Hagbard Berner

Hagbard Emanuel Berner var fødd i Sunndal på Nordmøre og levde sine barneår ymse stader på Vestlandet der faren var prest. I 1850 flytte familien til Ås i Akershus. I 1858 tok Hagbard studenteksamen og i 1863 juridisk embetseksamen. To år seinare vann han Kronprinsens gullmedalje for ei juridisk avhandling om utanlandske kjelder til den norske grunnlova. Men yrkeskarrieren hans som jurist vart heller kort i første omgang: eit halvår som byfut i Kristiansund i 1867 og ei kortvarig kopiststilling i Justisdepartementet. Interessene hans gjekk i andre leier.

I Christiania var Berner knytt til eit verksamt intellektuelt miljø, «Døleringen», som var særleg oppteke av nasjonale og demokratiske verdiar i politikk og åndsliv. Sentrale personar i miljøet var mellom andre historikaren Ernst Sars og Aasmund Olavsson Vinje. Berner merkte seg ut i denne krinsen med ein kvilelaus trong til å omsetja idear i handling, og den trongen kom til å prega heile livslaupet hans. Sakene han brann for var talrike, sameleis initiativa til å fremja dei.

Ikkje minst vart han ein føregangsmann i framveksten av det norske organisasjonssamfunnet. Berner personifiserte den «assosiasjonsånda» som greip om seg i samfunnet ut etter 1800-talet: trua på samanslutninga som reiskap til å fremja felles føremål. Ei rekkje nye og leveføre organisasjonar kom til på hans initiativ eller ved hans medverknad. Også på eit anna område var han nyskapande, som ein av pionerane for den moderne politiske pressa.

Målsaka var den første saka som fekk nyta godt av Berners engasjement og organisasjonstalent. Kampen for «det norske folkemålet» skulle bli ei livslang interesse. I 1868 – 29 år gammal – gjorde han opptaket til Det Norske Samlaget i Christiania, som var både medlemsorganisasjon for målfolk og forlag for dei som skreiv på landsmålet. Han stod som formann for samlaget i ni år.

Berner fekk også tidleg interesse for journalistikken. Saman med Anthon Bang grunnla han Dagbladet, som kom ut i 1869 med Berner som redaktør, ei stilling han hadde til 1879. Bladet følgde ein nasjonal og liberal politisk kurs i opposisjon mot det rådande embetsmannsregimet, og hadde eit nært forhold til den politiske venstrerørsla som var i emning.

Gjennom 11 strevsame år bygde han opp Dagbladet til å bli den viktigaste venstreavisa i landet, i klar opposisjon til den konservative, unionsvenlege regjeringa under leiing av Frederik Stang.

Framleis står portrettet av Hagbard Berner på side 2 i kvar einaste utgåve av Dagbladet, saman med føremålsparagrafen for avisa: «Uavhengig og riksdekkende venstreorgan for frisinnet og fremskrittsvennlig politikk i nasjonalt, sosialt og økonomisk henseende.» Selskapet som gav ut Dagbladet, tok i 2007 namnet Berner Gruppen AS, men selde Dagbladet til Aller Media AS i 2013.

Hagbard Berner står som representant for ein av dei viktigaste generasjonane i norsk politisk historie. På nokre få tiår gjekk dei frå absolutt opposisjon til gradvis posisjon og utvikla seg politisk gjennom tre fasar: frå mobilisering til organisering, og frå organisering til strukturering. Hagbard Berner var ein sentral deltakar i alle dei tre fasane av dette politiske eventyret.

Men trass i all sin sans for organisert samarbeid var Berner først og fremst ein individualist i sitt offentlege liv. Han hadde vanskeleg for å innordna seg under andres leiing eller finna seg til rette i faste grupperingar. «Jeg handler og vil handle som en selvstændig Mand», skreiv han til ein ven (Nicolai Sørensen) i 1887. Han var då fallen i unåde hos partiopposisjonen mot Johan Sverdrup og kjende seg utstøytt frå det «reine» Venstre.

• Folket i Vaaben, 1890
• Den almindelige Stemmeret, 1891
• Norsk eller fælles Udenrigsminister?, 1891
• Kvindestemmeretten, 1898

• Berner
• Dagbladet
• Det Norske Samlaget
• kvinnesak
• målreising
• norsk historie frå 1815 til 1905
• stemmerett for kvinner i Noreg

• Berner. En norsk slekt i 300 år, utgitt av Slektsforeningen Berner, 1984
• Berner, Hagbard: «Fraa ungdomsaari», i Syn og Segn, 1917
• Berner, Hagbard: «Minningar fraa stortingstidi mi», i Syn og Segn, 1917–1919
• Birkeland, Bjarte m.fl.: Det Norske Samlaget 1868–1968, 1968
• Hovdenakk, Sindre: Alt er politikk. Hagbard Berner og hans tid. Oslo 2007
• Koht, Halvdan: «H. E. Berner», i Syn og Segn, 1919
• Koht, Halvdan: biografi i Norsk biografisk leksikon, første utgåve (NBL1), bind 1, 1923
• Kaartvedt, Alf og Hartsang, L.C.: Kongeriket Norges Hypotekbank 1852–1952, 1952
• Mjeldheim, Leiv: Folkerørsla som vart parti. Venstre frå 1880-åra til 1905, 1984
• Mjeldheim, Leiv: biografi i Norsk biografisk leksikon, andre utgåve (NBL2), bind 1, 1999
• Moksnes, Aslaug: Likestilling eller særstilling? Norsk Kvinnesaksforening 1884–1913, 1984
• Sørensen, Øystein: «Det moderne gjennombrudds menn: Berner og Holst», i Dahl, Hans Fredrik m.fl. (red.): Utskjelt og utsolgt. Dagbladet gjennom 125 år, 1982