Åseral

Berggrunnen i heile kommunen består av grunnfjell. Det er hovudsakleg granitt nord i kommunen, nord for Breland i Vestredalen (Ljoslandsdalen) og Ekill (Eikill) i Austredalen (Lognadalen), og dessutan i sørvest, vest for Svartevatnet/Nåvatnet. Elles består berggrunnen stort sett av ulike gneisformer.

Frå nord renn Logna gjennom Austredalen og Monn-/Røyselandsåna gjennom Vestredalen, begge frå heiane i Bygland kommune, og til det lange, smale Øre (Ørevatnet, reguleringshøgd 257–260 meter over havet). Herfrå renn Mandalselva mot sør. Dalane er tronge med bratte sider. Heiane vest for Vestredalen ligg på omkring 800–1000 meter over havet, medan heiane lenger aust ligg litt lågare. Både i aust og i vest hevar landskapet seg mot nord. Det høgaste fjellet i Åseral er Skoræ (Skore, 1041 meter over havet) i nordvest, vest for Ljosland.

Kommunen har tre naturvernområder:

• Hovassdalen naturreservat, skogvern, 12 118,1 dekar, verna i 1993
• Andel av Setesdal Vesthei og Ryfylkeheiane landskapsvernområde med dyrelivsfredning, 2 331 474,6 dekar, verna i 2000
• Skorskog naturreservat, skogvern, 139,5 dekar, verna i 1996

Den kaldaste månaden er februar med normal på −1,9 °C, og den varmaste månaden er juli med normal på 15,4 °C. Mest nedbør er det i november med normal på 222,1 millimeter, og minst er det i april med normal på 85,7 millimeter. Målingane er gjorde ved Åseral målestasjon.

Det er tettast busetjing rundt nordenden av Øre (Ørevatnet) med administrasjonssenteret Kyrkjebygda (60 prosent av innbyggartalet i kommunen i 2020). Det er meir spreidd busetjing i dalføret til Litlåna i søraust (ni prosent), likeins i Vestredalen (dalføret til elva Monn, med fire prosent) og i Austredalen (nedre del av dalføret til Logna, med 15 prosent). Resten av innbyggarane i kommunen, omkring tolv prosent, finn vi i områda lengst nordaust, rundt det øvre løpet av Logna med Lognevatnet. I dei store heietraktene i vest og nord i kommunen bur der ikkje folk. Kommunen har ikkje tettstader, og av kommunane i Agder er det berre tre andre – Hægebostad, Valle og Iveland – som ikkje har tettstader.

Med unntak av 1930- og 1940-talet og siste del av 1960-talet hadde Åseral nedgang i folketalet fram til rundt 1990. Då var folketalet berre så vidt over 800. Til samanlikning hadde Åseral 1447 innbyggjarar ved overføringa til Vest-Agder i 1880. Etter 1990 har folketalet i kommunen stort sett vore i vekst, i tiårsperioden 2010–2020 gjennomsnittleg 0,2 prosent årleg, mot 1,0 prosent i Agder samla sett.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det ingen tettstader i kommunen. Definisjonen av ein tettstad er at det er minst 200 innbyggjarar og at det er mindre enn 50 meter mellom husa.

Den viktigaste næringa er jord- og skogbruk med heile 32 prosent av arbeidsplassane i kommunen (2019). Husdyrhaldet (storfe og sau) dominerer næringa, og det aller meste av jordbruksarealet er eng til slått og beite. Av kommunane i fylket har berre Sirdal og Kvinesdal fleire sauer. Skogen har også betydning med ei avverking på 4028 kubikkmeter i 2018.

Kommunen har ein beskjeden industri – i 2019 stod industrien for i alt fem prosent av arbeidsplassane i kommunen, 23 prosent inkludert byggje- og anleggsverksemd, kraft- og vassforsyning og renovasjon. Det aller meste av industrien er verkstadindustri, særleg metallvareindustri.

Åseral er kommunen med tredje størst vasskraftproduksjon i Agder, og er ein viktig kraftkommune på landsbasis. Dei sju vasskraftverka i kommunen produserer til saman 1296 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Skjerka (i drift fra 1997), som står for om lag seksti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Håverstad (1957) og Smeland (1985). Å Energi Vannkraft er hovudeigar av nesten all vasskraftproduksjonen i kommunen.

Av dei busette yrkesaktive i Åseral har 38 prosent arbeid utanfor kommunen, åtte prosent i Kristiansand-området (Kristiansand og Vennesla), sju prosent både i nye Lindesnes kommune, i setesdalskommunane sett under eitt, og i nabokommunane Lyngdal og Hægebostad i sørvest (2019).

Åseral har vegsamband sørover til Mandal med fylkesveg 455. Like sør for kommunen har den same vegen samband med fylkesveg 42 som førar austover til Arendal og vestover til Eigersund. Fylkesveg 4032 går frå Kyrkjebygda gjennom Vestredalen til Ljosland, og fylkesveg 4030 går frå Kyrkjebygda gjennom Austredalen til Røynli ved Lognevatnet og vidare nordover til grensa mot Bygland kommune. Frå Røynli går fylkesveg 3788 søraustover til Evje.

Åseral høyrer til Agder politidistrikt, Agder tingrett og Agder lagmannsrett.

Kommunen er med i Setesdal regionråd saman med Bykle, Valle, Bygland og Evje og Hornnes.

Åseral kommune svarer til soknet Åseral i Otredal prosti (Agder og Telemark bispedøme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Åseral til Mandal fogderi (futedøme) i Lister og Mandals amt.

På Sosteli vest for administrasjonssenteret finst eit svært godt bevart, nærast komplett, gardsanlegg frå folkevandringstida. I heiane er det fleire turisthytter og andre overnattingsstader. Åseral har eit praktfullt turterreng med mange fine fiskevatn. Åseral kyrkje er ei lita krosskyrkje i tre frå 1822.

Kommunevåpenet (godkjent i 1989) har ein hestesko i sølv mot grøn bakgrunn. Dette symboliserer jord- og skogbruk.

Namnet kjem av norrønt áss, ‘ås’ (heidensk gud), og áll, ‘gudehov’.

• Agder
• Noregs geografi

• Nettsidene til Åseral kommune
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Åseral
• Miljødirektoratets naturbase Åseral

• Liestøl, Tarjei og Eiken, Torleif: Åseral: gard og ætt, 1976–1987, to bind