Lufta Irlandeze për Pavarësi
| Lufta Irlandeze për Pavarësi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pjesë e periudhës revolucionare irlandeze | |||||||||
 Kolona fluturuese e Seán Hogan e Brigadës së 3-të Tipperary të IRA-s gjatë luftës | |||||||||
| |||||||||
| Palët pjesëmarrëse | |||||||||
 Republika Irlandeze |
.svg){kind=small} Mbretëria e Bashkuar | ||||||||
| Komandantët dhe udhëheqësit | |||||||||
| Komandantët ushtarakë: Udhëheqësit politikë: | Komandantët ushtarakë: Udhëheqësit politikë: | ||||||||
| Njesitë e përfshira | |||||||||
| Ushtria Republikane Irlandeze |
| ||||||||
| Fuqia ushtarake | |||||||||
| rr. 15,000 anëtarë të IRA-s |
Gjithsej: rr. 42,100
| ||||||||
| Viktimat dhe humbjet | |||||||||
| 491 të vdekur[3] |
936 të vdekur[3]
| ||||||||
| |||||||||
Lufta Irlandeze për Pavarësi (Irlandisht: Cogadh na Saoirse)[4] ose Lufta anglo-irlandeze ishte një luftë guerile e zhvilluar në Irlandë nga 1919 deri në 1921 midis Ushtrisë Republikane Irlandeze (IRA, ushtria e Republikës Irlandeze) dhe forcave britanike: Ushtria Britanike, së bashku me Konstabularin Mbretëror Irlandez (RIC) pothuajse ushtarake dhe forcat e saj paraushtarake Auxiliaries dhe Ulster Special Constabulary (USC).
Në prill 1916, republikanët irlandezë filluan Ngritjen e Pashkëve kundër sundimit britanik dhe shpallën Republikën Irlandeze. Megjithëse u mposht pas një jave luftimesh, Ngritja dhe përgjigja britanike çuan në mbështetje më të madhe popullore për pavarësinë irlandeze. Në zgjedhjet e dhjetorit 1918, partia republikane Sinn Féin fitoi një fitore dërrmuese në Irlandë. Më 21 janar 1919 ata formuan një qeveri të shkëputur (Dáil Éireann) dhe shpallën pavarësinë irlandeze. Atë ditë, dy oficerë të RIC u vranë në pritën e Soloheadbeg nga vullnetarët e IRA-s që vepronin me nismën e tyre. Konflikti u zhvillua gradualisht. Për pjesën më të madhe të vitit 1919, aktiviteti i IRA-s përfshinte kapjen e armatimit dhe lirimin e të burgosurve republikanë, ndërsa Dáil filloi ndërtimin e një shteti. Në shtator, qeveria britanike i shpalli të jashtëligjshme Dáil dhe Sinn Féin dhe konflikti u intensifikua. Qeveria britanike e përforcoi RIC-në me rekrutë nga Britania—Black and Tans dhe Auxiliaries cilët u bënë të famshëm për keqdisiplinën dhe sulmet hakmarrëse ndaj civilëve,[5] disa prej të cilëve ishin të autorizuar nga qeveria britanike.[6] Konflikti përfshiu gjithashtu mosbindje civile, veçanërisht refuzimin e punonjësve hekurudhor irlandezë për të transportuar forcat britanike ose furnizimet ushtarake.
Në mesin e vitit 1920, republikanët fituan kontrollin e shumicës së këshillave të qarqeve dhe autoriteti britanik u shemb në pjesën më të madhe të jugut dhe perëndimit, duke e detyruar qeverinë britanike të vendosë fuqi emergjente. Rreth 300 njerëz ishin vrarë nga fundi i vitit 1920, por konflikti u përshkallëzua në nëntor. Të dielën e përgjakshme në Dublin, 21 nëntor 1920, katërmbëdhjetë operativë të inteligjencës britanike u vranë; pastaj RIC qëlloi mbi turmën në një ndeshje futbolli gale, duke vrarë katërmbëdhjetë civilë dhe duke plagosur gjashtëdhjetë e pesë. Një javë më vonë, IRA vrau shtatëmbëdhjetë ndihmës në Kilmichael Ambush në Qarkun Cork. Në dhjetor, autoritetet britanike shpallën ligjin ushtarak në pjesën më të madhe të Irlandës jugore dhe qendra e qytetit Cork u dogj nga forcat britanike në hakmarrje për një pritë. Dhuna vazhdoi të përshkallëzohej gjatë shtatë muajve të ardhshëm, kur 1,000 njerëz u vranë dhe 4,500 republikanë u internuan. Pjesa më e madhe e luftimeve u zhvillua në Munster (veçanërisht Qarku Cork), Dublin dhe Belfast, të cilat së bashku panë mbi 75 përqind të vdekjeve nga konflikti.[7]
Konflikti në veri-lindje të Ulsterit kishte një aspekt sektar (shih Konflikti (1920–1922)). Ndërsa pakica katolike atje kryesisht mbështeti pavarësinë irlandeze, shumica protestante ishin kryesisht unioniste/besnike. U formua një konstabulari speciale kryesisht protestante dhe ishin aktivë paraushtarakë besnikë. Ata sulmuan katolikët në shenjë hakmarrjeje për veprimet e IRA-s dhe në Belfast shpërtheu një konflikt sektar në të cilin u vranë pothuajse 500, shumica prej tyre katolikë.[8] Në maj të vitit 1921, Irlanda u nda sipas ligjit britanik nga Akti i Qeverisë së Irlandës, i cili krijoi Irlandën Veriore.
Një armëpushim filloi më 11 korrik 1921. Bisedimet pas armëpushimit çuan në nënshkrimin e Traktatit Anglo-Irlandez më 6 dhjetor 1921. Kjo i dha fund sundimit britanik në pjesën më të madhe të Irlandës dhe, pas një periudhe kalimtare dhjetë-mujore të mbikëqyrur nga një qeveri e përkohshme, Shteti i Lirë Irlandez u krijua si një Dominion vetëqeverisës më 6 dhjetor 1922. Irlanda Veriore mbeti brenda Mbretërisë së Bashkuar. Pas armëpushimit, dhuna në Belfast dhe luftimet në zonat kufitare të Irlandës Veiore vazhduan, dhe IRA nisi një ofensivë të dështuar të Veriut në maj 1922. Në qershor 1922, mosmarrëveshja midis republikanëve mbi Traktatin Anglo-Irlandez çoi në luftën njëmbëdhjetëmujore civile irlandeze. Shteti i Lirë Irlandez dha 62,868 medalje për shërbimin gjatë Luftës së Pavarësisë, nga të cilat 15,224 iu dhanë luftëtarëve të IRA-s të kolonave fluturuese.[9]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Kautt, William H. (1999). The Anglo-Irish War, 1916–21: A People's War (në anglisht). Praeger Publishers. fq. 101. ISBN 978-0-275-96311-8.; Hoyt, Timothy D. (2009). "Why Ireland Won: The War from the Irish Side". Finest Hour (në anglisht). International Churchill Society. 143: 55. Arkivuar nga origjinali më 13 maj 2021. Marrë më 1 qershor 2021.
- ^ Costello, Francis J. (janar 1989). "The Role of Propaganda in the Anglo-Irish War 1919–1921". The Canadian Journal of Irish Studies (në anglisht). 14 (2): 5–24. JSTOR 25512739. Arkivuar nga origjinali më 23 shtator 2021. Marrë më 11 maj 2021.
- ^ a b c Eunan O'Halpin & Daithí Ó Corráin. The Dead of the Irish Revolution. Yale University Press, 2020. p.544
- ^ Heatherly, Christopher J. (2012). Cogadh Na Saoirse: British Intelligence Operations During the Anglo-Irish War, 1916–1921 (në anglisht) (bot. reprint). BiblioBazaar. ISBN 9781249919506. Arkivuar nga origjinali më 29 dhjetor 2020. Marrë më 22 dhjetor 2014.
- ^ Dinan, Brian (1987). Clare and its people (në anglisht). Dublin: The Mercier Press. fq. 105. ISBN 085342-828-X.
- ^ Coleman, Marie (2013). The Irish Revolution, 1916–1923 (në anglisht). Routledge. fq. 86–87.
- ^ "Eunan O'Halpin on the Dead of the Irish Revolution". Theirishistory.com (në anglisht). 10 shkurt 2012. Arkivuar nga origjinali më 27 korrik 2019. Marrë më 15 janar 2018.
- ^ O'Halpin, Eunan (2012). "Counting Terror". përmbledhur nga Fitzpatrick, David (red.). Terror in Ireland (në anglisht). fq. 152.
- ^ Richardson, Neil (2010). A Coward if I return, a Hero if I fall: Stories of Irishmen in World War I (në anglisht). Dublin: O'Brien. fq. 13.