Hægebostad

Hægebostad ligg i sin heilskap innan det sørvestlege grunnfjellsområdet, og berggrunnen består hovudsakleg av gneis, i stor grad med ein nord-sørleg strøkretning. Frå dalbotnen hevar terrenget seg bratt opp på begge sider og dannar eit kupert heilandskap. Frå høgder på 400–600 meter over havet i sør stig heiene mot nord til over 900 meter over havet.

Mellom kollene er det ei rekkje elvar og vatn som blir tekne opp av Lygna som renn nord-sør gjennom kommunen. Høgaste topp i Hægebostad er Oddevassheia (966 meter over havet) nær grensa mot Kvinesdal og Åseral i nord, på vasskilet mellom Knabeåni (Kvina), Skjerka (Mandalselva) og Lygna.

Kaldaste månad er februar med normal på –1,3 °C, og varmaste månad er juli med normal på 15,3 °C. Mest nedbør er det i november med normal på 245,2 millimeter, og minst er det i april med normal på 87,0 millimeter. Målingane er gjorde ved Lauval-Kleiven målestasjon.

Busetjinga følgjer i hovudsak hovuddalføret med konsentrasjonar omkring administrasjonssenteret Tingvatn midt i kommunen og Snartemo stasjon i sør. Elles er det jamn busetjing langs fylkesveg 42 i nord, særleg i området Skeie–Eiken kyrkjestad–Handeland. Det er òg busetjing i to sidedalar sentralt i kommunen, både i vest langs Lisleåna og fylkesveg 4188 til Laukroken, og i aust i Skrubbedalen aust for Tingvatn, langs fylkesveg 752/fylkesveg 755.

Folketalet i Hægebostad nådde sitt høgaste nivå i 1890 med 2125 innbyggjarar (etter dagens grenser). Sidan gjekk det tilbake heilt til 1970-åra, berre avbrote av ein oppgang i 1930–1946 under arbeidet med Sørlandsbanen. Lågast folketal hadde kommunen i 1974 med 1486 innbyggjarar. Sidan har folketalet stort sett vore stabilt eller i svak vekst, i tiårsperioden 2010–2020 med gjennomsnittleg 0,3 prosent årleg mot 1,0 prosent i Agder samla sett.

Det er éin tettstad i kommunen (ifylgje Statistisk sentralbyrås definisjon): Skeie med 235 innbyggjarar (2023). 13 prosent av innbyggjarane i kommunen bur her. Tettstaden er 0,4 km².

Jord- og skogbruk er viktige næringar i Hægebostad og omfattar knapt ni prosent av arbeidsplassane til kommunen (2016). Jordbruket er basert på husdyrhald (mjølkeproduksjon) og sauehald der heiene blir nytta til beite. I Eiken speler turisttrafikken ei viss rolle, med hotell, hytter, campingplass og andre turistanlegg.

Etter offentleg administrasjon og tenesteyting er industrien viktigaste næring i Hægebostad målt etter sysselsetjing, og næringa omfatta 24 prosent av arbeidsplassane til kommunen (2019), 47 prosent inkluderte byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon. Sistnemnde del er den høgaste blant kommunane i fylket. Dominerande industribransjar er (etter delen av industriarbeidsplassane 2019): trelast-/trevareindustri (47), metallvareindustri (26) og møbelindustri (23).

Det meste av utbygginga i kommunen går føre seg i området Snartemo–Birkeland i sør og Skeie–Eiken ved innsjøen Lygne i nord. Begge stader er det etablert kommunale industriutleigebygg og bustadfelt.

Hægebostad har lite vasskraftproduksjon. Kommunen har eitt vasskraftverk, Grytåne (i drift fra 2017), med ein årleg produksjon på 0,08 gigawattimer (gjennomsnitt 1993-2020).

Sørlandsbanen kryssar Lyngdalen ved Snartemo stasjon. Dalen er smal, og her ligg to av dei lengste jernbanetunnelane i landet, i aust Hægebostadtunnelen (8474 meter) og i vest Kvinesheitunnelen (9065 meter). På Snartemo stasjon er det ein minnestein over 24 arbeidarar som mista livet i anleggsperioden.

Fylkesveg 42 (Arendal–Evje–Egersund) går gjennom kommunen nord for Lygne. Fylkesveg 43 går frå fylkesveg 42 ved Lygne ned Lyngdalen til E39 i Lyngdal (Alléen) og vidare til Farsund.

I Eiken ligg Sørlandets rehabiliteringssenter som blir drive på ideell basis. Det har avtale med Helse Sør-Aust og NAV.

Hægebostad høyrer til Agder politidistrikt, Agder tingrett og Agder lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Lister interkommunale politiske råd saman med Farsund, Flekkefjord, Kvinesdal, Lyngdal og Sirdal.

Hægebostad kommune svarer til dei to sokna Eiken og Hægebostad i Lister og Mandal prosti (Agder og Telemark bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Hægebostad til Lister fogderi i Lister og Mandals amt.

Kommunen har rike gravfunn frå folkevandringstida, likeins gravhaugar, steinsettingar og bautasteinar frå jernalderen ved Tingvatn. I 1933 vart Snartemosverdet frå 500 e.Kr. funne på garden Snartemo i Hægebostad kommune. Tingvatn ligg ved den sørlege enden av innsjøen Lygne, og er, slik namnet fortel, staden der tinget vart halde. På sjølve tingstaden finst det mellom anna eit titals gravhaugar frå jernalderen, og dessutan fleire steinringar. Tingvatn fornminnepark og besøkssenter IKS opna i 2011. Besøkssenteret har utstillingslokale og ein eigen bautapark, og ligg i tilknyting til funnstaden.

Hægebostad kyrkje som ligg like nord for Snartemo, er ei åttekanta trekyrkje frå 1844. Eiken kyrkje frå 1817 har ein del eldre inventar og utstyr.

Kommunevåpenet (godkjent i 1986) har to sverd i gull med oddane ned mot ein raud bakgrunn. Dette speglar funn av sverd i graver frå folkevandringstida.

Namnet kjem av norrønt Helgabólstaðir, 'heilag bustad'.

• Agder
• Noregs geografi

• Hægebostad kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Hægebostad

• Eiken kyrkje 1818–1968: festskrift ved 150 års jubileet, 1993
• Fornminne i Hægebostad kommune, 1992
• Hægebostad kyrkje 150 år, utgitt av Hægebostad menighetsråd, 1994
• Lauen, Ånen: Hægebostad: ei bygdebok; gards- og ættesoge, 1975