Frode Grytten
Frode Grytten er ein norsk forfattar og journalist. Han er mest kjend for kollektivromanen Bikubesong (1999). Han er ein slags litterær altmoglegmann og starta som journalist i Bergens Tidende. Seinare har han skrive noveller, romanar, lyrikk, barnelitteratur, essay, reiseskildring, spenningsroman, skodespel – og fotballpoesi.
Grytten har vunne Brageprisen to gongar, for Bikubesong i 1999 og Den dagen Nils Vik døde i 2023.
Frode Grytten har skrive sine fleste bøker på nynorsk. Han er fødd i Bergen, men har vakse opp i Odda, og det lokale industrisamfunnet der speler ei viktig rolle i fleire av bøkene hans. Det er også ei rekkje internasjonale stadsreferansar i verka hans.
Gryttens litterære stil er stram, nøktern og usentimental. Skildringane kjem ganske tett på dei litterære personane, men dei er ofte menneske som underspeler eller undertrykkjer sterke kjensler, gjerne kjensler knytte til kjærleiksforhold som er i ferd med å gå i oppløysing, eller som allereie er undergravne av gammal vane.
Grytten debuterte som lyrikar i 1983 med samlinga Start, og han har gitt ut ei rekkje diktsamlingar også seinare i forfattarskapen. Etter debuten følgde likevel først ei rekkje novellesamlingar: Den første hadde tittelen Dans som en sommerfugl, stikk som en bie (1986).
Det store gjennombrotet sitt fekk Grytten med Bikubesong (1999). Romanen består av 24 relativt fritt samansette tekstar som alle er knytte til arbeidarblokka «Murboligen» i Odda. Forteljingane krinsar om sosiale tema og skildrar kvardagssamfunnet i industribygda. Blokka fungerer som ei fortetta verd der ulike typar frå det lokale miljøet blir skildra på ein frodig og ofte humoristisk måte. Bikubesong vart dramatisert og sett opp på Det Norske Teatret i 2003.
Sjølv om Grytten fekk gjennombrotet sitt med ein roman, er det ikkje minst som novelleforfattar han har sett sitt preg på nyare norsk litteratur. Fleire av novellesamlingane hans har preg av heilskaplege konsept. Popsongar (2001) består av 24 tekstar som alle er knytte til kvar sin poplåt. I tillegg dannar dei eit reiseprosjekt der halvparten av tekstane er plasserte under overskrifta «Avreise», og resten dannar «Ankomst». Konseptet omfattar i tillegg at kvar tekst er kopla til ein bestemd stad: Orinoko, New York, Glasgow, Las Vegas og så vidare.
Rom ved havet, rom i byen inneheld ti noveller som er inspirerte av måleri av Edvard Hopper.
Novellesamlinga Rom ved havet, rom i byen (2007) har også ein konseptuell komposisjon. Her er kvar av novellene kopla opp mot eit måleri av den amerikanske målaren Edward Hopper (1882–1967). Tekstane er sjølvstendige litterære verk, og Hoppers måleri treng ikkje å oppfattast som «illustrasjonar» til lesnaden. Men Grytten har på ein oppsiktsvekkjande måte klart å skape stemningsnoveller som på uventa og presise måtar minner om den særeigne atmosfæren i Hoppers bilete.
Hopper måla i ein hyperrealistisk stil, der lyset speler ein eigen(arta) rolle, av og til ved hjelp av «overeksponeringseffektar» og ofte ved hjelp av dei geometriske mønstera til sollyset inne i mørke rom. Bileta er ofte folkesette av einsame, melankolske skikkelsar som ikkje røper løyndommane sine. Å skape slik intens, men heldt tilbake «undertekst» er noko av meisterskapen også i Grytten sine tekstar. Me møter personar i situasjonar der dei underspeler eller undertrykker sterke kjensler, ofte knytte til kjærleiksforhold som er i ferd med å gå i oppløysing. Nøling overfor konsekvensar av nødvendig endring er eit gjennomgåande motiv i samlinga.
Med samlinga Vente på fuglen (2014) eksperimenterer Grytten med novellesjangeren. Kvar av «novellene» består av tekstar på berre tre eller fire linjer (140 teikn). Forfattaren har reindyrka det forteljande elementet i litterære tekstar ned til ei miniatyrform og oppfinn ei ganske original «haiku-novelle». Ho kan til dømes sjå slik ut:
Ein morgon vaknar mann (44) med ukjend
kvinne. Ho påstår ho er kona. Han veit
betre. Kor lenge har du vore her? spør han.
Tjue år, seier ho.
Sjølv i desse korte glimta klarer Grytten ofte å fange viktige motiv: fødsel og død, kjærleik og øydeleggingane til keisemda. Sarkastisk humor og understatement er kjenneteikn ved tekstane.
I samlinga frå 2016, Menn som ingen treng, går Grytten i ei anna retning. Tekstane er denne gongen meir omfattande. Til gjengjeld er dei tematisk konsentrerte. Novellene handlar om røffe mannslagnader ved yttergrensene til eksistensen. Kriminalitet, vald, hallikverksemd og rasisme, forhold i oppløysing og tøffe taparar er blant dei typiske motiva. Menn som mistar kontroll, og menn som manglar kontroll, einsame menn og desperate menn dannar personregisteret til novellesamlinga. Dei er skildra i ein barsk stil, men også med ein viss varme.
Grytten har gjennom store delar av forfattarskapen vore opptekne av ulike «maskuline aktivitetar». Tittelen på den første novelleutgivinga hans Dans som en sommerfugl, stikk som en bie er eit sitat frå bokselegenda Muhammad Ali sitt slagord, og kjønnsperspektivet speler ei tydeleg rolle i mange av Grytten sine tekstar. Han har eit sterkt forhold til sport og har skrive poesi om at han trur på fotball, ikkje på Gud.
I Grytten si verksliste er det også fleire barnebøker, til dømes Hull & sønn (2004) illustrert av Marvin Halleraker og Gabba Gabba hey (2008) illustrert av Gry Moursund. Grytten har også samarbeidsutgivingar med ulike norske fotografar, til dømes Meter over havet (2015) saman med Sune Eriksen, Det norske biblioteket (2017) saman med Jo Straude og Fager er jordi (2018) saman med Helge Skodvin.
Musikk speler ei viktig rolle i mange av Grytten sine bøker, og han opptrer ofte med opplesingar saman med sitt Frode Grytten Beat Band. I 2017 framførte Grytten bestillingsverket Area 51 saman med pianist og bandleiar Morten Qvenild på Kongsberg Jazzfestival. Verket er seinare gitt ut både i bokform og på plate. Area 51 er eit hemmeleg område i ørkenen i Nevada i USA der det amerikanske forsvaret testar ut våpensystema sine.
Grytten har også gitt ut ei reiseskildring, Dublin (2002), ei artikkelsamling, 50/50 (2010) og ein krimroman, Flytande bjørn (2005) som han vart tildelt Rivertonprisen for. I radioprogrammet Salongen las Grytten i fleire år dagbok i diktform.
Kommentarar
Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.
Du må være logga inn for å kommentere.