Romeo og Julie

Romeo og Julie handlar om to stridande familiar i byen Verona i Italia, Montague og Capulet. Tenåringen Romeo, som er son av leiaren for Montague-slekta, snik seg inn på ein fest arrangert av Capuletane og blir der forelska ved første blikk i dottera i familien, Julie, som i sin tur blir forelska i han. Ikkje berre er familiane fiendar, men Julie er trulova med grev Paris. Romeo og Julie møtest difor i det skjulte og giftar seg etter kvart i eit hemmeleg bryllaup.

Diverre fører konflikten mellom familiane Romeo ut i eksil. Lawrence, munken som vigde dei to, foreslår at Julie kan ta ein medisin for å spele død og på den måten sleppe å gifte seg med Paris. Romeo, som er isolert i nabobyen Mantova, kjenner ikkje til denne planen, og til slutt døyr både Romeo, som tek sitt eige liv fordi han trur Julie er død, og Julie, når ho ser kva Romeo har gjort.

Etter at det har blitt klart kva som har skjedd, blir dei to familiane forlikte, og gjennom det tragiske utfallet blir det til slutt fred i Verona.

Romeo og Julie er eit av dei klaraste eksempla på sjangerblanding hjå Shakespeare. Stykket byrjar og held lenge fram som ein typisk Shakespeare-komedie, der dei elskande må bruke vitet for å overvinne hindringar og haldningar som trugar med å skilje dei. Og som i ein Shakespeare-komedie blir dei altså gifte. Men alt frå prologen, ein sonett som blir framført av «koret» (ei slags dramatisk forteljarstemme), er det klart for publikum og lesaren at dette ikkje vil ende godt. Som det står i Halldis Moren Vesaas’ omsetjing:

Om deira elskhug, dømd frå fødslen av,
om fedrars hat, som først fekk sløkt sin eld,
den dag dei unge lagdes i si grav,
skal vi fortelje med vårt spel i kveld.

Vi skjønnar dermed at dette er ein tragedie, og at den skal handle like mykje om eit samfunn i strid som om dei to elskande.

Til liks med mange Shakespeare-stykke har Romeo og Julie handling lagt til Italia. Og som elles hos Shakespeare er denne handlinga dramatisert, men ikkje oppfunnen av Shakespeare. Han nytta eit dikt av den engelske poeten Arthur Brooke, The Tragicall Historye of Romeus and Juliet (1562), som kjelde, men det er fleire ledd bakover i tid: Brooke sitt dikt var basert på ei fransk omsetjing av ei italiensk forteljing skriven av Matteo Bandello, og denne var igjen basert på ein type forteljing som var populær i antikken og gjennom mellomalderen.

Brooke sitt dikt handlar i hovudsak om kor ufornuftige og hastige dei to unge elskande er, og også i Shakespeare går dei veldig fort fram, frå første møte til giftarmål i løpet av nokre få dagar. I tillegg er dei begge veldig unge; Julie er berre tretten år (eit ulukkestal). Hjå Shakespeare er det likevel lite eksplisitt fordømming av dei to. I staden blir stykket ofte sett som ei feiring av den store kjærleiken, og kjærleikens triumf over hatet, sjølv om ein stor pris blir kravd av hovudpersonane.

Den sentrale posisjonen til kjærleiken blir framheva av ordleiken i stykket. Sidan stykket er halvveges ein komedie, er det særskilt rikt på vitsar og til dels ganske grove ordspel. I tillegg flettar det inn sonettar, til dømes når Romeo og Julie kyssar kvarandre første gongen (i akt 1, scene 5), og mange andre poetiske former og verkemiddel.

Stemninga endrar seg frå lett og lystig til mørk og tragisk når konflikten mellom familiane eskalerer. Romeo sin ven og allierte i Montague-klanen, Mercutio, blir drepen av den hissige Capulet-soldaten Tybalt. Når Romeo så drep Tybalt, blir han bannlyst av fyrsten av Verona, som er lei av striden mellom desse to familiane.

Etter dette blir det fleire dødsfall. Når Romeo høyrer at Julie har døydd (og ikkje veit at ho berre er bedøvd), hastar han til krypten der ho ligg, og hamnar i eit basketak med Paris i mørkret, slik at han også blir drepen. Og når han ser Julie, tar Romeo altså sitt eige liv. Julie vaknar etter ei lita stund, og når ho oppdagar den avlidne Romeo, tek også ho sitt eige liv.

Attpåtil døyr også mora til Julie av påkjenningane, men dei to patriarkane for familiane bestemmer seg likevel for å slutte fred i lys av tragedien. Overordna sett handlar altså stykket om korleis kjærleiken kan reparere eit splitta samfunn, men også korleis dette gjerne ikkje skjer før det er for seint for mange av dei involverte.

Romeo og Julie blir stadig sett opp på scener over heile verda. Det har og vore laga fleire kjende filmar og musikkverk med utgangspunkt i Shakespeares stykke.

Vi veit ikkje nøyaktig når Shakespeare skreiv Romeo og Julie, men stykket blei framført i 1596–1597 og kom i trykt utgåve i 1597. Den første kvarteutgåva er ganske ulik kvarteutgåva frå 1599 og folioutgåva frå 1623. Redaktørar brukar gjerne element frå alle tre for å konstruere ein ideell tekst.

Romeo og Julie har vore omsett til bokmål og nynorsk. Viktige omsetjingar er

• Henrik Rytter (1934)
• Haldis Moren Vesaas (1964)
• André Bjerke (1970)
• Edvard Hoem (1985)
• Øyvind Berg (2024)

• Romeo og Julie – filmatiseringar
• William Shakespeare
• Storbritannias litteratur
• Teater i Storbritannia

• Romeo and Juliet i Project Gutenberg
• Romeo and Juliet i The British Library
• Romeo og Julie på norsk: oversatt av André Bjerke, Hartvig Kiran og Halldis Moren Vesaas (1974) i Nasjonalbiblioteket
• treff på Shakespeares Romeo og Julie i Nasjonalbiblioteket (avgrensa tilgang)

• Geoffrey Bullough, Narrative and Dramatic Sources of Shakespeare. Vol.1. Routledge, 1964.
• Emma Smith. This is Shakespeare. Pelican, 2019.
• René Weis (red.), Romeo and Juliet, av William Shakespeare. Methuen-Arden, 2012.