ablativ – grammatikk – Store norske leksikon

Ablativ er i grammatikken ein kasus som tyder ‘frå’, i samband med ei rørsle frå ein stad. Latin har ein kasus med namnet ablativ, som tyder 'frå' i uttrykk som dette:

Faktaboks

Uttale: ˈablativ
Etymologi: av latin ‘føre bort’

domō 'frå heimen, heimanfrå'
Carthagine 'frå Kartago (Carthago)'

Men 'frå (ein stad)' er berre éi av mange tydingar denne latinske kasusen har. Andre tydingar er 'med' (instrument), 'på (ein stad)' og 'enn' (ved samanlikning).

Ablativ finst i fleire uralske språk, mellom anna i dei austersjøfinske språka (mellom anna finsk, kvensk, estisk), sørsamisk og ungarsk, med tydinga 'frå overflata av'.

Ablativ i finsk

I finsk er ablativ – 'frå overflata av' – eit ytre fråstadskasus, som blir uttrykt med suffikset -lta / -ltä,

Ablativ: Otatko maton lattialta? 'Tek du (otatko) matta (maton) frå golvet (lattialta)?'

Finsk ablativ står i motsetnad til to andre ytre kasus allativ (ytre tilstadskasus, 'til overflata av') og adessiv (ytre påstadskasus, 'på overflata av') – her illustrerte med substantivet lattia 'golv':

Allativ: Kirja putosi lattialle 'Boka (kirja) datt (putosi) på golvet (lattialle)'
Adessiv: Matto on lattialla 'Matta (matto) er (on) på golvet (lattialla)'

Ablativ i sørsamisk

Sørsamisk har ein kasus som i grammatikker over dette språket går under namnet elativ. Dette er ein fråstadskasus som ein òg kunne kalle ablativ. I setninga nedanfor er Pïereste ‘av Per, frå Per’ elativ/ablativ:

Dah Pïereste bovtsem åestejin
‘dei (dah) kjøpte (åestejin) ein rein (bovtsem) av Per (Pïereste)

Ablativ i baskisk

Ablativ fungerer som fråstadskasus i baskisk, til dømes Bilbotik 'frå Bilbo', som er ablativ av Bilbo 'Bilbo, Bilbao':

Bilbotik Donostiara doa 'Ho/han skal reise (doa) frå Bilbo (Bilbo-tik) til Donostia (Donostia-ra)'

Les meir i Store norske leksikon

kasus

Kommentarar (1)

8. januar skreiv Nils Andersen

Ablativ har overlevd også i albansk.

https://snl.no/albansk :
Ablativ brukes først og fremst i preposisjonsuttrykk som viser adverbialer for tid, sted og årsak, men dette kasuset kan også brukes uten preposisjon: dimrit 'om vinteren', prej dollapit 'ut av skapet', prej zhurmës 'på grunn av bråket'.

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Morfologi

Rolf Theil

Professor emeritus, Universitetet i Oslo