اصفھان صوبو

Isfahan Province
Isfahan Province; اصفھان صوبو
	صوبو
	; ايران ۾ اصفھان جي بيھڪ
	Map
	جاگرافي بيهڪ: 32°39′28″N 51°40′09″E / 32.6577°N 51.6692°E
ملڪ	ايران
علائقو	ريجن 2
گاديءَ جو ھنڌ	اصفھان
ڪائونٽيز	24
حڪومت
• گورنر جنرل	رضا مرتضوي
پکيڙ
• ڪل	107,018 ڪ.م2 (41,320 ميل2)
آبادي (2016)
• ڪل	5,120,850
• ڪاٿو 2020	5,343,000

اصفھان (انگريزي: Isfahan) ايران جو ھڪ صوبو آھي. ھي آباديءَ جي لحاظ کان ايران جو ڇھون نمبر ۽ پکيڙ جي لحاظ کان ٽيون نمبر وڏو صوبو آھي^[2]. اصفھان، ڪاشان، نجف آباد ۽ خميني شھر ھن صوبي جا مکيہ شھر آھن. ھن صوبي جي پکيڙ 107.018 چورس ڪلوميٽر آھي. ھن جي اوڀر ۾ يزد ۽ ڏکڻ خراسان صوبا، اتر ۾ سمنان، قم ۽ مرڪزي صوبو، اولھ ۾ لرستان ۽ چھارمحل ۽ بختياري صوبا، ۽ ڏکڻ ۾ ڪھگيلويہ، بوير احمد ۽ فارس صوبا موجود آھن. ھن صوبي جو اوڀر ۽ اتر وارو علائقو ريگستاني آھي جڏھن تہ اولھ ۽ ڏکڻ ۾ زاگروس جبلن جون قطارون اٿس. اصفھان صوبو ايران ۾ لوھ ۽ اسٽيل جي پيداوار ۽ ھٿ جي ھنرن جو مرڪز آھي.

2016ع جي انگن اکرن مطابق ھن صوبي جي آبادي 5,120,850 ماڻھن تي مشتمل آھي جن مان اٽڪل 88 سيڪڙو ماڻھو شھرن ۾ ۽ باقي 12 سيڪڙو ماڻھو ٻھراڙيءَ ۾ رھن ٿا. صوبي جي موسم عام طور وچٿري ۽ خشڪ آھي. شاھانڪوھ (Shahankuh) صوبي جو سڀ کان اوچو جبل آھي جنھن جي اوچائي 4040 ميٽر آھي. ھي جبل اصفھان صوبي جي اولاھين حصي ۾ فريدون شھر کان ويھ ڪلوميٽر ڏکڻ اولھ ۾ واقع آھي.

اصفھان صوبي ۾ 52 نديون وھن ٿيون. انھن مان زاينده رود ( Zāyanderud) ندي سڀ کان ڊگھي ندي آھي جنھن جي ڊيگھ 405 ڪلوميٽر آھي^[3].

تاريخ ۽ ثقافت

تاريخي مسودن ۾ ھن صوبي جو نالو اصپھان (Espahan)، سپاھان (Sepahan) ۽ اسفھان (Isfahan) لکيو ويو آھي. ھن صوبي ۾ ڪيترائي ڪوٽ، قلعا ۽ فوجي ڇانوڻيون قائم ھيون. ابيانہ ( Abyaneh) ھن صوبي جو ھڪ تاريخي ڳوٺ آھي جنھن ۾ ساساني دور جا کنڊر ۽ زرتشت مذھب جا باھ جا مندر اڄ بہ ڏسي سگھجن ٿا. سترھين ۽ ارڙھين صديءَ ۾ صفوي گھراڻي جي باشاھن اصفھان شھر کي پنھنجي گاديءَ جو ھنڏ بنايو انڪري ھي صوبو ايران جي خوشحال علائقن ۾ شمار ٿيندو ھو. ان زماني ۾ ڪاشان شھر بہ ڪافي مشھور ۽ خوشحال شھر ھو جتي بادشاھ ۽ شھزادا پنھنجون موڪلون ملھائڻ ايندا ھئا.

ھن صوبي ۾ ڪيترن ئي نسلن جا ماڻھو آباد آھن. ھتان جا اڪثر ماڻھو فارسي ڳالھائين ٿا پر بختياري لُر، جارجيائي، آرمينيائي ۽ ڪشڪائي ترڪ بہ ھتان جي رھواسين ۾ شامل آھن. ھن صوبي جي سرزمين ڪيترائي شاعر، اديب، مفڪر، سائنسدان، مفتي ۽ عالم پيدا ڪيا آھن.

قدرتي وسيلا ۽ ماحول

اصفھان صوبي جو ٽيون حصو ريگستان آھي. سڄي ايران جو 10 سيڪڙو ريگستاني علائقو ھن صوبي ۾ آھي. ريگستاني علائقي ۾ جيڪي شھر وسيل آھن تن ۾ شھرضا، نايين، نجف آباد، اردستان، نطنز، آران و بيدگل، ڪاشان، خميني شھر ۽ اصفھان شامل آھن. ھن صوبي جي جابلو علائقي ۾ جيڪي شھر آباد آھن تن ۾ گلپايگان، خوانسار، فريدن، فريدون شھر، ديھگان، چاديگان، تيران و ڪرون ، بوئن ۽ مياندشت خاص ذڪر جي لائق آھن.

صوبي جي 412 ھزارھيڪٽر ايراضي ٻيلن ۽ جھنگلن تي مشتمل آھي. اٽڪل 976000 ھيڪٽر زمين ماحولياتي تحفظ واري اداري جي ھٿ ھيٺ آھي جنھن ۾ ٻہ نيشنل پارڪ، چار جھنگلي جيوت جا محفوظ علائقا ۽ چار ٻيا محفوظ علائقا شامل آھن. صوبي جي 12 علائقن ۾ شڪار تي پابندي عائد آھي. ان کان علاوھ ھن صوبي ۾ ھڪ بين الاقوامي ويٽ لينڊ پڻ موجود آھي جنھن جي پکيڙ 63000 ھيڪٽر آھي^[2]. ھن صوبي ۾ قسمين قسمين گل، ٻوٽا، وڻ ۽ جانور ملن ٿا. ماھرن جي چوڻ مطابق ھتي اٽڪل 2000 قسمن جا گل، ٻوٽا ۽ وڻ موجود آھن. ھن صوبي ۾ 63 قسمن جا کير ڌارائيندڙ جانور، 296 قسمن جا پکي، 40 قسمن جا ريڙھيون پائيندڙ جانور، 8 قسمن جا بنا ڪرنگھي وارا جانور ۽ 41 قسمن جي مڇي ملي ٿي.

ايران ۾ سرن ٺاھڻ جي بٺن جو ڪل تعداد 1700 جي لڳڀڳ آھي جن مان 457 بٺا اصفھان صوبي ۾ آھن. انھن بٺن مان نڪرندڙ دونھون ڪجهه علائقن ۾ ماحولياتي گدلاڻ ڦھلائڻ جو سبب بنجي رھيو آھي.

2018ع ۾ ھن صوبي ۾ اٽڪل 568 ھزار ھيڪٽر زرعي زمين ۽ 6 ملين لائيواسٽاڪ يونٽ ھئا. صوبي جي ڪل زرعي اپت 7.5 ملين ٽن ھئي جيڪا ملڪ جي ڪل زرعي پيداوار جو 5 سيڪڙو آھي^[4].

جاگرافي

اصفھان صوبو زاگروس جبلن جي سلسلي کان شروع ٿي ريگستان ۾ ختم ٿئي ٿو. صوبي جي ڪل پکيڙ اٽڪل 107،018 چورس ڪلوميٽر آھي. ھن صوبي جي سرزمين جو ڪجهه حصو جابلو ۽ ڪجهه ميداني علائقو آھي ۽ ھن جي سامونڊي مٿاڇري کان سراسري اوچائي 1600 ميٽر آھي^[5]. آبھوا ء۽ زميني ماحول جي لحاظ کان ھن صوبي کي ٽن ڀاڱن ۾ ورھائي سگھجي ٿو:

اولھ ۽ ڏکڻ واريون نيم گھميل ۽ ٿڌيون ماٿريون جن ۾ گلپایگان, خوانسار، فريدن، فريدون شھر ۽ سميرم وارا علائقا شامل آھن.
مرڪزي ريگاستان جي ڀر وارا علائقا جن ۾ نائين، اردستان ۽ ڪاسان وارا علائقا شامل آھن. ان کان علاوہ انارڪ، ڪور ۽ جندَق ڳوٺ بہ ھن ڀاڱي ۾ شامل آھن.
زاينده رود نديءَ جي ڪناري وارا علائقا جن ۾ تيران و ڪرون، نجف آباد، لنجان، مبارڪہ، فلاورجان، خميني شھر، اصفھان ۽ ٻيا ڪجهه علائقا شامل آھن.

ثقافتي ورثو

2021ع جي انگن اکرن مطابق يونيسڪو جي عالمي ورثي ۾ ايران جا 26 ماڳ شامل آھن جن مان ھيٺيان پنج اصفھان ۾ آھن^[6]:

نقش جھان اسڪوائر
فارسي باغ
اصفھان جي جامع مسجد
فارسي قنات
چھل ستون محل

2015ع جي انگن اکرن مطابق ھتي 1731 تاريخي يادگار، 24 عجائب گھر ۽ 548 جھوني جُڳَ جا ماڳ موجود آھن^[4].

اصفھان صوبي جا شھر

ھيٺينءَ جدول ۾ اصفھان صوبي جي آباديءَ جي لحاظ کان 46 وڏن شھرن جي فھرست ڏجي ٿي. ھن جدول ۾ فقط اھي شھر شامل ڪيا ويا آھن جن جي آبادي گھٽ ۾ گھٽ 10000 آھي.

درجو (2016)	شھر جو نالو	لحاظ	1996	2006	2011	2016
1	اصفھان	اصفھان	1,327,283	1,689,392	1,853,293	1,961,260
2	ڪاشان	ڪاسان	201,372	253,509	275,325	304,487
3	نجف آباد	نجف آباد	178,498	208,647	221,814	293,275
4	خميني شھر	خميني شھر	165,888	223,071	244,696	247,128
5	شاھين شھر	شاھين شھر ۽ ميمہ	84,827	127,412	143,308	173,329
6	شھرضا	شھرضا	89,779	109,601	123,767	134,952
7	فولاد شھر	لنجان	39,264	55,664	66,903	88,426
8	بھارستان	اصفھان	...	45,629	61,647	79,023
9	مبارڪہ	مبارڪہ	46,428	62,728	66,092	69,449
10	آران و بيد گل	آران و بيد گل	...	55,833	60,290	65,404
11	گلپايھان	گلپايگان	40,634	48,987	54,572	58,936
12	زرين شھر	لنجان	50,837	56,375	60,118	55,817
13	سرچہ پياز	خميني شھر	33,356	43,200	44,689	47,800
14	دولت آباد	برخوار	26,845	33,961	37,098	40,945
15	فلاورجان	فلاورجان	36,520	38,224	38,310	37,704
16	قھدريجان	فلاور جان	27,109	30,016	31,679	34,226
17	خورزوق	برخوار	17,921	20,311	22,321	29,154
18	نايين	نايين	20,826	25,516	25,379	27,379
19	سميرم	سميرم	24,504	26,795	25,122	26,942
20	ڪليشاد و سودرجان	فلاور جان	20,006	23,215	24,355	25,635
21	گلدشت	نجف آباد	19,287	23,056	23,192	25,235
22	گز	شاھين شھر ۽ ميمہ	18,185	20,493	21,991	24,433
23	ابريشم	فلاورجان	...	19,406	21,794	22,429
24	خوانسار	خوانسار	21,966	21,313	21,338	21,883
25	تيران	تيان و ڪرون	13,511	15,744	19,421	21,703
26	داران	فريدن	17,033	19,583	19,645	20,078
27	سدھ لنجان	لنجان	15,659	17,372	18,654	19,101
28	ديزيچہ	مبارڪہ	9,579	17,966	18,750	18,935
29	ورنامخواست	لنجان	14,893	15,301	17,384	18,700
30	دھاقان	دھاقان	17,170	16,934	17,108	17,945
31	دشتگرد	برخوار	14,021	15,524	16,848	17,775
32	اردستان	اردستان	13,893	15,284	15,701	15,744
33	چمگردان	لنجان	13,679	16,101	16,219	15,574
34	بادرود	نطنز	15,995	14,415	13,120	14,723
35	ايمانشھر	فلاورجان	...	13,554	14,267	14,633
36	نطنز	نطنز	10,782	12,509	12,281	14,122
37	چرمھين	لنجان	11,335	12,304	13,568	13,732
38	فريدون شھر	فريدون شھر	13,592	13,821	14,007	13,603
39	پير بڪران	فلاورجان	5,464	10,856	12,192	13,469
40	ڪوشڪ	خميني شھر	10,299	11,271	12,029	13,248
41	ورزنہ	اصفھان	9,946	11,520	11,924	12,714
42	نوش آباد	آران و بيدگل	...	10,485	10,904	11,838
43	بھاران شھر	فلاورجان	...	10,325	11,132	11,284
44	ڪھريز سنگ	نجف آباد	...	8,267	9,264	10,442
45	باغبادران	لنجان	8,043	8,812	9,598	10,279
46	زيبا شھر	مبارڪہ	...	9,097	9,668	10,200

حوالا

↑ "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. وقت 2018-09-23 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2018-09-13. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
↑ ^2.0 ^2.1 ”اسناد راهبردی برنامهٔ ششم توسعهٔ استان اصفهان (1400-1396) -جلد سوم: حوزه‌های فرابخشی. اصفهان: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان“.( فارسي ٻوليءَ ۾ لکيل). ويب سائيٽ: https://www.mpo-es.ir/dorsapax/Data/Sub_4/File/Esfahan_B6_J3.pdf آرڪائيو ڪيا ويا 2021-06-16 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
↑ ISFAHAN i. GEOGRAPHY، ِEncylopedia Iranica, Online Edition. Retrieved on Juanuary 14, 2022.
↑ ^4.0 ^4.1 گزارش عملکرد بخش کشاورزی در استان اصفهان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان. ص. 5 و 11. ويب سائيٽ: https://www.mpo-es.ir/dorsapax/Data/Sub_9/File/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%20%D9%83%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%D9%8A%20%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%20%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B128%D9%807%D9%8098.pdf آرڪائيو ڪيا ويا 2021-06-16 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
↑ Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. حاصل ڪيل 2022-02-21.
↑ "All UNESCO Sites in Isfahan". Isfahan Tourist Information. حاصل ڪيل 2022-01-14.

[GlobalDataLab-1] "Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org. وقت 2018-09-23 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 2018-09-13. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)

[:0-2] 2.0 ^2.1 ”اسناد راهبردی برنامهٔ ششم توسعهٔ استان اصفهان (1400-1396) -جلد سوم: حوزه‌های فرابخشی. اصفهان: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان“.( فارسي ٻوليءَ ۾ لکيل). ويب سائيٽ: https://www.mpo-es.ir/dorsapax/Data/Sub_4/File/Esfahan_B6_J3.pdf آرڪائيو ڪيا ويا 2021-06-16 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

[3] ISFAHAN i. GEOGRAPHY، ِEncylopedia Iranica, Online Edition. Retrieved on Juanuary 14, 2022.

[:1-4] 4.0 ^4.1 گزارش عملکرد بخش کشاورزی در استان اصفهان، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان. ص. 5 و 11. ويب سائيٽ: https://www.mpo-es.ir/dorsapax/Data/Sub_9/File/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%20%D9%83%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%D9%8A%20%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D9%87%20%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B128%D9%807%D9%8098.pdf آرڪائيو ڪيا ويا 2021-06-16 حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.

[5] Foundation, Encyclopaedia Iranica. "Welcome to Encyclopaedia Iranica". iranicaonline.org. حاصل ڪيل 2022-02-21.

[6] "All UNESCO Sites in Isfahan". Isfahan Tourist Information. حاصل ڪيل 2022-01-14.

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]