆలోచిం కొని; డన్ = డగా; సాక్షాతకరించిన = సాక్షా ;త స్రవ = స్మస్త న ;
ఈశవ ండ = భగవం డ ; స೩కృత = స೩కృత; క్తన్ = క్త; అవవలి = పర న; స೩ ఁడ = అధి డ
అయినవాడ ; ఆదా = ల కారణ న; ండ = పరమ ;అ = అయినటిి; నీ = నీ ;
బోధ = జ్ఞాన ; చేన్ = చేత; మాయన్ = మాయ ; అడఁ = అణచి వేసాత ; నిశేాసೇయస్ = క్తత పందిన
{నిశేాసೇయ స - (ఇక పందవలసిన) య స లేనిది, క్తత}; ఆతమ = ఆతమ; అం న్ = లో;
మాయ = మాయా; చేతన్ = క్త; నిఁగి = చి కకొని; మ = జీవిం ; వార = వా ; న్ = క్త; కృప = దయ; చేసి
= చేసి; ధరమ = ధరమ న ; ఖ్ా = ఖ్ా న; చిహి = ;త అయిన = అయినటిి; భ = భ ల ; చే
= చే సాత ; ఈ = నీ ; జ లన్ = మంచివారిని; అవని = లోక ; లోన్ = లో; కావన్ = కాపా ట ;
ి = అవతరిసాత ; జగనిివాస్ = హరీ జగనిివా - లోకాలక్త నివాస్ నవా , వి ా ;

భావ :- “పద్యమక్షా! భకతజనరక్షాపరాయణా! శ్రీకృష్ణా! స్ంసారాగిిలో తపించిపో ని జ ల

కష్ణినిి పోగొటిటం నీ తపప మర్కరిక్త శకాం కా . నీ సాక్షా త స్రేవశవ డ . ఈ లోలకాల
అవవలివాడ . ఆది డ న స೩ డ నీ స೑ ల జ్ఞానానిి స೩సాదించి మాయ
మ మాయం చేసాత . నీ మాయాజ్ఞలంలో నిగిన వారిక్త ధరమస్మమత న తేజ స అ స೗హసాత . ఓ
జగనిివాసా! శిషిరక్షణ క్లస్మే నీవీ జగ లో
త అవతరిసాత .

1-149-క.
ఇది యొక తేజ , మి ఁ
జద ది క నిండ, స్రవంకష
యె వ ి నిది,
విదిత గా నె గఁ జెపపవే దేవేశా!"
టీక:- ఇది = ఇదిగో; ఒక = ఒక; తేజ = తేజోమయ నది; మి న్ = మిని; చద =
ఆకాశ ; ది క = ది కల ; నిండ = నిండపోయి; స్రవంకష = అనిిటిని ఒ పో ;ఎ
=ఎ గా; వ ి న్ = వ ;త ఉనిది = ఉంది; విదిత గాన్ = వివర గా; ఎ గన్ = తెలి న ;ల
చపపవే = చ ; దేవేశా = దేతలలో డా
ు .
భావ :- దేవాదిదేవా! వా దేవా! ఇదేదో ఒక స೩చండ న తేజ స, మాాకాశా , ది క
వాాపించి ఎ గా వ న
త ిది. దీని స్వ ప మేమిట్ల నా తెలియ జె ”
 ప్రథమ స్కంధము 116

1-150-వ.
అనిన హరి యిటలనియె.
టీక:- అనినన్ = అనగా; హరి = హరి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .

భావ :- అ ా ని మాట విని శ్రీకృ ా ఇలా పలికా -

1-151-శా.
"జిహమతవం నఁ బాఱి ణ ఁ శ్శా ం స഍ణేచఛ
స೫హామస్రం బద్ యేసె; వచినిద్ తద్యబణాగిి, బీభతస! నీ
స೫హామస్రం నఁ గాని దీని మరలింపన్ రా , స్ంహార మీ
స೫హామపతా మ్మ ంగఁ, డే వడన్ స೫హామస్ర న్ దీని ."
టీక:- జిహమతవం నన్ = వసೕ దిధతో; పాఱి = పారిపో ; ణ ఁ = అశవతాామ { ణ -
నికొ , అశవతాామ}; శ్శా ం = చడా శ్శల గలవా ; స഍ణ = స഍ణ లమీది; ఇచఛ = క్లరిక;
ఐ = కొర ; స೫హామస్రం = స೫హామస్ర ; అద్ = అదిగో; ఏసెన్ = వేసె ; వచిన్ = వ న
త ిది; ఇద్ = ఇదిగో; తత్
= ద్యని; బాణ = బాణ యొకక; అగిి = అగిి యొకక; బీభతస = అ నా
ా {భీభ స - బీభతస (అత
రతతసೋ )గా దధ చే వా , అ ా }; నీ = నీ; స೫హామస్రం న్ = స೫హామస్ర వలన; కాని = తపిపంచి;
దీనిన్ = దీనిని; మరలింపన్ = మరలిం ట ; రా = వీ కా ; స్ంహార = మరలిం ట; ఈ = ఈ;
స೫హామపతా = సഏహమణ వంశ్శ ; ఎ ంగఁ =ఎ గ ;ఏ = వే ; వడన్ = తందరగా;
స೫హామస్ర న్ = స೫హామస్ర ; దీని = దీని; న్ = మీద.
భావ :- “అ నా
ా ! ని చ ఆ వచేిది స೫హామస్రం. దీనిని పికకబలంతో పారిపో ని
టిలా మ , త అయిన అశవతాామ తన స഍ణం రక్షిం క్లడానిక్త స೩యోగించా . దీనిి సബపిప
కొటిటానిక్త నీ స೫హామస్రం తపప మర్కకటి స్మరాం కా . సഏహమణ వ న ఈ అశవతాామ స೫హామస్ర
స೩యోగం తపప ఉపస్ంహారం తెలియ . ఆలస్ాం చేయ ండా దీని నీ స೫హామస్రం స೩యోగిం .”

1-152-వ.
అనిన న ా ం జలం ల వారిి, హరిక్తం స೫దక్షిణం వచిి, ణనంద ం
డేసిన స೫హామస్రం మీదఁ దన స೫హామస్రం ఁ స೫యోగించిన.
టీక:- అనినన్ = అని ఆదేశించిన; అ ా ం =అ ా ; జలం లవారిి = స్ంక లిపం కొని;
హరి = కృ ని
ా ; క్తన్ = క్త; స೩దక్షిణం = స೩దక్షిణ; వచిి = చేసి; ణనంద ం = ని మా
అశవతాామ; ఏసిన = వేసినటిి; స೫హామస్రం = స೫హామస్ర ; మీదన్ = న; తన = తన యొకక; స೫హామస్రం న్ =
స೫హామస్ర ; స೩యోగించిన = స೩యోగించగా;
 ప్రథమ స్కంధము 117

భావ :- వా దే ని వచనా వినగాన అ ా ఆచమనం చేసి, కృ ని

ా క్త స೩దక్షిణం చేసి,
అశవతాామ స೩యోగించిన స೫హామస೶తం మీద తన స೫హామసారనిి స೩యోగించా .

1-153-మ.
అవనివోామ లం నిండ తమలో నా రం స೫హామస్ర ల్
రవివహి ాతఁ బో ం, సമ వనసഈస్ం ఁ గావింపగా,
వివశసഐంత గాంతమో యని స೩జల్ వీక్షింప నా వేళ్ మా
ధ నాజాన్ విజ ం స్తసె విశిఖ్దవందోవపస్ంహార న్.
టీక:- అవని = మి; వోామ = ఆకాశ ల; అం న్ = లో; నిండ = నిండపోయి; తమలోన
= తమలోతా ; ఆ = ఆ; రం = రం ; స೫హామస్ర ల్ = స೫హామస్ర ; రవి = ాని; వహి = అగిి; ాతన్
= కాంత కలిగి; పో న్ = పోరా ; సബ = ; వన = లోక ల ; సഈస్ం న్ = భయ క
న ;ల కావింపగా = చేయగా; వివశ = ఒడ తెలియని; సഐంతన్ = స೬మతో; గ= గ న ; అంతమో
= అంతమేమో; అని = అ కొ ; స೩జల్ = స೩జ ; వీక్షింపన్ = ంత డగా; ఆ = ఆ; వేళ్ = స్మయ లో;
మాధ న్ = కృ ని
ా {మాధ - మాధవి భరత, వి ా }; ఆజాన్ = ఆదేశ స೩కార ; విజ ం =
అ ా ; చేసెన్ = చేసె ; విశిఖ్ = బాణ ల; దవందవ = దవయ ; ఉపస్ంహార న్ = మరలిం ట.
భావ :- మి ిమ ి ఏకంచే త ఆస೫హామసార రం , ఇదద ా లాగా,
అగిిహో లాగ పరస్పరం ఘోరంగా పో సాగించాయి. అది సి భయంతో లోలకా
కంపించాయి. స೩ళ్యకాలమేమోనని స೩జలంతా భయసഐం లతో పరిక్తంపసాగా . ఇదంతా శ్రీకృ ా
చా . అ ా నిక్త ఆజా ఇచాి . స೫హామసార రండంటినీ పా ా ఉపస్ంహరించా .

1-154-వ.
ఇటలస్రదవయం పస్ంహరించి, ధనంజ ం ణనంద ం డ నరిగి
తఱిమి ప కొ
ి ని, రోష్ణ ణితలోచ ం యాజిా ం ర ా నం బ ఁ
గటిిన చందం న బంధించి, శిబరం కడ ం గొనిచని, హంసిం నని
తగిచినం చి, హరి యిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గా; అస్ర = అస్ర ; దవయం న్ = రండంటిని; ఉపస్ంహరించి =
మరలిి; ధనంజ ం =అ ా ; ణనంద న్ = ని ని, అశవతాామ; డ = వె క; అరిగి =
వెళిల; తఱిమి = తరిమి; ప కొ
ి ని = ప కొ
ి ని; రోష = రోష చే; అ ణిత = ఎఱ్ఱబారిన; లోచ ం =క ళ
కలిగిన వా ; ఐ = అయి; యాజిా ం = యజా చే వా ; ర ా నన్ = తా తో; ప న్ =
ప ; కటిిన = కటిిన; చందం నన్ = విధ గా; బంధించి = కటిి; శిబరం = డార ; కడ = దగ్ర;
 ప్రథమ స్కంధము 118

న్ = ; కొని = తీ కొని; చని = వెళిళ; హంసిం = స్ంహరించద ; అని = అని; తగిచినన్ =

లాకొక ంత డగా; చి = సి; హరి = కృ ా ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = అనాి .
భావ :- ఈ విధంగా అసార రండంటిని ఉపస్ంహరించిన అనంతరం, పా ా అశవతాామ
వెంటాడ ప కొ
ి నాి ; యాజిా యజాంలో ప బంధించిన ,ల క్లపంతో ఎఱ్ఱబడా కళ్ళతో
అ ా , అతణిా సഈళ్లతో బంధించా ; అలా అ ా “శిబరానిక్త లాగికొని వెళిళ ఈ ణి
త ా చిస೤హంస్
పెడతా” నని, అశవతాామ ఈ ి ని రావడం సి, అధిక న ధంతో కృ ా ఇలా అనాి -

1-155-ఉ.
"మా పడంగలేని యస్మ ల
ా ల
త నస్రవిదాలం
దేఱ్ని పిని పాఁపల వధించ నిశ్శథ నం ఁ ఁ ,
పా ఁడె వీఁ పాత ఁ , స഍ణభయం న వెచి ి ం
బాఱెడ వీని గా కృపామత న న
ా ! పాపవరానా!
టీక:- మా = త గ; పడంగ = ప ట శక్తత; లేని = లేనటిి; అస్మ ల
ా = స్మరాత లేనివారిని;
ల
త = నిసമంచినవారిని; అస్ర = అస్ర స೩యోగ; విదాలన్ = విదాలం ; తేఱ్ని = ఆరితేరని; పిని = చిని;
పాఁపలన్ = పిలలల ; వధించన్ = చంపె ; నిశ్శథ = చీకటి రాసബ; అం న్ = లో; ఁ = ర న
ప చే వా ; ఐ = అయి; పా ఁడె = సഏహమ డా; వీఁ = ఇత ; పాత ఁ = మహాపాప
చేసినవా ; స഍ణ = స഍ణ లమీద; భయం నన్ = భయ తో; వెచిన్ = వేడ న; ఊ ి న్ =
ని ి ప నిగి ి ; పాఱెడన్ = పారిపో నాి ; వీనిన్ = ఇతనిని; కా = కాపా ; కృపామతన్
= దయా దిధతో; అ న
ా = అ ా డా; పాప = పాప ల ; వరానా = విడచినవాడా.
భావ :- “పరమ రామ డ
్ లా తన ఎదిరించే శక్తత లేని వా , గాఢనిస೦లో ఉనివా ,
అస్రవిదాలలో న పలేనివా , చినిపిలల అని డా డ ండా రాసബ చీకటిలో చంపేసా . వీ
సഏహమ డా కా , పాపిషిువా . కానీ పారాా! నీ పాపాల వదలగొటేి వీ డ , వీడేమో స഍ణాల మీది
భయంతో ఒగ ి ం పారిపో నాి క క క్షమించి వదలిపె .ి

1-156-చ.
వెఱ్చినవాని, నా న వేఁ నొందినవాని, నిస೦
మఱ్చినవాని, సౌఖ్ా న మదా సഊవినవాని, భ ి
పఱ్చినవాని, సా జడభావ వానిని, గా మం వా
చఱ్చినవానిఁ, గామి లఁ జం ట ధరమ గా , ఫ నా
్ !
 ప్రథమ స్కంధము 119

టీక:- వెఱ్చిన = భయపడన; వానిన్ = వాడని; నా న = దీనతవ తో; వేఁ న్ = గాబరా;

ఒందిన = పందినటిి; వానిన్ = వాడని; నిస೦న్ = నిస೦లో; = మే , ఒ ళ; మఱ్చిన = తెలియ ండా ఉని;
వానిన్ = వాడని; సౌఖ్ా న= ఖ్ంగా; మదా = మ త పానీయ ; సഈవిన = తాగినటిి; వానిన్ = వాడని;
భ ి = భంగపడనవా ; ఐ = అయి; పఱ్చిన = పారిపోయే; వానిన్ = వాడని; సా = మంచివానిని; జడ =
జడతవ, మంద దిధ; భావ = భావ గల; వానిన్ = వాడని; కా = కాపా ; అం న్ = అ ;
వాచఱ్చిన = మొరపె కొ
ి న; వానిన్ = వాడని; కామి లన్ = సీరల ; చం ట = స్ంహరిం ట; ధరమ =
ధరమ ; కా = కా ; ఫ నా
్ = అ నా
ా .
భావ :- ఫ ణా
్ ! భయపడన వాడని, ది తో మతస೬మించిన వాడని, నిస೦పోయిన వాడని,
మదాపానంచేసి మరచిన వాడని, పరాజి పారిపోయే వాడని, కదలక మ్మదలక పడ ఉనివాడని,
రక్షించమని వేడనవాడని, ఆడవారిని చంపటం ధరమం కా గద్య.

1-157-శా.
స్వస഍ణం ల నెవవఁడేనిఁ, గ ణాస్ంగం సాలించి య
నాస഍ణం లచేత రక్షణ స్తయన్ వాఁ, డధోలోక ః
ఖ్స഍ ం
త డ రాజదండ న స్తకలాా ఁ డౌ, న నీ
వి న్ దండ ఁ జేయ నటిక్త మహావిసഐంతచే ండఁగన్?"
టీక:- స్వ = తనయొకక; స഍ణం లన్ = స഍ణ లకొర ; ఎవవఁడేనిన్ = ఎవ నా; క ణ =
దయయొకక; స్ంగం = స్పరా; చాలించి = విడచిపెటిి; అనా = ఇత ల ; స഍ణం ల = స഍ణ ల; చేతన్ =
వలన; రక్షణ = కాపా ట; స్తయన్ = చేయని; వాఁ = వా ; అధః = సഝంది, నరక; లోక = లోక లలోని;
ఃఖ్ = ఃఖ్ ల ; స഍ ం
త = పం వా ; అ న్ = అ ; రాజ = రా యొకక; దండ న=
శిక్షవలన; స్త్ = మంచి; కలాా ఁ = భ న మార్ పటిినవా ; ఔ =అ ; ఐనన్ = ఐన; ఈ = ఈ;
వి న్ = సഏహమ ని; దండ న్ = దండంపబడనవానిని; చేయన్ = చే ట; ఏటి = ఎం ల; క్తన్ = ; మహా
= మిక్తకలి; విసഐంత = విసഐంత; చేన్ = లో; ఉండఁగన్ = ఉండగా.
భావ :- ఎవ తే కనికరం లే ండా తన స഍ణా కాపా క్లవటం క్లస్ం ప ల స഍ణా
తీసాతడో, అ వంటి రామ ్ నరకలోకంలో నానా ఃఖ్య అ భవిసాత ; అయితే రా వాణిా శిక్షిస్తత
వాడ పాపం నశించి, వాడక్త య స లభ ంత ది; కాని ఈ అశవతాామ భయసഐం నాి గద్య,
కఠినంగా శిక్షించ .”

1-158-వ.
అని యివివధం నఁ గృ ఁా డానతచిిన, సഏహమ ం కృతాపరా ం డ ా
వ ాం గాఁడ ధరమం ఁ దలఁచి చంపక, పదరాజ తరక్తం దన చేసిన
 ప్రథమ స్కంధము 120

స೩తజాం దలంచి, బ ం
ధ న నంద ందోడొకని, కృ ం
ా సారథాం
స్తయ, శిబరం కడ వచిి.
టీక:- అని = అని; ఈ = ఈ; విధం నన్ = విధ గా; కృ ఁా = కృ ా ; ఆనత = ఆజా; ఇచిినన్
= ఇవవగా; సഏహమ ం = సഏహమ ; కృత = చేసిన; అపరా ం = అపరాధ చేసినవా ; అ ా=
అయినపపటిక్తని; వ ాం = చంప దగినవా ; కాఁ = కా ; అ = అ ; ధరమం న్ = ధరమ ; తలఁచి
= తల కొని; చంపక = చంప ండా; పదరాజ తరక = పది; క్తన్ = క్త; తన = త ; చేసిన = చేసినటిి;
స೩తజాన్ = వాగాదన ; తలంచి = జ్ఞాపక చే కొని; బ ం
ధ న = బంధింపడన; నంద న్ =
అశవతాామని { నంద - ( ని) కొ , అశవతాామ}; తో న్ = తనతో డా; కొని =
తీ కొని వెళిళ; కృ ంా = కృ ా ; సారథాం = రథ నడ ట; స్తయన్ = చేయగా; శిబరం =
డార ; కడ = దగ్ర; న్ = ; వచిి = వచిి.
భావ :- ఈ విధంగా కృ ా వివరించగా”అపరాధం చేసినపపటిక్తని సഏహమ ణిా చంప డ "
అన ధరామనిి డా స్మరించి, అ ా అశవతాామ స్ంహరించలే . పాంచాల రాజ సബ స్మక్షంలో తా
పలిక్తన స೩తజా పాటించడం క్లస్ం కా ల చే కటేిసి అశవతాామ లా కనివచిి ఎతత రథం న పడవేశా .
కృ ా అశావల అదలించా . రథం శిబరం వదద చేరింది.

అశవతాామని తె ిట
1-159-క.
రరాజ ఁ పె
రవధి తశ్లక త ప ని త ం
బరిచలితాంగ ణిం
బ ష మహాపాశ బదధపాణిన్ ణిన్.
టీక:- రరాజ ఁ = అ ా { రరాజ - ఇం ని కొ , అ ా };
పె = పించా ; రవధి = అం లేని; త = స೤; శ్లక = శ్లకంతో; త= డన ఆమ్మ; న్ =
; ప ని త = పది { ప ని త – దృపద మహారా సബక, పది}; న్ = క్త; పరిచలిత =
వ ని; అంగ = అవయవ ; ణిన్ = స్ హ గల; ప ష = మో న; మహా = పెదదది అయిన;
పాశ = సഈటితో; బదధ = కటిబడన; పాణిన్ = చే కలవా ; ణిన్ = ని ని, అశవతాామని.
భావ :- ఇచిిన మాట నెరవే ికొని ఇంస೦నంద , గటిి సഈళ్లతో కా ల చే బగింపబడ
గిలగిల కొ కొ
ి ం ని అశవతాామ , స೤ శ్లకంతో పరితపి న
త ి పది ం తెచిి పడేశా .
 ప్రథమ స్కంధము 121

1-160-వ.
ఇటల ా ం ద్చిి పిన, బాలవధ జనిత లజ్ఞా పరా మ ం న కృపి
కొ ం చి క్తక, స్వభావ య పది యిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గా; అ ా ం = అ ా ; తెచిి = తీ కొని వచిి; పిన =
పించగా; బాల = పిలలల ; వధ = స్ంహరిం టచే; జనిత = టిిన; లజ్ఞా = సి చే
్ ; పరాన్ = పెడ; ం
= ఖ్ వా ; ఐన = అయినటిి; కృపి = కృపి {కృపి - కృపాచా ాని చలెల , ని భారా}; కొ న్ =
కొ ని; చి = సి; క్తక = నమస్కరించి; = మంచి; స్వభావ = స్వభావ గలది; అ = అయినటిి;
పది = పది; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- చిని పిలలల స഍ణా తీసిన తన నీచతావనిక్త సి తో
్ అశవతాామ పది ం తల
ఎతతలేకపోయా . ణవత అయిన పది పరా మ న అశవతాామ సి, నమస్కరించి, ఇలా అనిది

*1-161-మ.
"పరఁగన్ మా మగవార లంద న్ బాణస೩యోగోపస్ం
హరణాద్యా ధవిదాలనిి ణాచా ాచే నభాసిం
చిరి; తారకృత ని డ ; నీ చితతం లో లేశ ం
గ ణాస్ంగ లేక శిషా లన్ ఖ్ండంపఁగాఁ బాడయే?
టీక:- పరఁగన్ = స೩సిదధ గా; మా = మా యొకక; మగవార = భరత ; అంద = అంద ;
న్ = రవ ; బాణ = బాణ ల ; స೩యోగ = స೩యోగిం ట; ఉపస్ంహరణ = మర ిట; ఆది =
మొదల ; ఆ ధ = అస్ర; విదా = విదా ; అనిి = అనీి; ణ= అ ; ఆచా ా = ;
చేన్ = వలన; అభాసించిరి = న ికొంటిరి; తర = ని యొకక; ఆకృతన్ = ప తో; ఉని = ఉని వంటి;
డ = డ ; నీ = నీ; చితతం = మన ; లోన్ = లో; లేశ న్ = కొంచ డా; క ణ = దయ
యొకక; స్ంగ = స్పరా; లేక = లే ండా; శిషా = శి ాల యొకక; లన్ = ల ; ఖ్ండంపఁగాన్ =
చంపడం; పాడయే = నాాయమా.
భావ :- “ఇంత ం వ ా ణాచా ాలవారి స్నిిధిలోన కద్య మా మగవా ళ
అంద బాణా స೩యోగించటం ఉపస్ంహరించటం మొద న దధవిదా అనీి అభాసించా .
అశవతాామా! నీ స೤ పంలో ఉని ణాచా ాడ కద్య. అలాంటి నీ హృదయంలో కనికరం అనిది
ఇ మం నా లే ండా ఇలా శి ాల స్ంతానానిి చంపడం నాాయమా చ ? నాయనా!
 ప్రథమ స్కంధము 122

*1-162-క.
ఁడ , దిధదయాr
భా ఁడ , దధవీరభటస్ందోహా
స్ ఁడ , శి మారణ,
మా రకృతాం ధరమ మ న? తం !
టీక:- ఁడ = సഏహమ డ ; దిధ = దిధయం ; దయా = దయతో; భా ఁడ =
స೩కాశిం వాడ ; దధ = చకకటి; వీర = వీ ల; భట = భ ల; స్ందోహ = స్ హ లో; అ స్ ఁడ =
పెదదనాయ డ ; శి = పిలలల ; మారణ = స్ంహరిం ట; అ ర = రాక్షస్ ; కృతాం = పని; ధరమ =
నాాయ ;అ న=అ ంద్య; తం = అయాా.
భావ :- తం ! దివా న సഏహమ డవి కదయాా; వివేక, దయాద్యక్షిణాాలతో స೩కాశించేవాడవి
కదయాా; వీరాధివీ లందరిలో ఎనిదగ్ వాడవి కదయాా; అలాంటి వ బా ర స഍ణా తీస్త ఇలాంటి
రాక్షస్కృతాానిక్త పాలపడడం ధరమమా? చ .

*1-163-శా.
ఉ కం న రా , శస్రధ ద్యధవనిన్ లే , క్తం
చి హం నీ ఁ జేయ , బలోతేసకం తోఁ జీఁకటిన్
భసഊకా లఁ, బనిపాఁపల, రణ ఢసഝయాహ్మ లన్,
నిసഊస్ తల స్ంహరింప నకటానీ చే లెటాలడెన్న?
టీక:- ఉ కం న = ఉ క తో; రా = రా ; శస్ర = శస్ర ;ధ = ధరించినవా ; ఐ =
అయి; దధ = రణ; అవనిన్ = మిలో; లే = లే ; క్తంచిత్ = కొంచ డా; హం = హ ;
నీ న్ = నీ ; చేయ = చేయ ; బల = బల వలని; ఉతేసకం =ఉ క ; తోన్ = తో; చీకటిన్ = చీకట్లల;
భస೦ = బంగార లాంటి; ఆకా లన్ = ప ని వారిని; పిని = చిని; పాఁపల = పిలలల ; రణ = దధ ;
ఢ = న పగా; సഝయా = చే ట; హ్మ లన్ = రానివారిని; నిస೦ = నిస೦పో టం ; ఆస్ ల
త న్ = ఆస్క్తతతో
ఉనివారిని; స్ంహరింపన్ = చం ట ; అకటా = అయోా; నీ = నీ యొకక; చే = చే ; ఎ ల = ఎలా;
ఆడెన్న = వచాియో.
భావ :- ఉ కంతో నీ క్త కలేదే; దధరంగంలో ఆ ధపా ఎ ని వలేదే;
లవలేకం డా నీ అపకారం చేయలేదే; అ వంటి చినివాళ్ల , అంద్య చిందే పినివాళ్ల , యదధవిదా
ఇంకా స్రిగా నరవని వాళ్ల , నిస೦లో ఆదమరచి ఉని వాళ్ల కా చీకటిలో, వీరావేశంతో వధించటానిక్త
అయోా! నీ చే లెలా వచాియయాా?
 ప్రథమ స్కంధము 123

*1-164-ఉ.
అకకట! తర శ్లక జనితా లభార విషణాచితత
ప క ని భంగి ని ఁ బోరఁ గిరీటి నిబ ఁధ జేసి నఁ
డకకడ కీడి తె ిట స్హంపని భవదీయ మాత, నఁ
డెకకడ నిటిి శ్లక న నసഝయ న ి ఁ బొ క నిదో?"
టీక:- అకకట = అయోా; తరశ్లక = పోయిన ఃఖ్ం వలన; జనిత = టిిన; ఆ ల = బాధ
యొకక; భార = భార తో; విషణా = ఃఖ్ పడన; చితతన్ = మన కల ద్యన ; ఐ = అయి; ప క న్ =
మిలిపో ; ఉని = ఉనిటిి; భంగిన్ = విధంగాన; ని న్ = ని ి; పోరన్ = దధ లో; క్తరీటి = అ ా ;
నిబ న్
ధ = బంధింపబడన వానిగా; చేసి = చేసి; నఁ = ఇవాళ్; ఇకకడ = ఇకకడ; న్ = ; ఈడి = లాకొకం ;
తె ిటన్ = తీ కొ ిట ; స్హంపనిది = ఓ ిక్ల లేనిది; ఐ = అయి; భవదీయ = మీ యొకక; మాత = తలిల;
నఁ = ఇవాళ్; ఎకకడన్ = ఎకకడ; ఇటిి = ఇలాంటి; శ్లక న= ఃఖ్ తో; ఏ = ఏ; సഝయన్ = విధంగా;
ఏ ి న్ = ఏ ;త ప క = మిలిపో ; ఉనిదో = ఉనిదోకద్య.
భావ :- స೤శ్లకంతో బ వెక్తక వాా ల న చితతంతో న ఇకకడ ఏ త ఉనాి . అలాగే
పోరాటంలో అ ా ని ి కటేిసి ఈ ికొచాిడని విషయం తెలిసి, అయాయోా! అశవతాామా! అకకడ మీ
అమమ డా త క్ల
ి లేక ఎంతటి ఃఖ్ంతో మిలి పో ఉం ందో కద్య.”

1-165-వ.
అని కృష్ణా ా లం చి యిటలనియె.
టీక:- అని = అని పలిక్త; కృషా = కృషా; అ ా లన్ = అ ా ల ; చి = సి; ఇ ల = ఈ
విధ గ; అనియెన్ = అనిది.
భావ :- ఈ విధంగా అశవతాామతో పలిక్త పది కృష్ణా ా ల సి ఇలా అనిది-

1-166-ఉ.
" నితో శిఖింబడక ణ ంబని ని దింట, న
క్షీణత జ శ్లకవివశ్శకృత విలపిం భంగి నీ
ణిఁ ద్రలిి తె ిట నా నొం నెంత ప కన్న?
స഍ణవి ఁత న నతపాప సഏహమణహంస్ మానరే.
టీక:- ని = ని; తోన్ = తో; శిఖిన్ = అగిిలో; పడక = పడ ండా; ణ= నియొకక;
ంబని = భారా; ఉనిది = ఉనిది; ఇంటన్ = ఇంటిలో; అక్షీణ = త గని; త జ = స೤; శ్లక = శ్లక న;
వివశ్శకృత = కలతచందిన దిధ గలద్యన ; ఐ = అయి; విలపిం = ఏ ి ని; భంగిన్ = విధ గా; ఈ =
 ప్రథమ స్కంధము 124

ఈ; ణిన్ = డ ని; తెరలిి = మరలిి; తె ిట = తీ కొని వచిిన; న్ = అం ; నా న్ =

దీనతవ ; ఒం న్ = పం ; ఎంత = ఎంతగా; ప కన్న = మిలి పో న్న; స഍ణ = స഍ణ ;
వి ఁత = విడచినవా ; ఐన = అయినచో; అత = మిక్తకలి; పాప = పాప ; సഏహమణ = సഏహమ ల ;
హంస్న్ = హంసిం ట ; మానరే = మానండ.
భావ :- “ఆచారా నితో స్హగమనం చేయ ండా ఆచా ాని పతి అయిన కృపి ఇంకా
స೫తకే ఉంది. ఇలా ఒంటరి జీవితం గ ని ఆ యిలాల తన ఏ క ణిా బంధించి ప ి వెళాలరని విని
భరింపరాని స೤శ్లకంతో నాలాగే ండె పగిలేట ల ఎంత అ శి న
త ిదో? మీ ఈ అశవతాామ
హంసించటం మానండ. పాపం ఇత స഍ణా క్లలోపతే మన మహాపాపం ి ం ంది.

*1-167-క.
పాల ల వి ల
గోపింపం జేయఁ దగ క్లపించినఁ, ద
తోకపానలం మొదలిక్త
పాలాట లఁ గా ి కంప గన్."
టీక:- పాల = రా ల; న్ = క్త; వి లన్ = సഏహమ ల ; క్లపింపన్ = క్లపిం ట;
చేయన్ = చే ట ; తగ = తగినది కా ; క్లపించినన్ = క్లప చేసినచో; తత్ = ఆ యొకక; క్లప =
క్లప అన; అనలం = అగిి; మొదలి = మొదలక్త; క్తన్ = అంటా; పాల = రా అ ; అట లన్ =
అడ ల ; కా ి = కాలిివే ; = మి; కంప గన్ = కంపిం న గా
ల .
భావ :- స೩జ్ఞపాల ల క్షసബ సഏహమ ల క్లపం తెపిపంచేలా చేయరా . అలా చేస్తత,
వి ల క్లపాగిి జ్ఞవల కారిి ిలా కంపంలా వారి వంశాల నాశనానిక్త ద్యరితీ ం
త ది.”

1-168-వ.
అని యి ల ధరమసೆం , స్క ణం , నిరవసೆళీకం , స్మంజస్ ,
శాలఘాం ంగాఁ బ పది ప ల ధరమనంద ం స్ంతసిలెల;
న ల, స్హదేవ, సాతాక్త, ధనంజయ, కృ ా , స్మమతంచిరి; స్మమతంపక
భీ ం డటలనియె.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధంగా; ధరమసೆం = ధరమ న అ ల గా ; స్క ణం
= దయతో డనవిగా ; నిరవసೆళీకం = కపట లేనివిగా ; స్మంజస్ = నాాయబదద
గా ; శాలఘాం న్ = పగడతగినదిగా ; కాఁన్ = అ న ;ల ప = పలికే; పది = పది { పది -
దృప ని }; ప = మాట ; న్ = క్త; ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద -
 ప్రథమ స్కంధము 125

ధరమదేవతకొ , ధరమరా }; స్ంతసిలెలన్ = స్ంతోషించ ; న ల = న ; స్హదేవ = స్హదే ;

సాతాక్త = సాతాక్త; ధనంజయ = అ న
ా ; కృ ా = కృ ా ; స్మమతంచిరి = ఒ కొనాి ; స్మమతంపక =
ఒ కొనక; భీ ం = భీ ; ఇ ల = ఈ విధంగా; అనియెన్ = అనాి .
భావ :-"ఇలా పది ధరమస్మమతంగా, ద్యక్షిణాస్హతంగా నిషకపటంగా, నిషపక్షపాతంగా, నాాయంగా,
స೩శంస్నీయంగా పలిక్తంది; ఆ పాంచాలి ప ల ధరమరా స్ంతోషించా ; న ల స్హదే , సాతాక్త,
కృష్ణా ా స్మమతంచా ; భీమస్త మాస೤ం తన అస్మమత స೩కటి త ఇలా అనాి

*1-169-చ.
"కొ లఁ బటిి చంపె నని క్లప నొంద ; బాలఘ్న న్
వి మటం ఁ జెపెపడని వెఱిఱది పది, వీఁ వి ఁడే?
వి వఁగ నల? చం ఁ డ వీనిని మీర స్ంపరేని నా
పిడక్తటిపో నన్ శిర భని స్తసెదఁ ఁ డంద న్."
టీక:- కొ లన్ = కొ ల ; పటిి = ప కొ
ి ని; చంపెన్ = చంపేసా ; అని; క్లప న్ =
క్లపం; ఒంద = పంద ; బాల = పిలలల ; ఘ్న న్ = స్ంహరించిన వానిని; వి = వదిలిపెటిండ;
అటం న్ = అం ; చపెపడని = చపోతంది; వెఱిఱది = వెఱిఱబా లది; పది = పది; వీఁ = ఇత ; వి ఁడే
= సഏహమ డా; వి వఁగన్ = వదలిపె ట
ి ; ఏల = ఎం ; చం ఁ = చంపండ; ఇ = ఇలా; వీనిని =
ఇతనిని; మీర = మీ ; స్ంపరేని = చంపకపోతే; నా = నాయొకక; పిడక్తటి = పిడక్తలి; పో నన్ = పో తో;
శిర = తల; భని = బదద ; స్తసెదన్ = కొడతా ; ఁ = డండ; ఇంద న్ = మీ అంద .
భావ :- “తన కనికొ ల చంపేసా అని తెలిసినా డ ఈ శి హంత అశవతాామ
మీద ఈ పది క్లపం తె ిక్లటం లే ; గా వదిలిపెటిమంట్లంది; ఎంత పిచిిదో డండ; సഏహమ
కద్య వదలేయండ అంట్లంది; ఇంతటి కసాయితనం పే వీ సഏహమ డా? చపపండ. వీడని వదలవలసిన
అవస్రం ఏమీ లే ; చంపెయాండ; మీ క క చంపకపోతే నన ఓ ద దిద వీడ ఱ్ఱబదద కొటేిసా త ;
మీరంతా త ఉండండ.”

1-170-వ.
అని పలిక్తన, నశవతాామ పది యడాం వచి; భీ ని స్ంరంభం చి,
హరి చ ు ం డయి, రం చే ల భీ ని వారించి, కడమ రంట పద
సബక దలంగించి, న భీ ని క్తటలనియె
టీక:- అని = అని; పలిక్తనన్ = ప కగా; అశవతాామ = అశవతాామ; న్ = క్త; పది = పది; అడాం =
అడాం; వచి = వచిింది; భీ ని = భీ ని యొకక; స్ంరంభం = వేగిరి పా ; చి = సి; హరి = కృ ా ;
చ ర్గ = నా ; ం = జ గలవా ; అయి = అయి; రం = రం ; చే ల = చే లతో;
 ప్రథమ స్కంధము 126

భీ ని = భీ డని; వారించి=ఆపి; కడమ = మిగిలిన; రంట = రండంటితో ; పద తరక న్ =

పదిని; తలంగించి = తపిపంచి; న =న వ ; భీ ని = భీ ని; క్తన్ = క్త; ఇ ల = ఈ విధంగా; అనియె
= చపాప .
భావ :- భీ అనింత పనీ చేసాతడన భయంతో పాంచాలి అశవతాామ అడాం వచిింది.
భీ ని తందరపా సి శ్రీకృ ా తన చ ుజతవం సారాకంగా ఈ స೩కక రం చే లతో భీ ణిా
గటిిగా ప ి నాి . ఆ స೩కక రం చే లతో పాంచాలిని స೩కక తపిప త భీ నితో న వ ఇలా
చపాప .

1-171-ఉ.
"అ ాఁ గాఁ వీఁ , శి హంత, రాతమ ఁ, డాతతాయి, హం
త ాఁ , స೫హమబం ఁ డ ఁ దపప నికక ”సഏహమణో నహ
నతవా" యటం వేదవిదితం బ ఁ గా న, ధరమ దృషిిఁ గ
రతవా వీనిఁ గా ట; యథాసిాతఁ , పాండవోతతమా!"
టీక:- అ ాఁ = రక్షింప తగ్వా ; కాఁ = కా ; వీఁ = ఇత ; శి = పిలలల ; హంత =
చంపినవా ; రాతమ = చడా దిధకలవా ; ఆతతాయి = హతా చేస్తవా {ఆతతాయి - ఇంటిక్త
నిపెపటేివా , విష పెటేివా , కతత ప కొ
ి ని నరికేవా , ధన దో కొన వా , నల నపహరిం వా ,
ఇత ల భారా చరపటేివా వీ ఆ ని ఆతతాయి అంటా }; హంత ాఁ = చంపదగినవా ;
స೫హమబం ఁ = స೬షిసഏహమ {సഏహమబం - స೬ ి న సഏహమ న జ్ఞతీయ }; అ న్ = అ ;
తపప = తపప ; నికక = నిజ ; సഏహమణోనహనతవా = సഏహమ ల చంపరా ; అటం = అని అం ;
వేద = వేద లలో; విదితం = తె పబడనది; అ న్ = అ ానిది; కా న = అం చేత; ధరమ =
ధరమ న తగిన; దృషిిన్ = దృషిితో; కరతవా = చేయవలసినది; వీనిన్ = ఇతడని; కా ట = కాపా ట;
యథాసిాతన్ = ఉనిపరిసిాతని; = ; పాండవ = పాండ లలో; ఉతతమా = ఉతత డా (భీమా).
భావ :- “పాం ల షణా! భీమా! శి ఘ్నత , ి , ఆతతాయి (ఇంటిక్త నిపెపటేి వా ,
విష పెటేివా , కతతప కొ
ి నినరికేవా , ధన దో కొన వా , నల నపహరిం వా , ఇత ల
భారా చరపటేివా వీ ఆ ని ఆతతాయి అంటా ) అయిన ఈ అశవతాామ చంపదగినవాడే కాని
రక్షింపదగిన వా కానకా . ఇది మామటికీస్తాం. అయితే”సഏహమణో న హంతవాః” అన వేదవాకాం వినవ
న
త ిది. ఈధరమ క్ష్మం స೩కారం ఇతణిా రక్షించటమే నాాయంగా తో న
త ిది. యథారాం నీవే ఆలోచిం ”
అనాి .
 ప్రథమ స్కంధము 127

1-172-వ.
అని స్రసాలాపం లాడ, పవన నంద నొడంబఱ్చి య ా ం చి
” పదిక్త, నా , భీమస్త న స్మమతం గ ి నీ చేసిన స೩తజా
సిదిధం న ,ల నా పం స్త "మని నారాయ ం డానతచిిన న ా ం
నారాయణా మతం న.
టీక:- అని = అని; స్రస్ = స్రస్ న; ఆలాపం = మాట ; ఆడ = చపిప; పవననంద న్ =
భీ ని {పవననంద - వా దే ని , భీ }; ఒడంబఱ్చి = ఒపిపంచి; అ ా న్ = అ డ
ా ని;
చి = సి; పది = పది; క్తన్ = క్తని; నా = నా ; భీమస్త = భీ ; న్ = క్త; స్మమతం గ
= అంగీకారం అయేాట గా
ల ; ి = ఇంత ం ; నీ = నీ ; చేసిన = చేసినటిి; స೩తజా = స೩తజా డా;
సిదిధం న్ = నెరవేరే; అ ల = విధంగా; నా = నా; పం = ఆజా స೩కార ; స్త = చయిా; అని = అని;
నారాయ ం = కృ ా ; ఆనత = ఆదేశ ; ఇచిిన = ఇవవగా; అ ా ం =అ ా ; నారాయణ =
కృ ని
ా ; అ మతం న = స్మమతతో.
భావ :- ఈ విధంగా చ రో ల
త తో, భీ డని చలలపరచి, శ్రీకృ ా అ ా ణిా సి ”అ నా
ా !
పదిక్త, నా , భీ డక్త స్మమతమయేాలాగా, నీ స೩తజా నెరవేరేలాగా ఈ విధంగా చయిా.” అని కరతవాం
చించా ; అ ా కృ ని
ా ఆజా స೩కారంగా. .

అశవతాామ గరవ పరిహారం

1-173-శా.
విశవ త ాఁ , శసೕ ఁ , మహావీ ం ఘోరాసిచే
నశవతాామ శిరోజ లదఱిఁగి, డాంతరమహారతి న్
శశవతీకరిత వె ంగఁ ికొని, పాశసഗతబంధం లన్
విశావస్ం న డి చ శిబరోరీవభాగ ం బాసిపోన్.
టీక:- విశవ = లోక చే; త ాఁ = త
త ంప దగినవా ; శసೕ ఁ = అ ా
{శసೕ - ఇం ని ,అ ా }; మహా = గొపప; వీ ం = వీ ; ఘోర = భయంకర న;
అసి = ప కల కతత; చేన్ = తో; అశవతాామ = అశవతాామ; శిరోజ ల్ = కేశ ; తఱిఁగి = తెగో్సి; డ=
;ి అంతర = లోని; మహా = గొపప; రతి న్ = రతి ; శశవత్ = శాశవత న; కీరిత = కీరిత; వె ంగన్ =
స೩కాశింపగా; ికొని = తీసికొని; పాశ = తాళ్ల; సഗత = స్ హ యొకక; బంధం లన్ = కటల ;
 ప్రథమ స్కంధము 128

విశావస్ం నన్ = నమమక గ; ఊడి = విపిప; చన్ = నెటెి ; శిబర = డార యొకక; ఉరివ = మి;
భాగ న్ = భాగ (స೩దేశ ); పాసి = తలగి; పోన్ = పో న గా
ల .
భావ :- విశవమంతా కొనియాడ దగినవా , వీరాధివీ , యింస೦ అయిన
అ ా శ్రీకృ ని
ా అభస഍యా సారం ప న కతతతో అశవతాామ శిరోజ్ఞ ఖ్ండంచి లోపల మ్మ న
త ి
మహామణిని వశం చే నాి . విశాల న కీరితని పంద్య . త వాత కటిిన సഈళ్లనీి విపపదీసి శిబరం
బయటిక్త గెంటేశా .

1-174-క.
నిబబర బాలహంత
గొ బనఁ దేజం మణి ఁ గోలపడ న ఁ
స೩బబన వగచే వి ఁ
సిబబతతో నొడలి గ బసెడ వడఁ జనియెన్.
టీక:- నిబబర = నిస్సంక్లచ ; బాల = పిలలల; హంత న్ = హంత ; గొ బనన్ = వెంటన;
తేజం = స೩కాశ ; మణి న్ = మణి ; క్లలపడ = పోగొ కొ
ి ని; న ఁ = వంగిపోయినవా ; ఐ
= అయి; స೩బబన = అతశయించిన; వగ = ఃఖ్ ; చేన్ = తో; వి ఁ = సഏహమ ; సిబబత = సి ;్ తోన్ =
తో; ఒడలి = ఒ ళ; గ బ = పగ ; సెడ = చడపోయి; వడన్ = వేగ గా; చనియెన్ = వెళిలపోయె .
భావ :- బాల ల నిరుయంగా హతాచేసిన అశవతాామ భరింపరాని అవమానంతో మరాాద ,
మణిని క్లలోపయి, సి తో
్ తలవం కొని, అతశయించిన ఆవేదనతో వెలవెలపోయి వేగంగా వెళిలపోయా .

1-175-ఆ.
ధన ఁ గొ ట యొండె, దలఁ గొ ట యొండె,
నాలయం వెడల నడ ట్టండె,
గాని చంపఁ దగిన కరమం స్తసినఁ
జంపఁ దగ విస೩జ్ఞతఁ బతక్త.
టీక:- ధన న్ = ధన ; కొ ట = తీసికొ ట; ఒండెన్ = ఒకట్ల; తల = ,ి ం ; గొ ట
= తీసివే ట, చే ట; ఒండెన్ = ఒకట్ల; ఆలయం = ఇ ;ల వెడలనడ ట = వెళ్ళగొ ట
ి ; ఒండెన్ =
ఒకట్ల; కాని = అంతే కాని; చంపఁన్ = చం ట ; తగిన = తగ్; కరమం = కరమ ; చేసినన్ = చేసినపపటిక్తని;
చంపన్ = చం ట; తగ = తగినపని కా ; విస೩ = సഏహమణ; జ్ఞతన్ = జ్ఞతవానిని; పతక్త = రా న .
భావ :- ధనం తీసిక్లవాలి, లేద్య తల గొరిగించాలి, అదీ కాదంటే ఇంట్లల ంచి వెళ్లగొటాిలి.
అంతే గాని చంపదగిన షకరమం చేసినా సഏహమణ కి టిిన వానిని రా న వా చంపరా
 ప్రథమ స్కంధము 129

1-176-వ.
ఇ టలశవతాామం సഏణావశి ం
ి జేసి వెడలనడచి, పాండ పాంచాల్మ స్హ
రల శ్లక్తంచి, మృ న బం ల కెలల దహనాది కృతాం స్తసి
దక స೩ద్యనం స్త కొఱ్ సీరల ందట ని కొని గోవిం ం ం
ద్య గంగ ం జని, తలోదకం స్తసి, సೕమమఱ్ విలపించి, హరి పాదపదమ
జ్ఞత పవిస೤ం లయిన భాగీరథీ జలం ల సాి లయి ని యెడం, తర
శ్లకా లయిన గాంధ్యరీ ధృతరా రల ఁ ంతీ ప ల ఁ చి
మాధ ం నీం ం ద్య బం మరణశ్లకా లయిన వారల
వగ మానిచి మనిించ; నివివధం న.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధంగా; అశవతాామన్ = అశవతాామ ; స഍ణ = స഍ణాలతో; అవశి న్
ి = మిగిలిన
వానిగ; చేసి = చేసి; వెడల = బయటిక్త; నడచి = పంపి; పాండ = పాండ {పాం రా స్ంతాన -
పాండ }; పాంచాల్మ = పది {పాంచాలి - పాంచాల దేశ రా మారి , ఐ ర భారా , పది};
స్హ = డనవా ; ఐ = అయి; రల = కొ ల; న్ = కొర ; శ్లక్తంచి = ఃఖించి; మృ న=
మరణించిన; బం = టాి ; న్ = ; ఎలలన్ = అందర ; దహన = శవ దహన ; ఆది = మొదల ;
కృతాం = కారా ; చేసి = రితచేసి; ఉదకస೩ద్యనం న్ = తరపణ , (బం మరణాంతర కరమ);
చే = చే ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ం; సీరల = సీరల ; ందట = ందర; ఇ కొని = ఉం కొని; గోవిం ం
న్ = కృ ా {గోవిం -గో ల ఒడ (సావమి), కృ ా }; తా = తా ; గంగ =
గంగానది; న్ = క్త; చని = వెళిళ; తలోదకం = తలోదక {తలోదక ఇ ిట - బం
మరణాంతర కరమ}; చేసి = వదలి; సೕమమఱ్న్ = మరల; విలపించి = ఏడి; హరి = వి ా రిత; పాద = పాద లన;
పదమ = పదమ ల; జ్ఞత = టిి; పవిస೤ం = పవిస೤ ; అయిన = అయినటిి; భాగీరథీ = గంగానది
{భాగీరథి - భగీర ని స೩యతి వలన లోకానిక్త వచిిన నది, గంగానది}; జలం లన్ = నీటిలో;
సాి = సాిన చేసినవా ; అయి = అయి; ఉని = ఉని వంటి; ఎడన్ = స్మయ న; తర =
కొ ల క్లస్ం; శ్లక = ఃఖ్ తో; ఆ = బాధప వా ; అయిన = అయినటిి; గాంధ్యరీ = గాంధ్యరి;
ధృతరా ల
ర = ధృతరా ల
ర ; ంతీ = ంత; ప ల = ప ల ; చి = సి; మాధ ం =
కృ ా ; ని = లలో; ఇం న్ = ు ; తా =త ; బం = టి ల; మరణ =
మరణానిక్త; శ్లకా = ఃఖి ; అయిన = అయినటిి; వారల = వారియొకక; వగ న్ = ఃఖ్యనిి;
మానిచి = పోగొటిి; మనిించన్ = ఆదరించ ; ఈ = ఈ; విధం నన్ = విధంగా.
భావ :- ఇలా అశవతాామ స഍ణాలతో గెంటేసి పదితోపా పాండ తమ కొ ల
క్లస్ం శ్లక్తంచా . అనంతరం చనిపోయిన బం లందరికీ దహన స్ంసాకరా ఆచరించా . ల
త తో ,
శ్రీకృ ని
ా తో డ గంగానదిక్త వెళిల, పంగిపరేల ఃఖ్ం దిగసവంగి పవిస೤ గంగానదిలో తలోదకా
 ప్రథమ స్కంధము 130

ఇచాి , త వాత అంద శ్రీమహావి ా పాద్యల ండ టిిన పవిస೤ గంగానదీ జలాలలో సాినా
చేశా . త వాత శ్రీకృ ా నివరే ాలతో డ స೤శ్లకంతో వాా ల మన క ఉని గాంధ్యరీ
ధృతరా ల
ర , ంతీ ప ల స్మీపించి ఎన్ని విధ్యల ఊరడంచి రాం చపాప .

*1-177-శా.
పాంచాల్మ కబరీవికరుణమహాపాపక్షతా కలం,
జంచద్ వల, ధ్యరతరా ల
ర ననిం జంపించి, గోవిం ఁ డ
పిపంచన్ రాజా ధరమ రన ఁ, గలిపంచన్ మహాఖ్యాతఁ, జే
యించన్ ఁ రంగమేధ దేవేంస೦స೩భావం నన్.
టీక:- పాంచాల్మ = పదియొకక; కబరీ = ి ; వికరుణ = ప కొ
ి ని తోస్తసిన; మహా =
ఘోర న; పాప = పాపం వలన; క్షత = క్షీణించిన; ఆ కలన్ = ఆ స గలవారిని; చంచత్ = చలరేగిన;
గ వలన్ = గరవంతో ఉనివారిని; ధ్యరతరా ల
ర న్ = ధృతరాషర లని; అనిన్ = దధ న; చంపించి =
చంపించి; గోవిం ఁ = కృ ా ; ఇపిపంచన్ = ఇపిపంచ ; రాజా న్ = రాజా ; ధరమ =
ధరమరా {ధరమ - యమధరమరా కొ , ధరమరా }; న్ = క్త; కలిపంచన్ = కలిగించ ; మహా =
గొపప; ఖ్యాతన్ = కీరితని; చేయించన్ = చేయించ ; ఁ = ; రంగమేధ =
అశవమేధయజా ; దేవేంస೦ = దేవేం ని; స೩భావం నన్ = భవంతో.
భావ :- నిం స్భలో పదిని ప
ి ి లాగిన మహాపాపం ఫలితంగా రమద్యం న
ధృతరాషరనంద న కర ల ఆ ు క్షీణించాయి; వారందరినీ శ్రీకృ ా క క్షేస೤ దధంలో
చంపించి, ధరమరా రాజాం ఇపిపంచా ; విజయభేరి గించి మహేంస೦ భవంతో అశవమేధ
యాగా చేయించా ; ధరమరా గొపప పే స೩ఖ్యా తెపిపంచా .

1-178-వ.
అంత వా దే ం వాాస్స೩ ఖ్ ర జి ం డయి, దధవ
సాతా గొ వ ద్యవరకాగమన స೩యతిం నం బాండ ల వీడొకని
రథారోహణం స్త స్మయం నం, దతతఱ్ప తతర స్ ద్ంచి
కలాాణ ణోతత ం న హరి క్తటలనియె.
టీక:- అంత = అంతట; వా దే ం = కృ ా {వా దే - వ దే ని మా ,
కృ ా }; వాాస్ = వాా ; స೩ ఖ్ = మొదల స೩ ఖ్ న; ర = సഏహమ లచే; జి ం =
జింపబడనవా ; అయి = అయి; దధవ = దధ ; సాతా = సాతాక్త ; కొ వ =
జించగా; ద్యవరక = ద్యవరక ; ఆగమన = చే ; స೩యతిం నన్ = స೩యతి తో; పాండ ల = పాండ ల;
వీడొకని = సెల తీ కొని; రథ = రథానిి; ఆరోహణం = ఎ కట; చే = చేస్త; స్మయం నన్ =
 ప్రథమ స్కంధము 131

స్మయంలో; తతతఱ్ = ఖ్ంగా ; ప న్ = ప ; ఉతతర = ఉతతర; చ ద్ంచి = వచిి; కలాాణ = భ; ణ

= ణ లతో డన; ఉతత ం = ఉతత ; ఐన = అయినటిి; హరి = కృ ని
ా ; క్తన్ = క్త; ఇ ల = ఈ
విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అనంతరం వాాసాది మహ ుల జలం కొని శ్రీకృ ా ఉదధవ , సాతా ల
వెంటబ్ల కొ
ి ని ద్యవరక బయ దేరా . పాండ లందరికీ వీడోక చపిప రథం ఎ క ండగా, ఉతతర
తతతరప ప గె త వచిి మంగళ్కర ణాల న షోతత నితో ఇలా మొరపె కొ
ి ంది.

1-179-మ.
"ఇద్ కాలానల లా న విశిఖ్ం బేతెంచ దేవేశ! నఁ
దరాంతర్త గరు ద్యహ న స೗స೩భన్ వ ి
నిది, రోలకా మా పన్ శరణ మనాం బేమి న్ లే , నీ
పదపదమం లె కాని యొండె ఁగ, నీ బాణాగిి వారింపవే.
టీక:- ఇద్ = ఇదిగో; కాల = మృ ా వంటి; అనల = అగిి; లా = తోస్మాన ; ఐన =
అయినటిి; విశిఖ్ం = బాణ ; ఏతెంచన్ = వస్తంది; దేవేశ = కృష్ణా {దేవే - దేవతలలో ు ,
కృ ా }; నఁ = ఇవాళ్; ఉదర = గరు ; అంతర్త = లోపలి; గరుద్యహ న = పిండ దహం ట;
= క్లస్ ; ఉస೗ = భయంకర న; స೩భన్ = స೩భావంతో; వ ి న్ = వ ;త ఉనిది = ఉంది; రోలకా =
డశకాంకానిది; మా పన్ = నివారించే; శరణ = ది క; అనా న్ = ఇంక్లటి; ఏమి న్ = ఏదీ; లే
= లే ; నీ = నీయొకక; పద = పాద లన; పదమం లే = పదమ లే; కాని = తపప; ఒం = ఇంక్లటి; ఎ ఁగన్
= ఎ గ ; ఈ = ఈ; బాణాగిిన్ = బాణాలన అగిిని; వారింపవే = ఆ .
భావ :- “దేవదేవా! శ్రీకృష్ణా! స೩ళ్యాగిి జ్ఞవలలతో భయంగొలేప బాణ మొకటి ఎకకటి ంచో
కళ్ల మి మి ల గొ ప వచిి, నా క లో ఉని పిండానిి కాలేియాలని స్తంది. ఈ భయంకర
బాణానిి అ ాకొని న ి రక్షించేవా వేరే ఎవ లే . నీ చరణకమలాలన నమిమ శర జొచాి . క ణించి
ఈ బాణాగిిని ఆ .

1-180-క.
రురబాణానల న
గరు లో ని శి ఘనస్ంతాపా
విరాువం ఁ బొంద్డ
నిరురకృపఁ గా మయా, నిఖిల తా
త ా!
 ప్రథమ స్కంధము 132

టీక:- రుర = భరింప శకాంకాని; బాణానల నన్ = బాణాలన అగిివలన; గరు = (నా) గరుం;
లోన్ = లోపల; ఉని = ఉనిటిి; శి = శి ; ఘన = అతాధిక న; స్ంతాప = బాధ; ఆవిరాువం న్ =
ట
ి ; పంద్డన్ = పం తోంది; నిరుర = నిం ; కృపన్ = దయతో; కా = కాపా ; అయా =
తం ; నిఖిల తా
త ా = శ్రీకృష్ణా {నిఖిల త ా - స్ వలచే త
త ంపబ వా , కృ ా };
భావ :- భరింపరాని ఈ శరాగిిక్త నా క లో ఉని పసిగం క గంది పో నాి .
దయతో రక్షించవయాా, స్కల శరీ లచేత త
త ంపబ వాడా! శ్రీకృష్ణా!

1-181-క.
చలెలలిక్లడల, నీ మే
న ఁల శ లచేత హ ఁడయెా స్ం
లాలరవిందలోచన!
భలాలగిి నడంచి శి స೫తక్తంపఁగదే.
టీక:- చలెలలి = (నీ) చలెలలిక్త; క్లడల = క్లడలిి; నీ = నీయొకక; మేన ఁల = మేన ల (మేన ల -
స్దరి కొ ); శ ల= ల; చేతన్ = వలన; హ ఁ = చంపబడనవా ; అయెా = అయెా ;
స్ం లల = చకకగా వికసించిన; అరవింద = పదమ లవంటి; లోచన = క ి గలవాడా; భలల = బాణ ల
యొకక; అగిిన్ = అగిిని; అడంచి = అణచి; శి న్ = శి ; స೫తక్తంపఁగదే = స೫తక్తం .
భావ :- న నీ చలెల భసഊదేవిక్త క్లడలియాా; నీ మేన ల అభమ ాడని శ
స్ంహరించారయాా. చకకగా వికసించిన పద్యమల వంటి నీ క ిలెతత డవయాా! కృషాయా! ఈ అ మ
వ మచేసి నా క పంట స഍ణా కాపాడవయాా.

*1-182-ఆ.
గరు మం ఁ గమలగరాుండశత
ని కొన వహం నీశవరేశ!
నీ నొకక మానినీగరురక్షణ
మ్మంత బ నిరవహం గాక."
టీక:- గరుమం న్ = గరుంలోపల; కమలగరుఅండ = స೫హామండ ; శత = వందలకొలది;
ని కొనన్ = ఇ ికొని; వహం = ధరిం ; ఈశవర = దేవతలలో; ఈశ = డా
ు ; నీ = నీ ; ఒకక
= ఒకక; మానినీ = సీర యొకక; గరు = గరాునిి; రక్షణ = రక్షించటం; ఎంత = ఏపాటి; బ = భార ;
నిరవహం గాక = తపపక చేయిా (నాగరురక్షణ).
 ప్రథమ స్కంధము 133

భావ :- గరుంలో వందలకొదీద స೫హామండాల భస೦ంగా భరించే దేవాధిదేవ! శ్రీకృష్ణా! నీ ఒక

ఆడద్యని గరాునిి రక్షించటం ఏమంత స೫హామండం. ఆపదలో ఉని న ి ఆ క్లవయాా! నా గరాునిి
రక్షించవయాా!”

1-183-వ.
అనిన నాస഼తవతస ం డ నపపరమేశవ ం భస೦ క్లడలి దీనాలాపం
లాలించి, యిది ణనంద ం లోక మంత నపాండవం బయెా మని
యేసిన దివాాస్రం బని యెఱింగె; నంతఁ బాండ ల కభ ఖ్ం బయి ణ
నంద దివాాస్ర నిర్త నిశిత మార్ణం డగ్ఱిన బ్లగ్డలక వా
స೫తాస్రం లందికొని పెనం స్మయం న.
టీక:- అనినన్ = అని క్లరగా; ఆస഼త = ఆస೴యించిన వారిని; వతస ం = రక్షిం వా ; అ =
అయిన; ఆ = ఆ; పరమేశవ ం = కృ ా {పరమేశవ - పరమ న ఈశవ , కృ ా }; భస೦ =
భస೦ యొకక; క్లడలి = క్లడలి; దీన = దీన న; ఆలాపం =ప ; ఆలించి = విని; ఇది = ఇది;
ణనంద ం = అశవతాామ { ణనంద - నికొ , అశవతాామ}; లోక = స೩పంచం;
అంత న్ = స్మస్త ుూ; అపాండవం = పాండ లే ండా; అయెా = అ గాక; అని = అని;
ఏసిన = వేసినటిి; దివా = దివా న; అస్రం = అస్ర ; అని = అని; ఎఱింగెన్ = తె కొనాి ; అంతన్ =
అంతలో; పాండ = పాండ ; న్ = ; అభ ఖ్ం =ఎ ; అయి = అయి; ణనంద =
అశవతాామ; దివా = దివా న; అస్ర = అస్ర ండ; నిర్త = వె వడన; నిశిత = వా న; మార్ణం =
బాణ ; డగ్ఱినన్ = దగ్ర రాగా; బ్లగ్డలక = చదర ండా; వా = వా డా; స೩తాస్రం =
ఎ అసార ; అందికొని = తీ కొని; పెనం = దధ చే ; స్మయం న = స్మయంలో.
భావ :- ఆపనిశర ా న గోపా అ ం చలెలలి క్లడ ఉతతర దీనాలాపా
ఆలక్తంచా . ఇది, లోకంలో పాండవ వంశం లే ండా పోవాలని, అశవతాామ స೩యోగించిన స೫హామస్రం అని
తె కొనాి . అంతలో, ఆ దివాాస్రం ండ వె వ ని ప న బాణా పాండ ల
ి టాియి. వా బ్లదరిపో ండా ఎ నిలిచి శరపరంపరలతో స్మరం సాగించసాగా .

1-184-మ.
తన స్తవారతచింత గాని పరచింతాలేశ న్ లేని స్
జా లం బాం త లన్ మ వాతసలాం తో ణనం
ద స೫హామస్ర న ాపెటిఁ బనిచన్ తాారి స్రావరి సా
ధన నిరవసೕ , రక్షితాఖిల ధ్యంధశిసೕ ం, జసೕ న్.
 ప్రథమ స్కంధము 134

టీక:- తన = తనయొకక; స్తవ = భక్తతతో; ఆరత = తపిం ; చింత = ఆలోచన; కాని = తపప; పర =
ఇతర; చింతా = ఆలోచన; లేశ న్ = కొంచ డా; లేని = లేని; స్జా లన్ = మంచివారిని;
పాం త లన్ = పాండ ల ; మ = కాపాడాలన; వాతసలాం = ఆపేక్ష; తోన్ = తో; ణనంద
= అశవతాామ యొకక { ని కొ - అశవతాామ}; స೫హామస్ర న్ = స೫హామసారనిి; అ ాపెటిన్ = అ ాక్లమని;
పనిచన్ = నియోగించా , స೩యోగించా ; తాారి = కృ ా { తాారి - ాల శ , కృ ా }; స్రవ =
స్మస్త న; అరి = శ ల ; సాధన = సాధిం టలో, నశింపచే టలో; నిరవసೕ =త లేనిది; రక్షిత
= రక్షింపబడన; అఖిల = స్మస్త; ధ్యంధస్ = దేవతల గల { ధ్యంధ – ధ్య (అమృత )
అంధ (అని గా కలవా ), దేవత }; చసೕ న్ = చసೕ .
భావ :- తన స్తవించాలన భావం తపప ఇతర భావం ఏమాస೤ం ఎ గని స్చిరి ,
స్జా అయిన పాండ ఆపదలో ఉనాి , వారిని ఆదరంతో ఆ క్లవాలని రాక్షసాంత అయిన
శ్రీకృ ా భావించా : అశవతాామ స೫హామసారనిి సബపిపకొటిటం క్లస్ం, శ లఆ ధ్యల చ క చదరనిది,
దేవత అందరినీ క రపపలా కాపాడేది అయిన దరాన చస೹నిి స೩యోగించా .

*1-185-మ.
స్కలస഍ణిహృదంతరాళ్ ల భాస్వజోాసೆత ం
క్ష్మక ం డ ా ఁ డయెాడన్ విరటజ్ఞ గరుం ఁ ద్యఁ జసೕహ
స్త ఁ , షావమాయఁ గపిప, స్ంతానారిా యడా
స೩కట ురిత నడంచ ణతనయస೫హామస్ర న్ ల్మలతోన్.
టీక:- స్కల = స్మస్త న; స഍ణి = స഍ ల యొకక; హృద = హృదయ ల; అంతరాళ్ లన్ =
లోలోపల; భాస్వత్ = స೩కాశించే; జోాత = దీప ; ఐ = అయి; ఉం = ఉండే; క్ష్మ = క్ష్మ న; క ం =
న పని వా ; అ ా ఁ = హరి {అ ా – ాత (దిగజ్ఞ ట) లేని వా , వి ా }; ఆ = ఆ; ఎడన్
= స్మయ లో; విరటజ్ఞ = ఉతతర యొకక {విరటజ - విర ని స్ంతాన , ఉతతర}; గరుం న్ = గరు ;
తాన్ = తా ; చసೕ = చసೕ ; హస్త ఁ = చేతలో ధరించిన వా ; ఐ = అయి; షావ = వి ా {వి ా –
విశవమంతా వాాపించి ఉం వా , హరి} యొకక; మాయన్ = మాయ ; కపిప = కపిప; = వంశ;
స్ంతాన = స్ంతానం నిలబ ట ; అరిా = క్లరినవా ; ఐ = అయి; అడా = అడా గా నిలబడన వా ; ఐ =
అయి; స೩కట = అభవాకత న; ురితన్ = ురితతో; అడంచన్ = అణిచా ; ణతన = అశవతాామ
{ ణతన - ని మా , అశవతాామ}; యొకక; స೫హామస్ర న్ = స೫హామస్ర ; ల్మల = అవల్మల,
ల్మలావిలాస్ ; తోన్ = గా.
భావ :- క్షామత క్ష్మ న పంతో స్మస్త స഍ ల హృదయాంతరాళాలోల జోాత మరిత
స೩కాశించే వా దే పాండ ల వంశాం రానిి రక్షించటం క్లస్ం చస೹నిి ధరించి, ఉతతరాగరాునిి
యోగమాయతో కపిపవేసి, అమోఘ న షావ తేజ సతో అశవతాామ స೫హామసారనిి అవల్మలగా అణచివేశా .
 ప్రథమ స్కంధము 135

1-186-వ.
ఇ ల ణతన ం డేసిన స೩తసഝయారహతం బయిన స೫హమశిరం బనియెడ
దివాాస్రం షావతేజం న నిరరాకం బయెా; నిజ మాయా విలస్న న స్కల
లోక స్ర్సిత
ా స్ంహారం లాచరిం నటిి హరిక్త ధరణీ ర బాణ నివారణం
విచిస೤ం గా ; తతసమయం న స్ంతసించి, పాండవ పాంచాల్మ స్హత
గొంత గమన్న మ ం న హరిం జేర వచిి యిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధంగా; ణతన ం = అశవతాామ { ణతన - ని కొ ,
అశవతాామ}; ఏసిన = వేసిన; స೩తసഝయా = ఎ చేయట ; రహతం = వీ లేనటిిది; అయిన =
అయిన వంటి; స೫హమశిరం = స೫హమశిర ; అనియెడ = అన; దివా = దివా న; అస్రం = అస్రం; షావ =
వి ా యొకక; తేజం న = స೩భావ వలన; నిరరాకం = నిషపసೇయోజనం; అయెాన్ = అయిపోయింది; నిజ
= తన; మాయా = మాయ యొకక; విలస్న న = విలాస్ వలన; స్కల = స్మస్త; లోక = లోక ల యొకక;
స్ర్ = స్ృషిి; సిాత = పాలన; స్ంహారం = స్ంహార ; ఆచరిం న్ = ఆచరి త ఉం వా ; అటిి =
అయినటిి; హరి = కృ ని
ా ; క్తన్ = క్త; ధరణీ ర = సഏహమ ని {ధరణీ ర - మిక్త దేవత, సഏహమ ని}; బాణ
= బాణ ; నివారణం = ఆ ట; విచిస೤ం న్ = విచిస೤మేమి; కా = కా ; తత్ = ఆ; స్మయం న =
స్మయంలో; స్ంతసించి = స్ంతోషించి; పాండవ = పాండ లతో {పంచపాండ - పాం రా
స్ంతాన , 1ధరమరా , 2భీ , 3అ ా , 4న , 5స్హదే }; పాంచాల్మ = పదితో
{పాంచాలి - పాంచాల రా మారత. పది}; స్హత = డనది; ఐ = అయి; గొంత = ంత; గమన = వె ళట ;
ఉ మ ం = సిదధపడనవా ; ఐన = అయినటిి; హరిన్ = కృ ని
ా {హరి - స్రవ ఃఖ్ ల హరిం వా ,
వి ా }; చేరన్ = చే వ ; వచిి = వచిి; ఇ ల = ఈ విధంగా; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అశవతాామ స೩యోగించిన స೫హామశిరాస్రం త లేనిది అయినపపటికీ, షావ తేజ స
ం వారాం అయిపోయింది. ఒక సഏహమణ వ డ బాణానిి నివారించటం అనిది, తన మాయా
స೩భావంతో నిఖిల జగ త నిరిమంచి, భరించి, హరించే పరమా మడక్త విచిస೤ న విషయమేమీ కా . అ
ఎంతో స్ంతోషంతో ంతీదేవి క్లడ పది, కొ పాండ లతో వచిి ద్యవరక స೩యాణం అ ని
శ్రీకృ ణి
ా ా ఈ విధంగా త
త ంచింది-
 ప్రథమ స్కంధము 136

ంత త
త ం ట
1-187-క.
" ం, డా ాఁ , స೩కృతక్తఁ
బ ఁ, డవా ఁ, డఖిల త బహరంతరాు
ఁ , లోకనియంత ఁ,
బరమేశవ ఁ న నీ ఁ స೫ణ ల హరీ!
టీక:- ం = పరమ { షః - శరీర అ ర (లోక )
స్ృషిించి వానిలో ం వా , వి స్
ా హస೶నామా లో 14వ నామం 406వ నామం, నవద్యవర ల ర
నం ఉం వా , ర నం శయనిం వా , స్రవ కంటె రవ నివా }; ఆ ాఁ =
శ్రీమం {ఆ ా - లసಫదేవి యన స్ంపద గలవా , స్ంప ి }; స೩కృత = స೩కృత; క్తన్ = కంటె ;
ప ఁ = ని వా ; అవా ఁ = నాశన లేనివా {అవాయః - వి స్
ా హస೶నామా లో 13వ
నామం, 900వ నామం, అజ , అమ , వినాశ కాని, వికార కాని లేని వా ,}; అఖిల = స్మస్త;
త = స഍ ల యం ; బహర్గ = బయట; అంతర్గ = లోపల; భా ఁ = స೩కాశిం వా ; లోక =
లోక ల ; నియంత న్ = పాలిం వా ; పరమేశవ ఁ = పరమ న ఈశవ {పరమేశవరః
- వి స్
ా హస೶నామాలలో 377వ నామం, ఉతృషి న వా , అతాధిక న శాస్న కలవా }; ఐన =
అయినటిి; నీ న్ = నీ ; స೩ణ = నమసాకర ;అ = చే నాి ; హరీ = కృష్ణా {హరిః -
వి స్
ా హస೶నామా లో 650వ నామం, అజ్ఞాన జనిత న స్ంసార ఃఖ్ హరిం వా , స్ ల గా
స్ంసార హరిం వా }.
భావ :- “కృష్ణా! వ పరమ డ , దేవాధిదే డ , స೩కృతక్త అవవలివాడ ,
అనం డ , స్కల స഍ లలో వె పల లోపల స೩కాశి త ఉండేవాడ . విశాల విశావనిి నడపేవాడ ,
పరమేశవ డ అయినటిి నీ నమసాకర .

1-188-వ.
మఱి , జవనిక మ న నాటాం స్ న ని చందం న, మాయా
యవనికాంతరాళ్ం న ని వంబడ నీ మహమచేఁ బరమహంస్ , నివృతతరాగ
దేవ , నిరమలా మ నయిన ల నదృశామా ండవయి పరిచిఛ ిం
డ గాని, నీ ఢదృ క ఁ, ంబవం న మా నె ల దరానీ
ండ వయెా ; శ్రీకృషా! వా దేవ! దేవకీనందన! నందగోప మార! గోవింద!
 ప్రథమ స్కంధము 137

పంకజనాభ! పదమమాలికాలంకృత! పదమలోచన! పదమస్ంకాశచరణ! హృషీకేశ! భక్తత

యోగం నం జేసి నమస్కరించద, నవధరిం .
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; జవనిక = తెర; మ న = చా న; నాటాం = నాటా ; స్
= చే ; న ని = న ని; చందం నన్ = వలె; మాయా = మాయ అన; యవనిక = తెర; అంతరాళ్ం న =
చా న; ని వంబడ = నిలబడ ఉండ; నీ = నీ యొకక; మహమ = మహమ; చేన్ = చేత; పరమహంస్ =
మోక్షసిాతని పందినవా ; నివృతత = నివారింపబడన; రాగదేవ న్ = అ రాగ , దేవష కలవా ;
నిరమల = నిరమల న; ఆ మ న్ = ఆతమగలవా ; అయిన = అయినటిి; = ల; న్ = ;
అదృశా = క పించక; మా ం = ఉండేవాడ ; అయి = అయి; పరిచిఛ ిండ గాని = సీమ లేద్య
మిత లేనివా , అవిభా ా న పరస೫హమ స్వ ప నవాడ ; నీ = నీ ; ఢ = మోస్ చందిన;
దృ క న్ = దృషిి కలవా ; ంబవం న్ = ంబ గలవా ;అ = అయినటిి; మా =
మా ; ఎ ల = ఏవిధంగ; దరానీ ండ = కనబ వాడ ; అయెా = అ తా ; శ్రీకృషా = కృష్ణా; వా దేవ
= కృష్ణా {వా దే - ఆతమ యం వసించే దే , వి ా }; దేవకీనందన = కృష్ణా {దేవకీనందన -
దేవకీదేవి , కృ ా }; నంద గోప మార = కృష్ణా {నందగోప మార - నం డ గోపా ని
మా , కృ ా }; గోవింద = కృష్ణా {గోవింద - గో ల పాలిం వా , కృ ా }; పంకజనాభ = కృష్ణా
{పంకజనా - పదమ నాభని గల వా , వి ా }; పదమమాలికాలంకృత = కృష్ణా {పదమమాలికాలం
కృ - పదమ మాలికలతో అలంకరింపబడన వా , కృ ా }; పదమలోచన = కృష్ణా {పదమలోచ – పదమ
లవంటి క ి గలవా , కృ ా }; పదమస్ంకాశ చరణ = కృష్ణా {పదమస్ంకాశ చర - పదమ ల వలె
స೩కాశిం పాద గలవా , కృ ా }; హృషీ కేశ = కృష్ణా {హృషీకేశ - ఇంసമయ ల స೩ ,
వి ా }; భక్తత యోగం నన్ = భక్తత యోగ వలన; చేసి = చేసి; నమస్కరించదన్ = నమస్కరి నా
త ి ;
అవధరిం = సీవకరిం .
భావ :-మాయ అన యవనిక మా న వరితంచే నీ మహమ, తెరచా న వరితంచే న నిలా అగోచర నది;
పరమహంస్ , రాగదేవషరహ , నిరమలహృద అయిన నీశవ ల తం దరిాంపశకాంకానికాని
వాడ , సీమ లేద్య మిత లేనివా , అవిభా ా న పరస೫హమ స్వ ప నవాడ అయిన ని ి
జ్ఞానహ్మ ల స్ంసార నిమ ిల అయిన మా వంటి వారం ఎలా డగలం; శ్రీకృష్ణా! వా దేవా!
దేవకీనందనా! నందగోప మారా! గోవింద్య! పదమనాభా! పదమమాలా వి షణా! పదమనయనా! పదమస్ంకాశ
చరణా! హృషీకేశా! భక్తత రవక న నా స೩ణామా పరిస೗హం . నా వినిపం మనిిం .
1-189-సీ.
తన లతోడ న దహామానంబ -
జ గృహంబం ఁ జ్ఞవ ండఁ,
రా వెటిిం ఘోరవిషం ల-
మా త రం మడయ ండ,
 ప్రథమ స్కంధము 138

ధ్యరతరా ఁర స్ దధతఁ జీర లొ వంగ-

పదిమానం దలఁగ ండ,
గాంగేయ ంభజ కరాాది ఘ లచే-
నా బడా లనిలోన నలఁగ ండ,
1-189.1-తే.
విర తరక క లో వెల
ణనంద శరవహిఁ ంగ ండ,
మఱి రక్షించితవి పె కమార్ ల ,
ని ి నమని వరిాం నీరజ్ఞక్ష!
టీక:- తన = ; తోడన్ = తో; న = న ; దహామానం = మండపో నిది; అ
= అయినటిి; జ = లకక; గృహం = గృహ ; అం = లో; చావ ండన్ = చనిపో ండా; రా =
వంశ రా , రోాధ ; వెటిిం = పెటిించిన; ఘోర = ఘోర న; విషం లన్ = విష లవలన;
మా త రం = భీ {మా త ర - వా దే ని , భీ }; మడయ ండన్ =
చనిపో ండా; ధ్యరతరా ఁర = శాాస్ {ధ్యరతరా ర - ధృతరా ని
ర కొ , శాాస్ };
స్ దధతన్ = మిక్తకలి ఆట్లప తో {స్ దధతని - దగ్ర శిక్షింపబడని వానివలె, మిక్తకలి
ఆట్లప తో}; చీర = చీర , బటి ; ఒ వంగన్ = ఒలిచే న
త ి ; పది = పది యొకక; మానం
= మాన ; తలఁగ ండన్ = తలగిపో ండా; గాంగేయ = భీ మ {గాంగే - గంగ యొకక },
భీ మ ; ంభజ = { ంభ - ంభ లో టిినవా , }; కరా = క ా ; ఆది =
మొదల ; ఘ = గొపపవారి; చేన్ = చేత; నా = నా; బడా = పిలల ; అని = దధ ; లోనన్ = లో;
నలఁగ ండన్ = నలిగి ండా;
విర తరక = ఉతతర {విర తరక - విరటరా సബక, ఉతతర}; క =క ; లోన్ = లోపల; వెల = వెలసిన;
= గరు ; ణనంద = అశవతాామ { ణనంద - ని యొకకకొ , అశవతాామ}; శర = బాణ ల;
వహిన్ = అగిివలన; ంగ ండన్ = నిక కా ండగ; మఱి న్ = ఇంక ; రక్షించితవి = కాపాడా ; పె క =
అనక న; మార్ ల = విధ గ; ని ిన్ =ని ి; ఏమని =ఏవిధంగా; వరిాం న్ = కీరితంచగల ; నీరజ్ఞక్ష = కృష్ణా
{నీరజ్ఞస೑ - నీరజ (పదమ ) లవంటి క ి గలవా , కృ ా }.

భావ :- ండరీకాక్షా! భగభగ మం ని లకకయింట్లల నా బడా , న కాలి భస్మ పో ండా కాపా

డా ; రోాధ పెటిించిన విష్ణనిం తని చనిపో ండా భీమస్త ణిా రక్షించా ; రహంకారంతో ళిల
ప శాాస్ పదిక బ
ి టి ఒ న
త ికషిస్మయంలో అవమానంపా కా ండా ఆ కొనాి
; భీ మ మొద న యోధ్య యోధ్యలవలల పోరాటంలో నాబడాల చే వాటిలల ండా అ ాపడాా ; మళీల
 ప్రథమ స్కంధము 139

ఇ చిటిితలిల ఉతతర క లోని క గం , అశవతాామ శరాగిి జ్ఞవలలలో స೭గి్పో ండా కనికరించా ;

మరింకా ఎన్ని విధ్య గా న ి, నా బడాల కటాక్షించిన ని ి ఏ విధంగా కొనియాడే దయాా!
1-190-మతత.
బలిల ం డ కం చేత బాధ నొం ని మీ
తలిలఁ గాచిన భంగిఁ గాచిత ధ్యరతరా రలచేత నఁ
దలలడం నఁ జికక ండఁగఁ ద్యవకీన ణసೳజం
బ్లలల స్ం త
త స్తసి చపపఁగ నెంతద్యన, జగతపతీ!
టీక:- బలిల ం = మిక్తకలి బల గలవా ; అ = అయిన; కం = కం ని; చేత = చేత;
బాధ = బాధ ; ఒం న్ = పం ; ఉని = ఉనిటిి; మీ = మీ; తలిలన్ = తలిలని; కాచిన = కాపాడన; భంగిన్
= విధ గ; కాచిత = కాపాడతవి; ధ్యరతరా ల
ర = కర ల {ధ్యరతరా ర - ధృతరా ని
ర స్ంతాన ,
కర }; చేతన్ = చేత; ఏన్ = న ; తలలడం నన్ = ఇబబం లలో; చికక ండఁగన్ = చి క పో ండా;
తావకీన = నీయొకక; ణ = ణ ల; సೳజం = స్ హ ; ఎలలన్ = స్మస్త ; స్ం త
త = చకకగ కీరితన;
చేసి = చేసి; చపపఁగన్ = చ ట ; ఎంతద్యనన్ = న ఎంతటి ద్యనని; జగతపతీ = కృష్ణా {జగతపత – లోక
ల స೩ , కృ ా }.
భావ :- జగనాిథా! బలవం న కం నిబారి ంచి మీ తలిల దేవకీదేవిని రక్షించిన గా
ల ,
ధృతరా ని
ర కొ అయిన కర పెటిిన ఇకకటల రికా ండా న ి కాపాడన నీ అనంతక్లటి
ణా అభవరిాంచటానిక్త న నెంతద్యనిి.
1-191-క.
జనన , శవరాం ,
ధన , విదా ఁ, గల మదచఛ ి లక్తం
చనగోచ ఁడ ని ిన్
వి తంపఁగ లే , నిఖిలవి ధ తా
త ా!
టీక:- జనన న్ = ట
ి ; ఐశవరాం = స్ంపద ; ధన = వితత ;
విదా = విదా ; కల = క టవలన; మదచఛ ి = గరవ తో కపపబడనవా ; అక్తంచన =
వితతహ్మ ల ; గోచ ఁ = కనబ వా ; అ = అయినటిి; ని ిన్ = ని ి; వి తంపఁగన్ = కీరితంచ; లే
= లే ; నిఖిలవి ధ తా
త ా = జ్ఞా అందరిచేత కీరితంపబడేవాడా (కృష్ణా).
భావ :- నిష్ణక నభ ల
త మాస೤మే గోచరించేవా , నిఖిల దేవతా స్ం య
త మా
అయిన ని ి, గొపపవంశంలో జనిమంచామనీ, భోగభాగాా ఉనాియినీ, ధనవం ల అనీ,
విద్యావం ల అనీ మద్యం న మాన స೩ త
త ంపలే .
 ప్రథమ స్కంధము 140

1-192-వ.
మఱి , భకతధ ం , నివృతతధరామరాకామ విష ం , నాతామరా ం
, రాగాదిరహ ం ఁ, వలాద్యనస్మ ం
ా ఁ, గాల ప ం ,
నియామ ం , నాదాంత ాం , వి ం , స్రవస్ ం ,
స్కల త నిస೗హా స೗హక ం న ని ిఁ దలంచి నమస్కరించద, నవ
ధరిం ;మ ాల విడంబం భవదీయ విలస్నం నిరాయింప నెవవఁ
స్మ ం
ా ; నీ ం సളయాసറ లే ; జనమకరమ ాండవయిన నీ తరా
గాదిజీ లయం వరాహాది పం ల , మ ాలం రామాది పం
ల , ఋ లయం వామనాది పం ల , జలచరం లయం మతాససೆ
ది పం ల , నవతరిం ట లోకవిడంబనారాం గాని జనమకరమస్హ ం
డవ టం గా .
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; భకత = భ ల
త ;ధ ం = ధన అయిన వా ; నివృతత =
నివారింపబడన; ధరమ = ధరమ ; అరా = అరా ; కామ = కామ; విష ం = విషయ కలవా ;
ఆతామరా ం = ఆతమయం రమిం వా ; రాగాది = రాగదేవష {స೤యోదశ రాగదేవష
- 1రాగ 2దేవష 3కామ 4 ధ 5లోభ 6మోహ 7మద 8మాతసరా 9ఈరుసೆ
10అ య 11దంభ 12దరప 13అహంకార .}; రహ ం = లేనివా ; వలా = మోక్ష
{ వలా - కేవల తన వలె న సిాత, మోక్ష }; ద్యన = యి ిట ; స్మ ంా = స్మరాత
గలవా ; కాల = కాలమే; ప ం = స్వ ప గ నివా ; నియామ ం = (స్రవ)
నియంత ; ఆది = ఆది; అంత = అంత ; ాం = లేనివా ; వి ం = స೩ ; స్రవ
= స్మస్త నం ; స్ ం = స్మదృషిి కలవా ; స్కల = స్మస్త; త= త ల యం ,
జీ ల ; నిస೗హ = నిస೗హ ; అ స೗హ = అ స೗హ ;క ం న్ = చే వా ; ఐన = అయినటిి;
ని ిన్ = ని ి; తలంచి = స్మరించి; నమస్కరించదన్ = నమస్కరి నా
త ి ; అవధరిం = సీవకరిం ;
మ ాలన్ = మాన ల ; విడంబం = స೬మింపజే ; భవదీయ = నీ యొకక; విలస్నం న్ =
విలాస్ ల ; నిరాయింపన్ = వరిాంప ; ఎవవఁ = ఎవ ; స్మ ంా = స్మరాత గలవా ; నీ న్ = నీ ;
సറయ = సറయ నవా ; అసറ = సറయ కానివా ; లే = లే ; జనమ = జనమ ; కరమ =
కరమ ; ాండ = లేనివాడ ; అయిన = అయినటిి; నీ = నీ ; తరాక్ = ప పక్షాా {తరాక్ –
చలన గలవి, ప పక్షాా }; ఆది = మొదల ; జీ ల = జీ ల; అం న్ = లో; వరాహ = వరాహ ; ఆది
= మొదల ; పం ల = ప లతో ; మ ాల = మాన ల; అం న్ = లో; రామ = రా ;
ఆది = మొదల ; పం ల = ప లతో ; ఋ ల = ఋ ల; అం న్ = లో; వామన = వామ ;
 ప్రథమ స్కంధము 141

ఆది = మొదల ; పం ల = ప లతో ; జలచరం ల = జలచర ల; అం న్ = లో; మతససೆ=

చేప; ఆది = మొదల ; పం ల = ప లతో ; అవతరిం ట = అవతరిం ట; లోక = లౌక్తక
విధ్యనాల ; విడంబన = అ స్రిం ట; అరాం న్ = కొర ; కాని = తపప; జనమ = జనమ ల ; కరమ =
కరమ ల ; స్హ ండ = కలిగి ం వాడ ; అ టన్ = అ టవలన; కా = కా .
భావ :-అంతేకా ండా, కృష్ణా! నీ భ ల
త కొం బంగారానివి; ధరామరా స్ంబంధ న వాామోహానిి
తలగించేవాడవి; ఆతామరా డవి; రాగదేవష లేనివాడవి; మోక్షస೩ద్యత ; కాలస్వ డవి; జగనిియం
త ; ఆదాంతా లేనివాడ ; స్రేవశవ డ ; స్రవస్ డ ; జీ లందరి యెడ నిస೗హా స೗హ స్మ డ
ా ;
మానవభావానిి అ కరి త వరితంచే నీ ల్మల రితంచటం ఎవరిక్త సాధాం కా ; నీ ఐనవా కానివా
లే ; జనమకరమ లే ; జం లలో వరాహాది పాలతో, మాన లలో రామావతారాది పాలతో, ఋ
లలో వామనావతారాది పాలతో, జలచరాలలో మతాససೆది పాలతో నీ అవతరించటం లోకం క్లస్మే
తపిపంచి నిజ్ఞనిక్త నీ జనమకరామ లేన లే ; నీ స೩భావానిి భావించి న చేస్త నమసాకరా సీవకరిం .
గమనిక :- రాగాది అనగా రాగదేవష , ఇవి పద . 1.రాగ , 2.దేవష , 3.కామ , 4. ధ ,
5.లోభ , 6.మోహ , 7.మద , 8.మాతసరా , 9.ఈరుసೆ, 10.అ య, 11.దంభ , 12.దరప ,
13అహంకార ఈ పద డంటిని స೤యోదశరాగదేవష అంటా . ఈ రాగదేవష లేని వారిని
శాంత రిత అంటా .

*1-193-ఉ.
క్లప తోడ నీ దధి ంభ భని స్త నిచో
గోపిక సഊటఁ గటిిన, వి ంచిత సాంజన బాషపతోయ ధ్య
రాపరి రా వకర ఁ గరం లఁ సഏ , వెచి ి ం,
బాపఁడ నటిం ట కృపాపర! నా మదిఁ జోదా మయెాడన్.
టీక:- క్లప = క్త క; తోడన్ = తో; నీ = నీ ; దధి = పాల; ంభ = ండ; భని =
కక ; చే = చే ;త ఉనిచోన్ = ఉని ; గోపిక = యశ్లద్యదేవి ; సഈటన్ = తా తో; కటిిన = కటిగా;
వి ంచిత = వంచిన, జ్ఞరిన; సాంజన = కా కతో డన; బాషపతోయ = కనీిటి; ధ్యరా = ధ్యరలతో; పరి రా
= నిండన; వకర న్ = ఖ్ ; కరం లన్ = చే లతో; స഍ = అల కొ ; వెచి ి న్ =
వేడని ి ప ని ి ;త పాపఁడ = శి ; ఐ = అయి; నటిం ట = నటిం ట; కృప = దయ ; పర =
స೩స్రిం వాడా; నా = నా యొకక; మదిన్ = మన లో; చోదా = ఆశిరా ; అయెాడన్ = కలిగిస్తంది.
భావ :- దయామయా! శ్రీకృష్ణా! చిని నీ ఒకసారి క్లపంవచిి పాల ండ బదద
కొటాి . అ మీ అమమ యశ్లద్యదేవి తా ప కొ
ి ని వచిి కటేిసింది. అనీి తెలిసిన వేవమో కా క
కలిసిన కనీిటి ధ్యరల చేతోత పామే ం , ఉడక్తపో చంటిపిలాలడలా నటించటం తల ంటే,
ఇపపటిక్త నా మన లో ఆశిరాం క తోందయాా.
 ప్రథమ స్కంధము 142

1-194-క.
మలయ నఁ జందన సഝయ
వెలయఁగ ధరమ ని కీరిత వెలయిం ట
యిల నభ ఁ హరి య
ల న దయించ నం గొంద, ఱ్నంతా!
టీక:- మలయ నన్ = మలయపరవత మీది; చందన = గంధ చ ి వాస్న; సഝయన్ =
వలె; వెలయఁగన్ = విస్తరిం న ;ల ధరమ ని = ధరమరా యొకక {ధరమ - యమధరమరా కొ ,
ధరమరా }; కీరిత = కీరితని; వెలయిం ట = స೩కాశింజే ట; = క్లస్ం; ఇల = మి; = మీద; అభ ఁ =
కృ ా {అభ - కి లేనివా , వి ా }; హరి = కృ ా ; య =య ; ల నన్ = వంశ లో;
ఉదయించన్ = అవతరించ ; అం = అం ; కొంద = కొంద ; అనంతా = అంత లేనివాడా, కృష్ణా.
భావ :- ధరమనంద ని యశ స, మలయ మా త చే చందనవృక్ష సౌరభా విస్తరించే
చంద న, స్ ద్స్లా స೩స్రింపజేయటానిక్త, శ్రీకృష్ణా! కి ఎ గని షోతత డ న నీ
య వంశంలో ఉదయించావని కొంద రంటా .

1-195-క.
వ దేవదేవ తా
పస్గత గతభవ నం ఁ సഏరిాంచిన స్ం
తస్ నఁ తరత నొందిత
వ ల మృత కం ఁ గొంద ఱ్ం , మహాతామ!
టీక:- వ దేవ = వ దే ; దేవ = దేవకీదే ; తాపస్ = తాప ల యొకక; గతన్ =
వృతతతో; గత = రవ; భవ నం న్ = జనమలో; స഍రిాంచినన్ = స഍రిాం టవలన; స్ంతస్ నన్ =
స్ంతోష తో; తరతన్ = గా ఉం ట; ఒందితవి = వహంచితవి; అ ల = రాక్ష ల; మృత; క్తన్ =
క్లస్ ; అం న్ = అ ; కొంద = కొంద ; అం = అం ; మహాతామ = గొపప ఆతమకలవాడా, కృష్ణా.
భావ :- రవజనమంలో అ రవ న తప స చేసి దేవకీ వ దే స഍రిాంచగా, మహా భావా!
శ్రీకృష్ణా! రాక్షస్ స్ంహారం క్లస్ం ఆ ణాదంప ల డ టాివని కొంద చ తా .
 ప్రథమ స్కంధము 143

1-196-క.
జలరాశి న మ నిగెఁ
కల సഝయన్ రిభారకరిాతయ నీ
యిలఁ గావ న ఁ గోరినఁ
గలిగిత వని కొంద ఱ్ం , గణనాతీతా!
టీక:- జలరాశి = స్ స೦ ; న మ = మధాన; నిగెఁ = నిగిపో ని; కల = ఓడ;
సഝయన్ = వలె; రి = అతాంత; భార = భార తో; కరిాత = పీడత ;అ = అయినటిి; ఈ = ఈ; ఇలన్ =
మిని; కావన్ = కాపా టంక్లస్ం; అ ఁ = స೫హమ {అ ఁ - భౌతక జనమ లేనివా , స೫హమ}; క్లరినన్
= క్లరగా; కలిగితవి = అవతరించా ; అని = అని; కొంద = కొంద ; అం = అంటా ; గణనాతీతా = కృష్ణా
{గణనాతీత - ఎం ట అతీత న వా , కృ ా }.
భావ :- స೫హమదే స഍రిాంపగా నటినడ స్ స೦ంలో నిగిపో ని నావలాగ భరింపరాని
బ తో ంగిపో ని మండలానిి ఉదధరించటం క్లస్ం, అంచనాలక్త అందని అనంత! శ్రీకృష్ణా! నీ
అవతారం ఎతాతవంటా మరికొంద .

1-197-తే.
మఱ్చి యజ్ఞాన కామ కరమ లఁ ది
వేదనా ల ఁ దనిివృతతఁ జేయ
స೴వణ, చింతన, వందనారిన లి ి
కొఱ్ దయించి తం నిన్ గొంద ఱ్భవ!
టీక:- మఱ్చి = మరిిపోయి; అజ్ఞాన = అజాన తో; కామ = ఫలిత క్లరి చే ; కరమ లన్
= కరమ లం ; త =త ండే; వేదన = బాధ చే; ఆ = పీడంపబడే వా ; న్ = క్త; తత్ =
వాని ండ; నివృతతన్ = నివారిం ట ; చేయన్ = చే నిమితత ; స೴వణ = (తన రించి) వి ట; చింతన
= ధ్యానిం ట; వందన = నమసాకర చే ట; అరిన = జిం ట ; ఇ ి = ఇ ిట; కొఱ్ న్ =
క్లస్ ; ఉదయించిత = అవతరించితవి; అం = అంటా ; నిన్ = ని ి; కొంద = కొంద ; అభవ =
కి లేనివాడా, కృష్ణా.
భావ :- కరతవాం విస్మరించి, కామాకరమలలో నిగి తే , అజ్ఞానంతో కొ మి
ి టాి ని
ఆప ిల ఆరిత పోగొటిి, వారిక్త స೴వణం, చింతనం, వందనం, అరినం మొద న భక్తత మారా్ల స೩సాదించే
నిమితతం, కే
ి లేని షోతతమ! శ్రీకృష్ణా! నీ అవతరించావని కొందరి అభస഍యం.
 ప్రథమ స్కంధము 144

1-198-మ.
ని ఁ జింతం ఁ, బా ం, బొగ న్ నీ దివాచారిస೤ ల్
వి ం గాక లో లితరానవషం లం రే
ఘన రానమ పరంపరా హరణ దక్షం మహాయోగి వా
గివ తం న భవతపద్యబా గ న్ విశేవశ! విశవంభరా!
టీక:- ని న్ = ని ి; చింతం న్ = ధ్యాన చే ;త పా న్ = భజన పా ; పగ
న్ = కీరిత ;త నీ = నీ; దివా = దివా న; చారిస೤ ల్ = కథ ; వి న్ = విం ; న్ = దరిాంచ
గ తా ; కాక = అంతే తపప; లో = మాన ; ఇతర = ఇతర న; అనవషం లన్ = వె లాటల
వలన; రే = దరిాంచగలరా; ఘన = కర గటిిన; రానమ = చడాజనమల; పరంపరా = వ స్ల ; హరణ =
కృశింపజే ట ; దక్షం = సామరాసೆ గలవి; ఐ = అయి; మహా = గొపప; యోగి = యో ల; వాక్ =
వా కలచే; వి తం = స్తస೤ చేయబ నవి; ఐన = అయినటిి; భవత్ = నీయొకక; పద = పాద లన; అబా
= పదమ ల; గ న్ = జంట ; విశేవశ = విశేవ - కృష్ణా {విశవ న ఈశవ , కృషా}; విశవంభరా
= కృష్ణా {విశవంభ - విశవ భరిం వా , కృషా}.
భావ :- ఎలల నిని ధ్యాని ,త నీ ల్మలలే గానం చే ,త నిని స೩శంసి ,త నీ పవిస೤ చరిస೤లే
విం ఉండే వా మాస೤మే, విశేవశవరా! విశవంభరా! శ్రీకృష్ణా! రంతా న జనమపరంపరల అంతం చేస్తవీ,
పరమయో పవిస೤ వా కలతో స೩ త
త ంచేవీ అయిన నీ పాదపద్యమల , దరిాంచగ తా . అంతేతపప
మరింకే ఇతర స೩యతాి ఫలవంతా కా .

1-199-వ.
దేవా! నిరాస೴ ల , భవదీయ చరణారవిందం లాస೴యించి నీ వారల న
మ మ విడచి విచేియ నల, నీ స్క ణావలోకనం ల నితాం ఁ డవేని
యాదవస్హ న పాండ జీ నిం బాసిన యింసമయం ల చందం నఁ
గీరితస్ంపద లేక చఛతవం నొం ; కలాాణ లక్షణ లక్షితం లయిన నీ
య లచేత నంక్తతం న యీధరణీమండలం నీ వాసిన శ్లభతం
గా ; నీ కృపావీక్షణామృతం న నికకడ జనపదం మ ఫలభరితం
యోషధి, త , లతా, లమ, నద, నదీ, స్మేతం ం .
టీక:- దేవా = దేవా, శ్రీకృష్ణా; నిరాస೴ ల = ఆస೴మ లేని వార (ఇతర); ఐ = అయి;
భవదీయ = నీ యొకక; చరణ = పాద లనెడ; అరవిందం న్ = పదమ ల ; ఆస೴యించి = ఆస೴యించి;
నీ = నీ; వారల = వార ; ఐన = అయినటిి; మ మ=మ మల ; విడచి = విడచిపెటిి; విచేియన్ = వె ళట;
 ప్రథమ స్కంధము 145

ఏల = ఎం ; నీ = నీ; స్క ణ = దయతో డన; అవలోకనం లన్ = లతో, దృ కలతో; నితాం

= స೩తనితా ; డవేని = డకపోయినటెలతే; యాదవ = యాద లతో; స్హ = డన వా ; ఐన =
అయిన; పాండ = పాండ {పాం రా స్ంతాన - పంచపాండ }; జీ నిన్ = స഍ణం; పాసిన
= ర న; ఇంసമయం ల = ఇంసമయ ల; చందం నన్ = వలె; కీరిత = కీరితని; స్ంపద = స్ంపద ;
లేక = లే ండాపోయి; చఛతవం న్ = నీచతవ ; ఒం = పం తా ; కలాాణ = భ న; లక్షణ
= లక్షణ ల ; లక్షితం = ; అయిన = అయినటిి; నీ = నీ; అ ల = పాద ; చేతన్ = చేత;
అంక్తతం = త వేయబడనది; ఐన = అయినటిి; ఈ = ఈ; ధరణీ = ; మండలం న్ = మండల ;
నీ = నీ ; వాసిన = విడచినటెలన; శ్లభతం = శ్లభాయమాన ; కా = కా ; నీ = నీ; కృపా = దయతో
డన; వీక్షణ = లన; అమృతం న = అమృత వలనన; ఇకకడ = ఇకకడ; జనపదం = ఊ ;ల
మ= వలతో ; ఫల = పండలతో ; భరితం = నిండనవి; ఐ = అయి; ఓషధి = మొకక {ఓషధి -
ఫలించగాన మరణిం నవి (ధ్యనాా ), మొకక }; త = చ ;ల లతా = లత , తీగ ; లమ = పద ;
నద = నద {నద - పడమర స೩వహం నది}; నదీ = న {నది - పన స೩వహం
నద }; స్మేతం = తో డనవి; ఐ = అయి; ఉం న్ = ఉం .
భావ :- దేవదేవ! శ్రీకృష్ణా! నీ వారలమయాా. నిరాస೴ ల నీ చరణ కమలాలన ఆస೴యించా
మయాా; అ వంటి మమమలిి విడచి వెళ్లటం నాాయం కా . క ణామ డ న నీ నితాం కటాక్ష
వీక్షణాలతో వీక్షించకపోతే యాద , పాండ ; జీవాతమ ఎడబాసిన పంచేంసമయాల వలె పే స೩తషు
క్లలోపయి, ది కలేనివా అ తా ; స్మస్త భలక్షణాలతో అలరారే నీ పాదపంకజ్ఞల స೦లతో అంచిత
నఈ భాగం పలెల , షప, ఫల స్మృదిధ కలిగి స೩కాశిస్తంది. పండన పంటచే , వృక్షా , లత ,
పద , నదీనద్య కలిగి ఉంది.

*1-200-ఉ.
యాద లం ఁ, బాం లం నధీశవర! నా మోహవి
చేఛద స్త మయా! ఘనసిం ఁ జేరడ గంగభంగి నీ
పాదస్రోజచింతన ననిశం మదీయ దిధ న
తాాదరవృతతతోఁ గది న గ
ల ఁ జేయఁ గదయా! యీశవరా!
టీక:- యాద లం న్ = య వంశ వారి మీద ; పాం లం న్ = పాం రా
ల మీద ; అధీశవర = స೩ ; నా = నా ని; మోహ = మోహ ; విచేఛద న్ = విమోచన ;
స్త = చే ; అయా = అయాా; ఘనసిం న్ = స్ స೦ {ఘనసిం - అతాధిక న
నీ గలది, స్ స೦ }; చేరడ = చేరేట వంటి; గంగ = గంగ; భంగిన్ = వలె ; నీ = నీయొకక; పాద =
పాద ల ; స్రోజ = పదమ ల; చింతన = భక్తత; న్ = మీద; అనిశం = ఎలల ; మదీయ =
నాయొకక; దిధన్ = మన ని; అత = మిక్తకలి; ఆదర = ఆదర న; వృతత = స೩వరతన; తోన్ = తో; కది న గ
ల న్
= డ ఉం న గా
ల ; చేయన్ = చేయవ ి; కద = కద్య; అయా = అయాా; ఈశవరా = ఈశవ డా, శ్రీకృష్ణా.
 ప్రథమ స్కంధము 146

భావ :- సావమీ! విశేవశవరా! శ్రీకృష్ణా! ఆతీమ న యాద లమీద, పాండ లమీద నా ని

అ రాగ బంధ్యనిి తెంపెయిా. కడలిలో కలిస్త గంగానదిలా, నా దిధ స్రవద్య నీ చరణస్రోజ స్ంస్మరణంలోన
లగి మయేాట ల చయిా.

*1-201-శా.
శ్రీకృష్ణా! య షణా! నరస్ఖ్య! శృంగారరతాికరా!
లోక హనరేంస೦వంశదహనా! లోకేశవరా! దేవతా
నీకసഏహమణగోగణారితహరణా! నిరావణస్ంధ్యయకా!
నీ న్ కెకదఁ ంపవే భవలతల్ నితాా కంపానిధీ!"
టీక:- శ్రీకృష్ణా = కృష్ణా {కృ ా - 1. నలలనివా , 2. భ ల
త హృదయ ఆకరిుం వా , 3. శ్లల.
కృషి ువాచకశాబోదణశి నిరృతవాచకః, రాానంద పరస೫హమ కృషా ఇతాభీయతే., రాానంద పరస೫హమ ,
కృ ా , నలలనివా , 4. కృఞకరణే అ ధ్య చేత స్ృషిిసిత
ా లయ ల చే వా , 5. శ్లల. కృషి ు
వాచకశాబోదణశి నిరవ తవాచకః, తయో కాాతపరంస೫హమ కృషా ఇతాభధీయతే (స೩మాణ ), అజ్ఞానబంధ
తెంచివే వా , కృ ా , , స్చిిద్యనంద స్వ న భగవా . స్రవ ఆకరిుం వా , వి ా
స೶హస೶నామ లలో 57వ నామం}; య షణా = కృష్ణా {య ష -య వంశ న
షణ వంటి వా , కృ ా }; నరస్ఖ్య = కృష్ణా {నరస్ - అ ా న స్ , కృ ా }; శృంగార
రతాికరా = కృష్ణా {శృంగార రతాిక - శృంగార రస్ న స్ స೦ వంటివా , కృ ా };
లోక హ నరేంస೦వంశదహనా = కృష్ణా {లోక హనరేంస೦వంశదహన - షిరాజవంశ ల నాశన
చే వా , కృ ా }; లోకేశవరా = కృష్ణా {లోకేశవ - లోక ల ఈశవ , కృ ా };
దేవతానీకగోసഏహమణారిత హరణా = కృష్ణా {దేవతానీకగోసഏహమణారిత హర - దేవత = దేవతల, అనీక =
స్ హ న , సഏహమణ = సഏహమ ల , గోగణ = గో లమంద , ఆరిత = బాధల , హరణా =
హరిం వా , కృ ా }; నిరావణ స్ంధ్యయకా = కృష్ణా {నిరావణ స్ంధ్యయి - మోక్ష
కలింగిం వా , కృ ా }; నీ న్ = నీ ; కెకదన్ = నమస్కరి నా
త ి ; ంపవే = తెం ; భవ =
స్ంసార; లతల్ = బంధన ; నితాా కంపానిధీ = కృష్ణా {నితాా కంపానిధి -శాశవత న దయ
నిలయ నవా , కృ ా }.
భావ :- శ్రీ కృష్ణా! య లవి షణా! అ న
ా మిసഈ! శృంగార రతాికరా! జగతకంట న
రా ల వంశాల దహంచే వాడా! జగదీశవరా! ఆప ి న దేవతల, సഏహమ ల, ఆ లమందల ఆ ల
త
బా వాడా! మోక్షానిి స೩సాదించే స೩ ! నీ నమస్కరి నా
త ి ; నాకీ ఈ భవబంధ్యల తెంపెయిా.
 ప్రథమ స్కంధము 147

1-202-వ.
అని యి ల స్కలస్ంభాషణం ల తయిం గొంతమాట నియాకొని,
గోవిం ం మాయా ని ఢ మందహాస్ విశేషం న మోహం నొందించి,
రథా ం కరినగరం న వచిి, ంతీ భసഊ ల వీడొకని, తన రం
న విచేియ గమక్తంచి, ధరమరా చేఁ గించితాకలం ని మని స഍రిా
ం , నిలిచ; నంత బం వధ శ్లకా ం డయిన ధరమ ం నారాయణ,
వాాస్, ధౌమాా లచేతఁ ద్ పంబడ ఁ ద్లియక మోహ ం , నిరివవేకం
బ చితతం న నిటలనియె.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధంగా; స్కల = స్మస్త; స్ంభాషణం లన్ = పద ల; తయిం
= కీరితం ; గొంత = ంతీదేవి; మాట = మాట ; న్ = క్త; ఇయాకొని = అంగీకరించి; గోవిం ం = కృ ా
{గోవిం - గో ల ఒడ (సావమి), కృ ా }; మాయా = మాయ ; ని ఢ = నెలకొలేప; మందహాస్
= చి న వ; విశేషం న = విశిషితవలన; మోహం న్ = మోహ ; ఒందించి = కలిగించి; రథా =
రథ ;ఆ ం = అధిషిించినవా ; ఐ = అయి; కరినగరం = హసితనా ర ; న్ = ; వచిి =
వచిి; ంతీ = ంతయొకక; భస೦ = భస೦; ఆ ల = మొదల వారి యొకక; వీడొకని = వీడోక తీ కొని;
తన = తన యొకక; రం = నగరాని; న్ = క్త; విచేియ = వెళ్ళవలెనని; గమక్తంచి = స్ంకలిపంచి; ధరమరా
= ధరమరా ; చేన్ = చేత; క్తంచిత్ = కొంచ ; కాలం = కాల ; ని =ఆ ; అని = అని;
స഍రిా ం = వే కొనబడనవా ; ఐ = అయి; నిలిచన్ = ఆగె ; అంతన్ = అంతట; బం = బం ల ;
వధ = వధించిన; శ్లక = బాధతో; ఆ ం = వేదనప నివా ; అయిన = అయినటిి; ధరమ ం =
ధరమరా ; నారాయణ = కృ ా {నారాయ - నార ల యం నివశిం వా , వి ా }; వాాస్ =
వాా ; ధౌమా = ధౌ ా ;ఆ = మొదల వారి; చేతన్ = చేత; తె పంబడ న్ = తెలియజేయబడ
నపపటికీ; తెలియక = స్మాధ్యనపడలేక; మోహ ం = మోహ చందినవా ; ఐ = అయి; నిరివవేకం =
వివేక నాం ;అ = అయిన; చితతం నన్ = మన తో; ఇ ల = ఈ విధంగా; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా ంతీదేవి మ రో ల
త తో మాధ ణిా కొనియాడంది. ఆమ్మ స഍రాన
అంగీకరించిన శ్రీకృ ా మాయా మయ న తన మ ర మందహాస్ంతో మరపించా ; రథా
హసితనా రానిక్త తరిగివచాి . కొంతకాల న త వాత ంత, భస೦ మొదల వారిక్త చపిప ద్యవరకానగరా
నిక్త స೩యాణ నా గోవిం ; కొదిదకాలం ఉండమని ధరమరా బతమిలాడటంతో ఉండపోయా ; టాి
లందరినీ మ ి పెటాినని ఃఖ్ంతో తలలడ ల ని ధరమ ణిా కృ ా , వాా , ధౌ ా మొద నవా
ఎన్ని విధ్యల ఓద్యరాి ; అయినా, ఆయన మన స ఊరట చందలే ; వాా ల న హృదయంతో ధరమరా
ఇలా అ క్లసాగా .
 ప్రథమ స్కంధము 148

1-203-మ.
"తనదేహం న యనకమృగస్ంతానం ఁ జంపిం
రా భంగిం , బాలక, దివజ, త జ, సഐతృ స్ంఘం ని
టలనిఁ జంపించిన పాపక మన రాజ్ఞాకాంక్షిక్తన్ నా హా
యన లక్షావధి న ఘోరనరకవాాస్ంగ ల్ మా న?
టీక:- తన = తన యొకక; దేహం = దేహ పోషణా ; = క్లస్ం; అనక = అనక న; మృగ =
మృగ ల; స్ంతానం న్ = స్ హ ; చంపిం = స్ంహరిం ; రా = చడావాని; భంగిన్ = వలె;
= ల; బాలక = పిలలల; దివజ = సഏహమ ల; త జ= ల; సഐతృ = స్ద ల; స్ంఘం న్ =
స్ హ ల ; ఇ ల = ఈ విధంగా; అనిన్ = దధ లో; చంపించిన = చనిపో న ల చేసిన; పాప =
పాపం; క మ = చేసినవాడ; న్ = క్త; రాజా = రాజా మీద; ఆకాంక్షి = బల్మయ న క్లరికతో వే వాడ; క్తన్;
నా ; హాయన = స్ంవతసర ; లక్ష = లక్షలకొలది; అవధి = మేర; ఐనన్ = జ నటిి; ఘోర = ఘోర న;
నరక = నరక వలన; వాాస్ంగ ల్ = స్ంబంధ , వసిం ట ; మా న = త న (తపప ).
భావ :- అమాయక న మృగాల ఎనిింటిన్న తన శరీరపోషణక్లస్ం అని చంపించే
రామ డ
్ లా, రాజాంక్లస్ం అని ల , బాల ల , సഏహమ ల , కొ ల , అనిద మల
దధరంగంలో చంపించా . ఇంతటి పాపానిక్త ఒడగటిిన న లక్షల స్ంవతసరాల పరాంతం ఘోర న
నరకం అ భవించక తపప కద్య.

1-204-వ.
మఱి ఁ, స೫జ్ఞపరిపాలనప ండయిన రా ధరమ దధం న శ ల వధి
యించినం బాపం లేదని, శాస్రవచనం గల; దయిన నది విజ్ఞానం కొఱ్
స్మరాం గా ; చ రంగం ల ననకా క్షౌహణీ స్ంఖ్యాతం లం జంపించిత;
హతబం లయిన స్ ల కే ఁ జేసిన హం దపిపం కొన న ప లే ;
గృహసాాస೴మధరమం న రంగమేధ్యది యాగం లచేతఁ ం స೫హమ
హతాాది పాపం లవలన విడవడ నిరమ ండ నని, నిగమం నిగమిం ;
పంకం నఁ బంక్తలస్ాలం న , మదాం న మదాభాండం న దిధ
స్ంభవింపని చందం న దిధ రవక జీవహంస్నం లయిన యాగం ల
చేతం ల ఁ బాప బా ళ్ాంబ కాని పాపని మక్తత గాదని శంక్తంచద."
 ప్రథమ స్కంధము 149

టీక:- మఱి న్ = ఇంకా; స೩జ్ఞ = స೩జల ; పరిపాలన = పరిపాలిం ట; ప ం =

చేయవలసినవా ; అయిన = అయినటిి; రా = రా ; ధరమ = ధరమబదధ న; దధం న = దధ తో;
శ లన్ = శ ల ; వధియించినన్ = స్ంహరించినపపటికీ; పాపం = పాప ; లే = లే , అంట ;
అని = అని; శాస్ర = శాస్ర చపిపన; వచనం న్ = మాట; కల = ఉంది; అయినన్ = అయిన ; అది =
అది; విజ్ఞానం = విజ్ఞాన ; కొఱ్ న్ = వలన; స్మరాం = స్రియయినది; కా = కా ;
చ రంగం లన్ = చ రంగబల లతో {చ రంగ - రథ ,ఏ , ఱ్ఱ , కాలబల
అ స్తనా భాగ తో డన స్తన}; అనక = లెకకలేననిి; అక్షౌహణీ = అక్షౌహ ల {అక్షోహణి -
ఇర ఒకకవేల ఎనిమిదివందల డెబ్లబ రథ , అనిి ఏ , అర వేల నా వందల పది
ఱ్ఱఱ , లక్షా తమిమదివేల వందల యా కాలబల కల స్తనావిశేష }; స్ంఖ్యాతం లన్ =
స్ంఖ్ాలలో ని వాటిని; చంపించితన్ = చనిపో న ల చేసి; హత = చంపబడన; బం = బం ;
అయిన = అయిన; స్ = సీర ; న్ = ; ఏ = న ; చేసిన = చేసిన వంటి; హం న్ = హ ;
తపిపం కొనన్ = తపిపం క్లడానిక్త; న ప = మార్ ; లే = లే ; గృహసాాస೴మ = గృహసాాస೴మ ;
ధరమం = ధరామ ; ఐన = అయినటిి; రంగమేధ = అశవమేధ ; ఆది = మొదల ; యాగం =
యాగ ; చేతన్ = చేత; ం = మాన ; స೫హమహతా = సഏహమ ల చం ట; ఆది = మొదల ;
పాపం ల = పాప ల; వలనన్ = ండ; విడవడ = బయటపడ; నిరమ ం = నిరమల నవా ; అ న్ =
అ ; అని = అని; నిగమం = వేద , నిగమిం నవి; నిగమిం న్ = నిరాయి నా
త ియి; పంకం
నన్ = రదతో; పంక్తలస్ాలం = రదనల; న్ = ; మదాం న = మదా వలన; మదాభాండం =
మదా ండ; న్ = ; దిధ = పరి స೬త; స్ంభవింపని = క గని; చందం నన్ = విధంగా; దిధ = ఇషి;
రవక = రవక గా చే ; జీవహంస్నం = జీ ల చం ట ; అయిన = అయినటిి; యాగం
= యజా ల; చేతన్ = వలన; = మాన ల; న్ = ; పాప = పాప ల; బా ళ్ాంబ = వృదిధయే;
కాని = కాని; పాప = పాప ల ండ; ని మక్తత = వి క్తత; కా = కా ; అని = అని; శంక్తంచదన్ =
అ మానిసాత .
భావ :- స೩జల పరిపాలించే రా ధరమ దిధతో శ ల చంపటంలో దోషం లేదని శాసార
చ నాియి. అయినా, ఆలోచించి స్తత ఈ మాట నా స్మంజస్ం అనిపించటం లే . రథాలతో,
ఏ లతో, ఱ్ఱఱలతో, కాలిబంటలతో డన పె క అక్షౌహ ల నాాల చంపించా . ప ల ,
బం ల హతమారిి స్ ల న చేసిన మహా హం క్షమించరానిది. నా యీ పాపానిక్త నిషృత లే .
గృహస్ాధరామ న అశవమేధం మొద న యజ్ఞా ఆచరిస్తత స೫హమహతా మొదల దోష్ణ పరిహారం
అ తాయని వేద్య చ నాియి.. కాని రదవలల రదనల పరి స೬ం కా . క పో
ల సి కడగి నం వలల
క ల ండ దిధ లభంచ . అలాగే దిధ రవకంగా చేస్త జీవహంస్తో డన యజ్ఞాలవలల మాన ల
పాపం పె ందే కాని తరగదని నా అ మానం.
 ప్రథమ స్కంధము 150

ధరమ భీ మని కడ కే ట
1-205-క.
అని యి ల ధరమ ఁ
మొనసి నిరాహారభావ న దేవనదీ
తన ఁ లిన చోటిక్తఁ
జనియెఁ స೫జ్ఞ హ పాప చలితా మం .
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; ధరమ ఁ = ధరమరా {ధరమ – యమధరమ
రా , ధరమరా }; మొనసి = కొని; నిరాహార = ఆహార సీవకరింపని; భావ నన్ =
నిరాయ తో; దేవనదీతన ఁ = భీ మ {దేవనదీతన - గంగ యొకక; తన ఁ = ,
భీ మ }; లిన = పడ ఉని; చో = స೩దేశాని; క్తన్ = క్త; చనియెన్ = వెళాళ ; స೩జ్ఞ = స೩జల ; హ = చేసిన
హ అన; పాప = పాపంచే; చలిత = చలించిన; ఆ మం = మన కలవా ; ఐ = అయి;
భావ :- ఈ విధంగా, స೩జ్ఞ హం వలల కలిగిన పాపానిక్త చలించిన మన కలవా అయిన
ధరమరా , నిరాహా భీ మ పడ ఉని చో వెళాల .

1-206-వ.
"అయావస్రం నం దక్తకనపాండ ,ఫ న
్ స్హ ం న పదమలోచ ం
గాంచనస్మంచితం లయిన రథం లెక్తక ధరమ ం డచనిన, నతం
హాక స్హ ం డయిన బే ని భంగి నొపెప; ని ల పాండ పరిజ
గొ వఁ బదమనాభస్హ క్షేస೤ం నకేఁగి, దివం న ండ నలం లిన
దేవతతెఱ్ం న స్ంస೻మ రంగపత ం న గంగానంద న నమస్కరించి;
రంత బృహదశవ, భరద్యవజ, పర రామ, పరవత, నారద, బాదరాయణ, కశా
పాంగిరస్, కశిక, ధౌమా, దరాన, క, వసిష్ణు దానక రాజరిు, స೫హమ ు ,
శిషా స్మే చ ద్ంచినం చి స్ంతసించి, దేశకాలవిభాగవేది న
భీ మం వారల ం జనం స్తయించి.
టీక:- ఆ = ఆ; అవస్రం నన్ = స్మయానిక్త; తక్తకన = మిగతా; పాండ = పాండ ;
ఫ న
్ = అ ా నితో; స్హ ం = డన వా ; ఐన = అయినటిి; పదమలోచ ం = కృ ా ;
కాంచన = బంగార ; స్మంచితం = పదగబడనవి; అయిన = అయిన; రథం = రథాల ; ఎక్తక =
అధిరోహంచి; ధరమ న్ = ధరమరా {ధరమ – యమధరమరా , ధరమరా }; డ = తో కలిసి;
 ప్రథమ స్కంధము 151

చనినన్ = వెళ్ళగా; అతం = అత ; హాక = యస೑లతో; స్హ ం = డనవా ; అయిన = అయినటిి;

బే ని = బే డ; భంగిన్ = లాగ; ఒపెపన్ = స೩కాశి నా
త ి ; ఇ ల = ఈ విధంగా; పాండ = పాండ ;
పరి జ = పరివారం; కొ వన్ = స్తవి త ఉండగా; పదమనాభ = కృ ని
ా {పదమనా - పదమ నాభ
యం గలవా , కృ ా , వి స్
ా హస೶నామాలలో 48వ నామం, 196వ నామం, 346వ నామం}; స్హ
= తో డనవా ; ఐ = అయి; క్షేస೤ం = క్షేస೤ న; న్ = ; ఏఁగి = వెళిళ; దివం న = స్వర్ ;
ండ = ండ; నలన్ = నలమీద ; లిన = పడపోయిన; దేవత = దేవత; తెఱ్ం నన్= వలె; స్ంస೻మరంగ
= దధక్షేస೤ంలో; పత ం = పడ ఉనివా ; ఐన = అయిన; గంగానంద న = భీ మన {గంగానంద
- గంగాదేవి , భీ మ }; = ; నమస్కరించిరి = నమస్కరించా ; అంత = అంతట; బృహదశవ =
బృహద వ ; భరద్యవజ = భరద్యవ ; పర రామ = పర రా ; పరవత = పరవ ; నారద =
నార ; బాదరాయణ = వాా {బాదరాయ - బదరికాస೴మంలో ఉండేవా , వాా }; కశాప =
కశా ; ఆంగిరస్ = ఆంగిర ; కశిక = విశావమి ; ధౌమా = ధౌ ా ; దరాన = దరా ; క
= ; వసిషు = వసి ు ; ఆది = మొదల ; అనక = అన లయిన; రాజరిు = రాజ ు ; స೫హమ ు =
స೫హమ ు ; శిషా = శి ాలతో; స్మే = డనవా ; ఐ = అయి; చ ద్ంచినన్ = రాగా; చి = సి;
స్ంతసించి = స్ంతోషించి; దేశ = దేశ యొకక; కాల = కాల యొకక; విభాగ = విభాగాలవివరా ; వేది =
తెలిసినవా ; ఐన = అయినటిి; భీ మం = భీ మ ; వారల న్ = వారిక్త; జనం న్ = జ ;
చేయించి = చేయించి.
భావ :- కృష్ణా ా , భీమ న ల స్హదే బంగా రథా అధిరహంచి ధరమరా వెంట
వెళాల . అ ధరమ హా లతో డన బే డ లాగ స೩కాశించా . ఈ విధంగా పాండ తమ
పరివారంతోపా , శ్రీకృ ని
ా తో డ క్షేసഈనిక్త వెళాల . అకకడ దివి ంచి విక్త లిన దేవతలా
దధరంగంలో అంపశయా ఉని భీ మడక్త నమస్కరించా . ఇంతలో బృహద వ , భరద్యవ ,
పర రా , పరవ , నార , వేదవాా , కశా , ఆంగిర , కశి , ధౌ ా ,
దరా , , వసి ు మొద న పె కమంది రాజ ు , స೫హమ ు తమతమ శి ాలతో డ
రావటం సి ఆనందించి, దేశకాల విభాగా తెలిసిన భీష్ణమచా ా వచిిన వారందరిని స్తకరింపజేసా .
1-207-క.
మాయాంగీకృతదే ం
యఖిలేశవ ఁ మ ఁ నాఁ డని స೩
జ్ఞాయతతచితత న గాం
గే ఁ జన స్తసెఁ గృ న్
ా జి న్
ా .
టీక:- మాయాంగీకృతదే ం = మాయచేత సీవకరించిన దేహ కలవా ; ఐ = అయిన;
అఖిలేశవ ఁ = అఖిలేశవ - స్ వల ఈశవ ; మ ఁ = మాన గా; ఐనాఁ =
అవతరించా ; అని = అని; స೩జ్ఞా = పాటవంతో; ఆయతత = డన; చితతం నన్ = మన తో; గాంగే ఁ
 ప్రథమ స్కంధము 152

= భీ మ {గాంగే - గంగ యొకక , భీ మ }; జన = జ; చేసెన్ = చేసె ; కృ న్

ా =
కృ డ
ా ని {కృ ా - నలలని వా , కృ ా }; జి న్
ా = కృ డ
ా ని {జి ా - జయశ్శల గలవా , కృ ా }.
భావ :- స్రేవశవ అయిన పరమేశవ మాయా మానవ దేహంతో జయశ్శ న
కృ డ
ా గా అవతరించి అ ద్ంచాడన స೩జ్ఞానంతో డన వా గాంగే కృ ణి
ా ా జించా .
1-208-వ.
మఱి గంగానంద ం వినయ మ ంద లయిన పాం నంద లం
ిండ నియోగించి మహా రాగ జనిత బాషపస్లిల స్ందోహ స్మిమళిత
లోచ ం యిటలనియె.
టీక:- మఱి = ఇంక ; గంగానంద ం = భీ మ {గాంగానంద – గంగ యొకక ,
భీ మ }; వినయ = వినయ తో ; మ = మతో డ; ంద = అంద న వా ; అయిన =
అయినటిి; పాం నంద లన్ = పాండ ల ; ిండన్ = రోిమని; నియోగించి = నియమించి; మహా
= మిక్తకలి; అ రాగ = అ రాగ చే; జనిత = టిిన; బాషపస్లిల = కనీిటి; స్ందోహ = స్ హ ; స్మిమళిత
= డన; లోచ ం = క ి గలవా ; ఐ = అయి; ఇ ల = ఇ ల; అనియెన్ = అనాి .
భావ :- అ పిమమట, భీష్ణమచా ా వినయ మలతో చకకటివా న పాండ ల దగ్ర రోి పె కొ
ి
నాి . అపార న అ రాగంతో పంగిపరలే బాషపధ్యరలతో నిండన క ి కలవా ఇలా అనాి .
1-209-ఆ.
"ధరణి , హరి , ధరమం ది కగా
స೫ కఁ దలఁచి మీ బ విధ ల
ననిలార! పడత రాపతపరంపర
లిటిి చిస೤కరమ మ్మం ఁ గల ?
టీక:- ధరణి = సഏహమ {ధరణి - మిక్త దేవత , సഏహమ };
హరి న్ = కృ ా ; ధరమం న్ = ధరమ ; ది కగాన్ = శరణ గ; స೫ కన్ = స೫ కవలెనని; తలఁచి
= అ కొని; మీ = మీ ; బ = అనక న; విధ లన్ = రక గా; అనిలార = నాయనలారా; పడతరి
= పడాా ; ఆపత్ = ఆపద ; పరంపర = ఒకద్యనిమీదింకొకటి; ఇటిి = ఇ వంటి; చిస೤ = చిస೤ న; కరమ
= పని; ఎం న్ = ఎకకడ; కల = ఉంది.
భావ :- “నాయనలారా! పాండ లారా! శ్రీకృ ణి
ా ,ా సഏహమ ల , ధరామనిి న మకొని జీవించే
మీ కష్ణి ఎన్ని పడాా . ఇ వంటి విచిస೤ న విషయం ఇంకా ఏ ం ంది.
 ప్రథమ స్కంధము 153

*1-210-ఉ.
స్ంతస్ మింత లే మృగశాపవశం నఁ బాం వి ం
డంత నొంది ండ మి నరు లం గొనివచిి, కాంక్షతో
నింతలవారిఁగాఁ బ్లనిచ, నెనిఁ సౌఖ్ా ప ి గాన దీ
గొంత; యనక ఃఖ్ లఁ ం ం భాగా మ్మటిిదో?
టీక:- స్ంతస్ = స్ంతోష ; ఇంతన్ = కొంచ డ; లే = లే ; మృగ = లేడ పంలో
ఉని ని యొకక; శాప = శాప ; వశం నన్ = వలన; పాం = పాం ; వి ం = రా ; అంత న్
= మరణ ; ఒంది = పంది; ఉండన్ = ఉండగ; మి న్ = మిమమలిి; అరు లన్ = పసిబడాల ; కొనివచిి
= తీ కొని వచిి; కాంక్ష = బల్మయ న క్లరిక; తోన్ = తో; ఇంతలవారిఁగాన్ = ఇంతవారిగా; పెనిచన్ =
పెంచింది; ఎనిఁ న్ = ఎ డా; సౌఖ్ా ప న్
ి = ఏమాస೤ ఖ్ ; కాన =ఎ గ ;ఈ=
ఈ; గొంత = ంత {గొంత - ంత - ంతల దేశ ఇంత}; అనక = అనక న; ఃఖ్ లన్ = బాధలతో;
ం న్ = కృంగిపో ; ఉం = ఉం ంది; భాగా = అదృషిం; ఎటిిదో = ఎలాంటిదో.
భావ :- పాపం! మీ తలిల ంతీదేవిక్త ఏమాస೤ం స్ంతోషం లే ; పాం రా లేడ పంలో
ఉని ని శాపకారణంగా మరణించడంతో, పసికం న మిమమలిి అరచేతలో పె కొ
ి ని పెం కొచిింది;
ఇంతవాళ్ళని చేసింది; ఏ ఒకకరో సౌఖ్ామని మాట ఎ గ ; ఈవిడ రదృషిం ఎలాంటిదో కానీ
జీవితమంతా కష్ణిలతోన గడచింది.

*1-211-ఉ.
వా వశం యెగసి వారిధరం మింటఁ ం
బా ం వడఁ స೫పంచ స్రవ ఁ గాలతంస೤
పా ఁ ం నొకభంగిఁ జరింప , కాల మనిి ం
జే ఁ ం ఁ, గాల విచిస೤ స్తర మ్మటిివారిక్తన్.
టీక:- వా = గాలిక్త; వశం = స೩భావానిక్త లో నవి; ఐ = అయి; ఎగసి = ఎగిరి;
వారిధరం = మేఘ {వారి ధర -నీటిని కలిగి ం నవి, మేఘ }; మింటన్ =
ఆకాశ లో; న్ = క ;త పా న్ = విడపో ; ఉం = ఉండే; వడన్ = విధంగా; స೩పంచ
= లోక ; స్రవ న్ = అంతా; కాల = కాల చేత; తంస೤ = అలలబడన, మాయ ; ఐ = లోబడనవి అయి;
పా న్ = విడపో ; ం న్ = క ;త ఒక = ఒక; భంగిన్ = విధంగా; చరింప =జ గ ;
కాల = కాల ; అనిి న్ = అనిింటినీ; చే న్ = చే ;త ఉం న్ = ఉం ంది; కాల = కాల ;
విచిస೤ = విచిస೤ నది; స్తర = ద్య ట వీ కానిది; ఎటిివారి = ఎ వంటి వారి; క్తన్ = నా,
 ప్రథమ స్కంధము 154

భావ :- ఆకాశంలోని మేఘ్న గాలిక్త ఎగిరి పరస్పరం క ం , విడపో ఉంటాయి.

అలాన ఈ స೩పంచంలోని స഍ణిక్లటి స్మస్తం కాలం యొకక అలిలక వలల , విడపో ఉంటాయి. కాలం
ఎ ఒకేలా జరగ . కాలమే అనిింటికీ లం. కాలం చాలా విచిస೤ ంది. ఎంతటి వా నా ఈ కాల
స೩భావానిి ద్యటలే .

*1-212-ఉ.
రాజఁట ధరమ ం , రరాజ ండట ధనివ, శాస೤వో
దేవజక న గాండవ విలలఁట, సారథి స్రవభస೦ స్ం
యోజ ఁ న చసഝయఁట, స೗గద్యధ ఁ న భీ ఁడ
యాాజిక్తఁదో వ ినఁట, యాపద గ ్ టిదేమి చోదామో.
టీక:- రా = రా ; అఁట = అట; ధరమ ం = ధరమరా {ధరమ - యమధరమరా , ధరమ
రా }; రరాజ = ఇం ని; ం = ; అఁట = అట; అ ా { ధనివ - ధ స ధరిం వా ,
అ ా }; శాస೤వ = శ ల ; ఉదేవజక = వెర కలిగిం నది; ఐన = అయినటిి; గాండవ =
గాండీవ ; అతని వి ల = ధ స; అఁట = అట; సారథి = రథం నడపిం వా ; స్రవ = స్మస్త; భస೦ = భ
ల ; స్ంయోజ ఁ = కలిగిం వా ; ఐన = అయిన; చసഝ = కృ ా {చసഝ - చసೕ ధరిం వా ,
కృ ా }; అఁట = అట; ఉస೗ = భయంకర న; గద్య = గద ; ధ ఁ = ధరిం వా ; ఐన = అయి నటిి;
భీ ఁ = భీ ; ఆ = ఆ; యాజి = యజా చేసినవాని, ధరమరా ; క్తఁన్ = క్త; తో = తో గా; వ ిన్ =
వ ి ; అఁట = అట; ఆపద = విప ;త క ట
్ =క ట; ఇది = ఇది; ఏమి = ఏమి; చోదామో = చిస೤మో.
భావ :- ధరమ అంతటివా రా ; ఇం డ మా మహావీ అయినటిి అ ా
యోదధ; శ భయంకర నటిి గాండీవం అతని ధ స; స్మస్త భాల కలిగించే శ్రీకృ ా రథసారథి;
చండ స೩చండ న గద్యదండం ధరించే భీ కొండంత అండ; అయినా ఇంతటి మహా మహమానివత న
స్హాయ స్ంప త ఉనాి ఈ పాండ అరణావాసా , అజ్ఞాతవాసా చేసి మొద న ఆపద ఎన్ని
పంద్య ; ఎంత ఆశిరాం!

*1-213-ఆ.
ఈశవ ం వి ఁా డెవేవళ్ నెవవని
కేమిస్త ఁ ఁ డేమి యె ఁ
నతనిమాయల మహా మ విద్యవం
లడఁగి మ్మల ం రం ల .
టీక:- ఈశవ ం = ఈశవ , కృ ా {ఈశవ - ఈశతవ (స೩ తవ ) కలవా };
వి ఁా = వి ా , కృ ా ; ఎవేవళ్ = ఏస్మయ న ; ఎవవని = ఎవని; క్తన్ = క్త; ఏమి = ఏమి; స్త న్ =
 ప్రథమ స్కంధము 155

చే న్న; ఁ = మాన ; ఏమి = ఏమి; యె ఁ న్ = తెలియగల ; అతని = అతనియొకక;

మాయ = మహమ ; = క్త; మహా మ = గొపపవా {గొపప ఆతమ గలవా }; విద్యవం = పండ ;
అడఁగి = లొంగి; మ్మల = చరి ;త ఉం = ఉంటా ; అం = డావా ; అ న్ = అ .
భావ :- పరమేశవ న శ్రీమనాిరాయ ఎ ఎవరిక్త ఏమి చేసాతడో ఎవ చపపగల . ఆ
మహా భా ని మాయల పెదద పెదద విద్యవం డా ది క తెలియనివా , లోబడ అణిగి మణిగి
ఉంటా .

1-214-వ.
కా న వతంస೤ం న పనిక్త వగవం బని లే ; రక్ష లేని స೩జల పేక్షింపక
రక్షింపఁ ండరీకాస೑ం సాక్షాతకరించిన నారాయ ం , తేజోని ం
గాక యాద లం ం తన మాయ చేత లోకం ల మోహాతరేకం
నొందిం ; నతని రహస్ాస೩కారం భగవం ం న పరమేశవ ం డె ం ;
మఱి దేవరిుయ నార ం , భగవం ండ కపిల ని , నె ం
; మీ కృ ం
ా దేవకీ రం డ మా లే ండని తలంచి త,
స్చివ, సారథి, బం , మిస೤, స೩యోజనం ల నియమిం ; రినిిటం గొఱ్ంత
లే ; రాగాది ాం , నిరహంకా ం , నదవ ం , స్మదరా ం ,
స్రావతమ ం , నయిన యీశవ న నతోనితభావ, మత షమాం లెకకడవి,
లే; వయిన భకతవతస ం గా న నకాంతభ ల
త ల ం ం .
టీక:- కా నన్ = అం వలన; వ = దే నిచేత; తంస೤ం = పనిబడనది; ఐన = అయినటిి; పని
= ఘటన; క్తన్ = క్త; వగవన్ = చింతంచే; పని = అవస్ర ; లే = లే ; రక్ష = రక్షిం వా ; లేని = లేనటిి;
స೩జలన్ = స೩జల ; ఉపేక్షింపక = అస೴దధ చేయక; రక్షింపన్ = రక్షిం ట ; ండరీకాస೑ం = కృ ా
{ ండరీకాస೑ - తెలల క వల వంటి క ి కలవా , కృ ా }; సాక్షాతకరించిన = స೩తాక్ష గా;
నారాయ ం = వి ా రిత {నారాయ – నీట ం వా , వి ా }; తేజః = స೩భావ ;
ని ం = స೩కటింపబడనవా ; కాక = కా ండా; యాద = యాద ; అం న్ = లో; ం
= రహస్ా గ చరిం వా ; ఐ = అయి; తన = తన; మాయ = మాయ; చేతన్ = చేత; లోకం ల =
లోక ల ; మోహ = మోహ యొకక; అతరేకం న్ = అతశయిం ట ; ఒందిం = క గజే ;
అతని = అతని యొకక; రహస్ా = రహస్ా న; స೩కారం = పదధ ; భగవం ం = భగవం ; ఐన
= అయినటిి; పరమేశవ ం = శి ; ఎ ం న్ = తెలియగ ; మఱి = ఇంక ; దేవరిు = దేవరిు;
అ = అయినటిి; నార ం = నార ; భగవం ం = భగవం , మహమానివ ;అ =
అయినటిి; కపిల = కపి అ ; ని = ని ;ఎ ం = తెలియగల ; మీ = మీ ;
 ప్రథమ స్కంధము 156

కృ ం
ా = కృ ా ; దేవకీ = దేవక్త యొకక; రం = కొ ;అ = అయిన; మా లే ం =
మేనమామ కొ , మేనబావ; అని = అని; తలంచి = భావించి; త = రాయబారి; స్చివ = మంసബ; సారథి =
రథసారథి; బం = టి ; మిస೤ = స్తిహ అ ; స೩యోజనం ల = వివిధవిధ గ; నియమిం
= నియమి ;త ఇనిిటన్ = ఇనిిటివలన; కొఱ్ంత = లో ; లే = లే ; రాగ = రాగ (రాగవిదేవష్ణ ); ఆది
= మొదల నవి; ాం న్ = లేనివా ; నిరహంకా ం న్ = అహంకార లేనివా ;
అదవ ం న్ = కషి ఖ్య లాంటి దవంద్యవల అతీ ; స్మదరా ం న్ = స్మస్త హె ి
త ్ లేక వా ; స్రావతమ ం న్ = స్రవ నం ఆతమ ప న ం వా ; అయిన =
అయినపపటికీ; ఈశవ న = స೩ , కృ న
ా ; న్ = ; నత = త కవ; ఉనిత = ఎ కవ య ; భావ = భావ ;
మత = దిధ; షమాం = విషమ నవి, బేధ ; ఎకకడవి = ఎకకడవి; లే = లే ; అయిన =
అయినపపటికీ; భకత = భ ల
త యం ; వతస ం = వాతసలా గలవా ; కా నన్ = అ టచేత ; ఏకాంత
= ఏకాంతమ సిాతని చేరిన; భ త =భ త ; న్ = ; ల ం = ఖ్ గా లభం వా ; ఐ =
అయి; ఉం న్ = ఉంటా .
భావ :- అం చేత, వస్ంకలపం వలల జరిగినద్యనిక్త విచారించటం వివేకం కా . రక్షణ లేని
స೩జ్ఞనీకానిి రక్షించటంక్లస్ం శ్రీహరి ండరీకాక్ష పంలో సాక్షాతకరించా . వా దే తన వతవం
తెలియబడ ండా, య లంలో రహస్ాంగా స్ంచరి త తన మాయచేత లోలకాల మోహంలో ంచి
తే నా
త ి .ఆ మ
ి ి ఇంకా దేవరిు అయిన నార నిక్త, జ్ఞానస్వ న కపిలమహరిుక్త కొంత
తె ; నాయనలార! మీ శ్రీకృ ని
ా దేవకీ డని, మీ మేనమామ మా డని తలచా . తగా,
స్చి గా, సారథిగా, బం గా, మి గా భావించి ఎన్ని ప ల ఆయనిి వినియోగిం కొనాి .
అయినా అం వలల ఎలాంటి లోపం రా . రాగదేవష్ణ లేనివా , అహంకారం లేని వా , దవంద్యవల
అతీ నవా , స్మదరా , స్రావతమ ఐన జగనాి న ఎ కవ త కవ భావా ,
అభస഍యభేద్య ఎకకడవి; అయినపపటికీ భగవం భకతవతస అ టచేత ఆతీమ నభ ల
త
అం బా లో ఉంటా .

1-215-సీ.
అతభక్తత నెవవనియం ఁ జితత ఁ జేరిి-
యెవవని నామ హంచి పగడ
కాయం వి ఁ గామ కరామది ని-
మల ం యోగి క్తత నొం
నటిి స్రేవశవ ం డఖిలదేవోతతం ఁ-
డెవేవళ్ఁ సഏణం లే వి
 ప్రథమ స్కంధము 157

నంద్యఁక నిద్ మహాహ ుఁ వికసిత-

వదనారవిం ఁ వచి నఁ
1-215.1-తే.
నా ్ జ ఁ గమలాభ నయన గ
నొపపఁ గ ిల ంగట నివాఁ
మానవేశవర! నా భాగామహమఁ
మేమి స్తసితన్న ణా మితనిఁ రిి."
టీక:- అత = ఎ కవ; భక్తతన్ = భక్తతతో; ఎవవని = ఎవని; అం న్ = అం ; చితత న్ = మన ; చేరిి
= నిలిపి; యెవవని = ఎవని; నామ = నామ ; ఊహంచి = స్మరించి; పగడ = త
త ంచి; కాయం న్ =
శరీర ; విడ న్ = విడచిపె ి ; కామ = కామ ; కరమ = కరమ ; ఆది = మొదల నవి; ని మల
ం = వేళ్ళతో స్హా పెక్తలించ బడనవా ; ఐ = అయిా; యోగి = యోగి; క్తతన్ = క్తతని; ఒం న్ = పం
తాడో; అటిి = అ వంటి; స్రేవశవ ం = కృ ా {స్రేవశవర - స్రవ న ఈశవ , కృ ా }; అఖిల
దేవోతతం ఁ = కృ ా {అఖిలదేవోతత ం - స్మస్త దేవతలలో ఉని , కృ ా }; ఏ = ఏ; వేళ్న్ =
స్మయంలో; స഍ణం = స഍ణ ల ;ఏ = న ; వి న్ = వ తాన్న; అంద్యఁక = ఆ స్మయ
ద్యకా; ఇద్ = ఇదిగో; మహా = గొపప; హ ుఁ = ఆనంద కలవా ; ఐ = అయి; వికసిత = వికసించిన; వదన
= ఖ్ అన; అరవిం ఁ = పదమ గలవా ; ఐ = అయి; వచిన్ = వచాి ; నఁ = ఇవాళ్;
నా ్ = నా ; జ న్ = జ ; కమల = కమల ; అభ = వంటి; నయన = క ళ; గ = జంట;
ఒపపన్ = స೩కాశి ం
త డగా; క ిల = కళ్ళ; ంగటన్ = ందర; ఉనివా = ఉనాి ; మానవేశవర = రాజ్ఞ; నా =
నాయొకక; భాగా = భాగా యొకక; మహమన్ = గొపపతన ; = ; ఏమి = ఏమి; స్తసితన్న = చేసాన్న;
ణా = ణా ; ఇతనిన్ = ఇతని; రిి = క్లస్ .

భావ :- మిక్తకలి భక్తత త న యోగి ఏ దే ని యం చితతం లగించేసి, ఏ దే ని పవిస೤

నామం ఉచిరి తత చాలించి, కామాది కరమఫలానిి ని మలించి, మోక్షానిి పం తాడో, అ వంటి
దేవదే న గోవిం న శరీరం చాలించే స్మయానిక్త మహానందంతో వికసిత వదనారవిందంతో
విచేిసి నా చే లతో తామరరే ల వంటి కళ్ళతో, నా కళ్ళ ం స೩తాక్షమయాా . ధరమరాజ్ఞ!
నాభాగాం పండంది. ఈ మహా భా డ క్లస్ం ఏ ణాం చే నాిన్న. “

1-216-వ.
అని యి ల ధనంజయ స్ంస഍పిత శరపంజ ం డయిన ంజ ని
వచనం లాకరిాంచి, లంద వి ండ, ధరమనంద మంద్యక్తనీ
నంద వలన నరజ్ఞతసాధ్యరణం ల ధరమం , వరాాస೴మ ధరమం
 ప్రథమ స్కంధము 158

, రాగ రాగోాపా లతోఁ డన స೩వృతత నివృతత ధరమం , ద్యనధరమం

, రాజ ధరమం , సీర ధరమం , శమదమాదికం ,
హరితోషణం ల ధరమం , ధరామరాకామ మోక్షం , నానా విధో
పాఖ్యానతహాస్ం , స్ంక్షేపవిసాతర పం ల నెఱింగె; నంత రథిక
స్హస೶ం ల గమికాఁ న భీ మం స్వచఛంద మర న యోగీశవ లచేత
వాంఛతంబ తతరాయణం స్ ద్ంచిన, నది దన మరణోచితకాలం
బని నిశియించి.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; ధనంజయ = అ ని
ా చేత; స్ంస഍పిత = పందజేయబడన;
శర = అ మ కల; పంజ ం = పంజర (శరీర ) కలవా ; అయిన = అయినటిి; ంజ ని =
భీ మని { ంజ - వంశానిక్త ఏ వంటి (పెదద) వా , భీ మ }; వచనం = ఉపదేశ
; ఆకరిాంచి = విని; = ; అంద న్ = అంద ; వి ండన్ = విం ఉండగా;
ధరమనంద = ధరమరా {ధరమనంద - యమధరమరా , ధరమరా }; మంద్యక్తనీనంద =
భీ మని {మంద్యక్తనీనంద - గంగాదేవి , భీ మ }; వలనన్ = ండ; నర = మానవ; జ్ఞత =
జ్ఞతయొకక; సాధ్యరణం = సాధ్యరణ గా వరితం నవి; అ = అయిన; ధరమం = ధరమ ;
వరాా = ల ల యొకక {చా రవరా - సഏహమణ, క్షసബయ, శా, స೦ వరా }; ఆస೴మ = ఆస೴మ
లోని వారిక్త వరితం {చ రాస೴మ - స೫హమచరా, గృహస్త, వానస೩స్త, స్నాాస్ ఆస೴మ }; ధరమం
= ధరమ ; రాగ = రాగ (ఆస్క్తత) {రాగ రాగోాపా - వేద్యంతశాస్ర సాంకేతక పద్య };
రాగా = రాగా (అనాస్కతత); ఉపా ల = ఉపాధి (ఆధ్యర ) ; తోన్ = తో; డన = డన; స೩వృతత =
ఐహక న న (స్వరా్ది భోగ ల న); నివృతత = మోక్ష న న; ధరమం = ధరమ ; ద్యన =
ద్యన వలన; ధరమం = ధరమ ; రాజ = రాజరిక వలన; ధరమం = ధరమ ; సీర =
సీరల యొకక; ధరమం = ధరమ ; శమ = శాంత; దమ = ఇంసമయ నిస೗హ ; ఆదికం =
మొద నవి; హరి = హరిక్త; తోషణం = స్ంతోష కలిగిం నవి; అ = అయిన; ధరమం =
ధరమ ; ధరమ = ధరమ ; అరా = అరా ; కామ = కామ ; మోక్షం = మోక్ష ;
నానా = అనక; విధ = రక ల; ఉపాఖ్యాన = ఉపాఖ్యాన ; ఇతహాస్ం = ఇతహాస్ ; స్ంక్షేప =
స్ంస೗హ ుూ; విసాతర = వివర అయిన; పం లన్ = ప ల వలన; ఎఱింగెన్ = తె కొనె ;
అంత = అంతట; రథిక = రథి {రథి - రథ ండ దధ చే వీ }; స్హస೶ం =
వేలమంది; న్ = క్త; గమికాఁ = అధిపతా చేయగలవా , మొనగా ; ఐన = అయినటిి; భీ మం =
భీ మ ; స్వచఛంద = స్వతంస೤ న, తమ ఇషి వచిిన డే; మర = మరణిం శక్తతగలవా ; ఐన =
అయినటిి; యోగి = యో లలో; ఈశవ = ు ; చేతన్ = చేత; వాంఛతం = క్లరదగినది; అ =
అయిన; ఉతతరాయణం = ఉతతరాయణ ; స్ ద్ంచినన్ = వచిిన; అది = అది; తన న్ = తన ; మరణ =
మరణిం ట ; ఉచిత = తగిన; కాలం = కాల ; అని = అని; నిశియించి = నిశియిం కొని.
 ప్రథమ స్కంధము 159

భావ :- ఈ విధంగా శరీర నిండా అ ా వేసిన బాణ కలవా న ల

పితామ పలిక్తన ప ల , అకకడక్త వచిిన లంద వినాి . అ ధరమనంద
గంగానంద న భీష్ణమచా ాని వలన మానవజ్ఞతక్త ఆవశాకా న సామానా ధరామ , వరాాస೴మ ధరామ ,
అ రాగ రాగాాల స్ంబంధించిన స೩వృతత నివృతత ధరామ , ద్యన ధరామ , రాజ ధరామ , సీర ధరామ
భగవం నిక్త సറయ న భాగవత ధరామ , శమదమా , చ రివధ ష్ణరాా న ధరామరా కామ మోక్షా ,
నానావిధ్య న ఉపాఖ్యానా , ఇతహాసా మొద న వనీి కొనిి స్ంక్షేపంగా కొనిి వివరంగా వినాి . తరావత
అతరథ మహార ల శిరో షణ న భీ మ స్వచఛందమర న స్ంయమీం వాంఛంచే
ఉతతరాయణ ణాకాలం వచిిందని తె కొని అది తా త చాలించటానిక్త అ ల న
స్మయమని నిశియిం కొనాి .
గమనిక:- తంసഩ శంతనమహారా ండ భీ మ స్వచఛందమరణానిి వరంగా పంద్య .

1-217-శా.
ఆలాపం మాని, చితత మనీష్ణయతత ం జేసి, దృ
గాాలం న్ హరిమో ఁ బఱ్పి, తతాక ణాదృషిిన్ విని
మల్మ త శరవాధ్య నిచ ఁ మోదించి, భీ మం స్ం
శ్శలం బొపప తంచఁ గలమషగజ ణీహరిన్, శ్రీహరిన్.
టీక:- ఆలాపం = స్ంభాషణ ; మాని = మాని చి; చితత = మన ; మనీష్ణ =
స೩జా ; ఆయతత న్ = లొంగినదిగా; చేసి = చేసి; దృక్ = ల; జ్ఞలం న్ = స్ హ , వల ; హరి
= కృ ని
ా ; మో = ఖ్ ; న్ = మీద; పఱ్పి = నిలిపి ఉంచి; తత్ = అతని; కా ణా = దయతో డన;
దృషిిన్ = దృషిితో; విని మల్మ = రితగాని మలన ; త = చేయబడన; శర = అ మలవలన కలిగిన; వాధ్య
= బాధల యొకక; నిచ ఁ = స్ హ గలవా ; ఐ = అయి; మోదించి = మిక్తకలి స్ంతోష పంది;
భీ మం = భీ మ ; స్ంశ్శలం = మంచి నడత; ఒపపన్ = ఒ ండగ; తంచన్ = త
త ంచ ; కలమష =
పాప లన; గజ = ఏ ల; ణీ = స్ హ ; హరిన్ = హరిం వానిని, కృ ని
ా ; శ్రీహరిన్ = శ్రీకృ ని
ా .
భావ :- అ పిమమట గాంగే మౌనం వహంచి మన స ఏకాస೗ం చే కొని తన
లనీి గోపాలదే ని ఖ్మండలం కేం కరించా ; కమలాస೑ని ద్యక్షిణా రిత కటాక్షవీక్షణం వలల
ఆయనక్త బాణాల బాధలనిి ఉపశమించాయి; అంతట శాంతశ్శ న శంతన స్ంతోషించి
క ష్ణలన గజస్ హానిి చించి చండాడే య సిం ణిా తంచా .
 ప్రథమ స్కంధము 160

భీషమనిరాాణం
1-218-వ.
ఇ ల పీతాంబరధ్యరి ఁ, జ ు ం , నాది ం , బరమేశవ ం ,
న హరియం నిష్ణక ం , వి దధం బ ధ్యానవిశేషం చే నిరస్తదో ఁ
డ , ధ్యరణావత న దిధని స్మరిపంచి, పరమానందం నొంది, స೩కృత
వలన న స్ృషిిపరంపరలఁ బరిహరిం తల న మంద్యక్తనీనంద ం డటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; పీతాంబరధ్యరి న్ = కృ ా {పీతాంబరధ్యరి - పచిని వస్ర
ధరిం వా , హరి}; చ ు ం న్ = కృ ా {చ ు - నా చే లవా , వి ా ,
వి స్
ా హస೶నామ లలోని 140వ నామ }; ఆది ం న్ = కృ ా {ఆది - స్ృషిిక్త
ం ండ ఉనిటిి , వి ా }; పరమేశవ ం న్ = కృ ా {పరమేశవ - స్రవ న
ం స೩ , హరి}; అ = అయిన; హరి = కృ ని
ా {హరి - పాప ల హరిం వా , వి ా };
అం న్ = అం ; నిష్ణక ం = క్లరిక లేనివా ; ఐ = అయి; వి దధం = మిక్తకలి దధ నది; అ =
అయిన; ధ్యాన = ధ్యాన యొకక; విశేషం = విశిషిుత; చేన్ = చేత; నిరస్త = తలగింపబడన; దో ం =
దోష గలవా ; అ = అ ; ధ్యరణావత = ధ్యరణకలిగినది {ధ్యరణా భగవం నిఁ దపప
మఱియొకటి నె ఁగమి; (ఇది యోగాంగ లలో నొకటి)}; ఐన = అయిన; దిధని = దిధని; స్మరిపంచి =
లగి చేసి; పరమ = పరమ న; ఆనందం నన్ = ఆనంద సిాతని; ఒంది = పంది; స೩కృత = స೩కృత; వలనన్
= సిదధ ; ఐన = అయిన; స్ృషిిపరంపరలన్ = నరానమ ల ; పరిహరిం = నివారిం ; తల న =
ఉదేదశ తో; మంద్యక్తనీనంద ం = భీ మ {మంద్యక్తనీనంద – గంగాదేవి , భీ మ };
ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- మంద్యక్తనీనంద న భీ మ స్మస్త దోష్ణల నిరస్తం చేసి నిష్ణకమభావంతో,
నిరమలధ్యానంతో పీతాంబర ,చ ు , రాణ , పరమేశవ అయిన గోవిం ని
యం ఏకాస೗ దిధని స్ంధ్యనించి పరమానంద భరి స೩కృతసిద్యధ న స్ంసారబంధ్యల పరిహరించే
ఉదేధశంతో ఈ విధంగా స೩ త
త ంచా

*1-219-మ.
"సബజగన్నమహన నీలకాంతఁ ద దీదపింపఁ, సഏభాత నీ
రజబం స೩భ న చేల పయిన్ రంజిలల, నీలాలక
సೳజ స్ం కత ఖ్యరవింద మతస్తవాం విజృంభంప, మా
విజ ం జేర వనెిలాఁ మది నావేశిం నెలల న్.
 ప్రథమ స్కంధము 161

టీక:- సബ = ; జగత్ = లోక ల ; మోహన = మోహంప చేయగల; నీల = నీల న; కాంతన్

= కాంతతో; త = శరీర ; ఉదీదపింపన్ = బాగా స೩కాశి ంత డగ; స഍భాత = ఉదయ కాల ; నీరజ =
పదమ ల ; బం = బం , ాని; స೩భ = కాంత కలది; ఐన = అయిన; చేల = వస్ర ; పయిన్
= న; రంజిలలన్ = ఎఱ్ఱగా స೩కాశి ం
త డగ; నీల = నలలని; అలక = ం ల యొకక; సೳజ = స్ హ తో;
స్ం కత = డన; ఖ్ = ఖ్ అన; అరవింద = పదమ ; అత = మిక్తకలి; స్తవాం = స్తవింప
దగినది; ఐ = అయి; విజృంభంపన్ = చలరే ; మా = మా యొకక; విజ న్ = అ ా ని; చేర = చేరి
ం ; వనెిలాఁ = విలాస్వం ; మదిన్ = మన స ; ఆవేశిం న్ = స೩వేశిం గాక; ఎలల న్
= ఎలల .
భావ :- “ లోలకాల స్మోమహన న నీలవరా కాం లతో నిగనిగలాడే మన్నహర న దేహం
గలవా ; ప ప
ద వేళ్ వె చి మ ని బాలభా ని స೩భలతో మ్మరిసిపో ని బంగా వస్రం
ధరిం వా ; నలలని ం కదలా ండే వా ; ద టగ ి ని ఖ్పదమం కలవా ;
మా అ ా ణిా విజ ణిా చే త చేరి ఉండే అందగా ; అయిన శ్రీకృషా భగవా నా మదిలో నిరంతరం
నిలిచిపోవాలి.

*1-220-మ.
హయరింఖ్య ఖ్ ళి స్ర పరినాసాతలక్లపేత ,
రయజ్ఞతస೴మ తోయబం త రాజి ల నెమోమ తో,
జయ ం బా న
ా క్త ివేడక, నని నాశసారహతం జ్ఞల నొ
చిి ఁ బోరిం మహా భా మదిలోఁ జింతం నసഘంత న్.
టీక:- హయ = ఱ్ఱ ల; రింఖ్య = కాలి గిటిల; ఖ్ = చివళ్ళ ండ లే ; ళి = మ వలన;
స్ర = డదవరా ; పరినాస్త = త గా ఉని; అలక = ం తో; ఉపేత = డనది; ఐ =
అయి; రయ = వేగ వలన; జ్ఞత = టిినటిి; స೴మ = స೴మచేత పటిిన; తోయ = నీటి, చమట; బం =
బం లతో; త = డనది; ఐ = అయి; రాజి ల = ఎఱ్ఱ న; నెఱ్ = నిం ; మో = ఖ్ ; తోన్
= తో; జయ న్ = జయ ; పా న
ా = అ ా న; న్ = ; ఇ ి = ఇవవవలె నన; వేడకన్ = క్లరికతో; అనిన్
= దధ లో; నా = నా యొకక; శస్ర = శస్ర ల; ఆహతన్ = ద్బబల వలన; చాలన్ = అధిక గ; నొచిి న్
= నొపిప చంది ; పోరిం = దధ చేయిం ; మహా భా న్ = మహా భా ని; మది = మన ;
లోన్ = లో; చింతం న్ = స్మరిం ; అసഘంత న్ = ఎలల .
భావ :- ఱ్ఱఱల కాలిగిటిల వలల రేగిన ళితో మకొ ి పో నాి; ం చదిరి
పో నాి; అధిక న రథ వేగానిక్త అలస్ట చంది ఒళ్ళంతా చమ ల కా నాి; చి న ఖ్మంతా
ఎఱ్ఱగా అ నాి; నా శసారసార తగిలి ఎంత నొపెప నాి లెకక చయా ండా అ ా డక్త విజయానిి
చే రాిలన ఉతాసహంతో అతనిని తసహ త దధం చేయి న
త ి మహా భా శ్రీకృషాపరమాతమని నా
మన సలో నిరంతరం ధ్యాని ంత టా .
 ప్రథమ స్కంధము 162

*1-221-మ.
న మాటల్ విని న వతో భయస్తనామధామక్షోణిలో
బ ల్మక్షింప రథం నిలిప పర పాలావళిం ం
బర పా లెలలఁ లన ంభతేకళి వంచిం నీ
పరమే ం వె ం ండె హృతపద్యమస్నాసీ ఁ .
టీక:- న = అ ా ని; మాటల్ = మాటల ; విని = విని వా ; న వ = న వ; తోన్ = ; ఉభయ
= రం ; స్తనా = స్తనల; మధామ = మధాన ఉని; క్షోణి = స೩దేశ ; లోన్ = లో; ప =శ ; ఈక్షింపన్
= ండగ; రథం న్ = రథ ; నిలిప = నిలబ్లటిి; పర = శ న; పాల = రా ల యొకక;
ఆవళిన్ = స్ హ ; న్ = పె ; పర = శ న; ప = రా ల యొకక; ఆ
= స഍ణ ; ఎలలన్ = అనిిటిని; లన = లతోన; ంభత్ = మ్మర ని; కేళి = విలాస్ తో;
వంచిం న్ = లాగికొ ; ఈ = ఈ; పరమే ం = పరమ న ఈ ం , హరి; వె ం = స೩కాశి ;త
ఉండె = ఉం గాక; హృత్ = హృదయ మన; పదమ = పదమ ; ఆస్నా = ఆస్న గ; ఆసీ ఁ =
సీవకరించినవా ; ఐ = అయి.
భావ :- ఏ లోకేశవ అ ా అడగాడని చి న వ చింది త, పగవారి కళ్ళళ గాన
రథానిి తీ వెళిళ ఉభయ స్తనల మధాస೩దేశంలో నిలబ్లటాిడో; చి న వ చింది న
త కరవపక్ష రా
లందరిని పే పే నా పి త ఆ లతోన వాళ్ళ ఆ లనీి చిదిమేసాడో; ఆ శ్రీకృషాపరమాతమ నా
హృదయపదమంలో పద్యమస్నం వే కొని సిారంగా వసిం గాక.

1-222-క.
తనవారిఁ జంపఁజ్ఞలక
వె క ఁ బో నిచిగిం విజ ని శంకన్
ఘన యోగవిదాఁ బాపిన
నివం ాని పాదభక్తత మొన న్ నా న్.
టీక:- తన = తన యొకక; వారిన్ = వారిని; చంపన్ = చం ట; చాలక = చేయలేక; వె క న్ = వెనక్తక;
పోన్ = వె ట
ల ; ఇచిగిం = క్ల ని; విజ ని = అ ా ని; శంకన్ = స్ందేహ ; ఘన = గొపప;
యోగ = యోగ రిిన; విదాన్ = విదావలన; పాపిన = పోగొటిిన; ని = లచే; వం ాని = త
త ం
పబ వాని, కృ ని
ా ; పాద = పాద ల మీది; భక్తత = భక్తత; మొన న్ = ఉదువిం గాక; నా న్ = నా .
భావ :- రణరంగంలో తన బం మి ల స഍ణా తీయడానిక్త ఇషిపడక వె దీ న
త ి
ధ ంజ నిక్త మహా మహమానివత న గీతోపదేశం చేసి, స్ందేహా పోగొటిి, దధంలో ందంజ
వేయించిన వాని; లచే త
త ంపబ పర ని పాదభక్తత నాలో పరిఢవి గా
ల క.
 ప్రథమ స్కంధము 163

*1-223-సీ.
పిపంచి యెగసినఁ ండలం ల కాంత-
గగనభాగం బ్లలలఁ గపిపకొనఁగ;
ఱిక్తన న్నరవక దరం లో ని-
జగ ల ఁ న జగత గదలఁ;
జసೕం ఁ జేపటిి చ ద్ం రయ నఁ-
ని పచినిపట జ్ఞఱ్;
నమిమత నాలా న ఁబా స్తయక-
మనిిం మని సുడ మరలఁ ది వఁ;
1-223.1-తే.
గరిక్త లంఘం సింహం కరణి మ్మఱ్సి
"నఁ భీ మనిఁ జం ని ిఁ గా
వి మ న
ా !" య మదివశిఖ్ వృషిిఁ
ద్రలి చ ద్ం దే ం ది క నా .
టీక:- పిపంచి = మిక్త; యెగసినన్ = ప గె ండగ; ండలం ల = (చవి) ండల ల
యొకక; కాంతన్ = కాంత; గగన = ఆకాశ; భాగం = భాగ ; ఎలలన్ = స్మస్త ; కపిపకొనఁగన్ = నిండపోగా;
ఉఱిక్తన = క్తన; ఓరవక = ఓ ికొనలేక; ఉదరం = పటి; లోన్ = లోపల; ఉని = ఉనిటిి; జగ ల=
జగ ల
త ; ఁ న = వడ వలన; జగత = మి; కదలన్ = కదలగా; చసೕం న్ = చసೕ ; చేన్ = చేత; పటిి =
పటిి; చ ద్ం = వ ి ని; రయ నన్ = వేగ వలన; న = న; ఉని = ఉనిటిి; పచిని = పచిని;
పట = బటి; జ్ఞఱ్న్ = జ్ఞరగ; నమిమతన్ = న మకొంటిన; నా = నాయొకక; లా న్ = ప ; న ఁబా
= న వలపా ; స్తయక = చేయ ; మనిిం = మనిిం ; అని = అని; సുడ = అ ా ; మరలన్
= వె క ; ది వన్ = లా ండగా; కరి = ఏ ; క్త = కొర ;
లంఘం = ; సింహం = సింహ ; కరణి = వలె; మ్మఱ్సి = స೩కాశిం ; నఁ = ఈవేళ్; భీ మనిన్ = భీ మని;
చం న్ = స్ంహరించద ; ని ిన్ = ని ి; కా = కాపా ; వి =వ ;అ న
ా = అ నా
ా ;అ న్
=అ ; మత్ = నాయొకక; విశిఖ్ = బాణ ల; వృషిిన్ = వాన ; తెరలి = తపిపం కొని; చ ద్ం = వ ి; దే ం
= దే ; ది క = శరణమ గాక; నా = నా .

భావ :- ఆ నా దధ మిలో నా బాణవరాునిి భరించలేక నా మీదిక్త మికే నా సావమి

వీరగంభీర స్వ పం ఇపపటికీ నా కళ్ళ కటిినటేల కనిప న
త ిది;
 ప్రథమ స్కంధము 164

పిపంచి కెగరగా ండలాల కాం గగనమండలం నిండా వాాపించాయి; ం కడంతో

ళ్ళళ బొజాలోని జాగాలన పిండాండం వడక్త స೫హామండం కంపించిపోయింది; చేతలో చస೹నిి ధరించి
అ ద్ంచే వేగానిక్త ని బంగా చేలం జ్ఞరిపోయింది; “న మకొని న ి న రిలో న వలపా
చేయవ ” దదని మాటిమాటిక్త క్తరీటి వెన క లా నాి లెకకచేయ ండ “అ నా
ా !న ివ . ఈ నా
భీ మని స్ంహరించి ని ి కాపా తా ” అం కరి క్త లంఘంచే కంఠీరవం లాగా నా క్తవ నా
త ి . అటిి
గోపాల దే డే నా రక్ష.

*1-224-మ.
తన న్ భృ ాఁ వీనిఁ గాఁ ట మహాధరమం వొమమం న
న
ా సారథా ని పగ్ చేఁ జోదాం గాఁ బ ి న్
నిక్లలన్ వడఁ ని ఘోటక లన్ మోదించి తాడం న్
జ లన్నమహ నొందఁ జే పరమోతాస ం స೫శంసించదన్.
టీక:- తన = తన; న్ = ; భృ ాఁ = స్తవ ; వీనిన్ = ఇతనిని; కాఁ ట = కాపా ట; మహా
= ఖ్ా న; ధరమం = ధరమ ;ఒ మ=ప మ; అం న్ = అ ;అ న
ా = అ ా ని; సారథా =
రథసారథా ; ని = చేపటిి; పగ్ = పగ్ ల ; చేన్ = చేతతో; చోదాం గాన్ = ఆశిరాకర గ;
బ ి న్ = ప కొ
ి ని; నిక్లలన్ = గఱ్ఱ ; వడన్ = సബ వేగ ; ని = డ ఉండ;
ఘోటక లన్ = ఱ్ఱ ల ; మోదించి = స్ంతోషపరచి; తాడం న్ = అదలిం ; జ లన్ =
స೩జల ; మోహ = మోహ ; ఒందన్ = పంద; చే = చే ని; పరమ = మిక్తకలి; ఉతాస న్ =
ఉతాసహ గలవానిని; స೩శంసించదన్ = స్తస೤ చేసెద .
భావ :- ఇత అ ా నా స్తవ . ఇతనిని కాపాడవలసి ఉనిది అం నాి . అది
పరమ ధరమ ట. అం కని, అ ా ని రథానిక్త సారథా చే నా
త ి . పగ్ ల ఆశిరాకర గ
ప కొ
ి నాి . మిక్తకలి ఉతాసహంతో గఱ్ఱ వేగ గా త , ఱ్ఱ ల మోది ,త తాడ నా
త ి .
స్త స೩జల మోహంపజే నా
త ి . అదిగో అటిి ఆ శ్రీకృ ని
ా స్తస೤ చే నా
త ి .

1-225-క.
ప ల నగ ల నడ ల
న కల నవలోకన ల నాభీరవ
ల ల మన ల తాలిమి
కొ వదలిం ఘ నిఁ గొలిచద మదిలోన్.
టీక:- ప లన్ = ప లతో ; నగ లన్ = చి న వలతో ; నడ లన్ = స೩వరతనలలో ;
అ కలన్ = అ క తో ; అవలోకన లన్ = లతో ; ఆభీర = గోపికా; వ = సీర; ల ల=
 ప్రథమ స్కంధము 165

స్ హ ల; మన ల = మన లలోని; తాలిమి = ఓ ప, రా ; కొ = కొ ిట ; వదలిం =

స్డలిం ; ఘ నిన్ = గొపపవానిని; కొలిచదన్ = జించద ; మది = మన స; లోన్ = లోపల.
భావ :- తయాని మాటలతో మందహాసాలతో, స೩వరతనలతో, స೩ణయక్లపాలతో, వా ి లతో
సೳజవ మ ల వల దో కొన వా దే డని మన సలో మరీ మరీ స్తవిసాత .
1-226-ఆ.
నృ ఁ డ ధరమ ని స్భా
మందిర న యాగమండప నఁ
జిస೤మహమతోడఁ జె వొం జగద్యది
దే ఁ డమ నా దృషిియం .
టీక:- = ; నృ = రా ; డ= ం
త డగ; = రవ ;
ధరమ ని = ధరమరా యొకక {ధరమ - యమధరమరా , ధరమరా }; స్భా = స్భదీ ి;
మందిర న = భవన లో; యాగ = యజా చే ; మండప నన్ = మండప లో; చిస೤ = చిస೤ న;
మహమ = స഍భవ ; తోడన్ = తో; చ వొం = అంద్యలొలిక్తం ; జగత్ = విశవ న ; ఆది = ల ;
దే ఁ = దే ; అమ న్ = కొ గాక; నా = నా యొకక; దృషిి = ల; అం న్ = లోపల.
భావ :- నీం , నరేం త ఉండగా యింత ధరమరా స్భామందిరం
లోని యజా మండపంలో చిస೤ విచిస೤ స೩భావాలతో స೩కాశించే విశవనా నా లోల సిారంగా నాి .
*1-227-మ.
ఒక ాం స్మస్తజీ ల ఁ ద్య నొకొకకకఁ తోఁ పో
లిక న దే ఁ స్రవకాల మహాల్మలన్ నిజోతపని జ
నా కదంబం ల హృతసరో హ లన్ నానావిధ్య న
ప ఁ యొ ం నటిి హరి నఁ సഏరిాం ం
ధ డ ."
టీక:- ఒక = ఒకే; ాం = ా ; స్మస్త =స్మస్త న; జీ =జీ ; న్ = ; తాన్
= త ; ఒకొకకకఁ = ఒకొకకక గా; ఐ = అయి; తోఁ = కనిపిం ; పోలికన్ = విధ గ; ఏ =ఏ; దే ం
=దే ; స్రవ = స్మస్త న; కాల =కాల నం ; మహా = గొపప; ల్మలన్ = ల్మలతో; నిజ = తన ండ; ఉతపని
= జనించిన; జనా = జీ ల; కదంబం ల = స్ హ ల; హృత్ = హృదయ; స్రో హ లన్ =
పదమ లలో {స్రో హ - స్ర న న
ి ది, పదమ }; నానావిధ = అనక రక న; ఆ న=
గొపపవి న; ప ఁ = ప కలవా ; ఐ = అయి; ఒ =ఒ ; ఉం న్ = ఉం ; అటిి =
అ వంటి; హరిన్ = హరిని {హరి - స్ంగసഗత ల హరిం వా , వి ా }; నన్ = న ; స഍రిాం =
జిం ; ంధ డ = పరి డ
ధ ; ఐ = అయి.
 ప్రథమ స్కంధము 166

భావ :- ఉని ఒకే ఒకక ా స్కల జీవరా ల ఒకొకకక గా కానవసాత కద్య. ఆ

విధంగాన తా స్ృషిించిన నానావిధ స഍ణి స్ హాల హృదయ కమలాలలో నానా విధ్యల పాలతో
స్రవకాల స్రావవస్ాల యం తన ల్మలా విలాస్ంతో తనరారే నారాయ ని పవిస೤హృదయంతో స഍రిా నా
త ి ."

1-228-వ.
అని యి ల మన్నవాగదరానం లం బరమా మం డ కృ ని
ా హృదయం న
నిలిపికొని, నిశావస్ం మాని, ని పాధికం బయిన వా దేవ స೫హమం
నం ం గలసిన భీ మనిం చి స్రవజ దివసావసానం న విహంగం
రక ం తెఱ్ం న ండరి; దేవ మానవ వాదితం ం భ
నినాదం మొరసె; సా జన కీరతనం మ్మఱ్సెఁ; మ వరుం
రిసె; మృ ం డయిన భీ మనిక్త ధరమ ం పరలోక సഝయ స్తయించి
రత మాస೤ం ఃఖి ం డయెా; నంత నచిటి కృ ని
ా ఁ తమ
హృదయం ల నిలిపికొని స్ం ష్ణింతరం ల ం దదీయ దివాావతార
నామం లచే త
త యించి సావస೴మం ల ం జనిరి; పిదప న ాధిషిు ం
కృషాస్హ ం గజ రం న ం జని గాంధ్యరీ స్మే ం డయిన ధృతరా ర
నొడంబఱ్చి తతసమమతం న వా దేవా మోది ం పితృ తామహం న
రాజాం ఁ కొని ధరమమార్ం నఁ స೫జ్ఞపాలనం స్త ండె"నని చపిపన
విని న శౌన ం డటలనియె.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; మనస్ = మన లో ; వాక్ = మాటలలో ; దరానం లన్
= దరాన లలో ; పరమ = పరమ న; ఆ మం = ఆతమగలవా ; అ = అయిన; కృ ని
ా = కృ ని
ా
{కృ ా - నలలని వా }; హృదయం న = మన లో; నిలిపికొని = సిారపర కొని; నిశావస్ం =
ఊపిరితీ కొ ట; మాని = మానివేసి; ని పాధికం = హే అతీతమ నది; అయిన = అయినటిి;
వా దేవ = ఆతమలలో వసించే వ న; స೫హమం = స೫హమ, వా దేవ స೫హమ; అం న్ = లో; కలసిన =
కలసిపోయిన; భీ మనిన్ = భీ మని; చి = సి; స్రవ = స్మస్త; జ = స೩జ్ఞనీక ; దివస్ = దిన న ;
అవసానం న = అంత న, సాయం స్ంధాలో; విహంగం = పస೑ ; ఊరక = నిశాబద గ; ఉం =
ఉండే; తెఱ్ం నన్ = విధ న; ఉండరి = ఉనాి ; దేవ = దేవతలచే; మానవ = మాన లచే; వాదితం =
గింపబ నివి; ఐ = అయిన; ం భ= ం ల; నినాదం = శబద ; మొరసెన్ =
గినవి; సా జన = స్జా చేసిన; కీరతనం = త ; మ్మఱ్సె = స೩కాశించినవి; మ= ల;
వరుం = వాన ; రిసె = వరిుంచినవి; మృ ం = చనిపోయినవా ; అయిన = అయినటిి; భీ మని =
 ప్రథమ స్కంధము 167

భీ మని; క్తన్ = క్త; ధరమ ం = ధరమరా {ధరమ - యమధరమరా , ధరమరా }; పరలోకసഝయ

= సഘదధకరమ {పరలోకసഝయ - పరలోకగ ల చే దహనాది కరమ }; చేయించి = చేయించి; రత
= రత; మాస೤ం = కాల ; ఃఖి ం = ఃఖించిన వా ; అయెాన్ = అయెా ; అంతన్ = అంతట;
అచిటి = అకకడ ఉని; = ; కృ ని
ా న్ = హరిని; తమ = తమ యొకక; హృదయం లన్ =
హృదయ లలో; నిలిపికొని = సిారపర కొని; స్ం షి = స్ంతృపిత చందిన; అంతరం = అంతరంగ
గలవా ; అ న్ = అ ; తదీయ = అతని యొకక; దివా = దివా న; అవతార = అవతార ల ;
నామం = నామ ; చేన్ = చేత; త
త యించి = స഍రిాంచి; స్వ = తమ యొకక; ఆస೴మం =
ఆస೴మ ; న్ = ; చనిరి = వెళిళరి; పిదపన్ = ఆత వాత; ఆ = ఆ; ధిషిు ం = ధరమరా ; కృషా =
కృ ని
ా తో; స్హ ం = కొనివా ; ఐ = అయి; గజ రం న్ = హసితనా ర ; న్ = న ; చని =
వెళిళ; గాంధ్యరీ = గాంధ్యరితో; స్మే ం = డనవా ; అయిన = అయినటిి; ధృతరా న్
ర = ధృతరా ని
ర ;
ఒడంబఱ్చి = ఒపిపంచి; తత్ = అతని; స్మమతం నన్ = ఒ క్ల తో; వా దేవ = వ దేవ ని, కృ ని
ా ;
అ మోది ం = అ మతపందినవా ; ఐ = అయి; పితృ = తంసഩ ండ వచిినది ; తామహం =
వంశపారంపరా { తామహ -తాతల స్ంబంధించినది - అ వంశిక }; ఐన = అయినటిి;
రాజాం న్ = రాజా ; కొని = సీవకరించి; ధరమ = ధరమబదధ న; మార్ం నన్ = విధ గ; స೩జ్ఞ = స೩జ
ల ; పాలనం = పరిపాలిం ట; స్త ండెన్ = చే ండె ; అని = అని; చపిపన = చపపగా; విని =
ఆలక్తంచి; న= న; న్ = ; శౌన ం = శౌన ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ స೩కారంగా గాంగే మన సద్యవరా, వా కలద్యవరా, దృ కలద్యవరా
శ్రీకృషాపరమాతమ హృదయంలో పదిలపర కొని; నిశావసానిి నిరోధించి; ని పాధిక పరస೫హమ న
వా దే నిలో ఐకా యాా . అ అది సి అకకడ ఉని వారంద స్ంధ్యా స్మయంలో పస೑లాల
మౌనం వహంచా ; దేవలోకంలో , మానవ లోకంలో ం ధవనించాయి; సా స్ంకీరతన
వినిపించాయి; లవాన రిశాయి; త చాలించిన దేవనదీ నిక్త దహన స్ంసాకరా జరిపించి;
ధరమరా రతకాలం ఃఖించా . అకకడ లంద శ్రీకృ ని
ా పం తమ మన సలలో
ని కొని; ఆయన దివాావతారాల కొనియా స్ంతోషితసావం తమ తమ ఆస೴మాల
తరలిపోయా . అనంతరం ధరమనంద నందనంద నితో కలిసి హసితనా రానిక్త వెళాల . అకకడ
గాంధ్యరీ స్హ న ధృతరా ణి
ర ా ఒపిపంచి అతని అంగీకారంతో, శ్రీకృ ని
ా ఆమోదంతో తన తాత తం
పరిపాలించిన రాజ్ఞానిి సీవకరించినవా ధరమం తపప ండా స೩జల పరిపాలించసాగా .”ఇలా చపపగాన
శౌన తమహరిుని ఇలా అడగా .
*1-229-ఆ.
"ధన లపహరించి తనతోడఁ జెనకె
నాతతాయి జ ల నని వధించి
బం మరణ ఃఖ్ భర న ధరమ ఁ
డె ల రాజాలక్ష్మినిచిగించ?"
 ప్రథమ స్కంధము 168

టీక:- ధన = ధన ల ; అపహరించి = దొంగిలించి; తన = తన; తోడన్ = మీద; చనకె =

గొడవచే వా ; ఆతతాయి = హతా చే వా న; జ లన్ = మాన ల ; అనిన్ = దధ లో;
వధించి = స్ంహరించి; బం = బం ల; మరణ = మరణ వలన కలిగె ; ఃఖ్ = బాధ యొకక; భర న
= భార తో; ధరమ ఁ = ధరమరా ; ఎ ల = ఏవిధ గ; రాజాలక్ష్మిన్ = రాజా ; ఇచిగించ =
అంగీకరించ .
భావ :- తన సిరిస్ంపదలనీి అపహరించి తనతో ద్యధనిక్త సిదధ న రామర్
ఆతతాయిల (ఇంటిక్త ని పెటేివా , విష పెటేివా , కతతతో నరికేవా , ధన దో కొన వా , నల
నపహరించేవా , ఇత ల భారా చరపటేివా వీరా ని ఆతతాయి అంటా ) స్మరంలో
స్ంహరించిన ధరమరా టాిలంద మరణించారన ఃఖ్భారంతో డ ఉండ ఈ రాజాభారానిి
భరించటానిక్త ఏ విధంగా అంగీకరించా అని అడగా .
1-230-వ.
అనిన ం డటలనియె.
టీక:- అనిన = అనగా; ం = ; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఇలా అడగిన శౌన డక్త, ఇలా స్మాధ్యనం చపాప .

ధరమనందన రాజ్ఞాభషేకం
1-231-క.
" స్ంతతక్తఁ బరీక్షి
నిరవ నం ర స్తసి నారాయ ఁ డీ
ధరణీరాజా న నీ
శవ ఁగా ధరమ ని నిలిపి స్ంతోషించన్.
టీక:- = వంశ ; స్ంతత = వారస్తవ ; క్తన్ = న ; పరీక్షిత్ = పరీక్షిత; నరవ =
మహారా ; అం ర = వంశా ర గ; చేసి = చేసి; నారాయ ఁ = కృ ా ; ఈ = ఈ; ధరణీ = ;
రాజా న్ = మండల ; న్ = న ; ఈశవ ఁగాన్ = అధిపతగా; ధరమ ని = ధరమరా ని; నిలిపి =
నియమించి; స్ంతోషించన్ = స్ంతోషించ .
భావ :- "పరీక్షి త వంశాం రంగా నిలబ్లటిి, ధిషిి ణిా స్మస్త సాస഑జ్ఞానిక్త
అధినతగా నిలిపి శ్రీకృ ా స్ం ష్ణింతరం నా .
 ప్రథమ స్కంధము 169

1-232-వ.
ఇ ల జగం పరమేశవరాధీనం గాని స్వతంస೤ం గా ద నది మొదల
భీ మని వచనం లం గృ ని
ా స్ంభాషణం ల ధరమనంద ం స೩వరధమాన
విజ్ఞా ం నివరితత శంకా కళ్ం ం నారాయణాస೴ ం న
యిం ం ం బోలెఁ జ సాసగరవేలాలంకృతం బ వ ంధరామండలం
స్హోదర స్హా ం యే ండె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; జగం = స೩పంచ ; పరమేశవర = పరమ న ఈశవ నిక్త, హరిక్త;
ఆధీనం = లోబడ ఉం నది; కాని = కాని; స్వతంస೤ం = స్వంత గా నియసബం కొనగలది; కా = కా ;
అ నది = అనిది; మొదల = మొదల ; భీ మని = భీ మని; వచనం లన్ = ఉపదేశ లవలన ; కృ ని
ా
= కృ ని
ా ; స్ంభాషణం లన్ = ఉపదేశ లవలన ; ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద ం -
యమధరమరా కొ , ధరమరా }; స೩వరధమాన = పె ని; విజ్ఞా ం = విజ్ఞాన కలవా ;
నివరితత = నివృతత చేయబడన; శంక = అ మాన అ ; కళ్ం ం = మచికలవా ; ఐ = అయి;
నారాయణ = హరి {నారాయ - నార లం వసిం వా , హరి}; ఆస೴ ం =
ఆస೴యించినవా ; ఐన = అయిన; ఇం ం న్ = ఇం ; పోలెన్ = వలె; చ స్ = నా ; సాగర =
స్ స೦ ; వేల = స్రిహ ద గా; అలంకృతం = అలంకరింపబడనది; అ = అయినటిి; వ ంధర =
; మండలం = మండల ; స్హోదర = స్ద ల యొకక; స్హా ం = స్హాయ కలవా ; ఐ
= అయి; ఏ ండెన్ = పరిపాలిం ండె ..
భావ :- ఈ విధంగా భీష్ణమచా ాని ఉపదేశాలవలల, శ్రీకృ ని
ా స೩బోధ్యలవలల ధరమరా జగ త
స్వతంస೤ నది కా పరమేశవరాధీనం మొద న విజ్ఞానానిి పెంపందిం కొని, తన స్ందేహా లనిింటిని
నివరితం కొని, ఉపేం ని స్హాయంతో అతశయించే మహేం ని వలె, శ్రీకృ ని
ా అండదండలతో
చ స్స స೦ సമత న మహ్మమండలానిి స్హచ ల స్హాయంతో పరిపాలించసాగా .

*1-233-సీ.
స్ం రా వృషిిఁ బరా ాం రియిం ,-
నిల యెలలఁ గో కల నీ ం ,
గో వరిుం ఘోష లఁ బా ,-
ఫలవంత లతాపాదప ,
పం స్స్ా దపపక ఋ ల నెలల,-
ధరమ మ్మలెలడల ఁ దనరి ం ,
 ప్రథమ స్కంధము 170

వ తాతమ తంస೤ ల రోగాది-

భయ సెంద స೩జల కెం ఁ,
1-233.1-ఆ.
లోతత ం ంతీత ం
ద్యన మానఘ ఁ ధరమ ం
స్తావాకాధ ఁ స్కలమహ్మరాజా
విభవభాజి యయిన వేళ్ యం
టీక:- స్ం రా = స్ం రా న; వృషిిన్ = వరు ; పరా ాం = మే {పరా ా -
ఉరిమ్మ వా , మే }; రియిం = రిపిం ; ఇల = మి; ఎలలన్ = స్మస్త న; క్ల కలన్ =
క్లరికల ; ఈ ం న్ = టిిం ; గో = ఆ ; వరిుం న్ = ఎ కవగా ఇ ి ;
ఘోష లన్ = గొలలపలెలలలో; పా = పా ; ఫల = ఫల లతో; వంత న్ = నిండ ఉం ; లతా =
తీగ ; పాదప = చ ;ల పం = పం ; స్స్ా న్ = ధ్యనా ; తపపక = తపప ండగ;
ఋ లన్ = ఋ లలో; ఎలలన్ = స్మస్త ; ధరమ = ధరమవరతన ; ఎలల = స్మస్త; ఎడల =
స్ాల లం ; తనరి = విస్తరించి; ఉం న్ = ఉం ; వ = దేవత ; త= త ; ఆతమ =
ఆతమ ; తంస೤ = హే త ; అ = అయినటిి; రోగ = రోగ ; ఆది = మొదల ; భయ
= భయ ; చంద = క గ ; స೩జ = లో ; న్ = ; ఎం న్ = ఎకకడా డ; = ; ల
= వంశ లో; ఉతత ం = ఉతత ; ంతీ = ంతయొకక; త ం = ;
ద్యన = ద్యన నం ; మాన = మాన నం ;ఘ ఁ = గొపపవా ; ధరమ ం = ధరమరా ; స్తా = స్తా న;
వాకా = వా క; ధ ఁ = ధన గాగలవా ; స్కల = స్మస్త; మహ్మ = మియందలి; రాజా = రాజా లలో ; విభవ =
(తన) భవ ; భాజి = భజింపబ వా ; అయిన = అయినటిి; వేళ్ = స్మయ ; అం న్ = లో;

భావ :- ద్యనఘ , మానధ , స్తాధ , స్తాస్ం , లాలంకా ,

ంత మా ఐన ధరమరా స్మస్త మండలానిి భవోపేతంగా పరిపాలి న
త ి స్మయంలో మే
వాన స్మృదిధగా రిపించా ; పృథివి బంగా పంట పండంచి, క్లరిన క్లరక తీరిింది; గోశాలలోని
గో పాల వరిుంచాయి; వృక్షా , లత స్ం రాంగా ఫలించాయి; ఋ ధరమం తపప ండా నిం గా
పంట పండాయి; దేశమంతటా ధరమం పా నిది; ఆధ్యాతమక, ఆదిభౌతక, ఆది వికా అయిన
తాపస೤యా , వాా స೩జల బాధించలే .

1-234-వ.
అంతఁ గృ ం
ా టాిల శ్లకం లే ండం జే కొఱ్ , భస೦ ఁ
సളయం స్త కొఱ్ , గజ రం నం గొనిి నెల ండ ద్యవరకానగరం
 ప్రథమ స్కంధము 171

న ం స೫యాణం స్తయం దలంచి, ధరమనంద న ం గృతాభవంద ం

డ నతనిచే నాలింగి ం , యామంస೤ణం వడసి, కొంద దన
నమస్కరించినం గౌఁగలిం కొని, కొంద ద ం గౌఁగిలింప నానందిం ,
రథారోహణం స్త నవస్రం న భస೦ , పది ఁ, ంత ,
తతర , గాంధ్యరి , ధృతరా ం
ర , వి ం , ధిషిు ం
, సం , గృపాచా ాం , న ల, స్హదే ,
వృక్లద ం , ధౌ ాం స్తసంగం వలన కత స్సం ం డ
ం స్కృతాకల స్ంకీరతసೆమానం చికరం బ నెవవని యశం
నాకరిాంచి వి వ న్నపం డటిి హరి తోడ వియోగం స్హంపక దరాన స్పరా
నాలాప శయనాస్న భోజనం లవలన నిమిషమాస೤ం హరిక్త నెడ లేని
వార న పాండ లం డకొని హరి మరలవల నని క్ల హరి చనిన
మార్ం హరి వినాస్త చి త లయి లోచనం ల బాషపం లొ క
నంత ని వంబడ రయావస్రం న.
టీక:- అంతన్ = అంతట; కృ ంా = కృ ా ; టాి = బం ; న్ = ; శ్లకం =
బాధ; లే ండన్ = లే ండగ; చే = చే ట; కొఱ్ = క్లస్ ; భస೦ = భస೦; న్ = ;
సറయం = స్ంతోష ; చే = క గ చే ట; కొఱ్ = క్లస్ ; గజ రం నన్ =
హసితనా ర లో; కొనిి = కొనిి; నెల = నెల ; ఉండ = ఆగి ఉండ; ద్యవరకా = ద్యవరక అ ; నగరం న్ =
నగర ; న్ = న ; స೩యాణం = స೩యాణ ; చేయన్ = చేయ వలెనని; తలంచి = అ కొని;
ధరమనంద న = ధరమరా న {ధరమనంద - యమధరమరా , ధరమరా ; న్ = ; కృత = చేసిన;
అభవంద ం = నమసాకర కలవా ; అ న్ = అ ; అతని = అతని; చేన్ = చేత; ఆలింగి ం
= కగలింపబడనవా ; ఐ = అయి; ఆమంస೤ణం = అ మత; వడసి = పంది; కొంద = కొంద ; తన =
తన; న్ = ; నమస్కరించినన్ = నమసాకర చేసిన; కఁగలిం కొని = ఆలింగన చేసికొని; కొంద =
కొంద ; త న్ = తన ; కఁగిలింపన్ = ఆలింగన చేయగ; ఆనందిం న్ = స్ంతోషిం ; రథ =
రథ ; ఆరోహణం న్ = ఎ కట; చే = చే ని; అవస్రం నన్ = స్మయ న; భస೦ న్
= భస೦; పది న్ = పది; ంత న్ = ంత; ఉతతర న్ = ఉతతర; గాంధ్యరి న్ = గాంధ్యరి;
ధృతరా ం
ర = ధృతరా ర ; వి ం = వి ; ధిషిు ం = ధిషి ;
సం = స ; కృపాచా ాం = కృపాచా ా ;న ల=న ;
స్హదే = స్హదే ; వృక్లద ం = భీ {వృక్లద - వృక వంటి పటి
ఉనివా , భీ }; ధౌ ాం = ధౌ ా ; స్త్ = మంచివారితో; స్ంగం = కలిసి ఉం ట;
 ప్రథమ స్కంధము 172

వలనన్ = వలన; కత = వి వబడన; ర్గ = చడావారి; స్ం ం = చేరిక గల వా ; అ = ఐన; ం

= జ్ఞాని; స్కృతాకల = ఎ నా ఒకసారి; స్ంకీరతసೆమానం = త
త ంపబడనది; ఐ = అయిన ; చికరం =
చిం నది; అ న్ = అ న ; ఎవవని = ఎవని యొకక; యశం = కీరితని; ఆకరిాంచి = విని; వి వన్నపం
= వదిలిపెటిలేడో; అటిి = అ వంటి; హరి = కృ ని
ా ; తోడ = తోని; వియోగం న్ = రమ ట , విరహ ;
స్హంపక = ఓ ికొనలేక; దరాన = కనిపిం ట; స్పరాన = తా ట; ఆలాప = కలిసి మాటాల ట; శయన = కలిసి
పం కొ ట; ఆస్న = కలిసి ిం ట; భోజనం ల = కలిసి త ట ; వలనన్ = వలన; నిమిష =
నిమిష ; మాస೤ం = మాస೤ స్మయ న; హరి = హరి; క్తన్ = క్త; ఎడ = ర గా; లేని = ఉండలేని;
వార = వా ; ఐన = అయిన; పాండ లన్ = పాం రా ల ; డకొని = కలిసి ఉం ; హరి = హరి;
మరల = వె క వ ిట; వల నని = చేయవలెనని; క్ల న్ = క్ల ; హరి = హరి; చనిన = వెళిళన;
మార్ం న్ = ద్యరిని; న్ = ;త హరి = హరి యం ; వినాస్త = ఉంచబడన; చి త = చితత
కలవా ; అయి = అయి; లోచనం లన్ = క ిల ండ; బాషపం = కనీి ; ఒ కన్ = కా ండగా;
అంతన్ = అకకడే; ని వంబడరి = ని ండరి; ఆ = ఆ; అవస్రం నన్ = స్మయ న.
భావ :- సറయ స్దరి భస೦ మన స స్ంతోషం స్మ ిటం క్లస్ం, బం న
పాండ ల శ్లకం పోకారిటం క్లస్ం, యశ్లద్యనంద హసితనా రంలో కొనిి మాసాలపా ఉండ,
పిమమట తన నగరానిక్త బయ దేరా . తన అభవందనా స్మరిప న
త ి నందనంద ణిా ధరమనంద
ఆనందంతో అభనందించి ఆలింగనం చే కొని వీడోకలిచాి . అనంతరం శ్రీకృ ా కొందరి ండ
నమసాకరా అం కొనాి . కొందరిని కగిలిం కొనాి . కొంద తన కగిలిం కొనగా వారిక్త
భాకాంక్ష లందించా . స్జానసాంగతాం వలల రాన సాంగతాానిి పరితాజించిన దిధమం హరి
మ రగాథ ఒకకమా వింటే మళీల విడచి పెటిలే . అలాగ గోవిం రథం ఎకకబో ని స్మయంలో
భసഊ ప , ంతీ గాంధ్య , ధృతరా ర , వి , ధరమరా , స , కృపాచా ా ,
న ల స్హదే , భీమస్త , ధౌ ా మొద న వారంతా, శ్రీకృ ని
ా ఎడబా స్హంచలేని
వారయాా . అ క్షణం ఆయన ,త తా , మాటాల , ఆయనతో కలిసి శయని ,త ిం ,
జి త ఉండే పాండ లతో పా శ్రీకృ ా వె క మరిలి రావాలని అభలషి త, ఆయన వెళిలన మారా్నిి
అవలోక్త ,త హరిమయా న హృదయాలతో, అ నయనాలతో అలలంత రంలో నిలబడ పోయా .

1-235-సీ.
కనకసౌధ ల ఁ గౌరవకాంత -
మవరుం గోరి రియ,
మౌక్తతకద్యమ స్మంచితధవళాత-
పతరం విజ ం ప ి ండ,
దధవసాతా తాసహవం -
రతి షితచామర వీవ,
 ప్రథమ స్కంధము 173

గగనాంతరాళ్ం గపిప కాహళ్భేరి-

పటహశంఖ్యదిశబద మొరయ,
1-235.1-ఆ.
స్కలవిస೩జ స్ ణని ణ
్ ప
భస೦భాషణ ప ండ,
వనమోహ ం ండరీకాస೑ం
ణారాశి హసిత ర వెడలె.
టీక:- కనక = బంగా ; సౌధ లన్ = మేడల; న్ = మీద ని; కరవ = కరవ వంశ ; కాంత =
సీర ; మ= ల; వరుం = వాన ; క్లరి = ఇషి తో; రియన్ = రి పించగ; మౌక్తతక = తాాల;
ద్యమ = దండ ; స్మంచిత = అలంకరింపబడన; ధవళ్ = తెలలని; అతపతరం = గొ ; విజ ం =
అ ా ; ప ి ండన్ = ప ి ండగ; ఉదధవ = ఉదధ ; సాతా = సాతాక్త ; ఉతాసహవం =
ఉతాసహ కలవా ; ఐ = అయిా; రతి = రతి లతో; షిత = అలంకరింపబడన; చామర =
చామర ; వీవ = వీ ంత డగా; గగన = ఆకాశ యొకక; అంతరాళ్ం న్ = లోపలంతా; కపిప = నిండన;
కాహళ్ = బాకా ; భేరి = భేరీవాద్యా ; పటహ = పెదదడో , రాండో ; శంఖ్ = శంఖ్ ; ఆది =
మొదల వాని; శబద = శబద ; మొరయ = చలరే ండగ; స్కల = స్మస్త; విస೩ = సഏహమణ; జ
= స೩జ ; స్ ణ = స్ ణ; ని ణ
్ = ని ణ
్ ; ప= ప లలో; భస೦ = భ న; భాషణ =
స్ంభాషణ ; ప =ప ; ఉండ = ఉండగా; వన = లోక ; మోహ ం =మోహంప
జే వా ; ండరీకాస೑ం = కృ ా { ండరీ కాస೑ - పదమ ల వంటి క ిలవా , కృ ా };
ణారాశి = ణా ల పప, కృ ా ; హసిత ర = హసితనా ర ండ; వెడలె = బయ దేర .
భావ :- వనమోహ , ండరీకాస೑ అయిన శ్రీకృ ా ఘనీభవించిన రజ ల
రాకృత ణాంలా హసితనా ర వీ ల వెంట సాగిపో నాి . అంతః ర కాంత బంగా మేడల
నిలబడ నందనంద ని షప వరాు రిపించా . విజ వె క నిలబడ తాాలస్రాలతో
విరాజిలేల శేవతచఛసഈనిి పటాి . ఉదధ , సాతాక్త ఉతాసహంతో అ ని న త రతిఖ్చితా న పి
ప కొ
ి ని వింజ్ఞమర వీ నా
త ి . బాకా , నగారా , తపెపట , శంఖ్య ఆకాశం దదదరిలేలలా
నాియి. వేదవేతత న సഏహమ స్ ణ ని ణ
్ స్వ ప ని పకంగా స్వసితవచనా
ప నాి .
 ప్రథమ స్కంధము 174

1-236-వ.
తతసమయం నం బౌర ంద స഍సాదశిఖ్రభాగం ల నిలిచి గోపాల
ంద ని స్ందరిాంచి, వర్ం మార్ం రం ద్స్ల గరారవిందం
సాచి యొండొ ల ం ం దమలోనం దొలిల ణం లం డక
జీ ల్మన పం ండం స೫పంచం స೫వరితంపని స్మయం న
నొంటి దీపిం రాణ ం డతం డ వా ; జీ ల స೫హమతవం
గ గ లయం సిదిధం ట యెటల వా ; జీవన్నపాధి తం లయిన
స్తాతసೋదిశ ల
త లయం జీ ల లయం బ వా ఁ; స೗మమఱ్ స్ృషిికరత న
యపపరమేశవ ం నిజవీరా రిత నిజ్ఞంశ తం న జీ ల
మోహని య స్ృషిి స్తయ నిశియించి నామ పం లేని జీ లం
నామ పం గలిపం కొఱ్ వరిత ల స్వమాయ నంగీకరిం న వా ;
నిరమలభక్తత స్ తకంఠవిశేషం ల న ంఠి జితేంసമ ల విద్యవం
లిమమహా భా నిజ పం దరిాం ర వా ; యోగమార్ం నం గాని
దరిాంపరాద వా ; మఱి .
టీక:- తత్ = ఆ; స్మయం నన్ = స్మయ లో; పౌర = నగరమందలి; ంద = సీర ;
స഍సాద = మేడల; శిఖ్ర = చివరి, డాబాల ; భాగం లన్ = భాగ లం ; నిలిచి = ని వబడ;
గోపాల ంద ని = గోపా రలో ంద ని, కృ ని
ా ; స్ందరిాంచి = సి; వర్ం = వ స్
తీరినవా ; ఐ = అయి; మార్ం ల = వీ ల ; రం ద్స్లన్ = రం పకకల; కర = చే అన;
అరవిందం = పదమ ; సాచి = చాచి; ఒండొ ల = ఒకరింకొక ; న్ = క్త; న్ =
కొ ; తమలోనన్ = తమలోతా ; తలిల = రవ ; ణం లన్ = ణ {సബ ణ -
స్తతసೋ, రజస్, తమస్}; డక = కలిగి ఉండక; జీ = స్రవ జ ; ల్మన = పరస೫హమలో ల్మన న; పం
= ప లగలవి; ఐ = అయి; ఉండన్ = ఉండగా; స೩పంచం = స೩పంచ ; స೩వరితంపని = నడ ట ఉండని;
స్మయం న = స్మయ లో; ఒంటిన్ = ఒంటరిగా; దీపిం = స೩కాశిం ; రాణ = రాతన న;
ం = ; ఇతం = ఇత ; అ = అనెడ; వా = వా ; జీ = మాన ; న్ =
; స೫హమతవం = స೫హమతతసೋ ; క గ = క గగ; లయం = లయ {లయ - జీవాతమ స೫హామతమలో
లయిం ట}; సిదిధం ట = సిదిధం ట; ఎ ల = ఏవిధ గ సాధా ;అ = అనెడ; వా = వా ; జీవన
= జీవన న ; ఉపాధి = ఆధ్యర; తం = త ; అయిన = అయినటిి; స్తతసೋ = స్తతసೋ ; ఆది =
మొదల ; శ ల
త =శ ల
త ; లయం = లయ ; జీ ల = జీ ల; లయం = లయ ;అ = అనెడ;
 ప్రథమ స్కంధము 175

వా = వా ; సೕమమఱ్ = మరల; స్ృషిి = స్ృషిిని; కరత = చే వా ; ఐన = అయినటిి; ఆ = ఆ;

పరమేశవ ం = పరమ న ఈశవ ; నిజ = తనయొకక; వీరా = వీరతవ వలన; రిత = రింపబడనది;
ఐ = అయి; నిజ = తన; అంశ = అంశతో; తం = డనవి; ఐన = అయినటిి; జీ = జీ ; న్ =
; మోహని = మోహంపజే నది; అ న్ = అ ; స్ృషిి = స్ృషిి; చేయన్ = చే ట ; నిశియించి =
నిశియిం కొని; నామ = పే గా
ల ని; పం = ప గాని; లేని = లేనటిి; జీ = జీ ; అం న్
= లో; నామ = నామ ; పం = ప ; కలిపం = ఏరప ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; వరిత ల
= స೩వరిత ;ల స్వ = తనయొకక; మాయన్ = మాయ ; అంగీకరిం న్ = అంగీకరిం ;అ = అనెడ; వా
= వా ; నిరమల = నిరమల న; భక్తత = భక్తతవలన; స్ త్ = మిక్తకలి; ఉతకంఠ = ఉతకంఠల యొకక; విశేషం ల
= విశిషిలతో; అ ంఠి = ం పడనివా ; ఐ = అయి; జిత్ = జయించిన; ఇంసമ =
ఇంసമయ కలవా ; అ = అయినటిి; విద్యవం = పండ ; ఈ = ఈ; మహా భా =
మహా భా ని యొకక; నిజ = స్వంత; పం = ప ; దరిాం = దరిాంప కల ; అ = అనెడ;
వా = వా ; యోగ = యోగపదధత; మార్ం నన్ = పాటిం ట ద్యవరా; కాని = కాని; దరిాంప =
దరిాం ట ; రా = వీ కా ; అ = అనెడ; వా = వా ; ఐ = అయి; మఱి = ఇంక .
భావ :- ఆ స్మయంలో బ ంద న గోపాలక ని
ా దరిాంచడానిక్త హసితనానగర
కాంత నగరంలోని భవనాల కెకాక . మారా్నిక్త ఇ ల ం డ చే చాపి వా దే ణిా
ఒకరికొక పిం క్లసాగా . స్ృషిి ఆదిలో జీ సബ ణాలతో డక ం , స೩పంచం అంతా
ఆయనలో ల్మన ఉండేది అని; అదివతీయ న పరస೫హమ స్వ ప మీయన అని కొంద అం నాి ;
జీ ల పరస೫హమతవం కలిగితే లయం అనది ఎలా క ంది అని కొంద అం నాి ; జీవనాలక్త
ఉపాధి తా న స్తావది శ త లయం కావటమే జీ ల లయం అని కొంద చ నా
త ి ; మరల స్ృషిిక్త
కారణ న విశేవ ని ఆతమ శక్తతచేత తన మాయ చేపటిి నామ పా లేని జీ లం నామ పా
ఏరపరచా అని కొంద చ నా
త ి ; నిరమల న భక్తతగలవా , ం పడని ఉతకంఠభరిత య ి ,
జితేంసമ న పరమ జ్ఞా ఈ భగవా ని దరిాంచగల అని మరికొంద అం నాి ; యోగ మార్ం
ద్యవరా తపప పరమేశవర సాక్షాతాకరం అసాధా మని యింకొంద అం నాి .

1-237-మ.
"రమణీ! ర వోయెఁ గృ ర
ా థ న్ రాదింక వీక్షింప, నీ
కమలాస೑ం బొడఁగానలేని దిన ల్ గలపం తోఁ , గే
హ లం ండఁగ నల పోయి పరిచరాల్ స్త న్ నెమిమ ం
ద రమామ" యనె నొకక చంస೦ ఖి కందరాప గసഐంత .
టీక:- రమణీ = రమణతో డన ద్యనా, సీర; ర = ర గ; వోయెన్ = పోయె ; కృ ా =
కృ ని
ా ; రథ న్ = రథ ; రా = వీ కా ; ఇంక = ఇక న; వీక్షింపన్ = ట ; ఈ = ఈ; కమలాస೑న్
= కృ ని
ా {కమలాస೑ - కమల లవంటి క ి కలవా , కృ ా }; పడఁగాన = డగల ట; లేని =
 ప్రథమ స్కంధము 176

లేని; దిన ల్ = రో ; కలపం = కలప {స೫హమ ఒక పగ అయిన కాల - కలప }; ఐ =

అయి; తోఁ న్ = తో ండగ; గేహ = గృహ ; అం న్ = లో; ఉండఁగన్ = ఉం ట; ఏల =
ఎం ల ; పోయి = వెళిళ; పరిచరాల్ = పరిచరా ; చే న్ = చే ;త నెమిమన్ = చకకగా; ఉంద =
ఉండెద ; రమామ = రావమామ; అనెన్ = అనె ; ఒకక ఒక; చంస೦ ఖి = ందరి {చంస೦ ఖి - చం నివంటి
మో కలామ్మ, సీర}; కందరప = మనమ ని {కంద ప - ఖ్ం తస೤ స೦పో యస్ా, బ ., ఖ్ విషయ న
గరవ కలవా , మనమ }; ఆ గ = బాణ లవలన; సഐంత = సഐంతతో డనది; ఐ = అయి.
భావ :- “ఓ స్ఖీ! అదిగో శ్రీకృ ని
ా రథం రంగా వెళిలపోయింది. ఇక మన కళ్ల కనిపంచ .
కమలాస೑ణిా క గొనలేని దినా కలాప లా తోసాతయి. ఇక క్షణం స్త డ ఉండలే మీ యిళ్ళలో. మాధ ని
వెంట మనం డ వెళిల ఆయన స్తవ చే ం అకకడే హాయిగా ఉండపోద్య” మంది మనమ ని
బాణా నాటిన మ వ యొకతె.

1-238-మ.
"త ణీ! యాదవరా గాఁ డతఁ ; వేదవా ఁత యొకకఁ
వ స్న్ లోకభవసిాతస೩ళ్య ల్ వరితంపఁగాఁ జే
స్తరల్మలార ఁ న యీ ఁ, డతనిన్ దరిాంచితం ణాభా
ర న" నం నటించ నొకకతె మహా ద్యధంతరంగం నన్.
టీక:- త ణీ = త ణ వయ లో ని ద్యనా, సీర; యాదవ = యాద ల; రా = రా ; కా =
కా ; ఇతఁ = ఇత ; వేద = వేద లవలన; వా ఁత = తెలియబ వా ; ఐ = అయి; ఒకకఁ = ఒకకడే;
ఐ = అయి; వ స్న్ = వ స్గా; లోక = లోక ల; భవ = స్ృషిి; సిాత = సిాత; స೩ళ్య ల్ = లయ ల ;
వరితంపఁగాన్ = స೩వరితం న ;ల చే = చే ; స్తర = ద్య ట వీ కాని; ల్మలా = ల్మలతో; ర ఁ =
డనవా ; ఐన = అయినటిి; ఈ ఁ =ఈ , కృ ా ; ఇతనిన్ = ఇతనిని; దరిాంచితన్ = డగలిగి
తని; ణా = ణా తో; భా ర = స೩కాశిం ద్యన ; నన్ = న ; అం న్ = అ ; నటించన్ =
నటించ ; ఒకకతె = ఒకతె; మహా = గొపప; ద్యధంతరంగ నన్ = పరి దధ న + అంతరంగ తో,
అంతః ర లో.
భావ :- “చల్మ! వేదవే ా న ఆదినారాయ డే గాని ఈ కృ ా యాదవస೩ కాదే. ఈ
దేవాధిదే విశావనిక్త స్ృషిి సిాత లయా కలిపంచే మహా భా డే. ఈయన ల్మల మనం తె క్లలేం.
లోకేశవ ణిా క లారా దరిాంచిన న ఎంత అదృషివం రాలన్న” అని ఒక అంగన ఆనంద తరంగా
పంగిపరలే అంతరంగంతో చిం వేసింది.
 ప్రథమ స్కంధము 177

1-239-క.
"తామస్ ల రా
మిం స೫భవించి స೩జలఁ బొలియింపఁగ స్
తాతసೋమలత ఁ యీతఁ
భామిని! వారల వధిం ఁ స೫తకలప నన్.
టీక:- తామస్ = తామస్ న; = ణ గలవా ; అ = అయిన; రా = రా ; మిన్
= మిమీద; స೩భవించి = టిి; స೩జలన్ = స೩జల ; పలియింపఁగ = చంపగ; స్తతసೋ = స్తతసೋ ణ తో, స్తతతో;
అమల = స్వచఛ న; త ఁ =త కలవా ; ఐ = అయి; ఈతఁ = ఇత ; భామిని = కాంతా; వారలన్ =
వారిని; వధిం న్ = స్ంహరిం ; స೩త = స೩తయొకక; కలప నన్ = కలప లో .
భావ :- “భామినీ! స೩తకలపంలో ఈ డమిమీద తమో ణ షి న ప టిి
స೩జ్ఞనీకానిి బాధించి వేధించే స్మయంలో, ఆ జగతకంట ల స్వచఛ న స్తతసೋ స్వ స్ దువించి
స్ంహరించే సావమిని డవే” అనిది ఒక కలహంస్గామిని.

1-240-వ.
ఇది ం గాక.
టీక:- ఇది న్ = ఇదే; కాక = కాక.
భావ :- వా ఇంకా ఈ విధంగా అ కొనాి

1-241-సీ.
ఈ తతమశ్లల ఁ డెలమి జనిమంపంగ-
యాదవ ల మ్మలల ననఘ మయెా,
నీ ణావరత ం డే ద ండంగ-
మ రా ర దొడా మహమఁ గనియె,
నీ ష ు నీక్షింప భక్తతతో-
ద్యవరకావా ధ ా రి,
యీ మహాబలశాలి యెఱిఁగి శిక్షింపంగ-
నిషకంటకం బయెా నిఖిల వన,
 ప్రథమ స్కంధము 178

1-241.1-తే.
మీ జగన్నమహనాకృత నిచిగించి
పంచశర భలల జ్ఞల విభజామాన
వివశమానస్ వలలవీస్ హ
మితని యధరామృత నెలల ద.
టీక:- ఈ = ఈ; ఉతతమశ్లల ఁ = కృ ా {ఉతతమశ్లల - ఉతత లచే త
త ంపబ వా ,
కృ ా }; ఎలమిన్ = స్ంతోష గా; జనిమంపంగ = అవతరించగా; యాదవ = యాద లయొకక; ల =
వంశ ; ఎలలన్ = స్మస్త ; అనఘ = పాప లేనిది; అయెాన్ = అయెా ; ఈ = ఈ; ణా = ణా న;
వరత ం = స೩వరతన కలవా ; ఏ న్
ద = ఎలల ; ఉండంగ = ఉం ండగ; మ రా = మ ర అ ;
ర = పటిణ ; దొడా = మిక్తకలి; మహమన్ = గొపపతన ; కనియెన్ = పంద్ ; ఈ = ఈ; ష=
లలో; ని
ు = ఉతత ని; ఈక్షింపన్ = ండగ; భక్తత = భక్తత; తోన్ = తో; ద్యవరకా = ద్యవరకలో;
వా = నివసిం వా ; ధ ా = ధనా నవా ; ఐరి = అయిారి; ఈ = ఈ; మహా = మిక్తకలి; బలశాలి =
బల గలవా ; ఎఱిఁగి = తెలిసి; శిక్షింపంగన్ = శిక్షించగా; నిషకంటకం = కషి లేనిది; అయెాన్ =
ఆయె ; నిఖిల = స్మస్త; వన = స೩పంచ ; ఈ = ఈ;
జగత్ = లోక ల ; మోహన = మోహంపచే ; ఆకృతన్ = ఆకార ; ఇచిగించి = ఇషిపడ; పంచశర = మనమ ని
{పంచశర - ఐ బాణ లవా , మనమ }; భలల = బాణ ల; జ్ఞలన్ = స్ హ చేత; విభజామాన =
బదద కొటిబ ని; వివశ = వశ తపిపన; మానస్ = మన కలది; ఐ = అయిా; వలలవీ = గోపికాసీరల; స్ హ =
ం ; ఇతని = ఇతని; అధర = పెదవి వలన; అమృత న్ = అమృత ; న్ = ; ఎలల ద = ఎలల .

భావ :- “ఈ ణా రిత జనిమంచటం లంగాన యాదవవంశం పవిస೤ నది. ఈ స్చిరి

నివసి త ఉండటం వలనన మ రానగరం మహమానివత స೩సిదధ నది. ఈ షోతత ణిా అ క్షణం
వీక్షించటం చేతనె ద్యవరకలో ఉండే పౌ ధనాా మ నా . ఈ వీరాధివీ రా మల ఏరి
పారవేయటం ద్యవర ఈ విశాల విశవం స೩శాంతంగా మనగ నిది. ఈ జగన్నమహ ని సౌందరాానిి
స్ందరిాంచి, మనమథ శరపరంపరల చలించిన హృదయాలతో పలెలలోని గోపసీర ఎలలవేళ్ల ఈ నలలనయా
మోవి తేనియ సഈ ఉంటా .

1-242-ఉ.
ఈ కమలాస೑ నీ భ నీ క ణాం ధిఁ సഏణనా ఁగాఁ
జేకొని వేడకఁ గా ర స్త ండె క్తమణీ ఖ్య
నక పతసೳతల్ నియత నిరమలమానస్ జగ ితా
స్తకవిశేషతీరా లఁ దొలిలటి బా ల నమి న్నఁచిరో."
 ప్రథమ స్కంధము 179

టీక:- ఈ = ఈ; కమలాస೑న్ = కృ ని
ా ; ఈ = ఈ; భ = కృ ని
ా { భ - సౌభాగాస్వ ,
కృ ా }; ఈ = ఈ; క ణాం ధిన్ = కృ ని
ా {క ణాం ధి - క ణ స్ స೦ న వా , కృ ా }; స഍ణ
నా ఁగాన్ = భరతగా, స഍ణ ల అథిపతగా; చేకొని = సీవకరించి; వేడకన్ = క్లరికతో; కా ర = కా ర ;
స్త న్ = చే ;త ఉండె = ఉం నటిి; క్తమణీ = క్తమణి; ఖ్ = మొదల ; అనక = అనక న; పతసೳతల్
= పతసೳత ; నియత = నియమ తో; నిరమల = నిరమల న; మానస్ = మన కలవా ; ఐ = అయి; జగత్
= లోక చేత; త= త
త ంపదగిన; అస్తక = మిక్తకలి; విశేష = విశేష గల; తీరా లన్ = పవిస೤స్ాల లలో;
తలిలటి = రవ ; బా లన్ = జనమ లలో; ఏమి = ఏమి; న్నఁచిరో = (న్న ) న్నచినారో.
భావ :- ఈ కమలాలాంటి క ళనివానిని, ఈ సౌందరా రాశిని, ఈ దయాస్ ణిా తమ
జీవితేశవ నిగా సీవకరించి ఆనందంగా కా రం చే న
త ిఆ క్తమణీ, స్తాభామా మొద న సాధీవమ
నిషకలమష హృదయాలతో రవజనమలో ఏ ణాతీరాా స్తవించారో, ఏ మంచిన్న న్నచారో కద్య.”

1-243-వ.
అని యి ల నానావిధం గాఁ బ ర ంద ల వచనం లాకరిాంచి
కటాక్షించి న నగరం వెడలె; ధరమ ం హరిక్త రక్షణం కొలిచి
న వం జ రంగ బలం లం బంచినఁ దతేసనా స్మే దనతోడ వియోగం
న క్లరవక రం వె తగిలిన కర ల మరలించి; జ్ఞంగల, పాంచాల
దేశం ద్యటి; రస్తన యా న లం గడచి; స೫హామవరత, క్షేస೤,
మతససೆ, సారస్వత, మ ధనవ, సౌవీరాభీర, ంధవ, విషయం లతసೕమించి’
తతతదేశ
ద వా లిచిిన కా క కొ నానరతమండలం సొచిి, పదమ
బం ం పశిిమసిం నిమ ిండయిన స్మయం నఁ బరిసഘంతవా ం
చనిచని
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈవిధ గ; నానా = అనక; విధం గా = రక గా; ప =
త
త ం ని; ర = ర న కల; ంద ల = అంద న వారి; వచనం = మాట ; ఆకరిాంచి = విని;
కటాక్షించి = కడగంటి లతో సి; న న్ = నవవ ; నగరం న్ = ర ండ; వెడలెన్ =
వె వడె ; ధరమ ం = ధరమరా డ; హరి = హరి; క్తన్ = క్త; రక్షణం = రక్షణచే నవి; ఐ = అయి;
కొలిచి = స్తవించి; న వన్ = న ండగ; చ రంగ = నా విభాగ కల {చ రంగబల -
రథ ,ఏ , ఱ్ఱ , కాలబల . - 4 నిక విభాగ }; బలం లన్ = స్తనల ; పంచినన్
= పంపించగా; తత్ = ఆ; స్తనా = స్తనతో; స్మే = డనవా ; ఐ = అయి; తన = తన; తోడ = తోటి;
వియోగం న్ = ఎడబా ; న్ = న ; ఓరవక = ఓ ికొనలేక; రం = ర ; వె = వెంట; తగిలిన
= వచిిన; కర లన్ = కర ల ; మరలించి = వె క పంపి; = లం ; జ్ఞంగల =
 ప్రథమ స్కంధము 180

మ్మరకస೩దేశ ; పాంచాల = పాంచాల; దేశం = దేశ ; ద్యటి = ద్యటి; రస్తన = రస్తన;

యా న=య న ఒ ాన ఉని, యా న; లన్ = స೩దేశ ల ; గడచి = ద్యటి; స೫హామవరత =
స೫హామవరత ; క్షేస೤ = క్షేస೤ ; మతససೆ = మతససೆ; సారస్వత = సారస్వత; మ ధనవ = మ ధనవ; సౌవీర =
సౌవీర; ఆభీర = ఆభీర; ంధవ = ంధవ; విషయం = స೩దేశ ; అతసೕమించి = ద్యటి; తతతత్ = ఆయా;
దేశవా = దేశ లలో నివసిం వా ; ఇచిిన = ఇచిినటిి; కా క = కా కల ; కొ న్ =
సీవకరిం ; ఆనరత మండలం = ఆనరతమండల {కృ ని
ా ద్యవరక ఆనరత మండల లో ఉనిది}; చొచిి
= స೩వేశించి; పదమబం ం = ా {పదమబం - పదమ ల బం , ా }; పశిిమ =
పడమటి; సిం న్ = స్ స೦ న; నిమ ిం = ంక్తనవా ; అయిన = అయిన; స్మయం నన్ = వేళ్ ;
పరిసഘంత = అలసిన; వా ం = ఱ్ఱ కలవా ; ఐ = అయి; చనిచని = వెళిళవెళిళ.
భావ :- అలా ప విధ్యల స్ంభాషిం కొం ని పౌర కాంతామ ల ప విం ,
సുగంటి లతో క గొం , మందహాస్ వదనారవిందంతో, గోవిం మం సాగా .
ధరమరా శ్రీకృ ని
ా క్త అంగరక్ష గ చ రంగబలాల పంపించా . ఆ నాంతో పా తన ఎడబా
ఓరవలేక సాగనంపడానిక్త బ రం వచిిన పాం నంద ల వె క పంపించి, వ దేవనంద
య నాతీరంలో ఉని జ్ఞంగల పాంచాల రస్తన దేశా ద్యటా . స೫హామవరాతనీి, క్షేసഈనిి
గడచా . మతససೆ సారస్వత మ ధనవ దేశాల ండా సాగి ఆభీర సౌవీర సిం దేశాల ద్యటా . ఆ యా
దేశస೩జ స్మరిపంచిన కా క అం కొం ద్యవరకానగరం అంతరాుగంగా గల ఆనరతమండలానిి
స೩వేశించా . స్ంధ్యాస్మయం స్మీపించింది. అశావ అలిసిపోయాయి. అలాన స೩యాణం కొనసాగి .త ..

గోవిం ని ద్యవరకాగమనం
*1-244-మ.
జలజ్ఞతాస೑ఁ శౌరి డగ్ఱె మహాసౌధ్యస೗శృంగారకం,
గలహంసావృతహేమపదమపరిఖ్య కాసారకం, దోరణా
వళిస్ంఛాదితతారకం, ద లతావరా్ వేలోదయ
తుల ష్ణపం ర క్లరకన్, మణిమయస഍కారకన్, ద్యవరకన్.
టీక:- జలజ్ఞతాస೑ఁ = కృ ా {జలజ్ఞతాస೑ - పదమ ల వంటి క ి ఉనివా ,
కృ ా }; శౌరి = కృ ా {శౌరిః- ని మ మ , కృ ా , బలవతతర న ఇంసമయ మన్న ల
ద
అణచినవా , వి స్
ా హస೶నామా 340వ నామం}; డగ్ఱెన్ = స్మీపించ ; మహా = పెదద; సౌధ = మేడల;
అస೗ = అస೗ భాగ లచే; శృంగారకన్ = అలంకరింపబడన న; కల = మన్నహర న కంఠధవని కల; హంస్ =
హంస్లచే; ఆవృత = టిబడన; హేమ = బంగా రం పపడ కలిగిన; పదమ = పదమ లతో డన; పరిఖ్య
= కందక ; కాసారకన్ = క్లన ళ కల న; తోరణా = తోరణ ల; ఆవళి = స్ హ చే; స్ంఛాదిత =
 ప్రథమ స్కంధము 181

బాగాకపపబడన; తారకన్ = నక్షస೤ కల న; త = చటల; లతా = లత; వర్ = వ స్ ; అ వేల = ఎలల ;

ఉదయత్ = ఉదువి న
త ి; ఫల = పం ;ల షప = షప ; అం ర = మొలక ; క్లరకన్ = మొగ్
కల న; మణి = రతి ; మయ = తాపిన; స഍కారకన్ = స೩హారీగోడ కల న; ద్యవరకన్ = ద్యవరకా నగర .
భావ :- బంగా కలశాలతో స೩కాశించే ఎతెతన మేడ కలది; కలహంస్లతో కాంచనవరా
కమలాలతో అలరారే అగడత ి కలది; కక తాకే చకకని తోరణా , పం ,ల వ , చి ,ల
మొగ్ తో నిండన లతా ంజ్ఞ , పం త పం ల
త వృక్షా కలది; రతిఖ్చిత స഍కారా కలది అయిన
ద్యవరకానగరానిి తామరరే ల లాంటి క ళని శ్రీకృ ా స్మీపించా .

1-245-వ.
ఇ ల దన సറయ రం డగ్ఱి.
టీక:-ఇ ల = ఈ విధ గ; తన = తనయొకక; సറయ = సറయ న; రం = నగర ; డగ్ఱి = స్మీపించి.

భావ :- ఈ విధంగా తన అతాంత సറయ న రాజధ్యని స్మీపించి.

1-246-మతత.
అనాస్ ిత సాహ ం రారి యొతెత య తత ల్
ధ ా వినఁ బాంచజనా , ద్యరితాఖిలజం
తనా న్, వ కమానా , ద్య ణధవని భీతరా
జనా ం, బరి రిితాఖిలశ ద్యనవ నా న్.
టీక:- అనా = శ లచేత; స్ ిత = త
త ంపబడన; సాహ ం = సాహస్ కలవా ,
కృ ా ; రారి = కృ ా { రారి - రా ని శ , కృ ా }; ఒతెతన్ = రించ ; య =
యాద లలో; ఉతత ల్ = ు ;ధ ా = ధ ా ; ఐ = అయి; వినన్ = వి న ;ల పాంచజనా న్ =
పాంచజనా ; ద్యరిత = చీలిబడన; అఖిల = స్మస్త; జం = జం ల; తనా న్ = తనా కలది;
వ క = లోక మొతత చేత; మానా = గౌరవింపబ నది; ద్య ణ = భయంకర న; ధవని =
శబద చేత; భీత = భీతచందిన; రాజనా న్ = రా కలది; పరి రిిత = రిిలిలన; అఖిల = స్మస్త; శ
=శ ల; ద్యనవ = ద్యన ల; నా న్ = నా కలది;
భావ :- ఆతీమ లే కాక అ ా తం అభనందించే రాసాహసా కల గోవిం స్మస్త
స഍ ల నిశేి ల
ి చేస్తడెది, లోకం స೩శంస్ అం క్లగలిగినది, చ బదదలయెా శబదంతో రా ల
బ్లదరగొటేిడది, స೩తపస೑ న రాక్షస్యో లందరినీ రిఛలలచేస్తది అయిన పాంచజనా మన తన శంఖ్యనిి
రించా . మా ా న య లాస೗గ ా లంద ఆ శంఖ్ధవనిని విని ధ ా నా .
 ప్రథమ స్కంధము 182

1-247-శా.
శంఖ్యరావ వీ లన్ విని జ ల్ స్వరాాంబరస೦వా ల్
శంఖ్యతీత గొం వచిిరి దిదృక్షాదరిపతోతకంఠన
ంఖ్దు త వంశ, కాహళ్, మహాభేరీ, గజ్ఞశావవళీ
రింఖ్యరావ లలసిలల ద జ్ఞరిం డ నాస్ త .
టీక:- శంఖ్య = శంఖ్ యొకక; రావ = ధవని; వీ లన్ = చ లతో; విని = వినినవా ; జ ల్ =
స೩జ ; స్వరా = బంగార ; అంబర = వస్ర ; స೦వా ల్ = స೦వా ; శంఖ్యతీత = లెకక
మించినవి, {శంఖ్యతీత = శంఖ్ న (మిక్తకలి పెదద స్ంఖ్ా ; 1,000, 000,000,000,000,000; పదిక్త
పద్దనిమిదవ ఘ్నత ) అతీత (మిక్తకలినవి), లెకక మించినవి}; కొం = తీసికొ ; వచిిరి = వచిిరి;
దిదృక్షా = దరిాం క్లరికతో; దరిపత = ళ ని; ఉతకంఠన = ఉతకంఠతో; ంఖ్త్ = చలించిన; భ త =
భ త ; వంశ = వేణ ; కాహళ్ = బాకా ; మహాభేరీ = పెదదరాండో ళ; గజ = ఏ ; అశవ = ఱ్ఱ ;
ఆవళీ = వ స్ ; రింఖ్య = గిటిల; రావ = ధవ ; ఉలలసిలల = చలరేగగా; ద జ్ఞరిన్ = కృ ని
ా {ద జ్ఞరి
- రాక్ష ల శ , కృ ా }; డన్ = డవలెన ; ఆస్ త = ఆస్క్తత కలవా ; ఐ = అయి.
భావ :- పాంచజనాశంఖ్యరావం చ లలో పడగాన స೩జలంతా ఉరకలేస్త ఉతాసహంతో, పరవ ళ
తకేక భక్తతతో, అతశయించే ఆస్క్తతతో; వే , బాకా ఊ , నగారా గి ,త , ఏ చే న
త ి
గిటిల చ ల చలరే ండగా, బంగా వ త , వి వగల వ వ ని కా క
లెకకపెటిలేననిి తీ వచిి య ల వి నిక్త ఎ ర్చాి .

1-248-క.
బం ఁ బౌ ఁ ద్చిిన
గంధభ హయా న కా క దయా
సిం ఁ కొనె నం జ
బం ఁ గొ దతత దీప పం తలభంగిన్.
టీక:- బం న్ = బం ; పౌ న్ = పౌ ; తెచిిన = తీ వచిిన; గంధభ =
మదించిన ఏ ; హయ = ఱ్ఱ ;ఆ = మొదల నవి; ఐన = అయినటిి; కా క = కా క ;
దయాసిం ఁ = కృ ా {దయాసిం - దయాస్ , కృ ా }; కొనె = సీవకరించ ;
అం జబం ఁ = ా {అం జబం - పదమ ల బం , ా }; కొ = సీవకరిం ;
దతత = ఒస్గబడన; దీప = దీప ల; పం ల
త = వ స్ ; భంగిన్ = వలె.
భావ :- బం మి , స೩జ తీ వచిిన ఏ , ఱ్ఱఱ మొద న బ మ ల
దయాసాగ న శ్రీకృషా రిత, భ త లరిపంచిన దీపపం ల
త పరిస೗హంచే పదమబం నిలా అం కొనాి .
 ప్రథమ స్కంధము 183

1-249-వ.
ఇటాలతామరా ం ఁ రాకా ం న యపపరమేశవ నిక్త పాయ
నం లి ి నాగ వికసిత లయి గద్దభాషణం లతోడ డయా
ండ నడ నయా నెయాం ఁ ల నడాం లేని బడాలచందం న క్తక
యిటలనిరి.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; ఆతామరా ం = ఆతమ యందే రమిం వా ; రాకా ం
= రా న క్లరిక కలవా ; ఐన = అయిన; ఆ = ఆ; పరమేశవ ని = పరమ న ఈశవ ని, కృ ని
ా ;
క్తన్ = క్త; ఉపాయనం = కా క ; ఇ ి న్ = ఇ ి ; నాగ = నగర న నివశిం వా ;
వికసిత = వికసించిన; = ఖ్ కలవా ; అయి = అయి; గద్ద = వ ని గొం తో ప ;
భాషణం = మాటల; తోడన్ = తో; డయా ండన్ = అలసిపో ండగ; నడ న్ = నడపించే; అయా = వాని;
న్ = క్త; నెయాం = స్తిహ రిత; లన్ = లతో; అడాం = అడా ; లేని = లేని; బడాల =
స్ంతాన ; చందం నన్ = వలె; క్తక = నమస్కరించి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనిరి = పలిక్తరి.
భావ :- ఈ విధంగా ద్యవరకా ర పౌ ఆతామరా , స్ం రాకా ఐన శాామ ంద
నిక్త కా క స్మరిపంచి ఆనందంతో వికసించిన ఖ్య , హరుగద్ద భాషణ కలవా అయి, తమ
కంటిక్త రపపలా కాపాడే నలలనయా , కనితంసഩక్త చినిబడాల వలె నమస్కరించి ఇలా పలికా .

1-250-శా.
"నీపాద్యబా స೫హమ జా గద్య, నీ స్తవ స్ంసార స్ం
తాపధవంసినియౌఁ గద్య, స్కలభస೦ లం తతో
నాపాదిం గద్య స೩ప ిల ఁ గాలాధీశ! కాలం ని
రావసೆపారం గదయా చాల ని న్ వరిాంప స೫హామ న్.
టీక:- నీ = నీయొకక; పాద = పాద అన; అబా = పదమ ; స೫హమ = స೫హమచేత; జా =
జింపదగినది; కద్య = కద్య; నీ = నీమీది; స్తవ = భక్తత; స్ంసార = స్ంసారమందలి; స్ంతాప = బాధల ;
ధవంసిని = నాశన చేయగలది; ఔన్ = అ ; కద్య = కద్య; స్కల = స్మస్త; భస೦ = భ ల; లన్ =
పం ల
త ; త= మ; తోన్ = తో; ఆపాదిం = స్ంసೕమింప చే ; కద్య = కద్య; స೩ప ి =
ఆస഼ ; న్ = ; కాల = కాల న ; అధీశ = అధిపతీ; కాలం = కాల ; నిరావసೆపారం = స೩వరతన
లేనిది; కద్య = కద్య; అయా = అయాా; చాల = స్రిపో ; ని న్ = ని ి; వరిాంపన్ = వరిాం ట ; స೫హమ =
స೫హమదే ;ఆ న్ = మొదల వా .
 ప్రథమ స్కంధము 184

భావ :- “సావమీ! నీ పాదపద్యమ స೫హమ జ్ఞా ; నీ చరణ స్తవ స్ంతాపమయ న స్ంసార

స్ సഊనిి ద్యటించే నావ; నీ ఆస഼ ల స్కలసౌభాగాాల స్ంతోషంగా స೩సాదించే క ణా రితవి ;
కాలస్వ డ ; కాలానిక్త అధీశవ డ ; స೫హామది దేవత డా ని ి స೩శంసించ స్మ ా కా .

*1-251-క.
ఉనాిర సౌఖ్ాం న,
వినాిర నీ స೩తాప విసೕమకథలన్,
మనాిర ధని ల ,
కనాిర తావకాంసഠకమల హరీ!
టీక:- ఉనాిర = ఉనాి ; సౌఖ్ాం నన్ = ఖ్ంగ; వినాిర = వినాి ; నీ = నీ యొకక;
స೩తాప =శౌరా ; విసೕమ =పరాసೕమ లయొకక; కథలన్ =కథ ; మనాిర = మంటిమి, స೫త నాి ;
ధని ల = ధనవం ల ; ఐ = అయి; కనాిర = కంటిమి, చితమి; తావక = నీయొకక; అంసഠ =
పాద; కమల = పదమ ; హరీ = కృష్ణా.
భావ :- కృషాయాా! నీ దయవలల మేమంతా ఖ్ంగా ఉనాిం. నీ శౌరాస೩తాపాల రించిన
విశేష్ణ విం నాిం, స్ంతోషి నా
త ిం. మా ఇనాిళ్ళక్త మళాళ నీ పాదపద్యమల దరానం అయింది.
భాగావం ల విలసి ల నాిం.

*1-252-క.
ఆరాట మది నె ఁగ ,
పోరాట లిండలకడలఁ టి రిలోఁ,
జోరాటన మ్మగయ నీ,
రాటన మోరవలే తోయజనసഈ!
టీక:- ఆరాట = ఆందోళ్న ; మదిన్ = మా మన లో; ఎ ఁగ = లేన లే ; పోరాట
= కలహ ; ఇండల = గృహ ల; కడలన్ = వదద; టి = లేన లే ; రి = నగర ; లోన్ = లో; చోర =
దొంగల; ఆటన = స్ంచార ; ఎగయ = లేన లే ; నీ = నీ ండ; రాటన = ర గ ం ట;
ఓరవలే = భరించలే ; తోయజనసഈ = కృషా {తోయజ న - (నీటి ండ న
ి ది) పదమ ల వంటి
నస೤ కల వా - కృ ా }.
భావ :- కమలాల వంటి క ి ని కనియా! మా మన లలో ఆరాటా లనివి లే . ఇళ్ళలోల
కలహా లనివి లే . నగరంలో చోర భయా లేన లే . అయినా డ నీ రస഍ంతాల వెళిళ న నీ
వియోగానిి స్హంచలే మయాా.
 ప్రథమ స్కంధము 185

*1-253-ఉ.
తం ల కెలలఁ దంసഩయ ధ్యత ఁ దంసഩవి దేవ! నీ మా
తంసഩవిఁ, దలిలవిం, బతవి, వమ న్, స్ఖివిన్, ండ; వే
తం నీ సഝయం స೫జల ధ ాలఁ జేసిరి, వే ప న న్న
తంసഩ భవ మఖ్యం జ ధనాతఁ గాన మా విధం నన్.
టీక:- తం ల = తం ల; న్ = ; ఎలలన్ = అందరిక్త; తంసഩ = తంసഩ; అ = అయిన; ధ్యత =
స೫హమ {ధ్యత - ధరిం వా , స೫హమ}; న్ = క్త; తంసഩవి = తంసഩవి; దేవ = కృష్ణా; నీ = నీ ; మా = మాయొకక;
తంసഩవిన్ = తంసഩవి; తలిలవిన్ = తలిలవి; పతవి = భరతవి; వమ న్ = దే డ ; స్ఖివిన్ = స్తిహ డ ;
ండ = వి; ఏ = ఏ; తం = తం {తం - అయి త ి గనివా ,
ఉపనయన జేసినవా , చ చపిపనవా , విప న
త కాపాడనవా , అని పెటిి పోషించినవా };
నీ = నీ; సഝయన్ = వలె; స೩జల = లో ల ; ధ ాలన్ = ధ ాల గా; చేసిరి = చేసిరి; వే ప = దేవత ; ఐనన్
= అయినపపటిక్తని; ఓ = ఓ; తంసഩ = తంసഩ; భవన్ = నీయొకక; ఖ్ = ఖ్ అన; అం జ = పదమ ;
ధనాతన్ = ధనాతతో; కాన = డలే ; మా = మా; విధం నన్ = వలె.
భావ :- తం లందరిక్త తంసഩ న స೫హమదే నిక్త నీ తంసഩవి. మా అందరిక్త తంసഩవి, తలిలవి,
వానివి, భరత , మి డ , డ , స్మస్త నీవే; తం ఐ (త ి గనివా , ఉపనయన
జేసినవా , చ చపిపన వా , విప న
త కాపాడనవా , అని పెటిి పోషించినవా ) ఎవ డ
నీలాగ స೩జల పరమానంద భరి ల చేసి ధ ాల చేయలే . దేవత నా మా లాగా నీ ఖ్ పద్యమనిి
వీక్షించి కృతా ా కాలే .

*1-254-క.
చచిరఁ గరినగరిక్త నీ
విచేిసిన నిమిష న వేయేండల నీ
వెచోిటిక్త విచేియక
మచిికతో ం మయా మా నగర నన్.
టీక:- చచిరన్ = తందరతందరగా; కరినగరి = హసితనా ర ; క్తన్ = న ; నీ = నీ ; విచేిసిన
= వెళిళన; నిమిష = నిమిష మాస೤ స్మయ ; ఐన = అయిన ; వేయి = పది వందల; ఏం ల =
స్ంవతసర ;అ = వలె ఉం ; నీ = నీ ; ఎచోిటి = ఎకకడ; క్తన్ = ; విచేియక = వెళ్ళ ండగ;
మచిిక = మ; తోన్ = తో; ఉం = ఉం ; అయా = తం ; మా = మాయొకక; నగర నన్ =
నగర లో.
 ప్రథమ స్కంధము 186

భావ :- స೩ ! నీ మాటిమాటిక్త హసితనా రానిక్త వె నా

త ి . అలా వెళిళన డలాల స೩త
నిమిష మా పదివందల స్ంవతసరాల లాగ అనిపి న
త ిది. అం చేత, మా ద్యవరకానగరానిి వదలి ఎకకడక్త
వెళ్ళ ండా మగా ఇకకడే ఉండపోవయా నలలనయా!

*-255-ఆ.
అంధకార రి యపరాసമ కవవలఁ
జనిన నంధమయిన జగ భంగి
ని ిఁ గాన ని నీరజలోచన!
యంధతమస్ మ ల మ మయా."
టీక:- అంధకార రి = ా {అంధకార రి - చీకటిక్త శ , ా }; అపర = పడమటి;
అసമ = కొండ; క్తన్ = ; అవవలన్ = ఆవతల పకకక్త; చనినన్ = వెళ్ళగా; అంధ = చీకటిగా; అయిన = అయి
నటిి; జగ = లోక ; భంగిన్ = వలె; ని ిన్ = ని ి; కానక = డగా లే ండగ; ఉని = ఉని యెడల;
నీరజలోచన = కృషా {నీరజ లోచన - (నీటిలో టిినది) పదమ వంటి క ిల ఉని వా }; అంధతమస్ = చీకటి
వంటి అజ్ఞాన తో డన; మ ల = దిధ కల వార ;అ = అ తా ; అయా = తం .
భావ :- రాభగవా పశిిమ పరవతం చా పోయి న జగ త అంతా అంధకార
బం ర న ల నీ కానరా ంటే, మే కటిక చీకటిలో పడ కొ మి
ి టాి ంటా .”

1-256-వ.
అని యి ల స೩జలాడెడ భక్తత కత మ రమం లాలాపం గరా కలాపం
గా నవధరించి, క ణావలోకనం వరిుం హరిుం ఁ, దన రాక
విని మహా రాగం న స్ంరంభ వేగం ల మజానభోజనశయనాది కృతాం
లొలలక స೗స్త, నా ర, వ దేవ, బలభస೦, స೩ ామి, సాంబ, చా ధషా, గద
స೩ ఖ్ య ంజ ంజర, రగ, రథా ది కంజరస్నిిభం
బయిన యొకక ంజరం ందటని కొని; త, మాగధ, నట, నరతక, వంది
స్ందోహం ల మంగళ్భాషణం ; రాశ్శరావద వేద ఘోషం
; వీణా, వే , భేరీ, పటహ, శంఖ్, కాహళ్ ధ్యవనం ; రథా ఢ
వి షణ షిత వార వతీగానం ; నస్మానం చలంగ
నె కొని యథో చిత స೩ణామాభవాదన పరిరంభ కరస్పరాన స్ంభాషణ
మందహాస్ స్ందరానాది విధ్యనం ల బ మానం స్తసి, వార ం
 ప్రథమ స్కంధము 187

ద్య జగేంస೦పాలితం న భోగవతీనగరం చందం న స్వస్మానబల

య , భోజ, దశారే, రాం ధక, వృషిా, వీరపాలితం ; స్కల కాలస్ంపదా
మానాం ర పలలవ, క్లరక, టమల, మ, ఫల, మంజరీ ంజ భార వినమిత
లతా పాదపరాజ విరాజితో ద్యాన మహావన్నపవనారామ భాసితం ; వనాంత
రాళ్ రసాల, సాల, శాఖ్యం రఖ్యదనస೑ణాకష్ణయ కంఠ కలకంఠ మి న
క్లలాహల ఫలరసాసావదపరి రా శారికా, కీర, ల, కలకల, కలాేర, షప
మకరంద పాన పరవశ భృంగ భృంగీ కదంబ ఝంకార స్రోవర కనక కమల
మృ లకాండ ఖ్ండ సీవకార మతత వరటా యతత కలహంస్ నివహ ంకార
స్హతం ; మహోనిత సౌధజ్ఞల రంస೧నిర్త క పర ప మపటల
స్ందరానస్ంజ్ఞత జలధరసഐంత విసഐంత స్ ధత పింఛ నరతన స೩వరతమాన
మతతమ ర కేకారవ మహతం ; నానా ప తోరణ ధవజ జయంతకా
నికాయ ని దధ తారకాస೗హస೩కాశం ; కాతఫల విరచితరంగవలిల కాలంకృత
మందిర ద్యవరదేహళీ వేదికా స೩దేశం ; ఘనసార గంధసార క రి
త కా
స్ంవాసిత వణిగే్హ గేహళీ నికర కనకగళ్ంతకా వికీరామాణ స్లిలధ్యరాస్ంసికత
విపణిమార్ం ఁ; స೫తనివాస్ బహరంగణ స్మరిపత రసాల దండ, ఫల,
మ, గంధ్యక్షత, ప, దీప, రతాింబరాది. వివిధోపహార వర్ం ఁ;
స೫వాళ్, నీల, మరకత, వస೜, రా, నిరిమతగో రాటాిలకం , విభవ నిరిాత
మహేంస೦నగరాలకం న రవరం ం స೫వేశించి; రాజమార్ం న వ ి
స్మయం న.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; స೩జ =జ ; ఆడెడ = పలికెడ; భక్తత = భక్తతతో; కత =
కొని; మ ర = తీయని; మం ల = ఇం న; ఆలాపం = ప ; కరా = చ ల ;
కలాపం గాన్ = ఆభరణ గా; అవధరించి = ధరించి; క ణ = దయతో డన; అవలోకనం =
; వరిుం న్ = వెదజ ల ; హరిుం న్ = స్ంతోషిం ; తన = తన; రాక = రాక ; విని =
విని; మహా = గొపప; అ రాగం న = అ రాగ తో; స్ంరంభ = ఆ తతో ; వేగం ల = తందరతో ;
మజాన = సాిన చే ట; భోజన = భోజన త ట; శయన = నిసമం ట; ఆది = మొదల ; కృతాం
=ప ; ఒలలక = ఒ కొనక; ఉస೗స్తనా = ఉస೗స్త ;అ ర=అ ; వ దేవ = వ దే ; బలభస೦
= బలభ ; స೩ ామి = స೩ ా ి ; సాంబ = సాం ; చా ధషా = చా ధ ా ; గద = గ ;
 ప్రథమ స్కంధము 188

స೩ ఖ్ = మొదల ా ;య =య వంశ న; ంజ =ఏ ల వంటివా ; ంజర =

ఏ ; రగ = ఱ్ఱ ; రథ = రథ ;ఆ = ఎక్తకనవా ; ఐ = అయి; ది కంజర = దిగ్జ న ;
స్నిిభం = స్మాన న; అయిన = అయినటిి; ఒకక = ఒక; ంజరం =ఏ ; ందటన్ = ందర;
ఇ కొని = ఉం కొని; త = రథ తో వా ; మాగధ = స్తస೤ చే వా ; నట = అభనయ
చే వా ; నరతక = నాటా చే వా ; వంది = వంశవరాన చే వా ; స్ందోహం ల = ం
ం గా; మంగళ్ = భకర న; భాషణం =ప ; ర = సഏహమ చే ;
ఆశ్శరావద = ఆశ్శ సల; వేద = వేదమంస೤ ల ; ఘోషం = గటిిగా చ ట ; వీణ = వీణ ; వే =
పిలలన ; భేరీ = డో ళ; పటహ = రాండో ళ; శంఖ్ = శంఖ్ ; కాహళ్ = బాకా యొకక;
ధ్యవనం = ధవ ; రథ = రథ ;ఆ ఢ = ఎక్తకన; వి షణ = విశిషి ఆభరణ ల ; షిత
= అలంకరిం కొని; వార = భోగ వారిలో {వార జ - భోగ వా , ంబవావస్త ండ
ర గ ం వా }; వతీ = వ ల{ వత - యౌవన న ఉనాిమ్మ, సీర}; గానం =
పాట తో; అస్మానం = మిక్తక నివి; ఐ = అయి; చలంగన్ = చలరేగగా; ఎ కొని = అభ ఖ్
గ వచిి; యథోచిత = తగిన విధ గ; స೩ణామ = నమసాకర చే ట, చే జోడం ట; అభవాదన
= కట, నమసాకర రవక పలకరిం ; పరిరంభ = కగలిం కొ ట; కరస్పరాన = చే స్ప శిం ట;
స్ంభాషణ = పలకరిం ట; మందహాస్ = చి న వ చిందిం ట; స్ందరాన = గౌరవ రవక గ వెళిళ
ట; ఆది = మొదల ; విధ్యనం ల = విధ గా; బ మానం = గౌరవ ; చేసి = చేసి;
వార న్ = వా ; తా = తాన స్వయ గ ; జగేంస೦ = నాగేం నిచే; పాలితం = పరిపాలింప
బ నది; ఐన = అయినటిి; భోగవతీనగరం = భోగవతీనగర {భోగవతీనగర - నాగలోక ఖ్ా
పటి }; చందం న = వలె; స్వ = తనతో; స్మాన = స్మాన న; బల = బల గల; య = యాద ;
భోజ = భో ; దశారే = దశా ే ; ర= ర ; అంధక = అంధ ; వృషిా = వృషిా ; వీర =
(ఐన) వీ లచే; పాలితం = పాలింప బ నది ; స్కల = స్రవ; కాల = కాల లం ; స్ంపదామాన
= పందబ ని; అం ర = మొలక ; పలలవ = చి ళ; క్లరక = మొగ్ ; టమల = అరవి ిమొగ్ ;
మ= ; ఫల = పం ;ల మంజరీ = త ; ంజ = గెల యొకక; భార = బ చేత; వినమిత =
వంగిన; లతా = తీగ ; పాదపరాజ = పెదద చ ల తో ; విరాజిత = స೩కాశి న
త ి; ఉద్యాన = తోట ; మహావన =
పెదదతోట ; ఉపవన = పెరటితోట ; ఆరామ = ఊరి వె పలి తోట తో ; భాసితం = స೩కాశిం
ండగ; వన = తోటల; అంతరాళ్ = లోపలి భాగ నం ; రసాల = తీయ మామిడ చ ;ల సాల = మదిదచ ;ల
శాఖ్ = కొమమల; అం ర = చి ళ్ళ ; ఖ్యదన = త టవలన; స೑ణా = ఉతపని న; కష్ణయ = ప నెక్తకన; కంఠ
= కంఠ గల; కలకంఠ = క్లక్తల; మి న = జంటల; క్లలాహల = కలకల లతో ; ఫల = పండల యొకక;
రస్ = రస్ ల ; ఆసావద = లి; పరి రా = స్ం షిి చందిన; శారికా = గో వంక ; కీర ల = చి క ;
కలకల = కలకల తో ; కలాేర = క వ; షప = వల; మకరంద = తేనె ; పాన = సഈ టచే; పరవశ
= ఒడ మరచిన; భృంగ = గం మ్మమద ; భృంగీ = ఆడ మ్మమద ; కదంబ = ం ల యొకక; ఝంకార
= మమన శబద ల తో డన; స్రోవర = కొల ల లోని; కనక = బంగా పపడ కల; కమల = పదమ ల;
మృ ల = మ్మతతని; కాండ = ల; ఖ్ండ = కకల ; సీవకార = తీ కొ టచే; మతత = మతెతక్తకన; వరట =
ఆడ హంస్తో; ఆయతత = స్ంసిదధ న; కలహంస్ = మంచి కంఠనాద కల హంస్ల; నివహ = ం ల
 ప్రథమ స్కంధము 189

యొకక; ంకార = తలతో; స్హతం = డనది ; మహ = మిక్తకలి; ఉనిత = ఎతెతన; సౌధ = మేడల;
జ్ఞల = క్తటికీల; రంస೧ = కని ల ండ; నిర్త = వె వ ని; క పర = క పర మొదల నవాటిని;
ప= ప వే ట వలని; మ = పగల; పటల = టి , అలిలక ; స్ందరాన = ట వలన;
స్ంజ్ఞత = కలిగిన; జలధర = మేఘ లన; సഐంత = స೬మచే; విసഐంత = చకకటి స೬మణ లతో; స్ త
ధ =
వి ికొని; పింఛ = పించ లతో; నరతన = నాటా తో డన; స೩వరతమాన = నడకలతో స೩కాశి న
త ి; మతత =
మదించిన; మ ర = నెమళ్ళ; కేక = కేకల; ఆరవ = శబద లతో ; మహతం = పెచిరి ల
నిది ; నానా = అనక; ప= ప ల; తోరణ = తోరణ ; ధవజ = జెండా ; జయంతకా =
ద్యవర ల అలంకరించిన విజయ మాలికల; నికాయ = స్ హ లచేత; ని దధ = అడాగింప బడన;
తారకా = నక్షస೤ ల యొకక; స೗హ = స೗హ ల యొకక; స೩కాశం = స೩కాశ కలది ; కాతఫల =
తా లో; విరచిత = రపబడన; రంగవలిలకా = ల
్ తో; అలంకృత = అలంకరింప బడన; మందిర =
మందిర ల యొకక; ద్యవర = ద్యవర ; దేహళీ = మమ ; వేదికా = అ ; స೩దేశం = వాక్తలి
స೩దేశ కలది ; ఘనసార = క పర ; గంధసార = మంచి గంధ ;క రిత కా = క రిత చేత;
స్ంవాసిత = వాస్నాభరిత గా కల; వణిక్ = ాల; గేహ = ఇండల; గేహళీ = ద్యవరబంధ ల; నికర =
స్ హ ; కనక = బంగా ; గళ్ంతకా = గిండ చం ండ, కళాళపి యంస೤ ండ; వికీరామాణ =
వెదజలల బడ ని; స్లిల = జల; ధ్యరా = ధ్యరలచే; స్ంసికత = బా గా త పబడన; విపణి = వాణిజా;
మార్ం = వీ ; స೩త = ఒకొకక; నివాస్ = ఇంటియొకక; బహరంగణ = వాక్తలి యం ; స్మరిపత =
స్మరిపంపబడన; రసాల = చ ; దండ = గడ ; ఫల = పం ;ల మ = షప ; గంధ్య = గంధ ;
అక్షత = అక్షత ; ప= ప ; దీప = దీప ; రతి = రతి ; అంబర = వస్ర ; ఆది =
మొదల ; వివిధ = అనక విధ న; ఉపహార = వేదా ల; వర్ం = స్ హ లతో డనది ;
స೩వాళ్ = పగడ ; నీల = నీల ; మరకత = పచి ; వస೜ = వస೜ ; రా = రా లతో ;
నిరిమత = నిరిమంప బడన; గో ర = గో ర ; అటాిలకం = క్లట లతో ; విభవ = భవ చే;
నిరిాత = ఓడంపబడన; మహేంస೦నగర = అమరావత {మహేంస೦నగర - ఇం డ యొకక నగర ,
అమరావత}; అలకం = అలకా ర { బే ని పటిణ అలకా ర }; ఐన = అయిన; ర=
ర లలో; వరం న్ = షు నద్యనిని; స೩వేశించి = స೩వేశించి; రాజమార్ం న = రాజమార్ న; వ ి =
వ ి ని; స్మయం న = స్మయ లో.
భావ :- ఈ విధంగా ద్యవరాకానగర స೩జ ప ని భక్తత బం ర న మ ర మం లాలా
పా వీ లవిం గా విం , క ణతో ఆరాదసೇ న కడకంటి ల రిపి ,త రిపి త తన ఆగమనం విని
మిక్తకలి అ రాగంతో, స్ంరంభవేగంతో సాిన భోజన శయనాది నితాకృతాా డ పరితాజించి ఉస೗స్త ,
అ , వ దే , బలభ ని పెదద ; స೩ ా ి , సాం , చా దే ా , గ
మొద న య వీ ఏ ఱ్ఱఱ రథా అధిరోహంచినవా , ఐరావతం వంటి ఒక భస೦గజ్ఞనిి
ం ం కొని; , న , నరత , వందిమాగ మొద నవారి మంగళ్భాషణాలతో
రోతత ల ఆశ్శరావద వేదనినాద్యలతో; వీణ, వే , నగారా, తపెపట, శంఖ్ం, బాకా మొద న
వాదాధవ లతో; నానాలంకారా ధరించి రథాల ిని వారకాంతల కమనీయ గానాలతో
 ప్రథమ స్కంధము 190

ఎ వచాి . వారందరినీ శ్రీకృ ా వందనాలతో, అభవాద్యలతో, కగిలింతలతో, కరస్పరాలతో

యథోచితంగా గౌరవించా . వారితో డన మ ర నాగరా లచే పరిపాలింపబడెడ భోగవతీనగరంలా,
తనంతటి బలస్ంప ి న య భోజ ద్యశారే ర అంధక వృషిి వీ లచేత స్ంరక్షింపబ ని
ద్యవరకా రానిి వా దే స೩వేశించా . ఆ మహానగరం ఎలలకాల లం క్లకొలల గా ఉండే
అం రాలతో, పలలవాలతో, క్లరకాలతో, టమలాలతో, మాలతో, పండల ల
త తో, వంగిన లతల యొకక
స్ హాలతో, విరాజిలేల ఉద్యానవనాలతో, ఉపవనాలతో, సുడావనాలతో స೩మదవనాలతో స೩కాశి న
త ిది. ఆ
వనాల న మ ని బాలరసాల సాల నవపలలవాల కొరిక్త కష్ణయకం న కలకంఠ దంప ల
నినాద్యలతో, ఫలరసాల స్ంతృపితగా ఆసావదించిన గో వంకల చి కల కలకల ధవ లతో,
వికసించిన క వ లోలని మకరంద్యనిి పానంచేసి పరవశించిన మ్మమద దంప ల కమమని
ఝంకారాలతో , స్ర సలలో బంగ తామర ండల క తని మరిచి కలహంస్ దంప ల
ంకారాలతో డ ఉనిది. మహోనితా న మేడల గవాక్షాలలో ంచి బయ వెడలిన క పర పా ,
అగ మా సి నీలమేఘ్నలన సഐంతతో ఒడ తెలియక పింఛా విపిప నాటాా చే న
త ి
మతతమ రాల కేకారవాలతో నిండ ఉంది. ఆ నగరంలోని నానావిధ్య న మకర తోరణాలతో,
విజయధవజ్ఞలతో, జయంతకలతో ఆకాశంలోని నక్షస೤ స೗హ మండలాల స೩కాశా ని దధ లౌ నాియి;
మంచి తాాలతో రిిన రంగవలిలకలతో, అలంకరింపబడా మందిరద్యవరా , గడప , వేదిక
స೩కాశి నా
త ియి; క పరం, చందనం, క రిత పరిమళించే వరత ల గృహాల ద్యవరబంధ్య , బంగా
కళాళపిగిండగిలతో జ మ
ల ని చ ల ని నీటి జ ల
ల తో బాగా తడసిన రాజమారా్ ; మంగళాక్షత ,
పదీపా , రతామంబరా మొద న నానావిధ్యల కా క క విం కావి నా
త ియి; పగడాలతో,
నీలాలతో, పచిలతో, వస೜ రాాలతో నిరిమంపబడా గో రా , చంస೦శాల అంతటా స೩కాశి నా
త ియి; తన
మహా భవంతో ఆ పటిణం మహేం ని స్వర్పటిణం అమరావతని, బే ని అలకాపటిణానిి తరస్కరి న
త ి
న
ల ిది; ఇ వంటి ద్యవరకానగరానిి స೩వేశించి శ్రీకృ ా రాజమార్ వెంట వ నా
త ి .

1-257-మతత.
క ిలారగ నితా న్ హరిఁ గాం న్ మ వార ల
ానివీన హలోతసవ క్తత నాగరకాంత ల
ానితోనితహరమసೆరేఖ్ల ండ చిరి నిక్తక చే
స్నిలం దమలోనఁ దదివ సౌ మారా న్.
టీక:- క ిల = కళ్ళ; ఆరంగ = నిం గ; నితా న్ = ఎలల ; హరిన్ = హరిని; కాం న్ =
దరిాం ; మ వార = జీవిం వా ; అ ాన్ = అయినపపటిక్తని; నవీన = కొతతదన తో డన;
హల = హల అన; ఉతసవ = ఉతసవ లతో; క్తత = డన; నాగర = నగర న వసిం ;
కాంత = సీర ; అత = అతాంత; ఉనితోనిత = బాగా ఎతెతన; హరమసೆ = మేడల; రేఖ్ల = పం ల
త ; ండ = ండ;
చిరి = చినా ; నిక్తక = ఉ సకతో బొటనవేళ్ళ నిలబడ; చేన్ = చే లవలని; స్నిలన్ = స్ంజాలతో;
 ప్రథమ స్కంధము 191

తమలోనన్ = తమలోతా ; తత్ = ఆయొకక; వి = స೩ ; సౌ మారా = మార లక్షణ ;

న్ = ;
భావ :- అ నగరంలోని పౌరకాంత లంద ఆయనిి డటానిక్త ఉనితోనిత న
సౌధ్యల అధిరోహంచా . స೩తనితాం క ిల విం గా క గొంటనిపపటికీ వా ం తత
హలాలతో డనవా నిక్తకనిక్తక డసాగా . తమలో తా ఆ శాామ ంద ని సౌందరా
సౌ మారా లావణామయ స్వ పానిి చే ల చాచి తమలోతా పిం కొం ఆనందించా .

1-258-సీ.
క ల నీనె కలకంఠి యెలనాఁగ-
వరితం నెవావని వక్షమం ;
జనదృకిక్లరకస్ంఘం న ధ్య-
పానీయపాస೤ మే భ ా ఖ్ ;
స్కలదికాపలకస్మితక్త నెవావని-
బా దండం ప ఁి గొమమ;
లాస഼త ణి కే యధి ని పాదరా-
జీవ గమం చే గడ ;
1-258.1-ఆ.
వనమోహ ం ష ష ఁ డెవవఁ
డటిి కృ ఁా డరిగె హరమసೆశిఖ్ర
రాజమాన ల రాజమార్ం న
రాజ మరాజిఁ రియ.
టీక:- క ల = స్ంపదల ; ఈనె = ఇ ినటిి; కలకంఠి = మన్నహర కంఠధవని కలిగిన;
ఎలనాఁగ = యౌవన కల సీర, లక్ష్మి; వరితం = వసిం ; ఎవావని = ఎవని; వక్ష = వక్షస్ాల ; అం న్ =
అం ; జన = స೩జల; దృక్ = అన; చక్లరక = చక్లర పస೑ల; స్ంఘం న్ = స్ హ ; న్ = న ;
ధ్య = వెనెిల; పానీయ = తా ; పాస೤ = పాస೤; ఏ = ఏ; భ ా = భాకా ని; ఖ్ = ఖ్ ; స్కల
= స్మస్త; దిక్ = ది కల ; పాలక = పాలిం వారి; స్మిత = స్ హ ; క్తన్ = న ; ఎవావని = ఎవని; బా
= జ ల; దండం = దండ ; ప ఁి గొమమ = ఆధ్యర త ; ఆస഼త = ఆస೴యించిన; ణి =
స్ హ ; క్తన్ = న ; ఏ = ఏ; అధి ని = అధి ని; పాద = పాద లన; రాజీవ = పదమ ల; గమం
= జంట ; చే = గమా; గడ = సాాన ;
 ప్రథమ స్కంధము 192

వన = లోక లకే ( ); మోహ ం = అందగా , మోహంప చే వా ; ష=

లలో; ష ఁ = అలంకార ; ఎవవఁ = ఎవ ; అటిి = అ వంటి; కృ ఁా = హరి; అరిగెన్ = వెళ్ళళ ;
హరమసೆ = మేడల; శిఖ్ర = భాగ లం - డాబాల ; రాజమాన = స೩కాశిం వా ; అ =అ ;
రాజ = ఖ్ా న; మార్ం న = మార్ లో; రాజ = చంస೦ , సీర ; మ = షప ల;
రాజిన్ = రేఖ్ ; రియన్ = రిపి ంత డగా.
భావ :- ఏ మహా భా ని వక్షస్ాలంలో సిరిస్ంపద రిస్త నారీ శిరోమణి శ్రీదేవి నరిత త
ఉం ందో, ఏ మహా మని పావనవదనం క్ష ల నయనచక్లరాల అమృతం చిందే వెనెిల పాస೤మో, ఏ
మహనీ ని జ్ఞదండా స్రవదికాపల ల ప కొ
ి మమలో, ఏ మహతా మని పాదపద్యమ ఆస഼ ల
అండదండలో, ఏ మహా వనమోహ డో అటిి షోతత , శ్రీకృ ా , సౌధశిఖ్రాల
విరాజిలేల రాజీవలోచన మరాజి రిపించగా రాజమార్ంలో వెళ్లసాగా .

1-259-ఉ.
*జలజ్ఞతాస೑ఁ డ నొపెప ధవళ్ఛఛస೤ం తోఁ, జ్ఞమరం
లతోఁ, షప పిశంగ చేల లతో, ష్ణమణిసీు ఁ
నలినీభాంధ తో, శశిధవజ తో, నక్షస೤స్ంఘం తో,
బలభచాఛప తోఁ, దటిలలతకతో, భాసి ల మేఘ్నకృతన్.
టీక:- జలజ్ఞతాస೑ = కృ ా {జలజ్ఞతాస೑ - జలజ్ఞత (పదమ లవంటి) అస೑ , కృ ా };
డన్ = ట ; ఒపెప = చకకగా ఉనాి ; ధవళ్త్ = తెలలని; ఛస೤ం = గొ ల; తోన్ = తో;
చామరం ల = చామర ల; తోన్ = తో; షప = షప లతో; పిశంగ = కపిలవరా గల; చేల ల=
వస్ర ల; తోన్ = తో; ష్ణ = షణ లలోని; మణి = మ ; సీప ఁ = అధిక గా కలవా ; ఐ =
అయి; నలినీభాంధ = పదమ ల బం , ాని; తోన్ = తో; శశిధవజ = చం ని ( ందే గ
త ల
వా , చం ); తోన్ = తో; నక్షస೤ = తారకల; స్ంఘం = స్ హ తోన్ = తో; బలభచాఛప =
ఇంస೦ధ స; తోన్ = తో; తటిలలతక = మ్మ ల; తోన్ = తో; భాసి ల = స೩కాశిం ; మేఘ = మేఘ యొకక;
ఆకృతన్ = ఆకృతతో.
భావ :- ఆ కమలన శాామ ంద శేవతఛస೤ం అన ానితో, చామరా లన
చం నితో, లన నక్షసഈల స్ హంతో, కపిలవరా గల అంబరాలన ఇంస೦ధ సతో, షణాలలోని
మ ల కాం లన మ్మ తీగలతో భాసిలేల మేఘంలా స೩కాశి నా
త ి .

1-260-వ.
ఇటలరిగి తలిలదం ల నివాస్ం సొచిఛ దేవకీ స೩ లయిన త ల
ల కే వర
క్తకన.
 ప్రథమ స్కంధము 193

టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; అరిగి = వెళిళ; తలిలదం ల = తలిలదం ల; నివాస్ం = గృహ ; చొచిఛ

= స೩వేశించి; దేవకీ = దేవకీదేవి; స೩ = మొదల స೩ ; అయిన = అయినటిి; త ల
ల =త ల
ల ;
ఏ వ =ఏ {వ దే ని భారా -ఏ }; న్ = ; క్తకన = నమస్కరించిన.
భావ :- శ్రీకృ ా జననీజన ల సౌధ్యనిక్త వెళాల . దేవక్త మొద న త ల ఏ ర
నమస్కరించా .

*1-261-క.
బడాఁ క్తకనఁ ద ల
జడాన నంక ల నిచి చ ిల దిఁ బా
లొడాగిలఁ మభర న
జ ావడం దడపి రక్షిజల ల ననఘ్న!
టీక:- బడాఁ = మా ; క్తకనన్ = నమస్కరింపగ; త ల = త ల ; జడానన్ = తటా న;
అంక లన్ = తడల ; ఉనిచి = ఉం కొని; చ ిల = చ ిల; దిన్ = మొనలలో; పా = క్షీర ;
ఒడాగిలన్ = పంగి రాగా; మ = మ యొకక; భర నన్ = భార వలన; జ ావడన్ = ఆశిరాకర గ;
తడపిరి = చమమగిల చేసిరి; అక్షిజల లన్ = కనీిటితో; అనఘ్న = పాప లేని వాడా.
భావ :- చాలా రో ల త వాత శ్రీకృ ా ద్యవరక తరిగి వచిి నమస్కరించగా, అతని త ల
అంద బడాడమీది బద్యద రాగంతో చ కన తమ తడల ిండ బ్ల ి నాి . ఆపేక్షతో
పంగిపరిల చ ి చే ండగా, తమ కనీిటితో అతనిని అభషేక్తంచా .

కృ ా భామల డబో ట
1-262-వ.
తదనంతరంబ యషోితర
త శత షోడశస్హస೶ సౌవరాసౌధకాంతం బయిన
ద్యధంతభవనం సొచిి హరి తన మనం న.
టీక:- తదనంతరంబ = ఆ త వాత; అషోితర
త శతషోడశస్హస೶ = పదహా వేల ట ఎనిమిది,
స్హస೶ +షోడశ +శత +అషి *; సౌవరా = బంగా ; సౌధ = మేడలలో; కాంతం = కాంత నివి, భారా
ఉనివి; అయిన = అయినటిి; ద్యధంత = అంతః ర; భవనం = భవన ; చొచిి = స೩వేశించి; హరి =
కృ ా ; తన = తనయొకక; మనం న = మన లో.
భావ :- పిమమట గోవిం పదహా వేల టయెనిమిది స్వరా సౌధ్యలతో డన అంతః ర
స഍ంగణంలోక్త స೩వేశి త ఇలా అ కొనాి .
 ప్రథమ స్కంధము 194

1-263-మ.
ఒక భామాభవనం ిసొర వేఱకక త లోఁ ం న్న
కరాలాప లాడదో సొల న్న త వీక్షింపదో
వికలతవం న ం న్న య నవేవళ్న్ వ గేహ ల్
స೩కటాశిరావి తఁ జొచి బ పవా ఁత భార్వా!
టీక:- ఒక = ఒక; భామా = భారా యొకక; భవనం = భవన ; ి= ం గ; చొరన్ =
చేరితే; వేఱక త = ఇంకొకామ్మ; లోన్ = మన లో; ం న్న = ం నమో; కర = ఖ్కర న;
ఆలాప = మాట ; ఆడదో = ప కదేమో; సొల న్న = ఖ్ా పం నమో; తన్ = బాగా
మతో; వీక్షింపదో = డదేమో; వికలతవం నన్ = చదిరినమన తో; ఉం న్న = ఉం నమో; అ న్
= అ కొ ; ఆ = ఆ; వేళ్న్ = స్మయ లో; వ = భారాల; గేహ ల్ = గృహ ; స೩కట =
స೩కటింపబడన; ఆశిరా = ఆశిరాకర న; వి తన్ = భవ తో; చొచి = స೩వేశించ ; బ =
అనక న; ప= ప లతో; వా ఁత = వాకత నవా , కనిపించినవా ; ఐ = అయి; భార్వా =
శౌనకా {భార్వ - భృ వంశ న జనిమంచినవా , శౌన }.
భావ :-భృ వంశ్లదు డ న శౌనకా! ం గా ఒక స్త మందిరానిక్త వెళ్ళత వేర్కామ్మ ం ందేమో;
తందరపా తో స్రిగా మాటాలడదేమో; సొక్తకపో ందేమో; మతో వీక్షించదేమో; కలాం వహ ంత దేమో
అని అంద భారాల గృహాలలోక్త అనిి పా ధరించి అతా ుత న మహమతో ఒకేమా స೩వేశించా .

1-264-వ.
ఆ స్మయం న.
టీక:- ఆ = ఆ; స్మయం న = స్మయ న.
భావ :- ఆవిధంగా వచిిన తమ హృదయేశవ న నందనంద ణిా సి.

1-265-క.
శి లఁ జంకలనిడ త
కృశత విరహాగిిఁ ద్ ప గృహగేహ లన్
రశన జ్ఞఱ్ఁగ సి న
్
శశి లె రేఁగి ర జలజ్ఞస೑న న్.
టీక:- శి లన్ = పిలలల ; చంకలన్ = చంకలో; ఇడ = ఉంచి, ఎ కొ
త ని; త = శరీర ;
కృశత = చిక్తకపో ట ; విరహ = ఎడబా అన; అగిిన్ = అగిిని; తె ప = తె ండగ; గృహ = ఇంటి;
గేహ లన్ = మమ లలో; రశన = మొల ;ల జ్ఞఱ్ఁగ = జ్ఞరిపో ండగ; సి న
్ = లజావలన;
 ప్రథమ స్కంధము 195

శశి = సీర {శశి - ( ందే కలవా ) చం నివంటి ఖ్ కలవా , సీర }; ఎ ర =

ఎ గ; ఏఁగిరి = వెళిళరి; అ = ఆ స్మయ న; జలజ్ఞస೑న్ = కృ ని
ా {జలజ్ఞస೑ - (నీట టిిన)
పదమ లవంటి క ి ఉనివా , కృ ా }; న్ = క్త.
భావ :- ఆ చంస೦ లంద చంటిబడాల చంకలలో ఎ కొ
త ని, విరహతాపంవలల
చిక్తకపోయిన శరీరాలతో, ది న
్ లేచి కాంచీకలాపా జ్ఞరిపోగా సి తో
్ య చం నిక్త ఎ వచాి .
*1-266-మ.
"పత నా యింటిక్త ి వచి నిద్ నా స഍ణే ఁ డస్మద్ హా
గ ఁడయెాన్ స్తరఁ బో త త మతాకం ం నా శాలకే
నితరాలభా ఖ్ం గంటి" నని తారింటింట నరిించి ర
యాతవల్ ఁబద్య వే నెనమం సೡవేవళ్ నాతేమశవ న్.
టీక:- పత = భరత; నా = నాయొకక; ఇంటి = ఇంటి; క్తన్ = క్త; ి= ం ; వచిన్ = వచి ;
ఇద్ = ఇదిగో; నా = నాయొకక; స഍ణే ఁ = భరత {స഍ణే - స഍ణ ల ఈశవ , భరత}; అస్మత్ =
మాయొకక; గృహా = ఇంటిక్త; ఆగ ఁ = వచిినవా ; అయెాన్ = ఆయె ; = ం గ; స్తరన్ =
చేర ; పో = కద్య; త త = ం ; మత్ = నాయొకక; కాం ం = సറ ; నా = నాయొకక; శాల =
ఇంటి; క్తన్ = క్త; ఏన్ = న ; ఇతర = ఇంకొక విధ న; అలభా = లభా కానటిి; ఖ్ం న్ = ఖ్ ;
కంటిని = సితని; అని = అని; తా = తా ; ఇంటింటన్ = అనిి ఇళ్ళలో ; అరిించిరి = జించిరి; ఆ = ఆ;
అతవల్ = సీర ; ఁ బద్య వే నెనమం = టపదహా వేల ఎనమిదిమంది, + పద్య *
వే + ఎనమం ; ఆ = ఆ; వేళ్న్ = స్మయ లో; ఆతమ = తమ; ఈశవ న్ = భరత .
భావ :- పదహా వేల ట యెనిమిదిమంది రమణీమ ”యి గో నా భరత తటిత త
నా యింటికే వచాి . నా మన్ననా ం గా నా గృహంలోన అ పెటాి . నా స഍ణేశవ నా
మందిరానికే ం గా చేరా . అననా సామానా న ఆనంద్యనిి నన పంద్య ” అ కొం ఇంటింటా
తమ ఆతేమశవ ణిా ఆరిించా .
1-267-వ.
వారలం చి హరి యిటలనియె.
టీక:- వారలన్ = వారిని; చి = సి; హరి = హరి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .
భావ :- ఆ భ స్మయంలో మాస్ప న శ్రీకృ ా ఆ కామినీమ ల ఇలా
క్షేమస్మాచారా అడగా .
 ప్రథమ స్కంధము 196

1-268-మ.
"కొ ల్ భక్తతవిధ లౌ గద్య? క్లడం మీ వాకా ల్
గడవంజ్ఞలక ం రా? వి ధ స్తాకరం గావిం రా?
తడ ల్ వస్ర ం బద్యరా రస్ స్ందోహం ం జ్ఞ నా?
కడమల్ గా గద్య? భవనిిలయ ల్ గలాాణ కతం లే?

టీక:- కొ ల్ = కొ ; భక్తత = భక్తతతో; విధ = లొంగినవా ; ఔ = అ తా ; కద్య =

కద్య; క్లడం = క్లడ ళ; మీ = మీ యొకక; వాకా ల్ = మాట ; గడవన్ = ద్య ట ; చాలక = స్రిపో ం
డగ; ఉం రా = ఉంటారా; వి ధ = పండ ల ; స్తాకరం న్ = మరాాద ; కావిం రా = చే రా;
తడ ల్ = ఆభరణ ; వస్ర న్ = బటి ; పద్యరా = పద్యరా ; రస్ = రస్ ల; స్ందోహం న్
= స్ హ ; చా నా = స్రిపో నివా; కడమల్ = కొరత ; కా న్ = క ట లే ; కద్య; భవత్ =
మీయొకక; నిలయ ల్ = ఇండలలో; కలాాణ = భ ; కతం లే = డనవేనా.

భావ :- “మీ కొ వినయవిన మీ ఆజాల పాలి నా

త ిరా; మీ క్లడ ల మీ మాట
జవద్యట ండ ఉనాిరా; బాగా చ ని విద్యవం ల ద్ంచి న స్తాకరా చే నా
త ిరా; నగ ,
చీర , రస్వంతా న మధర పద్యరాా స్మస్తం స్మృదిధగా ఉనాియా; మీ ఎటిి లో వాటిలలటం లే కద్య.

*1-269-సీ.
తలక మేటిక్త లే తలకనీతలకమ!-
వ మవా వఁబోఁడ!
క తరి యలఁదవా క తరికాగంధి!-
తడ దొడవవా తడ తడవ!
కలహంస్ఁ బ్లం దే కలహంస్గామిని!-
కీర ఁ జదివింతె కీరవాణి!
లతలఁ బోషిం వా లతకాలలిత దేహ!-
స్రసి న్నలా దే స్రసిజ్ఞక్షి!
 ప్రథమ స్కంధము 197

1-269.1-ఆ.
మృగిక్త మేఁత లి ద్ మృగశాబలోచన!
ల నాదరింతె వివేక!
బం జ లఁ తె బం చింతామణి!
య స్ లనడగెన ా ం ."
టీక:- తలక = దిటి బొ ;ి ఏటి = ఎం ల; క్తన్ = ; లే = లే ; తలకనీ = తలక
ధరిం వారిలో, సీరలలో; తలకమా = గౌరవింపదగినద్యనా; వ న్ = వల ; మవా = ధరింపవా;
వన్ = వలవంటి; బోఁడ = శరీర కలద్యనా; క రిత = క రిత అన షు న గంధం; అలఁదవా =
రాయవా; క రిత కా = క రిత వంటి; గంధి = వాస్న కలద్యనా; తడ = ఆభరణ ; తడవవా =
ధరింపవా; తడ = ఆభరణ లకే; తడవ = ఆభరణమా; కలహంస్న్ = (మ ర కంఠధవని) కలహంస్ల ;
పెం దే = పెం నాివా; కలహంస్ = చకకటిహంస్; గామిని = నడక కలద్యనా; కీర న్ = చి కల ;
చదివింతె = మాట చ తావా; కీర = చి కప ల వంటి; వాణి = కంఠ కలద్యనా; లతలన్ = లతల ;
పోషిం వా = పెం తావా; లతకా = లతీగవలె; లలిత = మార; దేహ = దేహ కలద్యనా; స్రసిన్ =
కొల లో; ఓలా దే = జలకాలా దే; స్రసిజ = పదమ ల వంటి; అక్షి = క ి ఉనిద్యనా;
మృగి = లేడ; క్తన్ = క్త; మేఁతల్ = గడా, మేత ; ఇ ద్ = ఇచిదవా; మృగ = లేడ; శాబ = పిలలక్త వంటి; లోచన = క ి
ఉనిద్యనా; లన్ = ల , పెదదల ; ఆదరింతె = ఆదరించదవా; = గొపప; వివేక = వివేక కలద్యనా;
బం జ లన్ = బం ల ; తె = రక్షిం వా; బం = బం ల ; చింత = తలచినవి; ఆమణి = ఇ ిద్యనా;
అ న్ = అం ; స్ లన్ = భారాల ; అడగెన్ = అడగె ; అ ా ం = కృ ా {అ ా - నాశ లేని
వా , వి ా }.

భావ :- టిక్త బొటింత ఉని రాలా! దట బొటెిం పె క్ల

ి లే ? వలాంటి
మృ న మోహనాంగి! తలలో పె క్ల
ి వా? క రిత పరిమాళా వెదజలేల కాంతా! క రిత రా క్లవా?
అలంకారాలకే అంద్యనిిచేి అందగతెత! ఆభరణా అలంకరిం క్లవా? హంస్నడకల చినిద్యన! కలహంస్లని
పెం నాివా? చి కప ల చినాిరి! చి కలక్త ప న ప నాివా లేద్య? తీగె అంతటి
మార న మారి! లమొకక పెం నాివా? పద్యమక్షి! కొల లలో ఈత కొ నాి
కద్య? లేడక ిల లేమ! లేడ నలక్త మేత మే నాి కద్య? మహా వివేకవం రాలా! పెదదల చకకగా
గౌరవి నా
త ి కద్య? బం మక్త పే పందిన పడతీ! బం ల నందరిని ఆదరి నా
త ి కద్య?” అం
సറయకాంతల నందరినీ పరామరిాంచా .

1-270-వ.
అని యడగిన వార హరిం బాసిన దినం లం శరీరస్ంసాకర కేళీవిహార
హాస్ వనమందిరగమన మహోతసవదరానం లొలలని యిలాలం కా న.
 ప్రథమ స్కంధము 198

టీక:- అని = ఆ విధ గా; అడగినన్ = అ గగా; వార = వా ; హరిన్ = కృ ని

ా ; పాసిన =
ఎడబా చందిన; దినం = రో ; అం న్ = లో; శరీర = శరీర ల ; స్ంసాకర = చకకది ద
కొ ట ; కేళీ = స్రద్యలక్త; విహార = విహరిం ట ; హాస్ = న వట ; వన = వన ల ; మందిర =
మందిర ల ; గమన = వె ళట ; మహోతసవ = మహోతసవ ల ; దరానం = డబో ట ;
ఒలలని = అంగీకరింపని; ఇలాలం = భారా ; కా న = అ ట ల న.
భావ :- ఆ కాంత లంతా తమ కాం ద్యవరకలో లేని దినాలలో శరీర స్ంసాకరా , ల్మలా
విలాసా , పరిహాస్ భాషణా , ఉద్యాన విహారా , ఆలయ గమనా , మహోతసవ స్ందరానా ఇషిపడని
ఇలాలం . అం వలల వా .

1-271-మ.
సిరి చాంచలా తోడద ాఁ దన న్ జీవేశవ ం డం న
ష ు వరించ నటిి పర న్ దిధన్ విలోకం లం
గర గమం లఁ గౌఁగిలించిరి స్ ల్ గలాాణబాషపం లా
భరణ గాఁ స೫తక్షణ నవస഍పాత రాగం లన్.
టీక:- సిరి = లక్ష్మి; చాంచలా = చంచలతవ ; తోడది = డనది; అ ాన్ = అయినపపటిక్త;
తన = తన; న్ = ; జీవేశవ ం = భరత, జీవ న ఈశవ ; అం న్ = అ ; ఏ = ఏ; ష న్
ు
= కృ ని
ా { ష ు - లలో ు , వి ా }; వరించన్ = వరించ ; అటిి = అ వంటి;
పర న్ = అందరికని న ఉనివానిని; దిధన్ = దిధశాలిని; విలోకం లన్ = లతో; కర = చే ల;
గమం లన్ = జంటలతో; కఁగిలించిరి = ఆలింనగన చేసిరి; స్ ల్ = స్తపసೇవరతన కల సీర ; కలాాణ =
ఆనంద ; బాషపం = కనీి ళ; ఆభరణ = ఆభరణ ల; గాన్ = వ స్ గా; స೩తక్షణ = క్షణక్షణ ;
నవ = కొతతగా; స഍పత = పందబడన; అ రాగం లన్ = అ రాగ లతో.
భావ :- తన జీవితేశవ డని ఏ షోతత ణిా వరించి, చంచల సావభావం కల న శ్రీదేవి ఒకక
క్షణం డ వదలిపెటి ండా ఉందో, అ వంటి పరమా మణిా ం మన సతో, త వాత లతో,
అ పిమమట చే లతో ఆనంద్యతశయంతో క ల వెంట స೦వించే కలాాణ బాష్ణప అణి తాాల స్రా గా
జ్ఞ వా ండగ, క్షణక్షణం తతదనంతో డన అ రాగంతో గటిిగా కగిలిం కొనాి .

*1-272-మతత.
పంచబా ని నీ స్తసిన భ ని
్ ం దన వి ల వ
రిాంచి రిఛలఁ జేయఁ జ్ఞ విశేష హాస్ విలోక న్న
దంచి ద్యకృ ల ాఁ గాంత దంభచేషిల మాధ న్
స్ంచలింపఁగఁ జేయ నమి ఁ జ్ఞల రి ధోతతమా!
 ప్రథమ స్కంధము 199

టీక:- పంచబా ని = మనమ ని {పంచబా -ఐ బాణ ల వా , మనమ }; నీ =

భస్మ ; స్తసిన = చేసిన; భ ని
్ న్ = శి ని; తన = తనయొకక; వి ల = ధన స; వరిాంచి = వదిలివేసి; రిఛలలన్
= రి పో న ;ల చేయన్ = చే ట ; చా = స్రిపడ; విశేష = విశిషి న; హాస్ = న వ ; విలోకన =
; ఉదంచిత = మిక్తకలి శ్లభ కలిగిన; ఆకృ = ఆకార కలవా ; అ ాన్ = అయినపపటిక్తని;
కాంత = సీర ; దంభ = కపట; చేషిలన్ = చేషిలతో; మాధ న్ = కృ ని
ా {మాధ - మాధవి భరత, కృ ా };
స్ంచలింపఁగన్ = మన ని చలింపగా; చేయన్ = చే ట ; ఏమి న్ = ఏమాస೤ ; చాల = చాలని
వా ; ఐరి = అయిరి; ధోతతమా = జ్ఞా లలో డా
ు , శౌన డా.
భావ :- ఓ ధీస్తతమా! మనమ డని డోకంటి మంటతో సి చేసిన మహేశవ ని తం
వి ల పడేసి రఛపోయేలా చేస్త చి న వ , వా ి , మన్నహర న దేహా కల వా ళ అయి డ
ఆ కాంత తమ శృంగార చేషిలతో మాధ ని మన స చలింప చేయ లేకపోయా .

1-273-వ.
ఇవివధం న స్ంగవిరహ ం న కంసారి స్ంసారి వడ విహరింప నజ్ఞాన విలో
లయిన లో లోక సామానా మ ాం డని తలం ; రాతామస೴య న
దిధ యాతమ యం ని యానంద్య ల తోడం డని తెఱ్ం న నీశవ ం
స೩కృత తోడం డ నా స೩కృత ణం న ఖ్ ఃఖ్ం లఁ జెందక
ం ఁ; బరస్పరస్ంఘరుణం లచే వే లవలనవహిఁ టిించి వనం ల
దహం మహావా చందం న మిక్త భారహే యనకాక్షౌహ
లతోడం స೫వృదధతే ల రా ల కన్నానా రం గలిపంచి నిరా ం
స్ంహారం స్తసి, శాం ం పిదపం గాంతామధాం నఁ సഏకృతమ ాం
ం బోలె స్ంచరిం ండె నా స్మయం న.
టీక:- ఈ = ఈ; విధం న = విధ గ; స్ంగ = స్ంబంధ , బంధన ; విరహ ం =
లేనివా ; ఐన = అయినటిి; కంసారి = కృ ా {కంసారి - కం న శ , కృ ా }; స్ంసారి = స్ంసార
బంధ ఉనివాని; వడ = వలె; విహరింపన్ = చరిం ండగ; అజ్ఞాన = అజ్ఞాన తో డన; విలో
= దృషిికలవా ; అయిన = అయినటిి; లో = స೩జ ; లోక = లోక లో; సామానా = సామానా గా ఉం ;
మ ాం = మాన ; అని = అని; తలం = అ కొం ; ఆతామ = ఆతమ ; ఆస೴య = ఆస೴యించి
నది; ఐన = అయినటిి; దిధ = దిధ; ఆతమ = ఆతమ; అం న్ = లో; ఉని = ఉనిటిి; ఆనంద = ఆనంద ;అ
= మొదల వాటి; తోడన్ = తో; డని = డ ండగా ఉం ; తెఱ్ం నన్ = విధ గ; ఈశవ ం = హరి;
స೩కృత = స೩కృత; తోడన్ = తో; డ న్ = డ ఉనిపపటిక్తని; ఆ = ఆ; స೩కృత = స೩కృత యొకక; ణం
= ణ ; ఐన = అయినటిి; ఖ్ = ఖ్ ల ; ఃఖ్ం లన్ = ఃఖ్ ల ; చందక = స్ంబంధ
 ప్రథమ స్కంధము 200

లేక; ఉం న్ = ఉం ; పరస్పర = ఒకద్యనికొకటి; స్ంఘరుణం ల = రా కొ ట, ఒరసికొ ట; చేన్ =

చేత; వే ల = వె ళ; వలనన్ = వలన; వహిన్ = అగిిని; టిించి = టిించి; వనం లన్ = అడ ల ;
దహం = కాలిివే ; మహా = గొపప; వా = గాలి; చందం న = వలె; మి = మండల ; క్తన్ =
న ; భార = బ పె ట ; హే = కారణ ; ఐ = అయి; అనక = లెకక మించిన; అక్షౌహ
= అక్షౌహ ; తోడన్ = తో; స೩వృదధ = బా గా పెరిగిన; తే = తేజ సకలవా ; అ = అయిన; రా
= రా ; న్ = క్త; అన్నానా = వారిలోవారిక్త; రం = శ తవ ; కలిపంచి = క గజేసి; నిరా
ం =ఆ ధ లేనివా ; ఐ = అయి; స్ంహారం న్ = స్ంహార ; చేసి = చేసి; శాం ం =
శాంతపందినవా ; ఐ = అయి; పిదపన్ = త వాత; కాంతా = సీరల; మధాం నన్ = మధాలో; స഍కృత =
సామానా; మ ాం న్ = మాన ని; పోలెన్ = వలె; స్ంచరిం =త ; ఉండెన్ = ఉండె ; ఆ
= ఆ; స్మయం నన్ = స్మయ లో.
భావ :- ఈ విధంగా స్రవస్ంగ పరితాాగి న కంసారి, స్ంసారిలాగా విహరించటం సి,
ఖ న లో సామానా మాన నిగా భావిసాత . ఆతామస೴య న దిధ ఆతమగత న ణాలతో కలవని
విధంగా పరమేశవ స೩కృతతో కలిసి ఉండ డా ఆ స೩కృత ణా న ఖ్ ఃఖ్యల పంద ండా
ఉంటా . వె గడల పరస్పరం స్ంఘరుణ కలిగించి. అగిి టిించి. అరణాాల దహంచే
మహాస೩భంజనం వలె వా దే , అనక అక్షౌహణీ నాాలతో మిక్త బ చే న, స೩వృదధ తే న
రా ల అన్నానాకలహా కలిపంచి తా మాస೤ం ఆ ధం పటి ండా షిస్ంహారం చేయించి
పరమశాం ఇ అంతః రాలలో కాంతాజన మధాలో సామానా మాన ని వలె స్ంచరి నా
త ి .

*1-274-క.
య ల్మశవ ని మహతతసೋ
మిత మ్మ ఁగని భంగిఁ నస೩మే ఁడ హరి
సిాత నె ఁగక కా ఁ డని
రత స్ తగిచి రమ మతీ!
టీక:- య = ఇంసമయ ల నియమించినవా ; ఈశవ ని = కృ ని
ా ; మహతతసೋ =
గొపపదన యొకక; మిత న్ = పరిమాణ , హ ల
ద ; ఎ ఁగని = తెలిసికొనలేని; భంగిన్ =
విధ గ; అస೩మే ఁ = మిత లేనివా ; అ = అయినటిి; హరి = కృ ని
ా ; సిాతన్ = సిాతని; ఎ ఁగక =
తెలిసికొనలేక; కా ఁ = కామ స೩క్లప తో ం వా ; అని = అని; రత = రత ;
స్ = చే ; తగిచి = ఆకరిుంచి; రమ = సీర ; మతీ = మంచి దిధ కలవాడా.
భావ :- ఓ దిధమం న శౌనకా! తపోనియ న య పరమేశవ ని స೩భావం
ఇదమితామని ఎ గని విధంగా అస೩మే న వా దే ని మహతావనిి రితంచ ండా కా డన
భావంతో రమ లంద ఆ రమారమ నితో సുడంచా .
 ప్రథమ స్కంధము 201

*1-275-క.
"ఎలల మా యిండల
వలల ఁ వసిం ; నమ వలలభల శ్రీ
వలల న" క గోపీ
వలల చే స్ మమతవలఁ బడ రనఘ్న!"
టీక:- ఎలల =ఎ ; మా = మా యొకక; ఇండల = ఇండల యందే; వలల ఁ = భరత; వసిం
= ఉం ; నమ = మేమే; వలలభల = సറయ న వార ; శ్రీవలల = కృ న
ా {శ్రీవలల - లసಫపత,
వి ా }; న్ = ;అ న్ = అం ; గోపీవలల = కృ ా {గోపీవలల - గోపికల సറ ,
కృ ా }; చేన్ = చేత; స్ = భారా ; మమత = మమకార మనెడ; వలన్ = వలలో; పడరి = తగ కొనిరి;
అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- ణావం న శౌనక! మా వలల మా గృహాల ఎ వదలిపెటి ,
రమావలల న య వలల న మేమే సറయ న వారమని భావి త ఆ భామ లంద యశ్లద్యనంద ని
వల ల వలలో చి కకొనాి .”
1-276-వ.
అని చపిపన విని శౌన ం న క్తటలనియె.
టీక:- అని = అని; చపిపన = చపపగ; విని = వినిన; శౌన ం = శౌన ; న= న; న్
= ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా చపిపన ని మాట విని శౌన ఇలా అనాి .
1-277-సీ.
" నంద ం స్ ఁ యేసిన-
స೫హమశిరోనామబాణవహిఁ
గంపిం తతరగరుం స೗మమఱ్ఁ-
బదమలోచ చేతఁ స೫తకె నం ;
గరు ఁత డ బా ఁ గంసారి యే రీత-
స೫తక్తంచ? మృ ా భయ వాపి
జనియించి యతఁడెనిి స్ంవతసర ండె?-
నెబుంగి వరితంచ? నమిస్తసె?
 ప్రథమ స్కంధము 202

1-277.1-ఆ.
వి , ఁ వచిి విజ్ఞానపదధత
నతని కె ల పె నతఁ పిదపఁ
దన శరీర మే విధం న వరిాంచ
విస೩ ఖ్ా! నా విస్తరిం ."
టీక:- = ని; నంద ం = కొ , అశవతాామ; స్ ఁ = ధ తో ఉనివా ;
ఐ = అయిా; యేసిన = స೩యోగించిన; స೫హమశిరస్ = స೫హమశిర స అ ; నామ = పే కల; బాణ =
బాణ యొకక; వహిన్ = అగిిక్త; కంపిం = వణిక్తపో ని; ఉతతర = ఉతతరయొకక; గరుం న్ = గరు ;
సೕమమఱ్న్ = మరల; పదమలోచ = కృ ని
ా ; చేతన్ = వలన; స೫తకె = స೫తకె ; అం = అం ; గరు ఁత
= గరు లో ఉనివా ; అ = అయినటిి; బా న్ = పిలలవానిని; కంసారి = కృ ా ; ఏ = ఏ; రీత = విధ గ;
స೫తక్తంచన్ = స೫తక్తంచ ; మృ ా = మరణ వలన; భయ న్ = భయ ; వాపి = పోగొటిి;
జనియించి = టిి; అతఁ = అత ; ఎనిి = ఎనిి; స్ంవతసర = ఏం ;ల ఉండెన్ = ఉండె ; ఏ = ఏ;
భంగిన్ = విధ గ; వరితంచన్ = చరించ ; ఏమి = ఏమి; చేసెన్ = చేసె ;
వి = వి ; ఁ = ; వచిి = వచిి; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన యొకక; పదధతన్ =
మార్ ; అతని = అతని; క్తన్ = క్త; ఎ ల = ఎ ;ల పె = పె ; అతఁ = అత ; పిదపన్ = త వాత;
తన = తనయొకక; శరీర = శరీర ; ఏ = ఏ; విధం నన్ = విధ గ; వరిాంచన్ = విడచిపెటెి ; విస೩ =
సഏహమ లలో; ఖ్ా = ాడా; నా = నా ; విస్తరిం = వివరిం .
భావ :- “స೫హమ ాలలో అస೗గ ాడ న తమహరీు! అశవతాామ ఆస೗హావేశంతో స೩యోగించిన
స೫హమశిరోనామక న మహాస్రం మంటల , తపించిపో ని ఉతతర గరుంలోని పసికం దేవకీ నంద
తరిగి స೫తక్తంచాడని వినాి . తలిల గరుంలో ఉని అరు ణిా కమలాస೑ మృ ా బారిపడ ండా ఎలా
రక్షించా ? అలా రక్షింపబడ జనిమంచిన ఆ బా మీమద ఎనిి స్ంవతసరా జీవించా ? ఏ విధంగా
స೩వరితంచా ? ఏయే ఘనకారాా చేసా ? చివరక్త తన త ఏ విధంగా తాజించా ? ఈ
విషయాలనీి నా వివరిం .”

1-278-వ.
అనిన ండటలనియె; "ధరమనంద ం చ స్స స೦ సമతాఖిల జం
దీవపరాజాం నారిాంచి ; మి ి టిిన కీరిత పారిాంచి ; నంగనా,
రంగ, మాతంగ, భట, కాంచ నాది దివాస్ంపద స్ంపాదించి ; వీర
స్దర, విస೩, విదవజాన విన్నదం లఁ స೫మోదించి , భవం లలవరించి
ఁ; స೗ లాచరించి ; షిాక్షణ శిషిరక్షణం లొనరించి ; ంద
 ప్రథమ స్కంధము 203

చరణార వింద స్తవార ం స్మస్త స్ంగం లం నభలాషం వరిాంచి

యరిషడవర్ం జయించి రాజాం స్త .
టీక:- అనినన్ = అనగా; ం = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె ;
ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద ం - యమధరమరా , ధరమరా }; చ స్ = నా ;
స్ స೦ = స్ స೦ లచే; సമత = ఆవరింపబడన; అఖిల = స్మస్త న; జం = జం ; దీవప = దీవప ;
రాజాం న్ = రాజా ; ఆరిాంచి = స్ంపాదించినపపటిక్త; మి ి = ఆకాశ ; టిిన = అంటిన;
కీరితన్ = కీరితని; ఉపారిాంచి = స్ పారిాంచినపపటిక్తని; అంగనా = సీర ; రంగ = ఱ్ఱ ; మాతంగ =
ఏ ; భట = మంచి యో ; కాంచన = బంగార ; ఆది = మొదల ; దివా = దివా న; స్ంపద
= స్ంపద ; స్ంపాదించి న్ = స్ంపాదించినపపటిక్తని; వీర = వీ న; స్దర = స్ద ; విస೩ =
సഏహమ ; విదవత్ = విద్యవం న; జన = జ ల వలన; విన్నదం లన్ = విన్నద లతో; స೩మోదించి న్
= మిక్తకలి స్ంతోషించినపపటిక్తని; భవం = భవ ల ; అలవరించి న్ = పంది న్; సೕ
= యజా ; ఆచరించి న్ = చేసినపపటిక్తని; షి = ల
ి ; శిక్షణ = శిక్షిం ట; శిషి = శి ల
ి ;
రక్షణం = రక్షిం ట ; ఒనరించి న్ = ఏరపరిచినపపటిక్తని; ంద = హరియొకక; చరణ =
పాద లన; అరవింద = పదమ ల; స్తవా = భక్తతమీద; ర ం = మిక్తకలి మ కలవా ; ఐ = అయి; స్మస్త =
స్మస్త న; స్ంఘం = స్ంబంధ ; అం న్ = ఎడల; అభలాషం = క్లరికల ; వరిాంచి = వదిలి
వేసి; అరిషడవర్ం న్ = అరిషడవర్ {అరిషడవర్ - కామ ధ లోభ మోహ మద మాతసరా
అ ఆ శ }; జయించి = జయించి; రాజాం న్ = రాజా ; చే న్ = చే .
భావ :- అ ఈ విధంగా చపపసాగా ”ధరమనంద నా స్ సഊల న మ
గల జం దీవప సాస഑జ్ఞానిక్త అధిపత అయాా . ఆకాశానింటే అఖ్ండకీరితని ఆరిాంచా . అంగనామ ,
ఉతతమాశావ , మతత మాతంగా , భట నికాయా , చిర వరాా మొద న అపార స్ంపదల
స్ంపాదించా . వీరాధివీ న తన స్ద లతో, విద్యవం న విస೩వరే ాల విద్యావిన్నద్యలతో
ఆనందించా . భోగభాగాాల వస్ం చే కొనాి . యజ్ఞా ఆచరించా . ల
ి శిక్షించా .
శి ల
ి రక్షించా . గోవింద పాద్యరవింద స్తవార , స్మస్త ఐహక విషయాల యం విర త ,
అరిషడవరా్నిి జయించినవా రాజాపాలన సాగించా .

*1-279-తే.
చందనా ల నాఁకట స೶ వా
్ ఁ
దనివి నొందని వడ ధరమ ఁ
స్ంపద పె కఁ గలిగి ఁ జసഝపాద
స్తవనం లఁ బరి రిత సెంద ండె.
 ప్రథమ స్కంధము 204

టీక:- చందన = మంచిగంధం; ఆ లన్ = మొదల వాని వలన; ఆఁకటన్ = ఆకలితో; స೶ వా

్ ఁ =
ంచిం కొనిపో వా ; తనివిన్ = స్ంతృపితని; ఒందని = పందని; వడన్ = విధ గ; ధరమ ఁ =
ధరమరా {ధరమ ఁ -యమధరమరా , ధరమరా }; స్ంపద ; పె కన్ = చాలా; కలిగి న్ =
కలిగి ఉనిపప టిక్తని; చసഝ = చస೹ ని, హరి{చసഝ – చసೕ ఆ ధ గా గల వా , కృ ని
ా }; పాద =
పాద ల ; స్తవనం లన్ = కొల ట యం ; పరి రిత = స్ంతృపిత; చందక = చంద ండగ; ఉండెన్ =
ఉండె .
భావ :- మంచి గంధం లాంటి శృంగార స೦వాా ఎనిి ఉనాి ఆకలితో అలాలడే వా తండ క్లస్ం
ఎంతో ఆతృతతో ఉంటా . కర ల ఓడంచి ధరమరా స్మస్త రాజా స్ంపద పంద్యక డ, శ్రీకృషా
భగవా ని ఎంత స్తవి నా
త ి, ఇంకా స్తవించాలని ఎంతో ఆతృత కలిగి ఉనాి ట.

1-280-వ.
అంతం గొనిి దినం ల నభమ ాకాంతాగరుం నం ని డంభ ం
దశమమాస్పరిచేఛ ాం గరాుంతరాళ్ం న రంతం న యశవతాామ బాణా
నలం న దందహామా ం తలలడ ల .
టీక:- అంతన్ = అంతట; కొనిి = కొనిి; దినం ల = రో ల; న్ = క్త; అభమ ా = అభమ ాని
{అభమ ాకాంత - ఉతతర}; కాంతా = భారాయొకక; గరుం న్ = గరు ; అం న్ = లోపల; ఉని =
ఉని వంటి; డంభ ం = పిలలవా ; దశమ = పదవ; మాస్ = నెల; పరిచేఛ ాం = ద్యటినవా ; ఐ =
అయి; గరు = గరు యొకక; అంతరాళ్ం న = లోపల; రంతం = అంత లేనిది; ఐన = అయినటిి;
అశవతాామ = అశవతాామ; బాణ = బాణ యొకక; అనలం నన్ = అగిివలన; దందహామా ం =
దహంపబ ని వా ; ఐ = అయి; తలలడ ల న్ = తలలడ ల .
భావ :- ఇంతలో కొనాిళ్ళ , అభమ ాని అరాధంగి అయిన ఉతతర నవమాసా నిండాయి.
పదవనెల స೩వేశించింది. ఇంతలో క లోని శి అశవతాామ అస్ర అగిిజ్ఞవలల కమిలి,
కమిలిపో ఇలా ఆ శించసాగా .

గరుస్ా ని వి ా రక్షిం ట
*1-281-ఉ.
" యిాడ శక్తత లే దరగోళ్ లోపల నివాఁడ ది
కెకయాది ద్య ననాథ నని యె ఁ దలిల గణింప విం న
డయిా వహి వా ట నెయాది మార్ న ిఁ గావ న
యయా గలం ? గరుజనితాపద నెవవఁ డె ం వమా!
 ప్రథమ స్కంధము 205

టీక:- యాడన్ = య్ అని ఏ ిట ; శక్తత = న ప; లే = లే ; ఉదర = క లోని; గోళ్

= పిండ ; లోపలన్ = లోపల; ఉనివాఁడన్ = ఉనివాడని; ది క = శర ; ఎయాది = ఏది; అనాథ =
ది కలేని వాడ ; అని = అని; ఎ న్ = ఎ ; తలిల = తలిల; గణింప = ఎం ండగ; విం న్ =
వి ం ;న = ఈవేళ్; ఈ = ఈ; ఇ = బాణ యొకక; వహిన్ = అగిిని; పా ట= ర
చే ట; న్ = ; ఏయాది = ఏది; మార్ = ద్యరి; న ిన్ = న ి; కావన్ = కాపా ట ; ఏ = ఏ; అయా =
మహా మ ; కలం = ఉనాి ; గరు = గరు లో; జనిత = క ని; ఆపదన్ = స೩మాద ; ఎవవఁ
= ఎవ ; ఎ ం న్ = తెలిసికొనగలవా ; వమా = దే డా.
భావ :- "ఏడవటాని నా ఓపిక లే ; తలిలగరుంలో తలలడ ల నాి ; ది కలేని దీ ణిా; అనాథ
నం అ క్షణం అమమ ఆసೕందించటం ఆలక్త ంత టా ; ఈ బాణాగిి నివారించే ఉపాయం ఏమిటి; ఈ
అపాయం ంచి న ి ఆ కొన తంసഩ ఎకకడ ఉనాిడో; తలిల గరుంలో న అ భవించే ఈ వేదన
అరాంచే కొన వ మ్మవవరో ఏమిట్ల? భగవం డా! (తలిల ఉతతర గరుంలో అశవతాామ వేసిన స೫హమశిరోనామకాస్ర
జ్ఞవలల దందహామా డ ని పరీక్షి త ఇలా రోది నా
త ి .)

1-282-క.
చిచిఱ్క్లలవశం నఁ
జచిి బహర్ ఁడఁ గాని స్మయ న ద్య
చిలిత గరువేదనఁ
జ ి మా తలిల ఘోర స్ంతాప నన్.
టీక:- చిచిఱ్ = అగిిమయ న, చి ి+అఱ్ (ఉకార స్ంధి); క్లల = బాణ ; వశం నన్ = వలన;
చచిి = చనిపోయి; బహర్ ఁడన్ = బయటప వా ; కాని = కానటిి; స్మయ న = స్మయ లో; తాన్
= త ; ఉచిలిత = చదరిపోయిన; గరు = గరు వలని; వేదనన్ = బాధతో; చ ి = చనిపో ; మా =
మాయొకక; తలిల = తలిల; ఘోర = ఘోర న; స్ంతాప నన్ = శ్లక తో.
భావ :- అయోా ఈ చి ి చిమేమ భయంకరబాణం వలల న చచిిపోవటం తథాం.
క లోని మృతశి కనలేక అతశయించిన గరువేదనతో అలాలడ, అమమ డా మరణించటం తపప .

1-283-క.
చచిర బాణజ్ఞవల
వచిిన వి ం
ా గావవ ి న ఁ ద్య
చిట సె స్ ల
నిచి మాయవవ నఁ నిజమయెాడన్న.
 ప్రథమ స్కంధము 206

టీక:- చచిర = గబగబా; బాణ = బాణ యొకక; జ్ఞవల = మంట ; వచిినన్ = వచిినచో;
వి ం
ా = హరి; కావన్ = కాపా ట ; వ ిన్ = వ ి ; అ న్ = అం ; తాన్ = త ; చిట =
క ;ల చ =చ ; స్ = చలికతెత ; న్ = క్త; నిచి = నితా ; మా = మాయొకక; అవవ = తలిల;
నఁ = ఈవేళ్; నిజ = నిజ ; అయెాడన్న = అ ందోలేదో.
భావ :- అమాంతంగా అస్ర జ్ఞవల నా క్త వచిి పడన శ్రీహరి కాపా ట వ ినని
మా అమమ అ దినం అందరితో అం ఉం ంది. అమమ చలలని మాట యథారామౌ ంద్య?

1-284-శా.
రాఁడా డ స్మస్త త లలో రాజి ల వాఁ డచిటన్
లేఁడా? పా ని చిచిఱ్ మఁ దొలఁగన్ ల్మలాగతం చి నా
కీఁడా? నఁ డభయస೩ద్యన మతఁ హంపన్ నతసഈత ం
గాఁడా? యెందఱిఁ గావఁ డీ యెడల మతకరమం ద్య నెటిిదో?"
టీక:- రాఁడా = రాకపోతాడా; డన్ = ట , కాపా ట ; స్మస్త = అనిి; త ల=
జీ ల; లోన్ = లో ; రాజి ల = స೩కాశించే; వాఁ = వా ; ఇచిటన్ = ఇకకడ; లేడా = లేకపోతాడా; పా ని =
సഏహమ ని; చిచిఱ్ = అగిిమయ న; అ మన్ = బాణ ; తలఁగన్ = తలగిం ట ; ల్మలా =
ల్మలతో డన; గతన్ = విధ గ; చి = తోస్తసి; నా = నా ; ఈఁడా = ఇవవడా; నఁ = ఇవాళ్; అభయ =
అభయ ; స೩ద్యన = స೩సాదిం ట; అతఁ = అత ; ఊహంపన్ = ఆలోచించిన; నతన్ =
క్తకనవారిని; సഈత = స్ంరక్షిం వా ; న్ = ఇంత ం ; కాఁడా = అయి ఉండడా; ఎందఱిన్ =
ఎందరిని; కావఁ = కాపాడలే ; ఈ = ఈ; ఎడల = విషయ లో; మత్ = నాయొకక; కరమం = కరమ; తాన్ =
తా ; ఎటిిదో = ఎలాంటిదో.
భావ :- అఖిల స഍ లలో అంతరాామిగా స೩కాశించే సావమి నా కష్ణి వీక్షించలేడా? న ి
రక్షించటానిక్త రాడా? ని చరిగే ఈ స೫హామసారనిి శాంతంపజేయడా? ఆప ిడ న నా
అభయమీయడా? కాపాడమని మోడేివాళ్ల ఎందరిన్న కనికరించి కాచిన క ణామ నా
మొరలాలించి న ి లాలించి పాలించడా? ఏమో నా అదృషిం ఎలా ఉనిదో?

1-285-వ.
అని గతాగతస഍ ం ణగ ం న శి చింతం స్మయం న.
టీక:- అని = అని; గత = ఉండనది; అగత = ఉండనిది న; స഍ ం = స഍ణ కలవా ; ఐ =
అయి; ణ = పిండ ;గ ం = వలె ఉనివా ; ఐన = అయినటిి; శి = పిలలవా ; చింతం =
బాధప ని; స్మయం నన్ = స్మయ న.
 ప్రథమ స్కంధము 207

భావ :- ఇలా వ పో
త ఉని స഍ణాలతో ఉతతర క లో పిండ పంలో ఉని చినాిరి
ఎన్ని విధ్యల చింతంచసాగా .

1-286-సీ.
మేఘం మీఁది మ్మమ ఁ వడ మేని-
ని పచిని పట వాఁ ;
గండభాగం లఁ గాంచన మణి మయ-
మకర ండలకాంత మల వాఁ ;
శరవహి నడఁగిం స్ంరంభ నఁ జేసి-
క ిల ఁ గెం క వాఁ ;
బాలారకమండల స೩తమాన రతి హా-
టక విరాజిత క్తరీటం వాఁ ;
1-286.1-తే.
కంకణాంగద వనమాలికా విరాజ
మా ఁ డస్మా ఁ డం షుమాస೤దే ఁ
డొకక గదఁ జేతఁ ద్యలిి న తసవ గ
వి ఁా డావిరువించ నవేవళ్ యం .
టీక:- మేఘం = మేఘ ; మీఁది = మీద ఉని; మ్మమ ఁ = తత మ్మ తీగ; వడన్ = వలె;
మేని = శరీర ; న్ = మీద; ఉని = ఉనిటిి; పచిని = పచినిరం కల; పట వాఁ = వస్ర కలవా ;
గండభాగం లన్ = చక్తకళ్ళయం ; కాంచన = బంగార ; మణి = రతి ; మయ = తాపింపబడన; మకర
ండల = మకర ండల లయొకక; కాంత = వె ; మల వాఁ = పరచబడనవా ; శర = బాణ ల
యొకక; వహిన్ = అగిిని; అడఁగిం = అణచివే ; స్ంరంభ నన్ = ఆ త, వేగిరిపా ; చేసి = వలన;
క ిలన్ = కళ్ళలో; = చికకటి; కెం =ఎ రం ; క వాఁ = కలవా ; బాల = ఉదయి న
త ి;
అరక = ాని; మండల = చసೕ ; స೩తమాన = పోలిన; రతి = రతి లతో ; హాటక = బంగార తో ;
విరాజిత = వె గొం ని; క్తరీటం = క్తరీట ; వాఁ = కలవా ;
కంకణ = కంకణ , ; అంగద = జకీ త ; వనమాలికా = ఆ వ తో కటిిన మాలలతో;
విరాజమా = స೩కాశిం వా ; అస్మా = సాటిలేనివా ; అం షు = అం ళ్ం, ఏ క (బొటకనవే వెడ ప);
మాస೤ = అంతమాస೤మే; దే = దేహ కలవా ; ఒకక = ఒక; గదన్ = గద ; చేతన్ = చేతలో; ద్యలిి = ధరించి; నస೤ =
 ప్రథమ స్కంధము 208

నస೤ ల ; ఉతసవ గన్ = పం గ అ న ;ల వి ా = హరి; ఆవిరువించన్ = స೩భవించ , టెి ; ఆ = ఆ; వేళ్ =

స్మయ; అం న్ = లో.

భావ :- అభమ ాని భారా ఉతతర గరుంలో ఉని పరీక్షి ,త అశవతాామ స೩యోగించిన స೫హామస్ర
తాపానిక్త ఇలా కన ండగా. శ్రీకృ ా ఉతతర స഍రాన మనిించి అం ళ్మంంత వానిగా గద్యధ్యరి
ఆవిరువించి, గరుస్త బాల డని కాపాడే . మేఘంమీద మ్మ తీగలా, నలలని దేహం మీద పచిని చేలం
ధరించినవా , చక్తకళ్ళ మ పదిగిన మరక ండలాల పసిడకాం ల స೩స్రించేవా , ఆ స೫హామస్ర అగిి
జ్ఞవలలిి చలాలరేి స్ంరంభం వలల క ళ రవవంత జే రించిన వా , ఉదయి న
త ి రాబంబానిి పోలిన
రతిఖ్చిత వరా క్తరీటం తల ద్యలిినవా , కంకణాలతో, జకీ ల
త తో, వనమాలికలతో విరాజిలేలవా ,
అం షుమాస೤ దే అయిన శ్రీమహావి ా గద్యధ క ిలపం గా ఆ స్మయంలో గరుంలోని
అరు ని ం అవిరువించా .

1-287-వ.
ఇ ల భకతపరాధీ ం డయిన పరమేశవ ం డావిరువించి మం విరియిం
మారాతం చందం న శి న దశదిశలం దనచేత యఖ్ండత మహోలాక
స్నిిభం నగద్యదండం మండలాకారం గ జిఱ్జిఱ్ంసമపిప వి నిచిచిఱ్ మ
వేఁడమి పోఁడమిఁజెఱ్చి డంభ ని పరితాపవిజృంభణం నివారించి గరుం
గంద ండ నరు నిక్త నానందం గలిపంచిన.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; భకత = భ ల
త ; పర = పర గ; ఆధీ ం = లొంగి ఉం వా ;
అయిన = అయినటిి; పరమేశవ ం = హరి; ఆవిరువించి = స೩భవించి; మం = మం ; విరియిం =
విరిచేస్త; మారాతం = ాని; చందం నన్ = వలె; శి = శి ; న్ = ; దశదిశలన్ = పది ది కల
{దశదిశ - 4ది క 4 ల క్తంద న మొతతం 10, పది క, ఆగేియ ల, దక్షిణది క,
రృత ల, పడమరది క, వాయవా ల, ఉతతరది క, ఈశానా ల, అథో, ఊరాసೋ }; తన =
తనయొకక; చేత = చేత; అఖ్ండత = అఖ్ండ న; మహా = మిక్తకలి పెదద న; ఉలాక = ఉలకతో; స్నిిభం =
స్మాన నటిిది; ఐన = అయినటిి; గద్యదండం న్ = గద్యదండ ; మండల = ంసೡని; ఆకారం గన్ =
ఆకార గా; జిఱ్జిఱ్న్ = మిక్తకలి వేగ గ; సബపిప = తపిప; వి ని = సഏహమ ని; చిచిఱ్ = ని చిమేమ; అ మ
= బాణ యొకక; వేఁడమిన్ = తాప యొకక; పోఁడమిన్ = ఉసമకతత ; చఱ్చి = చదరగొటిి; డంభ ని =
పిలలవాని; పరితాప = పరితాప యొకక; విజృంభణం = చలరే ట ; నివారించి = అరికటిి; గరుం న్ =
గరు ; కంద ండన్ = కందిపో ండగ; అరు ని = పసిబడా; క్తన్ = ; ఆనందం న్ = ఆనంద ;
కలిపంచినన్ = క గజేయగా.
భావ :- ఈ విధంగా సాక్షాతకరించి భకతపరాధీ న భగవా భా మం
పటాపంచ గావించిన ల మం ని ఉలకవంటి గద్యదండానిి మండలాకారంగా శి దశదిశలా
 ప్రథమ స్కంధము 209

గిరగిర సബ , సెగ పగ స೗కేక స೫హామస్ర స೩తాపానిి శాంతంపజేశా . క క కంద ండా

పసికం పరితాపానిి ఉపశమింపజేసి అపరిమితానందం కలిగించా .

1-288-మ.
"గదఁ జేఁబటిి పరిస೬మిం గద్యఘ్నతం లం రుయ
స೩ద వ ి శరాగిిఁ త గా భంజించి రక్షిం నీ
స్ద ం డెవవఁడొక్ల?" యటం మదిలోఁ జరిిం న్ శాబ ం
డె డ నదృ ాఁ డయెా హరి స్రేవ ం వి తతమా!
టీక:- గదన్ = గద ; చేన్ = చేతతో; పటిి = ప కొ
ి ని; పరిస೬మిం న్ = వేగ గత ;
గద్య = గదయొకక; ఘ్నతం లన్ = ద్బబలచేత; రుయ = మహచడాభయ ; స೩ద = టిిం నది; ఐ
= అయి; వ ి = వ ి ని; శర = బాణ వలని; అగిిన్ = అగిిని; త గా = + గ,
చినిచిని నక గా; భంజించి = విరిచేసి; రక్షిం = రక్షిం ని; ఈ = ఈ; స్ద ం = మంచి దయ
కలవా ; ఎవవఁడొక్ల = ఎవరో; అటం = అ కొ ; మది = మన ; లోన్ = లోపల; చరిిం న్ =
తరికం కొ ; శాబ ం = శి ;ఎ =ఎ గ; ఐ = అయి; డన్ = డబోగా; అదృ ాఁ
= మాయ నవా ; అయెాన్ = ఆయె ; హరి = హరి; స్రేవ ం = స్మస్త న ఈశవ , కృ ా ; విస೩
= సഏహమ లలో; ఉతతమా = ఉతత డా.
భావ :- అరే ఎవరీ క ణా రిత గద్యహ త పరిస೬మి ,త భయంకరంగా నబడ బాధి న
త ి
బాణాగిి జ్ఞవలలిి పటాపంచ చేసి, న ి కటాక్షించి రక్షించిన ఈ ద్యక్షిణా రిత ఎవ అం
తరికం కొం గరుస్ాశి పరీక్షించేలోగా భగవం అంతరిే నా .

పరీక్షి జానమం
1-289-వ.
అంత న ల భస೗హోదయం , స్రవ ణోతతర ఫల చకం న
భలగిం నం బాండవవంశ్లద్యధర ండయిన మా ం జనిమంచిన
ధరమనంద ం ధౌమాాది రవర్ం రపిపంచి, ణాాహం స్దివించి
జ్ఞతకరమం స్తయించి మా జనమమహోతసవ కాలం న ల
విభవాభరామం లయిన గో హరణా హయానక స೻మం సావ
చిస్ంపనిం లయిన యనిం లిడన వార తృ త ధరమ న క్తటలనిరి.
 ప్రథమ స్కంధము 210

టీక:- అంతన్ = అంతట; అ ల=అ ల న; భ= భస೩ద న; స೗హ = స೗హ ;

ఉదయం =క ట ; స్రవ = స్మస్త; ణ = మంచి ణ ల ; ఉతతర = భవిషా లో
త ని; ఫల =
ఫల ల ; చకం న్ = చిం నవి ; ఐన = అయినటిి; భ= భకర న; లగిం నన్ =
లగి లో; పాండవ = పాం రా ల ; వంశ = వంశ ; ఉద్యధర ం = ఉదధరిం వా ; అయిన
= అయినటిి; మా ం = ; జనిమంచినన్ = టిగా; ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద ం
- యమధరమరా , ధరమరా }; ధౌమా = ధౌ ా ; ఆది = మొదల ; ర = సഏహమ ల
{ - మిక్త దేవత , సഏహమ }; వర్ం న్ = స్ హ ; రపిపంచి = పిలిపించి;
ణాాహం = ణాాహ అ దిధ మంస೤ ; స్దివించి = చదివించి; జ్ఞతకరమం = పిలల
టిిన చే కారాసೕమ ; చేయించి = చేయించి; మా = ని; జనమ = టిిన స్ందరు ; మహా
= గొపప; ఉతసవ = పం గ; కాలం నన్ = స్మయ న; = సഏహమ { మిక్త
దేవత , సഏహమ }; న్ = క్త; విభవ = భవ తో; అభరామం = మన్నజా ; అయిన =
అయినటిి; గో = గో ల ; = ల ; హరణా = బంగార ; హయ = ఱ్ఱ ల ; అనక =
అనక న; స೻మం = స೻మ ల ; సావ = చకకని; చి = చితో; స్ంపనిం = స్మృదధ ;
అయిన = అయినటిి; అనిం = ఆహార ; ఇడన = ఇచిిన; వార = వా ; తృ త = తృపిత చందిన
వా ; ఐ = అయి; ధరమ న = ధరమరా {ధరమ - యమధరమరా , ధరమరా }; న్ = ;
ఇ ల = ఈ విధ గ; అనిరి = పలిక్తరి.
భావ :- అనంతరం భస೗హాలనీి ఉచిసాానాలోల ఉండగా, స్రవసౌభాగా స్ ద్యతత న ఉతతమ
రతంలో, ఉతతర పాండవ వంశ్లద్యధర న బా ఉదువించా . ధరమరా ధౌ ా మొద న
రోహ ల పిలిపించి ణాాహవాచనం, జ్ఞతకరామ జరిపించా . దయ మహోతసవానిి
భవోపేతంగా నిరవరితంచి, రోతత ల షసೡస్పేత భోజనా పెటిించి, గో
వరాా అశావ అస೗హారా ద్యనం చేసా . స్ం ి న సഏహమణ ు ధిషిు ణిా సి...

1-290-చ.
"స೩కటిత వయోగ నఁ బౌరవ స్ంతత యంతరింపఁగా
వికలత నొందనీక స೩భవి ఁా వి ఁా డ స೗హంచి శా
బ ఁ స೫తక్తంచఁ గా న నృపాలక! శాబ ఁ డంక శాస೤వాం
త ఁ డ ; వి రా
ా ఁ డన ధ్యసബఁ స೫సిదిధక్త నె కఁ ాఁ "
టీక:- స೩కటిత = వాకత న; వ = వ చే నిరేదశించబడన; యోగ నన్ = యోగ వలన;
పౌరవ = ; స్ంతత = వంశ ; అంతరింపఁగా = అంతరిం ండగా; వికలత = చదిరిపో ట;
ఒందనీక = స్ంభవించ ండగ; స೩భవి ఁా = కృ ా {స೩భవి ా - అవతరిం శ్శల కలవా ,
వి ా }; వి ఁా = కృ ా {వి ా - వాాపిం శ్శల కలవా , వి ా }; అ స೗హంచి = అ స೗హంచి;
శాబ న్ = పిలలవాడని; స೫తక్తంచన్ = స೫ న ల కాపాడె ; కా నన్ = అం వలన; నృపాలక = రాజ్ఞ
 ప్రథమ స్కంధము 211

{నృపాల -న ల ఏ వా , రా }; శాబ = పిలలవా ; ఇంక = ఇక; శాస೤వ = శ ల ;

అంత ఁ = అంత చే వా ; అ న్ = అ ; వి రా
ా = వి రా
ా ; అనన్ = అని; ధ్యసബన్ =
మిమీద; స೩సిదిధ = మంచిపే ; క్తన్ = ; ఎ కన్ = పం ; ాఁ = జింప త వా ; ఐ = అయి.
భావ :- "మహారాజ్ఞ! స೩ఖ్యాత న వనియోగం వలల భారతవంశం అంతరించి పో ండా
స೩భవి ా న శ్రీమహావి ా పరమా స೗హంతో ఈ పసిపాప స೫తక్తంచా . ఈ బా , పగవారిపాలిటి
లయకా వి ా చేత రక్షించబడనం న వి రా
ా డన నామంతో విఖ్యా , జగనామ ాడౌతా ."

1-291-వ.
అనిన విని దేవోతత ల నరదేవోతత ం డటలనియె.
టీక:- అనినన్ = అని ప కగా; విని = వినివా ; దేవ = సഏహమ లలో { దే - మిక్త
దేవత , సഏహమ }; ఉతత = ఉతత ; న్ = ; నరదేవ = రా లలో {నరదే - న లలో
దేవత , రా }; ఉతత ం = ఉతత ; ఇ ల = ఈ విధ గా; అనియె = పలికె .
భావ :- బా జగనామ ా డౌతాడ ని వి తత ల ధరమరా ఇలా అడగా

1-292-శా.
"ఓ ణాాతమ లార! నాప మీ హం ఁడా కెకదన్
మా పెదదల్ తకీ త స్ద మనాి రాజ ు ,
యీ పినాితఁ వారిఁ బోలెడఁ గద్య యెలల న్? మాధవ
శ్రీపాద్యం జ భక్తత ఁత డ న్ జీవిం న? డరే."
టీక:- ఓ = ఓ; ణా = ణావంత న; ఆతమ లార = ఆతమకలవార ; నా = నా యొకక; ప
= మాట ; మీ = మీ ; ఊహం ఁడా = ఆలోచించండ; కెకదన్ = వేడెద ; మా = మా యొకక; పెదదల్ =
పెదద , రీవ ; త = వినప ని; కీ త = కీరిత కలవా ; ఐ = అయి; స్ద = మంచి దయ కల
వా ; ఐ = అయి; మనాి = స೫తక్తతరి; రాజ ు = రా లలో ఋ ; ఐ = అయి; ఈ = ఈ; పిని = చిని;
అతఁ = వా ; వారిన్ = వారిని; పోలెడన్ = పో ిట తగి ఉంటా ; కద్య = కద్య; ఎలల న్ = ఎ ;
మాధవ = కృ ని
ా {మాధవ – 1. మా (లసಫదేవి) ధవ (భరత ఐనవా ) , 2. య త వాత తర మ
యొకక వంశ వా , శ్రీకృ ా }; శ్రీ = భకర న; పాద = పాద లనెడ; అం జ = పదమ లయం ;
భక్తత = భక్తత; ఁత = కలిగినవా ; అ న్ = అ ; జీవిం న = స೫ నా; డరే = డండ.
భావ :- "ఓ మహా మలారా మీ చే లెతత నమస్కరి నా
త ి . నా ప ఆలక్తంచి నా
స్ందేహం తీరిండ. మా పెదదలంతా దిగంత విసഘంత కీ త , కా ణా త , రాజ ు విరాజిలాల . ఈ
చినాిరి బా తం తన తాత తాతతల అ జ్ఞడలోల న త వారిలాగన ఎలల శ్రీ వలల ని పాద
పద్యమల భక్తతతో స్తవి త జీవిసాత గద్య దయచేసి కొంచ సెలవీయండ."
 ప్రథమ స్కంధము 212

1-293-వ.
అనినవిని ”నరేంసഊ! భవదీయపౌ ం మ ండయిన యిక్షావ నిచందం
నఁ స೫జలరక్షిం ; శ్రీరామచం ని భంగి స೫హమ ాం స్తాస೩త ాం న ;
డేగవెంటనంటిన బ ిభీతం వె క వచిిన కపోతం ఁగాచిన శిబచసೕవరిత
రీత శర ాం వితరణఖ్ని న ; షాంత ం న భర పగిది
స్మానవయ జ్ఞాతవర్ం ల యజవల ననర్ళ్కీరితవిస్తరిం ; ధనంజయ కారత
వీ ాలకరణి ధ రధరా స్ ండ ఁ; గీలిపోలిక రధ ుండ ; స్ ని తెఱ్ం
న స్త ండ ; మృగేంస೦ం వడ విసೕమశాలియ ; వ మతవోలె నక్షయ
క్షాంత ం
త డ ; భా ని లా నఁ స೫తాపవం ం డ ; వా దే వ న
స్రవ తహ ం డ ఁ; దలిలదం లమాడక స్హ ం
ా డ ; మఱి .
టీక:- అనినన్ = అని పలిక్తన; విని = వినివా ; నరేంసഊ = న లలో ఉతత డా; భవదీయ =
నీయొకక; పౌ ం =మ మ ;మ =మ యొకక; ం = ; అయిన = అయిన; ఇక్షావ ని
= ఇక్షావ ని; చందం నన్ = వలె; స೩జలన్ = స೩జల ; రక్షిం = కాపా ; శ్రీరామచం ని =
శ్రీరామచం ని; భంగిన్ = వలె; స೫హమ ాం = సഏహమణహ ; స్తా = స్తా ; స೩త ాం న్ =
స೩తజా కలవా ; అ న్ = అ ; డేగ = డేగ; వెంటనంటిన = వెంట త మగా; బ ి = మిక్తకలి; భీతం
= భయ చందినది; ఐ = అయి; వె క = వె క ; వచిిన = మరలి వచిిన; కపోతం న్ = పా ర ;
కాచిన = కాపాడన; శిబ = శిబ అ ; చసೕవరిత = రారా ; రీత = వలె; శర ాం = శరణ మి ివా ;
వితరణ = ద్యన మి ిటలో; ఖ్ని న్ = గని వంటివా ; అ న్ = అ ; షాంత = షాం ని;
ం = ; ఐన = అయినటిి; భర = భర ని; పగిదిన్ = వలె; స్మ = చంస೦; అనవయ = వంశ ;
జ్ఞాత = బం ల; వర్ం = స్ హ ; న్ = ; యజవ = యజా చే వారి; న్ = ;
అనర్ళ్ = అ ాలేని; కీరితన్ = కీరితని; విస్తరిం న్ = విస్తరింపజే ; ధనంజయ = అ ా ; కారతవీ ాల =
కారతవీరాారా ల; కరణిన్ = వలె; ధ స్ = ధ స ; ధర = ధరిం వారిలో; అ స్ = మిక్తకలి
గొపపవా ; అ న్ = అ ; కీలి = అగిి {కీలి - కీల కలవా , అగిి}; పోలికన్ = వలె; రధ ుం =
తరస్కరింపదగనివా ; అ న్ = అ ; స్ ని = సాగ ని; తెఱ్ం నన్ = వలె; స్త ం = ద్య ట
వీ కానివా ; అ న్ = అ ; మృగేంస೦ం = సింహ {మృగేంస೦ - మృగ లలో గొపపది,
సింహ }; వడన్ = వలె; విసೕమశాలి = పరాసೕమవం ; అ న్ = అ ; వ మత = దేవి; వోలెన్ =
వలె; అక్షయ = త గని; క్షాంత = ఓ ప; ంత = కలవా ; అ న్ = అ ; భా ని = భా ని; లా నన్
= వలె; స೩తాపవం ం = స೩తాప కలవా ; అ న్ = అ ; వా దే = కృ ని
ా {వా దే -
వ దే ని కొ , కృ ా }; వ నన్ = వలె; స్రవ = స్మస్త; త = జీ ల ; హ ం =
 ప్రథమ స్కంధము 213

హత చే వా ; అ న్ = అ ; తలిలదం ల = తలిలదం ల; మాడకన్ = వలె; స్హ ం

ా = స్హన
కలవా , ఓ ప కల వా ; అ న్ = అ ; మఱి = ఇంకా.
భావ :- అ అజ్ఞతశ నితో వి ఈ విధంగా అనాి -ధరమ సഈ! ఈ నీ పౌ
మ మా న ఇక్షావ నరేం నిలాగా స೩జల పాలిసాత . కా ణాసాం న శ్రీరామచం నిలాగా
స్తాస్ం సౌజనాసిం ఔతా . ఆకలిగొని డేగ వెనింటి తరమగా, అతాంత భయస్మేత న
కపోతానిక అభయ మిచిిన శిబచసೕవరితలాగా ఆరతశర ా వద్య ాలలో అస೗గ ా డౌతా . షాం ని
మా న భర నిలాగా యజన సഝయానిర . అఖ్ండయశ్లభరి చంస೦వంశానిక్త పే తెసాత .
అ ా ని వలె, కారతవీరాా ా నివలే వి కాంసೡలో మే ంబంత అ తా . అగిిహో లా చనకరాని
వా , స్ నిలా అతసೕమింపరాని వా , సింహంవంటి పరాసೕమశాల్మ, వ ంధరవంటి క్షమాశ్శల్మ
అ తా . దినక నిలా తేజో మహ , దేవకీనంద నిలా స్కల తహ , జననీ జన లా
స్హన స్హ అ తా . అంతేకా ...
1-294-సీ.
స్మదరానం న జలజ్ఞతభ ఁడనఁ-
బరమస೩స్నిత భ ఁ్ డనగ
నెలల ణం ల నిందిరావి ఁడన-
నధికధరమ న యయాత యనఁగ
రాస్ంపద బలి తావలల ఁడన-
న ాతభక్తతఁ స೫హాల ఁ డనఁగ
రాజితోద్యరత రంతదే ండన-
నాస഼తమహమ హేమాసമ యనఁగ
1-294.1-తే.
యశ నారిాం ఁ, బ్లదదల నాదరిం ,
నశవమేధం లొనరిం , నాతమ ల
ఘ లఁ టిిం , దండం ఖ్ లఁ బటిి,
మానధ నీ మ మఁ మానవేంస೦!
టీక:- స్మదరానం నన్ = స్మస్త స్మాన గా టయం ; జలజ్ఞతభ ఁ =
స೫హమ {జలజ్ఞతాస೑ - (నీటిలో న
ి ది) పదమ నం టిిన వా , స೫హమ}; అనన్ = అనగా; పరమ =
మిక్తకలి; స೩స్నితన్ = స೩స్ని గ ఉం టలో; భ ఁ్ = శి ; అనగన్ = అనగా; ఎలల = స్మస్త; ణ లన్
 ప్రథమ స్కంధము 214

= మంచి ణ లలో ; ఇందిరావి ఁ = లసಫపత, వి ా ; అనన్ = అనగా; అధిక = అధిక న; ధరమ న

= ధరమపాలనలో; యయాత = యయాత; అనఁగన్ = అనగా; రా = రా అన; స్ంపద = స్ంపద కలిగి
ఉం టలో; బలి = బలి అ ; తా = రాక్ష ల ; వలల ఁ = స೩ ; అనన్ = అనగా; అ ాత = హరి మీది;
భక్తతన్=భక్తతలో; స೩హాల ఁ = స೩హాల ; అనఁగన్ = అనగా; రాజిత = స೩కాశిం ; ఉద్యరతన్ = ద్యన ణ లో;
రంతదే ం = రంతదే ; అనన్ = అనగా; ఆస഼త = ఆస೴యింపదగిన; మహమన్ = గొపపదన లో;
హేమాసമ = హమాలయ ; అనఁగ = అనగా;
యశ న్ = కీరితని; ఆరిాం న్ = స్ంపాదిం ; పెదదలన్ = పెదదవారిని; ఆదరిం న్ = ఆదరిం ; అశవమేధం =
అశవమేధ యజా ; ఒనరిం = చే ; ఆతమ = తన; లన్ = ల ; ఘ లన్ = గొపపవారిని; టిిం =
క ; దండం న్ = శిక్షిం ; ఖ్ లన్ = ల
ి ; పటిి = ప కొ
ి ని; మాన = మాన అ ;ధ = ధన
కలవా ; నీ = నీ; మ మఁ = మ మ ; మానవేంస೦ = రాజ్ఞ {మానవేం - మాన ల స೩ , రా }.
భావ :- ఇత స్మదృషిిలో జలజభ -స೩సాదంలో పరమశి . రమణీయ ణస్ంపదలో
రమాధ -అనిపిం కొంటా . ధరామతశయంలో యయాతగా, రాంలో బలిచసೕవరితగా, భక్తతస೦ఢమలో
స೩హాల గా, ద్యతృతవగరిమలో రంతదే గా, ఆస೴యమహమలో హమగిరిగా ఖ్యాత గాం తా . కీరిత
అ రకీత, పెదదల భకీత, కలిగి అశవమేధ్య ఆచరిసాత . తనవంచి తన ల తంసഩ వంశానిి పండసాత .
రామ ల
్ దండసాత . నీ మ మడ మానధ లో మాననీ డౌతా .
1-295- .
హరిం ం గలి రితాఘం లెలలన్,
భరిం న్ ధరన్ రామభ ం ఁ బోలెన్,
జరిం న్ స్ద్య వేదశాసార వృతతన్,
వరిం న్ విశేషించి ం భక్తతన్.
టీక:- హరిం న్ = పోగొ ి ; కలి = కలిచేత; రిత = రేపింపబడన; అఘం =
పాప ; ఎలలన్ = అనిిటిని; భరిం న్ = పోషిం ; ధరన్ = మిని; రామభ ం న్ = రామచం ;
పోలెన్ = వలె; చరిం న్ = మ్మల ; స్ద్య = ఎలల ; వేద = వేద ; శాస్ర = శాస్ర ; అ వృతతన్ =
అ స్రించి; వరిం న్ = క్లరి సీవకరిం ; విశేషించి = స೩తేాక్తంచి; ం = వి ా రిత మీది
{ ం - ంఠ లో ఉం వాని, వి ా రిత}; భక్తతన్ = భక్తతతో.
భావ :- ఇత కలికలమష్ణల హరిసాత . శ్రీరామచం లాగా భారానిి భరిసాత .
వేదశాసారల అ స్రించి స్ద్య చరిసాత విశిషి న వి భ
ా క్తతని వరిసాత .

1-296-వ.
ఇ ల పెకేకం జీ
ల వించి ర మార రితంబయిన తక్షకస్రపవిష్ణనలం
నం దన మరణంబని యెఱింగి, స్ంగవరిా ం డయి, ంద పద్యరవింద
 ప్రథమ స్కంధము 215

భజనం స్త , కయోగీం నివలన నాతమవిజ్ఞానస్ంప ిం , గంగా

తటం న శరీరం విడచి, నిర్తభయశ్లకంబయిన లోకం ఁస೫వేశిం " నని,
జ్ఞతకఫలం సెపిప లబధకా లయి స్ని రంత.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; పె = చాలా; ఏం ల = స్ంవతసర ; జీవించి = స೫తక్త; ర=
సഏహమణ { - మిక్త దేవత, వి }; మార = నిచేత; రితం = రేపించబడనది;
అయిన = అయినటిి; తక్షక = తక్ష అ ; స్రప = పా యొకక; విష = విష అ ; అనలం నన్ =
అగిివలన; తన = తన; న్ = ; మరణం = చా క ; అని = అని; ఎఱింగి = తెలిసికొనివా ; స్ంగ
= బంధ ల ; వరిా ం = విడచిపెటిిన వా ; అయి = అయి; ంద = హరియొకక; పద = పాద
అ ; అరవింద = పదమ లమీద; భజనం = భక్తత; చే = చే ; క= అ ; యోగి =
యో లలో; ఇం ని = ని
ు ; వలనన్ = వలన; ఆతమ = ఆతమ పరమాతమల రించిన; విజ్ఞాన = విశిషి జ్ఞాన
అ ; స్ంప ిం = స్ంపద కలవా ; ఐ = అయి; గంగా = గంగ యొకక; తటం నన్ = ఒ ాన; శరీరం =
శరీర ; విడచి = విడచిపెటిి; నిర్త = తలగింపబడన; భయ = భయ ; శ్లకం = శ్లక కలది;
అయిన = అయినటిి; లోకం న్ = లోక ; స೩వేశిం = చే ; అని = అని; జ్ఞతక = జ్ఞతక గణన
చేయగా వచిిన; ఫలం = ఫలిత ; చపిప = చపిప; లబధ = పంద బడన; కా = కామ కలవా ;
అయి = అయిన; = సഏహమ ; స్నిరి = వెళిళపోయిరి; అంతన్ = అంతట.
భావ :- ఈ బా ఈ విధంగా అనక స్ంవతసరా గడపి, ని మా నివలల రేపించ
బడన తక్ష ని విష్ణగిిజ్ఞవలలచే తా చనిపోతానని తె కొని స్రవస్ంగ పరితాాగి , గోవింద
చరణారవింద భజనా రాగి , కయోగీం లవలల స೫హమజ్ఞాన స్ంప ి గంగానదీతీరంలో శరీరానిి
పరితాజించి భయశ్లకా లేని ణా లోకానిక్త చే ంటా -అని ఈ స೩కారంగా బాల ని భవిషా త
స೩కటించి, ధరమరా ఇచిిన కా క అం కొని, రోతత స్ం షిచి త వెళిలపోయా .

1-297-క.
తన తలిల క లోపల
చిన వి ఁ విశవ న నెలలఁ గలం
డ ఁ బరీక్షింపఁగ జ
లన ఁ బరీక్షనిరేం ఁ డం నీంసഊ!
టీక:- తన = తనయొకక; తలిల = తలిల; క =క ; లోపలన్ = లోపల; = ఇంత ం ;
చిన = చిన; వి ఁ = స೩ ; విశవ న = లోక న ; ఎలలన్ = ఎలెలడల; కలం = ఉనాి ;
అ న్ = అని; పరీక్షింపఁగన్ = పరీక్షిం ం టచేత; జ = స೩జ ; అన న్ = పాప లేని వానిని;
పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అ ; నరేం = రా ; అం = అం ; ని = లలో; ఇంసഊ = డా
ు .
 ప్రథమ స్కంధము 216

భావ :- శౌనక నీంసഊ తన కనితలిలగరుంలో ి తా స్ందరిాంచిన భగవం

విశవమంతటా విరాజి ల నాిడేమో నని పరీక్షించినం వలల ఆ బా ణిా లో పరీక్షి త అని పి సాత .

1-298-ఆ.
కళ్లచేత రా స೗మ నఁ బరి ా
డయిన భంగిఁ ద్యత ల దినం ఁ
బోషణం స్తయఁ ఁా డయెా ధరమ
పటలపాల ం బాల ం
టీక:- కళ్ల = చంస೦ కళ్ల; చేతన్ = వలన; రా = చం ; సೕమ నన్ = సೕమ గ; పరి ా
= రా చం ; అయిన = అయిన; భంగిన్ = విధ గ; తాత = పితామ ; అ దినం న్ = స೩తరో ;
పోషణం = పోషణ; చేయన్ = చే ండగ; ంా = పరి ంా ; అయెా = ఆయె ; ధరమ =
ధరమ ల; పటల = స్ హ న ; పాల ం = పరిపాల ; బాల ం = బా .
భావ :- తాత దినదిన అ రాగంతో పెంచి పెదదచేయగా ఆ బాల , షోడశకళ్లచేత
పరి ా న చం నివలే సೕమంగా వృదిధపందసాగా .

1-299-వ.
మఱి ధరమనంద ం బం స్ంహారదోషం వా కొఱ్ నశవమేధ
యాగం స్తయం దలఁచి, స೩జలవలనం గరదండం ల పారిాతం బయిన
వితతం సాలక చితతం నఁ జింతం నెడ; న ాత రి భీమా నా
ా ,
దొలిల మ ం
త డ రా మఖ్ం స్తసి పరితాజించినిక్షేపించిన వరా పాసഈ
దికం న వితతం తతరదిగాుగం వలన బలవం తెచిిన; నా రాజస్తత ం
స్మాయతత యజోాపకర ం స్కలబం స్మేతం గఁ గృ ని
ా నాహావనం
స్తసి, షోతత దేదశించి జనిం గావించఁ; దదనంతరంబ
కృ ం
ా బం సറయం కొఱ్ ఁ గరినగరం నఁ గొనిినెల ండ ధరమ సഈ
లచే నామంస೤ణం పడసి యాదవ స్మే ం డయి ధ ంజ దోడరా
నిజ నగరం న ం జనియె; నంత ి వి ం తీరాయాస೤ స్ని
ందటఁ గరమయోగసೳతాదివిషయం లయినస೩శిం లఁ కొనిింటింజేసి,
యతనివలననాతమవిజ్ఞానం ద్లిసి, కృతా ం
ా హసితనా రం న వచిిన
 ప్రథమ స్కంధము 217

టీక:- మఱి = ఇంకా; ధరమనంద ం = ధరమరా ; బం = బం ల ; స్ంహార =

స్ంహరించిన; దోషం = దోష ; పా = పోగొ కొ
ి ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; అశవమేధ = అశవమేధ;
యాగం = యజా ; చేయన్ = చేయ వలనని; తలఁచి = నిశియిం కొని; స೩జల = స೩జల; వలనన్ = వలన;
కరదండం = కా క కపప ప లో; ఉపారిాతం = ఆరిాంపబడనది; అయిన = అయినటిి;
వితతం = ధన ; చాలక = చాలక; చితతం నన్ = మన లో; చింతం = విచారిం ; ఎడన్ =
స్మయ న; అ ాత = కృ ని
ా చే; రి = రింపబడన వా ; ఐ = అయి; భీమ = భీ ;అ న
ా =
అ ా ;ఆ = మొదల వా ; తలిల = రవ ;మ ం
త =మ త ;అ = అని పే కల;
రా = రా ; మఖ్ం = యజా ; చేసి = చేసి; పరితాజించి = వదిలివేసి; నిక్షేపించిన = మిలో ద్యచిన, నిధి;
వరా = బంగా ; పాస೤ = పాస೤ ; ఆదికం = మొద నవి; ఐన = అయిన; వితతం న్ = ధన ; ఉతతర =
ఉతతర ; దిక్ = ది క; భాగం = భాగ ; వలనన్ = ండ; బలవం = బల కలవా ; ఐ =
అయి; తెచిినన్ = తీ కొని వచిిన; ఆ = ఆ; రాజ = రా లలో; స్తత ం = ు ; స్మాయతత =
ికొనబడన; యజా = యజా న కావలసిన; ఉపకర ం = పరికర కలవా ; ఐ = అయి; స్కల
= స్మస్త; బం = బం లతో; స్మేతం గన్ = క కొని; కృ ని
ా = కృ ని
ా ; ఆహావనం = ఆహావన ;
చేసి = చేసి; షోతత న్ = షోతత ని; ఉదేదశించి = కొఱ్ ; = ; జనిం =
యజా ; కావించన్ = నిరవహంచ ; తత్ = ఆ; అనంతరంబ = త వాత; కృ ం
ా = కృ ా ; బం =
బం ల ; సറయం = త కలిగిం ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; కరినగరం నన్ = హసితనా ర లో; కొనిి
= కొనిి; నెల = నెల ; ఉండ = ఉండ; ధరమ స೤ = ధరమరా {ధరమ -య ని , ధరమరా };
ఆ ల = మొదల వా ; చేన్ = చేత; ఆమంస೤ణం = అ మత; పడసి = పంది; యాదవ = యాద లతో;
స్మే ం = డన వా ; అయి = అయి; ధ ంజ =అ ా ; తోడ = తో ; రాన్ = రాగా; నిజ =
తనయొకక; నగరం = నగర ; న్ = ; చనియెన్ = వెళ్ళల ; అంత = అంతకని; ి= ం ;
వి ం = వి ; తీరాయాస೤ = ణాస్ాల ల స్తవిం ట ; చని = వెళిళ; = ని;
ందటన్ = ఎ గ; కరమయోగ = కరమయోగ ; సೳత = సೳత ; ఆది = మొదల ; విషయం
= విషయ ల రించినవి; అయిన = అయినటిి; స೩శిం లన్ = స೩శిల ; కొనిింటిన్ = కొనిిటిని; చేసి =
వేసి; అతని = అతని; వలనన్ = వలన; ఆతమ = ఆతమ పరమాతమ ల రించిన; విజ్ఞానం న్ = విజ్ఞాన ; తెలిసి
= తెలిసికొని; కృతా ం
ా = ధ ా ; ఐ = అయి; హసితనా రం = హసితనా ర ; న్ = ; వచిిన = రాగా.
భావ :- తరావత ధరమనంద టాిల చంపిన పాపం పోగొ క్ల
ి వటం క్లస్ం
అశవమేధయజాం చేయాల కొనాి . ప ిల పంలో , శిక్షల పంలో స೩జల ంచి రాబటిిన ధనం
స్రిపోదే అని అత విచారించసాగా . అ రవం మ తత మహారా యజాంచేసి మిగిలిన ధనానిి
మిలో నిక్షేపించాడని విని శ్రీకృషాభగవా నిచే రి న భీమా ా ఉతతరానిక్త వెళిల వరారా
కొని తెచాి . అనంతరం రాజవరే ా న ధరమనంద యజ్ఞానిక్త కావలసిన ఉపకరణాలనీి
సిదధంచే కొనాి . శ్రీకృ ణి
ా ా బం స్మేతంగా ఆహావనించా . షోతత ణిా యజా గా
భావించి అశవమేధ్య కావించా . ఆ తరావత గోవిం బం న పాండ ల స్ంతోషంక్లస్ం
హసితనానగరంలో కొనిి మాసాలపా ఉనాి . అనంతరం ఆయన పాండ ల వీడొకని స్కలబం
 ప్రథమ స్కంధము 218

స్మే , అ ా ణిా వెంటబ్ల కొ

ి ని ద్యవరకా నగరానిక్త వెళిలపోయా . కొంతకాలానిక్త తీరాయాస೤లకని
బయలదేరిన వి య మహా ని స్నిిధి చే కొనాి . కరామ , యోగా , సೳతా మొద న
అంశాల ఆయనిి కొనిి స೩శి అడగి స్ందేహ నివృతత కావిం కొనాి . పరమారాజ్ఞానం స్ంపాదించిన
వి కృతా ా తరిగి హసితన అ ద్ంచా .

వి రాగమనం
1-300-క.
బం ఁ వచి నటం
గాంధ్యరీవి ఁ మొద గా నంద స్ం
బంధ నెఱ్పి తం
బం రగతఁ జేసి ర మనిన లనఘ్న!
టీక:- బం ం = బం ; వచిన్ = వచి ; అటం = అ ; గాంధ్యరీ =
గాంధ్యరియొకక; వి ఁ = భరత; మొద గాన్ = మొదల వా ; అంద న్ = అంద ; స్ంబంధ =
స్ంబంధ ; నెఱ్పి = నెరవే ి ; తన్ = తతో; బం ర = త ; గతన్ = విధ గ; చేసిరి = చేసిరి;
అ =అ ; మనిన = గౌరవ ; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- ఆతమ బం న వి తీరాయాస೤ గించి తరిగి వచాిడని విని, ధృతరా ర ,
మొద న వారంతా ఎంతో స్ంతోషంతో ఎ రేగి సావగతం పలికా .

1-301-వ.
అంత ధరమనంద ం వి నిక్త మజానభోజనాది స్తాకరం స్తయించి
ఖ్యసీ ం తనవార లంద విన నిటలనియె.
టీక:- అంత = అంతట; ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద ం -య ని , ధరమరా };
వి = వి ; క్తన్ = క్త; మజాన = సాిన ; భోజన = భోజన ; ఆది = మొదల ; స్తాకరం =
గౌరవ ; చేయించి = చేయించి; ఖ్ = ఖ్ గ; ఆసీ ం = ిని వా ; ఐ = అయి; తనవార
= తనవా ; అంద న్ = అంద ; వినన్ = వి ండగ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అలా వి విచేిసిన , యమధరమరా అయిన ధరమరా
వి న ఎ రోక వెళిళ సాదరంగా ఆహావనించా . తగిన గౌరవ స్తాకరాలతో సాిన , భోజన
 ప్రథమ స్కంధము 219

ని మరాాద అనీి ఏరాప చేసా . పిమమట ఖ్ గా ిండజేసి, తనవా అంద విం

ఉండగా వి ని ఇలా అడగా .

1-302-సీ.
"ఏ వరతనం న నింత కాల మీ -
స్ంచరించిత రయా జగతలోన?
న తీరా గంటి రకకడ ంటిరి?-
భావింప మీవంటి భాగవ
తీరాస్ంఘం ల ధికకరిం గద్య-
మీయం వి ం
ా మ్మఱ్ కతన,
మీ తీరాం , మీకంటె మిక్తకలి-
తీరాం నివే తెలిసి డ?
1-302.1-తే.
వే తీరాం లవని వెదక నల?
మి మఁ బొడగని భాషిం మేల చా ,
వారత లేమం లో వ ధలోన?
మీ స్రవం నెఱిఁగెడ మేధ గల .
టీక:- ఏ = ఏ; వరతనం నన్ = విధ న; ఇంతకాల = ఇంతకాల ; మీ = మీ ;
స్ంచరించితరి = తరిగితరి; అయా = ఓయయా; జగత = లోక ; లోనన్ = అం ; ఏ = ఏ; తీరా =
ణాస్ాల ; కంటిరి = చితరి; ఎకకడ = ఎకకడ; ఉంటిరి = ఉంటిరి; భావింపన్ = ఆలోచించి సిన; మీ
= మీ; వంటి = లాంటి; భాగవ = భాగవ , భగవదు త ; తీరా = ణాస్ాల ల; స్ంఘం లన్ =
స్ హ ల ; ధికకరిం = అధిగమిం ; కద్య = కద్య; మీ = మీ; అం న్ = లోన; వి ంా =
వి ా రిత, భగవం ; మ్మఱ్ = స೩కాశిం ట; కతనన్ = వలన; మీ = మీ ; తీరాం =
ణాస్ాల ; మీ = మీ ; కంటెన్ = మించి; మిక్తకలి = పెదద; తీరాం = ణాస్ాల ; ఉనివే =
ఉనివా, లే ; తెలిసి = తె కొని; డ= డగా;
వే = వేరే; తీరాం న్ = ణాస్ాల ; అవని = మి; న్ = మీద; వెదకన్ = వె ట; ఏలన్ =
ఎం ల ; మి మన్ = మి మల ; పడగని = దరిాం కొని; భాషిం = మాటాల ట అన; మేల = మే ;
చా న్ = చా ; వారత = వారాతవిశేష ; ఏమి; అం =చ ; లో =జ ;వ ధ=
లోక ; లోనన్ = లో; మీ ; స్రవం న = స్మస్త ; ఎఱిఁగెడ = తెలిసికొ ; మేధ = తెలివి; కల = ఉనిది.
 ప్రథమ స్కంధము 220

భావ :- అయాా ఇంతకాల మీ ఏయే స഍ంతా స్ందరిాంచా ఎలా ఎలా

స్ంచరించా ఏయే ణాతీరాా స్తవించా ఏయే స೩దేశాలోల నివసించా మీవంటి
పరమభాగవతోతత తీరాాల లెకకచేయ గద్య మీలో భగవం స్నిిధిచేసి ఉనాి . క క మీరే
ణాతీరాా , ఆలోచించి స్తత మీకంటే మించిన ణాతీరాా డమిలో ఎకకడో ఉనాియి మీవంటి
మహా మల దరిాంచి స్ంభాషించే అదృషిం అబుతే చాలద్య వేరే తీరాాలక్లస్ం వెదకవలసిన పన నిది మీ
స్రవ ా , వివేకవం . ఉని చోటన ఉండ లోకంలో ఉని విశేష్ణలనీి తె క్లగల .

1-303-మతత.
తంసഩ స్చిినమీఁద మా పెదతంసഩబడా దొలిల పె
కకం స్రపవిష్ణగిిబాధల గాసిఁ బ్లటిఁగ మ మ ని
లాలంసೡ నంత ఁ బొంద ండఁగ లాలనం న మీ మా
తంసഩ భంగి స్ దధరిం తదివధం దలం రే?
టీక:- తంసഩ = తంసഩ; స్చిిన = మరణించిన; మీఁదన్ = పిదప; మా = మాయొకక; పెదతంసഩ = తంసഩక్త
అనిగారి; బడా = కొ ; తలిల = రవ ; పెకకం = అనకమంది; స్రప = పా ల; విష = విష వ
లన; అగిి = అగిివలన; బాధలన్ = బాధలతో; కాసిఁబ్లటిఁగ = రాపాడంచగా, బాధించగ; మ మన్ = మ మల ;
ఇలాలంసೡన్ = భారాల ; అంత న్ = మరణ ; పంద ండఁగన్ = చంద ండగ; లాలనం నన్ =
స్ ద్యయిం ; మీ = మీ ; మా = మాయొకక; తంసഩ = తంసഩ; భంగిన్ = వలె; స్ దధరిం = క్త
తీ కొనివచిిరి; తత్ = ఆ; విధం న్ = విధ ; తలం రే = జాపిత చే కొం రా.
భావ :- మా తంసഩగా చనిపోయిన అనంతరం, మా పెదతంసഩ మా మమమలిి ఎన్ని
బాధ పెటాి . స్రాపలచేత కరిపించా . విష్ణనిం తనిపించా . ఇంటిక్త ని అంటించా . మా
తంసഩవంటి మీ మమమల్మి, మా భారాల మృ ా బారిని పడ ండా అతాంత అ రాగంతో లాలించి
పాలించా . కష్ణిలలో ంచి ఉదధరించా . ఆ విషయాలనీి ఎని న తల కొంటారా.

1-304-క.
పస೑ తమఱెకకలలోఁ
బక్షం రాని పిలలప ల మమతన్
రక్షించిన సഝయ మీర
పక్షీకరణం స్తయ స೫తక్తతమి గదే!
టీక:- పస೑ = పస೑ ; తమ = తమయొకక; ఱెకకల = రకక ; లోన్ = అం ; పక్షం = రకక ;
రాని = రాని; పిలల = పిలలల; ప ల= ం ; మమతన్ = మమతతో {మమత - నాది అ భావ };
 ప్రథమ స్కంధము 221

రక్షించిన = కాపా ; సഝయన్ = విధ గ; మీర = మీ ; పక్షీకరణం = పక్ష వహం ట; చేయన్ =

చే ట వలన; స೫తక్తతమి = స೫తక్త ట పడతమి; కదే = కద్య.
భావ :- రకక రాని తమ పసికం లిి రకకలోల ద్య కొని మమకారంతో రక్షించే పస೑ల
విధంగా,మీ ఎంతో ద్యక్షిణాంతో మాపక్షం వహంచి మమమలిి రక్షించా .

1-305-క.
మనాిరా? ద్యవరకలో
నాిరా? య లం జోద క ణం
గనాిరా? లో లచే
వినాిరా? మీ వారి విధ మ్మటిిదియో?"
టీక:- మనాిరా = జీవించి; ద్యవరక = ద్యవరకాపటి ; లోన్ = లో; ఉనాిరా = ఉనాిరా; య
= యాద {య -య వంశ త }; అం జోద = కృ ని
ా {అం జోద - (నీటిలో టిినది)
పదమ ఉదర న ఉనివా }; క ణన్ = దయ ; కనాిరా = పం నాిరా; లో ల = స೩జల; చేన్ =
వలన; వినాిరా = వినాిరా; మీ = మీ ; వారి = వా ఉని; విధ = విధ ; ఎటిిదియో = ఎలాంటిదో.
భావ :- మహా భావా! మీ తీరాయాస೤ చే త ద్యవరక వెళాలరా? యాద లంతా ఆ సావమి
అ స೗హం వలల ఖ్ంగా ఉనాిరా? పోని ఎవరివలల నా వారి వృతాతంతం వినాిరా?"

1-306-చ.
అన విని ధరమరా న నా వి ం స్మస్తలోక వ
రతన ఁ స೗మం తోడ విశదం గఁ జెపిప య క్షయం సె
పిపన నతఁ స೗శ్లక న బ్లగి్ ండెడ నం నమి న్
వి మని చపపఁ డయెా; య వీ ల నాశ భార్వోతతమా!
టీక:- అనన్ = అనగా; విని; ధరమరా = ధరమరా ; న్ = ; ఆ; వి ం = వి ; స్మస్త
= స్మస్త న; లోక = లోక యొకక; వరతన న్ = నడక ; సೕమం = సೕమ ; తోడన్ = స೩కార గ ;
విశదం గన్ = వివర గ ; చపిప = చపిప; య = యాద ల; క్షయం = నాశన ; చపిపనన్ = చపిపనచో;
అతఁ = అత ; ఉస೗ = భయంకర న; శ్లక నన్ = ఃఖ్ వలన; బ్లగి్ = బ్లంగప ,
బాధప ; ఉండెడన్ = ఉం ; అం న్ = అ కొ ; ఏమి న్ = ఏమీ డా; వి = వి ;
అని = అని; చపపఁడయెా = చ ట లే ; య = యాదవ; వీ ల = వీ లయొకక; నాశ న్ = నాశన ;
భార్వోతతమా = శౌన డా {భార్వోతత - భార్ ని స్ంతాన లో ఉతత , శౌన }.
 ప్రథమ స్కంధము 222

భావ :- ఓ శౌనక మహరీు! ఈ విధంగా స೩శిించిన ధరమరా తో వి తన తీరా యాసഈ

విశేష్ణలనీి వివరించి చపాప . అనీి చపాప . కాని యాద ల నాశనం మాస೤ం చపపలే . అలా చపిపతే
ధరమరా ఃఖ్య వేశంతో ంగి కృశించిపోతాడన భయంతో ఆ విషయానిి చపప ండా ద్యటవేశా .

1-307-ఆ.
మే సెపెపనని మేలం లో ,
చే చపెపనని చటియం ,
నంతమీఁద ఁ న కతం న
శిషిమరణ మత సెపపఁడయెా.
టీక:- మే = మంచి విషయ ; సెపెపనని = చపిపనటెలతే; మే = మంచిది; అం = అం ;
లో = స೩జ ; చే = అ భం, చడా విషయ ; చపెపనని = చపిపనటెలతే; చటి = చడావా ; అం =
అం ; అంత = ఆ; మీఁదన్ = న; ఁ = ; ఐన = అయిన; కతం నన్ = కారణ చేత; శిషి
= శి ల
ి యొకక; మరణ = మరణ ; అత = అత ; సెపపఁడయెా = చ టలే .
భావ :- లో మంచి విషయం చపిపతే మే మేలని వింటా . అ భం చబతే
చడావాడంటా . అం వలల స్దయహృద న వి స೦ సీర యం జనిమంచినవా క క
య వీ ల మరణవారత ధరమరా చపపలేకపోయా .

1-308-వ.
అది యెటలనిన మాండవామహా ని శాపం నం దొలిల య ం స೦ యోని
యం వి ం జనిమంచి ని వతసరం లరా ం యథాసೕమం
నం బాపక మలదండంచ; నిట ధిషిు ం రాజాం ఁ కొని లోకపాల
స్ంకా లయిన త మ ంద్య లదీప ం నమ మని ద
స్త ఁ బ్లదదకాలం మహా భవం న ఖి ండె నంత.
టీక:- అది = అది; ఎ ల = ఏవిధ గ; అనిన = అనిన; మాండవా = మాండ ా అ ; మహా =
గొపప; ని = ని యొకక; శాపం నన్ = శాప వలన; తలిల = రవ ;య ం =య ; స೦
= ల యొకక; యోనియం = గరు నం ; వి ం = వి ; ఐ = అయి; జనిమంచి = టిి;
ఉని = ఉండగ; = వంద; వతసరం = స్ంవతసర ; అరా ం = ా ;
యథాసೕమం నన్ = యథావిధిగ; పాప = పాప ; క మలన్ = కరమ చే వారిని; దండంచ = దండంచ ;
ఇట = ఇకకడ; ధిషిు ం = ధరమరా { ధిషిు ం - ధరమరా అస్ పే }; రాజాం న్ =
రాజా ; కొని = చేపటిి; లోకపాల = లోకపా ర ; స్ంకా = స్మాన నవా ; అయిన = అయినటిి;
 ప్రథమ స్కంధము 223

త మ న్ = త మ ; తా = తా ; ల= ల ; దీప ం = నిలబ్ల వా
ి , దీప
వంటివా ; ఐన = అయినటిి; మ మని = మ మణిా; ద = గారాబ గ పోషణ; స్త న్ = చే ;
పెదద = చాలా; కాలం = కాల ; మహా = గొపప; భవం నన్ = భవ తో; ఖి = ఖ్ కలవా ; ఐ
= అయి; ఉండెన్ = ఉండె ; అంత = అ .
భావ :-వి ధరమస్వ , రవకాలంలో మాండ ాడన మహరిు శాపంవలల, యమ
ధరమరా స೦ లంలో వి జనిమంచా . ఆ స్ంవతసరా , అరా యథా విధిగా
యమధరమరా సాానంలో ఉండ పాపా మల పాపాల తగినశిక్ష విధి త ఉనాి .ఇకకడ ధరమరా
రాజ్ఞానిి సీవకరించి, దికాపల ల వంటి స్ద లతో డ, లదీప న మ మడని అలాల గా
ద
పెంచి పెదదచేసి ఎంతో భవంతో ఖ్ంగా జీవించా

*1-309-క.
బాలాజన శాలా ధన
ల్మలావన ఖ్ా విభవ ల్మన మనీష్ణ
లాల ల మాన ల ఁ
గాల వంచిం రవగాహ మతీ!
టీక:- బాల = పిలల ; జన = అంతః ర సీర ; శాలా = భవన ; ధన = ధన ; ల్మలావన =
ఉద్యానవన ; ఖ్ా = మొదల ; విభవ = భవ లం ; ల్మన = నిగి, ల్మన ; మనీష్ణ = స೩జా;
లాల = చి మరిగిన వా ; అ = అయినటిి; మాన ల =మ ాల ; కాల = కాల ;
వంచిం = మోస్ చే ; రవగాహ = తరిం ట కషి నది, అం చికకనిది; మతీ = మంచి
దిధ కల వాడా, శౌనకా.
భావ :- శౌనక మహరిు! అంద న బడా , అందచంద్యల అంగన , ఆనంద సౌధ్య , అపార
స్ంపద , అలరారే ఉద్యానవనా మొద న భోగభాగాాల యం నిగితే , ఖ్లాల న
మాన ల కాలం మోస్ం చే త ఉం ంది. కాల స೩వాహానిి తెలిసికొ ట సాసధాం మా.

1-310-వ.
అది నిమితతం గాఁ గాలగత యెఱింగి వి ం ధృతరా న
ర క్తటలనియె.
టీక:- అది = ఆ; నిమితతం గాన్ = కారణ వలన; కాల = కాల యొకక; గత = లక్షణ , నడక; ఎఱింగి =
తెలిసి; వి ం ; ధృతరా న
ర = ధృతరా న
ర ; = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె ;
భావ :- అం వలల కాల ా న వి ధృతరా ని
ర స్మీపించి ఇలా స೩బోధించా ...
 ప్రథమ స్కంధము 224

*1-311-మ.
"కనకాగార కళ్స೤ మిస೤ త స్ంఘ్నతం లన్ ందటం
గని స഍ణేచఛల ం జం ల న కాలం రలంఘా
యనివారాసిాతఁ జం నటిి ని పాయం న కాలం వ
చి పాంతం న; మా దీనిక్త మదిం జింతం ధ్య శవరా!
టీక:- కనక = బంగార ; అగార = గృహ ; కళ్స೤ = భారా ; మిస೤ = మి ; త=
స్ంతాన ల; స్ంఘ్నతం లన్ = స్ హ ల ; ందటన్ = ఎ ండా; కని = సి; స഍ణ =
స഍ణ లమీద; ఇచఛలన్ = మ కవతో; ఉం = ఉం ; జం ల = జీ ల ; ఈ = ఈ; కాలం =
కాల ; రలంఘా = ద్యటరానిది; ఐ = అయి; అనివారా = నివారింపలేని; సిాతన్ = విధ గ; చం న్ =
చం ; అటిి = అ వంటి; ని పాయం = ఉపాయ లేనిది; ఐన = అయినటిి; కాలం = కాల ; వచిన్
= వచి ; ఉపాంతం న = స్మీప న ; మా =త ; దీని = దీని; క్తన్ = క్త; మదిన్ = మన లో;
చింతం = ఆలోచిం ; ధ్య శవరా = రాజ్ఞ;
భావ :- "ఓరాజ్ఞ! స೩పంచంలోని మాన బంగా భవనా , స೤, మిస೤, కళ్స೤ పరివారానిి
ఎలల ఎ ండ కొం , స഍ణాలమీద తీపిని పెం కొం ఉంటా . అయితే రిివారక
న కాలం వాళ్ల చంపి తీ ంది. కాలానిి కాదని ఎదిరించే శక్తత ఎవరికీ లే . అకకడ ఏ ఉపాయా
పనిచేయ . నీ అలాంటి కాలం దగ్రపడంది. మహారాజ! దీనిక్త స೩తసഝయ ఏ న ఆలోచించండ.
( క్షేస೤ ద్యధనంతరం ధరమరా పంచ చేరి రో వెళ్ళదీ న
త ి ధృతరా ని
ర క్త వి విరక్తత మార్ం ఉపదేశి త
ఇలా చపపసాగా .)

1-312-శా.
టిం ండ , పెదదవాఁడ , మహాభోగం లా లే , నీ
పటెిలం
ల జెడపోయె, స్సహ జరాభారం ఁగపెప, నీ
టాి లెలల ఁ బోయి; రా మగఁ న్ శ్లకం నన్ మ ి
కటాి! ద్యయలపంచ ండఁదగవే? కరవావంశాస೗ణీ!
టీక:- ి= కి తోన; అం ండ = డావాడ ; పెదదవాఁడ = వయ లో పెదదవాడ ;
మహా = గొపప; భోగం లా = భోగ అంటే అవీ; లే = లే ; నీ = నీయొకక; ప ి = బల ; ఎలలన్ = అంతా;
చడ = పా ; పోయెన్ = అయిపోయినది; స్సహ = స్హంప కషి నది; జరా = స్లితన ; భారం న్
=బ గా; న్ = మీద; కపెపన్ = పడె ; నీ = నీయొకక; టాి = బం ; ఎలల = అంద ; పోయిరి
= చనిపోయిరి; ఆ = భారా; మగఁ న్ = భరాత; శ్లకం నన్ = శ్లక లో; మ ి = నిగిన వా ; ఐ =
 ప్రథమ స్కంధము 225

అయి; కటాి = అయోా; ద్యయల = శ లయొకక, ద్యయా లయొకక; పంచన్ = నీడలో; ఉండన్ = ఉండగా;
తగవే = ఉచితమా; కరవా = కర లయొకక; వంశ = వంశ న ; అస೗ణీ = గొపపవాడా.
భావ :- ఓ లశిరోమణీ అస్ నీ కి తోన అం డ . గా ఇ కాళ్ల
స్లి నా . మహారాజ భవాలనీి అంతరించాయి. అధికారం అ గంటింది. భరింపరాని వారధకాం న
బడంది. నా అనివా అంతా గతంచా . ఇ ఈ విధంగా స೫తక్త చడా మీ భారాాభరత బం ఃఖ్ంతో
నిగి తే అయాయోా ద్యయా న పాండ ల పంచలో పడ ఉండటం ఏమంత బా ంది.

*1-313-క.
పెటిితరి చి ి గృహ నఁ
బటిితరి దదీయభారాఁ, బాడడ ల ం
గొటిితరి, వా మ పఁగ
నెటిన భరియింపవలెనె? యీ స഍ణ లన్.
టీక:- పెటిితరి = పెటిినా ; చి ి = ని ; గృహ నన్ = ఇంటిక్త; పటిితరి = ప కొ
ి నాి ; తదీయ
= వారి; భారాన్; పా = చడా; అడ ల; న్; కొటిితరి =గెంటివేసినా ; వా ; మ పఁ =పోషి ంత డగ;ఎటిన
= ఏవిధ గ; భరియింపన్ = బలవంత గ ని కొన; వలె ; ఈ; స഍ణ లన్ = స഍ణ ల .
భావ :- మీ పాండ ల కొంప చి ిపెటాి . పాండవపతిని నిం స్భలో చరబటాి . ఆ
అమాయి లిి అనాాయం చేసి అరణాాల వెళ్లగొటాి . ఇ ఈ విధంగా వారి అండజేరి, వా పెటిిన
తండ తని స഍ణా ని ం నాి .

1-314-క.
"బడాల దిధ సెపపని
డాక్తఁ బండం వండకొని పం; డద్ ఁ
బడాాఁ" డని భీ ం డొఱ్
గొడెా లాడంగఁ డచద వధిపా!
టీక:- బడాల = పిలలల; న్ = క్త; దిధ సెపపని = మంచి ద్యరిలో పె ట
ి శిక్షించని; డా = డావాని;
క్తన్ = క్త; పిండం = పిండ {పిండ - (నింద్య రవక గ) భోజన , తదిదన రో ంసೡ గ
చే దద }; వండకొని = వండకొని; పం = తీ కొని వెళ్ళండ; ఇద్ = ఇదిగో; న్ = మీద; పడాాఁ =
పడాా ; అని = అని; భీ ం = భీ ; ఒఱ్ = మరమ ; గొడెా న్ = ఎతత ప మాట ; ఆడంగన్ =
ప ండగ; = తండ; డచద = తం నాి ; అధిపా = రాజ్ఞ;
 ప్రథమ స్కంధము 226

భావ :- “ఏనా బడాల దిధచపపనటిి డావా , ఈ నా సి ్ లే ండా మాయింటి మీద

పడాా ; ఈ క లే
ల ని కబోదిక్త ఇంత పిండం వండ ప కెి ళిల పడెయాండ” అం ని భీ పలికే ద్
మాట విం , ఆ ది కమాలిన తండ ఎలా తనగ నాి మహారాజ్ఞ!
( క్షేస೤ ద్యధనంతరం ధరమరా పంచ చేరి రో వెళ్ళదీ న
త ి ధృతరా ని
ర క్త వి విరక్తత
మార్ం ఉపదేశి త ఇలా చపపసాగా . తన కొ పాండ ల అనక బాధ అవమానా
పె ని తపపని వారించ లే కద్య. అలాంటిది సి ్ లే ండ ఇవాళ్ ఎలా వాళ్ళ చేత
తం నాి అని అ నాి . దివకాతక్షరం”డా’ స഍స్గా వేసి ఆ న ఏ డకారా వేసి ధవని చకం
సాధించిన తీ అ ుతం.)

1-315-క.
కనియెదవో బడాల నిఁక,
మనియెదవో, తంటికంటె మ మల మాటల్
వినియెదవో, యిచిద ర
మమనియెదవో ద్యన ల నవనీ లన్.
టీక:- కనియెదవో = డగలవా ఏమిటి; బడాలన్ = (నీ) పిలలల ; ఇఁకన్ = ఇంకా; మనియెదవో =
గొపపగా జీవించదవా ఏమిటి; తంటి = రవ ; కంటెన్ = కంటే; మ మల = మనవల యొకక; మాటల్ =
( )ద మాట ; వినియెదవో = వింటావా ఏమిటి; ఇచిదన్ = ఇచిద ; ర మ = రం ; అనియెదవో =
అంటావా ఏమిటి; ద్యన ల = ద్యన తీ కొ ట; న్ = ; అవనీ న్ = సഏహమ ల
{అవనీ - మిక్త దేవత , వి };
భావ :- ఇక ఈ జనమలో కనికొ ల ఖ్య కనలే గద్య; వె కటి దరపంతో మనలే
గద్య; నీ మ మల దప వినలే గద్య; అస೗హారా ద్యనా స೗హంచటానిక్త ధరణీ ల
రమమనలే గద్య; ఎం కయాా ఇంకా ఈ స೫ .

1-316-క.
దేహ నితా గా దని
మోహ ఁ ద్గఁ గోసి సిదధ నివరత ఁ
గేహ వె వ న ఁ
తాసహ తోఁ జెం క్తతస్ంపద ననఘ్న!"
టీక:- దేహ = శరీర ; నితా = నితా నది; కా = కా ; అని = అని; మోహ న్ = సഐంతని;
తెగన్ = తె న ;ల క్లసి = నాశన చేసి; సిదధ = సి ధ ; ని = వలె; వరత ఁ = స೩వరితం వా ;
 ప్రథమ స్కంధము 227

ఐ = అయి; గేహ = గృహ ; వె వ = వి ;న ఁ = మాన ని; ఉతాసహ = ఉతాసహ ; తోన్

= తో; చం = చం ; క్తత = క్తత అ ; స్ంపద = భాగా ; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- ఈ దేహం నితాం కాదని స్తాం తె కొని దేహం మీద వాామోహం తెం కొని,
యోగా న రాగామార్ంలో ఉతాసహంగా ంద వేస్తవాడే మోక్షలక్ష్మిని వస్ం చే క్లగ తా .

ధృతరాష్ట్రా ల నిర్మం
1-317-వ.
అని వి ం ధృతరా న
ర విరక్తతమార్ం పదేశించిన, నతం
స೩జ్ఞాచస೑ం , స్ంసారం దిగనాడ, మోహపాశం వలన డ
విజ్ఞానమార్ం నం డ ర్మం బ హమవనిగం న నిర్మించిన.
టీక:- అని = అని; వి ం = వి ; ధృతరా న
ర = ధృతరా న
ర ; = ; విరక్తత = విరక్తత
{విరక్తత - దేని అం త ల లేకపో ట}; మార్ం = పదదతని; ఉపదేశించిన = తెలియజేసిన; అతం =
అత ; స೩జ్ఞా = జ్ఞాన తో కొని; చస೑ం = దృషిి కలవా ; ఐ = అయి; స్ంసారం = స్ంసార
బంధ ల ; దిగనాడ = విడచిపెటిి; మోహ = సഐంతతో డన; పాశం = పాశ ల; వలనన్ = ండ;
ఊడ = విడవడ; విజ్ఞాన = జ్ఞానయోగ; మార్ం నన్ = పదదతతో; డ = కలసి; ర్మం = ద్య ట చాల
కషి నది; అ = అయిన; హమవనిగం = హమాలయ ; న్ = ; నిర్మించిన = బయ దేరిన.
భావ :- ఈ విధంగా వి ధృతరా ని
ర క్త విరక్తత మారా్నిి ఉపదేశించా . ఆ స೩బోధంతో
రా జ్ఞాననస೤ం విపాపరింది. అత స్ంసార సౌఖ్యాల విస్రిాంచి, మోహ బంధ్యల ంచి, జ్ఞాన
మారా్నిి అవలంబంచి, రంతా న హమవతపరవత స഍ంతాల స೩యాణం సాగించా .

*1-318-శా.
అం ం న పతన్ వరించి, పతభావాస్క్తత నస೤దవయీ
బంధ్యచాఛదన న్ ధరించి, నియమస೩ఖ్యాత ని త
ద్య్ంధ్యరక్షితనా ఁ యోగ త చితతం లో
స్ంధిలలం బతవెంట నఁగె, దయతాసధీవ ణా ఢ .
టీక:- అం ం = డావా ; ఐన = అయినటిి; పతన్ = భరత ; వరించి = మించి; పత = పత
యొకక; భావా = సిాతని అ స్రిం ; ఆస్క్తత = ఇషి రవక నిరాయ తో; నస೤ = క ి ; దవయీ = రంటిక్తని;
బంధ = క ట
ి వలన; ఆచాఛదన న్ = కపిప ం నది; ధరించి = క కొ
ి నిన; నియమ = నియమ కలిగి
ఉం ట లో; స೩ఖ్యాత = కీరిత పందినది; ఐ = అయి; ఉని = ఉని వంటి; తత్ = ఆ; గాంధ్యర క్షిత నా
ఁ = గాంధ్యరి డ {గాంధ్యర క్షిత నా ఁ - గాంధ్యర (గాంధ్యర) క్షిత (దేశ) నా (రా )
 ప్రథమ స్కంధము 228

ఁ ( సബక), గాంధ్యరి}; యోగ త = యోగ అ స్రిం ఇషి ; చితతం = మన ; లోన్ = లో;

స్ంధిలలన్ = డరాగా; పత = భరత; వెంటన్ = వె కన; ఏఁగెన్ = వెళ్ళళ ; ఉదయత్ = ఉదువించిన; సాధీవ =
సా సీర; ణ= ణ ;ఆ ఢ = సిార పర కొనిది; ఐ = అయి.
భావ :- గాంధ్యరి ఉతతమ ఇలాల , ణా రంసയ, గాంధ్యర మహారా గారా సബక.
టిం న భరత భరతగా వరించి, పత డ లేని స೩పంచానిి త మాస೤ం ఎం డాలన
ప ద
ి లతో కళ్ల గంత క కొ
ి ని, లోకావలోకనం పరిహరించిన ఆ సాధీవమణి అతశయించిన
రాగాభావంతో పత వెంట బయ దేరి వెళిళంది హమాలయలక్త.
(వి విరక్తతమార్ం ఉపదేశించగా అతని వె క ధృతరా ర , అతని స్త గాంధ్యరి
హమాలయాల బయ దేరిన స్ందరులోని పదా మిది)

1-319-చ.
వె క రాక చొ ి రణవీ ని వడ, రాజదండనం
న భయం లేక వడఁ బోయెడ ధీ ని భంగి, న డా
వనిత రంత న హమవంత పంత వనాంత మిక్తం
బ్లనిమిటితోడ నిం క భీత వహంపక యేగెఁ తతోన్.
టీక:- వె క = వె క మరలి; రాక = రా ండగ; చొ ి = కొని వె ళ; రణ = దధ
చేస్త; వీ ని = యో ని; వడన్ = వలె; రాజ = రా చేత; దండనం = శిక్షింపబ ట; న్ = ; భయం
= భయ ; లేక = లే ండగ; వడన్ = వేగ గ; పోయెడ = వె ళ; ధీ ని = ధీ ని; భంగిన్ = వలె; అ =
అ ; ఆ = ఆ; వనిత = సీర; రంత = అం ప ట
ి కషి ; ఐన = అయినటిి; హమవంత =
హమాలయ ; పంతన్ = దగ్రి; వన = అడవి; అంత = లోపలి; మి = స೩దేశ ; క్తన్ = న ; పెనిమిటి =
భరత; తోడన్ = తో; ఇం క = కొంచ డ; భీతన్ = భయ ; వహంపక = చంద ండ; ఏగెన్ =
వెళ్ళళ ; త = ఇషి; తోన్ = రవక గ.
భావ :- స్ందేహం లే ండా ం చొ ికొనిపోయే స్మర వీ ని రీతగా, జం గొం
లే ండా రాజదండానిి అ భవించటానిక్త చకచక సాగిపోయే మగధీ ని మాదిరిగా, త లేని నిరీుతతో,
తరిగిపోని తతో, తన వలల ని వెంట హమవంతం స഍ంతంలోని ర్మవనాంతాల ఆమ్మ నిర్మించింది.

1-320-వ.
ఇ ల వి రస్హ గాంధ్యరీధృతరా ర వనం న ం జనిన మ నాఁ
ధరమనంద ం స೩భాతం నస్ంధ్యావందనం స్తసి, నితాహోమం గావించి,
సഏహమణోతత ల గోహరణా తలవసారది ద్యనం స్తసి నమస్కరించి,
వందన గొఱ్ ఁ రవస೫కారం నం దంసഩమందిర న ఁ జని యం
 ప్రథమ స్కంధము 229

వి రస్హ లయిన తలిలదం లంగానక మం పీఠం నఁ ిని స్ంజ

న క్తటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; వి ర = వి నితో; స్హ = డనవా ; ఐ = అయి; గాంధ్యరి
= గాంధ్యరి; ధృతరా ర = ధృతరా ర ; వనం న = అడవి; న్ = క్త; చనిన = వెళ్లగ; మ నాఁ = త వాత
రో ; ధరమనంద ం = ధరమరా {ధరమనంద ం - యమధరమరా , ధరమరా }; స೩భాతం న
= ఉదయ నం ; స్ంధ్యావందనం = స్ంధ్యావందన ; చేసి = చేసికొని; నితా = స೩త నితా చే ;
హోమం = హోమ ; కావించి = రితచే కొని; సഏహమణ = సഏహమ న; ఉతత = ఉతత ; న్ =
; గో = ఆ ; హరణా = బంగార ; తల = వ ; వస్ర = వస్ర ; ఆది = మొదల ; ద్యనం న్ =
ద్యన ల ; చేసి = చేసి; నమస్కరించి = నమస్కరించి; = పెదదల చే ; వందన = నమసాకర ;
కొఱ్ న్ = క్లస్ ; రవ = ఇంత ం ; స೩కారం నన్ = వలె; తంసഩ = తంసഩ యొకక; మందిర =
భవన ; న్ = ; చని = వెళిళ; అం న్ = అం లో; వి ర = వి నితో; స్హ = డన వా ;
అయిన = అయినటిి; తలిలదం లన్ = తలిలదం ల ; కానక = క గొనలేక; మం = చకకటి; పీఠం నన్ =
ఆస్న న; ిని = ిండ ని; స్ంజ న = స్ంజ న; న్ = ; ఇ ల = ఈ విధ గ;
అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఆ స೩కారంగా గాంధ్యరీ ధృతరా ర వి నితో డ అరణాాల వెళాల . ఆ
మరాి ధరమరా స഍తఃకాల కృతాా తీ ికొని, స్ంధావా ికొని, అగిికారాా నెరవే ికొనాి .
అనంతరం ఉతత న వి ల గోద్యన వరాద్యన తలద్యన వస్రద్యనా నిరవరితంచి, పెదదల
నమస్కరించే నిమితతం యాథావిధిగా పెదతంసഩగారి భవనానిక్త వెళాల . అకకడ వి , గాంధ్యరీ
ధృతరా ర కనిపించలే . ఒక చిరపీఠం మీద ఖ్యసీ ఉని స్ంజ ణిా సి ధరమరా ఇలా
అడగా …

1-321-సీ.
"మా తలిలదం ల్మ మందిరం న లే -
స్ంజయ! వా రం ఁ జనిరి నఁ
ందఱ్ గానఁ స్లి మా తంసഩ-
స೤శ్లకం నఁ బొ ఁ దలిల
సౌజనానిధి స഍ణస్ ఁ మా పినతంసഩ-
మంద ల
ధ నమ మ విడచి
యెటఁ బోయిరో వ రఱిఁగిం గంగలోఁ-
దన యపరాధం ఁ దడవి కొ
 ప్రథమ స్కంధము 230

1-321.1-ఆ.
భారాతోడఁ దంసഩ పరితాప నఁ బ ఁ,
గపట మింత లే క ణ గల ,
పాం వి ం పరలోకగ ఁ న
మ మఁ బనివాంసೡ మనిచ నతఁ ."
టీక:- మా = మాయొకక; తలిలదం = తలిలదం ; ఈ = ఈ; మందిర నన్ = భవన లో;
లే = లే ; స్ంజయ = స్ంజయ; వా = వా ; ఎం న్ = ఎకకడక్త; చనిరి = వెళిళతరి; నఁ = ఈవేళ్;
ందఱ్న్ = ఎ గ ఉనిదే; కానఁ = డలే ; స్లి = స్లి వా ; మా = మాయొకక; తంసഩ =
తంసഩ; స೤ = ల వలని; శ్లకం నన్ = వేదనతో; ప న్ = ఃఖిం ; తలిల = తలిల; సౌజనా =
మంచితన న ; నిధి = నివాస్ ; స഍ణ = స഍ణ తో స్మాన న; స్ ఁ = స్తిహ ; మా =
మాయొకక; పినతంసഩ = చినాిని; మంద = మందగించిన; ల
ధ = దిధ కలిగిన వారల ; ఐన =
అయినటిి; మ మన్ = మ మల ; విడచి = వదలి చి; ఎటన్ = ఎకకడ ; పోయిరో = వెళిళనారో; వ =
్ ; ఎఱిఁగిం = తెలియజే ; గంగ = గంగానది; లోన్ = లో; తన = తనయొకక; అపరాధం న్ =
త ల ; తడవికొ = తల కొ ;
భారా = భారా; తోడన్ = తోపా ; తంసഩ = తంసഩ; పరితాప నన్ = వేదనలో; ప న్ = ప ; కపట
= అబదధ ; ఇంత = ఇంత డ; లే = లే ; క ణ = దయ; కల = కల ; పాం = పాం ; వి ం
= రా ; పరలోకగ ఁ = చనిపోయిన వా ; ఐన = అయినటిి; మ మన్ = మ మల ; పినివాంసೡన్ =
పిలలవాళ్ళ ; మనిచ = పెంచి పోషించ ; అతఁ = అత .
భావ :- "స్ంజయా!. మా తల్మల తం ఈ మేడలో కనిపంచటం లే . వారకకడక్త వెళాలరో
తెలియ . మా తంసഩగా కంటి క న కాళ్ల స్లి. మా తలిలగా కడవె శ్లకంతో కనీి
నీి గా విలపి ంత ంది. మా పినతంసഩగా మా స഍ణ స్మా . సౌజనా రిత. ఈ ్
మందమ ల న మమమలిి వదలిపెటిి ఎ పాయారో తెలియ . మా పెదతంసഩగా ఒకవేళ్ తా చేసిన
త ల పశాితాతపం చంది భారాతో డా గంగలో కాడేమోనని అ మానంగా ఉంది. తెలిస్తత చ .
ఆయన చాలా అమాయ , క ణారదసೇహృద . మా తంసഩ పాం పా పరలోకగ కాగా
పినివాళ్ల న మమమలిి ఎంతో మతో పెంచి పెదదచేశా ."

1-322-వ.
అనిన స్ంజ ం దయాస్తిహం ల నతకరిా ం డ దన స೩
వోయిన తెఱ్ం గె ంగక, కొంత దడ ర ండ తదివయోగ ఃఖ్ం నఁ
 ప్రథమ స్కంధము 231

గనీి డచికొ , దిధబలం నం జితతం రాాయతతం స్తసి, తన

భరత పాదం ల మనం ల నె ి ధరమ న క్తటలనియె.
టీక:- అనిన = అనగా; స్ంజ ం = స్ంజ ం ; దయా = దయ; స్తిహం లన్ =
స్తిహ ల ; అత = మిక్తకలి; కరిా ం = ది చందినవా ; అ న్ = అ ; తన = తనయొకక;
స೩ = యజమాని; పోయిన = వెళిళన; తెఱ్ం = విధ ; ఎ ంగక = తెలియక; కొంత = కొంచ ; తడ
= స్మయ ; ఊరక = ఊరకన; ఉండ = ఉండ; తత్ = ఆ; వియోగ = ఎడబా వలని; ఃఖ్ం నన్ = బాధతో;
కనీి = కనీిళ్ళని; డచికొ న్ = చికొ ; దిధ = మన్న; బలం నన్ = బల వలన; చితతం
= మన ని; రా = రా తో; ఆయతతం న్ = డనదిగ; చేసి = చేసి; తన = తన యొకక; భరత = యజమాని
యొకక; పాదం లన్ = పాద ల ; మనం లన్ = మన లో; ఎ ి న్ = ఎం కొ ; ధరమ న్ =
ధరమరా {ధరమ -య ని కొ , ధరమరా }; న్ = తో; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ధరమ ని మాట విని స్ంజ కనికరంతో , మతో నిండన ండెతో
తన స೩ ఎకకడక్త పోయాడో తెలియక కొంచ స్త మౌనం వహంచా . ఆ మహారా
వెళిలపోయినం పంగివచేి కనీి కొనాి . ండె దిట పర కొని తన స೩ పాద్య
మన సలో ధ్యాని త ధరమరా తో ఇలా అనాి స్ంజ .

1-323-తే.
"అఖిల వారత ి నని ం
న గఁ డీ రేయి మీ తంసഩ యవనినాథ!
మందిర లోన వి తో మంతనం
నిని యా ండె నఁ లేఁ .
టీక:- అఖిల = స్మస్త న; వారత = వారత ; ి = ఇంత ం ; న ి = న ి;
అ ం న్ = అ ండేవా ; అ గఁ = అడగలే ; ఈ = ఈ; రేయి = రాసബ; మీ = మీయొకక;
తంసഩ = తంసഩ; అవనినాథ = రాజ {అవనినా - మిక్త స೩ , రా }; మందిర = అంతః ర ;
లోనన్ = లోపల; వి = వి ని; తోన్ = తో; మంతనం = ఇష్ణి రవక స్ంభాషణ ; నిని = సഝందటి
రో ; ఆ న్ = మాటాల ; ఉండె = ఉండె ; నఁ = ఈ రో ; లేఁ = లే .
భావ :- "ధరమరాజ్ఞ! నీపెద తంసഩగా స೩తదిన వారతలేమిటని న ి అ ండేవా .
ఈ రాసബ ఆయన ననిమీ అడగలే . నినిటివర రాజమందిరంలో వి నితో కలిసి రహసాాలోచన
చే త ఉండేవా . ఈనా కంటిక్త కనిపంచ ండా వెళిళపోయా .
 ప్రథమ స్కంధము 232

1-324-వ.
వి రగాంధ్యరీధృతరా ర న ివంచించి యెం ఁబోయిరో వారల నిశి
యం లెటిివో యె ంగ"నని స్ంజ ం ఃఖిం స్మయం నఁ
ం స్హ ం నార ం వచిిన; లేచి నమస్కరించి త మ ం
ద్య నార ం జించి కంతేయాస೗ ం డటలనియె.
టీక:- వి ర = వి ; గాంధ్యర = గాంధ్యరి; ధృతరా ర = ధృతరా ర ; న ి = న ి;
వంచించి = మోస్గించి; ఎం న్ = ఎకకడ ; పోయిరో = వెళిళనారో; వారల = వారియొకక; నిశియం =
నిరాయ ; ఎటిివో = ఎలాంటివో; ఎ ంగ = నా తెలియ ; అని = అని; స్ంజ ం = స్ంజ ;
ఃఖిం = బాధప ; స్మయం నన్ = స్మయ లో; ం = ం ని; స్హ ం =
డనవా ; ఐ = అయి; నార ం = నార ; వచిినన్ = రాగా; లేచి = లేచి; నమస్కరించి = క్తక; త మ
న్ = త మ ళ ; తా = తా ; నార న్ = నార ని; జించి = జించి; కంతేయాస೗ ం =
ధరమరా {కంతేయాస೗ - ంత పెదద కొ , ధరమరా }; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- వి గాంధ్యరీ ధృతరా ర నా చపప ండా నా క ిగపిప ఎకకడక్త
వెళిలపోయారో, ఏ ఉదేదశాంతో వెళిలపోయారో తెలియ ” అని స్ంజ బా మనాి . ఆ స్మయంలో
ం నితో డ నార అకకడక్త విచేిసా . ధరమరా లేచి ఎ వెళాళ . త మ ళ తా వారిక్త
నమసాకరం చేసి జించా . అనంతరం అజ్ఞతశ స೫హమమానన నితో.....

1-325-ఉ.
"అకకట! తలిలదం గృహం న లే మహాతమ! వా నఁ
డెకకడ వోయిరో యె ఁగ, నె బడాల పే చిి తాఁ
బొ క ం ఁ దలిల యె వోయెనొక్ల? విపదం రాశిక్తన్
నికక కరాధ్య ఁడ నీ జగజానపారదరానా!"
టీక:- అకకట = అయోా; తలిలదం = తలిలదం ; గృహం నన్ = ఇంటిలో; లే = లే ;
మహాతమ = గొపప ఆతమ కలవాడా; వా = వా ళ; నఁ = ఈ రో ; ఎకకడన్ = ఎకకడ ; పోయిరో = వెళిళనారో;
యె ఁగన్ = నా తెలియ ; ఎ = ఎలల ; బడాల = ల యొకక; పే = గొపపదన ; చిి =
రించి, నొక్తక; తాన్ = తా ; ప క న్ = ఃఖ్ ప ; ఉం న్ = ఉం ; తలిల = తలిల; ఎ = ఎకకడ ;
పోయెనొక్ల = పోయెన్న పాపం; విపత్ = స೩మాద అ ; అం = స్ స೦ ; రాశి = ద్య ట; క్తన్ = ;
నికక = నిజ గ; కరాధ్య ఁడ = తరింపజే వాడ {కరాధ్య - పడవ కాకని ప ి స్రం ,
తరింపచే వా }; నీ ; జగత్ = లోక లోని; జన = స೩జల ; పార = గమా (ఒ ా); దరానా = వాడా.
 ప్రథమ స్కంధము 233

భావ :- "దేవరీు! నీ స్రవ ాడ . లోలకాలలో నీ తెలియనిది ఏమీలే . ఆపదలన

స్ స೦ం ద్యటించటానిక్త నిజంగా నీ కరాధ్య డ . అయోా మహాతామ! ఏమని చపపమంటా . తెలలవారి స్త
స్రిక్త మాతలిలదం ఇంటిలో లే . వా ఇ ల వదలి ఎకకడక్త పోయారో తెలియ ండా ఉంది. స్రవద్య
తనబడాల పే పే నా తల కొని తలలడలేల మా తలిల ఎ పోయిందో ఏమయిపోయిందో."

1-326-వ.
అనిన విని స్రవ ాం న నార ం ధరమ న క్తటలనియె ”నీశవరవశం
విశవం ఈశవ ండ త ల నొకటితో నొకటిఁ జే ి నెడఁబా , చీ
భనినాసికలం ర ా తం ల ఁ గంఠర ా లఁగటిబడఁన బల్మవరధం
లంబోలెఁ గరతవాాకరతవావిధ్యయక వేదలక్షణ య వాకతంసബ యం వరాాస೴మ
లక్షణం గల నామం లచే బ ధ న లోకపాలస్హతం , లోకం బీశవరా
దేశం వహం సുడాసాధనం ల నక్షకం కా లకె ల స్ంయోగ వియో
గం ల ల సുడం నీశవ ని సുడాసాధనం న జం ల స్ంయోగ
వియోగం ల ం , స్మస్తజనం జీవ పం న వం , దేహ
పం నన వం ం ;మఱి నొకకపక్షం న వం న వం
ం గాక ం , దధస೫హమస్వ పం న ననిరవచనీయం గ రం
ం , అజగరం చేత సവంగంబడన ండ ాల రక్షింపలేని తెఱ్ం
నఁ బంచ త మయం కాలకరమ ణాధీనం న దేహం ప ల రక్షింప
స్మరాం గా , కరం గల జం ల ఁ గరం లేని చ షపదం
లాహారం ల ఁ; జరణం గల స഍ ల ం జరణం లేని తృణా
భక్షణీయం ల ; నధిక జనమం గల వాాస೼ ల నలపజనమం గల
మృగా భోజాం ల ; స్కలదేహ దేహం లం జీ ం గ టం
జేసి జీ నిక్త జీ ండ జీవిక య ; అహస్త స్హసాతది పం న విశవ మంత
నీశవ ం గాఁ ద్లి ; అతనిక్త వే లే ; నిజమాయా విశేషం న
మాయావి జ్ఞతభేదరహ ం న యీశవ ం బ స೩కారం ల భోగి
భోగా పం ల నంతరంగ బహరంగం ల దీపిం , గాన యనా
దీ న నా తలిలదం న ం బాసి యేమయెాదరో యె ల వరితం రో
 ప్రథమ స్కంధము 234

యని వగవం బని లే , అజ్ఞాన లం బ స్తిహం న న

మన్నవాా లతవం పరిహరిం "మని మఱి నిటలనియె.
టీక:- అనినన్ = అనగా; విని = విని; స్రవ ాం = స్రవ తెలిసినవా ; ఐన = అయినటిి;
నార ం = నార ; ధరమ న = ధరమరా ; న్ = క్త; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = చపెప ; ఈశవర
= భగవం నిక్త; వశం = ఆధీన అయి ఉం నది; విశవం = విశవ ; ఈశవ ండ = భగవం డే;
త లన్ = జీ ల ; ఒకటి = ఒక; తోన్ = ద్యనితో; ఒకటిన్ = ఒక ద్యనిని; చే ిన్ = చే వ చే ; ఎడఁ
బా న్ = ర జ ; చీ = దితో; భని = పడచిన; నాసిక = క ; అం న్ = అం ;
ర ా = సഈ ; తం = చిబడనవి; అ న్ = అ ; కంఠ = మ్మడల ; ర ా లన్ = తాళ్ళచేత;
కటిబడఁన = కటిబడనటిి; బల్మవరధం లన్ = ఎడల ; పోలెన్ = వలె; కరతవా = చేయతగినది; అకరతవా =
చేయతగనిది లలో; విధ్యయక = విధివతపసೇకార నద్యనిని; వేద = తెలియజే ; లక్షణ = లక్షణ కలది;
అ = అయినటిి; వాకతంసബ = మాట అ తంసബ; అం న్ = లోని; వరా = వరా లయొకక; ఆస೴మ = ఆస೴మ ల
యొకక; లక్షణం = లక్షణ ; కల = ఉనిటిి; నామం = నామ ; చేన్ = చేత; బ ధ =
కటిబడనవా ; ఐన = అయినటిి; లోక = లో ల ; పాల = పాలిం వారితో; స్హతం = డనవి; ఐ =
అయి; లోకం = లోక ; ఈశవర = భగవం ని; ఆదేశం = ఆజా ; వహం న్ = శిరసావహం ;
సുడా = ఆట ; సాధనం = పనిక్తవ ి వ త ; అ న్ = అయిన; అక్ష = పాచిక ; కం క = బంత;
ఆ = మొదల వాని; న్ = క్త; ఎ ల = ఏ విధ గ తే; స్ంయోగ = కలయిక ; వియోగం ల్ =
ఎడబా ల న్న; అ ల = ఆ విధ గ; సുడం = సുడంచే; ఈశవ ని = భగవం ని; సുడా = ఆట ;
సాధనం = పనిక్తవ ి వ త ; ఐన = అయిన; జం = జీ {జం - కి కలవి};
న్ = ; స్ంయోగ = కలయిక; వియోగం = ఎడబా ;అ ం = అ తాయి; స్మస్త =
స్మస్త న; జనం = జన ; జీవ = జీ ని; పం నన్ = ప లో; వం = సిార నది
గ ; దేహ = దేహ ; పం నన్ = ప లో; అ వం = అసిార నదిగ ; ఐ = అయి; ఉం న్ =
ఉం ; మఱి న్ = ఇంక ; ఒకక = ఒక; పక్షం నన్ = విధ గ; వం న్ = సిార ; అ వం
న్ = అసిార ; కాక = కా ండగ ; ఉం న్ = ఉం ; దధస೫హమ = దధస೫హమ; స్వ పం నన్ =
స్వ ప లో; అనిరవచనీయం గన్ = వివరింపవీ కానిదిగ; రం = రం డ ; ఐ = అయి;
ఉం న్ = ఉం ; అజగరం = కొండచి వ; చేతన్ = చేత; సവంగంబడన = మింగబడన; ం =
మాన ; అ ాలన్ = ఇంకొకరిని; రక్షింపలేని = కాపాడలేని; తెఱ్ం నన్ = విధ గ; పంచ = ఐ ; త=
త లతో; మయం = డనది; ఐ = అయి; కాల = కాల న ; కరమ = కరమల ; ణ= ణ ల
; ఆధీనం = వశ లో ఉం నది; ఐన = అయిన; దేహం = శరీర ; ప లన్ = ఇత ల; రక్షింపన్
= రక్షిం ట ; స్మరాం = శక్తత కలది; కా = కా ; కరం = చే ; కల = కలిగిన; జం =
జీ ; న్ = ; కరం = చే ; లేని = లేనటిి; చ షపదం = నా కా ళ ఉనివి; ఆహారం
= ఆహార ; అ న్ = అ ; చరణం = కా ళ; కల = కలిగిన; స഍ = జీ ; న్ = ;
చరణం = కా ళ; లేని = లేనటిి; తృణ = గడఢ; ఆ = మొదల నవి; భక్షణీయం = తనదగినవి;
అ న్ = అ ; అధిక = పెదద; జనమం = కి ; కల = కలిగిన; వాాస೘ = ; ఆ ల = మొదల ; న్
 ప్రథమ స్కంధము 235

= వానిక్త; అలప = చిని; జనమం = కి ; కల = కలిగిన; మృగ = లేడ; ఆ = మొదల నవి;

భోజాం = తనదగినవి; అ న్ = అ ; స్కల = స్మస్త; దేహ = జీ ల యొకక {దేహ - శరీర కలిగినది,
జీవి}; దేహం = శరీర ; అం న్ = లో; జీ ం = జీ ;క టన్ = క ట; చేసి = వలన;
జీ ని = జీవి; క్తన్ = క్త; జీ ండ = జీవే; జీవిక = జీవిం ట ఆధ్యర ; అ న్ = అ ; అహస్త = హస్త
లేనివి; స్హస్త = హస్త ఉనివి; ఆది = మొదల ; పం = ప కలవి; ఐన = అయినటిి; విశవ
= విశవ ; అంత = స్మస్త ; ఈశవ ం గాన్ = ఈశవ అని; తెలి = తెలిసికొ ;
అతని = అతని; క్తన్ = క్త; వే = అనా నది ఏమి ; లే = లే ; నిజ = తన; మాయా = మాయ యొకక;
విశేషం న = విశిషిత వలన; మాయావి = మాయకలవా ; ఐ = అయి; జ్ఞత = జ్ఞత, కి తో వచిిన; భేద =
భేద ; రహ ం = లేనివా ; ఐన = అయిన; ఈశవ ం = భగవం ;బ = అనక; స೩కారం
లన్ = విధ గా; భోగి = అ భవిం నది; భోగా = అ భవింపబ నవి అనబడే; పం లన్ =
ప లతో; అంతరంగ = లోపటల ; బహరంగం లన్ = బయటల యం ; దీపిం న్ =
స೩కాశిం ; కాన = కా న; అనా = ది కలేనివా ; దీ న్ = దీ ;అ = అయిన; నా =
నాయొకక; తలిలదం = తలిలదం ; న న్ = న ి; పాసి = వదలి; ఏమి = ఏమి; అయెాదరో = అ తారో;
ఎ ల = ఏ విధ గ; వరితం రో = ఉండెదరో; అని = అని; వగవన్ = ఃఖ్ ప ట ; పనిలే =
అవస్ర లే ; అజ్ఞాన = అజ్ఞాన న ; లం = ల నటిిది; అ = అయిన; స్తిహం నన్ =
స్తిహభావ వలన; ఐన = అయిన ; మనస్ = మన యొకక; వాా లతవం = చీకా ప ట ;
పరిహరిం = తలగిం ; అని = అని; మఱి న్ = మళాళ; ఇ ల = ఈవిధ గ; అనియెన్ = చపెప .
భావ :- ఆప ల విని నార ఇలా అనాి .”ధరమరాజ్ఞ! ఈ విశవమంతా ఈశవరాధీనం.
పరమేశవ డే స഍ ల ఒకరితో ఒకరిని క విడదీ త ఉంటా . కసഈ ల పడచి, మ్మడ
ప తగిలించి, పగా్ చేత ప కొ
ి ని, కరు ఎ ల
ద సബపిపన గా
ల భగవం కరతవాాకరతవాాల
బోధించి, వేద వా కలన సഈ బగించి, వరాాస೴మధరామల అ ణ న విధంగా ఇంసഊది దికాపల లతో
స్హా స഍ ల ఇషిం వచిిన ల సബ ంటా . సുడాకా ని ఇష్ణి సారం పాచిక , బం మొద న
ఆటవ త క త విడపో ఉని ,ల భగవం ని ఇచాఛ సారంగా స഍ ల స్ంయోగ వియోగా
స഍పిత ంత టాయి. స్మస్త దేవలోక ఆతమ పంలో నితా న దేహ పంలో అనితా న ఉం ంది.
మరోవిధంగా స్తత రం కా ండా ఉం ంది. అనిరవచనీయ న స೫హమస్వ పం పందిన
నితాానితా కాలకరామధీన ఉం ంది. స్ంసారపంక నిరమగి న దేహం ప ల కాపాడలే . చే ని
స഍ ల చే లేని చ ష్ణపద జం , కా ంల డ కదలగల స഍ ల కా లే
ల ని తృణా , ఆహార
మ నాియి. పెదదజం న పెదద మొద నవి లే ల మొద న చిని జం ల తం నివి.
స్మస్త దేహధ్య ల దేహాలోల జీ ఉనిం వలల జీవిక్త జీవియే జీవనాధ్యర మ నాి . చే ని
స഍ లతో , చే లేని స഍ లతో నిండన ఈ విశవమంతా ఈశవర స్వ పంగా భావిం , ఆయన
కంటే అనాం లే . తన మాయావిశేషంచేత మహామాయావి అయిన పరాతప బ పా ధరించి తాన
భోకత , భోజా ; లోపలా, వె పలా అంతటా తా విరాజి ల నాి . అం వలల మహారాజ్ఞ! నా
 ప్రథమ స్కంధము 236

తలిలదం దీ లే! ది క లేనివారే! న ి వదలి ఏ పోతారో? ఏలా జీవిసాతరో? అన విచారం మా ,

అజ్ఞాన లక న మమకారం పెం కొని అనవస్రంగా మన స కేలశపె క్ల
ి వ .ద
1-327-ఆ.
అటిి కాల ఁ డఖిలా మఁ డ వి ఁా
డ రనాశ న నవతరించి
దేవకృతామ్మలలఁ దీరిి చిక్తకన పని
కె ం ని డధిప!
టీక:- అటిి = అ వంటి; కాల = కాల ; ఁ = ప గ కలవా ; అఖిల = స్మస్త నది;
ఆ మఁ = తాన ఐన వా ; అ = అయిన; వి ఁా = భగవం ; అ ర = రాక్షస్; నాశ న = నాశన ;
న్ = కొర ; అవతరించి = అవతరించి; దేవ = దేవతల; కృతా = పని; ఎలలన్ = స్మస్త ; తీరిి = రితచేసి;
చిక్తకన = మిగిలిన; పని = పని; క్తన్ = క్లస్ ;ఎ =ఎ ; ఉం న్ = ఉం ;
ఇ =ఇ ; అధిప = గొపపవాడా;
భావ :- కాలస్వ అఖిలాంతరాామి అయిన భగవం అ ల స్ంహరించటం
క్లస్ం అవతరించా . దేవకారాం తీరిపోయింది. ఇ మిగిలిన పనిక్లస్ం నిరీక్షి నా
త ి .

నార ని గాల చనం

1-328-మతత.
ఎంత కాల గృ ఁా డీశవ ఁ డదధరిసബఁ జరిం మీ
రంత కాల ం ఁ డంద ఁ నవవలం బనిలే , వి
సഐంత మా కాల ం గడవంగ నెవవ న్నప రీ
చింత యేల నరేంస೦స్తతమ! చపెపదన్ వి మంత న్.
టీక:- ఎంత = ఎంత; కాల న్ = కాల ; కృ ఁా = భగవం ; ఈశవ ఁ = భగవం ;
ఈ = ఈ; ధరిసബన్ = మి మీద; చరిం న్ = విహరిసాతడో; మీ = మీ డ; అంత కాల న్ = అంత వర ;
ఉం ఁ = ఉండండ; అంద న్ = మీ అంద ; అవవలన్ = ఆ న; పని లే = అవస్ర లే ;
విసഐంత = మికకట న స೬మ ; మా =వ ; కాల న్ = కాల ; కడవంగన్ = ద్య ట ;
ఎవవ న్ = ఎవ డా; ఓప = స్మ ా కాలే ; ఈ = ఈ; చింత = వగ ; ఏల = ఎం ల ; నరేంస೦ =
రా లలో; స్తతమ = ఉతత డా (ధరమరాజ); చపెపదన్ = చపాత ; వి ; అంత న్ = జరిగింది అంతా.
భావ :- (నార ధృతరాష్ట్రా ల రించి కలత చందిన ధరమరా క్త కాల చన చే నా
త ి .)
 ప్రథమ స్కంధము 237

“మహారాజ్ఞ! కలవరపా వదలిపె .ి శ్రీకృషాభగవా ఎంతవర ఈ మీమద ఉంటాడో, అపపటి ద్యకా మీ పాండ
అంద డ ఉండండ. ఆయన అవతారంచాలించిన పిమమట మీ ఉండనకకరేల ; ఎంతటి వా నా స్రే కాల స೩భావానిక్త
తలవంచాలిసందే. ధృతరాష్ట్రా ల ఏం జరిగిందో అంతా వివరంగా చపాత. వి ; ఇంకా ఃఖించటం అనవస్రం.

1-329-వ.
ధృతరా ం
ర గాంధ్యరీ వి ర స్హ ం హమవతపరవత దక్షిణ భాగం న
నొకక ని వనం న ం జని, తలిల స్పత ుల స్ంతోషం స్త కొఱ్
నాకాశగంగ యే స೩వాహం లయి, పాఱిన ణాతీరాం నం గృతసాి ం
యథావిధి హోమం బొనరించి, జలభక్షణం గావించి, స్కల కరమం విస్
రిాంచి విఘిం లం జెందక నిరాహా ండయి, పశాంతా మండయి సഈరా
ద్య షణం వరిాంచి, వినా సాతస్ ం స഍ణం ల నియమించి, మనస్సహ
తం న చస೑రాదీంసമయం ల నాఱింటిని విషయం లం స೫వరితంపనీక
నివరితంచి, హరిభావనా పంబ ధ్యరణాయోగం చే రజస్సతతసೋతమో పం
ల మలం ల ఁటిని హరించి, మనం నహంకారాస్పదం న ాల
దేహం వలనం బాపి దిధ యం నకీకరణం స్తసి, యటిి విజ్ఞా నాతమ
దృశాాంశం వలన వియోగించి, క్షేస೤ ాని యం ఁ బొందించి దృషిం న
యీశవ నివలన క్షేస೤ ానిం బాపి, మహాకాశం తోడ ఘటాకాశ ంగ
వడ నాధ్యర తం న స೫హమ మం ఁ గలిపి, లోపలి ణక్షోభం వె పలి
యింసമయవిక్షోపం లేక ని మలితమాయా ణవాస్ ండ , ని దధం
ల మన శిస೑రాదీంసമయం గలిగి, యఖిలాహారం ల వరిాంచి,
కొఱ్ చందం న.
టీక:-ధృతరా ంర = ధృతరా ంర ; గాంధ్యరీ = గాంధ్యరితో ; వి ర = వి నితో ; స్హ ం
= డనవా ; ఐ = అయి; హమవతపరవత = హమాలయ ల ; దక్షిణ = దక్షిణ; భాగం న = దిగాుగ న;
ఒకక = ఒక; ని = ని యొకక; వనం = ఆస೴మ ; న్ = ; చని = వెళిళ; తలిల = రవ ; స్పత ు =
స్పత ు ; న్ = ; స్ంతోషం న్ = ఆనంద ; చే = క గ జే ట; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; ఆకాశ
గంగ = ఆకాశగంగ; ఏ =ఏ (7); స೩వాహం = పాయ ; అయి = అయి; పాఱిన = స೩వహంచిన; ణా
= ణా ఒస్ ; తీరాం నన్ = రే లో; కృత = చేసిన; సాి ం = సాిన కలవా ; ఐ = అయి; యథా
విధి = పదదత స೩కార ; హోమం = హోమ ; ఒనరించి = రితచేసి; జలభక్షణం = నీటిని ఆహార గ
 ప్రథమ స్కంధము 238

తీ కొ ట; కావించి = చేసి; స్కల = స్మస్త; కరమం న్ = కరమ ; విస్రిాంచి = విడచిపెటిి; విఘిం లన్ =
(నియమల ) భంగ ; చందక = క గ ండ; నిరాహా ం = ఆహార తీ కొనని వా ; అయి =
అయి; ఉపశాంత = స೩శాంత పందిన; ఆ మం = ఆతమకలవా ; అయి = అయి; స೤ = ; అరా =
ధన ; ద్యర = భారా వలన; ఈషణం న్ = ఈషణ ల (భావశేష ); వరిాంచి = విడచిపెటిి;
వినాస్త = చకకగావేసిన; ఆస్ ం = ఆస్న లో ఉనివా ; ఐ = అయి; స഍ణం లన్; నియమించి =
స్ంయమన చేసి, స഍ణాయామ చేసి; మనస్సహతం = మన సతో పా వి; ఐన = అయినటిి; చస೑ః
= క ి ; ఆది = మొదల ; ఇంసമయం లన్ = ఇంసമయ ల ; ఆఱింటిని = ఆరింటిని {ఇంసമయ
6- మన స, పంచేంసമయ }; విషయం లన్ = విషయ ల వె క {విషయ – ఇంసമయారా
}; స೩వరితంపనీక = నడవనీయక (చితతవృతతని నిరోధించి); నివరితంచి = మరలిి; హరిభావన = భగవం ని
ధ్యానిం ట అన; పం = స్వభావ ;అ = కలిగిన; ధ్యరణా = చితత నం ధరిం ; యోగం =
యోగాభాాస్ ; చేన్ = చేత; రజస్ = రజో ణ; స్సతతసೋ = స్తతసೋ ణ; తమో = తమో ణ; పం = స్వభావ
;అ = కలిగిన; మలం లన్ = మల ల ; ఁటిని = డంటిని; హరించి = నాశన చేసి;
మనం న్ = మన ; అహంకార = అహంకార నం ; ఆస్పదం = నివాస్ ఏరప కొనిది; ఐన
= అయినటిి; ల
ా = ల
ా ; దేహం = దేహ ; వలనన్ = వలన; పాపి = ర చేసి; దిధ = దిధ; అం న్
= లో; ఏకీకరణం = ఐకా ; చేసి = చేసి; అటిి = అ వంటి; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన ప; ఆతమ = ఆతమ ; దృశా
= కంటిక్త; అంశం = కనిపిం నది (జగ )త ; వలనన్ = ండ; వియోగించి = విడదీసి; క్షేస೤ ాని = ఆతమ;
అం న్ = లో; పందించి = చకకగా కలిపి; దృషిం = డబడనది; ఐన = అయినటిి; ఈశవ ని =
భగవం ని; వలనన్ = వలన; క్షేస೤ ానిన్ = ఆతమ ; పాపి = ర చేసి; మహాకాశం = న అంతట ఉని
ఆకాశ ; తోడన్ = తో; ఘటాకాశ న్ = ండలోని ఆకాశ ;క =క ; వడన్ = విధ గ;
ఆధ్యర తం = ఆధ్యర త , కారణాంశ ; ఐన = అయినటిి; స೫హమ = స೫హమ ; అం న్ = లో;
కలిపి = కలిపి; లోపలి = లోపలఉండే; ణ= ణ లయొకక; క్షోభం = ఘరుణ ; వె పలి =
వె పల ఉండే; ఇంసമయ = ఇంసമయ ల; విక్షేపం = చాంచలా ; లేక = లే ండగ; ని మలిత =
ని మలింపబడన; మాయా = మాయ ; ణ = ణ ల యొకక ; వాస్ ం = స్ంసాకర
కలవా ; అ న్ = అ ; ని దధం = నిరోధింపబడనవి; అ = అయిన; మనస్ = మన ; చస೑ః =
క ి ; ఆది = మొదల ; ఇంసമయం = ఇంసമయ ; కలిగి = కలిగి; అఖిల = స్మస్త న;
ఆహారం ల = ఆహార ల ; వరిాంచి = విడచిపెటిి; కొఱ్ = కొయా; చందం న = వలె.
భావ :- మీ పెతతంసഩ ధృతరా సೇ ా గాంధ్యరీ వి లతో కలిసి హమవతపరవతానిక్త దక్షిణంగా
ఉని ల తపోవనానిక్త వెళాల . అకకడ రవం స్పతమహ ుల స్ంతోషం క్లస్ం ఆకాశగంగ ఏ
పాయ గా స೩వహంచింది. స్పత త మన ఆ ణాతీరాంలో మీ తంసഩగా వేళ్లా సాినం చే త,
యథావిధిగా అగిికారాం ఆచరి ,త నిరాహా కేవలం జలం మాస೤మే సీవకరి త, స్కలకరమ పరితాజించి
నిరాటంకంగా స೩శాంతచి త , ఈషణస೤యానిి విస్రిాంచి దరాుస్నాసీ , జితేంసമ , స్తవరజస్తమో
ణాల మాలినాానిి పోకారిి, తదేకధ్యానంతో శ్రీహరిని చింత త ఉనాి . ఆ విధంగా ఆయన తన మన స
అహంకారానిక్త ఆలవాల న ల
ా దేహం ంచి స్ కాంచేసా . అటిి విజ్ఞానాతమక న దిధని
 ప్రథమ స్కంధము 239

విషయాల ండ దిధయం మళిలంచి ఆతమయం స్ంలగిం చేసా . అటిి ఆతమ మహాకాశంలో

ఘటాకాశానిి కలిపిన ి స్మస్త జగ త ఆధ్యర న పరమాతమలో స్ంల్మనం చేసా , ఇ మీ తంసഩ
అంతరింసമయ బాహేాంసമయాల స్ంక్షోభం లే ండా మాయ నిరోధించి, వాంఛల ని మలించి
సాా వలె పరాశాల లోపల ఉని వేదిక నిశిలంగా ఆసీ ఉనాి .

1-330-మ.
ఉటజ్ఞంతస్ాస೎లవేదిక్తన్ నియ ఁ నాిఁ న డాదిగా
నిట ననవనాఁ మేన్ వి వఁగా నితాాగిి యోగాగిి త
తప దేహం దహంపఁ చి, నియమస೩ఖ్యాత గాంధ్యరి యి
టి వో నొలలక స഍ణవలల నితో నగిిం బ న్ వరా!
టీక:- ఉటజ = పరాశాల; అంతః = లోపలి; స్ాల = స్ాల న; వేదిక్తన్ = గ మీ
ి ద; నియ ఁ =
నియమ కలవా ; ఐ = అయి; ఉనాిఁ = ఉనాి ; న = ఈ రో ; ఆదిగాన్ = మొద కొని; ఇట న్ =
ఇంక ంచి; ఏనవనాఁ = ఐదవ దిన న; మేన్ = శరీర ; వి వఁగా = విడచిపెటిగ; నితా = నితా
చే హోమ నందలి; అగిి = అగిి; యోగ = యోగ వలని; అగిి = అగిి; తత్ = ఆ; ప = బలిషి న;
దేహం న్ = దేహ ; దహంపన్ = కాలిివేయగ; చి = సిన ; నియమ = నియమ పాలనలో; స೩ఖ్యాత
= పే పందిన; గాంధ్యరి = గాంధ్యరి; ఇటి ి = ఎ ; ఓన్ = పో ట ; ఓలలక = ఒ కొనక; స഍ణవలల =
స഍ణ ల స೩ , భరత; తోన్ = తో; అగిిన్ = అగిిలో; ప న్ = ప ; వరా = మిక్త భరాత.
భావ :- మహారాజ్ఞ! మీ తంసഩ ధృతరా ర నటిక్త ఐదవనా యోగాగిిలో దేహతాాగం
చేయటానిక్త స్ంసి ధ ఉనాి . ఆ విధంగా ఆయన యోగాగిిలో దగధం కావటం సి మహాపతసೳత అయిన
గాంధ్యరి నిస్సంక్లచంగా తన స഍ణేశవ నితోపా ఆ పావక జ్ఞవలలోల పడ భస్మ పో ంది.
1-331-క.
అంతట వారల మరణ
వింత య ఁ డఁబడన వి ఁ చింతా
స్ంతాప మొదవఁ త
సావం ం తీరా ల ఁ జనియె నధిపా!”
టీక:- అంతట = అ ; వారల = వారియొకక; మరణ న్ = మరణ ; వింత = విచిస೤ ;
అ న్ = అ ; డఁబడన = సిన; వి ఁ = వి ; చింతా = ఃఖ్ వలన; స్ంతాప
= బాధ; ఒదవన్ = క గగా; త = వ న; సావం ం = సావంత కలవా ; ఐ = అయి; తీరా =
ణాక్షేస೤ ; న్ = ; చనియె న్ = వె ళ ; అధిపా = గొపపవాడా.
 ప్రథమ స్కంధము 240

భావ :- అ ఆ మహారాజ దంప ల ఆతమతాాగానిక్త ఆశిరాచక్త న వి చింతా

స్ంతాపా పెనగొనిన హృదయంతో ణాతీరాాల వెళిలపోతా ."

1-332-వ.
అని వి రా ల వృతాతంతం బంత ధరమనంద ని కెఱిగించి ం ర
స్హ ం డయిన నార ం స్వర్ం న నిర్మించిన వె క ధరమ ం
భీ నిం చి యిటలనియె.

టీక:- అని = అని; వి ర = వి ; ఆ ల = మొదల వారి; వృతాతంతం న్ = స్మాచార ;

అంత న్ = స్మస్త ; ధరమనంద ని = ధరమరా న; క్తన్; ఎఱిగించి = తెలియజేసి; ం ర= ం
నితో; స్హ ం = డనవా ; అయిన = అయిన; నార ం = నార ; స్వర్ం న = స్వర్ న; న్
= ; నిర్మించిన = వెడలిన; వె క = త వాత; ధరమ ం = ధరమరా {ధరమ - యమధరమరా
, ధరమరా }; భీ నిన్ = భీ ని; చి = సి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .

భావ :- ఈ విధంగా వి ర, గాంధ్యరీ, ధృతరా ల

ర వృతాతంతానిి ధరమరా స్ం రాంగా
వివరించిన నార ం నితో డా స్వర్లోకానిక్త సాగిపోయా . అనంతరం అజ్ఞతశ
భీమస్త ణిా సి ఇలా అనాి ....

1-333-సీ.
"ఒక కాల నఁ బం న్నషధిచయ వే-
ఱక కాల నఁ బండ ం నం ;
ధం లోభం ఁ రత బొం -
దీపింప న వరితం రం ;
వావహార మహావాాజ కత లం -
స్ఖ్ాం వంచనా స్హత మం ;
మగలతో నిలాలం మచిరించద రం -
దం లఁ ద్గఁ రం ;
 ప్రథమ స్కంధము 241

1-333.1-తే.
ల శి ా షించి డ రం ;
శాస్రమార్ లెవివ ఁ జ గ వం ;
నాాయపదధత న నడవ రం ;
కాలగత నింత వచిఁ గంటె నఁ .
టీక:- ఒక=ఒక; కాల నన్ = కాల లో; పం = పం నటిి; ఓషధి = ధ్యనా ల; చయ = స్ హ ;
వేఱక = మరియొక; కాల నన్ = కాల లో; పండ ం న్ = పండ ; అం = అం ; ధం =
ధ ; లోభం = లోభ ; రత = రతవ ; బొం = అస్తా ; దీపింపన్ = చలరేగగ, ఎ కవ
కాగా; న = మాన ; వరితం = ఉం ; అం = అం ; వావహార = తగ , పరిష్ణక
ర ; మహా = మిక్తకలి; వాాజ = మిషలతో; కత = కొనివి; అం = అం ; స్ఖ్ాం =
స్తిహ ; వంచనా = వంచనతో; స్హత = డనవి; అం = అం ; మగ = భరత ; తోన్ = తో;
ఇలాలం = భారా ; మచిరించద = స్పరిదసా త , దేవషిసాత ; అం = అం ; = స్ంతాన ;
తం లన్ = తం ల ; తెగన్ = దికకరించ వలనని; = చద ; అం = అం ;
ల= ల ; శి ా ; షించి=నిందించి; డ =కలిసిరా ; అం =అం ; శాస్ర = శాసీరయ; మార్
= విధ్యన ; ఎవివ న్ = ఏవి డా; జ గ = నడవ , సాగ ; అం = అం ; నాాయ = నాాయ న;
పదధత = పదధతలో; = దిధమం ; ఐన = అయిన , డా; నడవ = న వ ; అం = అం ; కాల =
కాలా ణ; గత = విధ్యన ; ఇంత = ఈ విధ గ; ఐ = అయిా; వచిన్ = వచి ; కంటె = చితవా; నఁ = ఈవేళ్.

భావ :- త మ శా కద్య కాలగమనంలో ఎంత మా ప వచిిందో పంట స్కాలానిక్త

పండటం లే . ధం, లోభం రాం, అస్తాం మితమీరి స೩జ స೩వరిత నా
త ి . వాాపారాలలో మోస్ం చో
చే కొం నిది. స్తిహంలో హం కనిపి త ఉంది. భారా భరతలతో స్పరిద నా
త ి . కొ
కనితం ల కా వ నాి . శి ా ల షి నా
త ి . శాస్రవి ం బడాాయి.
వి ా తం నాాయ మారా్నిి విడచిపెటాి . కాలగమనం ఎంతగా వింతగా మారిపోయింది.

*1-334-మ.
హరిఁ డన్ న ఁ డేగినా నెల లే డయెాం గద్య రా కా
ల లెవావ ; యాద ల్ స్మద లోలసావం ల్మవేళ్
సిా ం రా? రారి ఖి స్తమం తో ం నా?
యెర నిది చితత మీశవరకృతం బ్లట్లల కదే! మా తీ!
 ప్రథమ స్కంధము 242

టీక:- హరిన్ = కృ ని
ా ; డన్ = ట ;న ఁ =అ ా ; ఏగినా = వెళిళనా ; నెల = నెల ;
ఏ =ఏ (7); అయెాన్ = ఆయె ; కద్య = కద్య; రా = వ ిటలే ; కాల = వారాతహ ; ఎవావ
= ఎవ ; యాద ల్ = యాద ; స్మతన్ = స్మతవ చందిన; లోల = చాంచలా తో డన;
సావం = మన కలవా ; ఈ = ఈ; వేళ్ = స్మయ లో; సిా = నిలకడకలవా ; ఐ = అయి;
ఉం రా = ఉండే ఉంటారా; రారి = కృ ా { రారి - రా ని శ , కృ ా }; ఖి =
ఖ్ కల వా ; ఐ = అయి; స్తమం = క్షేమ ; తోన్ = గా; ఉం నా = ఉండే ఉం నా; ఎర = వికల ;
ఐ = అయి; ఉనిది = ఉనిది; చితత = మన ; ఈశవర = భగవం నిచే; కృతం = చేయబ నది ( వ
నిరాయ ); ఎట్లల = ఎలా ఉం ందో; కదే = ఏమో; మా తీ = భీమస్తనా {మా తీ - వా దే ని ,
భీ }.
భావ :- మ నిందనా! భీమా! మాధ ని ట మన అ ా డా ద్యవరకానగరానిక్త
వెళాళ గద్య. ఇపపటిక్త ఏ మాసా గడచి పోయాయి. ఇంతవర తరిగిరాలే . మళీల మన వారిక్షేమం
తెలియలే . చా డా ఎవ రాలే . యాద కొంచ ఉదధత సావభా . వారిది వేడరకతం.
వా స೩శాంతచి త ఉండ ఉంటా గద్య? వా దే శలంగాన ఉంటా కద్య? మనస్సంతా
చికా గా ఉంది. ఈశవర స్ంకలపం ఎలా ఉందో ఏమో?
1-335-క.
మానస్ గలఁ నిది
మాన బ రిిమితత మరాాద ; స్
నామనవదేహసുడ
మాన విచారింప న్న మాధ ఁ డ జ్ఞ!
టీక:- మానస్ న్ = మన స; కలఁ న్ = కలతప ; ఉనిది = ఉనిది; మాన =
మా టలే ; బ = అనక న; ర్గ = చ ; నిమితత = చిం ; మరాాద =శ న ; స్త్ = మంచి;
మానవ = మ షా; దేహ = దేహ తో; సുడ = సുడం ట ; మానన్ = మానవలెనని; విచారింపన్ =
ఆలోచిం ; ఓ న్ = ఉండవ ి ; మాధ ఁ = కృ ా ; అ జ్ఞ = స్ద డా.
భావ :- భీమస్తనా! నా మనస్సంతా వాా లంగా ఉంది. అనీి శా నాలే తో నా
త ియి.
వా దే ల్మలామా ష దేహానిి చాలించాలని ఆలోచి నా
త ిడేమో.
1-336-క.
మన సెపపక ందఱ్
మన ద్యర స഍ణ రాజా మానశ్రీలన్
మ నని మాధ ఁ డట
మన నఁ దలపోసి మనిచ మనలం గ ణన్.
 ప్రథమ స్కంధము 243

టీక:- మన = వినిప ; చపపక = వినివిం క్లక; ందఱ్ = ందరన; మన = మన

యొకక; ద్యర = భారా ; స഍ణ = స഍ణ ; రాజా = రాజా ; మాన = మాన అన; శ్రీలన్ =
స్ంపదల ; మ = రక్షిం ; అని = అని; మాధ ఁ = హరి {మాధ - మాధవి (లక్ష్మి) ధ
(భరత), భగవం }; ఇట = ఇకకడ; మన నన్ = మన లో; తలపోసి = అ కొని; మనిచన్ = మనజేసె ,
స೫తక్తంచ ; మనలన్ = మనల ; క ణన్ = క ణతో.
భావ :- ఆమ ద మనం వినివిం కొనక ందే మన కష్ణిలనీి రితంచి మన
ధరమపతినీ, స഍ణాల , రాజ్ఞానీి, మరాాద , సిరిస్ంపదల కంటిక్త రపపలా కాపాడా .

1-337-క.
నార ఁ డాడన వడఁ,
ర ఁ గాలం వచిఁ ంభని మీఁదన్
ఘోర ల తాపత
లారభటిం డఁబడయె ననిలజ! కంటే.
టీక:- నార ఁ = నార ; ఆడన = ప క్తన; వడన్ = విధ గ; ర న్ = ర న;
కాలం = కాల ; వ ిన్ = వ ి ; ంభని = మి; మీఁదన్ = మీద; ఘోర = భయంకర ;
అ = అయినటిివి; ఉతాపత = ఆపద ; ఆరభటిన్ = త ; డఁబడయెన్ = కనబ నివి;
అనిలజ = వా డా; కంటే = చితవా.
భావ :- నాయనా! భీమా! ఈ మిమీద భయంకర న ఉపస೦వా కనిపి నా
త ియి.
శా కద్య! నార చపిపన గా
ల ర న కాలం వ ంత ది.

1-338-సీ.
ఓడక ందట నొక సారమేయం -
మొఱ్ నిది మోర యెతత;
యాది ాఁ దయింప నభ ఖ్ం నకక-
వాపోయె మంట వాతఁ గ గ;
మిక్తక నివి మ్మఱ్సి గృసഋ -
గరదభా దీరిి సೕం కొనియె;
తతమాశవం ల దయించఁ గనీి -
మతతగజం ల మద డగె;
 ప్రథమ స్కంధము 244

1-338.1-ఆ.
గా తభంగిఁ గదిసెఁ గపోత ;
మండ దగిి హోమ మందిర లఁ;
ఁి బొగ దిశల సొరిది నాచాఛదించఁ;
దరణి మాసెఁ; ధరణి గదలె.
టీక:- ఓడక = జంకక; ందటన్ = ందర; ఒక = ఒక; సారమేయం = కక; మొఱ్ న్ =
మొఱ్ ( కకఅ ); ఉనిది = ఉనిది; మోర = మ్మడ; ఎతత = కెతత; ఆది ాఁ = ా ; ఉదయింప
= ఉదయి ం
త టే; అభ ఖ్ం =ఎ ; ఐ = అయిా; నకక = నకక; వాపోయె = ఏ న
త ి ిఅ నిది;
మంట = మంట ; వాతన్ = వాంత; క గ = చే ం ండగ; మిక్తక నివి = ం క నివి;
మ్మఱ్సి = బయలప ; గృధ = గదధ ; ఆ = మొదల నవి; గరదభ = గాడద ; ఆ = మొదల నవి;
తీరిి = బా తీరి; సೕం కొనియె = నివి; ఉతతమ = ఉతతమ జ్ఞత; అశవం ల = ఱ్ఱ ల; న్ =
; ఉదయించన్ = కనిపి న
త ిది; కనీి = కనీి ; మతత = మద ; గజం ల = ఏ ల యొకక; మద =
మద ; ఉడగె = ఎండపో నిది; కా =య ని; త = భ ని; భంగిన్ = వలె; కదిసెన్ = మీదక్త
వచిింది; కపోత = పా ర ;
మండ = మంట రావడంలే (రాజే నా
త ి); అగిి = ని ంచి (హోమ ండాలలో); హోమ = హోమా
చే ; మందిర లన్ = శాలలో; న్
ి = ;ి పగ = పగ ; దిశల = దిశ వెంట; సొరిది = సೕమ గా;
ఆచాఛదించన్ = సೕమిమనవి; తరణి = ా ; మాసెన్ = మస్కబార ; = ; ధరణి = మి; కదలె =
కంపించ .

భావ :- అ గో మన ం గా ఒకక కక ఖ్ం కెతత మొ నిది. నకక ఉదయించే

ానిక్త ఎ గా నిలబడ న్నటి వెంట ని స೗ క ఏ న
త ిది. స೗దద మొద న పస೑ ం
ం గా త నాియి. గాడద మొద న జం బా తీరిినాయి. మేలిజ్ఞత ఱ్ఱఱ
కనీి కా నా
త ియి. మద టే నీ గారి పో నాియి. కపోతా యమ తలాలగా క్త వ త
నాియి. హోమ ండాలోల అగిిహోసഈ మండటంలే . దటి న పగ ది క లంతటా ి టాియి.
రాబంబం మస్క వేసిన గా
ల ఉంది. మి కంపిం ఉంది.
1-339-క.
వాత విస్ర; రే
సഗత లాకస్ ఁ గపెప; వడ డగొని ని
రాాత వడయె; ఘన స్ం
ఘ్నతం రకతవరు కలిత లయెాన్.
 ప్రథమ స్కంధము 245

టీక:- వాత = పె గా ; విస్ర = వీ న

త ివి; రే = ళి, మ; సഗత = తెర ;
ఆకస్ న్ = ఆకాశ ; కపెప = కపిపవేసినవి; వడన్ = మిక్తకలి వేగ గా; డగొని = త ;
నిరాాత = పి ; వడయెన్ = పడనవి; ఘన = మ బల యొకక; స్ంఘ్నతం = ం ; రకత =
రకత ; వరు = వాన; కలిత = కలిగిం నవి; అయెాన్ = అయెా .
భావ :- విపరీత న వా వీచాయి. ఆకాశం ళి స్రిత ంది. ండ పి
ప నాియి. మేఘ్న రకతవరాునిి నా
త ియి.
1-340-క.
స೗హ పోరాడెడ నా
స೗హ ల వినఁ బడయె; త కలకల
స్సహ ల శిఖికీలా
వహ ల సഝయఁ దోచ; గగన వ ధ్యంతర ల్.
టీక:- స೗హ = స೗హ ; పోరాడెడన్ = పోరా నివి; ఆస೗హ ల = క్లప లతో;
వినఁబడయెన్ = వినబ నివి; త = జీ యొకక; కలకల = కలకలారావ ; స్సహ
= స్హం ట మిక్తకలి కషిమ నవి; అ న్ = అ ; శిఖి = అగిి; కీలా = కీల ; ఆవహ ల=
ఆవహంచిన; సഝయన్ = వలె; దోచన్ = అనిపి న
త ివి; గగన = ఆకాశ ;వ ధ= మి; అంతర ల్ =
కలిసిన చో ,ల దిఙ్మండల రేఖ్ .
భావ :- స೗హా ఆస೗హంతో పోరా కొం నాియి. ఎ సినా తాల కలకలా
వినబ నాియి. మ ి మి ి ఏక భగ భగ మండపో ని ల తో న
త ిది.

1-341-క.
డ వ చ ి ;
డల న్ గో ల్మ గధ ; లొడలం
బీడ మాన ; ప లఁ
డ వృషభ తఱ్పి ఱ్ఱల నె కన్.
టీక:- డ న్ = డ { డ - ఆ ల పిలల }; వ = పా తా ట లే ;
చ ి న్ = చ ిల ండ; డల = డల; న్ = క్త; గో =ఆ ; ఈ = ఇయా ; గధ =
పా ; ఒడలన్ = దేహ ల ; పీడ = బాధ , వాా ; మాన = మా టలే ; ప లన్ = ప ల ;
డ = కలియ ; వృషభ = ఎ ద ; తఱ్పి = లేగ; ఱ్ఱలన్ = డల ; ఎ కన్ = ఎ క .
భావ :- డ పా తాగటం లే . ఆ డల పాల్మయటం లే . దేశమంతటా
వాా వాాపించాయి. ఎ ద ఆ ల వదలి డల మీద ఎ క నాియి.
 ప్రథమ స్కంధము 246

1-342-క.
కదలె వే పల ,
వదలె ఁ గనీి , వానివలనం జెమటల్
వొదలెడఁ, స೫తమ వెలిఁ జని
మ్మదలెడ నొకకకక డని మేదిని యం న్.
టీక:- కదలె న్ = కద నివి; వే పల = దేవతల; = విస೗హ ; వదలె న్ =
కా ి నివి; కనీి = కనీి ; వాని = వాటి; వలనన్ = ండ; చమటల్ = స్తవద ; ఒదలెడన్ =
చమరిం నివి; స೩తమ = విస೗హ ; వెలిన్ = బయట ; చని = వెళిళ; మ్మదలెడన్ =
స్ంచరిం నివి; ఒకకకక = ఒకొకకక; డని = డయం ; మేదిని = మి; అం న్ = మీద.
భావ :- దేవమందిరాలలో దేవతావిస೗హా క నాియి. కనీి వ నాియి.
డలోని స೩తమ ఉకక తాళ్లేకనమో వె పల వెళిళపో నాియి.

1-343-క.
కాకం వాపోయెడ;
కం నగరఁ బగ ంసೡ గొలిపెన్;
లోకం విస೬షి
శ్రీకం ల గత నశించి శిథల లయెాన్.
టీక:- కాకం = కా ; వాపోయెడన్ = ం కటిి అ న
త ివి; కం =
డల బ ; నగరన్ = నగర లో; పగ = పగటి ట; ంసೡ న్ = ంసೡ ( డల బ త);
కొలిపెన్ = చేసె , సె ; లోకం = లోక ; విస೬షి = స೬షి న, నషిపోయిన; శ్రీకం = కళ్
కలిగినవాని; గతన్ = వలె; నశించి = నాశనమ ; శిథల = పా బడనవి; అయెాన్ = అయిపోయినవి.
భావ :- కా కేక వే నా
త ియి. డల డ పటిపగలే నా
త ియి. లోకా శ్లభ
క్లలోపయి చీకా ల పా నాయి.

1-344-మ.
యవ, పద్యమం శ, చాప, చసೕ, ఝష రేఖ్యలంకృతం న మా
ధ పాదదవయ మింక మ్మటెి పవిస೤తవం నఁ డాదిగా
నవనీకాంత లే పో? మఱి మదీయాంగం వామాక్షి బా
లాకంప నొం ం నిల కే స೗సిా ల్ వ ిన్న?
 ప్రథమ స్కంధము 247

టీక:- యవ = యవ వంటి (ధ్యనాంగింజ వంటి); పదమ = పదమ ల వంటి; అం శ = అం శ

వంటి {అం శ -ఏ ంభ స్ాల పడ ట వా ఆ ధ }; చాప = ధ స వంటి; చసೕ
= చసೕ వంటి; ఝష = చేప వంటి; రేఖ్య = రేఖ్లతో; అలంకృతం = అలంకరింపబడనది; ఐన = అయినటిి;
మాధ = కృ ని
ా {మాధ – మాధవి భరత, హరి }; పాద = పాద ల; దవయ = జంట; ఇంకన్ = ఇంక;
మ్మటెి = కట వలని; పవిస೤తవం న్ = పవిస೤త క ట ; నఁ = ఈ దిన ; ఆదిగాన్ = మొద
పెటిి; అవనీకాంత = దేవి; న్ = క్త; లే పోమఱి = లేదేమో మరి; మదీయ = నా యొకక; అంగం న్ =
అవయవ ; వామ = ఎడమ స೩కక; అక్షి = క ి ; బా = బా ; ఆకంప =అ ట;
ఒం ం న్ = క నిది; ఇల = మి; న్ = క్త; ఏ = ఏ; ఉస೗ = భయంకర న; సిా ల్ = పరిసిా ;
వ ిన్న = వ ిన్న.
భావ :- నాయనా! భీమస్తనా! యవగింజ, చసೕ, చాప, పదమ, అం శాది భరేఖ్లతో అలంకృత
న వా దే ని పాదపద్యమల స೦లతో పావనమయేా అదృషిం ఇక న ఈ దేవిక్త లేదేమో? నా
అవయవా ఎడం క ి, ఎడం జం మాటిమాటికీ అ నాియి. ఈ లోకానిక్త ఇంకా ఎలాంటి భీకర
పరిసిా రా నాియో కద్య.

1-345-వ.
మఱి మహోతాపదం పె క ి నియవి; రాంత ని వృతాతం
తం వినరా"దని, ంతీ తాస೗ ం భీ నితో విచారిం స్మయం న.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; మహ = భయంకర న; ఉతాపదం = స೩కృత పరీతా ;
పె క = ఎన్ని; ి =క ; ఉనియవి = ఉనివి; రాంత ని = కృ ని
ా { రాంత -
రఅ రాక్ష ని స్ంహరించిన వా , కృ ా }; వృతాతంతం న్ = స్మాచార , వారత ; వినరా =
వినబ ట లే ; అని = అని; ంతీ తాస೗ ం = ధరమరా { ంతీ తాస೗ - ంతీ ( ంత యొకక)
త( లలో) అస೗ ం (పెదదవా ), ధరమరా }; భీ ని = భీమస్త నితో; తోన్ = కలిసి; విచారిం =
బాధప ని; స్మయం న = స్మయ లో.
భావ :- ఇంకా ఎన్ని ఉతాపతా కొ
ి నా
త ియి. అకకడ ద్యవరకలో మన బావ శ్రీకృ ా
ఎలా ఉనాిడో ఏమో? ఆయన క్షేమవృతాతంతం ఇంతవర తెలియరాలే ” అని ధరమరా
విషణాహృదయంతో భీమస్త నితో మాటా నాి . ఇంతలో....
 ప్రథమ స్కంధము 248

యాద ల శలం బ ట

1-346-క.
ఖేద న నింస೦ ఁ
యాదవ రి ండ వచిి యస೗ ఁ గని త
తాపద ల నయనస్లిలో
తాపద ఁ పడయె దీ భంగి నరేంసഊ!
టీక:- ఖేద నన్ = ఃఖ్ తో; ఇంస೦ = అ ా {ఇంస೦ - ఇం ని
,అ ా }; యాదవ = యాద ల యొకక; రి = నగర ; ండ = ండ; వచిి = వచిి; అస೗ ఁనిన్
= అని ; కని = సి; తత్ = అతని; పాద లన్ = పాద లమీద; నయన స్లిల = కనీి ; ఉతాపద ఁ =
కలిగినవా ; ఐ = అయి; పడయెన్ = పడె ; దీ న్ = దీ ని; భంగిన్ = వలె; నరేంస೦ = రాజ్ఞ {నరేం -
న ల ఇం , రా }.
భావ :- ఇంతలో ద్యవరకానగరం ంచి వచిిన అ ా అ రిత నసഈలతో భరింపరాని
ఃఖ్ంతో దీ అస೗ ని పాద్యల వాలా .

1-347-క.
పలలటిలిన లల తోఁ
దలలడప ని పినిత మనిఁ గని వె
లెవలలన మొగ తో జ
లెలల విన ధరమ ఁ డటలని పలికెన్.
టీక:- పలలటిలిన = అలలకలోలల న; ఉలల = మన స; తోన్ = తో; తలలడప ని = తలలడ ల
ని; పిని = చిని; త మనిన్ = త మడని; కని = సి; వెలెవలలన్ = వెలవెలబో నిది; అ = అయిన;
మొగ = ఖ్ ; తోన్ = తో; జ = స೩జ ; ఎలల = అంద ; వినన్ = వి ండగ; ధరమ
= ధరమరా {ధరమ -య నికొ , ధరమరా }; ఇటలని = ఈవిధ గ; పలికెన్ = అడగె .
భావ :- అలలకలోలల న మన సతో తలలడలిలపో ని చిని త మణిా సి ధరమరా ఖ్ం
వెలవెలబోయింది. ఆయన అంద విం ండగా అ ా నితో ఇలా పలికా ....
 ప్రథమ స్కంధము 249

1-348-సీ.
"మాతామ ం న మన ఁ నాిడె?-
మంగళ్మే మనమా న ?
మోదమే న మేనతతల?-
కానందమే వారి యాతమ ల ?
న ర కృతవరమ లా స్సమే లే?-
జీవి ఁడే స೗స్తనవి ఁ ?
కలాాణ లే
త గద సారణా -
మాధ త మ మానధ ?
1-348.1-తే.
నందమే మనస్తాకనంద న ?
భస೦మే శంబరా రభంజ న ఁ?
శలమే బాణద జేంస೦ ఁ పతక్త?
హరుమే పారా! స్లిక్త హలిక్త బలిక్త?
టీక:- మాతామ ం = తలిల యొకక తంసഩ, తాత; ఐన = అయినటిి; మన = మన యొకక;
ఁ = రస్త ; ఉనాిడే = ఉనాిడా; మంగళ్మే = భమేనా; మన = మన యొకక; మా న=
మేనమామ; న్ = క్త; మోదమే = స్ంతోషమేనా; న =న + ,ఏ
{వ దే ని భారా -ఏ }; మేనతతల = మేనతతల; న్ = ; ఆనందమే = ఆనందమేనా; వారి =
వారియొకక; ఆతమ ల = పిలలల; న్ = క్త; అ ర=అ ; కృతవరమ = కృతవరమ ;ఆ ః=
ఆ ు; స్మే లే = కలిగి ఉనాిరా; జీవి ఁడే = జీవించి ఉనాిడా; ఉస೗స్తన = ఉస೗స్తన; వి ఁ = స೩ ;
కలాాణ = భ లతో; ఉ లే
త = డ ఉనాిరా; గద = గ ; సారణ = సార ; ఆ =
మొదల వా ; మాధ = కృ ని
ా {మాధ - మాధవి (లక్ష్మి)భరత, కృ ా }; త మ =త మ ళ; మాన =
అభమాన ;ధ = ధన గా కలవా ;
నందమే = ఆనందమే; మన = మనయొకక; స్తాక = స్తా ని {స్తాకనంద - సాతాక్త}; నంద న =
కొ , సాతాక్త; న్ = న ; భస೦మే = క్షేమమే; శంబర = శంబ అ {శంబరా రభంజ -
స೩ ా ి }; అ ర = రాక్ష ని; భంజ న = చంపినవాని, స೩ ా ిని; న్ = క్త; శలమే = బా నాిడా;
బాణ = బా అ {బాణద జేం స೦ ఁ పత - బాణా ర సബక పత, అని ధ }; ద జ = రాక్ష ని;
ఇంస೦ = స೩ ; ఁ = యొకక; పత = భరత, అని ని
ధ ; క్తన్ = క్త; హరుమే = స్ంతోషమేనా; పారా =
 ప్రథమ స్కంధము 250

అ నా
ా ; స్లి = బలరా ని { స్లి - స్లా ధ ధరించినవా , బలరా }; క్తన్ = క్త; హలి =
బలరా ని {హలి - హలా ధ ధరించినవా , బలరా }; క్తన్ = క్త; బలి = బలరా ని; క్తన్ = క్తని.
భావ :- నాయనా అ నా
ా మన మాతామ న రస్త శలమే కద్య మన మేనమామ వ దే
ఖ్ంగా ఉనాి కద్య మన మేనతత ఏ స్ంతోషంగా ఉనాి కద్య వారి కొ లంద క్షేమమే
కద్య అ ర కృతవరమల ఆరోగామే కాద్య ఉస೗స్తన మహారా తనిగా త నాిడా మానధ
వా దే ని స్ద అయిన గ , సార మొద న వారంతా శలమేనా మన సాతాక్త క్షేమమేనా
స೩ ా ి బాగా ఉనాిడా అని ధ లాసాగా ఉనాిడా మన పెదదబావ బలరా ఖ్ంగా ఉనాిడా.

1-349-వ.
మఱి నంధక, య , భోజ, దశారే, వృషిా, సాతవ మొదలయిన య
వంశ వీ , హరి మా న సాంబ షేణస೩ , నారాయణా
చ న దధవా , గృషాస్హచ న నంద నంద్య , ఖ్య
నం లే?"యని, యందఱ్ నడగి ధరమ ం స೗మమఱ్ నిటలనియె.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; అంధక = అంధ ;య = యాద ; భోజ = భో ; దశారే
= దశా ే ; వృషిా = వృషిా ; సాతవ = సాతవ ; మొదలయిన = మొదల ; య = యాదవ; వంశ
= వంశ ; వీ = వీ ; హరి = కృ ని
ా , భగవం ని; మా = ; ఐన = అయినటిి; సాంబ
= సాం ; షేణ = షే మొదల ; స೩ = ఖ్ా నవా ; నారాయణ =
నారాయ న , కృ న
ా ;అ చ = తోటివా ; ఐన = అయినటిి; దధవ = దధ ;ఆ న్
= మొదల వా ; కృషా = కృ ని
ా ; స్హచ = స్తిహ ; ఐన = అయినటిి; నంద = నం ;
నంద = నం ;ఆ = మొదల వా ; ఖ్య = ఖ్ ; నం లే = ఆనంద కలవారేనా;
అని = అని; అందఱ్న్ = అందరిని; అడగి = అడగి; ధరమ ం = ధరమరా {ధరమ ం - యమధరమరా
, ధరమరా }; సೕమమఱ్ = మరల; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .
భావ :- ఇంకా అంధ , యాద , భో దశా ే , వృ ా , సాతవ
మొద న య వంశ వీ లంద క్షేమంగా ఉనాిరా? శ్రీకృ ని
ా న సాం , షే
మొద నవా ,అ చ న ఉదధ మొద నవా , స్హచ న నం , నం మొద న
వా ఖ్ంగా , ఆనందంగా ఉనాిరా?” అని ఈవిధంగా అందరి క్షేమ అడగి ఇంకా ఇలా అనాి
ధరమరా .
 ప్రథమ స్కంధము 251

1-350-సీ.
" ంఠవా ల వ న నెవవని-
బల న నానందభరి ల
వెఱ్వక యాదవ వీ వరితం ?-
రమ గొ ం నటిి కొ
చవికె నాకరిుంచి చరణస్తవ న-
బం మిసഈ ల పాద గ
నెవవ క్తకంచ నింస೦పీఠ మీఁద?-
వస೜ం జళిపించి సഗ వాని
1-350.1-తే.
స഍ణవలలభ కెంగేలఁ బా స్తసి
యమృతజల లఁ బోషింప నల పారి
జ్ఞత మ్మవవఁ గొనివచిి స్తాభామ
క్తచి? నటిి మహా మన క్త భమ్మ?
టీక:- ంఠ= ంఠ లోక న; వా ల = వసిం వారి; వ నన్ = వలె; ఎవవని = ఎవని; బల నన్
= బల వల తే; ఆనంద = ఆనంద తో; భరి = నిండనవా ; అ =అ ; వెఱ్వక = బ్లదరక;
యాదవ = యాద లలో; వీ = వీ ; వరితం = చరించదరో; అమ = దేవత యొకక {ఇంస೦
స్భామండప - ధరామమండప }; కొ = ఆసాాన న; ఉం న్ = ఉం న్న; అటిి = అ వంటి;
కొ = కొ తీరే, స్భా, ఆసాాన ; చవికెన్ = మండప , ధరామమండప ; ఆకరిుంచి = తగిచి;
చరణ = పాద ల ; స్తవ = స్తవిం వా ; ఐన = అయిన; బం = బం ; మిస೤ = మి ;
ఆ ల = మొదల వారి; పాద = పాద లయొకక; గ న్ = జంటలచే; ఎవవ న్ = ఎవ తే; క్తకంచన్
= క్తకంచన్న; ఇంస೦ = ఇం ని; పీఠ = సింహాస్న ; మీఁద = మీద; వస೜ం న్ = వసഀ ధ
{వసഀ ధ జళిపిం వా - ఇం }; జళిపించి = జళిపించి; సഗ వాని = శ్లభ వా
ల ని, ఇం ని;
స഍ణవలలభ = భారా, శచీదేవి {వస೜ం జళిపించిసഗ వానిస഍ణవలలభ - ఇం ని భారా, శచీదేవి};
కెంగేలన్ = చే లతో; పా = పా ; చేసి = చేసి; అమృత = అమృత అ ; జల లన్ = నీటితో; పోషింపన్
= పెం ండగ; అల = అలరారే; పారిజ్ఞత = పారిజ్ఞత ; ఎవవఁ = ఎవ తే; కొనివచిి =
తీ కొనివచిి; స్తాభామ = స్తాభామ; న్ = ; ఇచిన్ = ఇచిన్న; అటిి = అ వంటి; మహా = గొపప; ఆ మన
= ఆతమ కలవాని, కృ ని
ా ; న్ = క్త; ఇ =ఇ ; భమే = భమేనా.
 ప్రథమ స్కంధము 252

భావ :- అ నా
ా ఏ మహా భా ని అండదండలవలల ంఠంలో నివసించే వారిలాగా, ద్యవరకలో నివసించే
యాదవవీ ఆనందస్హ భయరహ ఉం నాిరో, ఏ మహా భా దేవత కొ తీరేి
ధరామమంటపంలో తన భ ల
త బం ల మి ల ిండ పెటాిడో, ఏ మహా భా ,
వసഀ ధం ధరించి క్లకటి దేవతల మధా తాాల గద్ద కొ తీరేి ఇం ని స഍ణేశవరి అయిన శచిదేవి
తన చే లతో పా చేసి అమృతం పోసి పెంచిన పారిజ్ఞత వృక్షానిి, దివి ంచి విక్త తీ కొని వచిి తన
సറ రా న స్తాభామ బ కరించాడో, ఆ మహా భా వా దే క్షేమమేనా.

1-351-శా.
అనాి! ఫ న
్ ! భకతవతస ఁ , స೫హమ ాం , గోవిం ఁ డా
పనాినీకశర ాఁ డీ ఁ , జగదుసഊ స్ంధ్యయి, శ్రీ
మనివాాం జ పస೤న ఁ , ధరామమధాపీఠం నం
నాిఁడా బలభ ఁ డ ఖి తాసహ ద్యవరకన్?
టీక:-అనాి = నాయనా; ఫ న
్ = అ నా
ా ; భకత = భ ల
త యం ; వతస ం = ఆపేక్ష కలవా ; స೫హమ ాం
= వేదధరమ ని వా ; గోవిం ఁ = కృ ా { గోవిం - గో ల ఒడ , కృ ా };
ఆపని = ఆపద చందిన; అనీక = జనస్ హ న ; శర ాఁ = శరణా న వా , కృ ా ; ఈ ఁ =
అధిపత, కృ ా ; జగత్ = జగ ల
త ; భస೦ = భస೦ ; అ స్ంధ్యయి = క గజే వా , భగవం ;
శ్రీమాన్ = శ్రీమంత న; నవా = లేత; అం = నీటిలో; జ = టిిన (పదమ ) యొకక; పస೤ = పస೤ వంటి;
న = క ి ఉనివా , భగవం ; ధరామ = ధరామమండప యొకక; మధా = మధాన ఉని;
పీఠం నన్ = ఆస్న నం ; ఉనాిఁడా = ఉనాిడా; బలభ న్ = బలభ నితో; డ = కలిసి ఉండ; ఖి =
ఖ్ గ ఉనివా ; ఐ = అయి; ఉతాసహ = ఉతాసహ తో ఉనివా ; ఐ = అయి; ద్యవరకన్ = ద్యవరకలో.
భావ :- నాయనా! అ నా
ా ! భ ల
త యం వాతసలాం రిపించే వా , స೫హమ ా ,
ఆపనిశర ా , స్రేవశవ , లోకాల మే కలిగించేవా , శ్లభవంత అ డ డే వికసి న
త ి
తామరరే ల వంటి క ి కలవా , అయిన గోవిం ద్యవరకలో ధరమ స్భా మండపం మధాన
సింహాస్నం మీద అనిగా న బలరా నితో డ ఖ్ంగా ఉతాసహంగా ఉనాిడా.

1-352-క.
ఆ రామకేశ ల
సారామలభక్తత నీ స్ గద్య;
గారా స్త రా
పోరా ల బం లెలల ద? జితారీ !
 ప్రథమ స్కంధము 253

టీక:- ఆ = ఆ; రామ = బలరామన ; కేశ ల = కృ న

ా , భగవం న; = ; సార = చికకని;
అమల = నిరమల న; భక్తతన్ = భక్తతని; నీ = నీ ; స్ = చే ; కద్య = కద్య; గారా =
గౌరవ ; స్త రా = చే రా; పోన్ = పో టల యం ; రా లన్ = వ ిటల యం ;
బం = బం ; ఎలల = అనిి; న్
ద = వేళ్లం ; జితారి = అ నా
ా {జితారి - జయింపబడన
శ కలవా , అ న
ా }.
భావ :- విజయా! ఆ రామకృ ల
ా నీ సిార న భక్తతతో స్తవించా గద్య? అకకడ మన
టాిలంతా ని ి అ దినం రాకపోకలం అపాాయంగా అ రాగంగా ఆదరించా కద్య?

*1-353-శా.
ిస೻టవిలో వరాహ న కకంటితోఁ బో చో,
స్నాిహం నఁ గాలకే ల ననిం జకాక చోఁ, సഏభవ
స్క ిం చ కరవేం పని గంధ వలం దో చోఁ,
గనీిరని ఁ దే తంసഩ! చ మా కలాాణమే చసഝక్తన్?
టీక:- ి = ఇంత ం ; ఉస೗ = భయంకర న; అటవి = అడవి; లోన్ = అం ;
వరాహ న = పంది; = క్లస్ ; కకంటి = శి ని { కకంటి - క ి ఉనివా , శి };
తోన్ = తో; పో చోన్ = దధ చే న కాని; స్నాిహం నన్ = పో =దిగిన ;
కాలకే లన్ = కాలకే ల రాక్ష ల ; అనిన్ = దధ లో; జకాక చోన్ = చండా ని
కాని; స഍భవ = భవ ; స్క ిం = క్లలోపయిన వా ; ఐ = అయి; చ = వె ;ల కరవేం =
రోాధ ని {కరవేం - వంశ రా , రోాధ }; పని = పని; = క్లస్ ; గంధ వలన్ =
గంధ వల ; తో చోన్ = పారదో న కాని; కనీి = కనీి ; ఎని న్ = ఎ ; తే =
తీ కొని రాలే , కారి లే ; తంసഩ = నాయనా; చ మా = చ ; కలాాణమే = భమేనా; చసഝ = కృ ని
ా
{చసഝ - చస೹ ధ ధరిం వా , కృ ా }; క్తన్ = క్త.
భావ :- “ఇదేమి టయాా? కళ్ళలోల నీ ళ కా నాియి. రవం భయంకర న ఆ అడవిలో
పంది క్లస్ం క ళని ఆ పరమేశవ నితో పోరే ట కాని, స్రవస్నాిహాలతో వెళిళ కాలకే ల
కదనరంగంలో చీలిి చండాడే ట కాని, ప పోయి భవం క్లలోపయిన రోాధ ని విడపించే పనిలో
గంధ వల తరిమే ట కాని ఇంత ం ఎ కంట నీ పెటిి ఎ గ కద్య. ఇ డే మయిం
దయాా? కృ ా లాసాగాన ఉనాిడా? చ

1-354-వ.
అది ం గాక.
టీక:- అది న్ = అంతే; కాక = కా ండా. భావ :- అంతే కాకపోతే
 ప్రథమ స్కంధము 254

1-355-క.
ఓడతవో శ ల ,
నాడతవో సా షణాలాప లం;
డతవో పరస్ ల ,
వీడతవో మానధన వీ ల న మన్;
టీక:- ఓడతవో = ఓడపోయావా ఏమిటి; శ ల = పగవారి; న్ = క్త; ఆడతవో = పలిక్తతవా
ఏమిటి; సా = మంచివారిని; షణ = షిం ; ఆలాప లన్ = మాటలతో; డతవో = కలిసితవా
ఏమిటి; పర = ఇత ల; స్ ల = భారాల ; వీడతవో = విడచితవా ఏమిటి; మాన = మాన అ ; ధన
= స్ంపద ; వీ ల = వీ ల; న మన్ = మధాన.

భావ :- పగవారితో పోరాడ ఓడపోలే కద్య? స్జా ల లనాడలే కద్య?

పరాంగనల డలే కద్య? అరివీ ల న మ అభమానానిి వీడలే కద్య?

1-356-క.
తపిపతవో యిచిదనని;
చపిపతవో కపటసాక్షి; చేసిన మే న్
ద్పిపతవో; శరణా ల
ా
ర్పిపతవో దివ లఁ, బ ల, రో ల, స్ లన్;
టీక:- తపిపతవో = తపిపతవా ఏమిటి; ఇచిద = ఇసాత ; అని = అని చపిప; చపిపతవో = చపిపతవా
ఏమిటి; కపట = దొంగ; సాక్షి = సాక్షసೆ ; చేసిన = చేసిన వంటి; మే న్ = స్హాయ ; ద్పిపతవో =
స్సహమ న ల చపిపతవా ఏమిటి; శరణా ల
ా న్ = శర క్లరినవారిని; ర్పిపతవో = తరిమికొటిితవా ఏమిటి;
దివ లన్ = సഏహమ ల కాని {దివ - రం జనమ కలవా , సഏహమ ల}; ప లన్ = ప ల కాని;
రో లన్ = రోగిషిివారిని కాని; స్ లన్ = సీరల కాని.

భావ :- అనిమాట తపపలే కద్య? దొంగసాక్షసೆం చపపలే కద్య? ఇత ల మే చేసి తరిగి

చపపలే కద్య? శరణా ల
ా మీద్య, సഏహమ ల మీద్య, గో ల మీద్య, రో లమీద్య, ల
త మీద్య పరపా న
బాణా పపలే కద్య?
 ప్రథమ స్కంధము 255

*1-357-క.
అడచితవో ల ఁ;
డచితవో బాలవృదధ వెలిగా;
విడచితవో యాస഼ ల ;
డచితవో ప ల వితత లోభ నన్;"
టీక:- అడచితవో = అణగొ్టిత
ి వా ఏమిటి; ల = సഏహమ ల { - మిక్త
దేవత , సഏహమ }; డచితవో = తంటివా ఏమిటి; బాల = పిలలల కాని; వృదధ = స్లివారిని కాని;
= ల కాని; వెలిగా = విడచి పెటిి; విడచితవో = విడచిపెటాివా ఏమిటి; ఆస഼ ల =
ఆస೴యించినవారిని; డచితవో = టగటిితవా ఏమిటి; ప ల = ఇత ల; వితత = ధన ల ;
లోభ నన్ = పిసినారితన తో.
భావ :- ఆరా ా న ల అణచివేసావా? లేకపోతే బా ర వృ ల
ధ ల
పెటి ండా డచినావా? శరణని చేరిన వారిని కాపాడ ండా వదలిపెటాివా? పోనీ ప ల ధనాల లోభం
కొదీద డచేసావా? త చేసినవాడక్త కాని నీ కెం కయాా యీ విచారం?"

1-358-వ.
అనిపలిక్తనం గనీి కరతలం నం డచికొ గద్దస్వరం న
మహానిధిం గో పోయినపేదచందం న ని ి ప నిగిడం
న ా ండనిక్తటలనియె.
టీక:- అని = అని; పలిక్తనన్ = ప కగా; కనీి = కనీి ; కరతలం నన్ = అరచేతతో;
డచికొ = కొ ; గద్ద = గద్ద న; స్వరం న = స్వర తో; మహా = గొపప; నిధిన్ = నిధిని,
ధనరాశిని; క్ల పోయిన = పోగొ కొ
ి ని; పేద = పేదవాని; చందం నన్ = వలె; ని ి ప = ని ి ప
{ని ి ప - ని నఊ ప (దీరా న ఊపిరి తీ ట)}; నిగిడం = పెదదగా చే ;త అ ా ం =
అ ా ; అని = అని; న్ = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ధరమ ఇలా స೩శిించగాన అరచే లతో అ కొం ,
గద్దకంఠంతో, పెనిిధిని పోగొ కొ
ి ని పేదవాని మాదిరిగా వేడ వేడ ని ి ప నిగిడ తఅ ా
అనిగారితో ఇలా అనాి -
 ప్రథమ స్కంధము 256

కృషానిరాాణం వి ట
*1-359-క.
"మన సారథి, మన స్చి ,
మన వియా , మన స్ ం , మన భాంధ ఁ న్,
మన వి , , దేవర,
మనల దిగనాడ చనియె మ జ్ఞధీశా!
టీక:- మన = మన యొకక; సారథి = మార్దరా , రథసారథి; మన = మన ; స్చి =
మంసഈంగ చ వా ; మన = మన యొకక; వియా = వియాం ; మన = మన ; స్ ం =
స్తిహ ; మన = మన ; భాంధ ఁ న్ = బం ; మన = మన యొకక; వి = భవ న
కార ; = పెదద; దేవర = దేవతా స్వ ; మనల = మనల ; దిగనాడ = విడచిపెటిి;
చనియెన్ = వెళిళపోయా ; మ జ్ఞధీశా = రాజ్ఞ {మ జ్ఞధీ -మ ల అధీ , రా }.
భావ :- "ఏం చపపమంటా మహారాజ్ఞ! మన సారథాం చేస్తవా , తో గా ఉండ
మంసഈంగం చపేపవా , స్నిిహతంగా ఉండే వియాం , తో నీడలా ఉండే స్తిహ , మే క్లరే మేన
బావ, వె ిద ిగా ఉండే స೩ , ఆదరించే ఇంటి పెదద, కాపాడే దే ఐన కృ ా మనలని వదలిపెటిి
వెళిళపోయాడయాా”

1-360-క.
కంట నృ డఁగ,
మింటం గంపిం యంస೤మీన ఁ గోలన్
గెంటించి మన వా ం
గంటిం జేకొంటి మతని క ణన కాదే?
టీక:- కంట =శ {కంట - ండలవంటి వా , శ }; నృ న్ = రా
{నృ -న ల పాలిం వా , రా }; డఁగ = ంత డగా; మింటన్ = న ఆకాశ లో;
కంపిం =క ని; యంస೤ = (మతా) యంస೤మం ఉని; మీన న్ = చేప ; క్లలన్ = బాణ తో;
గెంటించి = పడగొటిి; మన = మన ; వా ంగంటిన్ = పదిని {వా గంటి - వా ఉనిది, సీర
( పది)}; చేకొంటిమి = వివాహమాడతమి; అతని = అతని యొకక; క ణన = దయవలనన; కాదే = కద్య.
భావ :- శ రా లంద క ల అపపగించి త ఉండగా ఆకాశాన తరిగే మతససೆయంసഈనిి
రిపెటిి కొటిి మనం పాంచాలరా సബని పరిణయమాడంది ఆ క ణామ ని కటాక్షం వలలన కద్య!
 ప్రథమ స్కంధము 257

1-361-క.
దండనన లతో నా
ఖ్ండ ఁ డె రయిన గెలిచి ఖ్యండవవన ం
జండారిిక్త నరిపంచిన
గాండీవ నిచిఁ జసഝ గ ట నధిపా!
టీక:- దండన్ = దండకారణా లో; అన ల = అనకమంది; తోన్ = తో; ఆఖ్ండ ఁ =
ఇం {ఆఖ్ండ - పరవత ల ఖ్ండంచినవా , ఇం }; ఎ రయిన = ఎ ర్కనిన ; గెలిచి
= గెలిచి; ఖ్యండవ న్ = ఖ్యండవ వన ; చండారిి = భయంకర న అగిి, అగిిదే ని; క్తన్ = క్త; అరిపంచిన
= స్మరిపంచిన; గాండీవ న్ = గాండీవ ; ఇచిన్ = ఇచి ; చసഝ = చస೹ , కృ ా ; క ట=
ఉం ట వలనన; అధిపా = గొపపవాడా.
భావ :- గండర గండ , అమర స్ హంతో ఆఖ్ండ ఎ నిలిినా, గెలిి
ఖ్యండవవనానిి అగిిదే నిక్త అరిపంచి, గాండీవానిి కొనిది ఆ చసೕధ ని చ వ వలలన కద్య.

1-362-క.
ది కల రా ల నెలల
మక్తకంచి ధనం గొ ట, మయకృతస్భ
నెి కట, జని స్త ట,
నికక హరి మన దండ నిలిచినఁ గాదే?
టీక:- ది కల = ది కల కల; రా ల = రా ల ; ఎలల = అందరిని; మక్తకంచి = గెలిచి;
ధనం న్ = ధన ; కొ ట = తీ కొ ట; మయ = మ నిచేత; కృత = కటిబడన; స్భ = స్భా
భవన ; ి= ం ; ఎ కట = అధిరోహం ట; జని = యజా ; స్త ట = చే ట;
నికక న్ = నిజ న ; హరి = కృ ా ; మన = మన; న్ = ; దండన్ = స഍ గ; నిలిచినన్ =
నిలబ టవలనన; కాదే = కాద్య.
భావ :- నానా దిశలలోని నరనా ల స్మరంలో జయించి అశేష ధనరా ల వస్ం
చే కొనిదీ, మయస్భ అం కొనిదీ, రాజ య మహాయాగం నిరవరితంచిందీ నిజ్ఞనిక్త ఆ వా దే
మన బాస్టగా నిలిినం వలలన కద్య!
 ప్రథమ స్కంధము 258

1-363-మ.
ఇభజిదీవరా! మఖ్యభషికతమ నీ యిలాలలి ధమిమలల న్
స్భలో శాస೤ ల్మడినన్, వకా చంసഊస్ా ఃఖింపఁగా,
నభయం బచిి, స೩తజా స్తసి భవదీయారాతకాంతా శిరో
జభరశ్రీల హరింపఁడే విధవ సౌభాగా ల్ వీడఁగన్?
టీక:- ఇభజిత్ = సింహ వంటి {ఇభజిదీవ ా - ఏ జయిం సింహ వంటి
పరాసೕమ కలవా }; వీరా = పరాసೕమ కలవాడా; మఖ్ = యజా నం ; అభషికత = సాిన
చేసినది; అ = అయినటిి; నీ = నీయొకక; ఇలాలలి = భారా యొకక; ధమిమలల న్ = కొ , ి డని; స్భ =
స్భ; లోన్ = లో; శాస೤ = శ ; ఈడినన్ = ఈడి లాగగ; వక = డ వే కొనక; ఆ = ఆ; చంసഊస్ా
= ందరి {చంసഊస్ా - చం ని వంటి ఖ్ కలామ్మ, సీర}; ఃఖింపఁగాన్ = బాధ ప ండగ;
అభయం = శర ; ఇచిి = ఇచిి; స೩తజా = స೩తన; స్తసి = చేసి; భవదీయ = నీయొకక; ఆరాత = శ ల; కాంతా
= సీరల యొకక; శిరోజ = తలవెం కల ; భర = భార అ ; శ్రీలన్ = స్ంపదల , శ్లభ ; హరింపఁడే =
పోగొటిలేద్య; విధవ = భరత పోయినవా ళ, ండమో ; ఐ = అయి; సౌభాగా ల్ = సౌభాగా
{సౌభాగా - సౌభాగా చిహి న తలక ి తలక ధ్యరణా }; వీడఁగన్ = తలగిపోగా.
భావ :- సింహపరాసೕ న మహారాజ్ఞ రాజ య మహాయజాంలో అభషేక త న నీ
యిలాలలి కబరీభరానిి పటిి లాగి ఈ ికొని వచిి నిం స్భలో నీ శ అవమానించి న ఆ స్త
ఆ శించగా, ఆమ్మ అభయమిచిి దీక్ష వహంచి, నీ శ కాంతల శిరోజ భవానిి వారి సౌభాగాానిి హరించి
మన జయం చే రిిన ఆపతబం ఆయన కద్య!

1-364-శా.
ల్ గటిిన టి ల్ వి వఁగా, వారింప నా వలల ల్
రారీవేళ్, పేక్ష స్తయఁ దగవే, రావే, నివారింపవే?
లే రే సഈత కృషా! యం స్భలో ల్మనాంగి యిాడం
గా ణాం న రివస్రకలితంగాఁ జేయఁడే పదిన్?
టీక:- ల్ = శ ; కటిిన = క కొ
ి ని; టి ల్ = వస్ర ల ; వి వఁగా =
వి ండగా; వారింపన్ = ఆ ట ; నా = నాయొకక; వలల ల్ = భరత ; రా = వ ిటలే ; ఈ = ఈ; వేళ్న్
= స్మయ ; ఉపేక్షన్ = ఆలస్ా ; చేయన్ = చే ట ; తగవే = తగ ; రావే = ర మ; నివారింపవే =
అడాగిం ; లే = లే ; ఏ = ఏ; సഈత = రక్షించేవా ; కృష్ణా = కృష్ణా; అం న్ = అం ; స్భ = స్భ; లోన్
= లోపల; ల్మన = ఒదిగిన; అంగి = శరీర కలది; ఐ = అయి; యిాడన్ = మొరపె కొ
ి నగా; కా ణాం న =
 ప్రథమ స్కంధము 259

దయతో; రి = అతాధిక అయిన { రి - మిక్తకలి పెదధ స్ంఖ్ా, 1 త వాత 32 నాి }; వస్ర =

వస్ర ; కలితంగాన్ = కలిగినది అ న గ
ల ; చేయఁడే = చేయలేద్య ఏమి; పదిన్ = పదిని.
భావ :- ఆనాటి మహాస్భలో రా మ కర బటి విపేపట నా వలల న ి
ఉపేక్షించా . ఇక నీవే న ి రక్షించాలి, రావే రక్షించవే అని పాంచాలి లజ్ఞాస్ం చితాంగి స഍రిాంచిన
చీరలిచిి కా ణాంతో కాపాడా కద్య!

1-365-సీ.
రావ ఁ డొకనా రోాధ ఁ వంపఁ-
బదివేల శి ా భక్తతఁ గొ వఁ
జ ద్ంచి, మన ఁ బాంచాలి ఁ డచిన-
వె క నాహారం వేఁడకొనినఁ,
బ్లటెిద నన ఁ బ్లటి ని శపిం ,-
న ఁ దోయావగాహ న కేఁగఁ,
గడవల నని శాక దీ టఁ చి,-
పాంచాల సബక పరాశాల
1-365.1-తే.
లోనఁ దలఁచిన విచేిసి లోవిలోని
శిషిశాకానిలవ ఁ సഏశించి, తపసి
క్లప డగించి, పరి రా క్షిఁ జేసె,
నిటిి లోకా స్ంతరిప యెం ఁ గలఁ ?
టీక:- రావ ఁ = రావ ఁ ; ఒకనా = ఒకరో ; రోాధ ఁ = రోాధ ఁ ;
వంపన్ = పంపగా; పదివేల = పదివేలమంది; శి ా = శి ా ; భక్తతన్ = భక్తతతో; కొ వన్ = మొ క ండగ;
చ ద్ంచి = వచిి; మన న్ = మనమందర ; పాంచాలి న్ = పది డా {పాంచాలి - పాంచాల దేశ
రా మారి, పది}; డచిన = తనిన; వె కన్ = త వాత; ఆహారం న్ = భోజన ; వేఁడకొనినన్ =
భక్షగా అడగి; పెటెిదన్ = పెటెిద ; అన న్ = అ ; పెటి ని = పెటి ని; శపిం న్ = శాప
ఇచిద ; అ న్ = అం ; తోయ = నీటిలో; అవగాహ న = సాిన చే ట; న్ = ; ఏఁగన్ =
వెళ్ళగా; గడవలన్ = ండలలో; అని = అని ; శాక = ర ; తీ టన్ = నిం కొనిన, ఖ్యళీ
అ ట ; చి = సి; పాంచాల సബక = పాంచాలి {పాంచాల సബక - పాంచాలదేశ రా మారి, పది};
పరాశాల = పాక; లోనన్ = లోపల; తలఁచినన్ = స్మరించగ;
 ప్రథమ స్కంధము 260

విచేిసి = వచిి; లోవి = వంటపాస೤ ; లోనిన్ = లోపలి; శిషి = మంచి; శాకాని = శాకాహార ; లవ న్ =
మిగిలిపోయిన పిస్ ని; స഍శించి = సీవకరించి; తపసి = తప స చే వా , ని; క్లప = క్లప ; ఉడగించి =
తగి్ంచి; పరి రా = రితగా నిండన; క్షిన్ = క కలవానిగ; చేసెన్ = చేసె ; ఇటిి = ఇలాంటి; = ; లోకా =
లోక ల ; స్ంతరిప = స్ంతృపితని కలిగించగలవా ; ఎం న్ = ఎకకడ; కలఁ = ఉనాి .

భావ :- ఒకనా క్లకపి అయిన రావ రోాధన రి పదివేల మంది శి ాలతో

మన వదద వచాి , అపపటికే మన మందర , పాంచాల్మ జించా . ఆ స్మయంలో ఆ నీం
"మా అనిం పెటిండ" అని అడగా . పెడతా అనగా, "పెటికపోతే శాపం పెడతా "అం చరచరా
నదిక్త సాినానిక్త సాగిపోయా . అ పరాశాలలోక్త పోయి పాంచాలి పాస೤లనీి పరిక్తంచి చింది.
ఎకకడా ఒకక ర కక డా కనిపంచలే . ఆమ్మ నిశిల హృదయంతో ఆ మహా భా ణిా తల కొంది.
తక్షణం ఆ దయామ స೩తాక్ష , గినిిలో మిగిలి ఉని పిస్ తనాి . అంతే, నీశవ ల క లనీి
నిండపోయాయి. వా శాంతంచి తే తే త వెళిలపోయా . స్ంకలపమాస೤ం చేతన లోలకాల
స్ం షిి కలిగించే అ వంటి మహా భా మన మరకకడ దొ తా .

1-366-సీ.
పంది పోరాడ ఫాలాస೑ఁ డెవవని-
బల న నా క్తచిఁ బా పత ?
నెవవని లా న నిమేమన దేవేం -
పీఠరధ న ండ బ్లం ఁ గంటిఁ?
గాలకేయ నివాతకవచాది ాలఁ-
జంపిత నెవవని స్ంస్మరించి?
గోస೗హణ నాఁ లాంభోనిధిఁ-
గడచిత నెవవని క ణఁ జేసి?
1-366.1-ఆ.
కరా సిం రాజ కరవేంసഊ ల
తలలపాగ లెలలఁ దడవి తెచిి
యే మహా మ బలిమి నిచిిత విర ని
సബ య గ బొమమపతతకల ?
టీక:- పంది = వరాహ ; = క్లస్ ; పోరాడ = దధ చేయగ; ఫాలాస೑ఁ = శి
{ఫాలాస೑ - ఫాల నం క ి కలవా , శి }; ఎవవని = ఎవని యొకక; బల నన్ = శక్తతవలన; నా
 ప్రథమ స్కంధము 261

= నా ; ఇచిన్ = ఇచి ; పా పత న్ = పా పతాస్ర ; ఎవవని = ఎవనియొకక; లా నన్ = శక్తతవలన; ఈ

= ఈ; మేనన్ = శరీర తో; దేవేం = దేవేం ని; పీఠ = సింహాస్న ; అరధ న = స్గ లో {పీఠరధ -
అరధసింహాస్న మి ిట అ గౌరవ .}; ఉండన్ = ఉండేటటిి; పెం న్ = గొపపదన ; కంటిన్ =
పందితని; కాలకేయ = కాలకే ; నివాతకవచ = నివాతకవ {నివాతకవ = బాణ లచే
ఛేదింపబడని కవచ కలవా }; ఆది = మొదల ; ాలన్ = రాక్ష ల ; చంపితన్ = స్ంహరించితని;
ఎవవని = ఎవనిని; స్ంస్మరించి = స్ంస్మరణ చేసి; గో = గో ల ; స೗హణ = ప ి పో ని; నాఁ =
రో ; = కరవ; ల = వంశ అ ; అంభోనిధిన్ = స్ స೦ ; గడచితన్ = ద్యటితని; ఎవవని =
ఎవనియొకక; క ణన్ = దయ; చేసి = వలన;
కరా = క ా ; సిం రాజ = ంధ ; కరవేంస೦ = రోాధ ; ఆ ల = మొదల వారి; తలల =
శిర లం ని; పాగ = (తల)పాగా (వసారభరణ ); ఎలలన్ = అనిిటిని; తడవి = చే లతో ని ట
ద్యవరా వెదక్త; తెచిి = తీ కొనివచిి; ఏ; మహా మ = గొపప ఆతమకలవాని; బలిమిన్ = శక్తతవలన; ఇచిిత = ఇచిితని;
విర ని = విరాటరా ; సബక = , ఉతతర; అ గన్ = అడగగ; బొమమ = ఆటబొమమల; పతతకల =
పతతకల {పతతకల - టికం , బొమమ మొదల వాని కొర వా మ్మతతని డా }; న్ =
క్లస్ .
భావ :- అనాి ఆ నా వరాహం క్లస్ం సాగిన స్మరంలో ఫాలన ని వలల పా పత మహాసారనిి
ఆయన దయవలలన కద్య అం కొనాి . సബలోకాధి న దేవేం ని అరధసింహాస్నానిి అయన అ స೗హం
వలలన కద్య అధిషిుంప గలిగా . కాలకే , నివాతకవ మొద న రాక్ష ల ఆ మహనీ ని బలం
వలేల కద్య పరిమారాి . ఉతతర గోస೗హణ స్ందరుంలో పంగి వచిిన కరస్తనావాహనిని ఆయన క ణాకటాక్షం
వలలన కద్య ద్యట గలిగా . ఆనా బొమమ పతతకల వస్ర తెమమని ఉతతర అడగితే కరా ంధవ
యోధనా ల తలపాగ తెచిి ఆమ్మ ద చలిలంచగలిగింది ఆ పరమ ని దయవలలన కద్య.

*1-367-మ.
భీష్ణమ డ పనిిన క్షోణీశచసೕం లో,
శక్తతన్ రథయంత , నొగల ఁ ిండ, యా మేటి నా
శర ల్ వాఱ్క ని, వారల బలోతాసహా దోాగ త
తపరతల్ కల స్ంహరించ, నమితోతాసహం నా క్త ి న్.
టీక:- = , ; భీషమ = భీ మ ; ఆ న్ = మొదల వా ; డ = కలిసి;
పనిిన = రచించిన; = కరవవంశ ; క్షోణీశ = రా ల; చసೕం = ( ని ల) దం ; లోన్ = లో; =
గొపప; శక్తతన్ = శక్తతతో; రథయంత = సారథి; ఐ = అయి (ఉండ); నొగల = రథ న ం భాగ ; న్ =
మీద; ిండ = ర్ిని; ఆ = ఆ; మేటి = స్మ ా ; నా = నాయొకక; శర ల్ = బాణ ; వాఱ్క =
వాడక; ని = ందే; వారల = వారియొకక; బల = బల ; ఉతాసహ = ఉతాసహ ;ఆ స్ = అ ;
 ప్రథమ స్కంధము 262

ఉదోాగ = స೩యతి ; తతపరతల్ = లక్షసೆ ల ; కలన్ = లతోన; స్ంహరించన్ =

నాశన చేసె ; అమిత = మిక్తకలి; ఉతాసహం న్ = ఉతాసహ ; నా = నా ; ఇ ి న్ = ఇ ి .
భావ :- భీషమ ణాది మహాయో లతో డన క్షేస೤ మహాస్ంస೻మంలో నా సారథాం
చే ,త రథం నొగల ిండ న బాణ పరంపరల వరిుంపక ందే, తన లతో శ ల శక్తతనీ,
ఉతాసహానీి, ఆ రాదయానీి, తదేకదీక్ష అపహరించి, నా అమితానంద్యనిి అందించిన విజయ సారథి
ఆయన కద్య!
(అ ా ద్యవరక ంచి వచిి శ్రీకృషానిరాాణం చపపలేకచ త తమ జీవనసారథిని త నా
త ి .)

1-368-మ.
అ రేం ం డొనరిం కృతా స೩హాల ం స೫వేశించి గె
లవ స్మరాం గాని వడఁ; గృపాశవతాామ, గాంగేయ,
రా త, ణ ధ రివ కత బ దివాాస్రస೩పంచం నా
ద్స్ న్ రాక తలంగె మాధ దయాదృషిిన్ నరేం తతమా!
టీక:- అ రేం ం = ద్యన ల అధిపత, హరణాకశి ; ఒనరిం = చేయిం ; కృతా
= ప ; స೩హాల న్ = స೩హాల ని; స೩వేశించిన్ = చేరినపపటిక్తని; గెలవ = గె ట ; స్మరాం న్ =
సామరాసೆ కలవి; కాని = కా ండెడని; వడన్ = వలె; కృప = కృపాచా ా ; అశవతాామ = అశవతాామ;
గాంగేయ = భీ మ {గాంగే - గంగ యొకక , భీ మ }; రా త = క ా { రా త -
ాని మా , క ా }; ణ= ని యొకక; ధ స్ = ధ సల ండ; వి కత = వదలబడన;
బ = అనక న; దివా = గొపప; అస్ర = అస్ర అ ; స೩పంచం న్ = పెదద స్ ద్యయ ; నా = నా; ద్స్
= ; న్ = న ; రాక = రా ండగ; తలంగెన్ = పకక పోయినవి; మాధ = కృ ని
ా {మాధ - మాధవి
భరత, వి ా }; దయా = దయతో డన; దృషిిన్ = వలనన; నరేం తతమ = మహారాజ {నరేం తత
-ఉతత న న లక్తం రా , మహారా }.
భావ :- మహారాజ్ఞ! రవం హరణాకశి ని రకృతాా స೩హాల ని విషయంలో విఫల
నటేల, భీషమ ణ కరా కృప అశవతాామల ధ సల ంచి వె వడన నానావిధ న శసారసార నా మీద
రా ండా ఆ మాధ ని దయాధృ కలతో స೩కక తలగి పోయాయి.

1-369-చ.
వ మత దివాబాణ ల సೳకక వాపి కొలం స్తసి, నా
రస్ మా గాఁ బఱ్పి రథా లన్ రి లెలలఁ డ సా
హస్ న నీటఁ బ్లటిిత రణావని ంధ ఁ జం నాఁ , నా
క రవిరోధి భస೦గత నండయి వచిినఁ గాద్? వరా!
 ప్రథమ స్కంధము 263

టీక:- వ మతన్ = మిని; దివా = గొపప; బాణ ల = బాణ లతో; సೳకక =ప ళ; వాపి =
కొటిి; కొలం = కొల ; స్తసి = తయా చేసి; నారస్ = బాణ {నారస్ - నారి ండ
వె వ నవి, బాణ }; మా గాన్ = అడా ఉండేలాగ; పఱ్పి = వేసి; రథా లన్ = ఱ్ఱ ల ;
రి =శ ; ఎలలన్ = అంద ; డ= ఉండగ; సాహస్ న = సాహస్ తో; నీటన్ =
నీటిలో; పెటిిత = పెటిితని; రణావనిన్ = దధ మిలో; ంధ న్ = ంధ ని; చం = స్ంహరిం ; నాఁ
= దిన న; నా = నా ; అ రవిరోధి = కృ ా ; భస೦ = కాపాడే; గతన్ = విధ గ; అండ = రక్షణ, స഍ ;
అయి = అయి; వచిినన్ = రావట వలనన; కాద్ = కద్య; వరా = రాజ్ఞ { వ - మిక్త భరత రా }.
భావ :- వ మతీ వలలభా! ంధ ని వధించే ఆ నాటి రణరంగంలో శ కళాలరా
ంత డగాన నా దివా బాణాలతో మిని సೳయా చేసి జలాశయానిి కలిపంచి, బాణ ల చా న, అలసి
సొలసిన నా రథాశావల దపిపక తీరిింది; ఆ దయామ ని అండవలలన కద్య!

1-370-సీ.
చలికాఁడ రమమని చీ న నొికవేళ్,-
మనిిం నొకవేళ్ మఱ్ఁది య ,
బం భావం నఁ బాటిం నొకవేళ్,-
ద్యత యొకవేళ్ ధన లి ి,
మంసബ యొకవేళ్ మంస೤ మాదేశిం ,-
బోధి యొకవేళ్ దిధ సె ,
సారథా మొనరిం ఁ జనవిచిి యొకవేళ్ఁ,-
సൃడం నొకవేళ్ గేలి స్త ,
1-370.1-తే.
నొకక శయాాస్నం న ం ఁ, గని
తంసഩ వడఁ జేసిన త ఁ గా ,
హస్త వటిి ప న
త నారగిం ,
మ జవలలభ! మాధ మఱ్వ రా .
టీక:- చలికాఁడ = మి డా; ర మ = రా; అని = అని; చీ న్ = పి ; న ి = న ి; ఒక = ఒక;
వేళ్ = స్మయమం ; మనిిం న్ = గౌరవిం ; ఒక = ఒక; వేళ్ = స్మయమం ; మఱ్ఁది = బావమరిది,
చలెల భరత; అ =అ ; బం = టిరిక ; భావం నన్ = భావ , ఆతీమయత ; పాటిం
= వావహరిం ; ఒక = ఒక; వేళ్ = స్మయమం ; ద్యత = ద్యనమి ివా ; ఐ = అయిా; ఒక = ఒక; వేళ్ =
 ప్రథమ స్కంధము 264

స్మయ న; ధన = ధన ల ; ఇ ి = ఇ ి ; మంసബ = మంసബ {మంసബ - మంసഈంగ న

స్హాయ చే వా }; ఐ = అయిా; ఒక = ఒక; వేళ్ = స్మయమం ; మంస೤ = ఆలోచనా ాహ ;
ఆదేశిం = ఆజ్ఞాపిం ; బోధి = బోధిం వా ; ఐ = అయిా; ఒక = ఒక; వేళ్ = స్మయమం ; దిధ = నీత;
చ = చ ; సారథా = రథసారథా ; ఒనరిం న్ = చే ; చన = అ రాగ ; ఇచిి = ఇచిి; ఒక
= ఒక; వేళ్న్ = స్మయమం ; సുడం న్ = ఆటలా ; ఒక = ఒక; వేళ్ = స్మయమం ; గేలి = ఎగతాళి;
చే = చే ; ఒకక = ఒకే;
శయాాస్నం న = పా పనం ; ఉం న్ = ఉం ; కని = జనమనిచిిన; తంసഩ = తంసഩ; వడన్ = వలె; చేసిన = చేసిన;
త న్ = త ల ; కా = కా ; హస్త న్ = చే ; వటిి = ప కొ
ి ని; ప న
త న్ = కలిసి; ఆరగిం =
జిం ; మ జవలలభ = రాజ్ఞ {మ జవలలభ - మాన ల భరత, రా }; మాధ = కృ ని
ా యొకక {మాధ -
మాధవి భరత, వి ా }; మఱ్వ = మర విధ ; రా = చేతకా .

భావ :- ఆవా దే నిక్త ననంటే ఎంత మ ఒకమా చలికాడా రారమమని పిలిచేవా . ఒకమా
ల
ద మరదీ అని ద చేస్తవా , ఒకమా ఆతమబం ఆదరించేవా . ఒకమా ఔద్యరా రిత
బ ధనా బ కరించేవా . ఒకమా మంసബ హతోపదేశం చేస్తవా . ఔద్యరా రిత
బ ధనా బ కరంచేవా . ఒకమా మంసബ హతోపదేశం చేస్తవా . ఒకమా కరతవాానిి
బోధించేవా . మర్కమా సారథి చ పేవా . ఒకమా డ ఆటలా విహరించేవా ,
వేర్కమా ఆతీమ హాస్ామా ఆట పటిించేవా . ఇంకొక మా ఒకే స೩కకమీద రోిపె కొ
ి ని
కనితంసഩ వలె నా త స్రిదిదేదవా . మర్కమా నా చే ప కొ
ి ని బలవంతం చేసి ప న
త
ఆరగింప జేస్తవా . అ వంటి మన ల
ద బావ అయిన మాధ ణిా మరచిపోవటం ఎలా మహారాజ్ఞ.

1-371-క.
విజయ, ధనంజయ, హ మ
దధసೋజ, ఫ న
్ , పారా, పాం తనయ, నర, మహేం
స೦జ, మిసഈ న
ా , యం
జ తలకడవ రాకపోకలఁ జీ న్.
టీక:- విజయ = అ న
ా {విజయ - విజయ కలవా , అ న
ా }; ధనంజయ = అ న
ా
{ధనంజయ - (దిగివజయ న) ధన గెలిచిన వా , అ న
ా }; హ మదధసೋజ = అ న
ా {హ మదవజ -
హ మం ని జండా కలవా , అ న
ా }; ఫ న
్ =అ న
ా {ఫ న
్ - ఉతతర ఫ ని
్ నక్షస೤ నం
టిినవా , వేగ గా పాదరస్ం వలె స೩స్రిం వాడ, అ న
ా }; పారా = అ న
ా {పా ా - పృథాదేవి ( ంత)
,అ ా }; పాం తనయ = అ న
ా {పాం తనయా - పాం రా సഈ, అ న
ా }; నర = అ న
ా
{నర - నరనారాయ లలో న డా, అ న
ా }; మహేంస೦జ = అ న
ా {మహేంస೦జ - మహేం ని సഈ, అ న
ా };
మిస೤ = మి డ, {మి = కొలత వే టలో నరపరి, ాని వలె నిసావరాం గలవా , అ ా };
 ప్రథమ స్కంధము 265

అ న
ా =అ న
ా {అ నా
ా - తెలలని వాడా, అ న
ా }; అం =అ ; జ న్ = చే ; తలకడవన్
= అతసೕమించగా, చాచి; రాకపోకలన్ = రాకపోకలం ; చీ న్ = పి .
భావ :- అ ఇ త ని డలాల చే చాచి ఆపాాయంగా త ి విజయ,
ధనంజయ, హ మదధసೋజ, ఫ న
్ , పారా, పాం తనయ, నర, మహేంస೦జ, మిస೤మ, అ న
ా అం రకరకా గా
చ గా న ి పిలిచేవా కద్య!

1-372-క.
వారిజగం దమలో
వారింపఁగరాని మ వాద స్తయన్,
వారిజన ఁ న ఁ దగ
వారిండల ఁ బ న క వారింప నృపా!
టీక:- వారిజగం న్ = ందరీమ {వారిజగం - నీట టిినది (పదమ ) వంటి
వాస్న కలవా , పదిమనీజ్ఞత సీర }; తమ = తమ; లోన్ = మధాన; వారింపఁగరాని = తీరిలేని; మ = స೩ణయ;
వాద న్ = కలహ ; చేయన్ = చేయగా; వారిజన ఁ = కృ ా {వారిజన ఁ - పదమ లవంటి
క ి కలవా , కృ ా }; న న్ = న ి; తగన్ = తగ, స్రిగ; వారి = వారియొకక; ఇండల = నివాస్ ల; న్
= ;ప న్ = పం ; అ క = అలక (క్లప విశేష ); వారింప = పోగొ ట
ి ; నృపా = రాజ్ఞ {నృప -
న ల పాలిం వా , రా }.
భావ :- అ డ తన అంతః ర కాంతలతో స೩ణయకలహం స్ంభవించిన వారి వాల
య క తీరిటంక్లస్ం న ి స೫తమాలి వారియిండల పంపే వారిజ్ఞస೑ని ఏవిధంగా విస్మరించగలం? స೩ !

1-373-క.
నిచి లోపలికాంత
మచిికఁ దనతోడ నా మాట నా న్
చిట సె మ్మలలన
విచిలవిడఁ దొడలమీఁద విచేిసి నృపా!
టీక:- నిచి = ఎలల ; లోపలి = అంతః ర లోపలి; కాంత = సీర ; మచిికన్ = చ
కొదీద; తన = తన; తోడన్ = తో; ఆ = మాటాల ; మాట = మాట ; నా న్ = నా ; చిట = చిటగా,
స్రద్య క గా
ల ;చ న్ = చ ; మ్మలలన = మ్మలలని స్వర తో; విచిలవిడన్ = స్వతంస೤ గా; తడలమీఁద
= మోకాళ్ళమీద; విచేిసి = వచిి; నృపా = రాజ్ఞ {నృప - న ల పాలిం వా , రా }.
 ప్రథమ స్కంధము 266

భావ :- తా చ గా నా చంత చేరి, నా ఒడలో ర్ిని, నితా తన సറ రాళ్ల

తన మధా జరిగే రహస్ా స్ంభాషణలనీి స్ చిిన ల మ్మలలగా నా చవిలో చపేపవా .

*1-374-చ.
అటమటమయెా నా భజన మంత వర! నఁ మా
యి వలె గారవిం జగదీ ఁ గృ ఁా లేని పిమమటం
బ తర దేహలోభ నఁ సഏణ నివి వెంటఁబోక, నఁ
గటకట! రవజనమ నఁ గరమ లెటిివి చేసినాఁడన్న?
టీక:- అటమట = గజిబజి, వృథా; అయెాన్ = అయెా ; నా = నా యొకక; భజన = జ ; అంత =
మొతత అంతా; వర = మిక్త భరాత, రాజ్ఞ; నఁ = ఇవాళ్; మా = డవోయి; ఇ వలె = ఇలా;
గారవిం = ఆదరిం , గారాబ చే ; జగధీ ఁ = జగ న
త ఈ ; కృ ఁా = కృ ా ; లేని =
లేకపోయిన; పిమమటన్ = త వాత డ; ప తర = చాలా గటిి న {ప - ప తర - ప తమ };
దేహ = శరీర మీది; లోభ నన్ = పిసినారితన తో, మమకార తో; స഍ణ = స഍ణ ; ఉనివి
= ఉనివి; వెంటన్ = డా; పోకన్ = వెళ్ళ ండగన; నన్ = న కటకట = అయాయోా; రవ = సഝందటి;
జనమ నన్ = జనమలలో; కరమ = పాపం ప ; ఎటిివి = ఎలాంటివి; చేసినాఁడన్న = చేసాన్న.
భావ :- అయాయోా! నా స్తవ అంతా నిరరాకం అయిపోయింది మహాస೩భో! ఇవాళ్, ఇలా
ఆపాాయంగా న ి ఆదరించే విశేవశవ , శ్రీకృ ా ఈ లోకం విడచి వెళిళపోయాక డ ఇంకా నా
స഍ణా ఆయన వెంట పో ండ ఉనాియి. దేహం మీద ఇంతటి లోభం ఉందంటే రవ జనమలలో ఎంతటి
పాపకృతాా చేసాన్న కద్య!

1-375-శా.
కాంతారం న నొంటి దో కొని రాఁగాఁ చి గోవిం
ద్యధంతసీరలఁ బద్య వేల, మదరాగాయ త తాఁక్త నా
చంతన్ బోయ ఁగి పటిికొన, నా సీమంతనీ స్ంఘ న్
సഐంతన్ భామిని భంగి ంటి విడపింపన్ లేక; ధ్య శవరా!
టీక:- కాంతారం నన్ = అడవిలో; ఒంటిన్ = ఒంటరిగా; తో కొని = తీ కొని; రాఁగాన్ =
వ ంత డగ; చి = సి; గోవిం = కృ ని
ా {గోవిం - గో ల ఒడ , కృ ా }; ద్యధంత =
అంతః ర; సీరలన్ = సీరల ; పద్య వేల = పదహా వేలమంది; మద = మద తో ; రాగ = కామ తో ;
ఆయ త = నిండనవా ; ఐ = అయి; తాఁక్త = టిడంచి; నా = నా; చంతన్ = దగ్రగ; బోయ =
బోయవా ళ; ఁగి = ి కొని; పటిికొనన్ = పటిికొనగా; ఆ = ఆ; సీమంతనీ = అంతః ర లో
ం సీరల; స్ంఘ న్ = స్ హ ; సഐంతన్ = స೬మతో; భామిని = ఆ ద్యని; భంగిన్ = వలె; ఉంటిన్
 ప్రథమ స్కంధము 267

= ఉండపోతని; విడపింపన్ = విడపించగా; లేక = లేక, రాక; ధ్య శవరా = రాజ్ఞ, స೩ {ధ్య శవ - మిక్త
స೩ , రా }.
భావ :- ఆ మహా భా త చాలించిన అనంతరం ఆయన అంతః రకాంతల
పదహా వేలమందినీ వెంటబ్ల కొ
ి ని వ ంత డగా అరణామధాంలో మదోనమ త న క్తరా ి టిి
ప కొ
ి నాి . వారి బారి ండ ఆ నారీమ ల కాపాడలేక ఆ ద్యనిలాగా వి పో
త యి కళ్లపపగించి త
ఊ కొనాి .

*1-376-శా.
ఆ తే, రా రథి ం , నా హయ , లా యసారస్నం, బా శర
సഗతం, బ ాలఁ దొలిల జం , దిన్ వారాం పోయె; మ
చేితోధీ ఁ చసഝ లేమి భసితక్షిపాతజా మాయావి మా
యాతం షర మిబీజ ల మరాాదన్ నిమేషం నన్.
టీక:- ఆ = అదే; తే = రథ ; ఆ = అదే; రథి ం న్ = రథ నెక్తకన వీ ; ఆ = అదే;
హయ = ఱ్ఱ ; ఆ = అదే; అసారస్నం = వి ;ల ఆ = అదే; శర = అస్ర ల; సഗతం =
స్ హ ; అ ాలన్ = ప ల ; తలిల = ఇంత ం ; చం = స్ంహరి ంత డేవి; దిన్ =
చిటిచివరక్త, ఆఖ్రిక్త; వారాం = ని పయోగ ; ఐపోయెన్ = అయిపోయినవి; మత్ = నా యొకక;
చేతస్ = మన న , స೩జా ; అధీ ం = అధిపత; చసഝ = కృ ా {చసഝ - చస೹ - కృ ా }; లేమి
= లేకపో టచేత; భసిత = డదలో; క్షిపత = చిమమబడన; ఆజా = నయి ; మాయావి = ఐంస೦జ్ఞలి ని;
మాయాతంస೤ = గారడీ ; ఊషర మి = చవిటిపఱ్ఱలో చలిలన; బీజ ల = వితతన ; మరాాదన్ =
వలె; నిమేషం నన్ = నిమిష లో.
భావ :- (అ ా శ్రీకృషా నిరాాణానంతంరం వె క హసితన చేరి అనిగా ధరమరా వదద
వాపో నాి .) ఆతేమశవ చసೕధ్యరి న శ్రీకృ ా లేకపోడంతో ఆ రథం, ఆ రథం ని న , ఆ
ఱ్ఱఱ , ఆ విలలం శ స్ంహారకా న అవనిి ఇదివరకటివే అయినా ని పయోగ పోయాయి. అనీి
డదలో పోసిన నెయిాలా, మాయావి యం స೩యోగించిన మాయలా, చవిటిపఱ్ఱ ఐన పలంలో చలిలన
వితతనాలాల ద అనిి క్షణకాలంలో నిరరాకా అయిపోయాయి.

1-377-మ.
య వీ ల్ నినా శాప నఁ గాలాధీ , యంద న్
మదిరాపాన వివరధమాన మదస్మమరోదస೗ రోష్ణం
కదనం ల్ దమలోన షిిహ లం గావించి నీ రి న
షిదశం జిక్తకరి న వ రే రచటన్ స్రవంస్హావలలభా!
 ప్రథమ స్కంధము 268

టీక:- య = యాదవ; వీ ల్ = వీ ; నినా = రావ ని; శాప నన్ = శాప వలన;

కాల = కాల న ; ఆధీ = లొంగినవా ; ఐ = అయి; అంద న్ = అంద ; మదిరా = మదా ;
పాన = సഈ టచేత; వివరధమాన = పె ిపెరిగిన; మద = మద తో ; స్మమరద = ఘరుణలతో ; ఉస೗ = భయం
కర న; రోష = రోష తో , క్త కతో ; అం = డావా ; ఐ = అయి; కదనం ల్ = దధ ;
తమలోన = తమలోతామే; షిి = పిడక్తలి; హ లన్ = పో ల ; కావించి = చే కొని; నీ రి = భస్మ రి;
నషి = నశించే; దశన్ = అవస్ా ; చిక్తకరి = తగి్రి, కృశించిరి, త కొనిరి; న వ =న రేసి; ఏ =
ఐ రేసి; అచటన్ = అకకడ; స్రవంస్హావలలభా = స೩ {స్రవంస్హావలల - మిక్తరాజ్ఞ, స೩ }.
భావ :- ధరణీవలలభా! ఇంత ం మీ పేర్కని యాదవ వీ లంతా విధి పరీతాం వలల
నిశాపోపహ , వారంద మదాపానం చేసిన మ లో
త మరిచి, ఆస೗హావేశంతో దేవషరోష్ణలతో
క ి మి ి కానక తమలో తా పోరా కొనాి . షిిఘ్నతాలతో పరస్పరం కొ కొ
ి ని స഍ణా
పోగొ కొ
ి నాి . పోయినవా పోగా న మాస೤ం ఎలాగో స೫తక్త బయటపడాా .

*1-378-క.
త లవలన నె
త ల జనమ మరణ పోషణ ని
రీాత స్త ం
తమ ం డీశవ ం తశరణాా!
టీక:- త ల = జీ ల; వలనన్ = వలన; ఎ =ఎ ; త ల = తోటి జీ ల; న్
= ; జనమ = కి ; మరణ = మరణ ; పోషణ = పోషణ ల ; నిరీాత =
నిరాయిం ట ; చే ం = చే ం ; త = స్రవ త లలో; మ ం = నిండ
ఉం వా ; ఈశవ ం = భగవం ; తశరణాా = రాజ్ఞ { తశరణా – ఆస೴యించిన స೩జల
శరణ ఇ ివా , రా }.
భావ :- ఆస഼తవతసలా! అనాి! ధరమరాజ్ఞ! పరమేశవ స్రవ తాంతరాామి. ఆయన
స഍ ల స్ృషిి సిాత స్ంహారా తోటి స഍ ల వలనన క గజే త ఉంటా . (అ ా అని ధరమరా క్త
కృషానిరాాణ తె ఆ ని
త గా భగవం నిగా స్మరి న
త ి స్ందరుంలోది ఈ పదాం.)

*1-379-క.
బల గల మీనం
బలవిరహతమీన ల భక్షిం సഝయన్
బలవం లయిన య
బలరహ లఁ జంపి రహతభావ ల నృపా!
 ప్రథమ స్కంధము 269

టీక:- బల = బల ; కల = కలిగిన; మీనం = చేప ; బల = బల ; విరహత = లేని;

మీన ల = చేపల ; భక్షిం = తనెడ; సഝయన్ = విధ గ; బల = బల ; వం = కలవా ; అయిన
= అయినటిి; య = యాద ; బల = బల ; రహ లన్ = లేనివారిని; చంపిరి = స్ంహరించిరి;
అహత = శ ; భావ ల = భావ లతో; నృపా = రాజ్ఞ {నృప - న ల పాలిం వా , రా }.
భావ :- పెదదచేప అనక చినిచేపల ి కన మిం తాయి. అలా యాద లలో
బలవం తమలో తా తమకంటే బలహ్మ లందరిని పగబటిిన ల చంపేసా . అ జీ జీ ల
వలనన టిింపబడతా ; పోషింపబడతా ; అంతరింపబడతా కద్య! (ఆవిధంగా అనితరసా ా న
యాద పె ి పోయా రని ద్యవరక ండ తరిగి వచిిన అ ా అనిగారిక్త తెలిపా .)

1-380-మ.
బలహ్మనాం ల న్ బలాధి ల ం స೫తారిా భావోదామం
గలిపంచి, వినాశ న్ నెఱ్పి, యీ భార ం బాపి, ని
శిల దిధం గృతకా ాఁ చనియె; నా స్రేవశవ ం, డ ా ం,
డల ం, డేమని చ న్ భగవద్యయతతం పృథీవశవరా!
టీక:- బల = బల ; హ్మన = తకకవగా కల; అం ల = అంగ కలవారి; న్ = క్తని; బల =
బల ; అధి ల = అధిక గా కలవారి; న్ = క్తని; స೩తారిా = శ తవ; భావ = భావ యొకక; ఉదామం
= ఉదామ , స೩యతి ; కలిపంచి = ఏరపరచి; వినాశ న్ = వినాశ ; నెఱ్పి = వాాపింపజేసి; ఈ
= ఈ; = మి యొకక; భార న్ = భార ; పాపి = పగొటిి; నిశిల = నిశిల న; దిధన్ = దిధతో;
కృత = చేయవలసినది; కా ాఁ = చేసినవా ; ఐ = అయి; చనియెన్ = దేహ వదలి వెళిళపోయె ; ఆ = ఆ;
స్రేవశవ ం = కృ ా {స్రేవశవ ం - స్ వల ఈశవ , కృ ా }; అ ా ం = కృ ా
{అ ా ం - నాశ లేనివా , కృ ా }; అల ం = కృ ా {అల ం - (ఏవిధ గ ) త కవ
కాని వా , కృ ా }; ఏమి = ఎమిటి; అని = అని; చ న్ = చపపమనాి ; భగవత్ = భగవం ని;
ఆయతతం = ఆధీన ; పృథీవశవరా = స೩ వా {పృథీవశవ - పృథివిక్త ఈశవ , రా }.
భావ :- పృథీవనాథా! బలవం న వారికీ బలహ్మ న వారికీ న మ పగ కలిపంచి, పరస్పర
స్ంహారం చేయించి, ఈ భారానిి తీరిి ఆ అ ా , ఆ అస೩మే , ఆ అఖిలేశవ , ఆ శ్రీకృ ా
వచిిన కారాం రిత చే కొని నిబబరంగా, నిశిలంగా వెళిలపోయా . ఇంకా ఏమి చపేపది ఆ స్రేవశవ ని
స్ంకలపం స೩కారం జరిగిపోయింది.
 ప్రథమ స్కంధము 270

పాండ ల మహాస೩సాానం
1-381-వ.
మఱి దేశకాలారా కతం , నంతఃకరణ స్ంతాప శమనం నయిన
హరివచనం లందలంచి, చితతం పరాయతతంబయి నిది;" అని యని ం
జెపిప ని తత ం , నిరంతర హరిచర ణారవిందచింతామల ధి , శ్లకం
వరిాంచి, స్ద్య ధ్యానభక్తత విశేషం లం గామ ధ్య ల జయించి, తలిల తన
భయ స్తనామధాం న న ా ండానతచిిన గీత దలంచి, కాలకరమ భోగాభ
నివేశం లచేత నావృతంబయిన విజ్ఞానం ఁ స೗మమఱ్ నధిగమించి, హే మద్యు
వం న శ్లకహే వహంకార మమకారా తమకంబయిన ద్వతస೬మం బని ,
ద్వతస೬మం న ఁగారణం దేహంబని , దేహం న బీజం లింగం
బని , లింగం న లం ణం లని , ణం ల నిద్య
నం స೩కృతయని , ”స೫హామహ"మనియె జ్ఞానం న ల్మన స೩కృత
లే ం నని , స೩కృత యడం టయ ణ
్ ాంబని ణ
్ ాం
వలనఁ గారాలింగనాశంబని , గారాలింగనాశం న నస్ంభవంబ స೩కృ
తంబాసి, సೕమమఱ్ ల
ా శరీరస഍ ం
త గాక ం స్మాగోుగం న ం
నని నిశియించి య ా ం విర ం
త ర ండె; ధరమ ం
భగవదీయ మార్ం ద్లిసి యాద ల నాశం విని నార వచనం లం
దలంచి నిశిలచి తం స్వర్మార్ గమనం న యతిం స్త ండె; నా
స్మయం న.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; దేశ = స೩దేశ తో; కాల = కాల తో; అరా = అరా తో ;
కతం న్ = డనవి; అంతఃకరణ = అంతఃకరణ నందలి, మన లోపలి; స్ంతాప = మిక్తకలి
తాప ల ; శమనం = శమింపజే నవి; అయిన = అయినటిి; హరి = హరి యొకక; వచనం లన్ =
వచన ; తలంచి = స్మరించి; చితతం = మన ; పరాయతతం = వికల {పరాయతత -
ఆయతత న పర నది, వికల }; అయి = అయి; ఉనిది = ఉనిది; అని = అని; అని = అని; న్ = క్త;
చపిప = చపిప; ని తత ం = మౌని {ని తత ం - జవా లేనివా , మౌని}; ఐ = అయి; నిరంతర = ఎడతెగ
ండగ; హరి = భగవం ని; చరణ = పాద అ ; అరవింద = పదమ లం ; చింత = ధ్యానిం ట వలన;
అమల = మల లేని, నిరమల న; దిధ = దిధకలవా ; ఐ = అయి; శ్లకం = ఃఖ్ ; వరిాంచి =
 ప్రథమ స్కంధము 271

విడచిపెటిి; స్ద్య = ఎలల ; ధ్యాన = ధ్యానిం ట యొకక; భక్తత = భక్తత కలిగి ఉం ట యొకక; విశేషం లన్ =
స೩తేాకతల వలన; కామ = కామ ; ధ= ధ ; ఆ లన్ = మొదల వానిని; జయించి = జయించి; తలిల
= ఇంత రవ ; తన = తన; న్ = క్త; ఉభయ = రం ; స్తనా = స్తనల; మధాం నన్ = మధాస్ాల లో;
అ ా ం = కృ ా ; ఆనత = ఉపదేశ గ; ఇచిిన = ఇచిినటిి; గీత = భగవదీ్తా వాకా ; తలంచి
= తల కొని; కాల = కాల ; కరమ = స഍రబద ; భోగ = భోగ ; ఆభనివేశం = అభలాష
కలిగి ఉం ట, స్ త ; చేతన్ = చేత ; ఆవృతం = కపపబడనది; అయిన = అయినటిి; విజ్ఞానం న్ =
విజ్ఞాన ; సೕమమఱ్న్ = మరల; అధిగమించి = ద్యటి; హే = హే , తారికక; మత్ = తె కొనిన,
శాస్ర; భావం న = లక్షణ చేత; భావ వలన; శ్లక = శ్లక న ; హే = కారణ ; అహంకార =
న ; మమకార = నాది; ఆతమకం =అ భావ కలది; అయిన = అయినటిి; ద్వతస೬మం = ద్వతస೬మ
{ద్వతస೬మ - రం ఉని ల అనిపిం సഐంత; జీవాతమ పరమాతమ అ నవి రం అ స೬మ}; అని =
అని ; ద్వతస೬మం న = ద్వతస೬మ న; న్ = ; కారణం = కారణ ; దేహం = దేహ ;
అని = అని ; దేహం న = దేహ న; న్ = ; బీజం = ల ; లింగం =
లింగశరీర {లింగశరీర – క్ష్మశరీర , మన స}; అని = అని ; లింగం న =
లింగశరీర న; న్ = ; లం = ల ; ణం = ణ ; అని = అని ;
ణం ల = ణ ల; న్ = క్త; నిద్యనం = మొదలి కారణ ; స೩కృత = స೩కృత; అని = అని ;
స೫హామహం = స೫హమ నన; అనియె = అన; జ్ఞానం న = జ్ఞాన వలన; ల్మన = లయించి పోయినది; ఐ =
అయి; స೩కృత = స೩కృత {స೩కృత – చా కి ల చసೕ లక్షణ గ కలది}; లే ం = లే ండగ పో ,
అణ ; అని = అని ; స೩కృత = స೩కృత; అడం టయ = అణ టయే; ణ
్ ాం = ని ణ
్ తవ ;
అని = అని ; ణ
్ ాం = ణ
్ ా ; వలనన్ = వలన; కారాలింగ = స഍రబదలింగ శరీర
{కారాలింగం - స഍రబదలింగ శరీర – స೩కృత లక్షణ ల ద్యవరా కలిగినది స഍రబద }; నాశం =
నాశనమ ; అని = అని ; కారాలింగ = కారాలింగ; నాశం న = నాశన న; అస్ంభవం =
క్తత {అస్ంభవ - జనమరాహతా , క్తత}; అ న్ = క ; స೩కృతన్ = స೩కృతని; పాసి = విడచి;
సೕమమఱ్న్ = మరల; ల
ా = ల
ా న, భౌతక; శరీర = శరీర ; స഍ ం
త న్ = పందినవా ; కాక =
అవవ ండక; ం = జీ ; స్మాగోుగం నన్ = స్మాగోుగ యం {స్మాగోుగ - చకకటి
అ భవ }; ఉం న్ = ఉం ; అని = అని ; నిశియించి = నిశియిం కొని; అ ా ం
=అ ా ; విర ంత = విరక్తత చందినవా ; ఐ = అయి; ఊరక = ఊరకన; ఉండెన్ = ఉండె ; ధరమ ం
= యమధరమరా , ధరమరా ; భగవదీయ = భగవం ని యొకక; మార్ం న్ = మార్ ,
పో ట ; తెలిసి = తెలిసికొని; యాద ల = యాద ల; నాశం = మరణ ; విని = విని; నార = నార ని
యొకక; వచనం లన్ = మాటల ; తలంచి = స్మరించి; నిశిల = చలింపని; చి ం
త = మన స కలవా ; ఐ
= అయి; స్వర్ = స్వర్ న పో ; మార్ = ద్యరి వెంట – మార్ వెంట; గమనం న = వె ళట; న్ = ;
యతిం = స೩యతి ; చే ండెన్ = చే ండె ; ఆ = ఆ; స్మయం న = స్మయ న.
భావ :- అని ఇంకా, దేశ కాల అరా ల తగినవి, మానసిక స్ంతాపానిి శమింపజేస్తవీ ఐన
వా దే ని వా క స్మరిం కొని, అ ా అని "చితత వికల ఉని" దని చపిప, మౌనం
 ప్రథమ స్కంధము 272

వహంచా . స్ంతత గోవింద చరణారవింద స్ంస్మరణంచేత స్వచఛ న దిధకలవా శ్లకానిి విస్రిాంచా .

నిరంతర ధ్యాన ప న భక్తతవిశేషంతో కామ ధ్య ల జయించా . రవం క్షేస೤ంలో కరవ
పాండవ స్తనామధాంలో భగవా న వా దే తన బోధించిన గీతావాకాా మననం చే కొనాి .
కాలా ణంగా కరమల అ భవించటంచేత మ పడన గీతావిజ్ఞానానిి మళీల అం కొనాి .
అ ా కారాకారణభావానిి అ స్రించి శ్లకానిక్త అహంకార మమకారాలతో డన ద్వతసഐంత
కారణమని, ఆ ద్వతసഐంతక్త శరీరం కారణమనీ, ఆ శరీరానిక్త లింగం కారణమనీ, ఆ లింగానిక్త ణా
కారణమనీ, ఆ ణాల స೩కృత కారణమమనీ స೗హంచా . “అహం స೫హామసిమ” అన జ్ఞానంతో స೩కృత
విల్మన పో ందని. స೩కృత నశించిపోవటమే ణారాహతామనీ, ణరాహతామే తరిగి ల
ా
శరీరానిి పందక స೫హెమకాానిి పం తాడని నిశియిం కొని అ ా విర త నా . ధరమరా
భగవం న శ్రీకృ ని
ా అవతార స్మాపితని, యాద ల వినాశనానిి విని, నార ని స೩బోధ వా క ,
అచంచల వా క తలం కొని, అచంచల హృద ణాలోక స഍పితక్త స೩యతించ సాగా .

1-382-క.
య ల నాశ మాధ
పదవి విని ంత విమలభక్తతన్ భగవ
తపదచింతాతతపర
ద న స్ంసారమార్ న ం బాసెన్.
టీక:- య ల = యాద ల; నాశ = మరణ ; మాధ = కృ ా {మాధ – మాధవి
(లసಫదేవి) భరత, కృ ా }; పదవి = క్త వె ళట ; విని = విని; ంత = ంత; విమల = నిరమల న; భక్తతన్
= భక్తతతో; భగవత్ = భగవం ని యొకక; పద = పాద లమీది; చింతా = ధ్యాన యం ; తతపర = ఆస్క్తత
కలది; ఐ = అయి; ద న = స్ంతోష తో; స్ంసార = స్ంసార అ ; మార్ న = మార్ ; న్ =
ండ; పాసెన్ = రమాయె , మరణించ .
భావ :- యాద మరణ , మాధ ని నిరాాణ ఆలక్తంచిన ంతీదేవి నిరమల న భక్తతతో
హరిచరణ స్ంస్మరణంలో ఆస్ రా
త స೩శాంతంగా శరీరానిి పరితాజించింది.

1-383-వ.
ఇ ల కంటకం నం గంటక్ల మలనం స్తసి కంటకం రంటిని పరిహ
రిం వినాిణి తెఱ్ం న యాదవ ప శరీరం నం జేసి యీశవ ం
లోకకంటకశరీరం స్ంహరించి నిజశరీరం విడచ; స్ంహారం న
నిజశరీర పరశరీరం రం నీశవ న స్మం , నిజ పం న
మ్మలం పాంతరం ధరియించి సೕమమఱ్ నంతరాధనం నొం
 ప్రథమ స్కంధము 273

న ని వడ ల్మలా పరాయ ం న నారాయ ం , మీన రామది పం

ధరియిం ఁ బరిహరిం "నని చపిప, మఱి నిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; కంటకం నన్ = తో
ల ; కంటక = ;ల ఉ మలనం న్ =
పెలలగిం ట; చేసి = చేసి; కంటకం = ల
ల ; రంటిని = రండంటిని; పరిహరిం = విస్రిాం ;
వినాిణి = న ప కలవాని; తెఱ్ం నన్ = వలె; యాదవ = యాద ని వంటి; ప= ప కల; శరీరం నన్
= శరీర ; చేసి = వలన; ఈశవ ం = భగవం ; లోక = లోక న ; కంటక = ల
ల వంటి, బాధిం ;
శరీరం = శరీరధ్య ల ; స్ంహరించి = స్ంహరించి; నిజ = తన; శరీరం = శరీర ; విడచన్ =
విడచిపెటెి ; స్ంహారం = స్ంహరిం ట; న్ = ; నిజ = తన; శరీర = శరీర ; పర = ఇత ల;
శరీరం = శరీర ; రం న్ = రం ; ఈశవ = భగవం న; న్ = ; స్మం =
స్మాన ; నిజ = తన; పం నన్ = ప లో; మ్మలం న్ = జీవించి ఉండ; ప= ప ,
వేష ; అంతరం = ఇతర నవి; ధరియించి = ధరించి; సೕమమఱ్న్ = మరల; అంతరాధనం =
మాయమ ట ; పం = పంద్డ; న ని = న ని; వడన్ = వలె; ల్మలా = ల్మల ; పరాయ ం =
ఆస೴య అయినవా ; ఐన = అయినటిి; నారాయ ం = భగవం ; మీన = చేప; రమ = తాబే ; ఆది
= మొదల ; పం = ప ; ధరియిం న్ = తా ి ; పరిహరిం న్ = విడచిపె ి ; అని =
అని; చపిప = చపిప; మఱి న్ = ఇంక ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా కంటకంతో మరో కంటకానిి పెకలించి, రం కంటకాల రంగా
పారవేస్త వివేకవం నిలాగా, పరమేశవ యాదవశరీరం ధరించి జగతకంటకా న ప ల శరీరాల అంత
మొందించి తనశరీరానిివదిలిపెటాి . పరమేశవ నిక్త స్ంహారవిషయంలో స్వపరదేహాలనభేదంలే .
రం స్మానమే, స్వస్వ పంతో స೩వరిత ,త అనా పా పె క ధరించి, మళీల స్వస్వ పానిి పంచే
న నిలాగా విచిస೤ల్మలావిలా న ంఠవా మతససೆ రామది అవతారా ధరి త, పరిహరి త
ఉంటా .

1-384-క.
"ఏ దిన న ం ఁ
మేదిని ఁ ద్యలిినటిి మే విడచినాఁ
డా దిన న న భస೩త
పాదక మ కలి గం స഍పతం బయెాన్.
టీక:- ఏ = ఏ; దిన న = రో ; ం ఁ = వి ా { ం - ంఠ న ఉం వా ;
వి ా }; మేదిని న్ = మి మీద; తాలిిన = ధరించిన; అటిి = అ వంటి; మే = శరీర ; విడచినాఁ =
విడచిపెటెిన్న; ఆ = ఆ; దిన నన్ = రో ; అ భ = అ భ న ; స೩తపాదక = మొద పె న
ి ది; అ
= అయిన; కలి గం = కలి గ ; స഍పతం = మొద ; అయెాన్ = అయెా .
 ప్రథమ స్కంధము 274

భావ :- "శ్రీమనాిరాయ ల్మలా ష పానిి ద్యలిి ఏనా అవతారస్మాపిత కావించాడో

ఆనాడే అమంగళ్ ద్యయక న కలి గం ఆరంభమయింది.

1-385-సీ.
కలివరతనం నఁ రాహంసా/స్తా-
దంభకటిలాాదాధరమ చయ
ర ల గృహ ల లఁ దమలోనఁ-
గ ట దలపోసి కరి ర న
మ మని రాజ మ మని దీవించి-
సిం తోయకణాభషి ఁత జేసి
యని దధనంద ం న వ నిఁ ద్చిి-
మ రఁ బటి గటిి మమతఁ బాసి
1-385.1-ఆ.
క ల హ ల భ లఁ గంకణాదిక ల
మంసബజ ల ల మానవ ల
నఖిల మయిన ధన నభమ ా న
నపపగించి దిధ నాస೴యించి.
టీక:- కలి = కలికాల ; వరతనం నన్ = స೩వరిత ట
ల లో, నడ టలో; రా = రతవ ; హంస్ =
హంస్; అస్తా = అస్తా ; దంభ = దంభ ; కటిలా = టిలతవ ; ఆది = మొదల ; అధరమ = అధరమ ల;
చయ = స్ హ ; ర ల = జనవాస్; గృహ ల = నివాస్; లన్ = స೩దేశ లలో ; తమ =
తమ; లోనన్ = లో ; క టన్ = ఏరప ట ; తలపోసి = తెలిసికొని; కరి ర న = హసితనా ర లో;
మ మని = పౌ ని, మనవ ని; రాజ = రా ; ఐ = అయిా; మ = జీవిం ; అని = అని; దీవించి =
ఆశ్శరవదించి; సిం = సిం నది యొకక – స్ స೦ ; తోయ = నీటి; కణ = బం లతో; అభషి న్
త =
పటాిభషేక {అభషేక చే ట –పటాిభషేక }; చేసి = చేసి; అని దధ = అని ని
ధ యొకక;
నంద ం = ; ఐన = అయినటిి; వ నిన్ = వ ని; తెచిి = తీ వచిి; మ రన్ = మ ర ;
పటి న్ = పటి {పటి - రాజ్ఞాభషేక కాల న దట కటెి పటీి}; కటిి = కటిి, పటాిభషేక చేసి;
మమతన్ = మమతవ , మమకార ; పాసి = తలగిం కొని;
క లన్ = ఏ ల ; హ లన్ = ఱ్ఱ ల ; భ లన్ = భ ల ; కంకణ = కంకణ ; ఆదిక ల=
మొదల వానిని; మంసബ = మంసഈగ చ వారి; జ లన్ = స్ హ ; లన్ = పండ ల , జ్ఞా ల ;
 ప్రథమ స్కంధము 275

మానవ లన్ = మాన కల సీరల ; అఖిల = స్మస్త ; అయిన = అయినటిి; ధన న్ = స్ంపదల ; అభమ ా =
అభమ ాని; న= న, పరీక్షి న
త ; న్ = ; అపపగించి = అపపచపిప; దిధన్ = జ్ఞాన ; ఆస೴యించి =
ఆస೴యించి, అండగొని.

భావ :- కలి స೩వేశం వలల రాం, హంస్, అస్తాం, ఆడంబరం, కటిలాం మొద న వానితో
అధరమచసೕం పటిణాలలో, పలెలలలో, గృహాలలో, స్మస్త స೩దేశాలలో విస్తరించిందని తె కొని ధరమరా తన
మ మ న పరీక్షి త రా కావించి హసితనా ర సింహాస్నం న ిండబ్లటాి . పవిస೤
సిం జలాలతో అభషేక్తంచి ఆశ్శరవదించా . అని ని
ధ మార న వ ణిా మ రా రాజ్ఞానిక్త అధిపత
చేసా . మమకారాల పరితాజించి ఏ ఱ్ఱఱ , ని , కంకణాది ఆభరణా , అమా ా ,
విద్యవం , త మొద న స్కల ధన కనక వ త వాహనాల అభమ ా నంద న పరీక్షి త అపపగించి
ధరమనంద రాగామారా్నిి ఆస೴యించా .

1-386-వ.
విర ం
త న ధరమనంద ం స഍జ్ఞపతాం బనియెడ యిషిిఁ గావించి య ిల
నాతామరోపణం స్తసి నిరహంకా ం నిరదళితాశేష బంధ ం స్క
లేంసമయం ల మానస్ం న నడంచి స഍ణాధీనవృతత య మానస్ం ఁ
సഏణమం ఁ, సഏణ నపానమం , తసర్స్హతంబయిన యపాన
మృ ా నం , మృ ా పంచ తం ల కాం న దేహం
నం , దేహ ణస೤యం నం , ణస೤యం నవిదా యం ,
స్రావరోపహే వ నవిదా జీ ని యం , జీ ండయిన త ి నవాయం
బయిన స೫హమ మం , లయింపంజేసి బహరంతరంగ వాాపారం విడచి,
నారచీర ధరియించి, మౌని , నిరాహా ం , కతకే ం ;
నమతత, పిశాచ, బధిర, జ ల చందం న నిరపేక్షకతవం న.
టీక:- విర ంత = రక్తతని విస్రిాంచినవా ; విర త ; ఐన = అయినటిి; ధరమనంద ం = ధరమరాజ;
స഍జ్ఞపతాం = పాజ్ఞపతా ; అనియెడ = అనెడ; ఇషిిన్ = యజా ; కావించి = చేసి; అ ిలన్ = అ ి
ల ; ఆతమ = తనలో; ఆరోపణం న్ = ఆరోపిం కొ ట ; చేసి = చేసి; నిరహంకా ం = అహంకా
ర లేనివా ; నిరదళిత = చకకగా భేధించబడన; అశేష = స్మస్త న; బంధ ం = బంధ కల
వా ; ఐ = అయి; స్కల = స్రవ న; ఇంసമయం లన్ = ఇంసമయ ల ; మానస్ం నన్ =
మన నం ; అడంచి = అణగకొటిి; స഍ణ = స഍ణ ల ; అధీన = లొంగి; వృతత = వావహరిం నది; అ =
అయినటిి; మానస్ం = మన ; స഍ణ = స഍ణ ; అం న్ = లో ; స഍ణ న్ = స഍ణ ;
అపాన = అపాన ; అం న్ = లో ; ఉతసర్ = వె వ ట అ లక్షణ తో; స్హతం = నది;
 ప్రథమ స్కంధము 276

అయిన = అయినటిి; అపాన న్ = అపాన ; మృ ా న్ = మృ ా ; అం న్ = లో ; మృ ా

= మృ ా ; పంచ = ఐ ; తం = త {పంచ త - మి నీ వా అగిి
ఆకాశ }; న్ = ; ఐకాం = డక; ఐన = అయినటిి; దేహం న్ = దేహ ; అం న్ = లో ;
దేహ న్ = దేహ ; ణ= ణ ; స೤యం న్ = డంటి { ణ స೤య - స్తతసೋ, రజో, తమో
ణ }; అం న్ = లో ; ణ = ణ ; స೤యం న్ = డంటిని; అవిదా = అవిదా;
అం న్ = లో ; స్రవ = స్మస్త న; ఆరోప = మిథాాజ్ఞాన న ; హే = కారణ ;అ = అయినటిి;
అవిదా = అవిదా ; జీ ని = జీ ని; అం న్ = లోని; జీ ం = జీ ; అయిన = అయినటిి; త ిన్ =
తన ; అవాయం = త గనిది; అయిన = అయినటిి; స೫హమ న్ = స೫హమ ; అం న్ = లో ;
లయింపన్ = ల్మన అ న ;ల చేసి = చేసి; బహర్గ = బయటి; అంత = లోపలి; రంగ = విషయ లయొకక;
వాాపారం = వరతన ; విడచి = విడచిపెటిి; నార = నారతో నసిన; చీర = వస్ర ల ; ధరియించి =
ధరించి; మౌని న్ = మౌన వహంచినవా ; నిరాహా ం = ఆహార వరిాంచినవా ;
కత = వదిలివేసిన; కే ం = కేశ కలవా ; ఐ = అయి; ఉనమతత = పిచిివా ; పిశాచ = పిశాచ
పటిినవా ; బధిర = చవిటివా ; జ ల = మంద న మత కలవారల; చందం నన్ = వలె;
నిరపేక్షకతవం నన్ = నిరపేక్షతో {నిరపేక్షణ - దేనియం హల లే ం }.
భావ :- విర త న ధరమరా స഍జ్ఞపతామన యాగం చేసి గారేపతాం మొద న అ ిల
ఆతమయం ఆరోపిం కొనాి . నిరహంకా స్ంసారబంధ్య తెగతెం చేసి వా క మొద న
ఇంసമయాల మన సనం , మన స స഍ణమం , స഍ణానిి అపానమం అపానానిి మృ ా
నం , మృ ా పాంచభౌతక న శరీరమం , శరీరానిి స్తతసೋరజస్తమో ణ లం ,ఆ ణ
స೤యానిి అవిదాయం , అరోపా లనిిటిక్త హే న అవిదా జీవాతమయం , జీవాతమ అవాయ న
పరమాతమయం లయింపజేశా . స్రవస్ంగ పరితాాగి నార చీర ధరించా . మౌనంతో నిరాహా
కతకే , పిచిివాని వలె, పిశాచస೗ ని
త వలె, బధి ని వలె, జ ని వలె నిరపేస೑ నా .

1-387-క.
చితతం న స೫హమ నా
వృతత ఁ గావిం కొ విజ్ఞానధనా
య త దొలిల వెలింగెడ
తతరదిశ కేఁగె నిరమలోదోాగ నన్.
టీక:- చితతం న = మన సనం ; స೫హమ న్ = పరస೫హమ ; ఆవృతత న్ = స్మరిం ట ,
ధ్యాన ; కావిం కొ న్ = చే కొ ; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన అ ; ధన = స్ంపద ; ఆయ త న్ =
డబ్ల కొ
ి నివా ; తలిల = రవ ; వెలింగెడ = స೩కాశించడ; ఉతతర = ఉతతర ; దిశ = ది కన; న్ = ;
ఏఁగెన్ = వెళ్ళళ ; నిరమల = నిరమల న; ఉదోాగ నన్ = స೩యతి తో.
 ప్రథమ స్కంధము 277

భావ :- మన సలో పరస೫హామనిి మననం చే కొం రవం విజ్ఞానవం న మహా భా

అ స్రించిన ఉతతర ది కగా ఏకాస೗చితతంతో స೩సాానం సాగించా ధరమనంద .

1-388-సీ.
అంత నాతని త మ లనిల తార -
గలిరాకచేఁ బాపక మ ల ఁ
జరియిం స೩జల స్ంచారం ల్మక్షించి-
యఖిల ధరమం ల నాచరించి
ంఠ చరణాబా వరితత హృద -
తదుక్తతనిరమలతవ ఁ జెంది
విషయ తల ఁ స೫వేశింపఁగా రాక-
ని ధతకలమష ని ణమ
1-388.1-తే.
బ ళ్విజ్ఞానద్యవాగిి భసితక మ
న యేకాం ల లక్షసೆ వె ం
ఖ్ానారాయణసాాన న ఁ జనిరి
విగతరజ న యాతమల విస೩ ఖ్ా!
టీక:- అంతన్ = అంతట; ఆతని = అతనియొకక; త మ =త మ ళ; అనిల స೤ = భీ
{అనిల - వా దే ని కొ , భీ }; ఆ = మొదల వా ; కలి = కలికాల ; రాక =
వ ిట; చేన్ = చేత; పాప = పాప ; క మ = కరమ చే వా ; అ న్ = అ ; చరియిం న్ =
చరిం ; స೩జల = స೩జలయొకక; స్ంచారం ల్ = స೩వరతన ; ఈక్షించి = సి; అఖిల = స్మస్త న;
ధరమం లన్ = ధరమబదధ గ చేయవలసిన కారా ; ఆచరించి = చేసి; ంఠ = హరి { ం -
ంఠ న ఉం వా , వి ా }; చరణ = పాద అ ; అబా = పదమ లవెంట {అబా -
నీట న
ి ది, పదమం}; వరితత = స೩వరిత ;ల హృద = హృదయ కలవా ; ఐ = అయిా; తత్ = ఆ; భక్తత =
భక్తత యొకక; నిరమలతవ న్ = నిరమలతవ ; చంది = చంది; విషయ = ఇంసമయారా లం ; ల
త =
త లొకని ఉం వారి; న్ = క్త; స೩వేశింపఁగాన్ = స೩వేసిం ట ; రాక = వీ కాని; ని త
ధ =
క్షాళ్న చేసికొని; కలమష = కలమష కల; ని ణ = నరపరి ఐన; మ = మన స కలవా ;
బ ళ్ = ఎ కవ; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన అ ; ద్యవాగిిన్ = కా చి ిచేత; భసిత = భస్మ న; క మ = కరమ కలవా ;
ఐన = అయినటిి; ఏకాం = ఏకాం {ఏకాం - ఉనిది భగవం ఒకకడే అని సిాత లో ఉనివా }; న్ =
 ప్రథమ స్కంధము 278

; లక్షసೆ = గమాసాాన నది – కామిడ నది; ఐ = అయిా; వె ం = స೩కాశిం ; ఖ్ా = ఖ్ా న; నారాయణ =
వి ా {నారాయ - నార లం వసిం వా – హరి}; సాాన = లోక , స్నిిధి; న్ = క్త; చనిరి = వెళిళరి; విగత
= విడచిపెటిిన; రజ = రజో ణ ; ఐన = కలిగిన; ఆతమల = ఆతమలతో; విస೩ = సഏహమ లలో; ఖ్ా = ఖ్ా నవాడా.

భావ :- అనంతరం ధరమ ని స్ద న భీమస్తనా కలిస೩భావంతో స೩జలంతా పాప

మార్ంలో స్ంచరించటం గమనించా . ద్యనధరామ ఆచరించా . శ్రీమనాిరాయ ని పాదపద్యమల తమ
హృదయంలో పదిలపర కొనాి . భగవదుక్తతచే పరి దధ జీవ నా . ఈ విధంగా వా రజో ణ
రహత న హృదయాలతో విషయాస్ ల
త స೩వేశింపరానిదీ, పాపరహ , విజ్ఞాన స్ంప ి అయిన
ఏకాంతభ ల
త గమాసాాన వె గొందేదీ అయిన వి ా లోకానిి చే నాి .

1-389-వ.
అంత వి ం స೩భాస్తీరాం న హరియం ఁ జితతం స్తరిి, శరీరం
విడచి, పితృవర్ం తోడ దండధ ం డ టం జేసి నిజ్ఞధికారసాానం న ం
జనియె; పదరాజ సബ ఁ బ లవలన పేక్షిత జగతపత న వా దే
నం ఁ జితతం స్తరిి తతపదం స్తర; ని .ల
టీక:- అంతన్ = అంతట; వి ం = వి ; స೩భాస్ = స೩భాస్ అ {స೩భాస్ -
మిక్తకలి భాసిం నది}; తీరాం నన్ = సాిన ఘటి ని ణా స్ాల న; హరి = భగవం ని; అం న్ = లో;
చితతం న్ = మన స ; చేరిి = చేరిి; శరీరం =త ; విడచి = వదిలి; పితృవర్ం = పితృదేవత ;
తోడన్ = తో; దండధ ం =య {దండధ - దండ ధరిం వా , య }; అ టన్ =
అ ట; చేసి = చే; నిజ = తనయొకక; అధికార = అధికార స೩వరతన; సాానం = పద (యమ లోక ); న్ =
; చనియెన్ = వెళ్ళళ ; పదరాజ = పదరా యొకక; సബ న్ = మారి ; ప ల = భరతల;
వలనన్ = వలన; ఉపేక్షిత = అస೴దధ చేయబడనది; ఐ = అయి; జగత్ = విశవ న ; పత = భరత; ఐన = అయినటిి;
వా దే న్ = కృ ని
ా {వా దే - ఆతమలయం వసిం వా }; అం న్ = లో; చితతం న్ =
మన స ; చేరిి = చేరిి; తత్ = ఆతని; పదం = లోక , స్నిిధిని; చేరన్ = చేర ; ఇ ల = ఈ విధ గ.
భావ :- త వాత వి పవిస೤ న స೩భాస్తీరాంలో భగవం ని యం మన స
లగించేసి తన శరీరానిి తాజించి, రవజనమలో యమధరమరా అయినం వలల పితృదేవతలతో కలసి, తన
అధికార పీఠనిి అధిషిుంచా . పది నిరపేస೑ న భరతలచే ఉపేక్షత దేవదే న వా దే ని యం
ఆస్కత న హృదయంతో పరమేశవర సానిిధ్యానిి పందింది.
 ప్రథమ స్కంధము 279

1-390-క.
పాండవకృ ాల యాన ,
పాం రమత నెవవఁ నఁ బలిక్తన వినిన్
ఖ్ండతభ ఁ హరిద్య
ం వలాపద సొ ి నరేంసഊ!
టీక:- పాండవ = పాండ లయొకక; కృ ల
ా = కృ ని
ా యొకక; యాన = స೩యాణ ; పాం ర
= స్వచఛ న; మతన్ = దిధతో; ఎవవఁ = ఎవ ; ఐనన్ = అయినపపటిక్తని; పలిక్తనన్ = చపిపన , స్మరించిన ;
వినిన్ = విని ; ఖ్ండతభ ఁ = జనమరాహ ా {ఖ్ండతభ - ఖ్ండంపబడన జనమ కలవా ,
జనమరాహతా }; ఐ = అయి; హరి = భగవం నిక్త; ద్య ం = ద్య ; ఐ = అయి; వలాపద న్ =
మోక్ష ; పరమ పద ; చొ ిన్ = చే ; నరేంసഊ = రాజ్ఞ {నరేం - న ల ఇం ; రా }.
భావ :- రాజ్ఞ! పాండ ల మహాస೩సాాన , శ్రీకృ ని
ా పరమపద యాన , స్వచఛ న
హృదయంతో చదివినవా , వినివా , భవబంధ వి త , పరమేశవర భ త వలా పథానిి వస్ం
చే కొంటా .

పరీక్షి త దిగివజయయాస೤
1-391-వ.
అంత నటం బరీక్షి కమా ం జ్ఞతకరమవి న క్లవి సెపిపన చందం న
రోతతమ శిక్షావశం న మహాభాగవత శేఖ్ ం ధరణీపాలనం స్త
తత ని సബక నిరావత య మతతకాశినిం బ్లండల యయి, జనమేజయ స೩ న
న గొ ల తాపదించి, గంగా లినతలం నఁ గృపాచా ాం తవం
స్తయ యాగభాగం ల వచిిన దేవతలనీక్షిం రిదక్షిణం గా ఁడశవ
మేధం లాచరించి, దిగివజయకాలం న గోమి నం ఁద ి ం , రాజ
చిహి సമ ం న కలిం బటిి నిస೗హంచ"నని చపిపన, శౌన ం పౌరాణి న
క్తటలనియె.
టీక:- అంతన్ = అంతట; అటన్ = అకకడ; పరీక్షిత = పరీక్ష త అ ; మా ం = పిలలవా ; జ్ఞత
= స഍రబద; కి వలన వ ి; కరమ = కరమల రించిన; వి = ;తెలిసిన వా ; ఐన = అయినటిి; క్లవి =
విధ్యవం , జోాత క ; చపిపన = చపిపన; చందం నన్ = వలె; /రోతతమ = సഏహమణోతత
{ రోతతమ - మిక్త దేవత సഏహమ లలో ఉతత , సഏహమణోతత }; శిక్షా = విద్యాభాాస్ ;
 ప్రథమ స్కంధము 280

వశం న = వలన; మహా = గొపప; భాగవత = భాగవ లలో {భాగవ – భాగవత పదధతలో
వరితం వా }; శేఖ్ ం = శిఖ్ర వంటివా ; ఐ = అయి; ధరణీ = మిని; పాలనం న్ =
పరిపాలించట; చే న్ = చే ; ఉతత ని = ఉతత నియొకక; సബకన్ = మారత ; ఇరావత = ఇరావత;
అ = అ ; మతతకాశినిన్ = ందరిని {మతతకాశిని - మద చేత స೩కాశిం ఆమ్మ, సీర}; పెండల = పెండల; అయి
= చే కొని; జనమేజయ = జనమేజ ; స೩ = మొద న స೩ ; ఐన = అయినటిి; న
=న ; కొ లన్ = ల ; ఉతాపదించి = టిించి; గంగా = గంగానదియొకక; లిన = ఇ కతనెి
మీది; తలం నన్ = స్మస్ాల న; కృపాచా ాం = కృపాచా ాం ; తవం = గా ఉం ట;
చేయన్ = చేయగ; యాగ = యజా లందలి; భాగం = భాగ ల; న్ = క్లస్ ; వచిిన = వచిిన;
దేవతలన్ = దేవతల ; ఈక్షిం న్ = ; రి = అతాధిక గొపప; దక్షిణం గాన్ = దక్షిణ
కలవిగా; ఁ = ; అశవమేధం న్ = అశవమేధ యాగ ; ఆచరించి = చేసి; దిక్ = ది కల ;
విజయ = జయిం ; కాలం నన్ = స్మయ న; గోమి నం న్ = ఆ ఎ ల
ద జంట ; త ి =
త ి ని; ం = ; రాజ = రా ల యొకక; చిహి = ల
త ; సമ ం =
ధరించినవా ;అ = అయినటిి; కలిన్ = కలిని; పటిి = ప కొ
ి ని; నిస೗హంచన్ = శిక్షించ –హ ల
ద లో
పెటెి ; అని = అని; చపిపనన్ = చపపగా; శౌన ం = శౌన ; పౌరాణి = న {పౌరాణి -
రాణ చ వా , }; న్ = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అకకడ హసితనా రంలో రాజ మా న పరీక్షి ,త స഍ ా న వ ా చపిపన
విధంగా రోతత ల ఉతతమ న శిక్షణ వలన మహాభకత శిరోమణి రాజాపాలనం చేయసాగా .
పరీక్షినిరేం ఉతత ని మారత న ఇరావత అన త ణీమణిని పరిణయమాడా . ఆ దంప ల
జనమేజ మొద న న మా జనిమంచా . పరీక్షి త గంగానదీతీరంలో కృపాచా ాని
పరావేక్షణలతో డన అశవమేధయాగా చేసా . ఆ యజ్ఞాలలో దేవత స೩తాక్షంగా వచిి
హవిరాుగా అం కొనాి . అనంతరం పరీక్షినమహారా స೤యాస೤ బయ దేరి ది కలనీి జయి త
ఒకకచోట గోమి నానిి త ి రాజచిహి సമ స೦వేషంలో ఉని కలి ని ప కొ
ి ని
శిక్షించా .” అని చపపగాన శౌన నితో ఇలా అనాి .

1-392-క.
" వర ఁ ఁ
గో ం ద్య నల తనెిఁ, గోరి పరీక్షి
ువ ఁ దిశల గె
న విధిఁ గలి నిస೗హంచ, నెఱిఁగింపఁ గదే.
టీక:- వర = రా యొకక { వర - మిక్త భరత, రా }; ఁ = వేష ధరించిన
వా ; ఁ = ; గో న్ = గో ల ; తాన్ = తా ; ఏల = ఎం ల ; తనెిన్ = తనెి ; క్లరి =
కావాలని; పరీక్షిత్ = పరీక్షి అ ; వ ఁ = రా ; దిశలన్ = న దిశలందలి రాజా ల ;
 ప్రథమ స్కంధము 281

గె న్ = గె ; ఏ = ఏ; విధిన్ = విధ గ; కలిన్ = కలిని; నిస೗హంచన్ = శిక్షించ ; క ది

ి టి
చేసె ; ఎఱిఁగింపఁగదే = తె .
భావ :- "అయాా! తమహరీు! రాజవేషంలో ఉని గో ఎం తనాి .
స೤యాస೤ సాగి న
త ి పరీక్షినిరేం ఆ కలిని ఏ విధంగా నిస೗హంచా నా వివరంగా చ .

1-393-మ.
అరవింద్యక్ష పద్యరవింద మకరంద్యస్ త ని స్
ప ష ల
ు వృతత ల్ వినక బదిదన్ విలంఘంచి,
రిరవారాతకథనస೩పంచ గరాస഍పత ల్ స్తసి, వా
స్ర ల్ వారాతఁ దో ండఁ జన దీ స్ంసారమోహం నన్.
టీక:- అరవింద్యక్ష = కృ ని
ా {అరవింద్యక్షః - అరవింద లవంటి క ి నివా , వి ా ,
కృ ా , వి స్
ా హస೶నామా 347వ నామం}; పద = పాద అ ; అరవింద = పదమ ల; మకరంద =
తేనె యం ; ఆస్ త = ఆస్క్తత కలవా ; ఐ = అయి; ఉని = ఉనిటిి; స్త్ = మంచి; ష= లలో;
ల
ు = షు నవారి యొకక; వృతత ల్ = వృతాతంత ; వినక = వినక; బదిధన్ = బదిధతో;
విలంఘంచి = క్త; రిర = చడా మాన ల; వారాత = వృతాతంత కల; కథన = కథల; స೩పంచ న్ =
మొతత ల ; కరా = చ లలో; స഍పత ల్ = ప న ;ల చేసి = చేసి; వాస్ర ల్ = రో ; వారాతన్ =
వారా గా; తో =గ ; ఉండన్ = ఉం ట; చన = చేయరా , తగ ; ఈ = ఈ; స్ంసార =
స్ంసార మందలి; మోహం నన్ = మోహ తో.
భావ :- నందనందన పాద్యరవింద మకరంద పానంచేత పరవ న ఉతతమ ల పవిస೤
చరిస೤ విన ండా పె ి పెరిగిన మచిరంతో శిరి ల చ లొగి్. స్ంసారబంధ్యల లోబడ,
పరమారాానిి విస్మరించి, వారాంగా కాలం గడపరా .

1-394-సీ.
మ ట నితా గా మరణం నిజ మని-
యెఱిఁగి మోక్షసిాత నిచిగిం
నలాప ల మా కనా రాన చరి-
స೤ లోలిఁ గరారంస೧ లఁ బ్లటిి
బంగా వంటి యీ స೫తకె కాలం ఁ-
బోనాడఁ గానల ణాచరిత!
 ప్రథమ స్కంధము 282

మాధవపదపదమ మకరందపానం -
స్తయింపవే యే స్త నటిి
1-394.1-ఆ.
స్స೤యాగ న స్ మనీం సీర
వాఁడె దండధ ఁ వచిఁ
చంపఁ డొకని న జని మయెా ద్యక,
వి ం ఁ దగిలి వి కా థ .
టీక:- మ ట = జీవిం ట; నితా న్ = శాశవత ; కా = కా ; మరణం = మరణ ;
నిజ = తధా ; అని = అని; ఎఱిఁగి = తెలిసికొని; మోక్షసిాతన్ = మొక్ష ; ఇచిగిం = వాఛం ; అలప
= స్వలప మిగిలిన; ఆ = జీవిత కాల కలవా ; అ = అయిన; మా = మా ; అనా = ఇతర;
రాన = చడావారి; చరిస೤ ల్ = వృతాతంత ; ఓలిన్ = వ స్గా; కరా = చ ల; రంస೧ లన్ = కని లలో;
పెటిి = పెటిి; బంగా = బంగార ; వంటి = వంటి; ఈ = ఈ; స೫తకె = స೫తక్త ఉండే; కాలం న్ = కాల
( డా); పోనాడఁగాన్ = పోగొ కొ
ి ట; ఏల = ఎం ల ; ణా = ణా వంత న; చరిత = స೩వరతన
కలవాడా; మాధవ = భగవం ని; పద = పాద అ ; పదమ = పదమ ల; మకరంద = తేనె ; పానం =
తా ట; స్తయింపవే = చేయిం ;ఏ = మే ; స్త నటిి = చే నిటిి;
స్స೤ = స్స೤ అ ; యాగ = యజా ; న్ = ; స్త్ = మంచి; ని = లలో; ఇం లన్ = ఇం ; చీరన్ =
పి వగా; వాఁడె = అతడే; దండధ ఁ = యమధరమరా {దండధ ఁ - దండ ధరిం వా ,
యమధరమరా }; వచిన్ = వచి ; = ; చంపఁ = చంప ; ఒకనిన్ = ఒకకని; ఐన = అయిన ; జని
= యజా ; అయెా = అయేా; ద్యకన్ = వర ; వి న్ = వి ; ఉం న్ = ఉం ; తగిలి = (ఆస్క్తతతో)
త కొని; వి ా = వి ా రిత; కథ = కథ .

భావ :- ణాచరిసഈ! స೫ శాశవతం కా . టిిన స഍ణి గిటిక తపప . అని స్తాానిి రితంచి
మోక్షానిి కాంక్షించే అలాప కలం మే . అ వంటి మా అపవిసഈ న అ పల చరిసഈ చ లొగి్
ఆలక్త ,త బంగారం వంటి జీవిత కాలానిి పా చే క్లవటం కతం కా . అం వలల గోవింద పవిస೤
పద్యరవింద మకరందధ్యర మా అ స೗హం , మహా భావా! మే సాగి న
త ి ఈ స్స೤తయాగానిక్త
నీం ఆహావనించగా యమధరమరా విచేిసా శావా? ఈ యజాం రతయేాద్యకా ఆయన ఏ
ఒకకని స഍ణం డా తీయ ండా, మరచి ఆస్క్తతతో వా దే ని కథ ఆలక్త నా
త ి .
 ప్రథమ స్కంధము 283

*1-395-క.
మం న , మంద దిధక్త,
మంద్య న , నిరరామా న
్ , గో
విందచరణారవింద మ
రంద గొనఁ ద్ఱ్పి లే రాసബందివ ల్."
టీక:- మం న = లేనివాని; న్ = క్త; మంద = మంద న; దిధ = దిధ కలవాని; క్తన్ =
క్త; మంద = తకకవగా ఉని; ఆ న = జీవితకాల కలవాని; న్ = క్త; నిరరా = స೩యోజన లేని; మా న
్
= జీవన మార్ కలవాని; = క్తని; గోవింద = కృ ని
ా స్; చరణ = పాద అ ; అరవింద = పదమ ల
యొకక; మరంద న్ = తేనె; కొనన్ = తీ కొ ట , ఆసావదిం ట ; తెఱ్పి = స్మయ ; లే = లే ;
రాసബన్ = రా లం ; దివ ల్ = పగళ్ళం ,ఎ .
భావ :- మంద దిధ, స్మరిపో తనం, అలాప ు, పనిక్తమాలిన మారా్లలో పయనిం ట
కల వానిక్త హరిచరణ కమల ధ్యధ్యరల చవి డటానిక్త రాసബంబవ ల తీరిక (స్మయమే) దొరక .”
గమనిక:- పారీక్షితత భాగవతం వివరించమని ని అ శౌన కలి గ మాన ల రించి పలిక్తన
ప . కలి స೩భావం వలల మాన మంద ధ అలపతరా అ తారని తెలిస్త వాాస్భగవా భాగవత
రచనక్త ఉపసೕమించా కద్య.

1-396-వ.
అని శౌన ం వలిక్తన ం డటలనియెఁ ”బరీక్షినిరేం ం నిజవాహనీ
స్ందోహ రక్షితంబ జ్ఞంగలదేశం నం గలి స೩వేశం నాకరిాంచి,
దధ హలత నంగీకరించి, యొకకనాఁ స్ లాలస్ం న బాణాస్నం
కొని, నీల నీరద నిభ రంగ నివహ యోజితం , ఫలిత మన్నరథం
న రథం నారోహణం స్తసి, మృగేంస೦ధవజం వె ఁగ రథ, కరి, రంగమ,
భట, స్ంఘటితంబ వాహనీచసೕం నిరవసೕం గం గొ వ, దిగివజయా
రాం వెడలి రవ దక్షిణ పశిిమోతతర స్ స೦ లగిం లయిన యిలావృత,
రమాక, హరణమయ, హరివరు, క్తం ష, భసഊశవ, కే మాల, భారతవరుం ,
తతర దేశం , జయించి, షకల ధన స೩ద్యన రివకల స్పరాల
నభారిి ం తతతదేశ
ద వా లిచిిన కా క కొ , మంగళ్ పాఠక
స్ంఘ్నత జేగీయమాన రవరాజ వృతాతంతం లాకరిాం ఁ, బాఠకపఠిత
 ప్రథమ స్కంధము 284

పదాం ల వలనం బాండ ల భకతవతస ం న ండరీకాస೑ం డాచరించిన

సారథా, స్ఖ్ా, సాచివా, స్భాపతతవ, వీరాస్నతవ, తభావాది కరమం ,
నశవతాామాస్ర తేజం వలనఁ ద ి రక్షిం ట , యాదవ పాండ లందలి
స్తిహా బంధం , వారల ఁగలిగిన భగవదుక్తతవిశేషం విని, విశవంభ
ని భకత వాతసలాం న నాశిరాం నొం , వందిబృందం ల నమహా
రాం ల హారాంబరాభరణాది స్ందోహం ల నొస్ం ఁ, బదమనాభ పాద
పదమభజనపరతంస೤ పవిస೤ మాన ం ండె; నయెాడ వృషభ పం న నక
పాదం న స్ంచరిం ధరమదే ం దన స్మీపం న లేఁగలేని లేఁగటి ఱిఱ
చందం న హతస೩భ నస೤ం ల స్లిలం రి గో ప
ని ధ్యసബ క్తటలనియె.
టీక:- అని = అని; శౌన ం = శౌన ం ; పలిక్తనన్ = ప కగా; ం = ;ఇ ల
= ఈవిధ గ; అనియెన్ = పలికె ; పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అ ; నరేం = రా ; నిజ = తన; వాహనీ = స్తనల
{వాహని - ఒక వాహని అన స్తనావిశేష న 81 రథ 81 ఏ 243 ఱ్ఱ 405
కాలబల }; స్ందోహ = స్ హ చేత; రక్షితం = రక్షిత గ చేయబడనది; అ = అయినటిి;
= రాజా లో; జ్ఞంగల = పలల ; దేశం నన్ = స೩దేశ లో; కలి = కలియొకక; స೩వేశం న్ =
స೩వేశిం ట ; ఆకరిాంచి = విని; దధ = దధ నం ; హలతన్ = హల ; అంగీకరించి
= స్మమతంచి; ఒకక = ఒక; నాఁ = రో ; స్ లాలస్ం నన్ = చకకటి ఉతాసహ తో; బాణాస్నం న్ =
వి ల ; కొని = చేతపటిి; నీల = నలలని; నీరద = మ బ ; నిభ = వంటి; రంగ = ఱ్ఱ ల; నివహ = ం ;
యోజితం = నిబడనది; ఫలిత = ఫలింపజేయబడన; మన్నరథం = క్లరిక కలది {మన్నరథ -
క్లరిక, మన స అ ఇ తీ పోయే రథ }; ఐన = అయినటిి; రథం న్ = రథ ; ఆరోహణం
= ఎ కట; చేసి = చేసి; మృగేంస೦ = సింహ న
త ి {మృగ లలో ఇం – సింహ }; ధవజం =
పతాక ; వె ఁగన్ = స೩కాశించగ; రథ = రథ ; కరి = ఏ ; రంగమ = ఱ్ఱ ; భట =
మంచి కాలిబం ల – యో ; స్ంఘటితం = కొనిది; అ = అయిన; వాహనీ = స్తనా; చసೕం =
స్ హ ; నిరవసೕం గన్ = లోపా లే ండగ; కొ వన్ = కొ ండగ; దిగివజయ = దిగివజయ
{దిగివజయ - ది కల కల రాజా ల జయిం ట చే నది}; అరాం = క్లస్ ; వెడలి =
బయ దేరి; రవ = ప; దక్షిణ = దక్షిణ; పశిిమ = పశిిమ; ఉతతర = ఉతతర ది కలం ; స్ స೦ =
స్ స೦ చే; లగిం = టిబడ ఉనివి; అయిన = అయినటిి; ఇలావృత = ఇలావృత ; రమాక =
రమాక ; హరణమయ = హరణమయ ; హరివరు = హరివరు ; క్తం ష = క్తం ష ; భసഊశవ =
భసഊశవ ; కే ల = కే ల ; భారత = భారత; వరుం న్ = వరు ; ఉతతర = ఉతతర
ది కన; = లలో ఉని; దేశం = దేశ ల ; జయించి = నెగి్; షకల = స్మృదధ న;
 ప్రథమ స్కంధము 285

ధన = ధన ; స೩ద్యన = స೩కృషి ద్యన (గొపప ఈవి); రివక = ం ం నది; అ = అయినటిి;

స్పరాలన్ = స్తవలచే; అభారిి ం = చకకగ జింపబడనవా ; ఐ = అయి; తతతత్ = ఆయా; దేశ =
దేశ లం ; వా = వసిం వా ; ఇచిిన = ఇచిిన వంటి; కా క = కా క ; కొ =
చేకొ ; మంగళ్ = మంగళ్ కర న; పాఠక = చ వ ల {పాఠ – పదా చ వా };
స్ంఘ్నత = స్ంఘ లచేత; జేగీయమాన = కొనియాడబ ని; రవ = రవకాల ; రాజ = రా ల;
వృతాతంతం = చారిస೤ ; ఆకరిాం న్ = వి ; పాఠక = చ వ చేత {పాఠ –
పదా చ వా }; పఠిత = చదవబడన; పదాం ల = పదా ల; వలనన్ = వలన; పాండ ల =
పాండ ల {పాండ - పాం రా }; న్ = క్త; భకత = భ ల
త యం ; వతస ం = వాతసలా
కలవా ; ఐన = అయిన; ండరీకాస೑ం = కృ ా { ండరీకాస೑ - ండరీక ల వంటి క ి
కలవా , కృ ా }; ఆచరించిన = చేసిన; సారథా = రథ నడ ట ; స్ఖ్ా = స్తిహ ; సాచివా =
మంసബతవ ; స్భాపతతవ = స్భాపతగా ఉం ట ; వీరాస్నతవ = వీరాస్న న ఉం ట ; తభావ =
తగా చే ట ; ఆది = మొదల ; కరమం న్ = ప ; అశవతాామ = అశవతాామ యొకక; అస్ర =
అస్ర ల; తేజం = అగిి; వలనన్ = వలన; త ి = తన ; రక్షిం ట న్ = కాపా ట ; యాదవ =
యాద {యాదవ వంశ ల
ా వా - యాద }; పాండ = పాండ {పాం రా -
పాండ }; అందలి = మధా ని; స్తిహ = స్తిహ ; అ బంధం న్ = అ బంధం ; వార
= వారల; న్ = ; కలిగిన = స్ంభవించిన; భగవత్ = భగవం ని యందలి; భక్తత = భక్తతయొకక; విశేషం
= స೩తేాకత ; విని = విని; విశవంభ ని = కృ ని
ా {విశవంభ - విశవ భరిం వా , వి ా }; భకత
= భ ల
త యెడ కల; వాతసలాం = వాతసలా ; న్ = ; ఆశిరాం న్ = ఆశిరా ; ఒం =
పం ; వంది = వంశస్తస೤ చే వారి {వంది - వంశ స్తస೤ చే వా }; బృందం =
బృంద ; న్ = ; మహా = గొపప; అరాం = వెలగలవి; అ = అయిన; హార = హార ; అంబర =
వస్ర ; ఆభరణ = అలంకార ; ఆది = మొదల ; స్ందోహం లన్ = స్ హ ల ; ఒస్ం న్
= ఇ ి న్; పదమనాభ = కృ ని
ా {పదమనా - పదమ నాభ యం కలవా , హరి}; పాద = పాద
అ ; పదమ = పదమ ల ఎడల; భజన = భక్తతయం ; పరతంస೤ = పరాధీన న; పవిస೤ = పవిస೤; మాన ం =
మన కలవా ; ఐ = అయి; ఉండెన్ = ఉండె ; ఆ = ఆ; ఎడ = స్మయ న; వృషభ = ఎ ;ద పం నన్
= ప లో; ఏక = ఒకే; పాదం న = పాద తో; స్ంచరిం =త ని; ధరమదే ం = ధరమదే ;
తన = తన ; స్మీపం నన్ = దగ్రలో; లేఁగలేని = లేవలేని; లేఁగటి = కొతతగా ఈనిన; ఱిఱ = ఆ ;
చందం నన్ = వలె; హత = ద్బబతని; స೩భ = తేజ సకలది; ఐ = అయి; నస೤ం లన్ = క ిలవెంట;
స్లిలం = కనీి ; రి న్ = కా ి ; గో = గో ; ప= ప లో ఉనిది; ఐ = అయి; ఉని =
ఉనిటిి; ధ్యసബ = దేవి; క్తన్ = క్త; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా పలిక్తన శౌన ని మాట నివి ఇలా చపపసాగా -" నీంసഊ
పరీక్షినిరేం తన స్తనా స్ హం చేత రక్షించబ ని జ్ఞంగలదేశంలో కలి
స೩వేశించాడని వినాి . ఒకనా కదన హలం కలవా ఉపపంగే ఉలాలస్ంతో వి ల చేబటాి .
నీలమేఘ్నలవంటి ఱ్ఱఱ ల కటిిన స్ఫల మన్నరథ న రథానిి అధిరోహంచా , సింహధవజం కాం
 ప్రథమ స్కంధము 286

వెదజ ల ండగా రథ గజ రగ పద్యత స్ంఘటిత అయి ం సాగే అపారస్తనా వాహనితో విజయ

యాస೤ బయ దేరా . పన, దక్షిణాన పశిిమాన, ఉతతరాన ఉని సాగర తీరాలలోని ఇలావృతతం.
రమాకం, హరణమయం, హరివరుం, క్తం షం, భసഊశవం, కే మా , భారతవరుం అన దేశాల ఉతతర
దేశాల జయించి. ఆయా దేశవా కొనివచిి యిచిిన కా క అం కొనాి వందిమాగధ
బృంద్యలచే గానం చేయబ ని రవ ప ల వృతాతంతాల ఆకరిాంచా . స్తస೤ పాఠ పఠించిన
పద్యాలవలల భకతవతస న శ్రీకృ ా పాండ ల సారథిగా, ఇషిస్ గా, స్చి గా, స్భాపతగా,
స్ంరక్ష గా, తగా ఆచరించిన కృతాాలనీి అరాం చే నాి . అశవతాామ స೩యోగించిన స೫హామస్రం
విరజిమేమ అగిిజ్ఞవలల ంచి తన రక్షించిన వృతాతంతం తె కొనాి . యాద ల పాండ ల ఉని
పరస్పర స్తిహా బంధ్యనీి, వారిక్త గల శ్రీకృషా భక్తతనీ స೗హంచా . విశవంభ ని భకతవాతసలాానిక్త పరమాశిరా
భరి నా . త
త పాఠ ల బ లాా న హారా , వసార , అభరణా బ కరించా .
పదమనా ని పాదపద్యమరాధనంలో పరవశ పవిస೤ న మానస్ంతో ఉనాి . ఆ స్మయంలో వృషభాకారం
ధరించి ఒంటికాలితో స్ంచరి న
త ి ధరమదే , డ వీడన పాడ ఆ మాదిరిగా కాంత క్లలోపయి కనీి ల
కా త గో పధ్యరిణి అయిన దేవితో ఇలా అనాి .

గోవృషభ స్ంవాదం
1-397-మ.
"నయనాంభఃకణజ్ఞల మేల వి వన్ నా తలిల నీ మే సా
మయ నిది; మో వాడనది; నీ మనిిం టాిల న్
భయ ఃఖ్ం నెం వొంద గద్య? బంధించి ల్ పద
స೤యహ్మనన్ న ఁ బటివ ర
త నియో, తాపం నీ కేటిక్తన్.
టీక:- నయన = క ిల ండ; అంభః = నీటి; కణ = కణ ల; జ్ఞల = స్ హ ; ఏల =
ఎం ల ; వి వన్ = వి వగా; నాతలిల = నాతలిల; నీ = నీయొకక; మే = శరీర ; స్ = డన; ఆమయ
= రోగ కలది; ఐ = అయి; ఉనిది = ఉనిది; మో = ఖ్ ; వాడనది = వాడపోయినది; నీ = ని ి;
మనిిం = గౌరవిం ; టాిల = బం ల; న్ = ; భయ = భయ ; ఃఖ్ం న్ =
ఃఖ్ ; ఎం = ఎకకడ ; ఒంద న్ = పంద ం ; కద్య = కద్య; బంధించి = బంధించి; ల్
= ; పద = పాద ; స೤య = ; హ్మనన్ = నషిపోయిన; న న్ = న ి; పటిన్ = ప ట
ి ;
వ త = వచిద ; అనియో = అనియా ఏమి; తాపం = వేదన; నీ = నీ ; ఏటి = ఎం ల; క్తన్ = .
భావ :- "తల్మల! నీ క ిల ంచి బాషపధ్యర స೩వహ నా
త ియి యేమిటి? నీ దేహం వాాధిస೗స్త
ఉనిదేమిటి? నీ వదనమంతా అలా వాడపోయిందే మిటి? నీ సറయ బం ల భయ ఃఖ్య
స഍పితంచలే కద్య? ఒంటికాలితో ం ఉని న ి పటిి బంధిసాతరేమోనని ది
ప నాివా? పిచిి తల్మల! ఎం క్తలా ఉనాి ?
 ప్రథమ స్కంధము 287

1-398-సీ.
మఖ్ లేమి నమ సೆత ల క్తటమీఁద-
మఖ్భాగ లేక మా ననియొ?
రమ రమ ల రక్షింప రనియొ? -
రలఁ దలిలదం వరనియొ?
భారత జ లఁ సഏపిం ననియొ? స్-
దివ నృ ల స్తవిం రనియొ?
లిశహ ఁత వాన రియింప ండఁగఁ-
స೫జ ఃఖ్ం లఁ బ రనియొ?
1-398.1-ఆ.
హ్మనవంశ జ్ఞ లేలెదరనియొ? రా
జా పాడగలిగి జ గవనియొ?
మ లని, పాన, న, శయ, నాస్
నాది కరమస్ త ల రనియొ?
టీక:- మఖ్ = యజా ; లేమిన్ = లేకపో ట వలన; అమ సೆత ల = దేవతల; క్తన్ = క్త; ఇట
= ఇక; మీఁదన్ = న; మఖ్భాగ = హవిరాుగ ; లేక = లేక; మా న్ = పో నని ; అనియొ =
అనియేమో; రమ = భరత ; రమ లన్ = భారాల ; రక్షింప = కాపాడ ; అనియొ = అనియేమో;
లన్ = కొ ల ; తలిలదం = తలిలదం ; వ = పోషింప ; అనియొ = అనియేమో; భారత
= స్రస్వత; జ లన్ = చడావారిని; స഍పిం న్ = పం ; అనియొ = అనియేమో; స్త్ = మంచి; వి =
సഏహమ ; నృ లన్ = రా లని {నృ -న ల పాలిం వా , రా }; స్తవిం = కొలచద ;
అనియొ = అనియేమో; లిశహ ఁత = ఇం { లిశ హస్త న కలవా - ఇం }; వానన్ =
వరు ; రియింపక = రియింపక; ఉండఁగన్ = ఉండటవలన – పో టవలన; స೩జ =జ ;
ఃఖ్ం లన్ = బాధల ; ప = పం ; అనియొ = అనియేమో;
హ్మన = త కవ; వంశ = వంశమం ; జ్ఞ = టిినవా ; ఏలెద = పాలించద ; అనియొ = అనియేమో; రాజా
= రాజా ; పాడ = నీత నియ ; కలిగి = కలిగి, స్రిగ; జ గ = న వ ; అనియొ = అనియేమో; మ
= మాన ; అని = జిం ట; పాన = పాన చే ట; న= న ; శయన = శయనిం ట; ఆస్న =
ఆసీ ల ట; ఆది = మొదల ; కరమ = కరమలం ; స్ త = ఆస్క్తత కలవా ; అ = అ తా ; అనియొ =
అనియేమో.
 ప్రథమ స్కంధము 288

భావ :- యజ్ఞా లేనం వలల ఇక ం దేవతల హవిరాుగా లభంచవనీ; భరత

భారాల రక్షింపరనీ; పిలల తలిలదం ల పోషించరనీ బాధప నాివా? స్రస్వత రా ల
ఆస೴యి ంత దనీ; ఉతతమ వి రా ల స్తవ చేసాతరనీ; ఇం వరుం రిపించక స೩జ కష్ణిల
పాల తారనీ ఖేదప నాివా? హ్మన వంశ స్ంజ్ఞ రాజ్ఞా ఏ తారనీ; దేశంలో నాాయం నశించి
పో ందనీ; మాన ఆహార నిసഊ నాది కరమలయం ఆస్ త లౌతారనీ విచారి నా
త ివా? ఎం నీ
కీ ఆవేదన?

1-399-మ.
జననీ! నీ భరమ్మలల డం ట చస೹ ం డనిి హా
యన ల్ ద్య నరాకృతన్ మ్మలఁగి నితాానంద ం జేసి పో
యిన న నింక ననాథ తఁ జ ం డెవావఁ శాసిం న్న?
పె ఃఖ్ం లఁ నమి పం ననియో? భీతలిల చింతం టల్.
టీక:- జననీ = తల్మల; నీ = నీ యొకక; భర = భార ; ఎలలన్ = అంతట ; డం ట = దిం ట; న్
= క్లస్ ; ఐ = అయి; చస೹ ం = కృ ా ; ఇనిి = ఇనిి; హాయన ల్ = స్ంవతసర ; తా =
తా ; నర = న ని; ఆకృతన్ = ప న; మ్మలఁగి = వరితంచగ; నితా = నితా న; ఆనంద న్ = స్ంతోష
; చేసి = క గజేసి; పోయినన్ = పో టవలన; న = న ; ఇంకన్ = ఇక ; అనాథన్ = ది కలేని
ద్యన ; ఐతన్ = అయితనని; జ ం = చడామనిషి; ఎవావఁ = ఎవ ; శాసిం న్న = శాసిం న్న; పె
= పెదద; ఃఖ్ం లన్ = బాధ ; ఏమి = ఏమి; పం =క ; అనియో = అనియేమో; భీతలిల =
భయపడ; చింతం టల్ = వగ ట .
భావ :- భారానిి తగి్ంచటం క్లస్ం చసೕధ న శ్రీహరి ఇనిి స్ంవతసరా మానవాకారం
ధరించి, చరించి, ఆనందం చే రిి అవతారం చాలించాడే. ఇక న ది కలేనిద్యన నా . ఏ రామ ్ ఇక
ం న ి పాలిసాతడో, ఎ వంటి ఃఖ్య స഍పితసాయో
త అని ది పడ ఆ శి నా
త ివా? తల్మల!

1-400-క.
ద్పపర మ కాల చే
నె దేవతల కెలల నిషిం బ నీ
యొపిపద కృ ఁా డరిగినఁ
దపెపఁ గద్య! తలిల! నీ తలలడపడఁగన్."
టీక:- ద్పపర = ఆపద కలిగిం నది; అ = అయినటిి; కాల = కాల ; చేన్ = వలన;
ఎ న్ = ఎ ; దేవత = దేవత ; న్ = ; ఎలల = అందర ; ఇషిం = ఇషి ; అ = అయినటిి;
 ప్రథమ స్కంధము 289

నీ = నీ యొకక; ఒపిపద = చకకదన ; కృ ఁా = కృ ఁా ; అరిగినన్ = వెళిళన త వాత; తపెపన్ = తపెప ;

కద్య = కద్య; తలిల = తల్మల; నీ = నీ ; తలలడ = తలలడ ;ల పడఁగన్ = ప న .ల
భావ :- అనరాాల ఆలవాల న కాలంలో కృ ా ఉనింత వర దేవతల డా
స్ంస్తవనీయ నది నీ సౌభాగాం. ఇ కృ ా వెళిలపోగాన అదృషిం మారిపోయింది. అనరాం వాటిలిలంది
కద్య తల్మల!"

1-401-వ.
అనిన దేవి యిటలనియె.
టీక:- అనిన = అని ప కగా; దేవి = దేవి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .
భావ :- అనిన దేవి యిటలనియె.

1-402-క.
"ఈ లోకం నఁ రవ
నా పాద ల నీ నడ ఁ నఁ డా
శ్రీలలన ఁ లేమినిఁ
గాల చే నీ నొంటి కాలయెాఁ గదే! "
టీక:- ఈ = ఈ; లోక నన్ = లోక లో; రవ = ఇదివర ; నా = నా ; పాద లన్
= పాద లతో; నీ = నీ ; నడ ఁ =న ండెద ; నఁ =ఇ ; ఆ = ఆ; శ్రీలలన ఁ =
కృ ా {శ్రీ లలన - శ్రీకర న సీర క్తమణిక్త భరత, కృ ా }; లేమినిన్ = లేకపో టచేత; కాల =
కానికాల ; కాలస೩భావ ; చేన్ = చే; నీ న్ = నీ ; ఒంటి = ఒకటే; కా = కా ; అయెాన్ = ఆయిపోయింది;
కదే = కద్య ఏమి.
భావ :- "ధరమదేవతా! స్వ డ న నీ రవం ఈ లోకంలో నా పాద్యలతో న త
ఉండే వాడవి. ఈ నా ఇందిరావలల న గోవిం లేనం వలలన కద్య కాలస೩భావానిక్త లోబడ ఒంటి
కాలితో న నా
త ి .

1-403-వ.
మఱి స్తా, శౌచ, దయా, క్షాం ఁ, ద్యాగ, స్ంతోష్ణరావం ,
శమ, దమ, తపం , స్మతవం , పరాపరాధ స్హనం , లాభం
గల యెడ ద్యశ్శ ం ం ట , శాస్రవిచారం , జ్ఞాన, విర త
, శవరా, శౌరా, స೩భా, దక్షతవం , స్మ త , సావతంస೤ాం ఁ,
 ప్రథమ స్కంధము 290

గౌశల, కాంత, రా, మారదవ, స೩తభాతశయ, స೩స೴య, శ్శలం , జ్ఞానంసമయ

కరేమం సമయ,మన్నబలం , సౌభాగా, గాంభీరా, సెారాం , స೴ద్యద, కీరిత,
మానగరావ భావం , ననియెడ పపదితమిమది ణం నవి ం
గాక స೫హమణాతా, శరణాతాది, మహా ణ స్ హం శ్రీకృషాదే ని యం
వరిత ం
ల గా న.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; స్తా = స్తా , నిజ ; శౌచ = శౌచ , పరి స೬త; దయ = దయ,
జ్ఞలి; క్షాం = క్షాం , ఓ ప; తాాగ = తాాగ , ఈవి; స్ంతోష = స్ంతోష , అనంద ;
ఆరావం = ఆరావ ; టి న స೩వరతన; శమ = శమ , శాంత; దమ = దమ – ఇంసമయ
నిస೗హ ; తపం = తప , తప స; స్మతవం = స్మతవ {స్మతవ – కషి
ఖ్ లెడ స్మభావ }; పర = ఇత ల; అపరాధ = త ల ఎడ; స్హనం = ఓ ప; లాభం =
లాభ ; కల = ఉని; ఎడ = ఎడ; ఉద్యశ్శ ం = ఉద్యశ్శన గ ఉం వా ; ఐ = అయి; ఉం ట =
ఉం ట ; శాస్ర = శాస్ర ల ; విచారం = అభాసిం ట, అధాయన ; జ్ఞాన = జ్ఞాన ;
విర త = విర త , రాగా ; ఐశవరా = ఐశవరా ; స్ంపద; శౌరా = శౌరా ; స೩భ = స೩భ; మ్మ ;
దక్షతవం = దక్షతవ , స్మరాత; స్మ త = స్మ త , జ్ఞాపక ; సావతంస೤ాం =
స్వతంస೤త ; స్వచఛంద గ కారా నిరవహణ; కశల = కశలా ; శలత; నరపరితన ; కాంత = కాంత;
ఒపిపద ; రా = రా ; సాహస్ ; మారదవ = మారదవ ; మృ తవ ; స೩తభ = స೩తభ; అపపటిక
వికసించ దిధ; అతశయ = అతశయ ; అధికాత; స೩స೴య = స೩స೴య ; అ నయ ; శ్శలం =
శ్శల ; మంచి నడవడక; జ్ఞాన = జ్ఞాన ఇ ి {జ్ఞానసമయ –క ి క న్న చ
చరమ - 5}; ఇంసമయ = ఇంసമయ ల; కరమ = కరమ న న {కరేమంసമయ – పా ఉపస్ా చే
కా ళ నాలిక - 5}; ఇంసമయ = ఇంసമయ ల; మనస్ = మన స యొకక; బలం = బల ;
సౌభాగా = సౌభాగా ; అదృషి కలసివ ిట; గాంభీరా = గాంభీరా ; లో న స్వభావ ; సెారాం
= సెారా ; సిారతవ ; స೴దద = స೴దధ; చే పని యం లగిమ ట; కీరిత = కీరిత; యశ ; మాన = మాన ;
చిత్తతనితా ; అభమాన ; గరవ = గరవ ; అభావం = లేకపో ట ,అ వ; అనియెడ =
అనెడ; పపది తమిమది = పెపతమిమది; ణం = ణ ; అవి ంగాక = అవేకాక; స೫హమణాత
= స೫హమణాత {స೫హమణాత - వేద ల అ స్రించి జీవిం ట}; శరణాత = శరణాత {శరణాత -
శర జొ ిట తగి ఉం ట}; ఆది = మొదల ; మహా = గొపప; ణ= ణ ల; స్ హం =
స్ ద్యయ ; శ్రీకృషాదే ని = శ్రీకృ ని
ా ; అం న్ = ఎడల; వరిత న్
ల = స೩వరిత ల ; కా నన్ = అం చేత.
భావ :- స్తాం, శౌచం, దయ, క్షమ, తాాగం, స్ంతోషం, ఆరావం, శమం, దమం, తప స,
స్మభావం, తతక్ష, ఉపరత, తం, జ్ఞానం, రాగాం, ఐశవరాం, శౌరాం, తేజ స, సామరాసೆం, స్మ త, సావతంతాసೇం,
కశలం, కాంత, రాం, మారదవం, స೩తభ, వినయం, శ్శలం, జ్ఞానంసമయ ప తవం, కరేమంసമయ ప తవం,
మన్నబలం, సౌభాగాం, గాంభీరాం, సెారాం, స೴దధ, కీరిత, గౌరవం, నిరహంకారం అన పెప తమిమది ణాలే
 ప్రథమ స్కంధము 291

కా ండా వేదవిజ్ఞానం, శరణాగత పరిసഈణం మొద న అనంత ణగణా ఆ శ్రీ కృషాపరమాతమ యం

అలరా ంటాయి.

1-404-క.
గణనాతీత ల స్
్ణ గల చసഝ స్నిన ఘోరకలి
రణ నఁ బాప స్ హ
సೳణ ల జ లఁ చి వగచదఁ దం !
టీక:- గణన = లెక్తకం ట , ఎం ట ; అతీత = మిక్తకలినవి, వీ కానివి; అ =
అయినటిి; స్త్ = మంచి; ణ = లక్షణ ; కల = కలిగిన; చసഝ = కృ ా {చసഝ - చస೹ ,
కృ ా }; చనినన్ = చనిన త వాత; ఘోర = భయంకర న; కలి = కలిచేత; రణ నన్ = రేపిం ట
వలన, ఉసిగొ పట వలన; పాప = పాప ల; స్ హ = స్ హ అ ; సೳణ = , ం ;ల
= కలిగినవా ; అ = అయినటిి; జ లన్ = స೩జల ; చి = సి; వగచదన్ = చింతంచద ;
తం = తం .
భావ :- ఓ తం ! ఈ విధంగా లెక్తకంచటానిక్త శకాంకాని స్ ణా
్ ల రాశి చసೕధ అవతారం
చాలించగాన, క ష్ణ మ న కలి నిచే ఉసిగొలపబడన భయంకర పాపకృతాా అన ండలతో డన
స೩జ్ఞస్ హానిి డగాన నా ఃఖ్ం పంగి వ న
త ిది.

1-405-క.
దేవతల , ఋ ల ఁ, బతృ
దేవతల , నా , నీ , ధీ ల , నా
నావరాాస೴మ ల
గో ల బాధ య ఁ ంద్ద ననఘ్న!
టీక:- దేవత = దేవత ; న్ = ;ఋ =ఋ ; న్ = ; పితృదేవత =
వంశ ; న్ = ; నా = నా ; ధీ = రా కలవారల; న్ = ; నానా = అనిి; వరా =
వరా ల {చా రవరా – సഏహమణ క్షసബయ శా స೦}; ఆస೴మ ల = ఆస೴మ ల
{చా రాస೴మ – స೫హమచరా, గృహస్త, వానస೩స్త, స్నాాస్.}; = ; గో ల = ఆ ల; = ;
బాధ = బాధ; అ న్ = అ ; ంద్దన్ = ఃఖ్పడెద ; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- ఓ ణా రీత దేవతల , పితృదేవతల ,ఋ ల , నా , నీ , నానావిధ్య న
వరాాస೴మాల , గో ల , మహా భా ల బాధ స഍పిత న
త ిం బాధప నాి .
 ప్రథమ స్కంధము 292

1-406-సీ.
స೫హామ లెవవని భస೦కటాక్ష వీ-
క్షణ వాంఛం స్తతప లఁ?
గమలాలయ మాని కమల యెవవని పాద-
కమలం స్తవిం ఁ గౌ క నఁ?
బరమ యోగీం భవాచితత లం -
ని రవవని నియతతోడ?
వేదం లెవవని విమలచారిస೤ ల్-
వి తంపఁగా లేక వెగ వడయె?
1-406.1-ఆ.
నటిి వా దే నబా, వసഀం శ,
చసೕ, మీన, శంఖ్, చాప, కే
చిహితం న శ్రీచరణ లింక
స్ఁక వ వగ స్ఁకెనయా!
టీక:- స೫హమ = స೫హమ; ఆ = మొదల వా ; ఎవవని = ఎవనియొకక; భస೦ = క్షేమకర న; కటాక్ష
= దయతో డన, కడ+అక్ష,కడకంటి; వీక్షణ న్ = ; వాంఛం = క్ల ; స్త్ = మంచి;
తప లన్ = తప సలతో; కమలాలయ = స్ర సనం {కమలాలయ - కమల ల సాాన ,
స్ర స}; మాని = ఉం టమాని, వదలి; కమల = లక్ష్మి; ఎవవని = ఎవనియొకక; పాద = పాద అ ;
కమలం న్ = కమల ; స్తవిం న్ = జిం ;క క నన్ = హల తో; పరమ = గొపప;
యోగ = యో లలో; ఇం = ఇం ; భవా = భ న; చితత = మన స; అం న్ = అం ;
ని = సిార పర కొం ; ఎవవని = ఎవని; నియత = నియ ; తోడన్ = తో; వేదం =
వేద ; ఎవవని = ఎవని; విమల = నిరమల న; చారిస೤ ల్ = వృతాతంత ; వి తంపఁగాన్ = కీరితంచ;
లేక = లేక; వెగ = తలలడ ,ల తడబా ; పడయెన్ = పడనవి;
అటిి = అ వంటి; వా దే = కృ ని
ా ; అబా = పదమ వంటి; వస೜ = వస೜ వంటి; అం శ = అం శ వంటి;
చసೕ = చసೕ వంటి; మీన = చేప వంటి; శంఖ్ = శంఖ్ వంటి; చాప = వి ల వంటి; కే = జండా వంటి; చిహితం
= త ఉనిటిివి; ఐన = అయినటిి; శ్రీ = పవిస೤ న; చరణ = పాద ; ఇంకన్ = ఇక మీదట; స్ఁక = తగల ;
అ న్ = అ కొ ; వగ = విచార ; స్ఁకెన్ = టెి ; అయా = నాయనా.
 ప్రథమ స్కంధము 293

భావ :- స೫హామది దేవతలంతా ఎంతో కాలం తప స చేసి చేసి ఏ దే ని కలాాణ క ణా

కటాక్షవీక్షణాల కాంక్షిసాతరో, పద్యమలయ అయిన లసಫదేవి తన నివాస్ న పద్యమనిి తం విడచి, అతాంత
హలంతో ఏ దే ని పాదపద్యమల ఆరాధి న
త ిదో, పరమ నిష్ణుగరి ు న ని ు తమ పవిస೤
హృదయ ఫలకాల ఏ దే ని పావన స్వ పానిి నియమ రవకంగా ని కొం నాిరో, స్మస్త వేద్య
ఏ దే ని దివా చరిస೤ స్రిగా వరిాంచలేక తడబా ప నాియో, అ వంటి దేవాదిదే న వా దే ని
పదమ, వస೜, అం శ, శంఖ్, చసೕ, చాప, మీన, ధవజ రేఖ్లతో అలంకృతా న శ్రీచరణా ఇక మీద, నా మీద
స్క గద్య అని శ్లక్త నా
త ి . తం !

1-407-క.
హరిపాదం స్ఁకెడ
సిరికత న నఖిల వన స్తవాతవ తో
సిార త నినిి దిన
హరి నా గరవం మానిి యరిగె మహాతామ!
టీక:- హరి = హరి యొకక; పాదం న్ = పాద ; స్ఁకెడ = తగలేట వంటి; సిరి =
భాగా ; కత నన్ = వలన; అఖిల = స్మస్త; వన = వన ల; స్తవాతవ = స్తవింపబ ట; తోన్ = తో;
సిార = సిార గ, కొని ఉనిద్యన ; ఐతన్ = అయితని; ఇనిి = ఇనిి; దిన = రో ; హరి =
హరి; నా = నా; గరవం న్ = మద ; మానిి = పోగొటిి; అరిగెన్ = చనె ; మహాతామ = గొపప ఆతమ కలవాడా.
భావ :- మహాతామ! భగవం ని పాదపద్యమ నా స్కే మహాభాగాం నా లభంచటం
లాన అఖిలలోకాల ఆరా ారాల ఇనాి ళ కొని నాి . స೩ నా అభమానానిి అంతం
చేసి ఇ అంతరాానం చంద్య .

1-408-క.
ల్మలాకార ద్యలెి
శ్రీలలన ం ఖ్ ల శిక్షించి భవో
మలన స్త కొఱ్
నా పాద ల ని ి నడపిం ట న్
టీక:- ల్మలాకార న్ = ల్మలాకార {ల్మలాకార - సുడ ధరించిన ప ; నిజ కాని
ప }; తాలెి = ధరించ ; శ్రీలలన ం = కృ ా {శ్రీ లల న - శ్రీకర న సీర క్తమణిక్త భరత,
కృ ా }; ఖ్ లన్ = ల
ి ; శిక్షించి = శిక్షించి; భవ = స్ంసార బంధన ; ఉ మలన న్ =
తలగిం ట; చే = చే ట; కొఱ్ = క్లస్ ; నా = నా (4); పాద లన్ = కాళ్ళతో; ని ి
= ని ి; నడపిం ట = నడపిం ట; న్ = .
 ప్రథమ స్కంధము 294

భావ :- శ్రీమనాిరాయ షి శిక్షణ క్లస్ం, స్ంసార బంధ్యల తలగిం ట క్లస్ం,

ధరమస్వ డ న ని ి నా పాద్యలతో నడపించటం క్లస్ం ల్మలామా ష దేహానిి ధరించా .

1-409-ఉ.
ఆ మ రో త లా నయ లా దరహాస్ లా దయారస్ం
బా రిపం లా తగ లా గమనసഝయ లా మన్నహర
మకరావలోకన తఁ గ ంగొనలేమి మాధ ం
గామి లేల? నిరదళితక మ యో ఁ బాయన రే
త ?
టీక:- ఆ = ఆ; మ ర = తీయని; ఉ త న్ = మాట ; ఆ = ఆ; నయ న్ = లాలన ; ఆ = ఆ;
దరహాస్ న్ = చి న వ ; ఆ = ఆ; దయ = దయతో డన; రస్ం న్ = రస్ , రస్భావ ; ఆ = ఆ;
రిపం న్ = రిపిం ట , ; ఆ = ఆ; తగ న్ = చిలిపి తగ ; ఆ = ఆ; గమన = నడచే;
సഝయ న్ = విధ్యన ; ఆ = ఆ; మనస్ = మన ; హర = రగొ ; మ = మ; కర = టిిం నటిి;
అవలోకన = ; తన్ = ఇషి తో; క ంగొన = కొ ట ; లేమిన్ = లేకప ట ; మాధ న్
= కృ ని
ా ; కామి = సీర {కామిని - కామ కలామ్మ, సీర}; ఏల = ఏమి; నిరదళిత = తెం కొని; క మ =
కరమ కలవా ; యో న్ = యోగ న; పాయన్ = స్హం ట ; న రే
త = ఓపకలరా.
భావ :- మాధ నిల్మల మరిచిపోలే . ఆతీయతీయనిమాట , ఆనయగారా , ఆ చి
న వ , ఆ కనికరా , ఆ ద రిపా , ఆ స೩ణయకలహా , ఆ ందరమందయానా , మన సల
హరించే ఆ మ ర కటాక్షవీక్షణా ర పోతాయే అన విచారంతో అంగనలే కా స్రవస్ంగ
పరితాా న యో డా ఆ దయామ ని వియోగానిి స్హంచలే .

1-410-క.
మ్మలలన నా యాదవ
వలల ఁ డ గిడఁగ మోహవశ నరం
జిలలగ రోమాంచ సഝయ
మొలల మొల స్స్ా మార్ లన్."
టీక:- మ్మలలన = మ్మలలగా; నా = నా; = న; యాదవవలల ఁ = కృ ా {యాదవవలల ఁ -
యాద ల సറయ నవా , కృ ా }; అ =అ ; ఇడఁగన్ = పెటిగా; మోహ = మోహ న ;
వశ = లొంగినద్యన ; ఐ = అయి; నన్ = న ; రంజిలలగ = అ రాగ పపతలలగా; రోమాంచ =
గ రాప ; సഝయన్ = వలె; మొలల = అధిక ; ఐ = అయి; మొల = అం రిం ; స్స్ా =
ధ్యనా గింజ ; మార్ లన్ = ద్య లమమట.
 ప్రథమ స్కంధము 295

భావ :- ఆ గోపికా వలల ం నా న మ్మలల మ్మలలగా అ ల పె న ంత చే ఆనంద

పారవశాంలో నా ఒ ల గ ర్పడచేది. నా దేహం నిండా మొలిచిన ఆ లకాం రాలే దటి న స్సాాం రా
అ గ నా పడ పేవి."

1-411-వ.
అని యి ల రవవాహని న స్రస్వతీతీరం న ధరమదే ం , మి ;
వృషభ, ధ పం ల భాషింప రాజరిు న పరీక్షి ువ ం డగ్ఱియె;
నా స్మయం న.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గ; రవ = రవ ; ప ది కన ; వాహని =
స೩వహం నది; ఐన = అయినటిి; స్రస్వతీ = స్రస్వతీ నదీ; తీరం న = గ న
ి ; ధరమదే ం =
ధరమదేవత ; మి = దేవి ; వృష = ఆ ; ధ = ఎ ;ద పం లన్ = ప లతో;
భాషింపన్ = మాటాలడగ; రాజరిు = రాజరిు {రాజరిు - దిక స్ంస೩ద్యయి అ రా }; ఐన = అయినటిి; పరీక్షిత
= పరీక్షి ;త వ ం = మహారా { వ - మిక్త వ , మహారా }; డగ్ఱియెన్ =
దగ్రయెా ; ఆ = ఆ; స్మయం నన్ = స్మయ న .
భావ :- ఈ విధంగా వృషభ ధ పాలతో ధరమదే , దేవి ఇదద పగా
స೩వహంచే స్రస్వతీ నది ఒ ా స్ంభాషిం కొం ని స్మయంలో రాజరిు అయిన పరీక్షినమహ్మపా
అచిటిక్త వచాి . అ -

*1-412-శా.
లాసాచలస్నిిభంబ మహాగంభీరగోరాజ ం
గాల ఁ , దండహ ఁత , నృపాకా ం , ం , జం
ఘ్న ం డొకకఁ , ఁ డా రగతం గా ణాని మ ఁత
నలం లఁగఁ దనెిఁ బంచితలఁగా నిరాాతపాద్యహతన్.
టీక:- లాస్ = లాస్; అచల = పరవత న ; స్నిిభం = స్మాన ;అ = అయి నటిి; మహా
= చాలా; గంభీర = గంభీర న; గో = ఎ ల
ద లో; రాజ న్ = షు న ద్యనిని; కాల = య ని వలె మిక్తకలి;
ఁ = క్లపిషిి; దండ = ాకఱ్ఱ ; హ ఁత = చేత ప ి ని వా ; నృప = రా యొకక; ఆకా ం
= ఆకార న ఉని వా ; ం = ; జంఘ్న ం = వడగ నడ వా {జంఘ్న = పికక
గటిి కల వా }; ఒకకఁ = ఒక ; ఁ = ;ఆ ర=అ ని; గతన్ = వలె; కా ణా = దయ ;
ని మ ఁత = విడచిన వా ; ఐ = అయి; నలన్ = నలమీద; లంగన్ = లిపో న ;ల తనెిన్ = తనెి ;
పంచితలఁగాన్ = స೤ పో నలాగ {పంచిత (సഝయ) – గో స೤ వి }; నిరాాత =
పి పా వంటి; పాద = కాలి; హతన్ = త ితో.
 ప్రథమ స్కంధము 296

భావ :- కదలి వచిిన లాస్ పరవతంలా తెలలగా గంభీరంగా అంతె త ఉని ఉతతమ న ఆ మహా
వృషభానిి ధోనమ త , కఠోరచి త , రాజవేషధ్యరి, ాకఱ్ఱ ప కొ
ి ని వా , బల న పికక కల వా
అయిన ఒక కటిక రాక్ష డలా కనికరం అనిది లే ండా కాలితో బలంగా తనాి . అంతటి వృషభ
రాజం స೤ం విస్రిా త నల లిపోయింది. (పరీక్షినమహారా స೤యాస೤ పిమమట తరిగి వె త, ఇలా
ని పంలో ఉని కలి ఎ ద పంలో ఉని ధరమదేవత తనిటం సా .)

1-413-వ.
మఱి .
టీక:- మఱి = ఇంక .
భావ :- వా అంతటితో ఆగలే

1-414-శా.
ఆలోలాంగక న తోయ కణ జ్ఞలాక్షిన్, మహాంభారవన్,
బాలా ఢ తృణావళీకబళ్లోభవాాపత జిహావస೗, నాం
దోళ్సావంతనజీవవతస దయ దఃఖ్యనివతన్, ఘరమకీ
లాలా రాశరీర, నా మొద లలంఘంచి తనెిన్ వడన్.
టీక:- ఆలోల = వ ని; అంగకన్ = అవయవ కలది; అ = కనీిటి; తోయ = నీటి; కణ
= బం ; జ్ఞల = జ్ఞ వా ని, చి మ ని; అక్షిన్ = క ి కలది; మహా = పెదదగా; అంభా = అంభా
అ ; రవన్ = అరచినది; బాల = కొతతగ; ఆ ఢ = మొలకెతతన; తృణ = గడా; వళీ = స్ ద్యయ ; కబళ్ =
కడ , దద ; లోభ = ఆపేక్ష వలన; వాాపత = చాచిన; జిహవ = నా క; అస೗న్ = చివర కలది; ఆందోళ్ = చలించిన,
ఃఖ్పడన; సావంతన్ = మన కలద్యనిని; అజీవ = చనిపోయిన; వతసన్ = డ కలద్యనిని; ఉదయ =
పె ల ని; ఃఖ్ = ఃఖ్ ; అనివతన్ = డ ఉనిద్యనిని; ఘరమ = చమట; కీలాలా = నీటితో; రా =
నిండన; శరీరన్ = శరీర కలది; ఆ = ఆ; మొద న్ = పాడయా ; ఉలలంఘంచి = ఎగిరి క్త; తనెిన్ =
తనెి ; వడన్ = బలంగా.
భావ :- గడగడ వ క ిల వెంబడ అ ధ్యర కా న
త ి ద్యనిి, గొంతెతత అంబా అని
అ న
త ిద్యనిి, జం గా పెరిగిన లేత పచిిక మేయటానిక్త నా క చా న
త ి ద్యనిి, చదరిన ండెకలద్యనిి,
లేగ డ లే ండా ఒంటరిగా వచిిన ద్యనిి, ఉబక్త వ న
త ి ఃఖ్ కలద్యనిని, స్తదజలంతో నిండన దేహం
కలద్యనిని, ఆ గోమాత , ఆ పాపా మ ఎగిరి తనాి
 ప్రథమ స్కంధము 297

కలి నిస೗హం
1-415-వ.
ఇటాలధ వృషభం ల రంటిం గంట ం త ి ని రాజలక్షణ సമ ం
డయిన నిం చి, వరా పరికరస్ాందనా ండ నభమ ానంద
ం గోదండం స్ ణం స్తసి, మేఘగంభీర రవం ల వచనం ల
నిటలనియె.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; ఆ = ఆ; ధ = ఆ ; వృషభం లన్ = ఎ ల
ద ; రంటిన్ = రండంటిని;
కంట = ల వంటివా ; బాధపె ని వా ; ఐ = అయి; త ి ని = త ి ని; రాజ = రా
యొకక; లక్షణ = లక్షణ ; సമ ం = త కలవా ; అయిన = అయినటిి; నిన్ = ని;
చి = సి; వరా = బంగా ; పరికర = ఉపకరణ కల, మంచ కల; స్ాందన = రథ ;
ఆ ం = ; ఎక్తకనవా ; అ న్ = అయినటిి; అభమ ానంద ం = పరీక్షి ;త క్లదండం = వి ;ల
స్ ణం = అలెలసഈ కటిబడనదిగా { ణ – అలెలసഈ }; చేసి = చేసి; మేఘ = మేఘ ల యొకక;
గంభీర = గంభీర న; రవం = ధవ కలవి; అ = అయిన; వచనం లన్ = మాటలతో; ఇ ల = ఈ
విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఈ విధంగా తన కంటి ందే ఆ ధ వృషభాల రంటినీ వెంటబడ త ి ని
జగతకంట నఆ ణిా పరిక్తంచి, కాంచన రాథా ఉని పరీక్షినిరేం విలెల క పెటిి మేఘ
గంభీర భాషణాలతో ఇలా అనాి .

1-416-శా.
"ని ిం గొ మలఁ జిమ్మమన్న? కదిసెన్న? నిరీుత గో లం
దనిం గారణ మేమి? మ ుజస్నాథక్షోణి న వేళ్లం
నిరం స్తయ రా; ద్ ఁగవా? రతతవ న్ మిభృ
తసనాిహం నొనరి ద్వవఁడ ? నిన్ శాసించదన్ రమతీ!
టీక:- ని ిన్ = ని ి; కొ మలన్ = కొ మలతో; చిమ్మమన్న = చిమ్మమన్న {చి మట – కొ మలతో
పడచి ర గ తో ట}; కదిసెన్న = స్మీపించన్న, మీదిక్త వచిన్న; నిరీుతవి = భయ లేనివాడ ; ఐ =
అయి; గో లన్ = గో ల –అ ఎ ల
ద ; తనిన్ = త ిట ; కారణ = కారణ ; ఏమి = ఏమిటి;
మత్ = నా యొకక; జ= జ ల; స్నాథ = అండ కలిగిన; క్షోణిన్ = రాజా నం ; ఏ = ఏ; వేళ్ =
స్మయ ; అం న్ = అం ; నరం న్ = అపరాధ ల ; స్తయరా = చేయరా ; ఎ ఁగవా =
తెలియవా; రతతవ న్ = మోస్ తో; మిభృత్ = రాజరిక { మిభృత్ - మిక్తభరత, రా };
 ప్రథమ స్కంధము 298

స్నాిహం న్ = ఆట్లప , యతి ; ఒనరి = చేసెద ; ఎవవఁడ = ఎవర ; నిన్ = ని ి;

శాసించదన్ = శిక్షించద ; రమతీ = బదిధ కలవాడా.
భావ :- “ఎవడ రా వ? ని ి కొ మలతో చిమమలేదే; నీ మీదిక్త రాలేదే; ఏ పాప ఎ గని
ఈ గో ల భయం లే ండా తనాి వెం రా? నా జదండం స్ంరక్షించే ఈ మహ్మమండలంలో ఏ వేళా
నరా చేయ డదని తెలియద్య? బదిధతో రాజవేష్ణనిి ధరించి రాజస్ం ఒలకబో న
త ి డా
త ! ని ి
కఠినంగా శిక్షిసాత .

1-417-క.
గాండీవి ఁ జసഝ
మండలిఁ బ్లడఁబాసి చనిన మదమ ఁత డ
దండంపఁ దగనివారల
దండంచ నీవ త దండన న న్."
టీక:- గాండీవి న్ = అ ా {గాండీవి - గాండీవ కలవా , అ ా }; చసഝ =
కృ ా ; మండలిన్ = లోక ; పెడఁబాసి = వదిలివేసి; చనినన్ = చనగా, వెళిళపోగా; మద =
మద తో; మ ఁత డ = మతెతక్తకనవాడ ; ఐ = అయి; దండంపన్ = , శిక్షిం ట ; తగని = కత కాని;
వారలన్ = వారిని; దండంచ = దండంచద , శిక్షించద ; నీవ = నీవె; త = తగినవాడ ; దండన న
= , శిక్షింపబ ట; న్ = .
భావ :- గాండీవధ్యరి అయిన అ ా , చసೕధ్యరి అయిన శ్రీకృ ా ఈ మండలానిి విడచి వెళాలరన
ధీమాతో మదోనమ డ
త దండంపతగని సా ల దండ న
త ి నీ స೩చండ న రాజదండన తపప .”

1-418-వ.
అని వృషభం దేదశించి యిటలనియె.
టీక:- అని = అని; వృషభం న్ = ఎ ద ; ఉదేదశించి = రించి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అని పలిక్త పరీక్షనమహారా వృషభరాజ్ఞనిి సి ఇలా అనాి -

1-419-మ.
" ధ్య శవర బా వస೩ గళీ పతక్షమా మండలిం
బరిక్తంపన్ భవదీయ నస೤ జనితాంభశేాసೇణిఁ దకకన్, జ ల్
దొరఁగం జేయ రధరమ స్ంజనిత జం ణిబాషపం లన్,
శక్తతన్ విదళిం ఁ మితనిన్ గో రితదేవోతతమా!
 ప్రథమ స్కంధము 299

టీక:- = వంశ ; ధ్య శవర = రా యొకక {ధ్య శవ - ధ్యసബక్త ఈశవ ని, రా };

బా = చే లన; వస೩ = క్లటల; గళీ = జంటచేత; పత = రక్షింపబ ; క్షమా = రాజా లోని; మండలిన్
= స೩దేశ నం – రాజా లో; పరిక్తంపన్ = డగా; భవదీయ = నీయొకక; నస೤ = క ిలో; జనిత =
జనించిన, టిిన; అంభ = నీటి; ణిన్ = జ్ఞ వా ట ; తకకన్ = తపిపంచి; జ ల్ = స೩జ ; తరఁగన్ =
స೶విం న ;ల చేయ = చేయ ; అధరమ = అధరమ గ; స్ంజనిత = జనించిన – టిిన; జం = జం ల;
ణి = స్ హ ల; బాషపం లన్ = కనీిటిని; = గొపప; శక్తతన్ = బల తో, సామరాసೆ తో;
విదళిం న్ = ఖ్ండంచివేస్తద ; = ; ఇతనిన్ = వీనిని; గో = ఆ ; రిత = ప న
ఉని; దేవ = దేవతలలో; ఉతతమా = ఉతతమా.
భావ :- “ఓ వృషభ పంలో ఉని ధరమదేవా! వంశ్శ న నరేం ల బా దండాలన
క్లటగోడల న మ రక్షిత న ఉని ఈ ధరాచసೕంలోని జ , నీ క ల వెంట స೶వించే బాషపధ్యర తపప
అధరమబాధి న ఏ యితర జీ ల కనీి ఇంతవర సి ఎ గ . ఇదిగో ! నా అవసೕపరాసೕమంతో
ఈ రా మణిా చించి చండా తా .

1-420-క.
జ్ఞలిఁ బడ నల? నా శర
జ్ఞలం ల పా స్తసి చంపెద వీనిన్
లోకం న ని డే
నా పాద ల ని ి నడపిం ఁ మీ.
టీక:- జ్ఞలిన్ = విచార లో; పడన్ = ప ట; ఏల = ఎం ల ; నా = నాయొకక; శర = బాణ ల;
జ్ఞలం ల = స్ హ లక్త; పా = వశ ; చేసి = చేసి; చంపెద = స్ంహరించద; వీనిన్ = వీనిని;
లోకం నన్ = లోక లో; ఇ డే = ఇ డే; నా = నా ; పాద లన్ = కాళ్ళమీద; ని ి =
ని ి; నడపిం న్ = నడపించద ; మీ = మీ.
భావ :- ఓ ధరమస్వ పా! ది పడబో , నా వాడ లతో ఈ పాపా మణిా మా
తా . ని ి ఇ డే ఈ మి మీద మళీల నా పాద్యలతో నడపిం తా .

*1-421-ఉ.
వాచవి న గడాఁ దిని, వాహ లం జలం సഊవఁగా,
నీ చరణం లెవవఁ డ నిరదళితం గఁ జేసె? వాఁ ద్య
ఖేచ ఁ న, వాని మణి కీలిత షణ కత బా లన్
వేచని ంచి వి వీథిక్త నగిన నల డాఁగినన్."
 ప్రథమ స్కంధము 300

టీక:- వాచవి = న్నటిక్త చి; ఐన = అయినటిి; గడాన్ = గడాని; తని = తని; వాహ =న
కా వ ; అం న్ = అం ; జలం న్ = నీ ; సഈవఁగా = తా ండగ; నీ = నీ యొకక; చరణం =
పాద ల ; ఎవవఁ = ఎవ ; ఇ = ఈ విధ గ; నిరదళితం గన్ = ఖ్ండత గ; చేసెన్ = చేసె ; వాఁ
= వా ; తాన్ = తా ; ఖేచ ఁ = ఆకాశ నత వా ; ఐన = అయినపపటిక్తని; వాని = వాని యొకక;
మణి = రతి ; కీలిత = చక్తకన; షణ = అలంకార లతో; కత = డన; బా లన్ = చే ల ;
వే చని = శ్రీస೘ గ వెళిళ; ంచి = ఖ్ండంచి; న్ = వే ; వి = ఆకాశ; వీథి = మార్ ; క్తన్ = ;
ఏగినన్ = వెళిళన; నలన్ = నలలో; డాఁగినన్ = ద్యగికొనిన .
భావ :- న్నటిక్త చించిన గడా పరక తని, కాలవలోల నీ ళ తాగి బతకే సా జీవి న నీ
పాద్యల ఇలా ఎవ నరికేసా . వా ఆకాశంలో తరిగే వా నా స్రే వెంటన వెళిళ వాడ చే
మణికంకణా తో స్హా నరిక్త పారేసాత . వాడని వదల . వా నింగిక్త ఎగిరిపోయినా, నలలో
రిపోయినా స్రే వదలన వదల ."
( దేవి ధరమదేవత గో వృషభ పాలలో ఒక చోట గడా మే నా
త ియి. కలికాలం స೩వేశించటం వలల,
ఇదద దీనంగా ఉనాి . గా ధరమదేవత ఒంటికాలిమీద ఉంది. ఇంతలో కలి వచిి ఇదదరిని చితక
త ి నాి . పరీక్షి త విధివశా త ఇదంతా సా . క్లపంతో కలిని నిస೗హ త, గో వృషభ ల
ఓద్య ,త వృషభ నితో ఇలా అం నాి .)

1-422-వ.
అని మఱి గో ప యయిన దేవితో నిటలనియె.
టీక:- అని = అని; మఱి న్ = ఇంక ; గో = ఆ ; ప= ప ధరించినది; అయిన =
అయినటిి; దేవి = దేవి; తోన్ = తో; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అని పలిక్త పరీక్షి త గో పధ్యరిణి అయిన దేవితో ఇలా అనాి

1-423-చ.
"అగణిత భ ం డ రాంత ఁ డకకట పోయె నం నె
వవగలఁ గృశించి నస೤ ల వారికణం దే మమమ! లో
బ్లగడ మమమ! మదివశిఖ్బృంద లన్ వృష న్ వధిం నా
మగఁటిమిఁ డ వమమ! వెఱ్ మానఁ గదమమ! భస೩ద్యయినీ!
టీక:- అగణిత = ఎం ట వీ కాని; లెక్తకంపవీ కాని; భ ం = భవ కలవా ; అ
= అయినటిి; రాంత = కృ ా { రాంత - ర అ రాక్ష ని స్ంహరించిన వా ,
కృ ా }; అకకట = అయోా; పోయెన్ = చనె ; అం న్ = అ ; ఏ = ఏ విధ న; వగలన్ =
శ్లక తో ; కృశించి = కృశించిపోయి, చిక్తకపోయి; నస೤ ల = క ిలలో; వారి = నీటి; కణం న్ =
 ప్రథమ స్కంధము 301

బం ల ; తే = తీ రా ; అమమ = తల్మల; లోన్ = లోలోపల; బ్లగడ = భయపడ ;

బ్లంగపడ ; అమమ = తల్మల; మత్ = నా యొకక; విశిఖ్ = బాణ ల; బృంద లన్ = స్ హ లచేత; వృష న్
= పాపా మని; వధిం న్ = స్ంహరిం ; నా = నా యొకక; మగఁటిమిన్ = మగతన , శౌరా ;
డవమమ = తల్మల; వెఱ్ = భయప ట; మానన్ = మానవలసినది; కద = కద్య; అమమ = తల్మల; భ=
భ ల ; స೩ద్యయినీ = ఇచేిద్యనా.
భావ :- “అమామ! అనంత భవోపే న శ్రీకృ ా ఈ లోకానిి వదలి వెళిలపోయాడన
ఆవేదనతో కృశించి కనీి నీి గా ఏ వ . మన సలో ది పె క్ల
ి బో , కలాాణద్యయిని న
ని ి తనిిన ఈ రామ ణి
్ ా ఇ డే నా బాణాలతో నల సాత , నా పౌ ష , తల్మల!
భయకంపిత కాబో మమామ!

1-424-క.
సా ల జం ల
బాధ గావిం ఖ్ ల భంజింపని రా
జ్ఞధ నా స్ససೋర్
శ్రీధన వీటిఁబో సిదధ తల్మల!
టీక:- సా = అహంసా మార్ల ;అ = అయినటిి; జం ల = స഍ ల; న్ = ;
బాధ న్ = బాధ ; కావిం = క గజే , పె ;ి ఖ్ ల = ల
ి ; భంజింపని = భంజక చేయని,
ఖ్ండంచని; రాజ = రా లలో; అధ ని = అధ ని, నీ ని; ఆ స్ = ఆ ు; స్వర్ = స్వర్ ఖ్ ; శ్రీ
= సిరి, శ్లభ; ధన = వితత ; వీటిఁబో న్ = వారామ ట; సిదధ = సిదిధం , తపప ; తల్మల = తల్మల.
భావ :- సా లయిన జీ ల బాధించే రామ ల
్ రా నవా అవశాం శిక్షించాలి. అలా
శిక్షించ ండా ఉపేక్షించిన రాజ్ఞధ ని జీవిత , ఆ స, ఐశవరా , స్రవం వారాం. ఈ మాట
మటికీ యథారాం తల్మల!

1-425-క.
షిజననిస೗హం
శిషిజనా స೗హం ఁ జేయఁగ నృ లన్
స೶షి విధించఁ, రాణ
స೦షి సె పరమధరమ సాధీవ!"
టీక:- షి = ి న – చడావా న; జన = స೩జల ; నిస೗హం =అ లోపె ట
ి –
శిక్షిం ట ; శిషా = శి ి న – మంచివా న; జన = స೩జల ; అ స೗హం న్ = పాలిం ట , రక్షిం
 ప్రథమ స్కంధము 302

ట ; చేయఁగన్ = చే ట ; నృ లన్ = రా ని {నృ - నరపత, రా }; స೶షి = స೫హమదే {స೶షి -

స్ృషిిం వా , స೫హమ}; విధించన్ = నియమించనని; రాణ = రాణ ల ; స೦షి న్ = దరిాంచినవా ;
సె =చ ; పరమ = అత ఖ్ా న; ధరమ = ధరమ , విధి; సాధీవ = సా శ్శల కలద్యనా.
భావ :- సాధీవమణి న పృథీవ! ల
ి శిక్షించటం క్లస్ం శి ల
ి రక్షించటం క్లస్మే
భగవం న స೫హమదే రా ల స్ృషిించాడని శాస్రవేతత చ తా . క క ఇ రా న నా
ఆరతరక్షణం అనిది పరమధరమం.”

1-426-వ.
అనిన ధరమనందనపౌ న వృషభ రిత ని ధరమదే ం డటలనియె.
టీక:- అనిన = అనగా; ధరమనందనపౌ న = పరీక్షి త {ధరమనందనపౌ - యమధరమరా
ని మ మ , పరీక్తనమహారా }; న్ = క్త; వృషభ = ఎ యొ
ద కక; రితన్ = ప న; ఉని =
ఉని వంటి; ధరమదే ం = ధరమదేవత; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె ;
భావ :- ఇలా పలిక్తన ధరమనంద ని మ మ న పరీక్షినిరేం నితో వృషభ పంలో ఉని
ధరమదే ఇలా అనాి -

1-427-ఉ.
" లఁ జంపి సా ల న్ విజయం బొనరిం నటిి యా
పౌరవవంశజ్ఞ ఁడ భాగాస్మే ఁడ వౌ తలిల మీ
వా రి వంటివా ర ట వారిజన ఁ మ్మచిి దౌతాస్ం
చార స్తసెఁ గాద్ నృపస్తతమ! భక్తతలతానిబ ఁధ .
టీక:- లన్ = ల ; చంపి = స్ంహరించి; సా ల = మంచివారి; న్ = క్త;
విజయం న్ = జయ ; ఒనరిం నటిి = క గ చే నటిి; ఆ = ఆ; పౌరవ = యొకక; వంశ =
వంశ నం ; జ్ఞ ఁడ = జనిమంచినవాడ ; భాగాస్మే ఁడ = భాగావం డ ; ఔ = అయి ఉనాి ;
తలిల = రవ ; మీ = మీ; వా = వా ;ల ఇ వంటి = ఇ వంటి; వా = వా ; అ టన్ = అ ట వలన;
వారిజన ఁ = కృ ా {వారిజన ఁ - పదమ ల వంటి నస೤ ఉని వా , కృ ా }; మ్మచిి =
మ్మ ికొని; దౌతా = తగా; స్ంచార న్ = వావహరిం ట; స్తసెన్ = చేసె ; కాద్ = కాద్య ఏమిటి;
నృపస్తతమ = పరీక్షినమహారాజ {నృపస్తతమ - న ల పాలిం వారిలో ు – మహారాజ, పరీక్షి }త ; భక్తత
= భక్తత అన; లతా = లతలచే; నిబ ఁధ = చకకగా బంధింప బ వా ; ఐ = అయి.
భావ :- “నరనాథ శిరోమణీ! రా ల నిస೗హంచి, స్జా ల అ స೗హంచే వంశంలో
టిిన ధరమ త క కన భగవం న శ్రీకృ ా మీ వారి భక్తత స೴దధల మ్మచిి త రాయబారా
నడపా .
 ప్రథమ స్కంధము 303

1-428-వ.
నరేంసഊ! యే స഍ ల ఃఖ్హే ల గా ; మా వలన ఃఖ్ం
నొంద్ ం లే ; వాది వాకా భేదం ల యోగీశవ మోహ
భేదం నాచాఛదించి, తమ నాతమ ఖ్ ఃఖ్ం ల ని ి స೩ వని చ ;
వ ా స೗హదేవతా ల ఁ స೫ తవం స్ంపాదిం ; మీమాంస్
గరమం న ం సഏభవం ం స೫కటిం ; లోకాయత స్వభావం న ఁ
స೫ తవం స్ంపాదిం ; ఇంద్వవరిక్తని ఖ్ ఃఖ్ స೩ద్యనం స్తయ
వి తవం లే ; ప ల వలన ఃఖ్ం వచిిన నధరమం ప స్తసి రని
విచారింప వల ; తరికంప నిరేదశింప రాని పరమేశవ నివలన స్రవం
న ం "ననిన ధరమదే నిక్త ధరమనందనపౌ ం డటలనియె.
టీక:- నరేంస೦ = రాజ్ఞ {నరేం -న ల ఇం , రా }; ఏ = మే ; స഍ =
జీ ; న్ = ; ఃఖ్ = ఃఖ్ క ట ; హే ల = కారణ ల ; కా ; మా; వలనన్ =
వలన; ఃఖ్ం = బాధ ; ఒంద్ = పంద్ ; ం = మాన ; లే ; వాది = వాదిం వారి;
వాకా = మాటల, వాదనలలో; భేదం లన్ = వాతాా సార , తేడా బటిి; యోగీశవ = యో లలో
ు ; మోహ = మోహంపబడనవా – స೬మలో పడనవా ; ఐ = అయి; భేదం న్ = భేద భావ ;
ఆచాఛదించి = ఆపాదించి {ఆచాిదించి - ఆపాదించి, లేనిది ఉని ల చ ఆరోపణ}; తమ; న్ = ; ఆతమ =
ఆతియే; ఖ్ ఃఖ్ం లన్ = ఖ్ ఃఖ్ం ల ; ఇ ి = ఇచిడ; స೩ = అధికారి {స೩ - స೩ తవ
కలవా , అధికారి}; అని = అని; చ = చపప ; వ ా = జోాత క { వ ా - స೗హ ల
అధాయన చే వా , జోాత క }; స೗హదేవత = స೗హ అధి దేవత ; ఆ = మొదల వాని; న్ =
క్త; స೩ తవం న్ = అధికార ; స్ంపాదిం = ; మీమాంస్ = మీమాంస్
{మీమాంస్ - రవ మీమాంస్ య మారా్ వ త }; కరమం = కరమ ; న్ = కే; స഍భవం న్ =
స೩భావ ఉనిదని; స೩కటిం =చ ; లోకాయత = లోకాయత {లోకాయత -
స్వభావ అ స్రించి లోక స഍పితం ననెడ వా }; స్వభావం = స్వభావ ; న్ = న ;
స೩ తవం = అధికార ; స్ంపాదిం = ; ఇం = ఇం లో; ఎవవ = ఏ ఒకక ; క్తన్ = క్త ;
ఖ్ ఃఖ్ = ఖ్ ఃఖ్ ల ; స೩ద్యనం న్ = ఇ ిట ; చే = చేయ; వి తవం = అధికార ; లే
= లే ; ప ల = ఇత ల; వలనన్ = వలన; ఃఖ్ం = ఃఖ్ ; వచిినన్ = వచిినటలయిన ; అధరమం =
అధరమ ;ప = ఇత ; స్తసిరని = చేసిరని; విచారింపన్ = బాధప ట; వల = చేయ వ ;ద
తరికంప = ఊహం ట ; నిరేదశింప = నిరాయిం ట ; రాని = సాధా కాని; పరమేశవ ని =
భగవం ని; వలనన్ = వలన; స్రవం న్ = స్రవ న, స్మస్త ;అ న్ = అ ; ఉం =
 ప్రథమ స్కంధము 304

ఉం ; అనిన = అనగా; ధరమదే = ధరమదేవత; క్తన్ = క్త; ధరమనందనపౌ ం = పరీక్షి త {ధరమనందన

పౌ - యమధరమరా ని మ మ , పరీక్షి }త ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- రాజేంసഊ! మే ఇతర స഍ ల బాధ పెటేివాళ్లం కా . మా లంగా ఏ స഍ణికీ ఎ వంటి
ఆపద్యక గ . నానావిధ్య న వాదోపవాద్యల స్మ్మమహ న యోగీశవ ఆతమయే ఖ్ ఃఖ్య
కలిపంచే స೩ వంటా . వ ా స೗హాల , దేవతల స೩ తావనిి ఆపాదిసాత ; మీమాంస్ కరామనికే
స഍భవం అంగీకరిసాత ; లోకాయత స్వభావానిక్త స೩ తవం కటిబ్లడతా ; కాని వా చపేపవారిలో ఎవవరికీ
ఖ్ ఃఖ్యల ఇచేి సామరాసೆం లే ; ఎవరి వలలన్న తమ ఃఖ్ం కలిగిందనీ, ఎవరో తమ ఎ ్ చేశారనీ
అ క్లవటం పరపా . దిధకీ మన సకీ అతీ న పరమేశవ ని వలలన స్మస్త జ ంది.” అని
పలికే ధరమదే నితో ధరమరా పౌ న పరీక్షి త ఇలా అనాి ....

1-429-ఆ.
"ధరమ రితవయా ధరమజా! వృష ప!
పరమధరమ మీ ప వ,
పాపక మ చే పాపం చింపఁ
బాపక మఁ డేఁ పథ వ ి.
టీక:- ధరమ = ధరమమ ; రితవి = రీతభవించిన వాడ ; అయా = తం ; ధరమ = ధరమ
యొకక; జా = జ్ఞాన కలవాడ ; వృష = ఎ ద యొకక; ప= ప న ఉనివాడా; పరమ = ఉతతమ న;
ధరమ = ధరమ ; ఈ = నీ ; ప =చ ; వ = విధ్యన , విషయ ; పాప = పాప ;క మ=
చే వా , పాపి; చే = చే ; పాపం న్ = పాప ; చింపన్ = తెలియజేయగా; పాప = పాప;
క మ = కరమ చే వా , పాపి; ఏఁ = వె ళ; పథ = లోక ; వ ిన్ = క .
భావ :- “వృషభ పంలో ఉని ధరమదేవా! నీ ధరమ రితవి. ధరమ ాడ . నీ పల ల తీ
పరమధరమంగా ఉంది. పాపకరమ చేస్తవాని పాపానిి స೩కటించేవా ఆ పాపి పో లోకానికే పోతా .

1-430-వ.
మఱి దేవమాయవలన తం ల వాఙ్మమనస్ం ల వధాఘ్న క లక్షణం
బ వృతత లభం నం ద్లియ రా ; నీ ధరమదేవత ; కృత గం నం
దపశౌాచదయాస్తాం ల నా నీ బాదం లని చ ; తా
గం నఁ రోవకత పాదచ షకం నందొకక పాదం క్షీణంబయెా; ద్యవపరం
నం పాద దవయం నశించం గలి గం బం నివవ నని నీ ఁ
 ప్రథమ స్కంధము 305

బాదస೤యం భగింబయెా నవశిషింబ , భవదీయచ రాపాదం న ధరమం

గలాంతం న నిస೗హంప గమక్తం నియది వి మది ం గాక.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; దేవ = దే ని; మాయ = మాయ; వలనన్ = వలన; తం ల =
జీ ల యొకక; వాక్ = వా కన – బయటపడనద్యనిక్త; మానస్ం ల = మన సల – లోపల ఉనిద్యని; న్
= క్తని; వధా = వధింపబ – ద్బబ త ; ఘ్న క = ఘ్నత చే – ద్బబ తీ ; లక్షణం = లక్షణ
కలది; అ = అయినటిి; వృతత = స೩వరతన; లభం నన్ = లభ గ; తెలియరా = తెలిసికొ ట
సాధా కా ; నీ = నీ ; ధరమదేవత = ధరమదేవత ; కృత గం నన్ = కృత గ లో; తపస్ =
తప స ; శౌచ = శౌచ ; దయ = దయ ; స్తాం = స్తా ;అ = అన; నా = నా
(4); నీ = నీ ; పాదం = కా ళ; అని = అని; చ = అం ; తా = త అ ; గం నన్ =
గ లో; రవ = ం ; ఉకత = చపిపన; పాద = కా ళ; చ షకం నన్ = నాలిగింట ; ఒకక = ఒకటే (1);
పాదం = కా ; క్షీణం = నశిం ట; అయెాన్ = జరిగె ; ద్యవపరం నన్ = ద్యవపర లో; పాద = కా ళ;
దవయం = రం (2); నశించన్ = నశించినవి; కలి = కలి అ ; గం = గ ; అం న్ = లోపల;
ఈ = ఈ; వ న = విధ గ; ఇ =ఇ ; నీ న్ = నీ ; పాద = కా ళ; స೤యం = (3);
భగిం = నషి ; అయెాన్ = అయెా ; అవశిషిం = మిగిలినది; అ = అయినటిి; భవదీయ = నీయొకక;
చ రా = నా గవ; పాదం నన్ = కాలిమీద; ధరమం = ధరమ ; కలి = కలికాల యొకక; అంతం నన్ =
అంత లో; నిస೗హంపన్ = నిస೗హం కొ ట ; గమక్తం = స೩యతిం ; ఉనియది = ఉనిది;
వి = వి ; అది న్ = అంతయే; కాక = కా ండగ.
భావ :- వా క మన స అతీత న వమాయవలల జీ ల మధాఘ్న క స్వ పం
లభవేదాం కా . నీ ధరమ దేవత . కృత గంలో నీ తపం, శౌచం, దయ, స్తాం అన నా పాద్య
ఉండేవని చ తా . తా గంలో ఆ నా పాద్యలలో ఒక పాదం భగిమయింది. ద్యవపర గం
రాగాన రం పాద్య లోపించాయి. ఇ కలి గంలో పాద్య పత పోయి స్తాంమన
ఒకకపాదం మాస೤ం మిగిలి ఉంది. ఆ పాద్యనిి డా కలి గాంతంలో అధరమం ఆసೕమించి భగిం చయాాలని
కా కొని ఉంది. ఇ గో ఇ -

1-431-మ.
భర ం బాపి రమావి ం గ ణం బాదం లం దొకకఁగా
సిార వే క నింతకాల ఖ్శ్రీ నొంద్ దేవి; త
చిరణస్పరా లేమి స೦ ల ల్ శాసిం రం న్ నిరం
తరశ్లకం న నీ గ ిల నిడెన్ ధరమజా! వీక్షించితే."
టీక:- భర న్ = భార ; పాపి = పోగొటిి; రమావి ం = లసಫపత, కృ ా ; క ణన్ =
క ణతో; పాదం లన్ = పాద లతో; తకకఁగాన్ = త క ండగ; సిార = సిార గ ఉనిది – సిామిత గ
 ప్రథమ స్కంధము 306

ఉనిది; ఐ = అయి; వే కన్ = వే కతో, విన్నద తో; ఇంత = ఇపపటి; కాల = వర ; ఖ్ = ఖ్; శ్రీ =
స్ంపద ; ఒంద్ = పంద్ ; దేవి = దేవి; తత్ = అతని; చరణ = పాద ల; స్పరా = స్పరా – తా ట;
లేమిన్ = లేకపో ట వలన; స೦ = స೦ ; ల ల్ = ల న టిిన వా ; శాసిం = ఏలెద ;
అం న్ = అ ; నిరంతర = ఎడతెగని; శ్లకం నన్ = బాధతో; నీ = నీ ; క ిలన్ = క ిలలో; ఇడెన్
= పెటెి ; ధరమ = ధరమ యొకక; జా = జ్ఞాన కలవాడా; వీక్షించితే = సితవా.
భావ :- శ్రీకృషాభగవా అవతరించి భారం తీరాి . శ్రీకృషాదే ని శ్రీపాదస్పరావలల
దేవి లక్తంచి సిారానందంతో మరిచి పోయింది. ఇ భగవం ని పాదస్పరా ర
పాపా మ నవా తనమీద పెతతనం చలాయిసాతరేమో నన భయంతో క ిలవెంట బాష్ణప కా న
త ిది.
ధరమస్వ పా! ఈమ్మ వీక్షిం .”

1-432-వ.
అని యి ధరణీధరమదేవతల జాగించి, మహార ండయిన విజయపౌ ం
కాక మ్మ ం చకకదనం ఁధికకరించి ది కల వెకకస్ంబయిన యడ
దం బ్లడదం గజడపించి పాపహే వయిన కలిని మాప దోాగిం
చిన, వాఁ రాజ పం విడనాడ, వాడన మొగం తోడ, భయవిహవ ం
హస్తం సాఁచి, తతాపద ల వినాస్తమస్త ం , స೩ణామం స్తసి.
టీక:- అని = అని; ఇ = ఇ పకక; ధరణీ = దేవి; ధరమదేవతలన్ = ధరమదేవతల ; జాగించి
= స్ ద్యయించి; మహార ం = గొపపరథి {మహార - పె క రథి లతో దధ
చేయగలవా }; అయిన = అయినటిి; విజయపౌ ం = పరీక్షి {విజ పౌ – అ ా ని
మ మ , పరీక్షి }; కాక = తలకరి మ బ నందలి; మ్మ ం = మ్మ తీగ; చకకదనం న్ =
చకకదన ; ధికకరించి = తరస్కరించి; ది కల = ది కల; న్ = ; వెకకస్ం = స్సహ ; అయిన =
అయినటిి; అడదం న్ = కతతని; బ్లడదం గన్ = భయంకర గ; జడపించి = జళిపించి {జడపించి -
జళిపించి, ఆడం }; పాప = పాప న ; హే = కారణ ; అయిన = అయినటిి; కలిని = కలిని;
మాపన్ = స్ంహరిం ట ; ఉదోాగించినన్ = సిదధపడగా; వాఁ = వా ; రాజ = రా ల యొకక;
పం న్ = ప ; విడనాడ = విడచిపెటిి; వాడన = వాడపోయిన; మొగం = ఖ్ ; తోడన్ =
తో; భయ = భయ తో; విహవ ం = విహవ {విహవ - అవయవ ల ప ి తపిపనవా }; ఐ =
అయి; హస్తం న్ = చే ల ; సాఁచి = చాచి; తత్ = అతని; పాద ల = కాలి పాద లం ; వినాస్త =
ఉంచబడన; మస్త ం = తల కలవా ; ఐ = అయి; స೩ణామం న్ = నమసాకర ; చేసి = చేసి.
భావ :- ఈ విధంగా పరీక్షినిహారా ధరణినీ, ధరమదే ణీా ఊరడంచా . మహార ,
అ ా ని మ మ అయిన ఆ వీరా స్ తలకరి మ్మ తీగలా తళ్ తళ్ మ్మ త కళ్ల మి మి ల
గొలిపే స్సహ న తన ఖ్డా్నిి భయంకరంగా జళిపించి, పాపా మ న కలిని మాపాలని
 ప్రథమ స్కంధము 307

నిశియించా . అ తన స్ంహరించటానిక్త ఉ ా త న మహారా సి, కలి రాజచిహాిలనీి

విడచి, వడలినవదనంతో గడగడలా భయవిహవ ఆరా పాద్యలమీదపడ సాష్ణింగనమసాకరం చేసి

1-433-క.
"కంపించ దేహ మ్మలలం,
జంప మో! రాజతలక! శరణాగ ర
క్షిం " మని, తన క్తకనఁ
జంపక కలిఁ చి నగ జనపత ప న్.
టీక:- కంపించ = వ నిది; దేహ = శరీర ; ఎలలన్ = అంత ; చంప =
చంపవ ;ద ఓ = ఓ; రాజ = రా లలో; తలక = డా
ు ; శర = శరణ వేడ; ఆగ న్ = వచిిన వానిని;
రక్షిం = రక్షిం ; అని = ని; క్తకనన్ = స഍రిాంచగా; చంపక = చంప ండ; కలిన్ = కలిని; చి =
సి; నగ =న వ ; జనపత = జ ల పత, రా ; ప న్ = పలికె .
భావ :- “ఓ నృపాలతలకా! భయంతో నా దేహమంతా కంపిచి పో నిది. న ి చంపవ ద, నీ
చరణాల శర వే నాి . న ి కరణిం ” అని కాక . పరీక్షి త కలి ణిా చంప ండా
క్షమించి ఇలా మందలించా ...

1-434-క.
"అ న
ా కీరితస్మే ం,
డ న
ా పౌ ం , భయర సావృత జ లన్
నిరిా లఁ జంప నొలల ;
రానభావం విడచి తలఁ రాతామ!
టీక:- అ న
ా = స్వచఛ న; కీరిత = కీరిత; స్మే ం = కలిగినవా ; అ న
ా = అ ా ని; పౌ ం
= మ మ ; భయ = భయ అ ; రస్ = రస్ తో; ఆవృత = ఆవరించిన; జ లన్ = మాన ల ;
నిరిా లన్ = జయ లేని వారిని, ఓడనవారిని; చంపన్ = చం ట ; ఒలల = ఒ కొన ; రాన = చడావారి;
భావం న్ = భావ ; విడచి = వదలి; తలఁ = ర గప మ; రాతామ = చడా స్వభావ కలవాడా.
భావ :- “ఓయీ! అతాంత నిరమలయశ్లవిశా న అ ా ని అ మ మ ఓడ, రాం
వీడ, దోసిలొగి్న వారిని వధింప . ఇక నీ రతస్వభావానిి విడచి రంగా తలగిపో రామ డా
్ !
 ప్రథమ స్కంధము 308

1-435-వ.
నీ పాపబం ండ , మదీయబా పాలితం బయిన మహ్మ మండలం న
ని వవలవ ; రాజదేహం నం వరితం ని ి నస్తా, లోభ, చౌరా, దౌరానా,
రాచార, మాయాకలహ, కపట, క ష్ణలక్షామసೆది, ధరేమతర స్ హం
లాస೴యిం ; స్తాధరమం ల నివాస్ం బ స೫హామవరత దేశం న యజా విసాతర
ని లయినవా యజేాశవ ం డయిన హరిం రిి యాగం స్తయ ని
వా , యజిం వారల ఖ్స೩ద్యయనం స్త , స్కల తాంతరాామి
భగవం డయిన హరి జంగమ సాావరం ల నంతరంగ బహరంగ ల
స్ంచరిం వా చందం న నాతమ పం న మన్నరథం ల ని ిం;
గా న, నీ విం ండ వలవ"ద దండహ ం
త డయిన జ ని వడ మండ
లాస೗ం సాఁచిన రాజవ ాన ం గలి యిటలనియె.
టీక:- నీ = నీ ; పాప = పాప న ; బం ండ = బం వి; మదీయ = నా యొకక; బా
= భజ లచే; పాలితం = పాలింపబ నిది; అయిన = అయినటిి; మహ్మ = ; మండలం నన్ =
మండల లో; ని వ = ఉండ; వల = వ ;ద రాజ = రా వంటి; దేహం = దేహధ్యరణ; అం న్ = అం ;
వరితం = ఉం ; ని ిన్ = ని ి; అస్తా = అస్తా , అబదద ; లోభ = లోభ ; పిసినారి తన ; చౌరా =
చౌరా , దొంగతన ; దౌరానా = దౌరానా , చడాతన ; రాచార = చ ఆచార ; మాయా =
మోస్ తో డన; కలహ = కలహ , ద్బబలాట; కపట = కపట , మోస్ ;క ష=క ష , పాప ;
అలక్ష్మి = దౌరాుగా ; ఆది = మొదల ; ధరమ = ధరమ న ; ఇతర = వాతరేక న లక్షణ ల; స్ హం
= ం ; ఆస೴యిం న్ = చేరి ఉం ; స్తా = స్తా ; ధరమం = ధరమ ; న్ = ; నివాస్ం
= ఇ ;ల అ = అయినటిి; స೫హామవరత = స೫హామవరతన; దేశం నన్ = దేశ న; యజా = యజా ; విసాతర =
విస్తరిం టలో – బా గ చేయిం టలో; ని = మంచి న ప కలవా ; అయిన = అయినటిి; వా =
వా ; యజా = యజా న ; ఈశవ ం = ఈశవ , అధిపత; అయిన = అయినటిి; హరిన్ = హరిని;
భగవం ని; రిి = రించి; యాగం న్ = యజా ; స్త = చే ; ఉనివా = ఉనాి ;
యజిం = యజా చే ; వారల = వారి; న్ = క్త; ఖ్ = ఖ్ ; స೩ద్యయనం = స೩సాదిం ట,
క గజే ట; చే = చే ; స్కల = స్మస్త; త= త ల; జీ ల; అంతర్గ = లోపల; యామి
= చరిం వా ; ఐ = అయి; భగవం = భగవం ; అయిన = అయినటిి; హరి = హరి; జంగమ =
జం , పస೑ {జంగమ – కదలిక ఉని జీ , జం }; సాావరం ల = చ ల
{సాావర – కదలికలేని జీ , చ }ల ; న్ = ; అంతరంగ = అంతరంగ ల, లోపల;
బహరంగ లన్ = బహరంగ న; బయట; స్ంచరిం = వరితం ; క ; వా = గాలి; చందం నన్
 ప్రథమ స్కంధము 309

= వలె; ఆతమ = తన యొకక; పం నన్ = ప న; మన్నరథం లన్ = మన్నకామా ల , క్లరికల ;

ఇ ి = ఇ ి ; కా న = అం చేత; నీ = నీ ; ఇం = ఇకకడ; ఉండన్ = ఉం ట ; వలవ =
వీ లే ; అ =అ ; దండ = దండ ; హ ంత = చేత కలవా ; అయిన = అయినటిి; జ ని =
య ని; వడన్ = వలె; మండలాస೗ం న్ = ఖ్డ్ ; సాఁచినన్ = చాచగా; రాజ = రా లలో; వ ా =
వరించతగినవా , ు ; న్ = క్త; కలి = కలి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- పరమ పాపా మడ న నీ న పాలించే ఈ మండలంలో సాానం లే .
రాజవేషధ్యరి న నీలో అస్తాం, లోభం, దొంగతనం, దౌరానాం, రాచారం, మోస్ం, కలహం, కపటం,
క షం, దౌరాుగాం మొద న అధరమ ణా క కొ
ి ని ఉనాియి. స్తాానికీ ఆలవాల న ఈ
స೫హామవరతదేశంలో యజావేతత న పెదద యజేాశవ న శ్రీమహావి ా యజ్ఞాలతో ఆరాధి త ఉనాి .
చరాచర స೩పంచంలో వె పలా లోపలా నిండ స్ంచరించే వా లాగా స్రావంతరాామి అయిన ఆ సావమి,
వారిక్త స్మస్త భా చే త వారి క్లరిక తీ త ఉంటా . అం వలల ఈ స೩దేశంలో నీ
ఉండటానిక్త వీ లే .” అని కతతని కెతతన చసೕవరితతో కలి ఇలా పలికా -

*1-436-క.
"జగదీశవర! నీ యడద
ధగధగితస೩భలతోడఁ దఱ్ గ మ్మఱ్యన్
బ్లగడెం జితత ండె
వగిలెడ నిఁక నెం ఁ జొ త భావింపఁ గదే.
టీక:- జగత్ = జగ న
త ; ఈశవర = అధిపతీ; నీ = నీ యొకక; అడద = ఖ్డ్ ; ధగధగిత =
ధగధగలా ని; స೩భల = కాం ల; తోడన్ = తో; తఱ్ గ = ఎ కవగ; మ్మఱ్ న్ = మ్మ ; బ్లగడెన్
= భయపడపోయె ; చితత = మానస్ ; ండె = ండె ; వగిలెడన్ = పగిలి పో నివి; ఇంకన్
= ఇంక; ఎం న్ = ఎం లో; చొ త = చొరబడ , ర ; భావింపఁ గదే = ఆలోచిం .
భావ :- “జగతపతీ! ధగదధగిత కాం లతో మ్మ న
త ి నీ కర కరవాలానిి సి నా ండె ప
నాియి. నా హృదయం బ్ల నిది. ఇ న నెకకడక్త పోయేది. ఎకకడ ఉండేది నీవే ఆలోచిం .

ధరణీ ధరమదేవత దధరణం

1-437-వ.
"నరేంసഊ! ని ి నారోపితశరశరాస్ స్రవస೩దేశం లం విలోక్తం నివాడ;
న నెకకడ ం నానతమమ"నిన, రాజనాశేఖ్ ం స഍ణవధ, సీర, ాత, పానం ,
లనియె నా సాానం లనిచిి, మఱి నడగిన వరా లంబ నస్తా, మద,
 ప్రథమ స్కంధము 310

కామ, హంసా, రం , లనియె పంచస೩దేశం ల నొస్ంగి, యితర స్ాలం ల

స్ప శియింప ండ నియమించ; ని ల కలినిస೗హం స్తసి; హ్మనం లయిన తప, శౌాచ,
దయలనియెడ ఁ పాదం వృషభ రిత యయిన ధరమదే ని క్తచిి, విశవంభ
ర నిరురం బయిన స్ంతోషం స్ంపాదించి.
టీక:- నరేంసഊ = రాజ్ఞ {నరేంస೦ - న ల ఇం రా }; ని ిన్ = ని ి; ఆరోపిత =
ఎ కపెటిిన; శరశరాస్ = విలలం కలవానిగా; స్రవ = స్మస్త; స೩దేశం = స్ాల ; అం న్ =
లో ; విలోక్తం న్ = ; ఉనివాడ = ఉనాిడ ; నన్ = న ; ఎకకడన్ = ఎకకడ; ఉం న్ =
ఉండ ; ఆనత = ఆజా; ఇ మ=ఇ మ; అనిన = అనగా; రాజనా = రా లలో, క్షసബ లలో; శేఖ్ ం =
శిఖ్ర వంటివా , ు ; స഍ణవధ = జీ ల చం ట; సీర = సీరలోలతవ ; ాత = ాత ,
ద ; పానం = మదాపాన , తా ; అనియె = అనె ; నా = నా (4);
సాానం లన్ = స్ాల ల ; చో ల ; ఇచిి = ఇచిి; మఱి న్ = ఇంక ; అడగిన = అ గగా; వరా =
బంగార , వితత ; లం = లకారణ ;అ = అయిన; అస్తా = అస్తా , అబదద ;
మద = మద , గరవ ; కామ = అధిక న ఆస్క్తత; హంస్ = జీ ల బాధిం ట; రం =
కయా , కలహ ; అనియె = అన; పంచ = ఐ ; స೩దేశం లన్ = స్ాల ల ; ఒస్ంగి = ఇచిి;
ఇతర = ఇతర; స్ాలం లన్ = స్ాల ల ; స్ప శియింపక = కొ
ి నక; ఉండన్ = ఉం న ;ల నియమించన్
= కటిడ చేసె ; ఇ ల = ఈ విధ గ; కలి = కలి యొకక; నిస೗హం = కటిడ; చేసి = చేసి; హ్మనం =
క్షీణించినవి; అయిన = అయినటిి; తపస్ = తప స ; శౌాచ = శౌచ ; దయ = దయ ; అనియెడ =
అనెడ; ఁ = (3); పాదం న్ = కా ళ; వృషభ = ఎ ;ద రిత = ప న ఉనివా ; అయిన
= అయినటిి; ధరమదే = ధరమదేవత; క్తన్ = ; ఇచిి = ఇచిి; విశవంభర = విశవ భరిం నది, దేవి;
న్ = క్త; నిరురం = నిరుర , అధిక ; అయిన = అయినటిి; స్ంతోషం న్ = స్ంతోష ;
స్ంపాదించి = కలిగించి.
భావ :- రాజేంసഊ! ఎ స్తత అ స్రవసഈ ధ రధ డ న నీ పమే నా లోచనాల
గోచరి న
త ిది. మరి న ఎచట తలద్య కొనది ఆజ్ఞాపిం ” అని అలమటించే కలి ని స഍రాన ఆలక్తంచి
పరీక్షి త వానిక్త ” దం, మదాపానం, సీర , స഍ణివధ” అన నా సాానా ఇచాి . ఇంకా అత
అరిాంచగా మహారా ” వరాం” కారణంగా క అస్తాం, గరవం, కామం, హంస్, రం అన ఇంకా ఐ
సాానా ఇచాి . ఈ సాానాలలో తపప ఇతర స్ాలాల స్ప శించవదదని కలిని కటిడ చేసా పరీక్షి .త ఈ
స೩కారం ఆ మహారా కలి ణిా నిస೗హంచి పోగొ కొ
ి ని తప స, శౌచం, దయ అన పాద్య
వృషభ రిత అయిన ధరమదేవత అరిపంచి దేవిక్త అపార న ఆనంద్యనిి కలిగించా .
 ప్రథమ స్కంధము 311

*1-438-క.
గజనామధయ ర న
గజరి పీఠ నఘ ఁ గలిదమ ం న్
గజ రిపరాసೕ ఁ డే
గజిబజి లే ండఁ ద్యలెిఁ గౌరవలక్ష్మిన్.
టీక:- గజనామధయ ర న = హసితనా ర నం {గజ నామధయ ర - గజ (హసితన
అ ) నామధయ (పే కల) ర ( ర ) హసితనా ర }; గజరి పీఠ న = సింహాస్న న {గజ రి
పీఠ - గజ (ఏ ) రి (శ , సింహ ) పీఠ (ఆస్న ), స్ంహాస్న }; ఘ ఁ న్ = గొపపవా ;
కలి = కలిని; దమ ం న్ = అణచిన వా ; గజ రి పరాసೕ = సింహపరాసೕ {గజ రి
పరాసೕ – (గజ (ఏ ) రి (శ , సింహ) పరాసೕ ఁ (పరాసೕమ కలవా , -
సింహపరాసೕ }; ఏ = ఎటిి; గజిబజి = గజిబజి, గందరగోళ్ం; లే ండన్ = లే ండగ; తాలెిన్ = ధరించ ;
గౌ(క)రవ = గౌరవ అ , కరవ సాస഑జాం అ ; లక్ష్మిన్ = స్ంపద .
భావ :- సింహపరాసೕ , కలిని నిస೗హంచిన ఘ ఆయిన పరీక్షి త హసితనా రంలో
సింహాస్నాసీ కరవ రాజాలక్ష్మిని గౌరవ రవకంగా స೩శాంతంగా పరిపాలించా .

1-439-వ.
ఇ ల కృ ని
ా య స೗హం న నశవతాామ బాణపావకం వలన స೫తక్త; వృషభ
రిత యయిన ధరమదేవత నభయం బచిిన పరీక్షినిరేం ం సഏహమణశాప
స഍పత తక్షకాహభయం వలనఁ సഏణం వో నని యెఱింగి, స్రవస్ంగం
వరిాంచి న శి ాం విజ్ఞానం గలిగి, గంగాతరంగిణీ తీరం నం
గళ్ళబరం విడచ వి ఁ .
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; కృ ని
ా = శ్రీకృ ని
ా ; అ స೗హం నన్ = అ స೗హ వలన;
అశవతాామ = అశవతాామ యొకక; బాణ = బాణ ల; పావకం = అగిి; వలనన్ = ండ; స೫తక్త = జీవించి;
వృషభ = ఎ ;ద రిత = పి; అయిన = అయినటిి; ధరమదేవత = ధరమదేవత; న్ = ; అభయం న్ =
అభయ ; ఇచిిన = ఇచిిన; పరీక్షిత్ = పరీక్షి త అ ; నరేం ం = న ల ఇం ; రా ; సഏహమణ =
సഏహమ ని యొకక; శాప = శాప ద్యవరా; స഍పత = కలిగిన; తక్షక = తక్ష అ ; అహ = పా యొకక;
భయం = భయ ; వలనన్ = వలన; స഍ణం = స഍ణ ; వో న్ = పో ; అని = అని; ఎఱింగి =
తెలిసి; స్రవ = స్మస్త న; స్ంగం = బంధ ; వరిాంచి = విడచిపెటిి; = ; న్ = క్త;
శి ాం ; ఐ = అయి; విజ్ఞానం న్ = విశిషి న జ్ఞాన ; కలిగి = పంది; గంగా = గంగ అ ; తరంగిణీ =
నది యొకక; తీరం నన్ = ఒ ాన; కళ్ళబరం న్ = శరీర ; విడచన్ = విడచి పెటెి ; వి ఁ = వి .
 ప్రథమ స్కంధము 312

భావ :- ఈ విధంగా వా దే ని అ స೗హం వలల అశవతాామ అసారనల జ్ఞవలలో ంచి స೫తక్త

బయటపడ వృషభ పంలోని ధరమ దేవత అభయమిచిిన పరీక్షి త నిశాపస೗ త , తక్ష ని
విష్ణనలజ్ఞవలల వలల మరణం స഍పిత ంత దని స్ంగత తె కొని స్రవస్ంగ పరితాాగి కయోగిని
ఆస೴యించి, పరమారాానిి స೗హంచి, గంగానదీ తీరంలో శరీరానిి పరితాజించా ” అని చపిప
శౌన నితో ఇంకా ఇలా అనాి .
ఈ భాగవతానిి పారీక్షితం అని డా చపాత . ఎం కంటే భాగవత రాణం, పరీక్షి త అ గగా,
పరీక్షి త క్తత పందడం క్లస్ం, పరీక్షి త చపపబడంది. అలా కృతకృతాం అయింది. అటిి మహా భా ని
జీవితం కి ండ భౌతకదేహం విడవటం వర ఈ చిని వచనంలో స్ంక్షిపతంగా చపపబడంది. .

1-440-క.
హరివారత లె ఁ వారిక్త
హరిపద దలఁ వారి కనవరతం న్
హరికథ వినెడవారిక్త
మరణాగతమోహస్ంస೬మ లే దనఘ్న!
టీక:- హరి = హరి యొకక; వారత = విశేష ; ఎ ఁ = తెలి ; వా = వా ; క్తన్ = క్త; హరి
= హరి యొకక; పద = పాద ; తలఁ = స్మరిం ; వా = వా ; క్తన్ = క్త; అనవరతం న్ =
ఎడతెగక; హరి = హరి యొకక; కథ = కథ ; వినెడ = వి ం ; వా = వా ; క్తన్ = క్త; మరణ = మృ ా ;
ఆగత = పం ట వలన; మోహ = సഐంత; స్ంస೬మ న్ = భయ ; లే ; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :- పవిస೤ చరిసഈ! హరి ల్మల అరాం చే కొనవా , హరి చరిస೤ ఆలక్తంచేవా , హరి
చరణాల స్మరణం చే క్లనవా మరణ స్మయంలో డా ఎ వంటి వేదనా, ఆవేదనా, తందరపా ,
త పా పందరయాా!

1-441-క.
భచరి ఁ హరి యరిగినఁ
స೫భవించి ధరిసബ నెలలఁ స೫బబ ఁ గలి ద్య
నభమ ా ని వేళ్
స೫భవింపక యడఁగి ండె భార్వ ఖ్యా!
టీక:- భ= భకర న; చరి ఁ = నడవడక కలవా ; హరి = హరి; అరిగినన్ = చనగా;
స೩భవించి = టిి, రచిిపోయి; ధరిసബన్ = మిని; ఎలలన్ = అంతటి యం ; స೩బబ న్ = అతశయించి ,
వాాపించి ; కలి = కలి; తాన్ = తా ; అభమ ా = అభమ ాని; ని = ని; పరీక్షి ని; వేళ్ =
 ప్రథమ స్కంధము 313

కాల లో; స೩భవింపక = అతశయింపక; అడఁగి = అణగి; ఉండెన్ = ఉండె ; భార్వ ఖ్యా = శౌనక మహరీు
{భార్వ ఖ్యా - భృ వంశ లో ాడా, శౌనక మహరీు}.
భావ :- ణాచరి న షోతత అవతారం చాలించిన అనంతరం కలి లోకమంతా
వాాపించి విజృంభంచా ; కానీ అభమనానంద న పరీక్షి త కాలంలో తలవంచి అణగిమణగి ఉనాి .

1-442-వ.
ఇవివధం నఁ జ స్స స೦ సമతాఖిలమహ్మమండలస഍జా సాస഑జాం
జాం గాఁ జే నా యభమ ాస్ంభ ం
టీక:-ఈ = ఈ; విధం నన్ = విధ గా; చ స్ = నా (4); స్ స೦ = స్ స೦ ల చేత ; సമత
= టిబడన; అఖిల = స్మస్త న; మహ్మ = మి యొకక; మండల = మండల కల; స഍జా = విసాతర న;
సాస഑జాం = సాస഑జా ; జాం గాన్ = జనీయ గా; చే న్ = పాలిం ; ఆ;
అభమ ాస్ంభ ం = పరీక్షినమహారా {అభమ ాస్ంభ ం – అభమ ాని , పరీక్షినమహారా }.
భావ :- ఈ స೩కారంగా నా స్ సഊల న మ ఉని విసాతర న మండలానిి
ఏకచఛసഈధిపతగా స೩జ్ఞరంజకంగా పరిపాలించా ఆ అభమ ాని న పరీక్షినిరేం .

*1-443-ఉ.
చేసినఁ గాని పాప సెంద ; చేయఁ దలంచి నంతటం
జేసెద ననిమాస೤ నఁ జెం ఁ గద్య కలివేళ్ఁ ణా ల్
మోస్ లే దటం నృప ాఁ గాచఁ గలిన్ మరంద
లాలస్ తోడఁ లి వి లం ద్గఁ డని తేఁటి వడన్.
టీక:- చేసినన్ = చేసిన; కాని = కాని; పాప = పాప ; సెంద = చంద ; చేయన్ =
చే ట ; తలంచిన్ = తలచిన; అంతటన్ = అంతటన; చేసెదన్ = చేసెద ; అని = అనిన; మాస೤ నన్ =
మాస೤ చేతన; చం న్ = చం ; కద్య = కద్య; కలి = కలి; వేళ్న్ = కాల లో; ణా ల్ = ణా ;
మోస్ = మోస్ ; లే = లే ; అటం న్ = అ ; నృప ాఁ = పరీక్షి త {నృప ాఁ
– నరపాల లలో ఖ్ా నవా , పరీక్షి త }; కాచన్ = కాపాడె ; కలిన్ = కలిని; మరంద =
మకరంద , తేనె; ఉలాలస్ = ఉతాసహ ; తోడన్ = తో; లి = సഈగి; వి లన్ = వల ; తెగన్ = తెగబడ;
డని = డని; తేఁటి = తేనటి; వడన్ = వలె.
భావ :- అయితే ఈ కలి గంలో ఒక విశేష ంది, చేస్తతన గాని పాపా ప క్ల
ి . ఇక
ణాాలంద్యమా ”చేసాత ’ అని అ కొంటే చా ఫలితానిి ఇచేిసాతయి. అం కన అభమనా మా , కలి
విజృంభణానిి మాస೤ం అరికటిి స഍ణాలతో విడచిపెటాి . మ్మమద, లోపల ఉని మకరంద్యనిి మాస೤ం
ఆనందంతో సഈగి ల వ ంది కద్య! అలాగనిమాట.
 ప్రథమ స్కంధము 314

పరీక్షి త కలి ని నిస೗హంచా కాని ని మలించలే ఎం అన స్ందేహానిక్త తా లే ండా

వివరించబడంది.

1-444-వ.
మఱి ం స೫మ త యధీ ల న లయం వృకం చందం న నొదిఁగి
కా కొని ండ చేషిిం ం గాని, ధీ నవారిక్తం గలివలని భయం లేదని
కలి నంతం నొందింప డయెా"ననిన విని ఋ న క్తటలనిరి.
టీక:- మఱి న్ = ఇంక ; స೩మ త = పరపా పడనవా ; ఐ = అయి; అధీ = రా
లేనివా ; అ = అయినటిి; న ల = మాన ల; అం న్ = లో; వృకం = తోడే ; చందం నన్ = వలె;
ఒదిఁగి = ఒదిగి, ఒరిగి; కా కొని = పంచి; ఉండ = ఉండ; చేషిిం న్ = స೩వరితం ; కాని = కాని; ధీ =
రా కలవా ; ఐన = అయిన; వారి = వారి; క్తన్ = క్త; కలి = కలి; వలని = వలన; భయం = భయ ; లే
= లే ; అని = అని; కలిన్ = కలిని; అంతం న్ = అంత , ద; ఒందింప = పందింప , టిింప ;
అయెాన్ = ఆయె ; అనినన్ = అనగా; విని = విని; ఋ = ; శౌనకాది ; =
; న్ = ; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనిరి = పలిక్తరి.
భావ :- అదీగాక కా ని పంచి ండ క్త కే తోడే లాగా స೩మ త రా లేని
వారిని మాస೤మే కలి బాధి ం
త ది, కానీ ధీ న వారిక్త కలి వలల ఎటిి భయ కలగదని భావించినవా ఆ
మహారా కలిని స్రవనాశనం చయాలే ” అని చపపగాన విని శౌనకాది మహ ా ని అభనంది త
ఇలా అనాి .

1-445-సీ.
"పౌరాణిక్లతతమ! స೫ పెకేకం -ల
తామరసాస೑ని ధవళ్యశ
మరణశ్శ ర న మా కెఱింగించిత-
కలిపతంబ సೕ కరమమం ఁ
బొగలచేఁ బొగిలి య దదచి ల
త న-
మ హరి పదపదమ మ ర రస్ న్
సഊవించితవి నీ ధ ాల తమి-
స్వర్మేని నపవర్మేని
 ప్రథమ స్కంధము 315

1-445.1-తే.
భాగవత స్ంగ లవ భాగాఫల కీడె?
స೩కృత ణహ్మ ఁడ చసഝ భస೦ ణ
ల్మశ కమలాస్నా నె గఁ లే
విని వినఁజ్ఞల ననియెడ వెఱిఱ గలఁడె?
టీక:- పౌరాణిక = రాణ తె వారిలో; ఉతతమ = ఉతత డా, డా; స೫ =
జీవిం ; పె క = చాలా; ఏం ల = స్ంవతసర ; తామరసాస೑ని = కృషాని {తామరసాస೑ని – పదమ ల
వంటి క ి నివా , కృషా }; ధవళ్ = స్వచఛ న; యశ = కీరిత; మరణ = మరణ ; శ్శ ర =
లక్షణ కలవార ; ఐన = అయిన; మా = మా ; ఎఱింగించిత = తెలియజేసితవి; కలిపతం = స్ంకలిపత
నది; అ = అయినటిి; సೕ = యజా; కరమ = కరమ ; అం న్ = లోపల; పగల = పగల; చేన్ = తో;
పగిలి = మసిబారి; అ దద = తెలివిలేని; చి ల
త = మన కలవార ; ఐన = అయిన; మ =మ మల ;
హరి = హరియొకక; పద = పాద ల ; పదమ = పదమ ల; మ ర = తీయని; రస్ న్ = రస్ ; సഈవించితవి
= సഈ న ల చేసితవి; నీ = నీ ; ధ ాల = ధనాత పందిన వారిమి; ఐతమి = అయినా ; స్వర్ =
స్వర్ ; ఏని న్ = అయిన ; అపవర్ = క్తత; ఏని = అయిన ;
భాగవత = భాగవత తో; స్ంగ = స్ంబంధ యొకక; లవ = కొంచ , పిస్ ; భాగా = అదృషి యొకక; ఫల
= ఫలిత ; న్ = ; ఈడె = స్మానమా ఏమి; స೩కృత = స೩కృత యందలి; ణ= ణ – సബ ణ ; హ్మ ఁ
= లేనివా ; అ = అయినటిి; చసഝ = హరి {చసഝ - చస೹ , వి ా }; భస೦ = భ; ణ = ణ ; ఈశ =
ఈ , శి ; కమలాస్న = స೫హమ {కమలాస్న - పదమ ఆస్న గ కలవా , స೫హమ}; ఆ న్ = మొదల వా
డ; ఎ గఁన్ = తెలియ; లే = లే ; విని న్ = వినినపపటిక్తని; వినజ్ఞలన్ = వినలే ; అనియెడ = అనెడ; వెఱిఱ =
వెఱిఱవా ; కలఁడె = కలడాఏమి.

భావ :- “పౌరాణిక శిరోమణీ! నీ చిరకాలం వరిధ .ల మరణశ్శ ర న మా అమృతమయ

న హరి ల్మలావిశేష్ణ వినిపించా . బ న ఈ యజాకారాం ఆరంభంచి హోమ మాలతో పగ రి
పోయిన మా హృదయాల గోవించ చరణారవింద మ రమకరంద్యనిి తనివితీరా సഈగించా . ధ ాల
నా . స్వర్మే కా . అపవర్ం డా భగవదు ల
త సాంగతా ఫలంలో పిస్రంత డా సాటి రా కద్య!
స഍కృత ణాతీ న వా దే ని కలాాణ ణవిశేష్ణ తె క్లవటం భ న పదమభ న డా
సాధాం కా . అ వంటి భగవం ని పవిస೤గాథ వీ లవిం గా విం , "చా , ఇంక వినలే " అనెడ
వెఱిఱవా ల ఎకక నా ఉంటారా?
 ప్రథమ స్కంధము 316

*1-446-క.
శ్రీపం , ఖ్ండత స్ం
తాపం , గలమష్ణంధతమస్ మహోదా
దీదపం , పాషండ
రాపం , వి ా వందనాలాపం ల్.
టీక:- శ్రీ = స్ంపదల ; పం = అతశయింప చే నది; ఖ్ండత = బదద చేయబడన;
స్ంతాపం = వాధ కలవి; కలమష = పాప అ ; అంధతమస్ = కటిక చీకటిక్త {అంధ -
అంధతర - అంధతమ }; మహా = గొపప; ఉదాత్ = పెదదవి, కెతత బడన; దీపం = దీప ; పాషండ
= పాషం ల ; రాపం = పందవీ కానివి; వి ా = వి దే
ా ని; వందన = నమసాకర ;
ఆలాపం ల్ = స్మరణ .
భావ :- ఆ నందనందమని వందనాలాపా , శ్రీల చందించేవి, స్ంతాపాల స్ లంగా
తలగించేవి, ఉదీదపిత న దివెవ పాపాలన కటిక చీకటల పోగొటేివి, పాషం పందలేనివి.
భాగవత భక్తతస೩ప ల
త విశిషుత ఇలా తల ం , పరీక్షి న
త చపిపన భాగవతానిి వివరించమని
శౌనకా ని వే ం నాి
*1-447-క.
పావన , రితలతా
లావన , నితామంగళ్స഍భవ స్ం
జీవన , లసಫ స్ం
భావన , వా దే పదస్తవన ల్.
టీక:- పావన = పవిస೤ చే నవి; రిత = పాప అ ; లతా = తీగల ; లావన
= క్లసివే నవి (కొడవ ళ); నితా = శాశవత న; మంగళ్ = భ ల ఇ ి; స഍భవ = భవాల ;
స్ంజీవన = స೫తక్తం నవి; లసಫ = స్ంపదల ; స్ంభావన = గౌరవ ఇ ినవి; వా దే =
హరి {వా దే - ఆతమల వసిం దే , భగవం }; పద = పద ల; స్తవన ల్ = జన .
భావ :- విశవమంత ఆతమగా వసించి ఉండే పరమాతమ వ దే ని ఇంటి పంట, శ్రీకృ ని
ా పాద్యల
యందలి భక్తత స೩ప త విశావనిక్త పవిస೤త స೩సాదించేవి; స్మస్త పాపాలన బంధనాల క్లస్తస్త కొడవ ళ;
శాశవత భ భవాల స్మ రేి సాధనా ; సిరిస్ంపదల స೩ద్యన .
శౌనకాది మహ ు భాగవత మహతాానిి, భాగవ ల తోడ సాంగతా స೩భావాల తెలిసిన మహా
జ్ఞా . వా హరిభక్తత విశిషుతల స్మరి ,త నిక్త భాగవతోతత న పరీక్షి త కథా ప న
శ్రీమద్యుగవతానిి ఉపనాసించ మని వినివించా .
 ప్రథమ స్కంధము 317

1-448-ఆ.
పరమ భాగవ ఁ పాండవపౌ ం
ని భాషణ ల దధ దిధ
విరాజమా ఁ క్తత య వి ా
పాద ల మ్మ ల వడసె ననఘ!
టీక:- పరమ = ఉతృషి న; భాగవ ఁ = భాగవత ధరమ కలవా ; పాండవపౌ ం =
పరీక్షి త {పాండవపౌ ం - పాండ ల యొకక మ మ , పరీక్షినమహారా }; ని = ని యొకక;
భాషణ లన్ = స೩వచన ల వలన; దధ = దిధ చేయబడన; దిధ = దిధ కలవా ; ఐ = అయి; విరాజ =
వె గొం ని; మా ఁ = మానస్ కలవా ; ఐ = అయి; క్తత = తామే క్తత; అ = అయినటిి; వి ా
= వి దే
ా ని; పాద ల = చరణ ; ఎ ల = ఏ విధ గ; వడసెన్ = పంద్ ; అనఘ =
పాప లేనివాడా;
భావ :- పరమ భాగవతా స్ , పాండవ పౌ , స్ ణ
్ సాం అయిన
పరీక్షినిం కమహరిు త ఆలక్తంచి పరి దధ న పరమారా దిధతో తేజరి ల క్తతక్త
ఆలవాల న వా దే ని పాద లానిి ఎలా పంద్య .

1-449-వ.
మహాతామ! విచిస೤యోగనిష్ణుకలితం , వి చ
ా రితలలితం ఁ, బరమ
ణాం , స్కలకలాాణ ణగణాం , భాగవతజ నాపేక్షితం న
పారీక్షితభాగవతాఖ్యానం వినిపిం " మనిన ం డటలనియె.
టీక:- మహా = గొపప; ఆతామ = ఆతమ కలవాడా; విచిస೤ = విచిస೤ న; యోగ = యోగ; నిష్ణు = నిషులతో;
కలితం = డనవి; వి ా = వి దే
ా ని; చరిత = స೩వరతన వలన; లలితం = మార నవి; పరమ
= ఉతృషా న; ణాం = ణావంత ; స్కల = స్మస్త; కలాాణ = భకర; ణ= ణ లలో ;
గణాం = ఎంచదగ్వి ; భాగవత = భాగవత ధరామ యా న; జల = జ లచే; ఆపేక్షితం =
క్లరదగినది; ఐన = అయినటిి; పారీక్షిత = పరీక్షి ని; భాగవత = భాగవత ; ఆఖ్యానం న్ = వాాఖ్ాన ;
వి పిం = వివరిం ; అనినన్ = అనగా; ం = ; ఇ ల = ఇలా; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- మహా భావా! యోగవిద్యాస్ పేత , భగవతకథాపరి త , పరమ ణా ,
స్మస్త కలాాణ సా ణ
్ ా , భకత జ ల అపేక్షిత అయిన పరీక్షి త స೴వణం చేసిన భాగవతగాథ
మా వినిపిం ” అని అ ని మహ ులతో డలా చపపసాగా -
 ప్రథమ స్కంధము 318

1-450-క.
"మి బోఁటి పెదదవార
కమలాస೑ని చరిత మ గఁగాఁ జెపెపడ భా
గా గలిగె నఁ నా జ
నమ స్ఫలం బయెా వృదధమా ాఁడ న టన్
టీక:- మి = మి మల ; బోఁటి = పోలిన; పెదద; వార ; కమలాస೑ని = హరి {కమలాస೑ -
పదమ లవంటినస೤ కలవా , హరి}; చరిత = వరతన ; అ గఁగాన్ = అడగిన; చపెపడ =
చేపేపట వంటి; భాగా న్ = అదృషి ; కలిగెన్ = కలిగె ; నఁ =ఇవేళ్; నా=నాయొకక; జనమ ; స్ఫలం
= స్ఫల ; అయెా; వృదద = పెదదలచే; మా ాఁడ = గౌరవింపబడనవాడ ; అ టన్ = అ ట వలన.
భావ :- "అయాా! పెదద న మీవంటివా కావాలని క్లరగా కమలాస೑ని గాథ వినిపించే
మహాభాగాం నా స഍పితంచింది. నా జనమం ధనా ంది. నా జీవితం స్జాన స్మామనా మయింది.

1-451-క.
లహ్మ ఁ నారాయణ
విలస్తకథన గడఁక వినిపించినఁ ద
కలహ్మనతఁ బాసి మహో
జాసೋల లజతవ బొం స్ మ లారా!
టీక:- ల= ల లో; హ్మ ఁ = త క నవా ; నారాయణ = నారాయ ని; భగవం ని;
విలస్త్ = వె గొంద్డ; కథన = కథ ; కడఁకన్ = ప ద
ి లతో; వినిపించినన్ = వినిపించినచో; తత్ =
ఆ; ల = ల యొకక; హ్మనతన్ = హ్మనతవ ; పాసి = విడచి; మహా = గొపప; ఉజాసೋల = ఉజాసೋల న; ల
= ల లో; జతవ = ట
ి ; పం = పం ; స్త్ = మంచి; లారా = లారా.
భావ :- నికృషి లంలో జనిమంచినవా డా స೩కృషి న భగవం ని గాథ ప ల
వినిపించగలిగితే అ ాతతమ లగౌరవానిి అం కొంటా .

1-452-సీ.
ఎవవని ణజ్ఞల మ్మని జిహవ లేక-
నలినగరాు లనం ఁ డం ?
క్లర వి ధంస೦క్లటి నొలలక లక్ష్మి-
స഍రిాంచ నెవవని పాద రజ ?
 ప్రథమ స్కంధము 319

స೫హమ యెవవని పాదపదమం గడగిన-

జల ధనాత నిచి జ ల కెలల?
భగవం ఁ డనియెడ భస೦శబద న -
నెవవఁ డరాాకృత న మి ?
1-452.1-ఆ.
న మహా మ నాస೴యించి శరీరాది
స్ంగక్లటి నెలల స్ంహరించి
స഍భవ న పారమ హంస్ాం
నొంది తరిగి రాక ం రలమి.
టీక:- ఎవవని = ఎవావని; ణ= ణ ల; జ్ఞల = స్ హ ; ఎనిన్ = ఎ ిట ; జిహవ
= నా క ; లేక = లేక; నలిన = పదమ అ ; గరు = గరు లో టిినవా , స೫హమ; ఆ = మొదల
వా ; అనం ఁ = అంత లేని వా ; అం = అం ; క్లర = క్ల ని; వి ధ = మిక్తకలి
దిధమం లలో; ఇంస೦ = ఉతత ల; క్లటిన్ = క్లటిమందిని, స్ హ ; ఒలలక = ఒ కొనక; లక్ష్మి =
లసಫదేవి; స഍రిాంచన్ = స഍రిాంచ ; ఎవవని = ఎవవని; పాద = పాద ల; రజ = రజ – ళి; స೫హమ =
స೫హమదే ; ఎవవని = ఎవవని; పాద = పాద అ ; పదమం = పదమ ; కడగిన = కడగిన; జల =
జల ; ధనాతన్ = ధనాతతో, ణా తో; ఇచిన్ = ఇచి ; జ = మాన ; న్ = ; ఎలలన్ =
అందరిక్త; భగవం ఁ = భగవం ; అనియెడ = అనెడ; భస೦ = భ న, క్షేమకర న; శబద = పే ;
న్ = ; ఎవవఁ = ఎవవ ; అరా = అరా యొకక; ఆకృతన్ = ఆకార న ; ఏ = అతశయించి; మి న్
= ఉం ; ఏ = ఏ;
మహా = గొపప; ఆ మన్ = ఆతమకలవానిని; ఆస೴యించి = ఆస೴యించి; శరీర = శరీర ; ఆది = మొదల ; స్ంగ =
బంధ ల; క్లటి = పెదద స్ హ ; ఎలలన్ = అంతటిని; స్ంహరించి = అణిచివేసి; స഍భవ నన్ = స഍భవ తో;
= ; పారమ హంస్ాం న్ = పరమహంస్తవ , క్తతని; ఒంది = పంది; తరిగి = తరిగి; రాక =
రా ండగ; ఉం = ఉం ; ఎలమిన్ = వికసించి.

భావ :- ఏ దే ని ణగణాల గణించటానిక్త నా క చాలక పదమగరాుది దేవత

అనం డని అంటారో? తన వాంఛంచే తక్తకన క్లకటి దేవతల తరిస్కరించి శ్రీదేవి ఎవని పాద
పరాగానిి సీవకరించిందో? స೫హమదే ఏ పాదపద్యమ కడగి ఆ పవిస೤గంగ అఖిలజగతక్త
అ స೗హంచాడో? భగవం అన పరమ పవిస೤ శబాదనిక్త అరాంగా ఏ దే ని స్వ పం విరాజి ల నిదో?
ఏ దే ని ఆస೴యించి మహా నిస్సం తరిగిరాని పరమహంస్ పద్యనిి అం కొనాిరో?
ఆ వా దే ని దివాగాథ స్మస೗ంగా రితంచి తె క్లవటానిక్త ఎవరిక్త సాధామౌ ంది?
 ప్రథమ స్కంధము 320

*1-453-చ.
సೕమ న మింటి యెగ ఁగాక విహంగ మింటి న పా
ర గన న ిన? హరిపరాసೕమ మోపినయంతఁ గాక స్
రవ వివరింప నెవవఁ స೩వరత ఁడౌ? లార! నా చి
తత న నెంత గానఁబడెఁ దపపక చపెపద మీ నంత న్.
టీక:- సೕమ నన్ = సೕమ గ - చకకగ; మింటి = ఆకాశ ; = న ; ఎగ ఁన్ = ఎ ;
కాక = ఐతే ఐ ఉండవ ి - అయినపపటిక్తని; విహంగ = పక్షి; మింటిది = ఆకాశ నది; ఐన = అయినటిి;
పార న్ = అం - దరి; కనన్ = ట – క గొ ట; న ిన = న ికొన కలద్య; హరి = హరి యొకక;
పరాసೕమ = తేజ స; ఓపిన = అ మతంచిన; అంతన్ = అంతే; కాక = కా ండగ; స్రవ = స్మస్త ;
వివరింపన్ = వివరిం ట ; ఎవవం = ఎవ మాస೤ ; స೩వరత ఁ = సామరాసೆ కలవా ; ఔ =
అ తా ; లార = లారా; ఓ ; నా = నా యొకక; చితత = మన ; న్ = ; ఎంతన్
= ఎంత అయితే; కానఁబడెన్ = కనబడెన్న; తపపక = తపప ండగ; చపెపదన్ = చ ; మీ న్ = మీ ;
అంత న్ = అంతా.
భావ :-పస೑ తమ శక్తత కొదీద రకకలాడ త ఎంత క్త ఎగిరినా, ఆకాశం అం క క్లకలే . అదేవిధంగా,
వా దే ని మహా భవానిి తన తెలిసినమాస೤ం తపప స్మస೗ంగా వివరించి చపపగల స్మ ా డెవ నాి .

పరీక్షి త వేటా ట
1-454-క.
వేదండ రాధీ ఁ ,
గోదండ స్తతఁ బటిికొని గహన లో
వేదండా ల నొకనాఁ
డే దండలఁ బోవనీక యెగచన్ బలిమిన్.
టీక:- వేదండ = హసితనా; రా = ర న ; అధీ ఁ = రా ; క్లదండ = వి ;ల చేతన్ =
చేతలో; పటిికొని = ప కొ
ి ని; గహన = అరణా ; లోన్ = లో; వేదండ = ఏ ; ఆ లన్ =
మొదల వాటిని; ఒక = ఒక; నాఁ = దిన న; ఏ = ఏ; దండలన్ = స೩కక ; పోవ నీక = వెళ్ళనీయ ండగ;
ఎగచన్ = తరిమ్మ ; బలిమిన్ = బల కొదిద.
భావ :- ఒకనా కరి రాధీశవ న పరీక్షి త ఎ క పెటిిన క్లదండ చేతబటిి
కాంతార లోల ఏ మొద న జం ల వెంటాడ వేటాడ సాగా .
 ప్రథమ స్కంధము 321

1-455-క.
ఒగ్ స೦వివ ప మని
యొగె్ పె ద్రల, వలల, ర మృగ లన్
డగ్ఱి చంపె వే క
వెగ్ల చితతమం వేఁటాడంపన్.
టీక:- ఒగ్ న్ = అవపాత {ఒగ్ - అవపాత –ఏ మొదల నవి
ప ట న కఱ్ఱ కంప కపిప లోపల వెలితగ ం గో }; స೤వివ = తవివ; ప =ప ; అని =
అని; ఒగె్ = పరిచిన; పె = పెదద; తెరలన్ = తెర ; వలలన్ = వల ; ఉర న్ = ఉ ి తో ;
మృగ లన్ = జం ల ; డగ్ఱి = దగ్ర వెళిళ; చంపె = చంపవలెనన; వే క = క్లరిక; వెగ్ల =
అధిక ; ఎ కవ; ఐ = అయి; చితత = మన ; అం న్ = లో; వేఁటాడంపన్ = వెంటాడగా.
భావ :- లోతెతన కందకా స೤వీవ, పెదద పెదద వల పరచీ, ఉ ి పనీి మృగాల , పస೑ల
ప కొ
ి ని బంధించే ఉతాసహంతో అరణామంతా విచిలవిడగా తరిగా .

1-456-క.
క్లల ల గవయ, వృక, శా
దల లఁ, దరస೑, ఖ్డ్, రోహత, హరి, ం
డాల ల, శరభ, చమర,
వాాల ల వధించ వి ఁ వడ న్నల లన్,
టీక:- క్లల లన్ = అడవి పం ల ; గవయ = పో ల ; అడవి నిల ; వృక =
తోడేళ్ళ ; శా ల
ద లన్ = పెదద ల ; తరస೑ = సివం ల ; ఖ్డ్ = ఖ్డ్ మృగ ల ; రోహత = కేస్రి
మృగ ల - అడవిగొఱెఱల ; హరి = సింహ ల ; ండాల లన్ = ఏ ల ; శరభ = శరభ
మృగ ల ; చమర = చామర మృగ ల ; వాాల లన్ = కొండచి వల ; వధించన్ = స్ంహరించ ;
వి ఁ = స೩ ; వడన్ = వేగ గ; ఓల లన్ = మా లలో {ఓల -మా - వేట క్లస్
ఏరపరచిన మ స೩దేశ }.
భావ :- వనవరాహాల , అడవిఎ ల
ద , తోడేళ్ళ , పెదద ల , సివం ల ,
ఖ్డ్మృగాల , అడవిగొఱెఱల , సింహాల , ఏ ల , శరభాల , జడలబఱెఱల , కొండచి వ
ల ఆ మహారా ణాంతో పడగొటాి .
 ప్రథమ స్కంధము 322

1-457-క.
మృగ మ్మచి నరేం ఁ
మృగరాజ పరాసೕమ న మ్మఱ్సి హరించన్
మృగధరమండల నఁ గల
మృగ మొకకటి దకక స్రవమృగ ల నెలలన్.
టీక:- మృగ = వేటగా ళ; మ్మచిన్ = మ్మ ికొనలా; నరేం ఁ = న ల ఇం ; రా ;
మృగరాజపరాసೕమ న = సింహపరాసೕమ తో; మ్మఱ్సి = స೩కాశించి - అతశయించి; హరించన్ =
స్ంహరించ ; మృగ = లేడని; ధర = ధరించిన; మండల నన్ = బంబ లో - చంస೦బంబ లో; కల = ఉని;
మృగ = మృగ ; ఒకకటి = ఒకటి మాస೤ ; తకక = తపిపంచి; స్రవ = స్మస్త న; మృగ లన్ =
జం ల ; ఎలలన్ = అనిిటిని.
భావ :- ఆ నరేం మృగేంస೦ విసೕమంతో వేటగా ల మ్మచేిట గా
ల చంస೦మండలంలోని
మృగానిి తపప అరణాంలో ఉని మృగాలనిింటినీ వేటాడా .

1-458-వ.
ఇ ల వాటంబయిన వేఁటతమకం న మృగం ల వెంబడం బడ యెగ ం
జరిం టంజేసి క్షా పిపాస్ల వలన మి ల బరిసഘం ండయి, ధరణీ
కాం ం చలలని నీటి కొలం ం గానక కలంగె చితతం తోఁ జని, యొకక
తపోవనం గని; యం .
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; వాటం = క క స్హత ; వాడది; అయిన = అయినటిి; వేఁట =
వేటమీది; తమకం న = పరవశతవ తో; మృగం లన్ = జం ల ; వెంబడన్ = వెనకాతల; పడ = పడ;
ఎగ న్ = త ; చరిం టన్ = త ట; చేసి = వలన; క్షా = ఆకలి ; పిపాస్ల =
ద్యహ ల; వలనన్ = వలన; మి లన్ = మిక్తకలి; పరిసഘం ం = అలసినవా ; అయి = అయి;
ధరణీకాం ం = రా , పరీక్షి త {ధరణీకాం ం - మిక్తభరత - రా , పరీక్షి }త ; చలలని = చలలని; నీటి
= నీటి; కొలం న్ = కొల -చ ; కానక = క గొన లేక; కలంగె = కలత పడన; చితతం = మన ;
తోన్ = తో; చని = వెళిళ; ఒకక = ఒక; తపస్ = తప స చే కొ ; వనం న్ = వన ; కని = సి - క గొని;
అం న్ = అం లో.
భావ :- ఈ విధంగా మృగయాక కంతో మృగాల వెంటబడ త ప లెతతటం
లాన ఆకలి ద ల వలల అలసి పోయా మహారా , పరిసഘం నఆ కాం చలలని జలాశయం
క్లస్ం వెదక్త వేసారి ఒక తపోవనానిి స೩వేశించా .
 ప్రథమ స్కంధము 323

1-459-సీ.
మ్మలఁ ట చాలించి, మీలితన ఁ ,-
శాం ఁ ిండ, జడత లేక,
స഍ణ మన్న దిధ పంచేంసമయం ల-
బహరంగవీ లఁ బాఱ్నీక,
జ్ఞగరణాదిక సాానస೤య ద్యఁటి,-
పరమ ండెడ పద ఁ ద్లిసి,
స೫హమ తతవ స్ంస഍పా విసഝ ఁ డయి,-
యతదీరాజట ఁ ద నాివరింప,
1-459.1-తే.
నల చరమధ్యరి యల ని
తపసిఁ బొడగని, శ్లషితతా ఁ డ ,
నెండ తడలేక కత నె ఁ డంద,
మందభాషల నిటల మ జవి ఁ .
టీక:- మ్మలఁ ట = కద ట మ్మద ట; చాలించి = ఆపి; మీలిత = సిన; న ఁ =క ి
కలవా ; ఐ = అయిా; శాం ఁ = శాంత పందిన వా ; ఐ = అయిా; ిన్ = ర్ిని; ఉండ = ఉండ;
జడత = మందకొడ తన ; లేక = లే ండగ; స഍ణ = స഍ణ ; మనస్ = మన ; దిధన్ = దిధ ;
పంచఇంసമయం లన్ = పంచఇంసമయం ల {పంచఇంసമయం - క ళచ క న్న
చరమ }; బహరంగ = బయటి; వీ లన్ = ద్య లలో; పాఱ్నీక = స೩స్రింపనీయక; జ్ఞగరణ = జ్ఞగృత ;
ఆదిక = మొదల ; సాాన = అవస్ాల {అవసాాస೤య - జ్ఞగృత - మ్మల వ, షిపిత - నిస೦, స్వపి – కల.};
స೤య = (3); ద్యఁటి = ద్యటి; పరమ = ది –ఉతతమ నది; ఐ = అయిా; ఉండెడ = ఉండెడ;
పద న్ = అవస్ా రీయ {నా గవ అవస్ా - రీయ , సഝంది అవసాాస೤య - జ్ఞగృత -
మ్మల వ, షిపిత - నిస೦ – స్వపి – కల,}; తెలిసి = తెలిసికొని – అం కొని; స೫హమ = స೫హమ ;ఆ త = తన
యందే స೩తషిిత న - తాన అయిన; తతవ = తతవ - స్వభావ ; స్ంస഍పా = అం కొని; విసഝ =
సഝయా ా - స్మాధి సిా ; అయి = అయిా; అత = మిక్తకలి; దీరా = పడ న; జట న్ = జట ; త ి
= తన ; ఆవరింపన్ = క కొనగ; అల = రచకాని – ంచిం పోని; = లేడ; చరమ = చరమ ;
ధ్యరి = ధరించినవా ; ఐ = అయిా;
 ప్రథమ స్కంధము 324

అల న్ = స೩కాశిం ; ఉని = ఉని; తపసిన్ = తప చే వాని - నిని; పడగని = సి - రితంచి;

శ్లషిత = శ్లష వచిిన – ఎండపోయిన; తా ఁ = న్న కలవా - అంగిలి కలవా ; అ న్ = అ ; ఎండ =
ఎండపోయి; తడ = తడ – చమమ; లేక = లేక పోయి; కత న్ = గొం క లోని - అంగిలిలోని; ఎ ఁ = కంఠ స్వర ;
డందన్ = మందగించగ - తగ్గ; మంద = మ్మలలని; భాషలన్ = ప లతో; ఇ ల = ఈ విధ గ; అ = పలికె ;
మ జవి ఁ = పరీక్షినమహారా {మ జవి - స೩జల వి – రా , పరీక్షి }త .

భావ :- అకకడ నిమీలితనసഈలతో ిని శాంతంగా తప స చే న

త ి శమీక నిని
చా . ఆ తపసివ జ్ఞస೗తం, స్వపిం, పిత అన అవస్ాల అతసೕమంచి నా గవ న స్మాధి
అవస్ాలో ఏకాస೗చి త , స೫హామ స్ంధ్యనం చేసి ఉనాి . పరీక్షి త ఆ స్ంయమీం ని స్మీపించి దవడ
ఎండ, నా క తడారి, డ త
్ కత తో మ్మలల మ్మలలగా.

*1-460-క.
“తోయ , ద్ మ మా కీ
తోయ వేఁటా వేళ్ దొలిల పడమ దీ
తోయ సഝయ జలద్యహ ,
తోయ వార లే , స్సహ మనఘ్న!”
టీక:- తోయ = నీ ; తె మ = తీ కొని ర మ; మా = మా ; ఈ = ఈ; తోయ = తడ ;
వేఁటా = వేటా ; వేళ్ = స్మయ లో; తలిల = ఇంత ం ; పడమ = క గ ; ఈ = ఈ;
తోయ = విధ ; సഝయ = వలె; జల = నీటి క్లస్ ; ద్యహ = ద్యహ ; తోయ = తోటి; వార =
వా ; లే = లే ; స్సహ = స్హం ట కషి నది; అనఘ్న = పాప లేనివాడా.
భావ :-“మంచినీళిళయిా ణాా మడ! నీ ణాం ఉం ంది. వేటాడలేనంత ద్యహంతోవచాిని .
ఇంత స్సహ న ద్యహం ఎ లే . మావాళాళ అందబా లోలే . త క్ల
ి లేకపో నాి తందరగా
ఇయిా.”
పరీక్షినమహారా తీసೳ ద్యహంతో ని వాటిక చేరి తపోమ ి న శమీ ని సి నీళిళ మమని
అడగా . మహారా కద్య ఎంత అందంగా అ నాిడో డండ. (సాహతాంలో అంద్య లదదడానిక్త
వాడేవి అలంకారా . ఆడంబరానిక్త శబాదలంకారం స೩సిదిధ. రం కాని అంతకంటె ఎ కవ అక్షరా ఉని
పద్య తరిగి తరిగి వ త అరా బేధం ఉంటే అది యమకం).

1-461-వ.
అని వ ం శమీకమహా ని స్మాధినిష్ణునిమీలితన ం విస్మ త
బాహాాంతరింసമయకృతస్ంచా ం హరిచింతాప ం ం టం
ద్లియలేక.
 ప్రథమ స్కంధము 325

టీక:- అని = అని; వ ం = రా , పరీక్షి { వ ం – మిక్త వ , రా }; శమీక

= శమీ అ ; మహా = గొపప; ని = ని; స్మాధి = స్మాధి; నిష్ణు = నియ మా సార ; నిమీలిత =
సిన; న ం = క ళ కలవా ; విస్మ త = మరచిన; బాహా = వె పలి; అంతర = లోపలి; ఇంసമయ =
ఇంసമయ లచే; కృత = చేయబడన, చేసిన; స్ంచా ం = కదలిక ఉనివా ; హరి = హరి యొకక;
చింతా = ధ్యాన న; ప ం = నిమ ి ; ఐ; ఉం టన్; తెలియన్ = తె సికొన; లేక = లేక.
భావ :- ఆ ని మాటాలడలే . ఆ నీం నిమీలితన , స్మాధి ా
బాహేాంసമయజ్ఞానం లేక హరి చింతా పరతం ఉనాిడని మహారా తె క్లలేక ....

1-462-ఉ.
"క ి సి సഏహమ ఁ గరవ తో త నివాఁ , చే
స్నిల న రమమనఁ , సారజలం ద్చిి పోయఁ, డే
మనిన నఁ జేయఁ , స్మస೗ఫలం వెటిఁ, డంత స్ం
పనిత నొంద్న? తన తపశిరణాస೩తమస೩భావ ల్.
టీక:- క ి = క ి ; సి = సికొని; సഏహమ ఁ = సഏహమ ; గరవ =
అహంకార ; తో త = తో డ; ఉనివాఁ = ఉనాి ; చేన్ = చేత; స్నిలన్ = ల
త తో; ఐన్ = అయిన ;
ర మ=ర మ; అనఁ = అ ట లే ; సార = మంచి; జలం న్ = నీ ; తెచిి = తీ కొని వచిి; పోయఁ
= పో ట లే ; ఏ = ఏ విధ న; మనిన = మరాాద ; ఐనన్ = అయిన ; చేయఁ = చే ట లే ;
స్మస೗ = పకవ న వచిిన; పండన; ఫలం = పం ;ల వెటిఁ = పె ట
ి లే ; ఇంత = ఇంత ఎ కవగ;
స్ంపనితన్ = స్ంపద ; ఒంద్న = స్ంపాదించాడా ఏమి; తన = తన యొకక; తపస్ = తప స; చరణ =
చే ట వలన; అస೩తమ = సాటిలేని; స೩భావ ల్ = స೩భావ లతో; గొపపదన తో.
భావ :- “ఈ సഏహమ క ల తెరవ ! ఎంత గరవం! పోనీ రమమని చేతతో గ అయినా
చయా ! మంచినీ ల ఇయా ! ఏవిధ న మరాాద చేయ . పండన ఫల పెటి . తన తపోశక్తతతో
సాటిలేని స೩భావంతో అంత స్ంపద స్ంపాదించాడా?

*1-463-ఆ.
వారిఁ గో నివారిక్త శ్శతల
వారి యి ట యెటిివారికయిన
వారితం గాని వలసిన ధరమం ;
వారి యిడఁ ద్యహవారి గాఁ ."
 ప్రథమ స్కంధము 326

టీక:- వారిన్ = నీ ; క్ల =అ ; ఉని = ఉని; వా = వా ; క్తన్ = క్త; శ్శతల = చలలని;

వారి = నీ ; ఇ ట = ఇ ిట; ఎటిి = ఎ వంటి; వా = వా ; క్తన్ = క్త; అయినన్ = అయిన ; వారితం =
నివారింప బ ట - తపిపం కొన; కాని = కాని, లేని; వలసిన = ఖ్ా న; ధరమం = ధరమ ; వారి = నీ ;
ఇడఁ = ఇవవ ; ద్యహ = ద్యహ ; వారి = వారిం వా ; కాఁ = కా .
భావ :- ద్యహంతో న్నరండ పోయి వాక్తట్లలక్త వచిి మంచినీ ళ అడగిన అతథిక్త, చలలని
మంచినీ ళ ఇవవటం ఎ వంటి వారిక్త అయినా స్రే కాదనరాని కనీస్ కరతవామే. కాని ఇత మంచినీ ళ
ఇవవటంలే , ద్యహం తీరిటం లే ."
ద్యహంతో అలాలడపో పరీక్షి త నీ ళ్ళడగితే ధ్యానంలో ఉని శమీకమహరిు స్పందించ లే . అది గమనించక
ఉ షంతో పరీక్షినమహారా మరోలా అ ం నాి .

1-464-చ.
అని మ జేశవ ం మృగయాపరిఖేదనితాంతద్యహస్ం
జనిత రంతరోష న స్ంయమి ద ిఁ దిరస్కరించి
జన స్తయఁడం మృతస్రప నొకకటి వింటిక్ల నం
బనివడ తెచిి చ న స೫హమ నీం ని యంస్వేదికన్.
టీక:- అని = అని; మ జేశవ ం = రా , పరీక్షి త {మ జేశవ ం - మాన ల స೩ ,
రా }; మృగయా = వేట వలన కలిగిన; పరిఖేద = బాధతో - అలస్టతో; నితాంత = అధిక న; ద్యహ = ద్యహ
వలన; స్ంజనిత = ి ని; రంత = అం లేని; రోష న = రోష తో; స్ంయమి = స్ంయమన
కలవా , తపసివ; త ిన్ = తన ; తరస్కరించి = లెకకచేయక; జన = మరాాద ; స్తయఁ =
చేయ ; అం న్ = అ ; మృత = మరణించిన; స్రప న్ = పా ; ఒకకటి = ఒకటి; వింటి = వి ల
యొకక; క్ల నన్ = కొ న - చివరతో - బాణ తో; పనివడ = పనిగ కొ
ి ని; తెచిి; చన్ = వేసె ; అ ;
స೫హమ = స೫హమ; నీం ని = ఋషి యొకక; అంస్వేదికన్ = డలందలిస్మస్ాల లో, మ్మడలో.
భావ :- అలా అ ని పరీక్షి త వేటలో కలిగిన అలస్ట, అధిక న ద్యహ లతో జనించిన
రంత రోష తో ని తన లెకకచేయటంలే , గౌరవిం ట లే అం , వింటి కొ తో ఒక చచిిన
పా పనిక కొ
ి ని తీ కొచిి ఆ స೫హమరిు జ్ఞన పడవేశా .

1-465-వ.
"ఇటలతం స೩తాాహృతబాహాాంతరింసമ ం డ ట నిమీలితలోచ ం గా
న్న న్న? య గా
ల క గతాగ ల క్షస೤బం లచే నమి యని మృష్ణస్మాధి
ని ం
ు గా న్న న్న?"యని వితరికం , వృథారోషదరపం న ని
ఁ న గతా వయిన స్రపం నిడ నరేశవ ం దన రం న ం
 ప్రథమ స్కంధము 327

జనియె; నంత స్మీపవ త న ని మా లంత ం ద్లియం చి

శమీకనంద ం న శృంగి కడ ం జని.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; అతం = అత ; స೩తాాహృత = వె క మరలిబడన; బాహా =
బయటి; అంతర = లోపటి; ఇంసമ ం = ఇంసമయ కలవా ; అ టన్ = అయి ఉం ట ; నిమీలిత
= పోయిన; లోచ ం న్ = క ళ ఉనివా ; కాన్ = అయి; ఓ న్న = ఉండవ ినమో; అ ల = ఆ
విధ గ; కాక = కాకపోయిన; గతా = పోయేవా ళ; ఆగ = వచేివా ళ; అ = అయిన; క్షస೤బం =
స೫ క్షి సബ {క్షస೤బం - స೫ ి న క్షసബ ల వా జ్ఞతీయ }; చేన్ = వలన; ఏమి = ఏమి; అని =
అని; మృష్ణ = కపట; స్మాధి = స్మాధి; ని ంు న్ = నిషులో ఉనివా ; కాన్ = అయి; ఓ న్న = ఉండవచేిమో;
అని = అని; వితరికం = వాతరికత గ తరికం ; వృథా = వారా న; అనవస్ర ; రోష = రోష తో
డన; దరపం న = దరప తో - గరవ తో; ని = ని యొకక; ఁ న= మీద, మ్మడలో; గత
= పోయిన; ఆ =ఆ ; అయిన = కల, చనిపోయిన; స్రపం న్ = పా ; ఇడ = ఉంచి - వేసి;
నరేశవ ం = రా , పరీక్షి త {నరేశవ –న ల స೩ , రా }; తన = తన యొకక; రం న =
ర న; న్ = ; చనియెన్ = వెళ్ళళ ; అంత = అంతట; స్మీప = స్మీప లో; దగ్రలో; వ త =
త నివా ; ఐన = అయినటిి; ని = ల యొకక; మా = కొ ; అంత న్ = మొతతం
అంతా; తెలియన్ = తెలిస్తలాగ; చి = సి; శమీక = శమీ ని యొకక; నంద ం = ; ఐన =
అయినటిి; శృంగి = శృంగి; కడ = దగ్ర; న్ = క్త; చని = వెళిళ.
భావ :- “ఈ ని ఏకాస೗చితతంతో నిజంగాన నిష్ణుగరి ు నిమీలిత న ినాిడా లేక
ఎ వ త పో ఉండే సామానా రా లతో ఏమి పని అని దొంగజపం చే నా
త ిడా?” అని మన సలో
వితరికం కొం న పా ఆ క్లలేని క్లపాట్లపంతో ద్య న పడ ఉని మృతస్రాపనిి ని న
వేసి హసితనా రానిక్త వెళిలపోయా . అ స೩
ి కకల తరి ని ని మా ఇదంతా సి
శమీక ని మా న శృంగి స్మిపానిక్త వెళిల....

1-466-క.
"నరగంధ గజస్ాందన
రంగ లన రా తోయా ఁ
పరఁగన్ నీజన నిమ్మడ
రగ ఁదగిలించిపోయెన్నడక తం !"
టీక:- నర = న ల ; గంధ = మదమ్మక్తకన; గజ = ఏ ల ; స్ాందన = రథ ల ;
రంగం లన్ = ఱ్ఱ ల ;ఏ = పాలిం ; రా = రా ; తోయ = ద్యహ తో; ఆ =ఆ త
కలవా ; ఐ = అయి; పరఁగన్ = పనిగ కొ
ి ని; నీ = నీ; జన ని = తంసഩ; మ్మడన్ = మ్మడలో; ఉరగ న్ =
పా ; తగిలించి = చి కన ల చేసి; పోయెన్ = పోయె ; ఓడక = స్ంక్లచించక; తం = అయాా.
 ప్రథమ స్కంధము 328

భావ :- “భ ,ఏ రథా , ఱ్ఱఱ అన చ రంగ నాినిక్త అధిపత అయిన

ఎవడో ఒక రా జలం క్లస్ం వచిి స్ంక్లచించ ండా నీ జన ని కంఠంలో స్రాపనిి తగిలించి
పోయాడయాా” అని చపాప .

1-467-వ.
అనిపలిక్తన, స్మానవయో ప ని మారల్మలాస్ంగియయిన శృంగి శృంగం
లతోడ రితధరించిన ల విజృంభంచి రోషస్ంరంభం న నదిరిపడ, ”బలా
నిం ల జించి షిం ల నరిషిం ం బోలె బలిసి ద్యవరం ల
గాచికొని ం సారమేయం ల పగిది ద్యస్ ల క్షసബ యాభా లె ల
సഏహమణోతత లచే స్వరక్ష గ ని పి లయిరి? అటిివార లె ల తద్ హం
ల భాండస్ంగతంబ ననిం జింపన ేల ? తతృతం లయిన
హం లె ల నిజసావమింజెం ?"నని మఱి నిటలనియె.
టీక:- అని = అని; పలిక్తన = ప కగ; స్మాన = స్మాన న; వయస్ = వయ స కల; ప=
ప కల; ని = ల యొకక; మార = మా లతో; ల్మలా = సുడల ; స్ంగి = డనవా ; అయిన
= అయినటిి; శృంగి = శృంగి; శృంగం లన్ = కొ మలతో; తోడ = డ ని (నందీశవ ని); రిత = వేష
- ప ; ధరించిన ల = వే కొని ;ల విజృంభంచి = చలరేగి; రోష = రోష వలన; స్ంరంభం
నన్ = త పా తో; అదిరి = అదిరి; ఉలిక్త; పడ = పడ; బలి = బలిగా పెటిిన; అనిం లన్ = అని ల ;
జించి = తని; షిం = బలి ి ; అ న్ = అయిన; అరిషిం న్ = కా ; పోలెన్ = వలె; బలిసి
న్ = బల కల నపపటిక్తని; ద్యవరం లన్ = ద్యవర ల వదద; కాచికొని = ఎ ; ఉం =
ఉం ; సారమేయం ల = కకల; పగిదిన్ = వలె; ద్యస్ = పనివాని; = వంటివా ; అ = అయినటిి;
క్షసബయ = క్షసബయ; అభా = స೫ ి ; ఎ ల = ఏ విధ గ; సഏహమణ = సഏహమ ల ; ఉతత ల = ఉతత ల;
చేన్ = చేత; స్వ = తమ; రక్ష గ = రక్షిం వా గ – పరిపాల గ; ని పి = నియమింపబడనవా ;
అయిరి = అయితరి; అటిి = అ వంటి; వార = వా ; ఎ ల = ఏ విధ గ; తత్ = వారి; గృహం లన్ =
ఇండలలోని; భాండ = ండలలో; స్ంగతం = డఉనిది; ; అ = అయినటిి; అనిం న్ =
అని ; జింపన్ = త ట ; అ ే = అరేత కలవా – యో ా ; అ = అ తా ; తత్ =
వారిచేత; కృతం = చేయబడనవి; అయిన = అయిన; హం = కీ ; ఎ ల = ఏ విధ గ; నిజ =
తమ; సావమిన్ = యజమానిని; చం న్ = చం ; అని = అని; మఱి న్ = ఇంక ; ఇ ల = ఈ విధ గ;
అనియెన్ = పలికె .
భావ :- ఆ మాట విని తోడ ని మా లతో ఆటలా ని శృంగి కొ మ తరిగిన
ధరస్ంలాగా ంకరించి, రోష్ణవేశంతో అదరిప ఇలా అనాి - ”ఈ రా బలి దద తని
బలిసిన కా ల వంటివా . ద్యవరాలవదద కా కొని ఉండే సారమేయాల వంటివా . గృహద్య న ఈ ఆభాస్
 ప్రథమ స్కంధము 329

క్షసബ ల రోతత తమ రక్ష గా ఎలా అయాా . ద్యవరపాల గా ఉండదగినవా

వంటింటిలో స೩వేశించి వండన అనాినిి జించటానిక్త ఎలా అ ే తా . వా చేస్త హాల గృహసావమి
ఎం బా ా డ తా ."ఇలా పలిక్త

1-468-ఉ.
"ఆడ త ి షణ , లాస೴మవా లఁ గాని లం
డఁ , కంద ల గఁ దిం స్మాధిని ఁు
వీడఁ లోని కల , వి ని
ా ఁ దకకఁ బరస೩పంచ ం
డఁ , మ ్ ం , ఫణిఁ టిఁగ నటిక్త రాచవానిక్తన్?
టీక:- ఆడ = ప క ; త ిన్ = తన ; షణ = నింద ; ఆస೴మ = ఆస೴మ లో;
వా లన్ = వసిం వారిని; కాని = తపప; లన్ = శ ల ; డఁ = కలవ ; కంద = కంద;
ల = మొదల నవి ( ంప ); గన్ = భోజన గ; తం =త ; స్మాధి = స్మాధిలో;
ని ఁు = నిమగి నవా ; ఐ = అయి; వీడఁ = వదల ; లోని = (ఆతమ) లోపలి; కల = ల ;
వి ని
ా న్ = వి ా రితని; తకకన్ = కాని; పర = ఇతర న; స೩పంచ న్ = స೩పంచారా ల ; డఁ =
డ ; మత్ = నా యొకక; ం = తంసഩ; ఫణిన్ = పా ; టిఁగన్ = ట
ి ; ఏటి = ఎం ల; క్తన్
= ; రాచ = రాజ ల – క్షసബయ ల ; వా = వా ; క్తన్ = క్త.
భావ :- "మా తంసഩ తన లనాడలేదే ఆస೴మవా లతోన గాని తమ శ రా లతో
డలేదే అడవిలో కంద లా జి త అచంచల మన క అంతర్గ దృషిిని వీడ ండా, వి ా రితని
తపప ఇతర స೩పంచానిి డ ండా, తపోనిషులో ఉని ఆయన మీద ఆ రాచవా పా వేసిపోతాడా?

1-469-ఉ.
పో హరణాద్యన లఁ ికొనంగ, ధనం లేమి ం
దే , స్ వంచనం గ దీవనలి ి వేస్రింపఁగా
రా , వనం లన్ గృహవిరా ల నివసింపఁ; జెలలరే!
పా వఁగాఁ ద నె? స೫హమ నీం జ్ఞర్ళ్ం నన్.
టీక:- పో = వెళ్ళ ; హరణా = బంగా ; ద్యన లన్ = ద్యన ల ; ికొనంగ =
తీ కొ ట ; ధనం = వితత (దక్షిణ ); ఏమి న్ = ఏవి ; తే = తీ కొనిరా ;
స్వంచన గన్ = మోస్ లతో డన; దీవన = దీవన - ఆశ్శరావద ల ; ఇ ి న్ = ఇ ి ;
చే ; వేస్రింపఁగా = విసిగిం ; రా = రా ; వనం లన్ = అడవిలో; గృహ = గృహసాతస೴మ;
ఆస೴మ నందే; విరా ల = విర ల ; ఐ = అయి; నివసింపన్ = ఉండగ; చలలరే = అయోా; పా =
 ప్రథమ స్కంధము 330

పా ; వఁగా = వే ట; త నె = త నా ఏమి – ఏమి ధరమ ; స೫హమ ని = స೫హమ ులలో; ఇం =

ని
ు ; జ్ఞ = జ ల యొకక; గళ్ం నన్ = కంఠ లో.
భావ :-మే హరణాద్యనా ిక్లవటానిక్త పోమే ఆశ్శరావద్యలని మోస్ం చేసి ధనం ం క్లమే!
ప ల వేధించేవాళ్లం కామే! ఇ ల వాక్త ల విడచిపెటిి అడ లోలపడ ఉనాిమే! అ వంట స೫హమరిు
అయిన మా తంసഩగారి మ్మడలో పా పడవేయటానిక్త ఆ రా ఏం పోయే కాలం వచిిందో.
1-470-క.
డమిఁగల జ వొగడఁగఁ
గ ి ఁ గాక వలయప
యడ ల ని మలఁ బడయెడ
బ లమ్మడఁ నిడఁగ ద నె పనిగశవ న్?
టీక:- డమిన్ = మి మీద; కల = కల; జ న్ = జ ; ఒగడఁగన్ = పగ న ;ల
న్ = (తంటే) తం ;క ి న్ = (కడతే) క ి ; కాక = అంతేకాని; వలయ = మండల న ;
ప = భరత ; ఐ = ఐ ఉండ; అడ లన్ = అడ లలో; ఇ మలన్ = బాధ - ఇబబం ; పడయెడ =
ప ;బ ల = అశ ల
త – బలహ్మ ల; మ్మడన్ = మ్మడలో; ఇడఁగన్ = వే ట; త నె = త నా ఏమి – ఏమి
ధరమ ; పనిగ = పా ; శవ న్ = శవ .
భావ :- స೩పంచానిి పాలించే స೩ లయితే పంచభక్షసೆపరమానాి క నిండా డవ
మనండ. వి వగల వ వ డవమనండ. అంతేకాని అడ లలో ఇ పడే బ తాప ల
మ్మడలో పా డతారా.
1-471-క.
భగవం ఁ గోవిం ఁ
జగతం బ్లడఁబాసి చనిన శాసింపంగాఁ
ద వా లేమి రా
లెగసి మహాసా జ ల నఁచద రకటా!
టీక:- భగవం ఁ = మహమానివ ; గోవిం ఁ = కృ ా ; జగతన్ = లోక ;
పెడఁబాసి = విడచిపెటిి; చనినన్ = చనగా; వెళ్ళగా; శాసింపంగాన్ = క బా
ి చే ట ;త = సామరాసೆ
కల; వా = వా ; లేమిన్ = లేకపో టచేత; రా = చడామ ా ; ఎగసి = చలరేగి; మహా = గొపప;
సా = సాతవ న; జ లన్ = స೩జల ; ఏఁచద = బాధించద ; విసిగించద ; అకటా = అయోా.
భావ :- అయోా! భగవం న శ్రీకృ ా లోకానిి విడచి వెళిలన తరావత స్మ ా న శాస్
ఎవ లేకపోవటంతో రామ ్ విజృంభంచి నిరపరా న సా ల బాధింప సాగా .
 ప్రథమ స్కంధము 331

1-472-క.
“బాల లారా! ధ్య
పాల శపియిం "న ఁ బ వడని విలో
లాల ఁడ ని ంజర
బాల ఁ డరిగెం సമలోకపాల లదరన్.
టీక:- బాల లారా = బాల లారా; ధరి పాల న్ = రా {ధరి పాల – మిని
పాలిం వా , రా }; శపియిం న = శపించద ; అ న్ = అ ;ప = మిక్తకలి; వడని = వేగ తో;
విలోల = చదిరిన; అల ఁ = ం కలవా ; అ = అయిన; ని ంజరబాల ఁ = శృంగి
{ ని ంజరబాల ఁ - లలో ఏ వంటి ( ు న) శమీ ని మా , శృంగి}; అరిగెన్ =
వెళ్ళళ ; సബ = (3); లోక = లోక ల; పాల = పాల - అధిప ; అదరన్ = ఉలిక్త ప న ;ల
భావ :- “బాల లాలా! వినండ. ఇ డే ఆ పాల నిక్త శాపం పెడతా ” అని మిక్తకలి వేగంగా
చదరిన ం లతో ని నిబాల న శృంగి లోలకపాల అదిరేట ల పెదదకేక వే త-

శృంగి శాపం
1-473-వ.
ఇ ల రోషించి కశికీనదిక్తం జని జలోపస్పరాం స్తసి.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; రోషించి = రోషపడ – క్త క వహంచి; కశికీ = కశిక్త అ ; నది =
నది; క్తన్ = క్త; చని = వెళిళ; జల = నీటిని; ఉపస్పరాం న్ = (స్ంకలప న ) తా ట, ఆచమన ; చేసి = చేసి.
భావ :- ఈ విధంగా క్లపించి, (శృంగి) కశికీవదిక్త వెళాల . నీ ళ చేతలోక్త తీ కొనాి .

1-474-ఉ.
"ఓడక వింటిక్ల న మృతోరగ ం గొని వచిి మా మా
టాడక ని మజాన నంస్తలం నఁ బ్లటిి రమద
సുడఁ జరిం రా హరకేశ లడానఁ నఁ జ ిఁ బో
యేడవ నాఁ తక్షకఫణీంస೦ విష్ణనల హేత స్ంహతన్."
టీక:- ఓడక = జం లే ండగ; వింటి = వి యొ
ల కక; క్ల న = కొ న - చివరతో; మృత =
చనిపోయిన; ఉరగ న్ = పా ; కొని = తీసికొని; వచిి = వచిి; మా =బ ; మాటాడక = చపపక; ఉని
= ఉనిటిి; మత్ = నా; జన న్ = తంసഩ యొకక; అంస్ = జ , ; తలం నన్ = స్ాల లో, భాగ న;
 ప్రథమ స్కంధము 332

పెటిి = పెటిి; ర్గ = చడా; మద = మద , గరవ ; సുడన్ = ఆటతో; చరిం =త ; రా = రా ; హర =

శి ; కేశ = వి ా ; అడానన్ = అ ావ ిట; ఐనన్ = జరిగిన ; చ ిన్ = మరణించి; పో =
పో గాక; ఏడవ = ఏడవ (7); నాఁ = దిన న; తక్షక = తక్ష అ ; ఫణి = పా లలో; ఇంస೦ = ని
ు ;
విష = విష యొకక; అనల = అగిి; హేత = జ్ఞవలల; స్ంహతన్ = స్ హ న .
భావ :- “స్ంక్లచం లే ండా వచిిన స్రాపనిి కొనివచిి మౌన స೦లో ఉని మా తంసഩగారి
జం న పడవేసి రహంకారంతో క ి మి ి కానని ఆ రా , హరిహ అ ాపడనా నటిక్త
ఏడవనా తక్ష ని విష్ణగిి జ్ఞవలల దగధ పోతా .”

1-475-వ.
అని శమీకమహా ని మా ం డయిన శృంగి పరీక్షినిరేం ని శపియించి,
నిజ్ఞస೴మం న ం జ ద్ంచి, కంఠలగి కాక్లదర కళ్ళబ ం న తంసഩం చి.
టీక:- అని = అని; శమీక = శమీ అ ; మహా = గొపప; ని = ని యొకక; మా ం =
; అయిన = అయినటిి; శృంగి = శృంగి; పరీక్షిత్ = పరీక్ష ;త నరేం ని = మహారా ని; శపియించి =
శపించి; నిజ = తన; ఆస೴మం న = ఆస೴మ న; న్ = ; చ ద్ంచి = వచిి; కంఠ = కంఠమం ; లగి =
తగిలిఉని; కాక్లదర = పా ; కళ్ళబ ం = శవ కలవా ; ఐన = అయిన; తంసഩన్; చి = సి.
భావ :- అని పరీక్షినిరేం ణిా భయంకరంగా శపించి శమీక మహా ని మా న శృంగి
ఆస೴మానిక్త అ ద్ంచి ధ్యాన స೦లో ఉని తంసഩని దరిాంచా . ఆయన మ్మడలో ఇంకా ఆ మృతస్రపం అలా
లా న ఉంది.

1-476-క.
"ఇయెాడ నీ కంఠ న
ని ారగ కళ్ళబరం ని చిన యా
యయా నిఁక నమి స్త
నెయాం లే మ నృ ల ఁ దం !
టీక:- ఈ = ఈ; ఎడన్ = తా న; నీ = నీ; కంఠ న = మ్మడలో; ఈ = ఈ; ఉరగ = పా ; కళ్ళబరం
న్ = శవ ;ఇ = ఈ విధ గ; చిన = వేసిన; ఆ = ఆ; అయాన్ = పెదదమనిషిని; ఇఁకన్ = ఇంక ;
ఏమి = ఏమి; చే న్ = చే ; నెయాం = స్తిహధరమ ; లే = లే ; మ= మా;
నృ = రా {నృ -న ల పాలిం వా , రా }; న్ = క్త; తం = తం .
భావ :- “అయోా! తం ! ఈ రా ల ప మరాాద తెలియ . ఇతడెవడో మృతస్రాపనిి
తెచిి నీ కంఠంలో వేశా . మరి ఈ దొరగారిక్త ఎలా దిధ చపాపలో ఏమో.
 ప్రథమ స్కంధము 333

1-477-శా.
స഍రంభం న వేఁట వచిి ధరణీపా ం , మా తంసഩ
నరం బేమి లేక స్రపశవ న్ నఁ ఁ చినాఁ
డీరీతన్ ఫణి స೗మమఱ్న్ స೫ న్న? హంసిం న్న క్లఱ్లన్?
రారే తాప లార! దీనిఁ దివరే, రక్షింపరే, కెకదన్."
టీక:- స഍రంభం న = ందేమో; వేఁటన్ = వేటక్త; వచిి = వచిి; ధరణీ = మిని; పా ం = పాలిం
వా - రా ; మా = మా; తంసഩ = తంసഩ; న్ = న; నరం = అపరాథ ; ఏమి న్ = ఏమాస೤ ; లేక =
లే ండగ; స్రప = పా ; శవ న్ = కళ్ళబర ; నఁ = ఈ దిన న; ఉ ఁ = క్లపిషిి; ఐ = అయి;
చినాఁ = వేసినా ; ఈ = ఈ; రీతన్ = విధ గ; ఫణి = పా ; సೕమమఱ్న్ = మరల; స೫ న్న =
స೫ ందో ఏమో; హంసిం న్న = హంసిం న్న ఏమో; క్లఱ్లన్ = క్లరలతో; రారే = రండ; తాప లార =
లారా; దీనిన్ = దీనిని; తవరే = తీసివేయండ; రక్షింపరే = రక్షించండ; కెకదన్ = స഍రిాంచద .
భావ :- ఓ తాప లారా! ఎవరో రా గా ం వేటక్లస్ం అని అడవిక్త వచిి నిరపరాధి
అయిన మా తంసഩ మీద నిరాదక్షిణాాంగా ఈ చచిిన పా పడవేసి వెళాల . ఈ భయంకర స్రపం మళీల
స೫ ందో ఏమో ర న క్లరలతో కా వే ంత దేమో మీ చే లెతత నమస్కరిసాత . వేగిరం రండ. ఈ
పా తోస్తయండ. మా తంసഩని రక్షించండ.”

1-478-వ.
అని వెఱ్ న స్రపం ఁ ది న ప లేక యె ంగెతత యే ి ని మార
రోదనధవని విని, యాంగిర ం డయిన శమీ ం స్మాధి సాలించి, మ్మలలన
క ి ద్ఱ్చి, ఁ న ని మృతోరగం నీక్షించి, తీసి పాఱ్ చి;
మార ం చి.
టీక:- అని = అని; వెఱ్ నన్ = భయ తో; స్రపం న్ = పా ;త = తీసివే ;న ప=
న ప, సామరాసೆ ; లేక; ఎ ం = గొం - కంఠస్వర ; ఎతత = ఎతత, పెంచి; ఏ ి న్ = ఏ ; ఉని
= ఉనిటిి; మార న్ = ని; రోదన = ఏ ; ధవని = స్వర ; విని; ఆంగిర ం = ( దిధలో) బృహస్పత;
అయిన = అయినటిి; శమీ ం = శమీ ; స్మాధిన్ = స్మాధి; సాలించి = చాలించి; మ్మలలన = మ్మలలగా;
క ి ; తెఱ్చి = తెరచి; ఁ న = మ్మడలో; = లా ; ఉని; మృత = మరణించిన; ఉరగం న్
= పా ; ఈక్షించి = సి; తీసి; పాఱ్ = ర గ; చి = వేసి; మార న్ = కొ ని; చి = సి.
భావ :- అం భయంతో ఆ స్రాపనిి తలగించే న పలేక పెదదగా ఏడవసాగా . అ
నంద ని ఆసೕందనం ఆకరిాంచి, అంగీరస్ వంశంవా న శమీక మహా ని స్మాధి చాలించి మ్మలలగా క ళ
తెరిచా . జ్ఞన లా ని జంగానిి తీసి రంగా పారవేసి మా ణిా సి....
 ప్రథమ స్కంధము 334

*1-479-క.
"ఏ కీ నాచరింప
లో ల న్ మన స్రవలోక స్ ల న్
శ్లక్తంప నల స೤క
కాక్లదర మేల వచిఁ? గంఠం న న్."
టీక:- ఏ = ఏ; కీ న్ = కీ , అపకార ; ఆచరింప = క గజేయ ; లో =జ ;
న్ = ; మన = మన ; స్రవ = స్మస్త; లోక = లో ల ; స్ ల న్ = స్మాన గా వార ;
శ్లక్తంపన్ = ఏ ిట; ఏల = ఎం ; స೤క = మారా; కాక్లదర = పా ; ఏల = ఎం ; వచిన్ =
వచి ; కంఠం = మ్మడమీద; న్ = .
భావ :- "నాయనా! మనం లోకంలో ఎవరిక్త ఎలాంటి అపకార చేస్తవాళ్ళం కా కద్య.
మనం, లోకంలో అందరిని స్మానంగాన సాతం కద్య. అయినా, నా మ్మడలోక్త ఈ పా ఎలా వచిింది?
వ ఎం ఏ నా
త ి ?"
అని తంసഩ న శమీక మహరిు పరీక్షి ని శపించిన శృంగిని అడగా .

1-480-వ.
అనియడగినఁ దంసഩక్తఁ గొ , రా వచిి స్రపం ట ం ద్య శపిం
ట వినిపించిన, న మని తన దివాజ్ఞానం న నమామనవేం ం పరీక్షి
నిరేం ం డని యెఱింగి, కొ వలన స్ంతసింపక యిటలనియె.
టీక:- అని = అని; అడగినన్ = అ గగా; తంసഩ = తంసഩ; క్తన్ = క్త; కొ = మా ; రా =
రా ; వచిి = వచిి; స్రపం న్ = పా ; ట న్ = వే ట ; తా = తా ; శపిం ట
= శపిం ట ; వినిపించిన = వినిపించిన; ఆ = ఆ; ని = ని; తన = తన యొకక; దివా = దివా న;
జ్ఞానం న = జ్ఞాన వలన; ఆ = ఆ; మానవ = మాన లలో; ఇం ం = ు ; పరీక్షినిరేం ం =
పరీక్షినమహారా ; అని = అని; ఎఱింగి = తెలిసికొని; కొ = మా ని; వలనన్ = వలన; స్ంతసింపక =
ఇషిపడక; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియె = పలికె .
భావ :- అని (శమీ ) స೩శిించా . అ శృంగి రా వచిి పా వేయటం, ఆ
రా తా శపించటం తన తంసഩక్త వినివించా . వెంటన శమీకమహరిు తన దివాదృషిితో ఆ రా
పరీక్షినిరేం డని తె కొని కొ చేసిన పనిక్త స్ంతోషింపక ఇలా అనాి -
 ప్రథమ స్కంధము 335

1-481-క.
"బ్లటిిదమ శాప న
దటి హం గా , ధరణీకాం ం
గటాి! యేల శపించిత
పటీి! తక్షకవిష్ణగిి పాల మ న్.
టీక:- బ్లటిిద = కఠిన ;అ = అయిన; శాప = శాప ; న్ = ; దటి = బలమ ;
హం న్ = హ ; కా = కా ; ధరణీ = మిక్త; కాం న్ = భరతని - రా ; కటాి = అయోా; ఏల =
ఎం ; శపించిత = శపించితవి; పటీి = సഈ; తక్షక = తక్ష అ ; విష = విష యొకక; అగిి = అగిిక్త;
పా = వశ ;అ =అ వ ;అ న్ = అని.
భావ :- “నాయనా! ఇంతటి కఠోర న శాపం పెటిటానిక్త అంతటి మహాపరాధం ఆ మహారా
ఏంచేసా . తక్షకవిష్ణగిి జ్ఞవలల పా కమమని ఆ ధరణీపా ణిా, అయాయోా! ఎం శపించా ?

1-482-ఆ.
తలిల క లోన ధ ధ సೕమమఱ్ఁ
గమలనా క ణఁ గలిగినాఁ ;
బలిమి గలిగి స೩జలఁ బాలిం నాి ;
దిటివ గ! రా ఁ దిటిఁ ద నె?
టీక:- తలిల = తలిల; క = గరు ; లోన = లోపల; ధ ఁద = కాలిన వా ; ఐ = అయి; సೕమమఱ్న్
= మరల; కమలనా = కృ ని
ా {కమలనా - కమల (పదమ ) నా (నాభ యం కలవా ),
వి ా }; క ణన్ = క ణతో; కలిగినాఁ = స೫తక్తనవా ; బలిమిన్ = బల - శక్తత; కలిగి = కలిగి ఉండ;
స೩జలన్ = జ ల ; పాలిం న్ = ఏ ; ఉనాి = ఉనాి ; దిటి = సామరాసೆ గల; వ గ = ఓ
స೫హమచారీ; రా న్ = రా ; తటిన్ = త ట
ి ; త నె = త నా ఏమి, స్రి నద్య ఏమి.
భావ :- పాపం! పరీక్షి త తలిల గరుంలోన ద ధ నా . మళీళ శ్రీకృ ని
ా కటాక్షం వలల స೫తక్త
బయటపడాా . ఇ పెరిగి పెదదవా పరాసೕమవం స೩జల పరిపాలి నా
త ి . ఓ స೫హమచారీ!
అ వంటి మంచిరా శపించవచాి?
 ప్రథమ స్కంధము 336

1-483-ఉ.
కాపరి లేని గొఱిఱయల వడఁ గంటక చోర క్లటిచే
నపఱి నిదీ వన మీ ఁ గృ ఁా లేమి నిటిిచో,
పరిపాలనం స్మ దిధ నితం డొనరింపఁ, జెలలరే!
యీ పరిపాటి హ న క్త ల శపింపఁగ నల? బాలకా!
టీక:- కాపరి = కాపలా కాస్తవా ; లేని = లేని; గొఱిఱయల = గొఱెఱల; వడన్ = వలె; కంటక =
ి ; చోర = దొంగ ; క్లటి = పెదద స్ హ ; చేన్ = చేత; ఏ = అభవృదిధ - బల ; అఱి = చడ - లేక;
ఉనిది = ఉనిది; ఈ = ఈ; వన = లోక ;ఈ ఁ = ఈశవ ; కృ ఁా = కృ ా ; లేమిన్ =
లేకపో టచేత; ఇటిిచో = ఈ విధ గ అయినచో; = మిని; పరిపాలనం = ఏ ట; స్మ =
స్మనవయమ ; దిధన్ = దిధతో; ఇతం = ఇత ; ఒనరింపన్ = చే ండగ; చలలరే = త నా ఏమి;
చ నా
ల ఏమి; ఈ పరిపాటి = ఇంత చిని; హ = అపరాధ , కీ ; న్ = ; ఇ ల = ఈ విధ గ;
శపింపఁగ = శపిం ట; ఏల = ఎం ; బాలకా = పిలలవాడా.
భావ :- వా దే లేకపోవటం లాన లోకమంతా చీకా పా ంది. స೩జ కాపరిలేని
గొఱెఱలాగా
ల ఆపద పాలయాా . దొంగ ండ పెచిరిలాల . ఇ వంటి క్తలషి స్మయంలో మన
మహారా స్మదృషిితో స్మరాంగా స೩జల పాలి నా
త ి . అయోా ఈ రవవంత అపరాధ్యనిక్త ఇలా రా
ఎం శపించా నాయనా?

1-484-సీ.
పాపం నీచేత స഍పించ మన; క్తంక-
రా నశించిన రాజామం
బలవం ఁ డ వాఁ బలహ్మ ప , ద్యర,-
హయ, వరాా ల నపహరిం ;
జ్ఞర చోరా స్ంచరిం ; స೩జ-
కన్నానా కలహం లతశయి ;ల
దికం ని వరాాస೴మాచార-
ధరమ మిం క లేక తపిపపో ;
 ప్రథమ స్కంధము 337

1-484.1-ఆ.
నంతమీఁద లో లరాకామం లఁ
దగిలి స్ంచరింప, ధరణి నెలల
వరాస్ంకర వ ి మరకట
సారమేయ ల మేరఁ స೤!
టీక:- పాపం న్ = పాప ; నీ = నీ; చేతన్ = చేత ; స഍పించన్ = కలిగె ; మన = మన ;
ఇంక = ఇక; రా = రా ; నశించిన = లేకపోయిన; రాజా = రాజా ; అం న్ = లో; బలవం ఁ =
బల తో డనవా ; అ = అయిన; వాఁ = వా ; బల = బల ; హ్మ = త కవవాని; ప = ప ;
ద్యర = సీర ; హయ = ఱ్ఱ ; వరా = బంగార ; ఆ లన్ = మొదల వానిని; అపహరిం న్ =
దొంగిలిం ; జ్ఞర = వాభచా ; చోర = దొంగ ; ఆ = మొదల వా ; స్ంచరిం = మిక్తకలి
త ; స೩జ = స೩జ ; న్ = ; అన్నానా = ఒకరితోఒకరిక్త; కలహం = జగడ ; అతశయి ల =
అధిక అ ; దికం = వేద్య సార నది; ఐ = అయిా; ఉని = ఉనిటిి; వరా = వరా లయొకక
{చ రవరా – సഏహమణ ,క్షసബయ, శా, స೦.}; ఆస೴మ = ఆస೴మ లయొకక {చ రాస೴మ –
స೫హమచరా ,గృహస్త, వానస೩స్త, స్నాాస్}; ఆచార = ఆచార ల - ఆచరింపబ ; ధరమ = ధరమ –
విధ ; ఇం క = కొంచ డ; లేక = లేని ; తపిప; పో న్ = చరిం ; అంత = ఆ; మీఁదన్ = న;
లో = స೩జ ; అరా = అరా న ; కామం లన్ = కామ న ; తగిలి = లొంగిపోయి; స్ంచరింప =
వరితంపగ; ధరణిన్ = మిమీద; ఎలలన్ = అంతట; వరా = వరా ; స్ంకర = క షితమ ట ;
వ ి ; మరకట = క్ల ల; సారమేయ = కకల; ల = ం ల; మేరన్ = వలె; స೤ = కొ కా.
భావ :- నీ లంగా మన పాపం స഍పితంచింది. రా మరణిస్తత రాజాంలో అరాచకం
స೩బ ంది. బలం కలవా బలం లేనివాడ మీద పడ వాడ స్రవస్వం దో ంటా . జ్ఞర చో
నిరాఘ్నటంగా విహరిసాత . స೩జలలో పరస్పర కలహా పెరిగి పోతాయి. వేద్య సార న వరాాస೴మాచారా
స్ లంగా నశిసాతయి, పరస్పర కలహా పెరిగి పోతాయి. ధరమం నశించిపోగా లో అరాకామాల
వెంటబడతా . రాజామంతటా వానర నకాలలో వలె వరాస్ంకరం వాాపి ంత ది.

1-485-ఉ.
భారతవంశ ం, బరమభాగవ న్, హయమేధయాజి, నా
చారప న్, మహానయవిశార , రాజ క ష న్,
నీర గోరి నఁ మన నల వచిిన;యరిా భక్తత స్
తాకర స్తసి పంపఁ జ ఁ గాక శపింపఁగ నీ ధరమమే?
 ప్రథమ స్కంధము 338

టీక:- భారత = భర ని; వంశ న్ = వంశ నం టిినవాని; పరమ = ఉతృషి న;

భాగవ న్ = భాగవత మారా్ యాయిని; భాగవ ని; హయ = అశవ; మేధ = మేధ; యాజి = యజా
చేసినవానిని; ఆచారప న్ = ఆచారవం ని; మహా = గొపప; నయ = నీతకల; విశార న్ = నరపరిని; రాజ =
రా ల; ల = స్ హ న ; ఏక = ఖ్ా న; ష న్ = ఆభరణ వంటివానిని; నీర = నీ ;
క్లరి = క్లరి; నఁ = ఇవేళ్; మన = మన యొకక; నల = స೩దేశ న; న్ = ; వచిిన = వచిిన; అరిాన్ =
అరిాం వానిని; భక్తత = భక్తతతో; స్తాకర = గౌరవ ; చేసి = చేసి; పంపన్ = పం ట; చ న్ = త ; కాక
= అంతే కాని; శపింపఁగన్ = శపిం ట; నీ = నీ ; ధరమమే = ధరమమా ఏమిటి.
భావ :- పవిస೤ న భారతదేశంలో జనిించా . పరమ భాగవ డని పే గాంచా . అశవమేధం
ఆచరించా . స్ద్యచారస్ంప ి , రాజనీతజా , రాజ లాలంకా అయిన అంతటి మహారా
ద్యహ మన తపోవనానిక్త వస్తత ఆదరంతో అతథిస్తాకరా ఆచరించి పంపాలి. అంతే కాని, ఇలా శపించటం
ఏమి ధరమమయాా?
1-486-క.
పతక్త నిరపరాధమ
శాప ద్య నిచి దిధ చాపల న మా
పాపఁ ; వీఁ డొనరించిన
పాప దొలఁగిం కృషా! పరమేశ! హరీ!
టీక:- పత = మిక్త భరత అయినవాని, రా ; క్తన్ = క్త; నిరపరాధమ = అపరాథ మేమిలేక; శాప న్
= శాప ; తాన్ = తా ; ఇచిన్ = ఇచి ; దిధ = దిధ; చాపల న = చపలతవ తో; మా = మా; పాపఁ
= పిలలవా ; వీఁ = వీ ; ఒనరించిన = చేసిన; పాప న్ = పాప ; తలఁగిం = తలగిం ; కృషా
= కృష్ణా; పరమేశ = ఉతృషి న స೩ వా - పరమేశవరా; హరీ = పాప ల హరిం వాడా - హరీ.
భావ :- ఓ! పరమేశావరా! శ్రీకృష్ణా! వా దేవా! నా పిలలవా దిధ చాపలాంవలల పా న
పరీక్షి త శాపం పెటిి పాపం క కొ
ి నాి . దోష్ణనిి తలగిం తం .
*1-487-క.
పడచినఁ, దిటిినఁ, గొటిినఁ,
బ ం గాని పరమభాగవ ; ద్య
ర్డఁబడ మా స్తయఁగఁ
గొ కా! వి ఁ డె ్ స్తయఁ గోరఁ నీ న్.
టీక:- పడచినన్ = పడచిన ; తటిినన్ = తటిిన ; కొటిినన్ = కొటిిన ; ప న్ = ప ;
ఉం = ఉంటా ; కాని = కాని; పరమ = ఉతృషి న; భాగవ = భాగవతా యా -
 ప్రథమ స్కంధము 339

భాగవ ; తా = తా ; ఒడఁబడ = సిదధపడ ; మా = స೩తీకార ; స్తయఁగన్ = చే ట ; కొ కా

= సഈ; వి ఁ = స೩ ; ఎ ్ = కీ ; స్తయన్ = చే ట ; క్లరఁ = క్ల కొన ; నీ న్ = నీ .
భావ :- మార! కొటిినా తటిినా పరమభ త న వా , పరమభాగవ శాంతంతో భరిసాతరే
తపప స೩తీకారం చయాటానిక్త అంగీకరించ . మన మహారా నీ కీ చేయాల కొన .
శమీకమహరిు తన మ్మడలో పరీక్షి త వేసిన చచిిన పా తలగించి, శపించిన తన శృంగిక్త
ఇలా దిధచపపసాగా . పరమభాగవ లతతవం నిరవచించిన మహా అ ుత పదా మిది.

*1-488-క.
చలఁగ కలఁగ సా
మిళిత లయి ప లవలన మే ం గీ న్
నెలకొనిన న నాతమ
నొలయ ఖ్ ఃఖ్చయ గమ ల న్."
టీక:- చలఁగ = రచిిపో ; కలఁగ = ంగిపో ; సా = మంచి నడవడక కలవా ; మిళిత =
కలగ ; అయి = అయి; ప ల = ఇత ల; వలనన్ = వలన; మే న్ = మంచి; కీ న్ = చ ;
నెలకొనినన్ = కలిగిన ;ల ఐన = అయిన ; ఆతమ = ఆతమ; న్ = క్త; ఒలయ = క గ ; ఖ్ = ఖ్ ల;
ఃఖ్ = ఃఖ్ ల; చయ = స్ హ ; గమ = దవందవ ;అ న్ = అ .
భావ :- దవంద్యవల క్లపతాపాల లొంగ , భగవం ని స೩పతత వి వ , ఖ్ ఃఖ్యల
కలగ . స్జా ఇత చేసిన మే ల పంగిపో , కీ ల ంగిపో . మహా మల ఆతమల
ఖ్ ఃఖ్య ఆవహంచ .”
భాగవ ల లక్షణాల తె భాగవతంలో తన కొ పరీక్షి త శపిం ట స్ంతోషించని శృంగి తంసഩ
శమీకమహరిు న్నట ఇలా పలిక్తంచా .

1-489-వ.
అని యి ల శమీకమహా నీం ం స೗మమఱింప శక్తత లేని కొ స్తసిన
పాపం న స్ంతాపం నొంది, తన శి ా నొక ని మా నిం బలిచి,
యేతదవ తాతంతం బంత రా న కెఱింగించి రమమని పంచ; నంత నా
యభమ ా ం శమీక ని శి ాని వలన శాపవృతాతంతం విని
కామ ధ్యది విషయాస్ తండ తన ం దక్షకవిష్ణగిి విరక్తత బీజం బ ;
న ఁ గరినగరం న ం జని యేకాంతం న.
 ప్రథమ స్కంధము 340

టీక:- అని = అని; యి ల = ఈ విధ గ; శమీక = శమీ అ ; మహా = గొపప; ని =

లలో; ఇం ం = ు ; సೕమమఱింపన్ = మరలిం ట ; శక్తత = సామరాసೆ ; లేని = లేని; కొ =
మా ; స్తసిన = చేసిన; పాపం న = పాప న; న్ = ; స్ంతాపం న్ = వేదన; ఒంది = పంది; తన
= తనయొకక; శి ాన్ = శి ాలలో; ఒక = ఒక; ని = లలో; మా నిన్ = మా ని; పిలిచి = పిలిచి;
ఏ = ఏ తే ఉందో; తత్ = ఆ; వృతాతంతం = స్ంగతని; అంత న్ = స్మస్త ; రా = రా ; న్ = ;
ఎఱింగించి = తెలియజేసి; ర మ = రావలసినది; అని = అని; పంచన్ = పంపె ; అంతన్ = అంతట; ఆ = ఆ;
అభమ ా = అభమ ాని; ం = కొ , పరీక్షి ;త శమీక = శమీ అ ; ని = ని యొకక;
శి ా = శి ాని; వలనన్ = వలన; శాప = శాప రించిన; వృతాతంతం న్ = స్ంగ ; విని = విని; కామ
= కామ ; ధ= ధ ; ఆది = మొదల ; విషయ = విషయ లం ; ఆస్ ం
త =త కొనివా ;
అ = అయినటిి; తన = తన; న్ = ; తక్షక = తక్ష ని; విష = విష ; అగిి = అగిి; విరక్తతన్ = విరక్తతక్త;
బీజం న్ = లకారణ ;అ =అ ;అ న్ = అ ; కరి = హసితనా; నగరం = ర ; న్
= ; చని = వెళిళ; ఏకాంతం న = ఒంటరితన లో.
భావ :- అని ఈ విధంగా శమీకమహా ని మా చేసిన త లేని శాప ప న
పాపానిక్త స్ంతాపంచంద్య . వెంటన తనశి ా న ఒక ని ణిాపిలిచి ఈవృతాతంతమంతా
మహారా చపిపరమమనిపంపించా . అభమ ా న పరీక్షి త శమీక ని శి ానివలన, శృంగిపెటిిన
శాప వృతాతంతంవినాి . కామ ధ్యదిస్ంసారవిషయాలలో నిగితే ని తన తక్ష నివిష్ణగిికీలా
జ్ఞల , రాగాానిక్త లమౌ ందనివిచారి త హసితనా రిక్తచేరి ఏకాంతంగా తనలో ఇలా
అ కొనాి -

1-490-ఉ.
"ఏటిక్త వేఁట వోయిత నీం ఁ గాఢస్మాధి ండఁగా
నటిక్తఁ ద ుజ్ఞస೗ న నసిత స్రపశవం ఁ ద్చిి? నఁ
డేటిక్తఁ బాపసాహస్ ల్మ సഝయఁ జేసిత? వయోగ న్
ద్యఁటఁగ రా , వేగిరమ తథా గీ జనిం ఘోర .
టీక:- ఏమిటి = ఎం ల; క్తన్ = ; వేఁటన్ = వేటకొర ; ఓయితన్ = వెళిళతని; ని = లలో;
ఇం ఁ = షు నవా ; గాఢ = గాఢ న; స్మాధిన్ = స్మాధిలో; ఉండగా = ఉండఁగా; ఏటి = ఎం ల;
క్తన్= ; తత్ =అతని; జ= జ ; అస೗ నన్ = న; ఏసిత = వేసితని; స్రప = పా యొకక; శవం న్ =
శవ ; తెచిి = తీ కొని వచిి; న = ఇవేళ్; ఏటి = ఎం ల; క్తన్ = ; పాప = పాప తో డన;
సాహస్ = తె వ ; ఈ = ఈ; సഝయన్ = విధ గా; చేసిత = చేసితని; వ = వ వలన; యోగ న్
= నది, క నది; ద్యఁటఁగన్ = ద్య ట ; తరిం ట ; రా = వీ కా ; వేగిరమ = శ్రీస೘మే;
తథా = తపపక; కీ =అ భ ; జనిం =క ; ఘోర = భయంకర ; ఐ = అయి.
 ప్రథమ స్కంధము 341

భావ :- “న వేటక్లస్మని అరణాానిక్త ఎం వెళాల ? ఆ మహా ని నిశిలధ్యాన స్మాధిలో

ఉని ఒక మృతస్రాపనిి కొనివచిి ఆయన మ్మడలో ఎం వేశా ? ఈ విధ న పాపకారాా
ఎం చేశా ? వ స్ంకలాపనిి ఎవవ అతసೕమించలే . తపప , ఘోర న కీ జరిగి తీ ంది.

1-491-ఉ.
పా విష్ణగిికీలల ఁ సഏణ లేగిఁన నఁ ఁగాక, యీ
మి రాజాభోగ ఁ బోయిన ని డ పో ఁగాక, సౌ
ద్యమనిఁ బో జీవన దథా గాఁ దలపోసి యింక న
నమని మా ది ి నీంస೦ మార రిివార న్.
టీక:- పా = పా యొకక; విష = విష ; అగిి = అగిి; కీలల = మంటల వలన; స഍ణ
= స഍ణ ; ఏగిఁనన్ = పోయినచో; ఏఁ న్ = పో ; కాక = కాక; ఈ = ఈ; మి న్ = ఆసిత ;
రాజా = రాజా వలని; భోగ న్ = భోగ {అషిభోగ – గృహ , శయా, వస్ర ,
ఆభరణ , సీర, షప , గంధ , తాం ల }; పోయినన్ = పోయినచో; ఇ డన్ = ఇ డే; పో న్ =
పో ; కాక = కాక; సౌద్యమనిన్ = మ్మ తీగ; పో న్ = వంటి న; జీవన = జీవిత ; తథా గాన్ =
స్తా నదిగా; తలపోసి = అ కొని; ఇంక = ఇంక; నన్ = న ; ఏమి = ఏమి; అని = అని; మా న్ = ఎ ;
త ి న్ = త ి ; ని = లలో; ఇంస೦ = ని
ు ; మా = కొ ; న్ = ; రిివార =
నివారిం ట కషి నవాని; న్ = క్త.
భావ :- భీకర న తక్ష ని విష్ణగిి జ్ఞవలల స഍ణా పోతేపోనీ! ఈ సాస഑జా ,
భోగభాగాా లేకపోతే లేకపోనీ! వి ాలలత వంటి స೫ శాశవతమని భావించి రిివా న ఆ
ని మా ణిా న తరిగి ఏమని శపింజేది.

1-492-ఆ.
రాజ న ఁ బోయి రాజాగరవం న
వన కొఱ్ వారి వన సొచిి
దంద క శవ ఁ దంసഩ చినఁ
బొలియఁ దిటి కేల పో ఁ ?
టీక:- రాజన్ = రా ;అ న్ = అ ; పోయి = వెళిళ; రాజా = రాజా వలని; గరవం న
= మద తో; వన = నీ ; కొఱ్ న్ = క్లస్ ; వారి = వారి యొకక; వన న్ = అస೴మ ; సొచిి =
స೩వెశించి; దంద క = పా యొకక; శవ న్ = శవ ; తంసഩ = తంసഩ; న్ = న; చినన్ = వేసిన;
పలియన్ = చ ిన ;ల తటిక = శపింపక; ఏల = ఎలా; పో = వె ళ ; ఁ = .
 ప్రథమ స్కంధము 342

భావ :- మహారా గద్య అని రాజ్ఞాహంకారంతో ద్యహంక్లస్ం వారి తపోవనంలోక్త స೩వేశించి

తంసഩ చచిినపా పడవేస్తత కొ చావమని శపించ ండా న్న ింటాడా?

1-493-క.
గో ల , సഏహమ ల ,
దేవతల నెలల ఁద ద్ం నఁ గీ ం
గావిం పాపమానస్
మే విధ నఁ టి ండ, న వారిం న్,"
టీక:- గో = గో ; న్ = ; సഏహమ = సഏహమ ; న్ = ; దేవత = దేవత ;
న్ = ; ఎలల = అనిి; న్
ద = వేళ్లం ; తెం నన్ = తెంపరితన చో; కీ న్ = అ భ ; కావిం
= చే ; పాప = పాప ; చ ; మానస్ = దిధ; ఏ = ఎటిి; విధ నన్ = విధ వలన; టి ండన్ =
క గ ండగ; నన్ = న ; వారిం న్ = ఆడాగల .
భావ :- గో ల , దేవతల , సഏహమ ల , తెంపరితన తో కీ చయాాలన బదిధ
నాలో ఏ స్మయంలో టి ండా నివారిం కొ ట ఎ ల?”

1-494-వ.
అని వితరికంచ.
టీక:- అని = అని; వితరికంచ = విశిషి గ విమరిాంచ .

భావ :- అని తనలో తరికం కొనాి .

1-495-క.
ద్యమోదరపదభక్తతం
గామా ల గెలిినాఁ గా నఁ గ ణన్
మీ ఁ డ గఁ డయెా
సామరాసೆ గలిగి దోషస్ంగిన్ శృంగిన్.
టీక:- ద్యమోదర = లసి మాలిక ఉదర న కలవాని, కృ ని
ా {ద్యమోదరః- దమాది సాధనలచే
ఉద్యర న దిధద్యవరా పందబ వా , యశద్యదేవిచే సഈ తో ఉదర న కటిబడనవా , లోక
ఉదర న కలవా , వి స్
ా హస೶నామా శ్రీశంకరభాషాం 369వ నామం}; పద = పద ల ఎడ; భక్తతన్ =
భక్తతవలన; కామ = కామ ; ఆ ల = మొదల వానిని; గెలిినాఁ = జయించ ; కా నన్ = అం చేత;
క ణన్ = దయతో; మి = మిక్త; ఈ ఁ = స೩ ; పరీక్షి ;త అ గన్ = క్తనియ ం వా ;
 ప్రథమ స్కంధము 343

అయెా = అయెా ; సామరాసೆ = శక్తత; కలిగిన్ = ఉండ ; దోష = అపరాధ ; స్ంగిన్ = డన

వానిని; శృంగిన్ = శృంగిని.
భావ :- దేవదే న వా దే ని దివాచరణాల మీది భక్తత స೩ప ల
త వలల కామ ధ్యది
అరిషడవరా్నిి జయించి క ణారధసೇ హృద న పరీక్షి త తన సామరాసೆం ఉండ డా, తన శపించిన
దోషమంటిన శృంగి మీద క్లపగించ లే .

1-496-వ.
అంత ని మా ం శపించిన వృతాతంతం దక్ష ం విని యెడ వేచి
ండె; నిటఁ దక్షకవాాళ్విష్ణనలజ్ఞవలాజ్ఞలం నం దన స్పతమ దినం న
మరణంబని యెఱింగినవాఁ గా న, పా ం లోకస్వర్లోకభోగం
హేయం లని తలంచి, రాజాం విస్రిాంచి, నిరశన దీక్షాకరణం
స్ంకలిపం కొని.
టీక:- అంత = అంతట; ని = ని; మా ం = మా (శృంగి); శపించిన = శపించి
నటిి; వృతాతంతం న్ = స్మాచార ; తక్ష ం = తక్ష ; విని = విని; ఎడ = స్మయ క్లస్ ;
వేచి = ఎ ; ఉండెన్ = ఉండె ; ఇటన్ = ఇకకడ; తక్షక = తక్ష అ ; వాాళ్ = పా ; విష =
విష ; అనల = అగిి; జ్ఞవల = మంటల; జ్ఞలం నన్ = స్ హ తో; తన = తన; న్ = క్త; స్పతమ = ఏడవ
(7); దినం నన్ = నా ; మరణం = మరణ ; అని = అని; ఎఱింగిన = తెలిసిన; వాఁ = వా ; కా న =
అ టవలన; = మిని; పా ం = పాలిం వా - రా ; = మి అ ; లోక = లోక మందలి;
స్వర్ = స్వర్ అ ; లోక = లోకమందలి; భోగం = భోగ ; హేయం = అస్హాకర నవి; అని
= అని; తలంచి = తల కొని; రాజాం న్ = రాజా ; విస్రిాంచి = వదలిపెటిి; నిరశన = నిరాహార అ ;
దీక్ష; కరణం న్ = ఆచరిం ట ; స్ంకలిపం కొని = స్ంకలప తో నిరాయిం కొని.
భావ :- ని మా రా శపించిన వృతాతంతం విని తక్ష స్మయం క్లస్ం
ఎ నా
త ి . పరీక్షినిరేం తక్ష ని ద్య ణ విష్ణగిి జ్ఞవలల లాన తన ఏడవనా
మరణం తపపదని నిరాయిం కొనాి . లోక భోగా , స్వర్లోక ఖ్య పనిక్తమాలినవని భావించా .
రాజ్ఞానిి పరితాజించా . నిరాహార దీక్ష అవలంబంచటానిక్త నిశియించా .
 ప్రథమ స్కంధము 344

పరీక్షి ని
త స഍యోపవేశం
1-497-మ.
లసీస్ం త తాజితపదరజస్తమం కంటెన్ మహో
జాసೋల , దికపతస్ంఘస్ం తజగత్తసభాగాస్ంధ్యయి ,
కలిదోష్ణవళి నెలలఁ బా , దివిషద్ంగాస೩వాహం లో
పలిక్తం బోయి, మరిషామా ఁ డ ం సഏయోపవేశం నన్.
టీక:- లసీ = లసితో; స్ం త= డ ండ; తా = ాల ; జిత్ = జయించిన వాని;
పద = పద ల యొకక; రజస్ = రే ల; స్తమం = ం ; కంటెన్ = కంటె ; మహ = అధిక న;
ఉజాసೋల = స೩కాశవంత ; ఐ = అయి; దిక్ = ది కల ; పత = పాల ల; స్ంఘ = స్ హ తో;
స్ం త= డన; జగత్ = లోక న ; సౌభాగా = సౌభాగా ; స్ంధ్యయి = ినది; ఐ = అయి; కలి
= కలి వలని; దోష = దోష ల యొకక; ఆవళిన్ = స్ హ ; ఎలలన్ = స్మస్త ; పా = పోగొ ;ి
దివిషత్ = దేవలోక నందలి; గంగా = గంగ యొకక; స೩వాహం = స೩వాహ ; లోపలి = లోపలి; క్తన్ = క్త;
పోయి = వెళిళ; మరిషా = మరణ న ; మా ఁ = సిదధపడనవా ; అ న్ = అ ; స഍యస్ =
పో టకొర న; ఉపవేశం నన్ = ఉపవాస్ లో ( ఆహారా మాని మరణ న కె ట).
భావ :- లసీదళాలతో విలసిలేల శ్రీమనాిరాయణ చరణకమల రే ల కంటే మిక్తకలి
మహోజాసೋలంగా స೩వహ త లోకపా రతో పా స్కల లోకాల వారికీ సౌభాగా స్ంపద స೩సాది త కలి
క ష్ణల ననిింటినీ కడగివేస్త దివా న గంగానదీ స೩వాహంలోక్త పోయి, స഍యోపవేశం చేసి స഍ణా
విడవటానిక్త స్ంకలిపం కొనాి .

1-498-క.
చితత గోవిందపద్య
యతత ఁ గావించి, మౌని తనలో న
తతతఱ్ లేక, వర
స్తత ఁ వసించ కతస్ంగతవ నన్.
టీక:- చితత న్ = మన ; గోవింద = కృ ని
ా ; పద = పద లం ; ఆయతత న్ =
ని వబడనదిగా; కావించి = చేసి; మౌని = మౌన ధరించిన వా ; ఐ = అయి; తన = తన; లోన్ = లో; ఏ = ఏ;
తతతఱ్ = కంగా – త పా ; లేక = లే ండగ; = మిక్త; వర = భరతలలో; స్తత ఁ = ఉతత ;
వసించ = ఉండె ; కత = విడచిన; స్ంగతవ నన్ = స్మస్త బంధన లతో {స్ంగతవ – స్ంగ
కల సిాత; స్మస్త బంధన }.
 ప్రథమ స్కంధము 345

భావ :- ఆ రాజస్తత తన చితాతనిి గోవింద పద్యయతతం చేసి స్రవస్ంగ పరితాాగి

ఎ వంటి మన్న కలాం లేకాండా మౌనంగా ినాి .

1-499-వ.
ఇ ల పాండవపౌ ం ంద చరణారవింద వందనానంద కంద్యయమాన
మాన ం వి ప
ా దీతీరం నఁ సഏయోపవేశం న ం ట విని, స్కలలోక
పావన త మహా భా న ఁ దీరాం ల ం దీరాతవం లొస్ంగ
స్మ ా న యసബ, విశావమిస೤, య, భృ , వసిషు, పరాశర, చావన, భరద్యవజ,
పర రామ, దేవల, గౌతమ, కశాప, కవష, కణవ, కలశస్ంభవ, వాాస్, పరవత,
నారద స೩ న స೫హమరిు, దేవరిు, రాజరిు ంగ ఁ; గాండ ులయిన
య ణా ; మఱి నానాగోస೤స్ంజ్ఞ న ; శిషా స೩శిషా
స్మే చ ద్ంచిన, వారల ఁ స೫ ాతాానం స్తసి, జించి, దండస೩ణా
మం లాచరించి, ిండ నియోగించి.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; పాండవ = పాండ ల యొకక; పౌ ం =మ మ ; ంద =
వి ా రిత యొకక; చరణ = పాద అ ; అరవింద = పదమ ల ; వందన = నమస్కరిం ట వలన
కలిగిన; ఆనంద = ఆనంద తో; కంద్యయ = మేఘమే; మాన = అ ని; మాన ం = మానస్
కలవా ; ఐ = అయి; వి ప
ా దీ = గంగానది {వి ప
ా ది /- వి ా రిత పాద న టిినది, గంగ}; తీరం నన్
= ఒ ా నం ; స഍యోపవేశం న = స഍యోపవేశ {స഍యోపవేశ - ఆహారా మాని మరణ న
కె ర్ి ట అ దీక్ష}; ఉం ట = ఉం ట; విని = విని; స్కల = స్మస్త; లోక =
లోక లందలి; పావన = పవిస೤ క గ చేయగల; త = ప కలవా ; మహా = గొపప;
అ భా = అ భవ కలవా ; అ న్ = అ ; తీరాం ల = ణా ఒస్ క్షేస೤ ల; న్ =
; తీరాతవం = ణా ఒస్గగల స్వభావ ల ; ఒస్ంగ = కలిగింపగల; స్మ ా = సామరాసೆ
కలవా ; ఐన = అయినటిి; అసബ = అసബ; విశావమిస೤ = విశావమి ; య= ; భృ = భృ ;
వసిషు = వసి ి ; పరాశర = పరాశ ; చావన = చావ ; భరద్యవజ = భరద్యవ ; పర రామ =
పర రా ; దేవల = దేవ ; గౌతమ = గౌత ; కశాప = కశా ; కణవ = క వ ; కలశస్ంభవ =
కలశస్ంభ ; వాాస్ = వాా ; పరవత = పరవ ; నారద = నార ; స೩ = మొదల
స೩సి ధ ; ఐన = అయినటిి; స೫హమరిు = స೫హమ ు ; దేవరిు = దేవ ు ; రాజరిు = రాజ ు అ ; ంగ
= ు ; కాండ ు = కాండ ు {కాండ ు - వేద కాండ ల అధాయన చేసినవా };
అయిన = అయిన; అ ణ = అ ;ఆ = మొదల వా ; మఱి న్ = ఇంక ; నానా = అనక;
గోస೤ = గోస೤ లలో; స్ంజ్ఞ = టిిన వా ; ఐన = అయిన; = ; శిషా = శి ాల ;
 ప్రథమ స్కంధము 346

స೩శిషా = శి ాల శి ాల ; స్మే = డనవా ; ఐ = అయి; చ ద్ంచినన్ = వచిిన; వార = వార ;

న్ = ; స೩ ాతాతనం న్ = లేచి ఎ వచిి ఆహావనిం ట; స్తసి = చేసి; జించి = జ చేసి;
దండస೩ణామం న్ = సాష్ణిగ నమసాకర {దండస೩ణామ -సాష్ణిగ నమసాకర , దండ వలె
మి పడ నమస్కరిం ట}; ఆచరించి = చేసి; ిండ = ిండమని; నియోగించి = నియమించి.
భావ :- ఈ విధంగా పాండవపౌ న పరీక్షి త హరిచరణ స్ంస్మరణానంద కందళిత
హృదయారవిం వి ా పాదోదువ న గంగానది ఒ ాన స഍యోపవి ి ఉనాిడని స్ంగత వినివా
అయి, అఖిల వన పవి , మహోద్యరచరి , తీరాయాసഈ వాాజంతో తీరాాల తీరాతావనిి సారాకం చేస్త, స్రవ
స్మ ా నవా అసബ, విశావమి , , భృ , వసి ు , పరాశ , చావ , భరద్యవ ,
పర రా , దేవ , గౌత , కశా , కవ , క వ , కలశస్ంభ (అగ సೆత ),
వాా , పరవ , నార మొద న స೫హమ ు , దేవ ు , రాజ ు , అ మొద న
కాండ ు , ఇంకా వివిధ గోస೤స్ంభ న మహ ు శి ాలతో , స೩శి ాలతో కలిసి అచిటిక్త
విచేిశా . పరీక్షినిరేం ఆ విధంగా వచిన నీం ల ఎ వచిి, ఆరాసೆపాద్యాలిచిి, అరిించి,
సాష్ణింగ నమసాకరా చేసి, ఖ్యసీ ల కావించా .

1-500-క.
సೕమమఱ్ న మనివి ల
నమమ జేం ం క్తక హరాు త ల్
స೗మమఁగ ళితక ఁ
స్మమత గఁ జెపెప నాతమ స్ంచారం న్.
టీక:- సೕమమఱ్న్ = మరల; ఆ = ఆ; ని = లలో; వి ల = ల
ు ; న్ = ; ఆ = ఆ; మ జ
=మ లలో; ఇం ం = ు ; క్తక = నమస్కరించి; హరు = ఆనంద వలని; అ = కనీిటి; త ల్
= ధ్యర ; సೕమమఁగ = క మకొనగ; ళిత = మోడిన; క ఁ = చే కలవా ; ఐ = అయి;
స్మమత గన్ = మన ురితగ; చపెపన్; ఆతమ = తన యొకక; స్ంచారం న్ = స్ంచరించిన విధ ల .
భావ :- ఆ మహారా ఆనందబాష్ణప పంగిపరలగా ఆ నిరా ల ం ళిత
కరకమ ఇలా వినివిం కొనాి .

1-501-ఉ.
"ఓపిక లేక చచిిన మహోరగ ం గొని వచిి క్లపి
తాప ఁ నిడన ద్య ణచి ఁత డ; మ ఁత డన్; మహా
పా ఁడ; మీ పాపతృణపావ ; తత లయాలార! నా
పాప వా మార్ ఁ గృపావ లార! విధించి చపపరే.
 ప్రథమ స్కంధము 347

టీక:- ఓపిక = ఓ ప; లేక = నశించి; చచిిన = మరణించిన; మహా = పెదద; ఉరగ న్ = పా ;

కొని = తీసికొని; వచిి = వచిి; క్లపి = క్లపిషిి ; తాప = నియొకక; = జ ల; న్ = మీద;
ఇడన = వేసిన; ద్య ణ = భయంకర న; చి ఁత డన్ = మన కలవాడ ; మ ఁత డన్ = మదించినవాడ ;
మహా = గొపప; పా ఁడన్ = పాప చేసినవాడ ; మీ = మీ ; పాప = పాప అ ; తృణ = గడాపోచ ;
పావ = అగిివంటి వా ; ఉతత = ు ; అయాలార = తం లారా; నా = నాయొకక; పాప =
పాప ; పా = పో ; మార్ న్ = ద్యరిని; కృపా = దయ ; వ లార = స೩సాదిం వారలారా; విధించి =
నిరాయించి; చపపరే = చపపండ.
భావ :- “దయాని న తపోధ లారా! న స్హనం క్లలోపయి క్లపానిి ఆ క్లలేక చచిిన
స్రాపనిి తెచిి నీం ని వేసిన పాపా మణిా, రచి ణి
త ;ా మీ పాపారణా పావ , ఉతత .
స్ంయమస్తత . అయాలారా! నా పాపం పరిహార మయేా మార్ం సెలవీయండ.

1-502-ఉ.
రపాదరే ాలఁజే నరేం లన్ ధరి
లార! మీచరణరే కణం మే స్ఁక నా
చేసిన పాపమంత నశించఁ; గృతా ఁా డ త; నెదిద యేఁ
జేసిన క్తత పదధతక్తఁజెచిరఁ బోవఁగఁ వ ిఁ జెపపరే.
టీక:- ర = సഏహమ ల { - మిక్తదేవత , సഏహమ }; పాద = పాద ల;
రే = ళి కణ ; ాలన్ = ణావం గా; చే న్ = చే ; నరేం లన్ =
రా ల {నరేం - న లలో ు , రా }; ధరి లార = సഏహమ లారా { -
మిక్తదేవత , సഏహమ }; మీ = మీయొకక; చరణ = పాద ల యొకక; రే = మ; కణం న్ =
కణ ; మే న్ = శరీర ; స్ఁకన్ = తగలగా; నాన్ = న ; చేసిన = చేసినటిి; పాప = పాప ;
అంత న్ = స్మస్త ; నశించన్ = నశించి పోయినది; కృతా ఁా డన్ = ధ ాడ ; ఐతన్ = అయితని;
ఎదిద = ఏది; ఏన్ = ఎలా; చేసిన = చేసినటెలతే; క్తత = క్తత; పదధత = మార్ ; క్తన్ = న ; చచిరన్ = శ్రీస೘ గ;
పోవఁగన్ = వె ళట; వ ిన్ = క న్న - సిదిధం న్న; చపపరే = చపపండ – ఉపదేశించండ.
భావ :- మహ్మ ల చరణరే మహ్మప ల పాపాల పారదోలి పవి ల చేసాతయి.
స೫హమ ాలారా! మీ పాదపరాగా నా స೩స్రించగాన నా పాపం పటాపంటలయింది. న కృతా ణి
ా ా
అయాా . ఇ న ఏమి చేస్తత నా వేగంగా క్తత స഍పిత ంత దో దయచేసి చపపండ.
 ప్రథమ స్కంధము 348

1-503-క.
భీకరతర స్ంసార
వాా లతన్ విసిగి దేహ వరాన గత నా
లోక్తం నా ఁ దక్షక
కాక్లదరవిష క్తతకారణ మయెాన్.
టీక:- భీకరతర = మిక్తకలి భయంకర న {భీకర - భీకరతర - భీకరతమ }; స్ంసార =
స్ంసార వలన; వాా లతన్ = చీకా లతో; విసిగి = వి చంది; దేహ = శరీర ; వరాన = వరిాం ;
గత = మార్ రించి; ఆలోక్తం = ని; నా న్ = నా ; తక్షక = తక్ష అ ; కాక్లదర = పా ;
విష = విష ; క్తత = క్తతక్త; కారణ = కారణ ; అయెాన్ = అయినది.
భావ :- మిక్తకలి భయంకర న స్ంసార పంకంలో చి కకొని విసిగి వేసారి విడచి పెడద్యమని
ఆలోచి న
త ి నా తక్ష ని మహావిషం మోక్షహే ంది.

1-504-క.
ఏపా నహంకార
వాాపార లం నిఁగి వరితంపంగా
నాపాలిటి హరి ర
శాపవాాజ న కతస్ం ం జేసెన్.
టీక:- ఏపా = అధిక న; అహంకార = అహంకార రిత ల ; వాాపార = స೩వరతన ;
అం న్ = లో; నిఁగి = ల్మన ; వరితంపంగాన్ = త ండగ; నా = నా; పాలిటి = వం క్త; వర ; హరి =
హరి; ర = సഏహమ ని { - మిక్త దేవత ; సഏహమ }; శాప = శాప అ ; వాాజ న
= మిషచేత; కత = విడచిన; స్ం న్ = బంధ కలవా { కతస్ం - స్ంగ ల విడచినవా ;
స్ంసారబంధన విడచినవా }; చేసెన్ = చేసె .
భావ :- అతశయించిన అహంకారంతో డన స్ంసార సాగరంలో నిగి తే ని నా
నా పాలిటి భగవం సഏహమణశాప మన మిషతో వి క్తత స೩సాదించా .
 ప్రథమ స్కంధము 349

1-505-మ.
ఉ గాధీ విష్ణనలం న మే నొపిపం శంక్తంప; నీ
శవరస్ంకలప నఁ మాన ; భవిషాజానమజనమం లన్
హరి చింతారత న్, హరిస೩ త, భాష్ణకరా నాస్క్తత న్,
హరిపాద్యం జ స్తవ ం గ గ మీ రరిాం స೫సాదింపరే?
టీక:- ఉ గ = పా లలో; అధీ = స೩ యొకక- తక్ష ని; విష = విష అ ; అనలం న
= అగిి; న్ = క్త; మే = శరీర ; ఒపిపం న్ = అపప చ ; శంక్తంపన్ = స్ందేహంచ ; ఈశవర =
ఈశవ నిచేత; స్ంకలప = స్ంకలిపంచబడనది; నఁ = ఈవేళ్; మాన = తపప ; భవిషా = భవిషా లో
త
రాబో ; జనమం లన్ = జనమలలో ; హరి = హరిని; భగవం ని; చింతా = స్మరిం ; రత న్ = ఆస్క్తత ;
హరి = భగవం ని; స೩ త = స్తస೤ చే ; భాష = స్ంభాషణ ల ; ఆకరాన = వి ట యం ;
ఆస్క్తత న్ = త ; హరి = భగవం ని; పాద = పాద అ ; అం జ = పదమ లం
{అం జ - నీట న
ి ది, పదమ }; స్తవ న్ = భక్తత ; క గన్ = క న ;ల మీ = మీ ; అరిాన్
= ఆదర తో; స೩సాదింపరే = స೩సాదించండ.
భావ :- తక్ష ని భయంకర విష్ణగిి జ్ఞవలల స్ంక్లచం లే ండా నా శరీరం స్మరిపసాత .
స్ందేహం లే . ఈశవరస్కలపం అనివారాం. అయితే రాబోయే స೩తజనమలో డా శ్రీకృషా చింత యం
అ రకీత, శ్రీకృషాకథాస೴వణ మం ఆస్కీత, శ్రీకృషా చరణకమలాల యం భకీత, కలిగి ఉండేట గా
ల తతో
మీ నా అ స೗హంచండ.

1-506-క.
ఁ నా కలాాణ ;
పా ఁ గోవిం మీఁది పాట దయతో;
నా ఁ హరిభ తలకథ;
లే డహ ల లోన క్తత కేఁగఁగ నిచటన్.
టీక:- ఁ = డండ; నా = నా యొకక; కలాాణ = య స ; పా ఁ = పాడండ;
గోవిం = కృ ని
ా ; మీఁది = మీది; పాట = పాట ; దయ = కృప; తోన్ = తో; ఆ ఁ =ప ; హరి =
భగవం ని; భ ల
త =భ ల
త ; కథ = కథ ; ఏ =ఏ (7); అహ ల = దిన ల; లోనన్ = లోపల; క్తత
= మోక్ష ; క్తన్ = న ; ఏఁగఁగ = వెళ్ళగ న ;ల ఇచటన్ = ఇకకడ.
భావ :- నా య స కాంక్షించండ. కమలాస೑ని ల్మల గానం చేయండ, హరిభ ల
త
చరిస೤ వినిపించండ. ఏ దినాలోల నా వలాం స೩సాదించండ.
 ప్రథమ స్కంధము 350

*1-507-క.
అమామ! ని ఁ చిన న ఁ
బొమామ యని క్తత కడ ఁ త వఁట కృపన్
లెమామ నీ ప తో
రమామ నా కె ర గంగ! రమాతరంగా!"
టీక:- అమామ = తల్మల; ని న్ = ని ి; చిన = దరిాంచిన మాస೤ నన; న న్ = మాన ని; పమామ
= వె ళ; అని = అని; క్తత = మోక్ష ; కడ = వదధ; న్ = క్త; త = పం ; అఁటన్ = అట; కృపన్ =
దయతో; లే = లేచిరా; అమామ = తల్మల; నీ = నీ యొకక; ప = ప ; తోన్ = తో; రా = రా; అమామ = తల్మల;
నా = నా ; ఎ ర = ఎ గా; గంగ = గంగామాత; రమా = మన్నహర న; తరంగా = కెరటా కలద్యనా.
భావ :- అమామ! మన్నహర అలలతో అలరారే గంగమమతలిల! ని ి దరిాంచినంత మాస೤ంచేతన
మోక్షానిక్త పంపిసాతవని వినాి , కదిలి రావమామ! కనికరించమామ!"
ణాంతో స్వర్ంస഍పిత ం
త ది. అ ే న జ్ఞాని రాగాంపంది తగినస్మయమ్మరిగి చేసిన స഍యోప
వేశంతో మోక్షంస഍పిత ం
త ది. ఏ ఒకకటిలేకపోయినా అది ఆతమహతేా, మహాపాపమే. పరమజ్ఞాని పరీక్షినమహా
రా క్త అరేత ఉంది. శృంగిశాప మ్మ టచే రాగాం సిదిదంచింది. తక్షకవిషంతో మరణం తపపదని తెలిసిన
ఆ స్మయం తగింది. పరమ పావన న గంగానది తగిన స్ాలం. అ అకకడ పరీక్షినమహారా
స഍యోపవేశానిక్త సిదద మయిా గంగమమ తలిలని త
త ంచే . పరమయోగి వచిి మహామంస೤రాజం
మహాభాగవతం చపాప . పరీక్షి త మోక్షానిి అం నాి .

1-508-వ.
అని తన మీఁదనయెాడ జనామంతరం లం హరిపాదభక్తత సౌజనాం
స్ంధి ం
ల గాతమని, గంగాతరంగిణీ దక్షిణ లం నం రావస೗దరాుస్నం
న తతరాభ ం పవేశించి, జనమేజ రపిపంచి, రాజాభారం
స్మరిపంచి, యతిం స్ంసార బంధం న ం దపిపంచి, చితతం హరిక్త
నొపిపంచి, పరమ భాగవ ం న పాండవపౌ ం స഍యోపవి ం
ి ని
స్మయం న.
టీక:- అని = అని; తన = తన; న్ = క్త; మీఁదన్ = భవిషా లో
త ; అయెాడ = కలిగె ; జనమ = జనమల;
అంతరం = స్మయ - జీవితకాల ల; అం న్ = లోపల; హరి = భగవం ని; పాద =
పాద ల మీద; భక్తత = భక్తత; సౌజనాం = జనతవ - స్తపసೇవరతన ; స్ంధి న్
ల =క ; కాత =
కాక; అని = అని; గంగా = గంగ అ ; తరంగిణి = నది యొకక; దక్షిణ = దక్షిణ ; లం నన్ = ఒ ానం ;
 ప్రథమ స్కంధము 351

తీర నం ; రవ = రప న ; అస೗ = కొస్ ఉం నవి న; దరు = దరులతో రిిన; ఆస్నం నన్

= ఆస్న న; పీఠ మీద; ఉతతర = ఉతతర న ; అభ = ఎ గా; ం = ఖ్ కలవా ;
తరిగినవా ; ఐ = అయి; ఉపవేశించి = ిండ; జనమేజ = జనమేజ ని; రపిపంచి = పిలిపించి; రాజా
= రాజా యొకక; భారం న్ = భార ; స్మరిపంచి = అపపజెపిప; యతిం న్ = స೩యతి ; స్ంసార
= స్ంసార యొకక; బంధం న = బంధ ల; న్ = ; తపిపంచి = తపిపంచి; చితతం న్ = మన స ; హరి
= భగవం ని; క్తన్ = క్త; ఒపిపంచి = అరిపంచి; పరమ = ఉతృషి న; భాగవ ం = భాగవత మార్ యాయి;
ఐన = అయినటిి; పాండవపౌ ం = పరీక్షి త {పాండవపౌ ం - పాండ లమ మ , పరీక్షి }త ;
స഍యోపవి ంి = స഍యోపవి ి {స഍యోపవి ి - ఆహారా మాని మరణ న ఎ
టఅ నిషులో ఉనివా }; ఐ = అయి; ఉని = ఉనిటిి; స్మయం న = స్మయ న.
భావ :- అని రాబోయే జనమ జనామల భగవత్ భక్తత సౌభాగాం తన స഍పితంచాలని స഍రిాం
చా . గంగాతరంగిణి దక్షిణతీరంలో పకొన ఉండేట గా
ల పరచిన దరాుస్నం మీద ఉతతరాభ
ినాి . తన న జనమేజ ణిా రపిపంచి రాజాభారం అపపగిం చా . తన చితాతనిి స్ంసార బంధ్యల
ంచి నివృతతం చేసి పరమేశవరాయతతం కావించా , ఈ విధంగా భాగవతోతత న పాండవ పౌ
స഍యోపవి ి ఉని భ స్మయంలో.
1-509-క.
ఒతతలి పగ ర వి
యతతల న ండ మ్మచిి యల ల వానల్
మొతత రిసిరి నృప
స్తత రి భేరి శబదం లతోన్.
టీక:- ఒతతలి = గటిిగా; పగ = కీరితం ; ర = దేవత ; వియతతల నన్ =
ఆకాశ న; ఉండ = ఉండ; మ్మచిి = అభనందించి; అల ల = ల; వానల్ = వరు ; మొతత =
అధిక ; ఐ = అయి; రిసిరి = రిపించిరి; నృపస్తత = పరీక్షి ని; న్ = మీద; రి = పెదద; భేరి =
భేరీల; శబదం = మోత ; తోన్ = తో.
భావ :- ణగణా పగ , నగారా గి ,త ర ఆకాశం మీంచి పరీక్షి త
వి లవాన పించా .
1-510-వ.
ఆ స్మయం న స్భాసీ లయిన ఋ లిటలనిరి.
టీక:- ఆ=ఆ; స్మయం నన్= స్మయ న; స్భ=స్భయం ; ఆసీ = ిని వా ;
అయిన = అయిన; ఋ =ఋ ; ఇ ల = ఈ విధ గా; అనిరి = పలిక్తరి.
భావ :- ఆ స్మయంలో స్భాసీ లయిన ఋ లిటలనిరి.
 ప్రథమ స్కంధము 352

1-511-మ.
"క్షితనాథోతతమ! నీ చరిస೤ మహాచిస೤ం ; మీ తాత
స೗ తపోధ ా ; వి ాపారాసೋపదవిం గామించి రాజనాశ్ల
భత క్లటీర మణిస೩భానివత మహాపీఠం వరిాంచి
ని ; నీ మహోని ండ గద్య నారాయణధ్యాయి .
టీక:- క్షితనాథోతతమ = పరీక్షినమహారాజ {క్షితనాథోతత - మిక్త భరతలలో ు ,
పరీక్షినమహారా }; నీ = నీ; చరిస೤ = నడవడక; మహా = గొపప; చిస೤ం = ఆశిరాకర నది; మీ = మీ; తాత
= తాత ; వ ; ఉస೗ = ఉస೗ న; భీకర న; తపస్ = తప స వలన; ధ ా = చరితా ా ; వి ా = వి ా ;
పారాసೋ = స೩కకన ఉం ట అ ; పదవిన్ = గొపపసిాతని; కామించి = క్ల కొని; రాజనా = రా ల యొకక; శ్లభత
= శ్లభకలిగిన, స೩కాశి న
త ి; క్లటిర = క్తరీట ల; మణి = రతి ; స೩భ = స೩భలచే; కాం లచే; ఆనివత = డన;
మహా = గొపప; పీఠం న్ = సింహాస్న ; వరిాంచిరి = విడచిపెటిిరి; ఉని = గొపపవా , ు ;ఐ=
అయి; నీ = నీ ; మహా = మిక్తకలి; ఉని ండ న్ = గొపపవాడవి; కద్య = కద్య; నారాయణ = భగవం ని;
అధ్యాయివి = ధ్యానిం వాడ ; ఐ = అయి.
భావ :- “రాజేంసഊ! నీ చరిస೤ం చాలా చిస೤ం. త
త పాస೤ం. మీ రీవ మహా తపస్సంప ి ,
వా వా దే ని స్నిిధిని వాంఛంచి నానారాజ క్తరీట రతి రతి స೩భారాజితో విరాజిలేల రాజపీఠనిి
విస్రిాంచా . వారే ఉని ల కొంటే నారాయణ నామ పారాయ డ న నీ వారి కంటె మహోని డ .

1-512-మ.
వ ధ్యధీశవర! నీ మరతసೆ త న్ వరిాంచి; నిశ్లాక ,
వాస్నచేఛదక , రజోరహత వరితం లోకం స్
రవస్మతవం నఁ జే నంత ; భవద్యవకాం లన్ విం న
ద్స్ ం బోవక ండెద నీ దివాస೩భావం లన్."
టీక:- వ ధ్యధీశవర = రాజ్ఞ; నీ = నీ ; మరతసೆ = మానవ; త న్ = శరీర ; వరిాంచి =
విడచిపెటిి; నిశ్లాక = శ్లక లేనిది; ఐ = అయి; వాస్న = పాప {వాస్న - పాప ;
కామ ధ ల వలన టిిన దోష [ఇవి యే (7) పాన , సీర, మృగయ, ాత , (ఇవి కామ
వలన టిినవి) వాకాప షా , దండ పా షా , అరా పా షా , (ఇవి క్లప వలన టిినవి]};
చేఛదక = ంచివేయబడనవి; ఐ = అయి; రజస్ = రజో ణ ; రహత = లేనిది; ఐ = అయి; వరితం =
ఉం ; లోకం = లోక ; స్రవ = స్మస్త నం ; స్మతవం నన్ = స్మతవ తో; చే న్ = చేరడ; అంత
= స్మయ ; న్ = వర ; భవత్ = నీ యొకక; వాకాం లన్ = భాషణ ల - మాటల ; విం న్ =
 ప్రథమ స్కంధము 353

వి ; ఏ = ఏ; ద్స్ = స೩కక; న్ = ; పోవక = వెళ్ళ ండగ; న్ = ; ఉండెద =

ఉంటా ; నీ = నీ యొకక; దివా = లోకాతీత న; స೩భావం లన్ = మహమల .
భావ :- వ మతీవలలభా! నీ ఈ మ షాదేహానిి వదలి శ్లకరహత , వాస్నరహత ,
రజోరహత వరితంచే ణాలోకానిి చేరేటంతవర మేమికకడే ఉంటా . ఎకకడకీ పో ండా నీ మాట
విం నీ దివాస೩భావ అంతా తలక్త త ఇకకడే ింటా .”

1-513-వ.
అని యి ల పక్షపాత నాం ; మహనీయ, మా రా, గాంభీరా, సౌజనా,
రాం న భాషణం లా ; ఁ లోకం ల నవవలి న
స్తాలోకం నం రితమంతం నెగ ని నిగమం ల చందం
నం దేజరి ల నిఋ లం చి, వ ం నారాయణకథాస೴వణ
హ ండయి నమస్కరించి యిటలనియె.
టీక:- అని = అని; ఇ ల = ఈ విధ గా; పక్ష = ఒక పక్ష ; పాత = ఆస్క్తత ం ట;
నాం = లేనివి ; మహనీయ = గొపపవి; మా రా = తీయనివి; గాంభీరా = గంభీర నవి;
సౌజనా = సౌమా నవి; రాం =బ నవి - షు నవి ; ఐన = అయినటిి; భాషణం
= స్తస೤ ; మాట ; ఆ =ప ; ఁ = ; లోకం ల = లోక ల{
లోక - లోక , వరోలక , వరోలక . అథో ఊరాసೋ లోక }; న్ = ; అవవలిది =
అవలతలది, ది; ఐన = అయినటిి; స్తా = స్తా; లోకం న్ = లోక ; అం న్ = లోపల; రితమంతం
= ఆకార ధరించినవి; ఐ = అయి; నెగ ని = వరిా ల ని, స೩సిదధచందిన; నిగమం ల = వేద ల;
చందం నన్ = వలె; తేజరి ల ని = స೩కాశి న
త ి; ఋ లన్ = ఋ ల ; చి = సి; వ ం =
మిక్త భరత, రా ; నారాయణ = నారాయ ని {నారాయ - నార లం వసిం వా , హరి}; కథా
= కథల ; స೴వణ = వినవలెన ; హ ం = హల కలవా ; అయి = అయి; నమస్కరించి =
నమస్కరించి; ఇ ల = ఈ విధ గ; అనియెన్ = పలికె .
భావ :- అని ఇలా నిరపేక్షంగా నిషపక్షపాతంగా మహ ు పలిక్తన మ ర గంభీర భాషణా
విని, లోలకాల అవతల ఉని స్తాలోకంలో రితమంతా వెలిగే వేద్యలాలగా విరాజిలేల మహ ుల
మహారా నమస్కరించా . వి ల్మ
ా ల వినాలన హలంతో ఇలా అనాి .......
 ప్రథమ స్కంధము 354

1-514-క.
"ఏ దినం ల క్తతం
డఁగ నరీత వ ి స్ంసార
సുడన మే సഝయ నెడతె ఁ,
ఁ మాతం లార! తవచన లన్.
టీక:- ఏ =ఏ (7); దినం లన్ = రో లలో; క్తతన్ = క్తతని; డఁగన్ = పం ట; ఏ =
ఏ; రీత = విధ గ; వ ిన్ = క ; = భార న; స్ంసార = స్ంసార యొకక; సുడన =
స೩వరతన ; ఏ = ఏ; సഝయన్ = విధ గ; ఎడతె న్ = తెగిపో ; ఁ = డండ; మా = మా;
తం లార = తం ; త = వేద; వచన లన్ = వా కల .
భావ :- “తం లారా! వేదవాకాా బాగా పరిశ్శలించి సెలవీయండ. స్పతదినాలలో స్ంసార
బంధ్య ం కొని అపవరా్నిి అం కొన మార్ం కృపతో ఉపదేశించండ.

1-515-శా.
స഍పాతనం , స೫హమబోధన కళాపారీ , లాతమస೩భా
పాతజ్ఞా , మీర, లా ా , దయా తావభరా ల్, మన్న
పతం ల్ స్కలారాజ్ఞల మీ ం గానవ ిం గద్య!
స్పాతహం ల క్తత కేఁగె గతం జరిించి భాషింపరే."
టీక:- స഍పత = పందిన; ఆనం = ఆనందం గల వా ; స೫హమ = పరస೫హమ ; బోధన =
బోధిం ; కళా = కళ్ యం ; పారీ = పరిపకవ చందినవా ; పార టిినవా ; ఆతమ = తమ;
స೩భా = స೩భావ చేత; పత = లోపింప జేయబడన; అజ్ఞా = అజ్ఞాన కల వా ; మీర = మీ ;
ఆ ా = గౌరవింప దగినవా ; దయా తవ = దయాస్వభావ తో; అభరా ల్ = సొం నవా ; మనస్ =
మన నం ; పతం ల్ = ద్యచబడనవి; స్కల = స్మస్త న; అరా = స೩యోజన ల; జ్ఞల =
స్మనవయ ; మీ న్ = మీ ; కానన్ = తెలిసి; వ ిన్ = వ ి ; కద్య = కద్య; స్పత = ఏ (7);
అహం లన్ = దిన లలో; క్తత = క్తత; క్తన్ = క్త; ఏఁగె = వె ళట ; గతన్ = ద్యరిని; విధ ; చరిించి
= విమరిాంచి; భాషింపరే = చపపండ.
భావ :- మీ ఆనంద స్వ , స೫హమజ్ఞాన బోధనా పారీ , ఆతమతతవ మ్మరిగి అవిదా
తలగిన వా , స్కల తెలిసిన వి ా , దయారాసೇ హృద , లోకంలోని స్మస్త విషయాల
మన్ననసഈలతో దరిాంచగలవా . మీ విచారించి ఏ రో లలో మోక్షంపందే మార్ం నా చపపండ. అని
గంగానది వదద స഍యోపవి ి న పరీక్షి త వచిిన ఋ స్ంయమీం అందరిని అ నాి .
 ప్రథమ స్కంధము 355

1-516-వ.
అని తతరానంద ం డాడన వచనం ల లంద ఁ స೫ ాతతరం
విమరిాం నెడ వయోగం న.
టీక:- అని = అని; ఉతతరానంద ం = పరీక్షి త {ఉతతరానంద - ఉతతర యొకక కొ ,
పరీక్షి }త ; ఆడన = పలిక్తన; వచనం = మాట ; న్ = ; = ; అంద న్ =
అంద ; స೩త = త ; ఉతతరం న్ = స్మాధ్యన ; విమరిాం = చరిిం కొ ; ఎడ =
స్మయ న ; వ = వ; యోగం నన్ = అ స೗హ వలన.
భావ :- అని ప ని ఉతతరానంద ని స೩శిల స్రి న స೩ ాతతరం క్లస్ం
స్ంయమీం లంద స్మాలోచన జ నాి .

క ని యాగమనం
1-517-సీ.
స೩తనిమేష పరస೫హమం నీక్షించి-
మదిఁ జొక్తక వె పల మఱ్ వాఁ ;
కమలం మీఁది భృంగ ల వడ మో -
నెఱ్పిన కేశపటలివాఁ ;
గిఱి సഗసి మాయ నంగీకరించని భంగి-
వస్నం ఁ గటిక వ ివాఁ ;
స్ంగిగాఁ డని వెంటఁ జ్ఞ త నా-
బా ర హాస్ శబద లవాఁ ;
1-517.1-తే.
మహత పద, జ్ఞ , జంఘో , మధా, హస్త,
బా , వక్షోగళానన, ఫాల, కరా,
నాసికా, గండ, మస్తక, నయన గ ఁ
న యవ త రిత వాఁ డ ద్ంచ.
 ప్రథమ స్కంధము 356

టీక:- స೩త = స೩త ఒకక; నిమేష = రపపపా కాలమం ; పరస೫హమం న్ = పరస೫హమ ;

ఈక్షించి = సి; మదిన్ = మన లో; చొక్తక = పరవ ; వె పల = బాహా స೩పంచ ; మఱ్ =
మరచిపో ; వాఁ = వా ; కమలం = పదమ ; మీఁది = మీది; భృంగ ల= మ్మమదల; వడన్ = వలె;
మో = ఖ్ ; న్ = మీద; నెఱ్పిన = పరచ బడన; కేశ = వెం కల; పటలి = ం ; వాఁ = కలవా ;
గిఱి = గీత; సഗసి = గీసిన ;ల మాయన్ = మాయ ; అంగీకరించని=అంగీకరింపని; భంగి = విధ గ;
వస్నం న్ = వస్ర ; కటిక = క క్ల
ి ండగ; వ ి = ఉం ; వాఁ = వా ; స్ంగి గాఁ = ఏమీ పటిని
వా ; అని = అని; వెంటన్ = వెంటపడ; చా = చా ని; త = స్రవ త ; నా = అని ;ల
బా ర = పిలలల; హాస్ = న వల; శబదం ల = శబద ల; వాఁ = వా ;
మహత = గొపపవి న; పద = పద ; జ్ఞ = మోకా ళ; జంఘ = పికక ; ఉ = తడ ; మధా = న ; హస్త =
చే ; బా = జ ; వక్షస్ = ఛాత; గళ్ = కంఠ ; ఆనన = ఖ్ ; ఫాల = ఫాల ; కరా = చ ; నాసిక =
క; గండ = చక్తక ళ; మస్తక = తల; నయన = కళ్ళ; గ = జంట ఉని వా ; ఐన = అయినటిి; అవ త=
దిగంబర న; రిత = స్వ ప - ఆకార ; వా = కలవా ; అ ద్ంచన్ = వచి .

భావ :- ఆ స్మయంలో వయోగంవలల, స೩తక్షణ పరస೫హమ స్వ పానిి స్ందరిా త

పరవశించిన హృదయంతో బయటి స೩పంచానిి మరచినవా , కమలం మీద మ్మమదలాలగా ఖ్ం న
ం ని వా , గీత గీసి మాయ తరస్కరించిన ల వసారనిి విస్రిాంచినవా ,
స్రవస్ంగ పరితాాగి న మహాయోగి ఇతడని చా ని ల పరిహాస్వచన పరిచాల న బాల
వెంటనంటి వ న
త ివా , స్హజ ందరా న చరణా , జంఘ ,ఊ ,న , చే ,
జ్ఞ , వక్షస్ాస೎ల , కంఠ , ఖ్ , లలాట , వీ ,క ి , నాసికా, చక్తక ,ల శిర స
కలిగిన ఒక అవ త రిత అ క్ల ండా అచిటిక్త విచేిసా .

1-518-ఉ.
ఈరని లో లం గినిసి యె ్ వలకనివాఁ , గోరికల్
గోరనివాఁ , వలఁ డనివాఁ , వృథా స೩పంచ ం
జేరనివాఁ , వగతఁ జేరిన లాభ చి ఁి
నరనివాని చంద నన ప పె వాఁ , వెండ న్.
టీక:- ఈ = ఈయ ; అని = అని; లో లన్ = స೩జల ; క్తనిసి = క్లపించి; ఎ ్ = నింద ;
పలకని = ప కని; వాఁ = వా ; క్లరికల్ = క్లరిక ఏమి ; క్లరని = అడగని; వాఁ = వా ; =
ం ; జన స్మమరా ఉని చో ; వలన్ = వలలో; డని = కలవని; వాఁ = వా ; వృథా = వారా గ;
స೩పంచ న్ = స഍పంచిక విషయ ల ; చేరని = డని; వాఁ = వా ; వ = వ ; గతన్ = వలన;
చేరిన = వచిినది; లాభ న్ = దొరిక్తనది; చి = సి; ఁి = స్ంతృపితతో డన స్ంతోష
కలవా ; ఐ = అయి; నరని = చేతగాని; వాని = వాని; చంద నన్ = వలె ఉండ; న ప = తెలివి; పె =
; వాఁ = వా ; వెండ న్ = ఇంక .
 ప్రథమ స్కంధము 357

భావ :- ఈయలేదని ఎవరినీ క్లపంతో ఎ ్ పలక , కావాలని ఏ క్లరిక క్లర .

ఎవరితో స్ంబంధ్య పె క్ల
ి . వారా న స೩పంచ విషయాల మీదిక్త మన స పోనీయ . వవశం వలల
తన స഍పితంచిన ద్యనితో స్ంతృపిత చంది ఏమీ ఎ గని అమాయ నిలా కనబ తా .

1-519-ఆ.
అమమహా మ షోడశాబద వయో ప,
గమన, ణ, విలాస్, కశల ,
క్తతకాంత చి మోహత య నన
నితర కాంత లెలల నమి సెపప.
టీక:- ఆ = ఆ; మహా = గొపప; ఆ మ = ఆతమ కలవాని; షోడశ = పదహా (16); అబద = స్ంవతసర ల;
వయస్ = ఈ ; ప= ప ; గమన = నడవడక; ణ= ణ ; విలాస్ = శ్లభ, స೩కాశ ;
కశల = నరపరితన ; క్తత = క్తత అ ; కాంత = సీర; చి = సి; మోహత = మోహంపబడనది;
అ న్ = అ ; అనన్ = అనగా; ఇతర = ఇతర; కాంత = సీర ; ఎలలన్ = అందరి రించి; ఏమి = ఏమి;
సెపపన్ = చపపగల .
భావ :-ఆ మహా మని పదహారేళ్ల నవయౌవనం స్తత ఆ ందర గమనం గమనిస్తత, ఆ ణవిశేష్ణ
ఆలోక్తస్తత, క్తతకాంత తం చిటపడ మోహ ంత దంటే ఇక ఇతరకాంతల విషయం వేరే చపేప దే ంది.

1-520-ఆ.
వెఱిఱతన మాని విజ్ఞాన రిత
స೫హమభావ న ఁ బరాటింప,
వెఱిఱ యం ని వెంట నతెం
వెలఁ లరు వె ఱ ల .
టీక:- వెఱిఱ = కపట; తన = స్వభావ ; మాని; విజ్ఞాన = విజ్ఞాన న; రిత = స్వ ప గా
కలవా ; ఐ = అయి; స೫హమ = స೫హమ తాన; భావ న =అ భావ తో; పరాటింపన్ = చరిం ండ;
వెఱిఱ=ఉనామ ; అం న్= అ ; ని= కమహరిు; వెంటన్ = వెంటపడ; ఏతెం = వ త
ఉంటా ; వెలఁ = ఆడవా ; అరు = పిలల ; వె ఱ = తెలివిత కవ వా ; అ న్ =
అ .
భావ :- వెఱిఱలోకానిి విస్రిాంచి విజ్ఞాన రితతో, స೫హమజ్ఞాన పరి ురితతో పరాటి న
త ి
మహా భా న శ్రీ ణిా వెఱిఱవాడని భావించి ఏదో వెఱెఱతన
త ి సీర , బాల ఆయన వెంటబడ
ప గె కొ
త ం వ ంత టా .
 ప్రథమ స్కంధము 358

1-521-వ.
ఇ ల వాాస్నంద ం న ండ ద్ంచిన నందలి నీం లమమహా
భా ని స೩భావం లె ం కా న నిజ్ఞస్నం డగి్ స೩ ాతాా
నం స్తసిరి; పాండవపౌ ం నా యోగిజన శిఖ్యమణిక్త నతథి స్తాకరం
గావించి దండస೩ణామం స్తసి జించ; మఱి స೗హ నక్షస೤ తారకా మధాం
నం దేజరి ల రాకా ధ్యక ం ం బోలె స೫హమరిు దేవరిు రాజరిు మధాం న
ిండ విరాజమా ం న కయోగీం ం గ ంగొని.
టీక:- ఇ ల = ఈ విధ గ; వాాస్ = వాా ని; నంద ం = మా ; ఐన = అయినటిి;
ం = ;అ ద్ంచినన్ = వచిిన; అందలి = అకకడ; ని = లలో; ఇం = ు ;
ఆ = ఆ; మహా = గొపప; అ భా ని = అ భవ కలవాని; స೩భావం = గొపపతన ;
ఎ ం = తెలిసినవా ; కా న = అ టవలన; నిజ = తమ; ఆస్నం = ఆస్న ; డగి్ = దిగి;
స೩త = ఎ రే ట ; ఉతాానం న్ = లే ట; లేచి ఎ రే ట ; చేసిరి = చేసిరి; పాండవపౌ ం న్ =
పరీక్షినమహారా ; ఆ = ఆ; యోగి = యో ల ; జన = జ లలో; శిఖ్య = శిఖ్లోని; మణి = రతి వంటి
వాని; ఉతృ ని
ి ; క్తన్ = క్త; అతథి = అతథి; స్తాకరం = గౌరవ ; కావించి = రితచేసి;
దండస೩ణామం = సాష్ణింగ నమసాకర {దండస೩ణామ - సాష్ణింగ నమసాకర , కఱ్ఱవలె మి
ప ండ నమస్కరిం ట}; చేసి = చేసి; జించన్ = జించ ; మఱి న్ = ఇంక ; స೗హ = స೗హ ;
నక్షస೤ = నక్షస೤ {నక్షస೤ - తారకల స్ హ }; తారక = తారక ; మధాం నన్ = మధాలో;
తేజరి ల = స೩కాశిం ని; రాకా = పౌరామి నాటి; ధ్యక ం న్ = చం ని { ధ్యక - వెనెిల
క గ జే వా , చం }; పోలెన్ = వలె; స೫హమరిు = స೫హమ ు ; దేవరిు = దేవ ు ; రాజరిు = రాజ ు ;
మధాం నన్ = మధాలో; ిండ = ిండ; విరాజమా ం = విరాజి ల నివా ; ఐన = అయినటిి;
క= డ ; యోగి = యో లలో; ఇం న్ = ని
ు ; క ంగొని = సి.
భావ :- ఈ విధంగా వేదవాాస్ నంద న కయోగీం అకకడ రాగా ఆ
మహా భా ని మహతతసೋం తెలిసిన అకకడ నివ ాలంతా తమతమ ఆస్నాల ంచి లేచి ఎ వచాి .
పాండవ పౌ న పరీక్షి త ఆ మహాయోగిక్త అతథి స్తాకరా కావించా . సాష్ణింగదండస೩ణామంచేసి
జించా . స೗హనక్షస೤తారకాస్ హం న మవిరాజిలేల స్ం రా రిామచం లాగా స೫హమరిు దేవరిు
మధాలో ిండ విరాజిలేల కయోగీం ని చి ...
 ప్రథమ స్కంధము 359

1-522-ఉ.
ఫాల నలమోపి భయభ తలతోడ నమస్కరించి,
పాల లోతత ం గరపదమ లన్ ళించి, ”నఁ నా
పాలిటి భాగా మ్మటిిదియొ పావన రితవి ణాకీరిత వీ
వేళ్ నీ వచిిత వివేకవి షణ! దివాభాషణా!
టీక:- ఫాల న్ = టిని; నలన్ = నల ; మోపి = ఆనిి; భయ = భయ ;భ ల
త =
భక్తత ; తోడన్ = తో డ; నమస్కరించి = నమస్కరించి; = మిక్త { పాల లోతత - రా ల
వంశ లో ు , పరీక్షి }త ; పాలక = పాల ల; ల = వంశ లో; ఉతత ం = ు ;
పరీక్షినమహారా ; కర = చే అ ; పదమ లన్ = పదమ ల ; ళించి = డచి; నఁ = ఇవేళ్; నా =
నా; పాలిటి = పాలిటి; భాగా = భాగా ; ఎటిిదియొ = ఎలాంటిదో; పావన = పవిస೤ న; రితవి = ఆకార
కలవాడ ; ణా = ణా లవలన; కీరితవి = స೩సిదిధ పందినవాడ ; ఈ = ఈ; వేళ్ = స్మయ ; న్ = న ;
నీ = నీ ; వచిిత = వచిితవి; వివేక = వివేక అ ; వి షణ = విశిషి అలంకార కలవాడా; దివా = జ్ఞాన
రిత ల ; భాషణా = భాషణ చే వాడా.
భావ :- లావతంస్ న పరీక్షి త మళీల క్షోణితలాన వె ి స్కేట గా
ల
స೩ణామంచేసి కరకమలా జోడంచి ఇలా వినివిం కొనాి -”మహా భావా! కదేవా! నా అదృషిమేమో
గాని పావన రితవీ, ణాకీరితవీ, విజ్ఞాన వి ష డ , దివాభాష డ అయిన నీ స్మయానిక్త
విజయం జేశా .

1-523-మ.
అవ తోతతమ! మంటి, నఁ ని డాయం గంటి, నీవంటి వి
స೩వ ం బేర్క నంతటన్ భసిత మౌఁ బాపం నా బోటిక్తన్,
భవద్యలోకన, భాషణారిన, పదస೩క్షాళ్న, స్పరానా
ది విధ్యనం ల క్తత చేప ట చింతంపంగ నాశిరామే?
టీక:- అవ త = అవ తలలో {అవ త - పర తలగినవా ; లా
ా రా
దిగంబ ; క్షామరా జీ లలో వసిం పరస೫హమ ి కల మాయ అ పర తలగినవా };
ఉతతమ = డా
ు ; మంటి = స೫తక్తతమి; నఁ = ఇవేళ్; ని న్ = ని ి; డాయన్ = దగ్రలో; కంటి =
డకలిగితమి; నీ = నీ; వంటి = వంటి; విస೩ = సഏహమణ; వ న్ = ని
ు ; పేర్క న్ = తలచిన; అ కొనిన;
అంతటన్ = అంతటన; భసిత = భస్మ ; ఔన్ = అ ; పాపం న్ = పాప ; నా = నా; బోటి = వంటి
వాని; క్తన్ = క్త; భవత్ = తమ ; ఆలోకన = ట; భాషణ = మాటాల ట; అరిన = జిం ట; పద =
 ప్రథమ స్కంధము 360

పద ల; స೩క్షాళ్న = క ట; స్పరాన = స్పరిాం ట; ఆది = మొదల ; విధ్యనం ల = పదధ ల వలన; క్తత

= క్తత; చేన్ = చేతలో; ప ట = ప ట; దొర ట; చింతంపంగన్ = ఆలోచించిన; ఆశిరామే = ఆశిరామా ఏమి.
భావ :- అవ తశిరోమణీ! న ధ ాణాయితని. న నీ నా వదద రావడం చితని.
నీవంటి సഏహమణ ని
ు నామం ఉచిరించినంత మాస೤ న పాపాలనీి భసీమపటల మౌతాయి. ఇక ని ి
దరిాం ట, నీ మాట వి ట, ని ి అరిిం ట, నీ కా ల కడ ట, ని ి స్ప శిం ట ని విధ్యనా
లభంచడం వలన నా వంటి వానిక్త మోక్షం స్ంస഍పితం టలో ఆశిరా మే ంది.

1-524-క.
హరిచేత ద జేం
ధరఁ ంగె భంగి నీ పదస్పరా చే
పాతకస్ంఘం
పరిమా ఁ గదయా యోగి షణ! వింటే.
టీక:- హరి = భగవం ని; చేత = వలన ; ద జ = రాక్షస్; ఇం = రా ; ధరన్ = మి మీద ;
ంగె = తెగిప ట; భంగిన్ = వలె; నీ = నీ; పాద = పాద ల; స్పరా = స్పరా - త ట; చేన్ = చేత;
= మిక్తకలి బ న; పాతక = పాప ; స్ంఘం = స్ హ ; పరిమా న్ = మాసిపో -
నశిం ; కద్య = కద్య; అయా = తం ; యోగి = యో ల ; షణ = అలంకారమా; వింటే = వింటే.
భావ :- ఓ యోగీశవరా! కా! భగవం న వా దే ని వలల జగతకంట న నిశాచ
నశించిపోయినటేల, పరమయోగి న నీ పాదస్పరా వలన పాపా అనీి భసీమ త మ తాయి కద్య!

1-525-మ.
ఎలమిన్ మేనమఱ్ంది , స్చి ఁ , యే మేటి మాతాతలన్
బలిమిం గాచి స్ స೦ సമత ధరం బటిం ఁ గటిించ, న
యాల ం, డీ ఁ , చసഝ, రక్ష ఁ గాక ాల్ విపస೦క్ష ల్
గలరే? వేఁడెద భక్తత నా ణనిధిం, గా ణావారానిిధిన్.
టీక:- ఎలమిన్ = స్ంతోష గ; మేనమఱ్ంది = మేనమరిది; ఐ = అయి; స్చి ఁ = మంసബ; ఐ =
అయి; ఏ = ఏ; మేటి = ు – గొపపవా ; మా = మా; తాతలన్ = తాతల ; బలిమిన్ = బల గ; గటిిగా;
కాచి = కాపాడ; స్ స೦ = స్ స೦ లచే; సമత = టిబడన; ధరన్ = మిని; పటిం న్ = పటి ;
కటిించన్ = కటిించ ; పటాిభషి ల
త చేసె ; ఆ = ఆ; అల న్ = చిని కానివా ; గొపపవా ; ఈ ఁ =
స೩ ; చసഝ = కృ ా {చసഝ - చస೹ , కృ ా }; రక్ష ఁ = రక్షిం వా ; కాక = అంతేగాని;
అ ాల్ = ఇత ; విపత్ = ఆపదల ం ; రక్ష ల్ = రక్షిం వా ; కలరే = కలరా ఏమి; లే ; వేఁడెదన్ =
 ప్రథమ స్కంధము 361

స഍రిాంచద ; భక్తతన్ = భక్తతతో; ఆ = ఆ; ణ= ణ ల; నిధిన్ = పాతర వంటివాని; కా ణా = దయ ;

వారానిిధిన్ = స్ ని.
భావ :- ఏ మహా భా సറయ న మరది , మంసബ మా పితామ న
పాండ ల చ స్స స೦ సമత న ధరణీచస೹నిక్త చసೕవ ల
త చేసాడో, ఆ మహా మ , ఆ
లోకేశవ , ఆ చస೹ అందరికీ రక్ష ఉంటా . ఆపదలో ఉనివారిని ఆదరాభమానాలతో
ఆ కొన రక్ష ఆయన కాకపోతే లోకంలో మరవ నాి ? ఆ భ ల
త పాలిటి పెనిిధిని ఆ
కా ణావారానిిధిని భక్తతతో వే కొంటా .

ని మోక్షోపాయం బ గట
1-526-సీ.
అవాకతమా ం
్ డ న నీ దరాన-
మాఱ్డ పోనర; దభమతారా
సిదిధ గావిం ట సిదధం ; న డెలిల-
దేహం వరిాం దేహధ్యరి
కేమి చింతంచిన? నమి జపించిన?-
నమి గావించిన? నమి వినిన?
నమి స్తవించిన? నెనిఁ స్ంసార-
పదధతఁ బాసిన పదవి గ ,
1-526.1-తే.
ం మనరా ; ఁడ , యోగివి ఁడ,
వా ఁ బదిక్తన తడ వెంత యంత స్త
గాని యొక ద్స్ ండ , క ణతోడఁ
జెపపవే తంసഩ! క్తతక్తఁ జే తె ."
టీక:- అవాకత = తెలి ట కషి న; మా ం
్ డ = మార్ కలవాడ ; ఐన = అయినటిి; నీ =
నీ; దరాన = దరాన ; ఆఱ్డన్ = వారా ; పోన్ = అయిపో ట; నర = జరగ ; అభమత = క్లరిన; అరా
= స೩యోజన ; సిదిధన్ = సిదిధం న గా
ల ; కావిం ట = చే ట; సిదధం = తపప ; న = ఇవేళో; ఎలిల =
రేపో; దేహం న్ = శరీర ; వరిాం = విడవబో ని; దేహ = శరీర ; ధ్యరి = ధరించినవాని; క్తన్ =
 ప్రథమ స్కంధము 362

క్త; ఏమి = ఏమి; చింతంచినన్ = ధ్యాన చేసిన; ఏమి = ఏమి; జపించిన = జప చేసిన; ఏమి = ఏమి;
కావించిన = చేయించిన; ఏమి = ఏమి; వినినన్ = విని; ఏమి = ఏమి; స్తవించినన్ = జించిన; ఎనిఁ న్ =
ఎ ; స్ంసార = స్ంసార వలన; పదధతన్ = మార్ ( నరానమల ద్యరి); పాసిన = తలగిన; పదవి =
పరిసిాత - క్తత; క న్ = దొ ; ఉం = ఉం ; అనరా = అన డ ;
ఁడ = దే డ ; యోగి = యో లలో; వి ఁడ = డ
ు ; ఆ న్ = ఆ ; పిదిక్తన = పా
పి ట ప ;ి తడ = స్మయ ; ఎంత = ఎంతో; అంత = అంత; స్త = స్మయ ; కాని = తపప; ఒక = ఒకే; ద్స్న్
= స్ాల లో; ఉండ = ఉండ ; క ణ = దయ; తోడన్ = కలిగి; చపపవే = చ ; తంసഩ = తం ; క్తత = క్తత; క్తన్ = క్త;
చే = చే ట ; తె = ద్యరి – పదదత.

భావ :- అవ తలతో అస೗గ ాడ . అవాకత న గమనంకలవాడ . నీ స్ందరానం వారాం

కా , నావాంఛతారాం మటిక్త సిదిధ ంత ది. ఈనాడో రేపో దేహాని తాజించబోయే జీవిక్త స్ంసారబంధ్య
స్మసిపోయి మోక్షం స഍పితంచే నిమితతం చింతంపవలసిందీ, జపించవలసిందీ, చేయవలసిందీ, వినవలసిందీ,
స్తవలందించవలసిందీ ఏమిట్ల దయచేసి విశదీకరించమని వే కొం నాి . నీ జగ ్ డ . నీ
తెలియంది ఏమి లే . ఆ ండ పాల పిదిక్తనంత స్తపటి కంటే ఎ కవ స్త ఎకకడా ఉండ . ని ి
ఉండమని అనరా . అయినా, ఓ దయగల తం ! మోక్ష మారా్నిి నా తెలియజె అని అ నాి ."

1-527-వ.
అని పరీక్షినిరేం ం బాదరాయణి నడగె"నని చపిప.
టీక:- అని = అని; పరీక్షిత్ = పరీక్ష త అ ; నర = న ల ; ఇం ం = స೩ – మహారా ;
బాదరాయణిన్ = బాదరాయ ని మా ని - ని; అడగెన్ = అడగె ; అని = అని; చపిప = చపిప.
భావ :- అని పరీక్షినిరేం వాాస్ న కస೫హమ అడగె "అని చపిప

రిా
*1-528-క.
రాజీవపస೤లోచన!
రాజేంస೦ క్తరీట ఘటిత రతి మరీచి
సഐజితపాద్యంభో హ!
జనమంద్యర! నితా ణావిచారా!
టీక:- రాజీవ = తామర; పస೤ = రే ల వంటి; లోచన = క ి ఉని వాడా; రాజ = రా లలో; ఇంస೦
= ల
ు యొకక; మహా రా ల యొకక; క్తరీట = క్తరీట లలో; ఘటిత = పదగ బడన; రతి = రతి ల
 ప్రథమ స్కంధము 363

యొకక; మరీచి = కాంత చేత; సഐజిత = స೩కాశిం ని; పాద = పాద అ ; అంభో హ = పదమ
కలవా డా; = మి ; జన = జనించిన జీ ల ; మంద్యర = కలపవృక్షమా {(మంద్యర - కలపవృక్ష వలె
క్లరిక తీ ి వా ), (మంద + ఆర = అజ్ఞాన ఛేధ )}; నితా = నితా ; ణా = ణాా మల రించి;
విచారా = ఆలోచిం వాడా – పాలిం వాడా.
భావ :- క వరే ల వంటి క ి కల వాడా! మహారా ల క్తరీటాలలోని మ ల కాం
స೩తఫలి న
త ి పాదపద్యమ కల వాడా! లోకవా ల పాలిటి కలపవృక్షమా! మంచివారిని ఎలల పాలిం
వాడా! నమసాకర .
ఇది స೩థమ స్కంధ్యంత స్తస೤ం., క ళ క వరే లవలె అందంగా ఉనాియి అంటే సావమి చకకటి అ స೗హాలిి
వరిుం త ఉంటా అని. లోకంలోని మహారా తం నీపాద్యభవందనా చే ం
త టా క క వారి క్తరీటాలలోని
మ ల కాం నీ పాద్యల న నితాం ప ంటాయి అంటే అంతటి శక్తతసామరాాసೆలతో మ మ పాలిసాత అని.
లో ల మంద్యర అంటే ఆ మహారా ండ జనస్మానాం వర మేమ్మవరి నా వలసినవి అ స೗హసాత అని.
ఎ ణాా మల క్షేమ స్మాచారా ం
త టా అంటే ాల న మ మ పాలి ం
త టా అని.

*1-529-మాలి.
అ పమ ణహారా! హనామా నారివీరా!
జన వి తవిహారా! జ్ఞనకీ చితత చోరా!
ద జ ఘన స్మీరా! ద్యనవశ్రీ విద్యరా!
ఘన క ష కఠోరా! కంధి గరావపహారా!
టీక:- అ పమ = సాటి లేని; ణ= ణ అ ; హారా = హార కల వాడా; హనామాన =
చంపబడన; అరివీరా = శ వీ కల వాడా; జన = జ ల చేత; వి త = త
త ంప దగ్; విహారా =
విహార కల వాడా; జ్ఞనకీ = జ్ఞనక్త యొకక; చితత = మన స ; చోరా = దొంగిలించిన వాడా; ద జ =
రాక్ష అ ; ఘన = మేఘ ల ; స్మీరా = వా వంటి వాడా; ద్యనవ = ద్యన ల; శ్రీ = ని; విద్యరా =
విదళిం వాడా, స೫దద కొ ి వాడా; ఘన = అతాధిక, కర గటిిన; క ష = పా ల ఎడ; కఠోరా =
కఠోర గా ఉం వాడా; కంధి = స్ ని; గరవ = గరవ ; అపహారా = తలగించిన వాడా.
భావ :- సాటిలేని కలాాణ ణ హా డా! లంద పరాజిత గా గల వీ డా! స్రవ
లోకాల త
త ంప తగిన విహారా గల మహాతామ! సీతా మానస్ చో డా! శ లన మేఘ్నల పాలిటి స్మీర
న వాడా! రాక్ష ల భవా విదళించే వాడా! కర గటిిన క ష్ణ మల పాలిటి అత కఠి డా! స్ ని
స్మస్త గరావనిి హరించిన వాడా! దయతో చితతగిం .
 ప్రథమ స్కంధము 364

1-530-గ.
ఇది శ్రీపరమేశవర క ణాకలిత కవితా విచిస೤ కేస్నమంసബ స೤ స్హజ పాండతా
పోతనామాతా స೩ణీతం న శ్రీమహాభాగవతం బ మహా రాణం నం
మిశారణా వరానం , శౌనకా ల స೩శిం , ం నారాయణకథా
చనం స్త ట , వాాస్ చింత , నారద్యగమనం , నార ని
రవకలప వృతాతంతం ఁ, స೤శ్లకా ర న పదరాజనందన క ా ం
డశవతాామం ద్చిి యొపపగించి గరవపరిహారం స్తయించి విడపిం ట ,
భీషమనిరాాణం , ధరమనంద రాజ్ఞాభషేకం , గోవిం ని ద్యవరకా
గమనం , విరాటకనాకాగరు విదామా ం న యరు నశవతాామ బాణా
నలం వలనం బాపి వి ం
ా రక్షిం ట ఁ, బరీక్షిజానమం , గాంధ్యరీ
ధృతరాషర వి ల నిర్మం , నార ం ధరమ న ఁ గాల చనం
స్త ట ఁ, గృషానిరాాణం విని పాండ మహాపథం నం జ ట ,
నభమ ా ం దిగివజయం స్త స೦రాజలక్షణ లక్షి ండ
కలిగరవం స్రవం మాపి గోవృష్ణకారం ల ని ధరణీ ధరమదేవతల దధ
రిం ట , శృంగిశాపభీ ం తతరానంద ం గంగాతీరం నం
సഏయోపవేశం న ండ క స్ందరానం స్తసి మోక్షోపాయం బ గట
న కథ గల స೩థమ స్కంధ స్ం రా .
టీక:- ఇది = ఇది; శ్రీ = శ్రీ; పరమేశవర = ఉతృషి న ఈశవ ; శి ని; క ణా = దయ వలన; కలిత
= టిిన వా ; కవితా = కవితవ రచన లో; విచిస೤ = విశేష న చిస೤ కలవా ; కేస్నమంసബ =
కేస్న మంసബక్త; స೤ = ; స్హజ = సావభావిక గా అబబన; పాండతా = పాండతా కలవా ;
పోతనామాతా = పోతనామా ానిచే; స೩ణీతం = చకకగా రచింపబడనది; ఐన = అయినటిి; శ్రీ = భకర న;
మహా = గొపప; భాగవతం = భాగవత ;అ = అ ; మహా = గొపప; రాణం = రాణ ; అం న్ =
లో; మిశ = మిశ అ ; అరణా = అడవి; వరానం = వరాన ; శౌనక = శౌన ;ఆ ల=
మొదల వారి; స೩శిం = స೩శి ; ం = ; నారాయణ = వి ా రిత {నారాయ
– నార లం ఉం వా హరి}; కథ = కథల యొకక, స೗ంథ న ; చనం = స഍రంభ ;
స్త ట న్ = చే ట ; వాాస్ = వాా ని; చింత న్ = విచార ; నారద = నార ని;
ఆగమనం = వ ిట ; నార ని = నార ని; రవ = రవ; కలప = జనమ; వృతాతంతం =
 ప్రథమ స్కంధము 365

స్మాచార ; స೤ = ల రిిన; శ్లక = శ్లక వలన; ఆ ర = కలత చందినది; ఐన = అయినటిి;

పద = పద { పద రాజ నందన - పది}; రాజ = రా యొకక; నందన = మారత; న్ = క్త;
అ ా ం = అ ా ం ; అశవతాామన్ = అశవతాామ ; తెచిి = తీ కొని వచిి; ఒపపగించి = అపపజెపిప; గరవ =
గరవ న ; పరిహారం = పరిహార ; చేయించి = చేయించి; విడపిం ట న్ = విడపిం ట ;
భీషమ = భీ మని; నిరాాణం = నిరాాణ ; ధరమనంద = ధరమరా న {ధరమనంద – యమధరమ
రా ధరమరా న }; రాజ్ఞా = రాజా ; అభషేకం = అభషేక చేయిం ట ;
గోవిం ని = శ్రీకృ ని
ా {గోవిం - గో ల ఒడ , శ్రీకృ }ా ; ద్యవరక = ద్యవరక ; ఆగమనం =
వ ిట ; విరాట = విరా ని {విరాట కనాక - విరాట రా మారి, ఉతతర. అభమనా ఉతతరల -
పరీక్షి }త ; కనాక = సബక యొకక; ఆగరు = గరుమం ; విదామా ం = స೩వరతమా ; ఐన = అయినటిి;
అరు న్ = పిలలవానిని; అశవతాామ = అశవతాామ; బాణ = బాణ యొకక; అనలం = అగిి; వలనన్ = వలని
బాధల ; పాపి = పోగొటిి; వి ం
ా = వి ా ; రక్షిం ట న్ = రక్షిం ట ; పరీక్షిత్ = పరీక్షి ;త
జనమం = జనిమం ట ; గాంధ్యరీ = గాంధ్యరి ; ధృతరాషర = ధృతరా ర ; వి ల=
వి ల; నిర్మం = నిషరమణ ; నార ం = నార ; ధరమ న = ధరమరా ; న్ = క్త; కాల =
(రాబో ) కాల ; చనం = చిం ట ; స్త ట న్ = చే ట న్; కృషా = శ్రీకృ ని
ా ;
నిరాాణం = నిరాాణ – వెడలిపో ట ; విని = విని; పాండ = పాం రా ; మహా =
మహా; పథం నన్ = స೩సాాన న ;చ ట న్ = వె ళట ; అభమ ా ం = పరీక్షినమహారా ;
దిగివజయం న్ = దిగివజయయాస೤; చే = చే ; స೦ = ని యొకక; రాజ = రా ల
యొకక ; లక్షణ = లక్షణ ; లక్షి ం = తో ఉనివా ; అ = అయిన; కలి = కలియొకక; గరవం =
గరవ ; స్రవం = అంత ; మాపి = పోగొటిి; గో = గో ; వృష = ఎ ;ద ఆకారం లన్ = ప లలో; ఉని
= ఉని వంటి; ధరణీ = వ ంధరా; ధరమ = ధరమ; దేవతలన్ = దేవతల ; ఉదధరిం ట న్ = ఉదదరిం ట
; శృంగి = శృంగి యొకక; శాప = శాప వలన; భీ ం = భయపడనవా ; ఐ = అయి; ఉతతర =
ఉతతరయొకక; నంద ం = ; గంగా = గంగానదీ; తీరం నన్ = తీర లో; స഍యోపవేశం నన్ =
మరణాయతత దీక్షలో; ఉండ = ఉండ; క= ని; స్ందరానం = స్ందరాన – ట; చేసి = చేసి;
మోక్ష = మోక్ష న ; ఉపాయం = ఉపాయ ; అ గట న్ = అ ట ;అ = అన; కథ న్
= కథ ; కల = ఉనిటిి; స೩థమ = మొదటి; స్కంధ = స్కంధ ; స్ం రా = స్ం రా .
భావ :- భాగవతమన మహా రాణానిి పరమేశవర క ణాకలిత కవితా విచి ,
కేస్నామా ాని , స్హజపాండ ా అయిన పోతనామా ా రచించా ; ఈ మహాస೗ంథంలో
మిశారణా వరాన ; శౌనకాది మహ ుల స్ంస೩శి ; లవారి నారాయణ కథా చన ;
వాా లవారి విచార ; నారద్యగమన ; నార లవారి రవజనమ వృతాతంత ; పది స೤శ్లకంతో
పరితపించడ ; అ ా అశవతాామ బంధించి తీ కొనిరావడ ; అశవతాామ గరవ పరిహార ;
భీ మని నిరాాణ ; ధరమరా పటాిషేభక ; శ్రీకృ ని
ా ద్యవరకాగమన ; ఉతతరా గరు ా న అరు ణిా
అశవతాామ అస్ర జ్ఞవల ంచి వి ా రిత రక్షించడ ; పరీక్షి త టిడ , గాంధ్యరీ, ధృతరాషర, వి ల
నిరాాణ ; నార ధరమరా న భవిషా త చించడ ; కృ ా అవతారం చాలించడ ;
 ప్రథమ స్కంధము 366

పాండ ల మహాస೩సాాన ; పరీక్షి త దిగివజయ ; కలి గరవం స్మస్త తపిపంచడ ;

ధరమదేవతల ఉదధరించడ ; శృంగిశాపానిక్త భయంతో పరీక్షి త గంగ ఒ ాన స഍యోపవేశ
చేపటిడ ; క ని దరాన చేసి మోక్షోపాయం అ గడ అనెడ కథ కలిగిన స೩థమ స్కంద
స్ం రా .

ఓం నమో భగవతే వసుదేవయ!!

ఓం! ఓం! ఓం!
ఓం! శాంతిః! శాంతిః! శాంతిః!
సర్వే జనా సుుఖినో భవతు!!
 అ బంధ
బమ్మమఱ్ పోతనామాతా వంశవృక్ష
పటం 1 (శ్రీ మహా భాగవతం స೩కారం) -ఈ పటంలో గల వా ల
ల పే ల 11:-
భీమన మంసബ; అనియ; గౌరమాంబ; స్మన మంసബ; మలలమ; ఎలలన; మాచమ; కేతన / కేస్య;
లకకమాంబ; తపపన; పోతన.
పటం 2 (వీరభస೦ విజయం స೩కారం) -ఈ పటంలో గల వా ల
ల పే ల 20:-
అనియ; అనియ; అయాల స೩గ్డ; ఇమమడ; ఎలలన; కేస్న / కేస్య; గోపన; గౌరమాంబ; తపపన; పోతన;
భీమన; మలలమ; మలలయ; మాచమ; మాచమాంబ; మాచయ; మాధ ; రేచన; లకకమాంబ / లక్ష్మి;
స్మన మంసബ.
 భాగవత - గాయసബ
ఓం శ్రీ భోానమః
శ్రీమత్ పోతన తె భాగవత – గాయ మహా మంస೤ .
1-35-వ.
ఇ ల "స్తాంపరంధీమహ" య గాయ స഍రంభ న గాయ నామ స೫హమ
స్వ పం మతససೆ రాణం లోన గాయసബ నధికరించి ధరమవిస్తరం వృసഈ ర వధం
నెం ఁ జెపపంబ నదియ భాగవతం బని ప టం జేసి, యీ రాణం శ్రీమహా భాగవతం బన
నొ ం .
పోతన తె భాగవత కథా స഍రంభ ఇలా మొద ంది. “స్తాం పరం ధీమహ్మ” అన
గాయ మహా మంస೤ంతో స഍రంభపబడంది క క గాయసബ ‘పర స೫హమ స్వ పం’ అయిాంది;
మతససೆ రాణంలో “గాయసബని మిం ధరమ స೩సాతరానిి, వృసഈ ర స్ంహారానిి అభవరిాంచే
స೗ంథానిి భాగవతం అంటా ” అని స೩మాణీకరించబడంది. ఇటేల సాకంధ రాణంలో “హయసൃవ
స೫హమ విదా మరి పారమహంస్ా కలది వృసഈ ర స్ంహారానిి అభవరిాంచే స೗ంథం గాయ
మంస೤ంతో డనది భాగవతం” అని స೩మాణీకరించబడంది. కాబటిి శ్రీమద్యుగవతం తన సారాక
నామధయంతో స೩సిదిధ చందింది. పోతనామా ాల వారిచే తె గీకరింప బ టచే యిమమహాస೗ంథం
శ్రీమత్ “పోతన తె భాగవతం” అని లోకంలో తెలియబ ఉనిది.
శ్లల. యసഈధికృతా గాయ ం వరాసೆతే ధరమ విస్తరః|
వృసഈ ర వధోపేతం తద్యుగవతమిషాతే||
లిఖితావ తచఛయో దద్యాదేధమసింహ స్మనివతమ్|
షుపద్యాం పౌరామాసాాం స్ యాత పరమం పదమ్||
అష్ణిదశ స్హస೶ం త పరాణం పరికీరితతమ్|| - మతా రాణం
శ్లల. స೗ంథోష్ణిదశ సాహ ద్యవదశ స్కంధ స్మిమతః|
హయసൃవ స೫హమ విద్యా యస೤ వృస೤ వధ్యస్తథా|
గాయసഈా చ స్మారంభస్తద్వ భాగవతం వి ః|| - సాంధ రాణం

భాగవత కలి గ న మానవ క్లటిక్త ఏ క క్తత స్పాన . అం కే పెదద

అంటా “చ ంద్యం భాగవతం; బా పడద్యం; మనం అందరం”. ఇంతటి వరేణాానిక్త ల
కారణం, అది గాయసബని అధికరించిన మహా మంస೤ స్వ పం కావటం. ఇకకడ అధికరించిన అంటే
అధికం చేయబడన, వాాహృత గావింపబడన అని స೗హంచ వ ి . గాయసബ మహా మంస೤ం ఓంకార
పం క క సాక్షాత్ శక్తత స్వ పం. పర స೫హమ తతవం అని చపపబ ంది. ఓంకారం వరాాతమకం.
 ప్రథమ స్కంధము 369

అకార, ఊ కార, రాా స్వర అన వరాా లేద్య శబాదల స్మనివతం. అకారం

ఆరంభానిక్త, స్ృషిిక్త, స్ృషిికరత స೩తీక అనవ ి. ఇది దివ మాస೤ పరిమితం. దివతీయ భావంతోన
స్ృజన ఆరంభం. రాం ఇది లయానిక్త, స೩ళ్యానిక్త, శి నిక్త స೩తీక అనవ ి. ఇది డ దివ
మాస೤ పరిమితం. దివతీయ భావన ఏకంలో లయించటం రాతవం. ఉనిది అ నిది ఖ్యళీ కావటం
అదే అనంతంతో నిండపోవటం. ఊ కారం సిాతక్త, విశావనిక్త, స్రవ వాాపకానిక్త, వి ని
ా క్త స೩తీక
అనవ ి. ఇది సബ మాస೤ పరిమితం. కారా, కారణ, కరత తవ ఆ ల స్మనివతం.
ఓంకారం స೫హమ వి ా మహేశవ లన సബ ల
త , స్తవరజస్తమ లన సബ ణాలక్త,
ః వ సవః అన సബలోకాల , స೫హమచరా గృహస్త వానస೩స్త లన ఆస೴మ స೤యానిక్త, స೫హమణ,
క్షసബయ, స೦ అన వరిాకానిక్త, ఋగా సాసమ లన స೤యి ప వేద్యనిక్త, సബక్లణాతమక న శక్తత
స్వ పిక్త, జ్ఞగృత నిసഊ ల
త న అవసాా స೤యానిక్త ని వానిక్త అధిదేవత. ఇవి గాయ
మహా మంసഈనిక్త, భాగవత మహా రాణానిక్త స్ం రాంగా అనవయిసాతయి.
వీటిక్త అతీత నది రీయం, నా గవది. గాయ మంస೤ంలో పాద్య వర
సామా ాల అరేం. రీయ పాదం, రీయాస೴మం స్నాాస్ంలో పరిణిత అం ని వారిక్త
అరేం అయింది. ఆ రీయావస్ా క్తత, మోక్షం, ంఠం. . . అం ంది భాగవతం. ఈ స೤యీ
మార్ం దృషిితో ఓంకారం, గాయ మహా మంస೤ం, భాగవతం మధా స్మతవ ంది.
ఇలా భాగవతం దేనితో స్రిపోలి బడనదో అటిి పరస೫హమ స్వ ప న గాయ మంస೤ం
సాక్షాత్ పరదేవతా స్వ పమే. గాయ అంతరారాానిి మహాతాానిి ఎంతటి వా నా ఎంత కాలం
స೩యతించినా స్ం రాంగా వివరించ గ ట సాధాం కా . అంతటి గాయసബ రించి గాయసബ
మహాతాం రించి స్హజంగాన మహా మహ ు అన అనక విధ్యలగా
స೩వచించా స೩ త
త ంచా . శ్రీశ్రీశ్రీ పరమహంస్ పరిసഗజకాచారా శ్రీ విమలానంద నృసింహ భారతీ
సావమి, ం వా గాయ మంసഈరా విచారానిి ని పించే వివరణ ఒక చకకటి పటిిక
పంలో అ స೗హంచా . ఓంకార రవకంగా అ షిించే గాయ లోని నా గవపాదం
పందడానిక్త స్రవస్ంగ పరితాా లకే అరేత ఉంది. క క పాద్యల ని పణ అ స೗హంప
బడంది. ఆ పటిిక వివరానిి గాయ యంస೤ పటానిి మీతో పం కొన అదృషిం అ స೗హంచిన
దే ల , విశవ శ్రీకృషా భగవా ల పాద్యభవంద్యనా తె ం ఇకకడ
ఉం నాి .
 ప్రథమ స్కంధము 370

గాయసബ పటిిక
భోానమః
ఓం శ్రీ గాయసബ మహా మంసഈరా విచార ని పణ పటిిక - సബపద గాయసബ
( పదేశ న స్రవస్ంగపరితాా చ షపద పందవ ి)
ఇది శ్రీశ్రీశ్రీ పరమహంస్ పరిసഗజకాచారా శ్రీ విమలానంద నృసింహ భారతీ సావమి
ం వారిచే 1965లో స೩ రింపబడన విస೗హారాధన పరమారా అ స೗ంథ యొకక
అ బంధ ండ స೗హంపబడనది - ా , గణనాధ్యాయిక్త స్దర ా , శ్రీ నమాని
కాశ్శపత వా సഗ కొని సഗతస೩తక్త నక అ స೗హంచా అది:-
గాయసബ
గాయాతం సഈయతే యిత గాయ ః = జపిం వారిని తరింప జే నది
స్వి ః = స్కలానిి స్ృషిించేవా

ఓం+వాాహృత+సావిసബ||
వేదమాతాయ విదమహే|
విస೩సറయాయ థీమహ్మ|
తన్నిః శ్రీ గాయ స೩చోదయాత్||
ఓం గాయ పాహమాం| ఓం గాయ రక్షమాం||
 ప్రథమ స్కంధము 371

స్ం. అక్షరః ఋషిః ఛంధః దేవతాః వరాః తతవః

1 త వశిషిః గాయ అగిిః చంపక పృథివీః

2 తస భరద్యవజః ఉషిిక్ వా ః అతసీ ఆపః

3 వి గౌతమః అ ప్
ి స్మః వి మ తేజః

4 భృ ః భృహతీ ఈశానః స్పటిక వా ః

5 రవ శాండలాః పంఙ్కకస಼ః ఆదితాః పదమ ఆకాశః

6 రే లోహతః సബ ప్
ి బృహస్పతీః త ణాదితా గంధః

7 ణి గర్ః జగతీ పితరః శంఖ్ రస్ః

8 యం శాతాతపః అతజగతీ భర్ః ంద పః

9 భ స్న కమారః పద పంఙ్కకస಼ః అరామాః ఇం స్పరాః

10 రో్ కశాపః విష్ణిర పంఙ్కకస಼ః స్వితః స೩వాళ్ శబదః

11 దే అసബః విరాట్ తవషిః పదమ ఉపస్ాః

12 వ భార్వః అక్షర పంఙ్కకస಼ః షిః పదమరాగ పా ః

13 స్ా పరాశరః కాతాాయన ఇంస೦ః వస೜ పాదః

14 ధీ ండరీకః జోాతషమతీః వా ః చంస೦ పాణిః

15 మ సೕ ః సബ ప్
ి వా దేవః మౌక్తతక వాక్

16 హ దక్షః జ్ఞగరితః మిసഈవ ణః ం మ స೼ణం

17 థి ఆంగిరాః జగతీ ధ్యతాః అంజన జిహవ

18 యో కారితకేయః స్ంయః విశేవదేవాః గంగ చస೑ం

19 యో ద్లః మహః వి ఃా రా తవక్

20 నః ఉశనాః ః వాస్వః క్షౌస೦ స೤ం

21 స೩ రోమశః వః స్రవ వతాం హరిస೦ మనః

 ప్రథమ స్కంధము 372

22 చో మృగః వః బేరః గధ దిధః

23 ద అగస్తసೆః ువః అశివనీ రా చితతం

24 యాత్ విశావమిస೤ః గాయ స೫హమ కపించ అహంకార

స్ం. అక్షరః శక్తతః సഊః కళాః ఫలః బీజః

త స೩హాలదినీ ఖ్ం తపసీ మోక్షదం ఆం

2 తస స೩భా స్ం టం స్కలా ఆరోగాదం ఈం

3 వి స్తాా వితతం విశావ ఐశవరాదం ఊం

4 విశవభసഊ విస్త తం ష్ణ ధనదం ఔం

5 రవ విలాసినీ దివ ఖ్ం వరద్య కామదం ఞం

6 రే సഐవతీ సബ ఖ్ం రేవతీ విద్యాదం ఐం

7 ణి జయా చ ః క్షామ కామదం ఔం

8 యం శాంతా పంచ ఖ్ం ఙ్మానా ధనదం స్ం

9 భ కాళీ ష మఖ్ం భరో్ స్ంతతదం హం

10 రో్ రా్ అధో ఖ్ం గోమతీ అభీషిదం లం

11 దే స్రస్వతీ వాాపికాంజలికం దరివకా ఇషికనాాదం క్షం

12 వ వి మా శకటం ధ్యానాం కాంతదం కం

13 స్ా విశాలా యమపాశం సిద్యధత చింతతసిదిధదం ఖ్ం

14 ధీ ఈశాని స೗ధితం ధ్యానాం కీరితద్యయకం గం

15 మ వాాపినీ స్ మఖో మఖ్ం రాాద్య సౌభాగాదం ఘం

16 హ విమలా స೩లంబం ుటా అభీషిసిదిధదం ఙ్ం

17 థి తమోహారిణీ షిికం దిధః లోకామోహదం చం

 ప్రథమ స్కంధము 373

18 యో క్షామ మతససೆం యోగమాతా పరాస೴యఘమత్ ఛం

19 యో విశవయోనిః రమం యోగాంతరా దేవస೩తస೗హదోషమత్ జం

20 నః జయావహ వరాహకం పృథివీ లోకాదం ఝం

21 స೩ పద్యమలయ సింహాస೹ంతం స೩భవా స೩జ్ఞ స೗హశక్తతదం ఞం

22 చో పదమశ్లభ మహాస೹ంతం ఉష్ణమ తేజసాతజయదం టం

23 ద పదమ పా మద్రం వి ామానా స్వర్స೩దం ఠం

పం జం
24 యాత్ సഏహ్మమ పలలవం నిరంజనా స్వర్లోకస೩దంv స೶ః

స్ం. అక్షరః స్వరః స్వ పః సాానః సిదిధః

1 త ఉద్యతతః సബ రాతసೆతమకం పాద్యం షిః అఙ్మాన దోష పరిహారం

2 తస అ ద్యతతః వాయవాాతమకం లుమధా ఉపపాతకహరం

3 వి - స్మాతమకం జంఘే మహాపాతకహరం

4 ఉద్యతతః విశవధరాతమకం జ్ఞ షిస೗హదోషహరం

5 రవ - స్మాతమకం ఊ ణహతాాదోషహరం

6 రే - త ణాతమకం హాం అగమాాగమనహరం

7 ణి స్వరితః బృహస్పతాాతమకం వృష్ణణీ అభక్షాాభక్షణహరం

8 యం స೩చయః చంసഊతమకం కటి స೫హమహతాాహరం

9 భ ఉద్యతతః పరానాాతమకం నాభ షహతాాదోషహరణం

10 రో్ స్వరితః ఇంసഊతమకం ఉదరం గోహతాాదోషహరణం

11 దే అ ద్యతతః గంధరావతమకం స్తనం సీరహతాాదోషహరణం

12 వ ఉద్యతతః ష్ణతమకం హృదయం హతాాదోషహరణం

13 స్ా స్వరితః మిసഈతమకం కంఠం మానసికపాపహరణం

 ప్రథమ స్కంధము 374

14 ధీ అ ద్యతతః తవష్ణితమకం వదనం పితృమాతృవధదోషహరణం

15 మ - వాస్వాతమకం తా మధాం రవజనామరిాతపాపహరణం

16 హ - మ ద్యతమకం నాసాస೗ం అశేషపాపహరణం

17 థి ఉద్యతతః స్మాతమకం నస೤ం స഍ణివధపాపహరణం

18 యో స్వరితః యామాతమకం మధాం స೩తస೗హదోషహరణం

19 యో ఉద్యతతః విశేవదేవాతమకం లలాటం స్రవపాపవినాశనపాపహరణం

20 నః అ ద్యతతః అశివనాాతమకం పశిిమ ఖ్ం ఈశవరపదస഍పితః

21 స೩ - స೩జ్ఞపతాాతమకం ఉతతర ఖ్ం వి ప

ా దసిదిధః

22 చో - స్రవదేవతాతమకం దక్షిణ ఖ్ం స೦పదసిదిధః

23 ద ఉద్యతతః సഊతమకం రవ ఖ్ం స೫హమపదసిదిధః

24 యాత్ - స೫హామతమకం ఊరధసೋ ఖ్ం స೫హమ వి ా స೦ స೩సాద సిదిధః

 మిశారణాం - గణన
మిశారణాం-పద్య
మిశారణాం వరిా త వాడన పద్యలలో ఉపమానం చపపదగిన వాటిక్త చందిన పద్యల చందిన
నానారాా స్రిపోయేలా వాడా ;
ఆ పద్య వాటి రం రకాల అరాా జ్ఞబతా సഝంద ఇవవబడాాయి:-
వ. పదం వనానిక్త చందిన అరాం నానారాం ఉపమాన పదం
స్ం
1 మాధవి ల రివింద చ ల లక్ష్మి వి ా
వింద అంతః రం
2 మనమథ వెలగ చ ల మనమ వి ా
అంతః రం
3 శారద ఏడా లఅరటి చ ల స్రస్వతీదేవి స೫హమలోకం
4 వహి చిస೤ లం అగిిదే శి డ స్భ
5 వ ణ ఉలిమిరి చ ల వ ణదే శి డ స్భ
6 స్మీరణ మ వ వా దే శి డ స్భ
7 చంస೦ పెదద ఏలక్త చం శి డ స్భ
చ ల
కేాలక్త
8 స೦ సഊక్ష ఏకాదశ శి డ స్భ
9 మవత కరక చ ల పారవతీదేవి శి డ స్భ
10 బేర నంది వృక్షా బే శి డ స్భ
11 వృషభ అడఢపర చ ల వృషభవాహన శి డ స్భ
12 గాలవ లొ గ
ద చ ల గాలవ ని శి డ స్భ
13 శాండలా మారే చ ల శాండలా ని శి డ స్భ
14 పా పత శ్రీవల్మల చ ల శివభ త శి డ స్భ
 ప్రథమ స్కంధము 376

15 జటి పటల వివ చ ల ని శి డ స్భ

స్ హ ల
16 ఐరావత నారిజ చ ల ఏ ఇం డ ఇ ల
ఐరావత
17 అమృత ఉసిరిక చ ల అమృత ఇం డ ఇ ల
18 రంభ అరటి చ ల అపసరస్ రంభ ఇం డ ఇ ల
19 గణిక దేవవేశాల ఇం డ ఇ ల

అడవిమొలల
స్నిజ్ఞజి (అడవి మలెల)
20 ఉనమతత ఉమ్మమతత మదించిన రా డఇ ల
21 రాక్షస్ బ రకెకస్ రాక్ష ల రా డఇ ల
22 వంశ వె స్ హా రా డఇ ల
23 శంఖ్ శంఖ్య నవని లోని బే డ ఖ్జ్ఞనా
శంఖ్
24 పదమ పదమ ష్ణప నవని ల లోని బే డ ఖ్జ్ఞనా
పదమ
25 ంద మొలల నవని ల లోని బే డ ఖ్జ్ఞనా
ంద ంద
మలిల
26 ంద ఎస೯ తామర నవని ల లోని బే డ ఖ్జ్ఞనా
ంద
27 నిరంతర దటి న అంతర లేని రా డ దధం
28 శర ర ల పద బాణ రా డ దధం
29 అనలశిఖ్ శసೕ షిప అగిిజ్ఞవల రా డ దధం
 ప్రథమ స్కంధము 377

30 బ ళ్ం తఱ్ గా ఉనిది అనకం ఉనిది రా డ దధం

31 అ న్న
ా దేుదం మదిద అం రా కలది కారతవీరాా ని
ా పర రా డ
స్ంహారం కలది దధం
32 అరిషి వేప చ ల అరిష్ణి రాక్ష ల ద్యధ
33 జంభ నిమమ చ ల జంభా రాక్ష ల ద్యధ
34 ని ంభ దంత చ ల ని ంభా రాక్ష ల ద్యధ
35 ణ మమ చ ల పాండ ల
దధం
36 అ న
ా మదిధ చ ల అ ా పాండ ల
దధం
37 కాంచన బంగా పాండ ల
దధం

స్ంపెంగ చ ల
కాంచన (స్ంపంగి)
38 స్ాందన నిమిమ చ ల రథా పాండ ల
దధం
39 కదంబ స్ హ పాండ ల
దధం

కడమి చ ల
కదంబ (కడమి)
40 మహోనిత చాలా ఎతెతన చాలా ఉనిత న పాండ ల
దధం
 ప్రథమ స్కంధము 378

41 శలా శ ా క డ
ా దధం

మంగ చ ల
కొండ మంగ
42 స్హకారం మామిడ చ ల కలది స్హాయం కలది క డ
ా దధం
43 నల వటిివే న డన వానర రామస్త
వీ నిరామణం
44 నీల నీలి చ ల నీ డన వానర రామస్త
వీ నిరామణం
45 పనస్ పనస్ చ ల పన డన వానర రామస్త
వీ నిరామణం
46 అసമ చటల (వాన లన) రామస్త
కొండల నిరామణం
47 నానా వివిధ రకా న వివిధ న శివ భజన
48 అశ్లక భ శివ భజన

అశ్లక చ ల
అశ్లక
49 లేఖ్య పం ల
త కొదీద పసബకల శివ భజన
50 ఫలితం వృక్షా ఉని ఫలితానిి ఇచేిది శివ భజన
51 నాిగ నాిగ ష్ణపల మనమ డ వి ల
నాిగ

ర పని
52 శిల్మ ఖ్ మ్మమదల బాణాల మనమ డ వి ల
53 కేస్ర పని చ ల నరసింహ పం
54 కరజ కా గ చ ల గో ళ నరసింహ పం
 ప్రథమ స్కంధము 379

55 నట ండగ చ ల న నాటారంగం
56 నటీ దొండ చ ల నటీమ నాటారంగం
57 షిర వవ తక చ ల వాదావిశేష్ణ నాటారంగం
58 చందన మంచిగంథ పారవతీదేవి

చందనవృక్షా
చందన (మంచి
గంధ )చ ి
59 క పరతలకా కలిగొ ల బొ గ
ి చటల క పరతలక వరాుకాలం రాక
60 ఇంస೦బాణాస్ మ వం నలలగోరింట ఇంస೦ధన స వరాుకాలం రాక
న వేగిస్ చ ల
61 మేఘ ంగ సెత చ ల మేఘ్న వరాుకాలం రాక
62 కరక వడగ ల వరాుకాలం రాక

ద్యనిమమ చ ల
(ద్యడమ
వ )
63 గాయ చంసೡ చ ల గాయ మంస೤ం వేద
64 విరాజితం మంచి పం త కలది స೩కాశి న
త ిది వేద
65 స్రళ్ తెలలతెగడ చ ల స్రళ్తవ మహాకావాం
66 మృ లతా క్లమల న తీగ సౌ మారా మహాకావాం
67 పరా ందర న ఆ గ తమం వినత గృహం
68 మనస్ మంచి ష్ణపల దేవత అమరవతీ నగరం
69 మ దేనె మ డన రాక్షస్ టభా డ స్భ
వీ
 ప్రథమ స్కంధము 380

70 అమృత తయాని మోక్ష వి భ

ా క్తత
71 ఫలదం పం కల లది స೩సాదించేది వి భ
ా క్తత
72 పరాగం పపడ కలది ళి కలది అ ా డ స్తన
73 హరి సింహ వి ా రిత ంఠ రం
74 ఖ్డ్ ఖ్డ్మృగ (నందక ) ంఠ రం
75 ండరీక బ్ల బలి పండరీ ంఠ రం
76 విలసితం సുడ కలది స೩కాశి న
త ిది ంఠ రం
77 కృషాసార నలలజింక కృ ని
ా శక్తతసామరాాసೆ నం డ గొలలపలిల
78 రామ పెదద పిప రా లంకానగరం
79 మహషి నిపో భారా లంకానగరం
80 వంచక నకక వంచించినవా న రావణా లంకానగరం
81 గజ ఏ వానర వీ సൃ డ నాం
82 గవయ ఁబో వానర వీ సൃ డ నాం
83 శరభ శరభమృగ వానర వీ సൃ డ నాం
84 నీలకంఠ నెమ ళ శి నారాయణసాానం
85 హంస్ హంస్ పరమహంస్ నారాయణసాానం
86 కశిక డల బ కశిక మహరిు నారాయణసాానం
87 భరద్యవజ ఏంసധత పస೑ భరద్యవజ మహరిు నారాయణసాానం
88 తతతరి తీ పస೑ తతతరి మహరిు నారాయణసాానం
89 ఏకచసೕ చసೕవాక పస೑ ఏకచసೕ ర మహాభారతం
90 బక కొంగ బకా మహాభారతం
91 కంక రాబం కం భ గి (ధరమరా ) మహాభారతం
 ప్రథమ స్కంధము 381

92 ధ్యరతరాషర హంస్ {ద్యరతరాషర - ధృరా ని

ర మహాభారతం
కా ళ, క కొ న
ఎఱ్ఱగా , మిగతా కర
శరీరం తెలలగా ండే
హంస్ }
93 శ ని శ ని పస೑ శ ని మహాభారతం
94 న ల ంగిస్ న మహాభారతం
95 ఉ తర మంచి మే జ్ఞత రారథం
96 స೩వాహం జల స೩వాహా కలది ఱ్ఱ రారథం
కలది
97 బ వితత మిక్తకలి మిక్తకలి వానాకాల
విశాల న స్ంధ్యాస్మయం
98 జ్ఞతసౌమన జ్ఞజి కలది జ్ఞతీయ వానాకాల
స్ాం భావా కలది స్ంధ్యాస్మయం

మిశారణాంలోని జీవాల గణన

మిశారణాంలో ఉనాియి అని వరిాంచిన వివిధ జీవాల చందిన పద్యల గణాంకా :-
(అ) మిశారణాంలోని జీవాల స్ంఖ్ా
(అ) కీటక పద్య =1 (ఆ) జం పద్య = 11
(ఇ) జలచర పద్య =1 (ఈ) పస೑ పద్య = 10
(ఉ) వృక్ష పద్య = 66
(ఆ) మిశారణాంలోని జీవాల గణన
(అ) కీటకము 1 తుమ్మెదలు
(ఆ) జంతువిలు
1ఏ 2 ఁబో 3 ఖ్డ్మృగ 4 నిపో
5 నకక 6 నలలజింక 7 పెదద పిప 8 బ్ల బలి
9 ంగిస్ 10 శరభమృగ 11 సింహ
 ప్రథమ స్కంధము 382

(ఇ) జలచర 1 శంఖ్య

(ఈ) పస೑
1 ఏంసധత పస೑ 2 కొంగ 3 డల బ 4 చసೕవాక పస೑
5 తీ పస೑ 6 నెమ ళ 7 రాబం 8 శ ని పస೑
9 హంస్ 10 హంస్
(ఉ) వృక్ష
1 అడవిమొలల 2 అడఢపర చ ల 3 అరటి చ ల 4 అశ్లక చ ల
5 ఉమ్మమతత 6 ఉలిమిరి చ ల 7 ఉసిరిక చ ల 8 ఎస೯ తామర
9 ఏడా లఅరటి 10 కడమిచ ల 11 కరకచ ల 12 కలిగొ ల బొ గ
ి
13 కా గ చ ల 14 క్లమల నతీగ 15 వవ తక 16 చంసೡ
17 చందనవృక్షా 18 చిస೤ లం 19 జ్ఞజి 20 వివ
21 ంగ సెత 22 మమ చ ల 23 తెలలతెగడ 24 దంత
26 ద్యనిమమ 27 ండగ చ ల 28 దొండ 29 నంది వృక్షా
30 నారిజ చ ల 31 నిమమ చ ల 32 నిమిమ చ ల 33 నీలి చ ల
34 పం కల లది 35 పదమ ష్ణప 36 పనస్ చ ల 37 పపడ కలది
38 దేనె 39 ల రివింద 40 పెదద ఏలక్త 41 పని చ ల
42 బ రకెకస్ 43 మంగ చ ల 44 మంచి ష్ణప 45 మదిద అం రా
46 మదిధ 47 మ వం 48 మ వ 49 మామిడ చ ల కలది
50 మారే చ ల 51 మొలల 52 సഊక్ష 53 ర ల పద
54 లొ గ
ద చ ల 55 వటిివే 56 వృక్షా ని 57 వె
58 వెలగ చ ల 59 వేప చ ల 60 శసೕ షిప 61 శ్రీవల్మల చ ల
62 స్ంపెంగ చ ల 63 ందర న ఆ 64 ర పని
65 నలలగోరింట చ ల 66 వేగిస్ చ ల
 ప్రథమ స్కంధము 383

అవతారా
ఏకవింశతావతారా (21) పంచవింశత అవతారా (25) దశావ తారా (10)
1-63-వ. దివతీయస్కంధ 11-71-వ.
1 కమారాఖ్ా నార నిక్త ఉపదేశించే నాటిక్త, 18 1 మతాససೆవతార
2 యఙ్ావరాహ 1 ఆది ష (2-112-చ) 2 రామవతార
3 నారద 2 యఙ్ఙవరాహ(2-115-మ) 3 వరాహావతార
4 నరనారాయణ 3 యజా (2-117-వ) 4 నరసింహావతార
5 కపిల 4 కపిల (2-119-చ) 5 వామనావతార

6 దతత 5 దతాత య (2-121-సీ) 6 పర రామావతార

6 స్నకస్నందన (2-
7 యఙ్ఞాశవర 7ర రామావతార
123-సీ)
7నరనారయణ (2-
8 ఉ సೕమ 8 బలరామావతార
125-క,134-)
9 పృథ 8 వ (2-136-సీ) 9 ద్యధవతార
10 మీనా 9 పృథ (2-138-ఉ) 10 కలకసೆవతార .
11 రమ 10 వృషభ (2-139-వ) మొతతం = 10 అవతారా .
12 ధనవంతరి 11 హయసൃవ (2-140-చ) ...
13 జగన్నమహని 12 మతససೆ (2-142-సీ) ...
14 నరసింహ 13 రమ (2-144-మ) .
15 వామన 14 నృసింహ (2-146-మ) .
16 పర రామ 15 ఆది ల (2-148-మ) .
17 వాాస్ 16వామన(2-150-సీ,2-151-చ) .

18 శ్రీరామ 17 హంస్ (2-152-వ) .

19 బలరామ 18 మ (2-152-వ) .
20 శ్రీకృషా పిమమట 6అవతారా నడచాయి .
21 న 19 ధనవంతరి (2-152-వ) .
మొతతం 21 అవతారా 20 పర రామ (2-153-మ) .
 ప్రథమ స్కంధము 384

భవిషా లో
త కలిక 21 శ్రీరామ (2-155-సీ.2-171-సీ) .
. 22శ్రీకృషా(2-173-సీ,2-192-మ) .
. 23వాాస్(2-194-చ) .
. 24 దధ(2-196-మ) .

అరిషడవరా్ - వివరణ
వర్ = చితతవృతత ఉద్యహరణ
కామ = మికకలిగా స్ంపాదించ వలెనని యావకల చితతవృతత.
(నరకాసుర, జరాసంధు ల్నేక స్త్రీల్న, రాజుల్న చెఱపట్టి నశించుట.)
ధ = తన పనిక్త విఘి కలిగించిన వాని శిక్షించవలె ననెడ చితతవృతత.
(శిశుపాలుడు తన కోరిన రుక్మెణిని కృష్ణుడు వివహ మాడెనని కృష్ణుని క్రోధంచ నశించుట.)
లోభ = తన లభంచిన ద్యనిని ఇత ల ఇవవలేని చితతవృతత.
(ద్దర్యయధ్నడు లోభం వల్న నశించుట.)
మోహ = స೤, కళ్స೤, ధనా ల ఎడ మి కట న త ల కల చితతవృతత.
(దశ్రథుడు కైక మీద్ద మోహముచేత నశించుట.)
మద = జనమ, విదా, ధన, భ వా ల కలిమి వలన గరావంధం కల చితతవృతత.
(కారతవీరుయని పుత్రుల్ మదము వల్న నశించుట.)
మాతసరా = తన కంటె ఎ క భోగా కల వారి యం ఓరవ లేకపో చితతవృతత.
(శి పా కృ ని
ా భవ సి ఓరవలేక వదరి నశిం ట)
 ప్రథమ స్కంధము 385

రాగదేవష్ణ - వివర
10.2-1077-సీ
స೤యోదశ రాగదేవష - 1రాగ 2దేవష 3కామ 4 ధ 5లోభ 6మోహ
7మద 8మాతసరా 9ఈరుసೆ 10అ య 11దంభ 12దరప 13అహంకార .
వాటి వివర ------
1 = రాగ = పరసీర విషయక గ కలిగెడ చితతవృతత = రావణా సీత చరపటిి రాగ చంది
ఆ రాగ వలన నశిం ట.
2 = దేవష = అపకార చేసినవానిక్త మరల అపకార చేయవలెననెడ చితతవృతత =
హరణాకశి అనిని హరి చంపెనని హరిని దేవషించి నశిం ట.
3 = కామ = మికకలిగా స్ంపాదించవలెనని యావ కల చితతవృతత = నరకా , జరాస్ం
అనక సీరల , రా ల చఱ్పటిి నశిం ట.
4= ధ = తన పనిక్త విఘి కలిగించిన శిక్షించవలెననెడ చితతవృతత = శి పా త
వివాహమాడదలచిన క్తమణిని కృ ా వివాహమాడెనని కృ ని
ా ధించి నశిం ట.
5 = లోభ = తన లభంచిన ద్యనిని ఇత ల ఇవవలేని చితతవృతత = రోాధ లోభ వలన
నశిం ట.
6 = మోహ = స೤ కళ్స೤ ధనా ల ఎడ మి కట న త ల కల చితతవృతత = దశర
కమీది మోహ చేత నశిం ట.
7 = మద = కలిమి వలన గరావంథ కల చితతవృతత = కారతవీ ాని ల మద వలన
నశిం ట.
8 = మాతసరా = తన కంటె ఎ క భోగ కల ఇత లం ఓరవలేకపో చితతవృతత =
శి పా కృ ని
ా భవ సి ఓరవలేక వదరి నశిం ట.
9 = ఈరుసೆ = తన వచిిన కషి ఇత ల రావలెననెడ చితతవృతత = అ ణా తోటి
బాణా న ఃఖ్ రాగోరి నశిం ట.
10 = అ య = తన కలిగిన ఖ్ ఇత ల క గ రాద చితతవృతత = పౌంసೡక వా దే
కృ ని
ా ఎడల అ య వలన నశిం ట.
11 = దంభ = గొపప చ కొని ఇత ల ండ అధిక మ్మ ిక్ల ఆశిం చితతవృతత = అ వ
తన యాగ అత విశిషుతవమనెడ దంభ వలన రావ ని చేత భంగప ట.
12 = దరప = సాటిలేని వాడననెడ చితతవృతత = రావణా అధిక దరప వలన నశిం ట.
 ప్రథమ స్కంధము 386

13 = అహంకార = అధిక సామ డ

ా నని ఇత అపకార చే చితతవృతత =
మ ట అహంకార వలన నశిం ట.

అక్షౌహణి వివరణ
అక్షౌహణి – స్తనాస్ హవిశేష
• ఒక పతత = 1 రధం + 1 ఏ +3 సഓ + 5 కాలిబం ల కలిస్తత
• పతత x 3 =స్తనా ఖ్ (అంటే 3 రధ +3ఏ +9 సഓ + 15 కాలిబం )ల
• స్తనా ఖ్ x 3 = లమ (అంటే 9 రధ +9ఏ + 27 సഓ + 45
కాలిబం )ల
• లమ x 3 =గణ (అంటే 27 రధ + 27 ఏ + 81 సഓ + 135 కాలిబం )ల
• గణ x 3 =వాహని (అంటే 81 రధ + 81 ఏ + 243 సഓ + 405 కాలిబం )ల
• వాహని x 3 =పృతన (అంటే 243 రధ + 243 ఏ + 729 సഓ + 1215
కాలిబం )ల
• పృతన x 3 =చ (అంటే 729 రధ + 729 ఏ + 2187 సഓ + 3645
కాలిబం )ల
• చ x 3 =అనీక్తని (అంటే 2187 రధ + 2187 ఏ + 6561 సഓ + 10935
కాలిబం )ల
• అనీక్తని x 10 =అక్షౌహణి (అంటే 21870 రధ + 21870 ఏ + 65610 సഓ +
109350 కాలిబం )ల .
అక్షౌహణి కనాి పెదదవి - సൃ ని నా లెకక
అక్షౌహని X 18 =ఏక ద X 8 =పదమ
ఏక X 8 =క్లటి (క్లటి స్ంఖ్ా కా ) పదమ X 8 =నాడ
క్లటి X 8 =శంఖ్ నాడ X 8 =స్ స೦
శంఖ్ X8= ద స్ స೦ X 8 =వె వ
ల
అంటే =36691,71,39,200 నాానిి వె వ
ల అంటా .
గమనిక :-ఇలాంటి 70 వె వ
ల సൃ ని దగ్ర ఉని గా
ల కంబ రామాయణం చ ంది. ఆ
వె వ
ల అంటే 366917139200 X 70 = 2,5684239,97,44,000 మంది వానర వీ
సൃ ని దగ్ర ండేవా .వీరిక్త నీ అధిపత.గమనిక - (విక్తపీడయా ండ స೗హంచడ నది)
 ప్రథమ స్కంధము 387

వ దే ని భారా
వ దే ని భారా - కృ ని
ా త ల
1-260 –వ
శ్రీకృ ా త ల
ల కే వర కెక . వా వ దే ని భారా న దేవ ని సബక 7 .
10.2-1129వ.
అని యభారిాంచి య మనీం ల యాజ లంగా వరించి, య ణాతీరోాపాంతం న
మహేంసഊమిత భవం న, నష్ణిదశ భారాాస్మే ం దీక్షఁ కొని, యమమహాధవరం

వ దే ని భారా 18మంది.
(10.2-1129-వ.)
1) భోజవంశ న టిిన దేవ ని మారత 7 (కృ ని
ా త ల )
(1) ధృతదేవి, (2) శాంతదేవి, (3) ఉపదేవి, (4) శ్రీదేవి, (5) దేవరక్షిత, (6) స్హదేవి, (7) దేవకీదేవి,
మరి
2) వంశ న టిిన 7 (బలరా ని త ల )
(1) పౌరవి, (2) రోహణి, (3) మధిరా, (4) రోచన, (5) ఆది (6) శాఖి (7)భస೦
3) వీ కాక వ దే నిక్త
(15) నామీి (16) కస్లా, (17) ఇళ్ అన మరి ్ భారా కల .

4) మర్క భారా (18) డ కల .

గమనిక -
5) దేవకీదేవి కృ ా
6) రోహణి బలరా