Esse-Kül
| Esse-Kül qırğızça Ысык-Көл | |
 Esse-Kül. Ğälämnän töşerelgän foto | |
| İl | |
|---|---|
| Diñgez östendä bieklege |
1609 m |
| Ozınlığı |
182 km |
| Kiñlege |
58 km |
| Mäydanı |
6236 km² |
| Küläme |
1738 km³ |
| Yar sızığı ozınlığı |
688 km |
| iñ zur tiränlege |
702 m |
| urtaça tiränlege |
278 m |
| Tozlılığı |
5,90 ‰ |
| Sucıyar mäydanı |
15 844 km³ |
Esse-Kül, şulay da Essek-Kül, Issıq-kül (qırğızça Ысык-Көл) - Qırğızstannıñ iñ zur küle, ağımsız, dönyanıñ iñ zur mäydanlı küllär isemlegendä 25-nçe urında, dönyanıñ iñ tirän küllär isemlegendä 7-nçe urında tora.
Cömhüriätneñ könyaq-könçığış öleşendä, Tän-Şän taw tözmäse arasında (Küngey (Könyaq) Alataw häm Terskey (Tönyaq) Alataw), 1609 m diñgez östendä bieklegendä urnaşa.
Ağımsız kül, 80 keçe qoyar yılğası bar, iñ zur qoyar yılğası - Tüp, Cärğalan.
Kül su däräcäse üzgärüçän.
Külneñ suı tozlı, tozlılığı - 5,90 ‰.
Su küläme - 1738 km³, kül öslege mäydanı - 6236 km², yar sızığı ozınlığı - 688 km, urtaça tiränlege - 278 m, iñ zur tiränlege - 702 m.
Esse-Kül könçığıştan könbatışqa yıraqlığı - 182 km, könyaqtan tönyaqqa - 58 km.
Ütä kürenmälelek buyınça dönyanäñ ikençe küle (Baykaldan soñ).
İsem
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Kül qışın tuñmıy, şuña kürä Esse-Kül dip yörtelä (üzbäkçä İssiq-Kül).
Läkin ğalim E. Morzayev qaraşı buyınça isem "İzge" (ızıq) süzennän kilep çığa.
Tikşerenülär
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Qıtay qulyazmasında II üasırda b.e.q. "Je Xay" (cılı diñgez) bularaq telgä alına.
XIX ğasırda Räsäy ğalime N.M. Prjevalskiy Esse-Kül tikşerä başlıy. Anıñ wäsiäte buyınça ul Esse-Kül yarında kümelgän.
Turizm
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Esse-Kül - Qırğızstan turizmnan keremnär töp çığanağı.
Sovet zamanında biredä zur turistik ağım bula. Älegä dä öleşçä saqlana.
Esse-Kül iñ yaratqan turist urınnarı - Çolpon-Ata, Qaraqul, Bosteri, Tamğa (tatarlar salınğan awıl).
Kübese Esse-Külgä kilüçe turistlar - Qazaqstannan, Qırğızstannan, Rusiädän.
Mädäniättä
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]Böyek sovet, ğırğız yazuçısı Çıñğız Aytmatov Esse-Külgä küp äsärlärne häm iñ tanılğan povesten "Aq paroxod" bağışlağan.
Ädäbiät
[үзгәртү | вики-текстны үзгәртү]- Кублицкий Г. И. По материкам и океанам: Рассказы о путешествиях и открытиях. — М.: Детгиз, 1957. — 326 с.
- Узин С. В. Горячее озеро // Тайны географических названий / С. В. Узин; Художник Е. С. Скрынников. — М.: Географгиз, 1961. — С. 11-20. — 104 с. — 40 000 экз. (обл.)
- Рукавишников Б. И. Озеро Иссык-Куль и хребет Терскей-Алатау. — М.: Физкультура и спорт, 1970. — 120 с. — (По родным просторам). — 25 000 экз. (обл.)