Jump to content

پراخ تکاملي سنتسېز

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

پراخ تکاملي سنتسېز/ترکیب د نظري مفاهیمو ټولګه ده چې د تکاملي بیولوژي د معاصر سنتسېز په پرتله چې د ۱۹۱۸ او ۱۹۴۲ زکلونو ترمنځ رامنځته شوی جامع دی. د پراخ تکاملي سنتسېز لپاره غوښتنه په ۱۹۵۰مه لسیزه کې د سي. اچ. واډینګټون له خوا وشوه چې پر بنسټ یې په ۱۹۸۰مه لسیزه کې جي ګولډ او نایلز الدرج د منقطع تعادل اړوند استدلال وکړ او په ۲۰۰۷ زکال کې د ماسیمو پیلیوچي او جیرډ بي مولر له خوا یې مفهوم بېرته ورغول شو. ډاکټر مولر له دغې څېړنې څخه دغه پام وړ پایله ترلاسه کړه چې طبیعي انتخاب د نوعو د زیږون د توضیح لپاره کومه لار نه لري او زیاته یې کړه «انتخاب د نوښت هېڅ ظرفیت نه لري... له همدې امله د مورفولوژیکي تکامل مولد او ترتیبي اړخونه په تکاملي نظریه کې غایب دي».

پراخ تکاملي سنتسېز د مختلفو عواملو نسبي اهمیت تر څېړنې لاندې نیسي، د پخواني سنتسېز ګڼ شمېر فرضیات څېړي او هغه په مسببو اضافي عواملو سره پیاوړی کوي. په دغه چاره کې څو سطحي انتخاب، له نسلونو څخه هاخوا اپي ژنټیک وراثت، د نوعو مېشت ځای جوړول، تکامل منل او همدارنګه د تکاملي پراختیايي بیولوژي ګڼ شمېر مفاهیم په کې شاملېږي. [۱][۲][۳][۴][۵][۶]

ټول ژوند پوهان د یوه پراخ سنتسېز د اړتیاو او لمنې اړوند یوه خوله نه دي. ډیرو یې د تکاملي پراختیايي بیولوژي له بل سنتسېز سره مرسته کړې هغه چې په مولیکولي ژنټیک او تکامل تمرکز لري څو ومومي طبیعي انتخاب څه ډول د ودې پر بهیرنو او همدارنګه په ژوره همولوژي کې د ارګانېزمونو ترمنځ د لوړو حفاظت شوو ژنونو په برخه کې عمل کوي.

وړاندنی «معاصر سنتسېز»

[سمول]

معاصر سنتسېز چې د شلمې پېړۍ په لومړیو کې په پراخه کچه منل شوی و، د طبیعي انتخاب په برخه کې یې د چارلز داروین د تکامل نظریه او همدارنګه د ژنټیک اړوند د ګریګور منډیل نظریه یې په یوه مشترک ریاضیکي چوکاټ کې سره تطبیق کړې. همدارنګه یې تکامل د ژوند پوهنې د مرکزي پاراډایم په توګه تثبیت کړ. د ۱۹۱۸ او ۱۹۳۲ زکلونو ترمنځ د جمیعتي ژنټیک له دریو څېړونکو څخه یوه یې رونالډ فیشر، جان هالدین او سووال رایټ د ۱۹ مې پېړۍ نظریات چې د طبعي انتخاب اړوند د داروین او د منډیل د ژنټیک نظریات و؛ سره یوځای کړې. جولیان هاکسلي د تکامل: معاصر سنتسېز تر نامه لاندې خپل کتاب کې چې په ۱۹۴۲ زکال کې یې خپور کړ د «معاصر سنتسېز» عبارت یې وړاندې کړ. [۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

لومړنی تاریخ

[سمول]

د ۱۹۵۰ مې لسیزې پر مهال انګلیسي بیولوژیست کنراډ هل واډینګټون د اپي ژنټیک او ژنټیکي جذب اړوند خپلو څېړنو پر بنسټ د د یوه پراخ ستنسېز غوښتنه وکړه. همدارنګه اتریشي ژوي پېژندونکي روپرت ریډل د تکامل منلو په مطالعې سره د پراخ سنتسېز وړاندیز وکړ. په ۱۹۷۸ زکال کې مایکل جی ډي وایټ د معاصر سنتسېز د پراختیا په اړه د نوعو د زیږون اړوند نوې څېړنې له مخې لیکنه وکړه. [۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

۱۹۸۰مه لسیزه: منقطع تعادل

[سمول]

په ۱۹۸۰مه لسیزه کې د ژوندیو موجوداتو امریکايي لرغون پوهانو سټیفن جی ګولډ او نیلز الدرج د منقطع تعادل اړوند خپلې نظریې په موخه د پراخ سنتسېز، په لوی مقیاس کې د تکاملي بېګلو لپاره د نوعو د انتخاب او همدارنګه له ژنونو څخه نوعو ته د پراختیا په ګڼو طبقاتو کې د طبیعي انتخاب اړوند استدلال وکړ. چلن پوه جان اندلر په ۱۹۸۸ زکال کې یوه مقاله ولیکله او د هغو تکاملي بهیرنو اړوند یې په کې بحث وکړ چې احساس یې کاوه له پامه غورځول شوي. [۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د تکاملي پراختیايي بیولوژي همکاري

[سمول]

د تکاملي پراختیايي بیولوژي په برخه کې یو شمېر څېړونکو د بل سنتسېز وړاندیز وکړ. هغوی استدلال کاوه چې معاصر او پراخ سنتسېزونه باید په ژنونو باندې تمرکز ولري او همدارنګه یې له مولیکولي ژنټیک سره د جنین پوهنې د ادغام وړاندیز وکړ؛ د دې لپاره څو دا درک شي چې څه ډول طبیعي انتخاب د ژنونو په تنظیم او ژورې همولوژوي باندې په ارګانېزمونو کې د هغو په کلکو خوندي شوو ژنونو، پروټیني ټولګو او سیګنالي مسیرونو اغېز کوي. مقابل لوری د evo-devo بېله څانګه چې له ارګانېزمي چلن څخه پیروي کوي (د نورو ترمنځ) په رشدي جهت ګیرۍ (هم د تسهیل او هم د محدودیت له اړخه) تکامل منلو او ذاتي شکل باندې په ټینګار سره د لومړنیو فکتورونو په توګه د تکامل له پیچلي جوړښت او فنوټایپي نوښتونو سره مرسته کوي. [۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰]

وروستۍ تاریخچه

[سمول]

د پراخ سنتسېز نظریه په ۲۰۰۷ زکال کې د ماسیمو پیلیوچي او جیرډ بي. مولر له خوا، د تکامل: پراخ سنتسېز په نامه کتاب کې چې په ۲۰۱۰ زکال کې خپور شو بیاځلي مطرح شوه. په پراخ سنتسېز باندې د کار شروع کولو په موخه په لاندې ټکو باندې ټینګار وشو چې دا دي:[۴۱][۴۲][۴۳]

  • د پخوانیو ترتیباتو، ژنومي جوړښتو او په یو ارګانېزم کې د موجودو ټولو صفاتو له مخې د تکاملي تغیراتو رامنځته کول.[۴۴][۴۵]
  • څه ډول د اندام د تناسب د مناظرو د ابعادو زیاتوالی د نوعو د زیږون اړوند زموږ په نظریاتو اغېز کولای شي.[۴۶]
  • په اصلي تکاملي لېږد کې د څو سطحي انتخاب رول.[۴۶]
  • د وراثت نوي ډولونه، له دې ډلې کلتوري او اپي ژنټیکي وراثت.[۴۶]
  • هغه لارې چارې چې د ارګانېزم وده او په تکاملي مسیر کې د پراختیايي ډول جوړېدل هدایت کوي او همدارنګه فنوټایپي نوښتونه رامنځته کوي.[۴۷][۴۸][۴۹][۵۰][۵۱][۵۲]
  • څه ډول ارګانېزمونه د ځان لپاره خپل اړوند چاپېریال د مېشت ځای جوړولو له لارې تنظیم کوي.[۵۳][۵۴]

د دغه سنتسېز د پلویانو پر باور له معاصر سنتسېز څخه یو شمېر بهیرونه لکه تکامل منل، فنوټایپي شکل منل، شبکوي تکامل، جنسي تکامل او همدارنګه سیمبیوژنسېز پاتې شوي او یا یې هم مستثنی کړي. د پیلیوچي او مولر د پراخ سنتسېز موخه دا ده چې تکامل د جمیعتي ژنټیک د ژن محوري کړنلارې پر ځای د یو ارګانېزم محورې اصلي کړنلارې په توګه په پام کې ونیسي. ډیری دغه لاملونه اوس مهال د ثانوي تکاملي علتونو په ډله کې په پام کې نیول کېږي، خو د پراخ تکاملي سنتسېز پلویان بیا غواړي هغه د لومړۍ درجې تکاملي لاملونو په توګه په پام کې ونیسي. ژوند پوه یوجین کونین په ۲۰۰۹ زکال کې ولیکل «په تکاملي بیولوژي یا ژوند پوهنه کې نوي تحولات باید هېڅکله هم د داروین د رد کولو په توګه وه نه ګڼل شي. برعکس هغوی له هغو لارو کار اخلي چې داورین ۱۵۰ کاله وړاندې رامنځته کړې وې او د هغه د خارق العاده تفکر څرګندويي کوي».[۵۵][۵۶][۵۷][۵۸][۵۹]

وړاندوینې

[سمول]

پراخ سنتسېز د یو لړ اضافي وړاندوینو له مخې چې د معیاري معاصر سنتسېز له نظریې سره توپیر لري ځانګړی کېږي:

  1. په فنوټایپ کې بدلون کېدای شي په ژنوټایپ کې له بدلون وړاندې وي[۶۰]
  2. په فنوټایپ کې بدلونونه تر ډېره پورې مثبت دي نه خنثې[۶۰]
  3. په فنوټایپي بدلونونو کې د یوه ارګانېزم پر ځای ګڼ شمېر ارګانېزمونه شاملېږي[۶۰]
  4. په فنوټایپ کې انقلابي بدلون کېدای شي د میوټېشن له لارې د تسهیل شوو بدلونونو له مخې وي یا هم د اړوندو پېښو د لړۍ په توګه رامنځته شي[۶۱][۶۲]
  5. په جلا شوو جمیعتونو کې مکرر تکامل کېدای شي د همګرا تکامل یا رشدي سوګیري له مخې وي[۶۳][۶۴]
  6. تطابق کېدای شي د طبیعي انتخاب، محیطي القا، غیرژنټیکي وراثت، زده کړو او کلتوري لېږد له مخې وي
  7. چټک تکامل کېدای شي د هم مهاله القا، طبیعي انتخاب او پراختیايي ډینامیکونو پایله وي[۶۵]
  8. زیستي تنوع کېدای شي د یو شمېر پرمختللیو سیسټمونو لکه په تکامل منلو کې د توپیرونو تر اغېز لاندې وي
  9. ارثي تنوع د هغو انواعو پر لور ده چې له فونوټایپ سره ادغام او همغږي دي
  10. د نوعو میشت ځای جوړول د چاپېریالي بدلونونو په نسبت له جوړونکي فونوټایپ او یا د هغو د اجدادو سره تطابق لري او د هغو تناسب لوړوي.
  11. د خپلوۍ انتخاب
  12. څو طبقه یي انتخاب
  13. د ځان مدیریت [۶۶][۶۷]

ازمویل

[سمول]

پراخ تکاملي سنتسېز اوس مهال په بریتانیا، سویډن او متحده ایالاتو کې د اتو پوهنتونونو د پوهانو له خوا د ازمویلو په حالت کې دی. دغه ۷.۷ میلیون پونډي پروژه د جان ټمپلټون د بنسټ د ۵.۷ میلیونه پونډه مالي مرستې په واسطه ترسره کېږي. [۶۸][۶۹][۷۰]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  2. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  3. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  4. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  5. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  6. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  7. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  8. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  9. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil). "Paper read by J. Arthur Thomson on July 8, 1918 to the Royal Society of Edinburgh."
  10. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  11. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  12. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  13. ↑ Karl P. Schmidt, Evolution the Modern Synthesis by Julian Huxley, Copeia, Vol. 1943, No. 4 (Dec. 31, 1943), pp. 262-263
  14. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  15. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  16. ↑ Huang S. (2011). The molecular and mathematical basis of Waddington’s epigenetic landscape: A framework for post-Darwinian biology? BioEssays 34: 149-157.
  17. ↑ Wagner, Günter P; Laubichler; Manfred D. (2004). "Rupert Riedl and the Re-Synthesis of Evolutionary and Developmental Biology: Body Plans and Evolvability" Archived 2015-12-08 at the Wayback Machine.. Journal of Experimental Zoology (Mol Dev Evol) 302B: 92-102.
  18. ↑ Parnell, Dennis R. (1978). Heralding a New Synthesis Modes of Speciation by M. J. D. White. Systematic Botany. Vol. 3, No. 1. p. 126.
  19. ↑ Gould, Stephen Jay. (1980). Is a New and General Theory of Evolution Emerging? Paleobiology. Vol. 6, No. 1. pp. 119-130.
  20. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  21. ↑ "A More Modern Synthesis". American Scientist.
  22. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  23. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  24. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  25. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  26. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  27. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  28. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  29. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  30. ↑ "The Origins of Form". Natural History.
  31. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  32. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  33. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  34. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  35. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  36. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  37. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  38. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  39. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  40. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  41. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  42. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  43. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  44. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  45. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  46. ↑ ۴۶٫۰ ۴۶٫۱ ۴۶٫۲ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  47. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  48. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  49. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  50. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  51. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  52. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  53. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  54. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  55. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  56. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  57. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  58. ↑ Gontier, Nathalie. (2015). Reticulate Evolution Everywhere. In Reticulate Evolution: Symbiogenesis, Lateral Gene Transfer, Hybridization and Infectious Heredity. Springer. pp. 1-40. ISBN 978-3-319-16344-4
  59. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  60. ↑ ۶۰٫۰ ۶۰٫۱ ۶۰٫۲ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  61. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  62. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  63. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  64. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  65. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  66. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  67. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  68. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  69. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).[مړه لينکونه]
  70. ↑ "Empowering the Extended Evolutionary Synthesis" Archived 2021-08-16 at the Wayback Machine.. The Evolution Institute.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=پراخ_تکاملي_سنتسېز&oldid=336323" نه اخيستل شوی