Hustadvika

Berggrunnen er av grunnfjellsalder, men er påverka av den kaledonske fjellkjedefaldinga (den kaledonske orogenesen) som har gitt berggrunnen ei strøkretning sørvest–nordaust. Grunnen består for det meste av ulike gneisbergartar. Det går fleire låge eid frå Frænfjorden over til Eide og Hustadvika, og desse følgjene strøkretninga i berggrunnen. Særleg kan ein nemne Fræneidet mellom tettstadene Elnesvågen og Eide.

Av særleg betydning er førekomstane av kalkstein og marmor, mellom anna i fjellområdet nord for Fræneidet og langs Kornstadfjorden. Ute ved kysten nordaust for Hustadbukta er det eit mindre område med djupbergarten gabbro.

Strandflata i kommunen er godt utvikla og har store område med eit temmeleg myrlendt terreng, særleg i Hustad, Bud og Vevang nord i kommunen. Det er òg store myrområde mellom Sylte og Elnesvågen (Elnesmyrane), på Fræneidet og innanfor Malmedalen i søraust (Berrmyran).

Utanfor kysten ligg havstykket Hustadvika, som har eit svært ureint farvatn med ei rekkje småøyar, skjer og båar i eit område som strekkjer seg fleire kilometer ut frå land. Lengst i vest ligg fiskeværa Bjørnsund og Bud.

Landskapet i austre delar av Hustadvika er berglendt med toppar på 600–1000 meter over havet. Høgast er Snøtinden, 1027 meter over havet, på grensa til Gjemnes.

Tyngda av busetjing ligg langs strendene. Ved Frænfjorden ligg Elnesvågen, Tornes ved fjordmunninga og Sylte og Malme inst ved Malmefjorden. Tilsvarande er det busetjing på nordsida langs Lauvøyfjorden, Kornstadfjorden og i låglandet som går inn frå fjorden ved tettstaden Eide og sør for Nåsvatnet. Det er òg jamn busetjing langs Harøyfjorden i vest og mot havstykket Hustadvika i nord. Her ligg mellom anna Bud og Nerland. Ein tredel av innbyggjarane i tettstaden Hollingen, som for det meste ligg i Aukra kommune, høyrer til i Hustadvika kommune.

Folketalet i den nye kommunen vaks med 4 prosent i perioden 2010–2019, mot 6,4 prosent vekst i fylket samla sett. Veksten var størst i Fræna, med 5 prosent fleire innbyggjarar i tiårsperioden.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det åtte tettstader i Hustadvika. Tettstadene er til saman 6,5 km², og omfattar 1 % av arealet i kommunen.

Næringslivet i kommunen er prega av fisk, industri og byggjeverksemd generelt, og steinindustri spesielt.

Av dei 4811 arbeidsplassane (tal frå 2018) i Hustadvika er 6,3 prosent innan primærnæringane (samanlikna med 3,7 prosent i fylket samla sett), medan 19,4 prosent arbeider i bergverk, industri og energi (17,5 prosent i fylket). 10,5 prosent arbeider i byggje- og anleggsbransjen (7,8 prosent i fylket).

Sysselsetjinga innan primærnæringane fordeler seg med 203 i jordbruk og 90 i fiske og havbruk. Jordbruket er prega av husdyrhald og mjølkeproduksjon, og jordbruksarealet blir brukt til slått og beite. Dyrkingsjorda består av moldblanda sand og aur og av myrjord med lett tilgang på kalk som jordforbetringsmiddel. Det to kvadratkilometer store Hustadfeltet blei dyrka opp etter andre verdskrigen i samband med opninga av eit kalk- og marmorbrot.

I tillegg kjem 183 arbeidsplassar innan næringsmiddelindustrien. Tine meieri Elnesvågen produserer kvitost og brunost, og kommunen har òg bedrifter innan mottak og foredling av fisk. Den naturlege hamna i Harøysund er sentral for fiskerinæringa i kommunen.

Innan industrien elles kan ein nemne bedriftene Doosan Infracore Norway, som produserer dumparar, kjøleteknikkbedrifta PTG FrioNordica og Hustadmarmor.

Bergverk basert på førekomstane av kalkstein og marmor og ei vidareforedling av desse i steinhoggeri er eit tradisjonelt handverk i kommunen. Bransjane bergverk og mineralprodukt omfattar 22,5 prosent av industriarbeidsplassane, og særleg i Eide. Mange av husa i den karakteristiske jugendstilen i Ålesund er bygde av marmor frå Eide. Kalkstein og marmor blir no mest brote for sal som jordforbetringsmiddel og til prosessindustriar, medan råsteinen for steinhoggeria i Eide i stor grad blir tilført frå Larvik-traktene (larvikitt), Solør (gabbro) og Østfold-området (granitt). Kommunen har omtrent halvparten av marknaden for tilverka steini Noreg.

Hustadvika har lite vasskraftproduksjon. Kommunen har eitt vasskraftverk, Malmelva (i drift fra 2020), med ein årleg produksjon på 5,43 gigawattimer (gjennomsnitt 1993-2020).

Av dei 6798 yrkesaktive personane i Hustadvika (tal frå 2018) arbeider 57,9 prosent i heimkommunen, 27,2 prosent i Molde og 1,6 prosent i Kristiansund, medan 3,5 prosent jobbar i dei tre nabokommunane Aukra, Averøy og Gjemnes.

Hustadvika vidaregåande skole ligg i Elnesvågen. Hustad fengsel ligg på Farstad lengst nord i kommunen. I det fråflytta fiskeværet Bjørnsund blir det drive leirskule.

Hustadvika høyrer til Møre og Romsdal politidistrikt, Møre og Romsdal tingrett og Frostating lagmannsrett. Kommunen er med i det interkommunale politiske rådet Romsdal IPR saman med Aukra, Molde, Rauma og Vestnes.

Hustadvika kommune svarer til dei fire sokna Bud, Hustad, Vågøy/Myrbostad og Eide i Molde domprosti i Møre bispedømme i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Fræna til Romsdal fogderi (futedøme) i Romsdals amt, medan Eide høyrde til Nordmøre fogderi (futedøme) i same amt.

Eide blei oppretta som kommune i 1897 ved utskiljing frå Kvernes og hadde 1552 innbyggjarar ved skipinga. I 1964 blei Vevang-området ytst på halvøya overført frå Kornstad. Etter utvidinga hadde Eide 2801 innbyggjarar.

Fræna blei oppretta som kommune under namnet Vågøy (Vaagøe) ved innføringa av det kommunale sjølvstyret i 1837. Kommunen skifta i 1862 namn til Fræna. I 1964 blei Fræna, Bud og Hustad slått saman til nye Fræna kommune.

Kommunen har mange gravfelt frå eldre og yngre jernalder. Det siste norske riksrådmøtet blei halde i Bud i 1533 under leiing av erkebiskop Olav Engelbrektsson. Etter reformasjonen blei riksrådet nedlagt.

Vevang bygdemuseum dekkjer den lokale fiskekulturen. I Einhaugen ligg eit 300 år gammalt kvernhus som var i bruk fram til 1940.

I Hustadvika ligg Kvitholmen fyr. Lengre sør på Bjørnsund ligg Bjørnsund fyr.

Trollkyrkja er eit grottesystem på nordsida av Fræneidet med fleire grotter i kalkfjellet. På Straumsholmen, den sørlegaste av øyane på Atlanterhavsvegen, ligg Strømsholmen Sjøsportsenter.

Eide kyrkje er ei langkyrkje i tre som blei bygd i 1871. Myrbostad kyrkje i Elnesvågen er ei langkyrkje i tre som blei bygd i 1880 og påbygd i 1973. Bud kyrkje er ei korskyrkje i tre som blei bygd i 1717 med løkkuppeltårn frå rundt 1830. Vågøy kyrkje er ei langkyrkje i tre som blei bygd i 1904 på same stad som ei mellomalderkyrkje frå 1200-talet. Gaustad kapell lengst i nord blei innvigd i 2001.

Kommunevåpenet har temaet plogen og fisken, og det viser ein stilisert fisk og plog i sølv mot blå bakgrunn. Motivet viser til primærnæringane.

Kommunenamnet er henta frå havstykket Hustadvika. Det har igjen namnet sitt frå den tidlegare kongsgarden Hustad, som på si side truleg kjem frå norrønt ‘husstad, hustomt'.

• steinindustri
• Norsk fiskerihistorie
• kommune
• Hustad leir
• Hustad gard
• dialektar i Møre og Romsdal

• Hustadvika kommune: nettstad
• Statistisk sentralbyrå: kommunefakta om Hustadvika

• Helseth, Anne Holen: Gard og slekt i Fræna, 2001
• Julnes, Johan: Bygdebok for Fræna : gard og slekt, 2004–2016, fem bind
• Lyngstad, Jonny: Eideboka : Gard og slekt, 1987–2011, sju bind