Andreas Johannesen Lavik

Barndomsheimen til Lavik i Eksingedalen var prega av gudsfrykt, og mora tala offentleg til oppbygging. Brørne hans tok seg på ulike måtar fram i verda: Eldstemann Andres Lavik tok over odelsgarden og sat ein periode på Stortinget, Johannes Lavik starta opp nynorskavisa Gula Tidend, Johan Lavik vart sokneprest og Dore Lavik vart teaterleiar og skodespelar.

Sjølv nådde Andreas Lavik, etter lang og hard indre strid, fram til ei kristen omvending som 19-åring. Deretter gjekk han nokre månader ved misjonsskulen i Stavanger, men la bort tanken om å verta misjonær. Seinare reiste han til Kristiania for å studera til prest, men braut raskt av dette studiet òg.

Lavik opplevde det som sitt kall å vera lekpreikar, og i 1878–1887 arbeidde han for Bergens Indremisjon og fekk eit godt rykte som ein av dei fremste lekpreikarane i samtida.

Lavik vart vald til stortingsmann for Moderate Venstre i perioden 1889–1891. I hovudstaden vart han påverka av meir radikale straumdrag og gjekk over til det reine Venstre. I den første stortingsdebatten om røysterett for kvinner i 1890 tala Lavik for å gje kvinnene røysterett.

Lavik vart utestengd frå lekmannsrørsla på Vestlandet etter stortingsperioden etter radikaliseringa og partibytet, åtaka frå tidlegare allierte som Lars Oftedal og Vestlands-Posten, og ei skandalesak om ei uheldig pleierekning etter ein tung sjukdomsperiode. Han vart likevel ikkje stengd ute frå lokalpolitiske verv, og han reiste rundt som agitator for fråhaldssaka.

Etter ei forsoning mellom Lavik og lokale indremisjonsleiarar i Kvinnherad, der han budde, fekk han igjen ei leiarrolle i den vestlandske indremisjonsrørsla. I 1897 var han tilbake i Bergens Indremisjon, og året etter var han den drivande krafta då Det Vestlandske Indremisjonsforbund vart skipa. Målet med den nye organisasjonen var eit samordna og effektivt arbeid med å formidla evangeliet, ikkje minst gjennom å senda ut predikantar.

Forhold mellom lekmannsrørsle og prestar var gjennom 1800-talet ofte prega av konflikt, trass i mange døme på godt samarbeid. Det er illustrerande at Lavik på ei av preikeferdene i sin ungdom vart møtt av den lokale presten med at «nu kommer De ikke som en fredens engel, men som en forstyrrelsens».

Lavik meisla ut ein sjølvstendig profil for det nye indremisjonsforbundet, ikkje underlagd det kyrkjelege embetet og ubunden av det meir embetsvenlege indremisjonsselskapet i Kristiania. Dermed fekk Noreg to parallelle organisasjonar på dette feltet: Indremisjonsselskapet styrt frå hovudstaden, og det markant lågkyrkjelege Indremisjonsforbundet styrt frå Bergen. Lavik var sekretær for Indremisjonsforbundet og redaktør av bladet Sambaandet frå starten og fram til 1917. Dei to siste åra av livet var han òg styrar for bibelskulen i Bergen. Han forfatta ei rekkje oppbyggjelege traktatar, hefte og bøker.

Hovudsaka for Lavik var evangeliet og det kristelege lekmannsarbeidet. Samstundes var han samfunnsengasjert. På eit vis kombinerte han ei kulturopen haldning med den pietistiske skepsisen mot nedbrytande krefter i kulturen og «uheldige omgangsformer», som til dømes dans og kino.

Lavik vart ein respektert indremisjonsleiar og var medlem av kyrkjekommisjonen i 1908. Kona Margrethe la ned ein stor innsats i heimen, på garden, i administrative oppgåver og kristeleg arbeid, og vart i 1915 vald som varakvinne til Stortinget. Saman fekk dei 11 born.

• kristen misjonsverksemd
• misjon
• indremisjon

• Brydninger, Stavanger 1893
• Hvorvidt bør indremissionen indordnes under det kirkelige embede, foredrag halde i Bergen 6.2.1898, Bergen 1898
• Sions sange. Forbundets sangbok (sm.m. B. A. Lindeland), Bergen 1901
• Vort folk idag, Bergen 1917

• J. Lavik: Andreas Lavik. En biografisk skisse,Bergen 1919
• S. A. Goli: biografi i Norsk biografisk leksikon 1, bd. 8, 1938