Lend-liz
Lend-liz (inglizçä lend - burıçqa birü, lease - tüläp faydalanırğa birü) - AQŞ däwlät programması, anıñ buyınça AQŞ İkençe Bötendönya suğışında üz soyuzdaşlarına qorallar, texnika, strategik çimal, şul isäptän neft produktları, suğış kiräk-yaraqları tapşıra.
AQŞ prezidentı Franklin Delano Ruzvelt maxsus lend-liz turında qanunnı imzalağan, AQŞ Kongressı 1941 yılnıñ 11 martında raslağan. Lend liz qanunı (inglizçä An Act to Promote the Defense of the United States) buyınça: ägär nindider il saqlanuı AQŞ öçen möhim bula ikän, AQŞ prezidentı şul däwlätkä bulışa ala.
Lend liz qanunı buyınça:
- suğış waqıtında AQŞ tapşırğan xärbi texnika h.b. yuq itelgän oçraqta tülänmi.
- suğıştan soñ AQŞ tapşırğan xärbi texnika h.b. qalğan oçraqta prontsentsız kredit bularaq tülänä.
- AQŞ telägän oçraqta suğıştan soñ qalğan texnika AQŞqa qaytarıla.
Tapşırular küläme
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Len-liz buyınça ğomumi tapşırular 50,1 mlrd. dollar täşkil itkän:
| İl-aluçı | 1941-1945 yıllarda yärdäm küläme, mlrd. doll. | 2008 yılğı bäyälär buyınça yärdäm küläme, mlrd. doll. |
|---|---|---|
| Böyekbritaniä | 31,4 | ~382 |
| SSRB | 11,3 | ~138 |
| Frantsiä | 3,2 | ~40 |
| Qıtay | 1,6 | ~20 |
AQŞqa kire qayta torğan lend liz 7,8 mlrd. doll. täşkil itkän: 6,8 mlrd. doll. Böyekbritaniädän. SSRBdan AQŞqa kire qayta torğan lend liz 2,2 mln. doll. täşkil itkän.
SSRB tarqalğannan soñ böten lend-liz burıçı Rusiä üzenä ala, 2003 yılda äcät küläme 100 mln. doll. täşkil itä.
Tapşırular yulları
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]| Tapşırular yulları | meñ tonn | ğomumidän % ı |
|---|---|---|
| Tın okean aşa | 8 244 | 47,1 |
| İran aşa | 4 160 | 23,8 |
| Arktika aşa | 3 964 | 22,6 |
| Qara diñgez aşa | 681 | 3,9 |
| Sovet Arktikası aşa | 452 | 2,6 |
| Barlıq | 17 501 | 100,0 |
Sıltamalar
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Музей Ленд-лиза
- Закон о ленд-лизе
- Восточный Фронт — ленд-лиз 2006 елның 3 гыйнвар көнендә архивланган.
- Вокруг Ленд-Лиза 2007 елның 11 октябрь көнендә архивланган.
- Ленд-лиз на hrono.ru
- Проект «Ленд-Лиз» на airforce.ru
- Военная помощь Советскому Союзу
- Ленд-лиз и переписка председателя Совета министров СССР с президентами США и премьер-министрами Великобритании во время Великой Отечественной войны 2020 елның 3 август көнендә архивланган. // lend-lease.by.ru