Iver Erikssøn Leganger

Som 11-åring byrja Iver på Bergens skole og skreiv seg inn ved universitetet i Københvan i 1646 under namnet Ivarus Ericius Lecangriensis. Han tok baccalaureusgraden i 1648 og fekk professoral attestasjon og vart dimittert frå det teologiske fakultetet same året. Han reiste så kring i Tyskland (1650) og Nederlanda (1651) og vitja mange byar, mellom anna Kiel, Rostock, Berlin, Utrecht og Amsterdam. Våren 1652 var han heime i Leikanger og om sumaren i Bergen, men om hausten reiste han til København igjen.

Leganger fungerte frå jul til pinse i 1656 som personalkapellan hjå faren i Leikanger, og om sumaren var han huslærar hjå kapellan Peder Jensen Aalborg i Hjørundfjord. Resten av året var han huslærar hjå presten i Nykirken i Bergen. Han vart kalla til sokneprest i Vik prestegjeld i 1657 og vart prost i Sogn i 1668.

Vik prestegjeld har mellomalderkyrkjene Hove, Hoprekstad og Kvamsøy. Leganger kosta mykje på desse kyrkjene, mellom anna klokker, inventar og dekorativ måling. I Hoprekstad kyrkje finst ei lang og rosande innskrift på latin om Legangers liv og verksemd, truleg forfatta av han sjølv.

Leganger var maktglad, gjerrig etter gods og greidde å få hand om dei sentrale gardane i Vik og elles mange gardar kring i Sogn. Han førde protokoll over eigedomane sine. Ei jordebok etter han finst på Universitetsbiblioteket i Bergen. Attåt den geistlege gjerninga og styringa av eigedomane var Leganger òg verksam som akademikar og forfattar.

I hans studietid var ofte studentane aktive på fleire fakultet. Leganger deltok til dømes på to medisinske disputasar under den kjende anatomen Thomas Bartholin.

I 1684 vart Leganger, «pastor Vigiensis et præpositus Sognensis», saman med 31 andre promovert til magister i filosofi. Seinare gav Leganger ut ei teologisk avhandling, ei utlegging av to vers frå profeten Jesaja, med tittelen: Simplicissima Textus Prophetici expositio, Esaiæ LV. 6–7. Avhandlinga er skriven til heider for Christian 5. og tileigna embetsbrørne i Sogn.

Inspirert av Tormod Torfæus, som han brevveksla med, skreiv Leganger ei skildring frå Sogn, Circa brevissimam Sogniæ chorographiam. Legangers handskrivne manuskript frå 1693 finst i Den arnamagnæanske Håndskriftsamling, København. Vel ein tredel er skriven på latin, resten på dansk. Ei avskrift ligg på Universitetsbiblioteket i Trondheim. Heile manuskriptet vart omsett til latin av Peter Frederik Suhm og prenta i Torfæana, i 1777.

Leganger tek føre seg alle prestegjelda i Sogn og gjev ein kort omtale av natur, vegar, kyrkjer og kyrkjeleg inndeling. Han nemner òg ymse minnesmerke frå gammal tid og nokre segner som knyter seg til somme lokalitetar. Frå samtida fortel han noko om korleis handelen går føre seg. Han kjem òg med tolkingar av stadnamn, særleg bygdenamn.

Leganger har ein noko svartsynt slutt på skildringa si: Fisket og avlingar slo stadig feil, det norske språket vart ikkje meir brukt, korkje i tale eller skrift, og mektige menn fanst ikkje i riket lenger. Samanlikna med andre topografiske skildringar er skriftet til Leganger kortfatta, men det gjev eit godt oversyn over prestegjelda i Sogn på hans tid.

• Simpliccissima Textus Prophetici expositio. Esaiæ LV. 6–7, København 1692
• Leganger ad Torfæum, i Torfæana,København 1777, s. 163–170
• Circa brevissimam Sogniæ chorographiam,i Torfæana,sst., s. 170–182

• kristendommens historie i Noreg
• Noreg under dansk styre – 1537–1814
• geistleg

• S. Birket Smith (utg.): Kjøbenhavns Universitets Matrikkel,bd. 1–2, København, 1890–94
• Lampe, bd. 2, 1896, s. 85–86
• A. E. Erichsen: «Optegnelser af Erik Ivarsen Nordal og Ivar Eriksen Leganger», i PHT,rk. 4, bd. 2, 1899, s. 113–131
• J. Brochmann (utg.): «Provst Ivar Legangers skildring av Sogn»,i Tidsskrift utg. av Historielaget for Sogn,nr. 1, Bergen 1910, s. 7–26
• G. Heiberg: biografi i Norsk biografisk leksikon 1, bd. 8, 1938
• S. H. Finne-Grønn: Leganger’ske Optegnelser forårene 1621–1665, 1945
• O. Hoprekstad: «Prestar i Vik etter reformasjonen», i d.s.(red.): Bygdabok for Vik i Sogn,bd. 1, Bergen 1951, s. 227–249
• R. Kloster: «De gamle kirker i Viks prestegjeld», sst.,s. 139–226
• S. Ellehøj, L. Grane og K. Hørby (red.): KøbenhavnsUniversitet 1479–1979,bd. 1: Almindelig Historie 1479–1788, København 1991
• M. H. Aaraas o.fl.: På kyrkjeferd i Sogn og Fjordane,bd. 2: Sogn, Førde 2000