Xor

Xor

Xuy (yunoncha: choros — davra oʻyin qoʻshigʻi) — 1) antik davr teatr tomoshalarining jamoaviy ishtirokchisi; birgalikda kuylab, raqsga tushib dramatik holatlarga, qahramonlar harakatiga izoh beradigan aktyorlar guruhi; 2) xonandalar jamoasi. Tarkibiga koʻra, bir turdagi (erkaklar xori, ayollar xori, bolalar xori) va aralash, shuningdek, ijrochilar soniga qarab kamer (12— 20 kishidan iborat), kichik va katta [100—120 gacha; qoʻshma X.larda 500— 1000 va undan ortiq ishtirokchi qatnashishi mumkin] X.larga boʻlinadi. Yevropada professional unison X.lar xristian cherkovlarda 4-asrdan maʼlum (kliros). 10—13-asrlardaX. jamoasining ovoz (partiya)larga boʻlinishi boshlandi. Gomofoniya uslubi va mumtoz garmoniyanutt rivoji davri (17-asr)dan aralash X. jamoasi 4 ta (soprano, alt, tenor, bas) partiyaga ajratildi. X. ijrochiligi musiqa cholgʻulari joʻrligida va joʻrsiz (a kapella) boʻladi. Oʻzbekistonda koʻp ovozli X. ijrochiligi 19-asr oxiridan rivojlana boshladi (V. Seksovich, N. Mironov. S. Kuzmenko va boshqa rahbarligidagi jamoalar). Professional X.lar 20-asr oʻrtalarida tashkil topgan: Oʻzbek radiosi X.i (1947, V. Verov), Navoiy teatri X.i (1948), Oʻzbek filarmoniyasining Davlat akademik kapellasi (1952, S. Valenkov va A. Sultonov). Aynan shu davrdan boshlab X. ijrochiligi maxsus musiqa taʼlimi tizimiga kiritildi, professional jamoalar qatorida oʻquv, havaskor, bolalar X.lari keng rivoj topdi. Hozirda Oʻzbekistonda bir necha professional X. jamoalari faoliyat koʻrsatmoqda. Oʻzbekiston davlat akademik kapellasi (1978—2001-yillarda badiiy rahbari va bosh dirijyori — A. Hamidov, 2002-yildan D. Jdanov). Repertuaridan chet el kompozitorlari (Kerubini, Motsart, Verdi, Fore, Gendel, Taneyev, Chesnokov, Raxmaninov va boshqalar)ning mumtoz asarlari, shuningdek, qayta ishlangan oʻzbek xalk, qoʻshiqlari, Oʻzbekiston kompozitorlari asarlari oʻrin olgan. Oʻzteleradiokompaniyasi qoshidagi Respublikada xizmat koʻrsatgan xor jamoasi (tashkilotchisi — B. Umidjonov, 1960 y 16 dekabr; 2003-yildan badiiy rahbari — D. Malikova, dirijyori —B. Lutfullayev, J. Shukurov, C. Radjabova, I.Matyakubov.2013 y dan badiiy rahbar va dirijyor— Sh.Boboxonova Hozirda O'zb.R Madaniyat va sport ishlari boshqarmasi, Badiiiy jamoalar birlashmasi qoshidagi Respublikada xizmat ko'rsatgan Xor jamoasi). Ijro uslubida Yevropa xor anʼanalari bilan milliy xonandalik. uslublari uygʻunlashgan. Repertuaridan M. Burhonov, B. Umidjonov, S. Boboyev, Ik. Akbarov, M. Nasimov va boshqa qayta ishlagan xalq qoʻshiklari, M. Bafoyev, F. Alimov, B. Lutfullayev, D. Omonullayeva, N. Gʻiyosov va boshqa oʻzbek kompozitorlarining poema, kantata, oratoriyalari asosiy Urin tutadi. Xususiy tashkil etilgan "Ipak yoʻli" kamer xori (2001-2006, D. Jdanov) faoliyat yuritgan. Repertuaridan jahon xalqlari qoʻshiqlari, chet el mumtoz asarlari urin olgan (yana qarang "Bulbulcha").

Barno Musaboyeva.