Tawng/ai: Kohhran Beng July, 2011
Tawng/ai: Kohhran Beng July, 2011
July , 2011
A chhnga thu awmte
Tawng\ai
@ BCM Emblem kan lo neih dan @ - Rev.Dr. Raltawnga 3 Kristian hian \hing\hi chunga a \awng\ai hian Philosopher aiin a hmu zau @ A kila lung theology - H. Laldinmawia 9 zawk. - Augustus Toplady
=awng\aina hian Pathian a @ Siam thar lehna Upa,Dr. F. Laldawla 11 tidanglam lova, keimahni min tidanglam zawk.- Finney
@ Ka ram ngaih em emSIKKIM =hahnemngai taka \awng- Rev. A. Tumsanga 16 \aina chuan nghawng a nei @
\hin; \awng\aina chu mei ang a ni si a. - EM Bounds @ Isua thawh leh ni @ - R.K. Lalhluna 22 =awng\aina hi mihring thlarau paih chhuahna leh Thla Tina Tel thn Pathian thlarau lak luhna a ni. - Edwin Keith Editorial - 2 @ Tun hnai khawvel - 6 Kan \awng\ai hian kan chham mawina aiin kan SUNNATE - 28 \hahnemngaihna leh kan tihtak zetna hi a ni Pathianin Upa Khuangzika Khiangte a teh \hin. - William Law Upa R. Malsawma
Upa PC Tawndarha
July, 2011 hian Kohhran Beng copy 9,800 chhut a ni
Upa PC Zarsanga
Kohhran Beng
Editorial: KAN TAWNGTAI DAN HI Tl>m lai deuh a\ang khan kan \awng\aiin,Vawiinah hian Aw Thlarau Thianghlim, kan duh che a, kan fak che a, kan chawimawia che tih ang chi hi kan uar thar viau mai a; a biblical em? tih hi kan chh<t chian a ngai. Heng thil pathum- duh fak leh chawimawi te hi Pathian chibai kan b<kna \awngkam atana kan hman an ni a. Tawngkam inz^wn tak, hman mai awl tak, pakhat hman chuan a dang pawh hman mai awm tak a ni. Duh leh fak hi chuan eng mah ken tel a nei hran lo va, Pathian kan duhna leh kan fakna \awngkam a ni mai. Mahse chawimawi hi chu amahin a fiah zo lo, ken tel a neih a ngai. Mihringte hi \awngkam ringawtin kan inchawimawi ngai lo, kan infak \hin. Mi kan chawimawi chuan thuin emaw, hla in emaw, thil pek hmangin emaw a ni tur a ni. Bible (Sam)-ah hian fak leh chawimawi \awngkam a tam hle. Fak hi chu a mal din mai a, a tawk. Chawimawi erawh chu hlain emaw, thil tihin emaw a zui ziah. Kan Mizo tih dan, tun hma deuh phei chuan lar ang reng tak chu chu mi kha mi chuan Pathian a chawimawi te kan ti \hin. Chu chawimawina chuan awmni khama Pathian faka zaia, tlaia ruai \heh a kawk. Zirlai ti \hate kan fak lui lui thei a, mahse chu chu chawimawina a tling lo. Kan Chawimawi anih chuan thil p>k eng emaw tal a kentel a ngai. Keinin Pulpit tlanga kan chawimawi che kan tih ve piap piap ringawt hian Pathian a chawimawi l>m lo maithei. Tawngka ringawta in-chawimawi hi chawimawina azawnga hniam ber, quality lo ber a ni maithei. Tawng\ai hi tih tak zeta Pathian kan pawlna a ni a; fimkhur a \ha mang e. Note: Phek lehlama \awng\aina hi chhiar bawk teh.
July
2011
Kohhran Beng
Committee (meeting No.121 Emblem pawm thu: General Committee date 12/3/1982) chuan a rel a. No.159/6th January,1983 10:00 Khawvel hmun dangah Am-ah chuan emblem Emblem tur zawn thu: Hetih lai hian khawvel chungchang hetiangin ngaihtuaha hmun hrang hranga kan Baptist thutlukna siam fel a ni ta a. puite emblem pawh kan zawng Agenda No.5. Kohhran a. Thailand Baptist te, Australian Emblem: BMS in an emblem Baptist Union Inc.te leh North hmangin kan kohhran American Baptist Conference emblem tur min siamsak min emblem pawh kan lakhawm a. rawn thawn a. A hmaa kan lo Hengho te hi kan duh zawng thlan chhin nen entawn a ni chiah chu an ni lova. Mahse a, BMS siam hi kan kohhran Baptist ho emblem-ah hian hian hmang ila. Assembly thu kraws, khawvel leh Bible hi a lo angin Executive Committee ah awm vek mai hian kan rilru a pawm turin thlen nise tih a ni. inang tlang hle mai tih a lantir niin Executive Committee in a kan hria. pawm: (January12,1983; BMS Emblem thlir thu: Gen. Com. Agenda No.7) Baptist Missionary Kohhran Emblem thu: Kan Society, Didcot-a office nei kohhran emblem neih thu hi chuan kan rilru a kan lo Assembly thu dah a ni a, mitthla mek emblem- kraws, General Committee in lo khawvel leh Bible chuanna ngaihtuah sela, Executive chu an nei a, an lo hmang ve Committee in lo pawm rawh se mek tih hriat a ni. An emblem tih a ni a. General Committee lo hi BCM hian hman ve mai hi umzui dan chu sawifiah a ni an phal em, remchang an ti a.Emblem chu a lem nen em, tiin kan zu zawt a. member ten an thlir a, sawiho a Vanneihthlak takin BCM-in ni a, pawm pui a ni. kan hman chu an lo phal hlauh Tichuan, kum 1983 atangin mai a kan lawm hle. tuna kan emblem hi kan lo nei
July tan ta a. BMS phalna ngeiin neih a ni a. A design hi kha tih laia an emblem ang chiah lo deuh niin ka hria. Tunah phei chuan an emblem design hi an ti danglam daih tawh a, kan emblem nen chuan a inang tawh lo a ni. Mi emblem kan \awm ve ngawt a ni lova, BMS phalna leh anmahniin min design sak ngei kan hmang zawk a ni. Kan emblem hi kohhran thurin, rawngbawlna tur, ngaihsan tur leh thuchah tam tak sawi nghal mai thei anih avangin a \hing lo hlein ka hria a, kan la hmang zel dawn a ni. A design dan erawh chu Assembly in tula a hriat chuan a la ngaihtuah thei zel turah ngai ila.
2011
chi chu a ni lo vang a. Tin, official thil pawimawh takah hi chuan colour letter head pawh siam chang chu a awm ve bawk. office a department hrang hrangte hian Computer-ah letter head siam sa in an dah a, hman duh huna print theih mai turin an dah vek a, a tul ang zelin an hmang mai thin a ni. Sap \awngah hian emblem, symbol, logo tih te an hmang fo thin a. A thu awmzia en hian emblem tih leh symbol tih hi a awmzia a thuhmun deuh va, kohhran hman atan chuan emblem tih hian a awmzia a phawk deuh ber niin a lang. Emblem tih chu Pawlho nihna, dinhmun leh thil thlir dan tarlangtu a ni. BCM emblem hian a thurin, rawngbawlna leh a thuchah ken chu a ti lang chiang viau in ka hria. Kan BCM thupui (motto) nen pawh a inmil \ha hle a ni.
A rawng (colour) thu ah hian office lamin tha an tih angina an hmang mai niin ka hria. Kohhran Committee lam chuan colour hman nise tia relna a nei chuang lo. Colour pawh hman theih a ni. Amaherawhchu lehkha inthawn velna (letter (A ziaktu: Rev.Dr. Raltawnga head) ah hi chuan paper a ngaih hi General Secretary lo ni tam em avangin colour emblem tawh \hin, tunah BCM chu a man a sang dawn a, hman President elect a ni.) Lungngaihna chhum thim hi Pathian hmel eng ka hmuhna hmun a ni \hin tih ka hre chhuak ta. - Madame Gyon
Kohhran Beng
TUNHNAI KHAWVEL
Rampawna kan Mission mi thiamte paper buatsaih zirho School-te che \ha tlang a ni: Rev.Dr.K. ThanzauvaKar hmasaa kan tarlan bakah Ram pawna kan zirna inte an che \ha viau hlawm mai a, hetiang hi an result chu a ni e. Midland Education Centre, (MEC) Ziro: D-9, I-5, II-2, Total:16 (Pc.100%) Zoram Baptist Mission School (ZBMS), Birpara: I- 9, II- 6; Total: 15 (Pc.100%) Bethel Baptist Mission School (BBMS), Dhubri: I-21, II-10, F-4, Total : 35 (Pc.88.57 %) Mt.Olive School, Debitola: I6, II-19, III-2, Total: 27 (Pc.100%) St.JamesvHigh School, Gongarai: II-2, III38, F-7, Total: 47 (Pc.85.1 %) Yakhily Academy, Khumulung: I-1, II-5, III-7, Comp.1, Total: 14 (Pc.92.85%) The role of the church and society in the transformation of Education with special reference to Lunglei Area. Pu C. Zairemthanga - Reflection of Education from Socioeconomic perspective. Upa R.L.Tawnga- Modern trends and practices in Education Dr.K. Pachhunga- Analysis and Interpretation of Academic performance of Lunglei for the last 5 years and related issues.
Education Consultation
BCM Education Department chuan June 18, 2011 (Inrinni) khan Sap Upa leh Pu Buanga Hall, Serkawnah Lunglei Area Education Consultation a buatsaih a. Tel tura sawm bik mi 180 vel kalkhawmin hetiang hian
July
2011
\hin. HATIM leh Fail chu thil inhmeh lo tak a ni. He College hian May 16, 2011 khan General Secretary, Rev.H. Lianngaia hovin 2nd Graduation day an hmang a. College Building sak pum tep a ni tawh a. Ressidential College a nih avangin naupangte tana physical fitness a pawimawh em avangin Gymnasium \ha Serampore Convocation tak an nei a. Library pawh a nei Inbuatsaihna \ha hle a, lehkhabu pawh volume BCM (AICS) in kum 2013-a 3500 zet an nei tawh. Serampore Convocation a dawl na turah Organising Committee, Chakma Kohhran Rev.Dr.K. Thanzauva hruaina inkaihhruaina hnuaiah din fel tawh a ni a; Pathian khawngaihnain tun Committee peng hrang hrang 10 hnaiah Chakma ring thar an pung chuang dinin chak takin hmalak hle mai a; hmun tam takah chhunzawm zel a ni a. AICS Chakma Kohhran a ding thar zel Campus-a tuizem lian siamna tur a, Chakma Bible pawh chhuah pawh PHE Deptt.. a\angin hmuh a ni tawh a, tunah hian changtlung a ni a; hmalak nghal a ni bawk. zawka buatsaih mek a ni bawk a. Kohhran mumal taka an kal HATIM thuai theih nan Mission BCM Secular College, HATIM Coordinator, Rev.R. Lalrinchuan tun hnaia MZU result tih tluanga hovin Upa A. Rimawia, chhuahah MSW leh BCA-ah Upa Dr.F. Lianchhinga, Pu result chhuanawm tak a nei leh Rupen Lal leh Upa Lalkailiana a, a lawmawm hle. HATIM hian ten Chakma Kohhran Ina din tirh atangin result a nei \ha kaihhruaina an duang mek. thei hle a; Distinction leh First Tripura field-a kan school pahnih- Yakhily Academy leh St. James High School, Gongarai te chuan Tripura hel pawl in-surrender-te chhawmdawlna project zar zo vein School building sak nan sawrkar a\angin cheng nuai 20 ve ve an dawng a; tunah hian an sa \an nghal hmiah hmiah tawh.
Gongarai leh Yakhily-in division a ni tlangpui a; Second division hi an awm veleh zauh Nuai 20 ve ve
Kohhran Beng
July chunga lo hlen chhuak thin te khan kohhran leh a kaihhnawih, FOD leh a kaihhnawih neuh neuh an lo hre chianga, inzirchhuak (trained) an lo ni thin a ni. Training Course mumal vak lo, direct recruit (a bul thut zawk chanvo te sep te hrut chhuak lova, nihna langsar zawk chelh ta mai sawina) deuh te hi kan tal buai fo mai thin a, rawngbawl honaah pawh buaipuiawmna kan nei chawk an ti.. chuvang chu a ni ngei ang ring thar mi an ni tur a ni lo tih ziak a nih kuau reng ni, ka ti. Hetah pawh hian fimkhur ngai leh chu member senior, kum lamah pawh rual u tak thlarau nun kawnga ngaihtuahawm ru tlat chu a awm leh theih chuan a rinawm. Kohhran leh Khawtlanga thil tih hona reng rengah a programme tak tak a lo thlena chanvo langsar chang zawng zawng hi a thawk rim ber te an ni vek kher lo duh khawp mai. Chu progamme hlawhtlinna tur chuan mi thenkhat chuan nilengin hna an lo thawka, sum tam tak an lo senga, hun tam tak an lo hmang ral lawk tawh thin. Chung ho chu inbuatsaihna an ni; chu Programme Foundation (in-
2011
nghahna lung). Tin, chu programme hman a nih mek lai chuan chanvo nuam leh langsar ni hauh lo, an tel lova programme hman hleih theih miah si loh an awm leh thin a, chung chu langsar lo takin kil khatah an lo tawm ve reng tho a \ul fo mai. Chungte chu an ni a kila lung pawimawh chu. Rorelnain thu a lo tih thluk tawh bawhzuina chungchangah te hruaitu zingah rau rau pawh ngaihtuahna lo seng lawk leh lawk lo chu Committee ni khuaah a hriat theih thin a ni. Thekhat chuan a tam lam duh dana kal tumin Committee kan hmachhawn ve ngawt thina, mi tangkai nih a har. Thenkhat chuan tawngtaina nen ngaihtuahna an lo seng lawka, Committee nikhua leh sawihonaah hmahruaitu leh hmasialtu an ni thin reng a ni. Progamme hlawhtlinna tur atan tawngtaina a ngaia, thuthleng put a ngaia, hmunphiah a ngaia, a hmaa pawisa lo khawn lawk a ngaia, hnatlang a ngaia, thil hawh khawm a ngaia, thingpui lum or fatu, etc kan awm fir fer a ngai thin a ni. Zaipawl ten hla
10
Kohhran Beng Kohhran leh a kaihhnawih khawvelah pawh hian hei bawk hi Pathian thu a nih miau avangin a pawimawh reng a ni. Hruaitu nihna vuan zingah pawh hian hruaitu nihna ropui takin a awm tlei mai mai, chumiin a ken ber tlawmna leh thawhrimna lam chu ngaina leh vak si lo a awm theih khawp mai. Member te hotu nih chu nuam ti leh a chawimawina ngaisanga hruaitu nihna chham chhuak ve chhen mai; nimahsela, member te leh Pathianin hruaitu tha leh lawmawm ti a an ruat hauh loh tur si a awm ve theih ngeiin a rinawm. Engpawh nise la, Kohhran member tin te hian tisa leh thlarauva hman tlak, trained Ringtu leh hruaitu kan nih theih nan a kil duty leh mawhphurhna kilkhawr leh langsar lo zawk te atanga \an \hat leh thin kan mamawh hlawm fo thina; chutiang chu Pathian ram hian a ngeih em em thin a ni. (A ziaktu: Tv. H. Laldinmawia hi Secretary, ZPMBK-TKP a ni a, Ph.D a ti m>k.)
vawikhat kan remna turah pawh hian Executive Committee kaltlang diah duah chi ni lem lo, midangte be kuala hla ngaihtuahtu, a lo copy lo siamtu, Music Tract lo tlaivar pui ti tih te an awm hnu daihah a huhovin hla kan zir thei chauh thin a ni. Mawhphurhna thenkhat chu a lansarh loh avangin mi tam takin kan chanvo atan kan duh thlu lo fova, kan tih ve atana chanvo nep deuh nia hria emaw thlakhlelh nachang hre lo kan ni thin a ni mai thei e. Nimahsela, Bible-in a ngaisang tlat. Chutiang ang mawhphurhna chanvo huap zim deuh leh langmawi hran lo pawh chu a pawimawh tih hriaa, Pathian rawngbawlna a nih avanga lawm tak leh rinawm taka hlenchhuak thin te chu a lian zawk leh langmawiah pawh chuan an hmantlak thuai thin reng a, chuvang tak chuan tlem te chunga rinawm chu tam tak chunga dah hi kan Pathian System (Pathian rilrem kalphung) a ni reng a ni.
Hriselna dik chu nung tura chakna te, tuar tura chakna te, thi tura chakna te hi a ni. - Jurgen Moltman
July
2011
11
12
Kohhran Beng ch^wkna tl^k loh rawngbawltu i ni em? In enfiah rawh! Keimahniah miten ei tur an hmu tur a ni a. Saruangah min siam rawh, mulukawlhte ei turin tih hla hi ropui ka ti thin. Saruang, thi, kraws thisen nun \awmpuitu an nih avangin miten an nunah ei tur an hmu thin. In thi tawh a, in nunna chu Pathianah thuhr<kin a awm, i thi ve tawh em? I thih ve loh chuan i nunna chu thuhr<kin a awm thei lo vang. Josefa kha siam thara a awm hnu khan a nun kawng a fel mai lo. Thl>min a awm a, a hnial z>l a. Mantirin t^n inah khung a ni a. Thl>mna a hnial avanga t^n ina khung anih khan Lalpan a ensan lova, a chhanchhuak leh a nih kha. Ringtute hi siamthara kan awmin kan hun hman dan a hnawk tulh tulh emaw tih mai tur a ni, thl>mna kan hmachhawn a \ul z>l mai a ni. Mahni dikna sawi thei lo dinhmunah kan din a \ul fova, chu mi avang chuan tuarna hmunah kan l<t leh thin.
a lo thleng tuk tuk mai a,chu chu mihringin tawrh rual a ni lo. Lalpan chu chu a hre reng a, kan tawrh theih loh tuar theitu Lal Isua nun kan \awmpui theih nan min siam thar a tum thin. Josefa pawh a u ten an hralh ta a, a kawrfual, a pain amah a hmangaih bikzia lantir nana a p>k ngei mai chu k>lpa thisena bualin A thi tawh, tih tarlan nan a u ten a pa hnenah an hmang. He thu hi a ropui asin. Lalpan min hmangaih avanga min thuamna ngei mai hi kraws thisenin min luansak a. Sual lamah thi tawhin felna lama kan nun theihna hmanrua a lo ni.
Josefa chu tuarna leh harsatna avangin siam tharin a lo awm ta a. Tleirawl pangngai ve mai kha Aigupta ram hotu Pharoa hnuai chiahah a lo \hu ta anih kha. Josefa chu ama tan a nung thei tawh lo va, Aigupta ram tan malsawmna anih bakah Kanaan ram thlengin pur chaw l^kna a lo ni ta. A u te ngei mai pawhin chibai b<kin p<r ch^wk nan an hmang ta anih kha. Siam Min ensan lotu kan neih thar lehna hmunah chuan mi avangin kan dikna Lalpan tarlan dangten thlarau lam p<r an chaw hun a nei thin. Miten kan dikna thei tur a ni. Thlarau p<r hi an hre lo palh ang tih hlau r>ng
July r>nga ringtu kan buai hian kan nun a chawl lova, kan hah >m >m thin a nih hi. Khawvel mite chuan an dikna an sawi chiamin thiam chantir an ni fo. Ringtu chu an diknaah pawh an ngawih reng a \ul a, a chhan chu buaina piah Kristaa l>ng an nih v^ng a lo ni. 2. Ch^nna hmangin: Abrama hmanga Pathianin a hnathawh min zirtir hi sawi tur tam tak a awm a. Pathianin fa a p>k tur thu a tiam khan a tiamtu rinawmnaah innghat mai lovin an nupa in remruatna siamin an bawihnu Hagari lakah Abraman fa Ismaela a nei a. Pathian remruat tihlawhtlingah a inngai. Lalpan keimahniah thutiam a neih thin thu kan hria a. Min awmpui tlat a tum thu te, thilp>k dik taka kan p>k chuan mal min sawm tur thute pawh kan hre chiang khawp mai. A hmasa z^wk thil p>k dah hnuhnungin malsawmna <min khua pawh hmu hlei thei lovin kan che a. Sum leh paiah kan dinhmun sawh ngheh tumin \an kan la a, kan hmuh dan pawh a thianghlim hlei thei lo. Chu mi hmang chuan malsawmna dawn belh z>l beiseiin thil p>kah \hahnem kan ngai a, a fuh hlei thei lo a nih hi. Abramate
2011
13
nupa ang khan Pathian kan ch>t khalh a, Hagarin Saraii a nuihzat ang khan Lalpan kan ch>t khalh nasat poh leh mite nuihzat kan hlawh nasa ting mai a ni. Amaherawhchu Lalpa chu a thutiam kawngah rinawm loh san mah ila a rinawm tlat a.Fapa Isaka a pe ang tho hian kan hnena thutiamtu hian malsawmna min pek a \hulh phah lo.Chu malsawmna thutiam a thlen hunah chuan kan lo ruahman vena (Ismaela) paih chhuah a ngai a, Isaka a pian hnua Ismaela hnawh chhuah a ni ang khan. Tichuan, Lalpan Abrama hming thlakin hming thar Abrahama a pe a. Tisual \hin, fel lo \hin, hel hmang \hinte hian a thutiama kan innghah hunah hming thar Pathian fa nihna kan lo chang thin a lo ni. Lalpan Abrahama a siam tharna hmanruaah chuan a fapa a hl^n a ni. Kan ui >m >m, kan innghahna, a lo a kan khawharna tur min l^k bosakna hi siam thar lehna kan channa tur kawng a ni fo
14
Kohhran Beng hmang thin a, siam tharin kan awm thei thin lova, khawvel nen insi rengin rawng kan bawl thin a nih hi. Tirhkoh Paula hian Galatia mite rawngbawl d^n a en a, siam tharna chang lova an \hahnemngaihnate a hmuhin, Kei erawh chuan kan Lalpa Isua Krista kraws lo chu ka chhuan loh turzia mai chu, chu mi zarah chuan khawvel hi ka t^n khenbehin a awm ta, kei pawh khawvel t^n khenbehin ka awm a ni. Siam thar lehna lo chu serhtan hi eng mah a ni lova, serhtan loh pawh eng mah a ni hek lo a lo ti ta a ni. Siam thar i ni thin em? in enfiah rawh. Rawng-bawltu thi reng si, nung hming pu nih hi Lalpa duh loh zawng a ni si a.
thin. Abrahama pawhin a fapa Isaka chu Lalpa thu angina a vuiliam a. A taka ti hlawhtling tura hma a l^k m>k laiin berampa thisen hmangin a fapa Isaka chu chhanchhuah a lo ni ta a. Abrahama chu siamthar lehna changtu a lo ni ta a ni. Ringtute hi Pathian malsawmna, fanau, in leh lo, sum leh pai kan dawnte hmangin Lalpan min fiah a tum thin. Pathian thu avang chuan engkim ch^n ngam nuna kan tl<k luh ni apiangin min chhuhsak ahn>kin min siam thar leh thin a, malsawmna pawh p>k belh kan ni thin.
Keini chu in leh lo sum leh pai buaipui reng rengin kan hmanhlel a, kan faten mi an ang ve lo vang tih hlauvin Lalpa hawisanna hmanruaah kan hmang thin a. Chung malsawmna chuan min neih tlat avangin thlarau nun lamah kan ro tlat thin (A ziaktu: Upa Dr.F. a ni. Malsawmna hi kraws Laldawla hi Saitual Kohhrana thiltihtheihna hliahtuah kan mi a ni) Chhungkua hi vawn \hat anih loh chuan khawtlang thil zawng zawng hi pumpelh rual lohvin a chim d^wn a ni.
- John Mc Arthur
Khawv>l hi nakinah engti anga awm tur nge a nih tih enna khawl \ha ber chu vawiina chhungkua hi a ni.
- Prof.Garner Murphy
July
2011
15
16
Kohhran Beng
July Kum 2001-ah Bial enkawl turin Kolasib-ah kan rawn chhuak leh a. Sikkim lam chu kan rawn hlat leh ta tial tial. Thinlungah erawh a thi tak tak chuang lo. AGS I/c Mission te an inthlak ve zel a, Pu Daniela te chhung an kal dawn tih kan han hriatte chuan min tilawm a, itawm pawh kan lo ti ru hle a. Ka rilru hian, eng tikah nge Sikkim hi kan Mission hian field atan a hawn ve ang aw, a ti ve reng thin. Ka nghakhlel tawh khawp mai. Kan planning hnuhnung ber hi kan chhiar thin a, ka rilru duhthusam chu a la phelh thleng si lo. Vawi khat chu kan AGS hnenah Sikkim hi eng nge in han hmuh dan? tiin ka zawt d>k d>k a. A, an awmd^n khi keini Mizo khua ang hian an awm khawm ve lova, in hnih khat te te a awm darh an ni a, rawng bawl sawt a har viau ang, tiin min chhang a. A ni tak maw, ka ti ve mai a. Hun a lo kal zel a, heti ang hian ka ngaihtuah a. Kei chu hei pension ka lo hnaih ve ta, kei aia lehkhathiam, kei aia \angkai z^wk tur Pastor tam tak an awm tawh a, chungte chu Missionary-
2011
17
in an la kal ang; amaherawhchu an khawpui Gangtok-ah vawi khat tal \awng\ai ka duh a ni, tiin Pathian hnenah ka \awng\ai \hin a. Kei chu ka kal thei tawh dawn lova, ka tu leh fate zing atangin pakhat tal Sikkim rama Missionary-a an kal ve theih nan PERH ZEH ve ka duh a. Lalpa, kawng min hawnsak ka duh a ni tiin ka \awng\ai thin. Mahni sumin kal theiah ka inngai si lo. Kum 2009 khan, Zotlang Bial (Lunglei) a ka awm laiin Bial Music Committee turin ka chhuak a. Kan commit-tee kan han \an chuan kan bial zaipawl conductor chuan, Ringchengpong, Sikkim-ah Pu Danielan Biak in kan hawng dawn a, mahni s>nso turin zaipawl in rawn kal thei ang em min rawn ti a, eng nge kan bial zaipawl hian kan tum thei ang em le? a ti a. Ka lo ngaihthl^k lai chuan, Lalpan kawng min hawnsak ta ka lo ti rilru mawlh mawlh mai. A sawi zawh veleh chuan ka ding a, tun hma a\anga ka rilru a a awm dan leh Pathian hnena ka \awng\ai m>k dante chu ka han sawi ta a, nuam ka va han ti >m. Sikkim ram thlenga zaipawl kalna tur sum
18
Kohhran Beng i kal dawn nia a ti a. Kan Bial zaipawl nen chuan kan kal ta a, kan chhuah ni atanga ni thum ni, khua a thim tawh tihah chuan Lei (bridge) sei tak kan han kai chu Kan thleng ta Sikkim ram chu kan zaipawl Director chuan a han ti a. Sikkim Police te an lo awm a, an hm>lte chu \ha ka ti hle mai. Thui kan la tl^n hma chuan lawmthu sawia \awng\ai ka chak tlat mai a, kan Bus driver chu ding lawk turin ka ng>n a. Sikkim ram chh<ngah chuan lawmthu sawiin ka han \awng\ai ta a. In lama kan nu chu ka han phone a, Nu-i, hei tunah hian ka ram ngaih em em Sikkim ram chu kan l< \an ta ka han ti a. Aw, kha zan kha ka va han hlim tak >m! Kan kalna tur kha an khawpui Gangtok lam a ni lova, zan dar 11 velah kan Biak in hawnna tur hmun chu kan thleng a. Biak in hawn n$ chu Ringchengpong-ah chuan kan awm a. A t<kah chuan kan haw a. Gangtok-ah chuan kual deuh mahse \awng\i ka duh avangin kan kal ta a. Kan missionary, Pu Daniela te inah kan l<t hmasa a, \awng\ainate kan hmang a. =awng\aina hmun remchang ber
erawh chu kan nei hauh lo mai a. Kan chairman chuan, kan Pastor \awng\aina Lalpan a chhang a, kawng a rawn siam a ni ngei ang, eng emaw tiin sum lam chu kan ngaihtuah ang a, kal turin i inbuatsaih phawt mai ang u a ti ta a. Tichuan kan bial kohhrante zaipawlte nen kan tlawh kual a, thawhlawmte duhsak takin min pe khawm a. Zaipawlte an inhlawhfa a, kal turin kan inpuah-chah ta. Mi chak tak angin a tl^nna kawnga a tl^n tur chu a hlim thin tih ang maiin ka va hlim tak >m! Ka awmna Zotl^ng kohhranin zaipawl nen Zero tlawh programme an lo nei tawh a. Chu tah chuan Speaker atan min lo ruat ve avangin Zero-ah chuan ka zu kal phawt a. Ka thlen atanga ninganaah kal lehnghal a ngai dawn si a. Kan kal hma deuh chuan kan nuin, Pa a, i va hah awm ve, in lo thleng chauh a ni si a, kal ka phal tawh dawn em ni, mi pawh i dil si lova a han tifiam a. Kei chuan,Nu-i, tun \uma ka kal tur hi chu khaw hla takah rei tak thangin kan zin a, lo haw leh thuai thuai ka chak thin ang hian kal thuai thuai ka ch^k nia ka ti a. Nu-i chuan, I ch^k bawk a, hlim takin
July turte ka ruat a, sawrkarin khaw thlirna ins^ng an sa a, chu chu a rem ang an ti a, a fapa in min hruai a, chu hmun chu kan pan ta a. Kan han thleng ta a, an lo sa mawiin an lo chei nasa hle mai a. A in s^ng chung berah chuan kan zaipawlte an ding kual a, a laiah chuan ka han bawk a, ka =AWNG=AI ta. India hmarchhak state dang kristian eng emaw zat an awm laia Sikkim Buddhist state a ni tlat mai hi keini BCM hian kan en reng ringawt a rem dawn em ni. A rawngbawltu tlawm tak ni mah ila, an khawpui Gangtok chu Lalpa hming lamna hmun atan, a kohhran ropui taka a din thuai thuai turin leh chutah chuan ka thih hnuah pawh ka tu leh fa zinga pakhat tal Sikkim rama BCM Missionary te zinga pakhat tal ni a an thawh ve nan Lal Isua hmingin perh ka zep ve ta. Lalpan a bawih chak lo tak \awng\aina a hria a, ka va lawm em. Ka veng ta huai hian ka inhria a. Tichuan Sikkim ram lei chu kg 1 vel ka la a, ka hawn ta a. Hei nen tal hian ka thi ve ang tiin ka kawl \ha reng mai.
2011
19
lian tak a ni e, an ti a. A ram han luh reng reng hian kawng bul lung leh kh^m te pawh an chei nasa a, Buddhist sakhaw bia an nih hi a chiang >m >m mai. Buddhist chhin-chhiahna (signs) hi hmun tin maiah hmuh tur a awm. Kan sawi tawh ang khan mahni huan rama in mal te te a awm an tam mai, mahse khua leh khawpuit> (town) tam tak a awm bawk. Kan BCM hian Sikkim Buddhist kulhpui hi i hawi thuai thuai ila tih ka chak a, kan Pastor \ha tak tak hovin han luhchilh ta ila, Lal Isua z^rah hnehna puan Lalpan a sintir ang a, an buhphal kengin Lalpa hmaah an inlan ang.
Hawh u, li thuk lam, lei tha lam panin kan Lal Isua chhandamna len I deng zel ang u. Kan BCM Planning pawh hian Missionary tam zawk tirh luh a tum a, Baptist Church of Sikkim,Gangtok khawpuiah hian a din hunah ka mitin hmuh ka la tum tlat a, Lalpa BCM Gangtok khawpuia a din hma loh chuan ka nunna min zuahsak ang che tiin ka tawngtai thin. (A ziaktu: Rev.A. Tumsanga Sikkim ram hian tourists an hi Mission vengthlang bialtu dawng nasa a, an state income Pastor a ni)
20
Kohhran Beng
ISAAC WATTS
(1674 1748)
Tun \um chu Krtistian Hla bua chuang phak Pathian fakna leh chawimawina hla 8 lai phuahtu, a hun laia hlaa kohhran t^ng chhanchhuaktu an tih hial, Isaac Watts-a chanchin ilo bih chiang teh ang. Isaac Watts hi July 17, a, tanpuitu nih hi a ni a ti a. A 1674-ah Southampton-ah a thil tumah a hlawhtling hle. piang a. Unau 9 zinga a upa ber Hla phuah thiam tak a ni a, a ni. A pa chu Congregational hla phuah lama a rilru a pek lai kohhran Upa a ni a. Lehkha chuan kum hnih kum thum vel thiam tak a ni. A pian lai hian a chhung chu hapta tinin hla 3 vel pa chu a t^ng nghe nghe a ni. a siam thar ziah thin niin an sawi. Isaac chu inzir mi tak a ni Hla 600 lai a phuah a, English a. Kum 5 a nihin Latin \awng a Hlate Pa tiin an vuah hial a ni. thiam a, kum 9 a nihin Grik Hlaa kohhran t^ng \awng a thiam leh a, kum 11 a chhanchhuaktu an ti bawk. A hla nihin French \awng, kum 13 a phuahte hi a tha hlawm hle a. A nihin Hebrai \awngte hmang then phei chu khawvel puma theiin a thiam leh a ni. Pa te tak kristian awmna ram tinah hla te, derd>p tak, ft. 5 chauhva ropuia ngaih a ni zel. sang a ni a. Naupang ngaina mi, Kum 1748-ah kum 74 mi pa nelawm tak a ni a, Kristiante niin a thi a, English mi ropui ber hmanraw tangkai tak a ni. bera ngaihte hmun Westminster Pathian rawngbawl hnaah a Abbey hmunah an phum a ni. inpe zo va, nupui pawh a nei lo Kan sawi tawh ang khan a ni. Ama insawi danin Ka tum chu mahni intihlar leh, Isaac Watts-a hla phuah, Mizo inchawisan ni lovin, kohhrana \awnga lehlin kan sak ve \hin rawngbawl leh mi tlawmte lawm kristian hla bua chuang chin hi
July 8 a ni. Chungte chu a mal mala sawi a chakawm hle nain hmunin min daih lova. Eng hlate nge tih kan tarlan bak chu pahnih khat lek kan sawi zui mai dawn nia. A hla phuah kan hla bu hman laia awmte chu1. No. 26: Kan Pathian, kan Puipa pangngai. 2. No. 79: Khawvel lawm nan a lo kal a. 3. No.185: Juda maicham chunga, Ran thisen luang.... 4. No.187: Isua kraws mak tak chungah khan 5. No.189: Ka Lal duhawm ka zahpui long 6. No.216: Ka sual atan ka Tlantuin 7. No.248: Khawiah pawh ni chhuahna piangan leh 8. No.321: Lalpa hmangaihtuten In lawm hla rawn sa ru te an ni a. Heng bakah hian No. 208na Isuan ro a rel e tih pawh hi Isaac Watts-a phuah ngei nia hriat a ni a. Mahse kan hla bu hman laiah hian T.J.Judkin-a phuah angin tarlan a ni a. Hei hi chu mi \henkhat chuan a thluk siamtu chauh niin an ngai. Eng pawh nise, he mi chung chang
2011
21
hre chiang zawk kan awm chuan zik tluak deuhin rawn sawi ula, kan lo chhuah dawn nia. A hmasa ber, No. 26-na, hla ropui, hnam tin huap kristian hla an tih maiKan Pathian, kan Puipa pangngai, Kan hma lam beiseina; tih hi tawi tein i sawi zui teh ang. He hla hi kum 1707 daih tawha a phuah a ni a. Ngaihtuah chian poh leh a mak! Kum 300 daih liam tawhah khan mi fate chuan, Tun hma,tun hnu, keinin kan ti,Nangin tun i ti fo, tih te, Hun hian lui lian luang zel angin, hringfa a l>n bo fo tih thute hi an lo dawng daih tawh a lo nih chu maw le! London biak in ropui an bomb chhiat tuk Pathianni zing inkhawma an han sa mai chu kohhranho mittui a far tam tir teh mai awm asin! Isua kraws mak tak chungah khan tih pawh hi kum 1707-a a phuah a ni a; chu tih hun laia Pathian Krista thihna lo chu, thil dang eng mah ka chhuang tawh long han tih chu a ropui i ti ve lo maw?
22
Kohhran Beng
July puang hmasain chhang phel ula, lawmthu hril rawh u. Kan inthawinate a thianghlim theih nan. (Didakhe. 14:1. Synod Publication 2nd Edition 1983. Rf. I Kor 16:2, TT 20:7, I Kor 16:1,2.) (Ni sarih ni hmasa ber tih leh Pathianni tih hi thuhmun a ni.) Tichuan Lal Isua thih ni Nissan 14 Serh dan leh Isua thawhlehni serh dan (a hunah) a inang ta lo va, Nissan 14 leh Zirtawpni a inmil loh tak fo avangin AD 325 Nice-a khawmpuiah Nissan 14 hnaih ber Zirtawpni chu Good Fridaya hman a, Sunday chu Easter Sunday-a hman nise tiin thu an titlu ta a, tun thleng hian hman a ni ta a ni. A chhan chu Zirtawpnia thi a, Sunday-a tho leha an hriat avangin. Tichuan, kan Good Friday hman \hin hian Nissan 14 a mil ziah e tihna chu a ni lo va. Isua thihna kan serh ni-ah kan hmang zui ta zel a ni. Chutih lai chuan mi \henkhatin Lal Isua Zirtawpni-a thi-a Sunday-a a thawhleh si chuan Hrilhlawkna, Ni thum leh zan thum (darkar 72) a tling si lo va, chuvangin Zirtawpni-ah a thi lo
2011
23
vang, Nilaini zawkah AD 30-ah a thi a, Sabbath tlai ni tlak hmain a tho leh a ni. Jona chu sangha pum chhungah mi thum leh zan thum a awm a, (Jona 1:17) Jona chu ni thum leh zam thum nghapui kawchhungah a awm ang khan mihring fapa hi lei chhungah a awm bawk dawn a ni. (Math 12:40) tih a ni a. Chhun khat hi darkar 12 a ni a, zan khat hi darkar 12 a nih bawk avangin ni thum leh zan thum chu darkar 72 a ni a. (Joh 11:9) Zirtawpni-a thiin Sunday-ah a tho leh lo vang, Nilaini-ah a thi zawk a ni an ti a ni. AD 27-ah Nissan 14 chu Friday a ni a, AD 33 Nissan 14 pawh Friday a ni a, Lal Isua chu AD 30-ah a thi a, (BC 4/ 3-ah a piang) an ti a ni. BC 6/7-a Isua pian hi rin dan tlanglawn a ni a, BC 6-a a pian chuan AD 27-28 ah kum 33 a ni ang a, AD 1-ah piang se AD 33 chu a thih kum a ni a, AD 33 Nissan 14 leh Friday a innan chuan, AD 27/AD 33 Isua thih kum ni ta se, kan Good Friday leh Easter Sunday hi a dik chiah ang a, mahse Lal Isua chu thlana darkar 3+24+12 = 38/39 vel chauh a awm dawn a. Ni thumin a huap/
24
Kohhran Beng chu an va thleng a. (Math.16:2) tih ni tlak hnuin tih zawk tur a ni. Tin, ni sarih ni hmasa ber, tih chu chawlhkar hmasa berah, hma takah ni a tlak hnuin thlan chu an va thleng a, tih tur a ni tlat mai! Anateilantos tou heliou tih a ni a. Anatelo tih a\anga lak hman a ni a, Gen. Sing. Mas. Particle form a ni a, ana leh tello infinkhawm a ni a, ana awmzia chu hnu (after) chho (up) tihna a ni a, tello awmzia chu tawp (end) hun tawp lailawk (cutting off of a period of time) tihna a ni a, anateilantos tou heliou awmze dik tak zawk chu hun tawp lailawk chho ni tlak hnu tihna a ni. Sabbath a pelh a, ni a tlak hnu, la hma fu hun sawina a ni zawk e. Thlan pana an kal chiah hun chu chawlhkar hmasa ber a in\an a, Sabbath a ral a, ni a pil hnu, la hma tak sawina a ni. Tichuan, Nilaini tlaiah an phum a, Ningani, Zirtawpni, Inrinni thlanah a awm a, Inrinni tlai ni tlak dawn vela tholeh-ah an ruat a ni. I han bihchiah teh ang! - ana chu preposition a ni a, ana awmzia chu chunglam, chung,
chhungkhungah erawh chuan phuma awmin a tho leh thung a ni. Dr. R.L.Hnuni, Principal, AICS, Old Testament theologian chuan, Hrilhlawkna kum bithliahte hi bithliah a nih ang chiah chiahin a thleng kher lo, a ti. Aigupta bawiha Israel-te an awm chhung chu kum 400 Gen.(15:3), kum 430 (Ex 12:4) kum 400 (TT 7:6) tih a ni a. Kum 400-naah emaw 430naah emaw, a ni leh darkar dik chiahin an chhuak kher lo vang. Chutiangin Israel-te Babulon sal tan pawh BC 605, BC 586-a chhut \an an awm a, BC 538/ 539-ah chhuah an ni a. Kum 67/ 48 emaw chauh salah an tang a ni. kum 70 (Isaia 23:15,17, Jeremia 25:11,12; 29:10) thute chu a kum bithliah ang chiahin a thleng lo a ni. Tichuan Sunday-a tho leh lova ringtute \anfung i han thlir ho teh ang: 1 . Lal Isua, Lalpa Ni (Sunday)-a tho leh lova Nilainia tho leha ringtute chuan Bible lehlin \henkhatte an sawisel a, hetiang hian: 1.1 Ni sarih ni hmasa berah, zing takah ni chhuah hnuin thlan
July inkar tihna a ni a. Tin, telo tih awmzia chu ka tho kang, chhuk tihna a ni bawk. (Greek - Mizo Lexicon by R.Chhuanliana to the 1st Edition, 2007. Lengchhawn Press. Analytical Concordance to the Bible by Robert Young-a a landan chuan: Anatello - to rise (chhuak), spring up (chawr), grow up - \hang chho, tih a ni a. Anateilantos tou heliou tih chu Ni a chhuak tawh a, tihin lehlin a nih chu. Analytical Lexicon-ah chuan, Anateilantos chu Gen. Sing. Mus. Part, AO I a ni a. Anatello - to make to rise chhuak, to cause to rise, (Math. 5:45) to rise as the sun, stars, etc. Math 4:16 to spring by birth, Heb. 7:14 tih a ni a. (Analytical Greek Lexicon, Revised Harold K.Moulton, Reference Library, Zondervan. P.H. 1978 Edition). Tichuan, Anateilantos tou heliou tih chu Ni tlak hnuah tih lam aiin ni a chhuak tawh a tih nan Bibleah hman a ni zawk a ni. Anateilantos tih chu anatello hmanna a ni a. Mi \hate chungah ni a chhuahtir (heliou autou anatellei) Math 5:45 - Eng a lo chhuak ta a. (Phos anateilen
2011
25
autois) Math. 4:16 Juda hnam zinga lo chhuak (Iouda anatetalken) Heb 7:14 Ni chhuakin min rawn tlawh ang, (Episkephetai hemas anatole) Math 1:78. Tichuan, Anatole chu hengahte hian hman a nih avangin ni tla aiin ni chhuak tih a kawk zawk a ni. Ni chhuah hnuin thlan an va thleng a. (Mark. 16:2) At the rising sun (AV) Marka ziak hi Synoptic Gospela a hmasa bera ngaih a ni a. Petera awka laa ziak a nih rin a ni nghe nghe a. Hmeichhiate thlan an thlen dawn emaw, thlen \epah Isua hi a tholeh a nih rin theih a ni. Amah an hlauh avangin vengtute chu an khur a ......nangni chuan hlau suh u, (Math 28:4, 5) 2. Sabbath tlaia tholeha chhuitute chuan, zingah khua a la thim laiin (Joh. 20:1) tiha lehlin chu Hma takah khua a la thim laiin, tih ni zawkin an sawi a, Sabbath tlai ni tlak hnu khua a thim thet thetah thlana kalin an sawi a ni. Tin, chawlhkar hmasa berah chuan tih mai turah an ngai a. (First of the week - mia ton sabbaton) Ni sarih ni hmasa ber
26
Kohhran Beng ang a. Morning twilight var\ian tih a kawk a ni. Zing a ni emaw, tlai a ni emaw eng riai ruai, thim thet thet, thim leh eng in\henna kar a kawk tawn thei bawk a ni. Tichuan, Marka 16:2-ah Ni chhuah hnuin thlan an va thleng a, tih a nih avangin thim hlim (Sabbath tlai ni tlak hnu)-a Jerusalem a\anga thlan thleng tura kal a rinawm lo va, var\ianah khawpui a\angin an kal a, ni chhuah hnuah an thlen a rinawm zawk a ni. Khawi hmun a\ang chiahin nge an chhuah kan hre lo va, Jerusalem khawpui chu zau tak a ni a, thlan hmun chu an chhuah \anna a\angin a hnai lo tih a hriat a ni. Sabbath (Inrinni) a ral a, thil lei turin an chhuak a, thlan kal turin an inpuahchah a, an kal ta a ni ber mai. Anateilantos tou heliou - ni a chhuak tawh a, (at the rising sun) as the sunrise (lit) tih a nih avangin batheous chu thim hlim tih lama hmang lovin var\ian tiha hman a ni zawkin a lang a ni.
tih hi lehlin sualah an ngai a ni. AV-ah First day of the week, tih a ni a, ni day hi italic-a ziak a ni a, a thu awmzia tifiah tura thu belh a ni. Entir nan. |AWNG hriat loh (Unknown TOUNGE) I Kor 14:2. tichuan, chawlhkar hmasa berah tihah an ruat a. Nilaini-ah a thi a, Inrinni-ah Sabbath a tawp a, a chawlhkar lo in\anna Sabbath liam hnu thim thet thet vela thlan panah an ngai a ni. Var\ianah tih lehlin chu Greek \awngin batheus chu a critical concordance to the English and Greek Testament by Ethelbert W.Bullinger phek 507ah batheus awmzia chu thim hmul hnu, hun thar in\an dawn mek lai tih a ni tlat mai! Chutiang a nih si chuan. Tin, Chawlhni chuan thupek angin an chawl ta a. Chawlhkar hmasa berah erawh chuan thlanah chuan an kal a, tih tur a ni an ti a ni. (Joh. 20:1)
The Analytical Greek Lexicon, Harold K.Moulton Zondervan Publication. 1990ah chuan Batheus chu hetiang hian a sawifiah a.at deep morning twilight, at the earliest 3 . Var\ianah (Skotias) Lk. 24:1 dawn zing\ian, var\ian, lehlin - Zingah khua a la thim laiin, thingchang var, tihna a ni ber (Joh. 20:1) lehlin hi sawiselin,
July Hma takah thim lo thlen hmain, tih zawk turah an ngai a, an \anfung chu English-a When it was yet dark, tih chu Greek-ah chuan, Skotias eti ousas tih a ni a, Skotias awmzia chu eng fiah lo, thim (darkness) tih a ni a, eti chu cheu (yet) tihna niin ousas chu verb emi chikhat lo thleng (to exist) tihna a ni an ti a ni. Chawlhkar hmasa berah chuan.. hma takah khua a la thim laiin, tih turah an ngai a ni. I han bihchiang teh ang: Chawlhkara ni hmasa in\an, Sabbath liam hnu thim tawh zan in\an chu first of the week ah an ngai a, Sabbath tlaiah a tholeh tawh a, a thawhleh tawh hnuah zanah kala an ruat dan hi a fuh ang em? Greek thumal Skotias chu Skotos a\anga hman lehchhawn a ni a. Skotos chu thim (Mt. 27:45) tihna a ni a, Skotias chu thim (darkness) tihna tho a ni a. Joh. 6:17, 20:1 thlarau/rilru lam thimna sawi nan pawh hman a ni a. (Joh. 1:5) thil dang dangah pawh hman a ni. (See. Analytical Greek Lexicon H.K.Mouton. page. 370). Tin, early - zing takah tih hi hma takah tih theih
2011
27
tho a ni a,Chuvangin zing takah khua a la en hma la thim laiin tih lam a kawk zawk a ni. Tichuan, mi pahnih khat mai pawh ni lo, mithiam tam takin Greek \awng a\anga Bible an lehlinte hi awn lam neia lehlin a ni lo va, tun hnaia sawiseltu pawl chhuah hma daiha hma an lo lak tawhna a ni a. Tin, ringtu hmasa (early Christian) te chuan keini aiin Lal Isua tisa put lai hun hi an hnaih zawk a. Paula te, Barnaba te chuan Petera te an hmu-in an zirtirnate pawh an hre phak vek a, chuvangin ringtu hmasaten Zirtawpni-ah an khengbet a, chawlhkar thara ni hmasa ber (Sunday)-ah a tholeh tih an sawi ringtu hmasaten an hlanchhawn zel hi a pawimawhin a pawm tlak hle-ah i ngai ang u. Tin, Lal Isua chanchin chu mita hmutu benga hretu, kuta khawihtu, thuhretu dik tak ziak a ni a, an hmuh leh hriat dan an ziakte hi i ringhlel lo vang u. ( A ziaktu: RK Lalhluna hi
Lunglawn Kohhrana mi a ni a. Literature lama Padma Shri dawng phak, ngun taka thil chh<t cheuh cheuh mi a ni.)
28
Kohhran Beng
SUNNA
UPA KHUANGZIKA KHIANGTE
(1923-2010) Khawnglung, Bungtlang. Upa Khuangzika hi kum 1923 khan Khawnglung khuaah a piang a. A pa hi Siamluaia a ni a, a pa hi Khawnglungah 1918 khan Kohhran dintu a ni. A nu hi Thang\huami Chawngthu a ni. Naupangt> anih laiin a pa hian a thihsan a. A naupan tet atangin kristian \ha tak a ni a. Lehkha zirna a awm loh avangin Sunday sikulah ziak leh chhiar a zir a. March 1943-ah Ranghnuni nen Pastor Sawiluaian dan puitlingin Khuanghlum biak inah a inneih tir a, fapa 5 leh fanu 2 an nei. 1939 khan Khawnglungah pastor Sawiluaian baptisma a chantir. Kum 1946-ah a piangthar a, 1950-ah Rawng-bawltua lak a ni a, 1951-ah Upaa thlan a niin Pastor Thangmuran a nemnghet. Upa Khuangzika hi indopui lai khan pasal\ha (V.Force) ah a\ang ve a ni. Presbytery khawmpui te, Assembly-ah te a kal taima a, a chanvo hlen chhuah tum tlat
mi a ni. A dam chuan Assembly leh ABC inkhawmpuiah a kal ziah thin. Pastor Bialah nihna hrang hrang, Chairman chanvo thlengin a lo ni chelh tawh thin a. Heng committee hrang hrangah hian a dam chuan committee a thulh ngai lo. Tualchhungah pawh Chairman hnate vawi tam tak a lo chelh tawh a, Treasurer leh SS. Superintendent ah te, Mission Committee chairman ah te a lo tang tawh a. Tualchhung inneih tir tu ah hun rei tak a tang a. Upa Khuangzika hian a nupui fanaute leh thiante aiin Lal Isua hi a hmangaih zawk a. Inkhawm, zaikhawm leh Kohhran hnatlang \hulh ngai lo, \awng\ai taima tak a ni. A dam chuan zing tawngtai inkhawm a thulh ngai lova, khaw chhungah damlo a hriat chuan a tawngtai sak ngei ngei thin. Assembly, ABC leh Bial programme awm laia a chhungte damlo an awm chuan a \awng\aisak a, a kalsan mai thin. Lalpa i rawngbawlna dal turin eng mah awm tir suh a ti hmiah mai a ni.
July Kum 2008 atang khan a taksa a chak lovin irhfiakte a nei \an a. 2009 khan a fapa ten Aizawlah hruaiin Civil Hospitalah an entir a, an zai a, pumpui cancer a lo ni a. A \hat chhuah hnuin Bungtlang lamah a lo haw chho va, \hat lam a pan zel emaw kan tih lain July 3, 2010 khan kohhran hoten ngai em em chungin kan thlahliam ta a ni. In lamah Upa Biakchhawnan thlahna hun hmangin Biak in lamah bialtu Pastor, Rev.Lalzarlianan vuina hun a hmang a, chumi hnuin thlanmualah ngai tak chungin kan thlahliam ta a ni. Upa J.Biakthanga Secretary, BCM Khawnglung. UPA R.MALSAWMA (1928-2010) Zotlang, Lunglei Upa R.Malsawma hi Rev. Zathanga leh Pi Chawngthuami te karah March 1,1928-ah a piang a, pianpui unau 6 a nei.March 20, 1943-ah Rev.Chuauteran baptisma a chantir a.
2011
29
Rev.K.T.Chungnungan 1965-ah R.Lalhmingthangi nen a inneih tir a, fapa 2 leh fanu 2 an nei. March1,1994-ah DEOs Lunglei atangin Head Assistant in a chawl a ni. Kum 1975, October ni 20ah a piangthar a. Pathian thu a ngainat ber chu Phillipi 4:4-7 a ni a, hlaah chuan Khawngaihna mak mawi leh duhawm tih hi a duh ber a ni. Kum 1972 atangin BCM Zotlangah Rawngbawltu mawhphurhna a chelh tan a, 2002-ah kohhran upa ah thlan a ni. Tualchhung Kohhranah te, Building Committee leh Sunday School-ah te Treasurer mawhphurhna a chelh \hin a. BMP leh BKHP-ah te Sr.Adviser a ni tawh. Rawngbawlna lama tui tak, phak ang tawka Pathian thusawi nuam ti mi a ni. Kum 2010 September-ah BP sang avangin Christian Hospital Serkawnah a l<t a. =ha chho leh mai tura kan ngaih laiin September 14, 2010-ah natna awm tawh lohna vanramah min hawsan ta a, Rev.P.C. Liandulan vuiin a lei taksa chu thlahliam a lo ni ta a ni. Kohhran ban pawimawh takin heti anga
30
Kohhran Beng
min awm loh san ta mai hi a ZBM Chairman, TKP, BKHP, rawngbawlpuite leh kohhran BMP, KNP Sr.Adviser lo ni hote chuan kan ngaiin kan ui reng thin a ni. takzet a ni. Vanduaithlak takin Upa Biakthansanga Khiangte September 29,1998-ah a nupuiin a boralsan a. Amah hian Secretary, Pathian fak leh chawimawi nuam BCM Zotlang North, a tiin zaikhawmnaah te hian a Lunglei. lam reng thin a ni. Kohhranho zinga tel nuam a ti em em a, UPA P.C.TAWNDARHA Sunday Sikul kalte, zing tawngtai inkhawmte bakah tlai (1927-2008) lamah Biak inah a tawngtai thin Thingkah a. Damlo kan leh khawhar Upa Tawndarha hi kum chhungte ina l>n hi a taima in a 1927-ah Sairep khuaah a piang hun tam ber a hmang thin. a. A pa Lianpawla a ni a, a nu Kohhran hote min tihlimin kan Saihnuaii a ni a, Pachuau hnam thlamuanpui em em thin a ni. an ni. An unau hi 10 niin mipa 5 Kum 2008 September ni 2 leh hmeichhia 5 an ni. Kum 1942-ah baptisma a chang a, khan Beirual thuzir tura a kal chu 1958-ah Rawngbawltuah lak a Biak in hungna vuanin a ding a, ni a, 1978-ah Kohhran Upa thuzir bu a thlauh palh a, chhar atan thlan a ni a, he mi kum vek tura a kun chu zawi tein a tlu a, eng mah sawi hman lovin a hian nemngheh a ni. rawng a bawl thin Lalpa hnenah A nupui Pi Tawnthluaii nen chatuana chawl turin min lo fa 7 an nei a, mipa 3 leh hawsan ta a ni. Zanah tlaivar pui hmeichhia 4 an ni. Amah hi a ni a, a tuk September 3, 2008rinawm leh taima taka kohhran ah ama inah thlahna hun enkawl leh kaihhruai thin a ni a, Rev.Rodingliana,Lawngtlai N kohhrana mawhphurhna hlen tum Bialtu in a hmang a, Biak inah tlat mi a ni. Tualchhung kohhran vuina inkhawm Rev. LalbiakChairman, S.S. Super-intendent, zama, E.S. Lawngtlai-in a hmang
July a, kohhran hrang hranga upa ten a kuangah pangpar dahna kan nei a. BKHP, KNP te leh Kohhran zaipawlten zaiin an thlah a, a kuang hi a rawngbawlpui ten thlan thlengin kan zawn a, Rev.Lalberkhawpuimawia, Lawngtlai E Bialtu in tawngtaina a nei a. A rawngbawlpuite leh a tu leh fate, kohhran leh khawtlanga amah hmangaihtuten ui em em in chatuan rama intawk leh turin kan thlahliam ta a ni.
2011
31
la damte chu hmeichhia 3 leh mipa 3 an ni a, tu leh fa 26 a nei a, amah hi zirna ngaisang tak leh kohhrana thawktute ngaisang tak anih avangin Thingtlang pa berh tak a ni chungin, a fate zingah Pastor pakhat Rev.P.C.Liandula leh Primary School zirtirtu 2 a nei nghe nghe a ni.
Amah hi thlarau mi tak leh taima tak a ni a, kum 1950-ah Mar huana an awm lain Rawngbawltuah lak a ni a, 1969-ah Upa atan thlan a ni. Rawngbawlna lama chanvo Upa A. Thannghinga hrang hrang a lo chelh tawhte Secretary, Bial TKP President, Vice BCM Thingkah President, Kohhran Chairman, S.S.Supdt, Bial leh Unit TKP, BKHP, BMP leh KNP ah te UPA P.C.ZARSANGA Sr.Adviser, Tualchhung (1928-2011) Mission Committee Chairman Mahanaim, Lungsen leh Building Comtt. Chairman Upa P.C.Zarsanga hi kum hnate a lo chelh tawh a ni. 1928 khan Kawnpuiah a lo Sunday Sikul lamah hian a piang a. A pa chu Upa zawna kum 50 thawk tlingte P.C.Hrangmaia a ni a, a nu chu chawimawina certificate leh Saidengi Ralte a ni. An unau hi Medal, Assembly in a pek thin an rual a, tuna la dam zingah a dawng tawh bawk a ni. Kum chuan a upa ber dawttu a ni. 1988 khan a nupui V. Rosiami Kum 1955-ah V.Rosiami chu natna khirh takin a tlak buak (L) nen inneiin fa 8 an nei a, tuna avangin damdawi in lama
32
Kohhran Beng A natna hi Asthma lam anih avangin Serkawn damdawi inah te enkawl anih hnuah Lungsen hmunah a fapa naupang ber P.C.Lalzarzova te awmna leh an in leh lo awmna hmun anih avangin 2009 khan a lo haw thla leh a. Pawn pawh chhuak \ha hlei thei tawh lovin a hun a hmang chho va, 2010 thlasik khawvawt hi kum dang aia a nat deuh avangin a natna chuan zual lam a pan chho zel a, kum thar 2011 hmel a hmu hman chauh tihin January 21, 2011 tlai dar 2-ah chatuan ramah min lo chawlhsan ta a ni. A tuk January 22, 2011 chhun dar 12-ah ama chenna inah thlahna inkhawm neihpui a ni a. Bialtu Pastor Rev.T. Lalsangvungan thlamuanna thuchah a sawi zawhin ui tak chungin kan thlahliam ta a ni. Upa M.Thumsarai Secretary, BCM Mahanaim Lungsen Chhimveng.
inenkawl turin Laisawral atangin an lo phei a. Hun eng emaw chen damdawi in lama an inenkawl hnuin \hat lam a pan theih tak loh avangin Lungsenah hian a fapa Rev.P.C.Liandula chu Pro.Pastor-a awm lai anih bawk avangin Lungsen hmunah a nupui chu a s<n ta a ni. Hetia Lungsen hmuna a nupui a phum takah chuan awm hmun benbel nan an hmang nghal a, kan Kohhranah hian 1992 atangin rawng kan bawlho \an a. Mi inpe tak leh taima tak anih avangin rawngbawlho pawh a nuamin a thlamuanthlak hle a. Kum 1998 kum tawp lamah Aizawl a an fate hnenah a phei a. Aizawl lama a va awm chhung hian a taksa ah harsatna te nei chhovin rawngbawlna pawh chhunzawm hlei thei tawh lova a inhriat hnuin Saron Veng Aizawl atangin February 24, 2005 khan Upa Pension certificate pek a ni.
SUNNA HI
Kan chanchinbuah hian Kohhran Upa thi sunna kan tichhuak \hin a; Kohhran Secretary thenkhatin kum 2 dawn hnuahte in rawn theh l<t thin a; tun hnuah chuan thla 12 chhunga chhuak hman tura thehl<t lo chu kan tichhuak tawh lo vang- min tichhangchhe tlat!
July
2011
33
34
Kohhran Beng