mobbing

Sentrale forskarar på mobbing nasjonalt og internasjonalt er relativt samstemde om å definere mobbing som plaging som skjer kvar veke eller oftare. Denne definisjonen vart utvikla av Dan Olweus og Erling Roland i 1983.

For den som vert ramma, kan også plaging som skjer sjeldnare enn éin gong i veka, vere ei vesentleg belastning. Vondsinna erting som vert gjentatt mange gonger, kan vere mobbing. Samstundes kan episodar som skjer berre éin gong ha karakter av mobbing. Sjølv om faglitteraturen nyttar avgrensinga éin gong i veka eller oftare, skal også mobbing som skjer sjeldnare medføre at ein grip inn.

Forsking kring mobbing er uklar med omsyn til årsaker til mobbing. Ein grunn til dette kan vere at det er vanskeleg å identifisere spesifikke årsaker, eller at årsakssamanhengane er komplekse. Ein faktor som kan vere årsak til å utsette nokon for mobbing eller verte utsett for mobbing, kan samstundes vere ein faktor som vernar mot mobbing, avhengig av om det er mykje eller lite av denne faktoren. Til dømes kan relasjonar til medelevane vere ein risikofaktor dersom relasjonane er svake, medan gode relasjonar kan verne mot mobbing.

Ein oversiktsstudie som samanfatta resultata frå ei rekkje andre studiar fann årsaker til mobbing i faktorar knytt til den enkelte, familie, skule og nærmiljø. Samstundes er det vanskeleg å dokumentere årsakssamanhengar ettersom ein må undersøkje faktorar både før mobbinga oppstår og etterpå. Få studiar gir høve til dette ettersom det krev mange deltakarar over mange år.

Mobbing mellom elevar på skulen eller born i barnehagen kan ha alvorlege konsekvensar psykologisk, sosialt og fagleg både for den som vert utsett for mobbing og for den som mobbar.

Døme på konsekvensar av å verte utsett for mobbing er auka angst og depresjon, og i alvorlege tilfeller sjølvmordstankar og sjølvmord. Posttraumatisk stress og svake faglege resultat er òg døme på konsekvensar av å verte utsett for mobbing.

Elevar som utset andre for mobbing droppar oftare enn gjennomsnittet ut av skulen, opplever oftare angst og depresjon, er i større risiko for å verte involvert i ulike typar kriminalitet og kan få vanskar med å takle ulike sider av vaksenlivet.

Studiar dokumenterer også at det er eit overlapp mellom å verte utsett for mobbing og å utsette andre for mobbing. Rollene kan endre seg over tid, og i begge retningar. Personar som vert utsett for mobbing kan seinare utsette andre for mobbing, og personar som utset andre for mobbing kan seinare sjølve verte utsett for mobbing. Dette understrekar kompleksiteten i forekomsten av mobbing.

Sjølv om omfanget av mobbing varierer frå land til land, har ei rekkje studier internasjonalt over om lag 40 år avdekt at minst fem til ti prosent av elevar i skulen vert mobba regelmessig, og om lag fem prosent av elevane utset andre for mobbing ofte. Desse tala har vore relativt stabile over ein lang periode, heilt frå starten av 1970-talet.

Omfanget av mobbing i Noreg har vore tilsvarande det vi har sett internasjonalt. Eit unntak er at vi i Noreg såg ein markant reduksjon av mobbing frå 2001 til 2004. Denne perioden fell om lag saman med perioden for det første Manifest mot mobbing som vart innført i 2002, initiert av dåverande statsminister Kjell Magne Bondevik. I denne perioden var norske skular svært opptekne av mobbing, og mange hundre skular deltok i tiltak mot mobbing med dokumentert effekt, som Olweus-programmet eller Zero-programmet.

Diverre auka omfanget av mobbing i perioden 2004–2008 igjen då søkelyset på på mobbing avtok og langt færre skular nytta effektive tiltak mot mobbing.

I perioden etter det første Manifest mot mobbing har det vorte fornya med nye manifest fram til 2016. Då vart Manifest mot mobbing erstatta av det første partnerskap mot mobbing som gjaldt for perioden 2016–2021. Partnerskap mot mobbing vart vidareført for perioden 2021–2025.

Opplæringslova § 9a slår fast at elevar har rett til eit godt psykososialt læringsmiljø. Dette gjer at skulen og alle tilsette har plikt til å førebygge mobbing og å gripe inn når mobbing skjer. Det er eleven som definerer om han eller ho vert utsett for mobbing.

Opplæringslova § 9a-4 viser til ei tydeleg aktivitetsplikt for skulen. Her vert det stilt tydelege krav til kva som skal gjerast; skulen skal fylgje med, gripe inn, varsle, undersøke og sette inn tiltak. Det gjeld alle som jobbar i skulen.

Skular og lærarar som får melding om mobbing, har såleis plikt til å gripe inn straks. Det er òg krav om at skulen skal dokumentere kva som vert gjort for å oppfylle aktivitetsplikta.

Både mellom fagfolk og i media har det vore mest fokus på mobbing i skulen, og det meste av kunnskapen vi har om mobbing, er utvikla i tilknytning til skulen. Samstundes vil fagfolk i barnehagen kunne kjenne igjen mobbeåtferd også i barnehagen.

Dette vert støtta av studier både nasjonalt og internasjonalt, sjølv om det framleis finst mindre forsking på mobbing i barnehagen enn i skulen. Særleg mellom dei eldste borna i barnehagen kan ein sjå mobbing, men det betyr ikkje at ikkje yngre born òg kan vere aggressive mot kvarandre.

Om lag fem prosent oppgir at dei kjenner seg mobba på jobben, medan mange fleire opplever konfliktar eller meir enkeltståande episodar. Som for elevar kan dei sosiale og psykiske konsekvensane vere svært alvorlege.

Arbeidsmiljølova gir eit klart forbod mot mobbing gjennom ulike formuleringar og pålegg til arbeidsgjevaren både for å førebygge og handtere slike problem i arbeidsmiljøet.

• arbeidsmiljø
• digital mobbing
• læringsmiljø
• skole og utdanning i Noreg
• sosiale ferdigheiter

• Auestad, G. (2013) Skolens støtte til mobbeofferet. Stavanger: Læringsmiljøsenteret, Universitetet I Stavanger. Fulltekst hos Læringsmiljøsenteret
• Einarsen S., Glasø L. & Nielsen M.B. (2008). Mobbing i arbeidslivet: En litteraturoversikt. Tidsskrift for Norsk Psykologforening 45(3): 308–317.
• Einarsen S., Raknes B.I., Matthiesen S.B. & Hellesøy O.H. (1994). Mobbing og harde personkonflikter. Helsefarlig samspill på arbeidsplassen. Bergen: Sigma forlag.
• Læringsmiljøsenteret (2017) §9A-4 Aktivitetsplikten. Stavanger: Læringsmiljøsenteret, Universitetet i Stavanger
• Roland, E. (2007) Mobbingens psykologi. Oslo, Universitetsforlaget.
• Roland, E. (2011). The broken curve: Effects of the Norwegian Manifesto Against Bullying. International Journal of Behavioral Development, 35(5), 383–388.
• Olweus, D. (2001) Mobbing i skolen – hva vet vi og hva kan vi gjøre? Oslo: Gyldendal.
• Zych, I., Farrington, D. P., & Ttofi, M. M. (2019). Protective factors against bullying and cyberbullying: A systematic review of meta-analyses. Aggression and violent behavior, 45, 4-19.
• Walters, G. D. (2021). School-age bullying victimization and perpetration: A meta-analysis of prospective studies and research. Trauma, Violence, & Abuse, 22(5), 1129-1139.