Split
43°30′50″N 16°27′21″E/43,513889 16,455833
.jpg)
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Żupania | |||||
| Miasto | |||||
| Burmistrz |
Ivica Puljak↗ | ||||
| Populacja (2011) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
021 | ||||
| Kod pocztowy |
21000 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ST | ||||
| Podział miasta | |||||
Położenie na mapie Chorwacji  | |||||
Położenie na mapie Europy  | |||||
| 43°30′50″N 16°27′21″E/43,513889 16,455833
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Split (wł. Spalato) – miasto w południowo-zachodniej części Chorwacji, stolica żupanii splicko-dalmatyńskiej, siedziba miasta Split. Jest położony w Dalmacji, nad Morzem Adriatyckim, na niewielkim półwyspie. W 2011 roku liczyło 167 121 mieszkańców[1].
Jest drugim co do wielkości miastem kraju pod względem liczby mieszkańców[2].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Split jest ważnym miastem przemysłowym Dalmacji oraz ośrodkiem komunikacyjnym. W mieście działają: port lotniczy, dworzec kolejowy (linia z Zagrzebia przez Oštarije, Knin i Perković o dużych walorach widokowych) i terminal promowy obsługujący rejsy między innymi do Rijeki, Dubrownika, na pobliskie wyspy (Brač, Hvar, Vis, Čiovo, Korčula, Lastovo), do Ankony, Pescary, Wenecji we Włoszech. Znajduje się tam też węzeł komunikacji drogowej – Autostrada A1 Zagrzeb – Split, trasa europejska E65 w ciągu Magistrali Adriatyckiej. W mieście rozwinął się przemysł stoczniowy, chemiczny, cementowy, drzewny, rybny oraz piwowarski[2].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotnie na terenie Splitu (koło Salony, obecnie Solin) znajdowała się Aspalathos, osada starożytnych Greków. Rzymianie zmienili nazwę miejscowości na Spalatum (od łac. palatium). W latach 295–305 cesarz Dioklecjan zbudował tam swoją rezydencję. W 395 Spalatum znalazła się na terenie Bizancjum.
Od VI wieku Salona była siedzibą arcybiskupstwa. W 1. połowie VII wieku została zburzona przez Słowian i Awarów, a nowe miasto powstało wokół pałacu. W VIII wieku nastąpił wzrost znaczenia portu handlowego.
W 1069 Split włączono do Chorwacji, a w 1105 został przejęty przez Węgry. W latach 1420–1797 należał do Wenecji, następnie, do 1918, do Austro-Węgier, z przerwą w czasie wojen napoleońskich (1806–1813). Od 1918 należał do Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców, w 1929 znalazł się w Jugosławii. W latach 1941–1943 był pod okupacją włoską, a od 1991 należy do Chorwacji[3].
Klimat
[edytuj | edytuj kod]| Miesiąc | Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Roczna |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Średnie temperatury w dzień [°C] | 10.4 | 11.2 | 13.8 | 17.2 | 22.7 | 26.8 | 30.0 | 29.7 | 24.9 | 19.9 | 14.7 | 11.4 | 19,4 |
| Średnie dobowe temperatury [°C] | 8.0 | 8.4 | 10.6 | 13.7 | 18.9 | 22.8 | 25.7 | 25.4 | 21.2 | 16.8 | 12.0 | 9.1 | 16,1 |
| Średnie temperatury w nocy [°C] | 5.6 | 5.7 | 7.8 | 10.6 | 15.4 | 18.9 | 21.7 | 21.7 | 18.0 | 14.1 | 9.6 | 6.7 | 13,0 |
| Opady [mm] | 73.7 | 61.2 | 63.4 | 61.9 | 61.6 | 47.3 | 25.5 | 44.8 | 68.9 | 82.1 | 102 | 90.8 | 783 |
| Średnia liczba dni z opadami | 10.6 | 9.5 | 9.6 | 10.9 | 9.4 | 8.7 | 5.3 | 5.4 | 7.9 | 9.6 | 11.5 | 11.5 | 109,8 |
| Średnie usłonecznienie [h] | 133 | 154 | 186 | 210 | 273 | 306 | 347 | 319 | 246 | 192 | 135 | 130 | 2629 |
| Źródło: DHMZ[4] | |||||||||||||
| Sty | Lut | Mar | Kwi | Maj | Cze | Lip | Sie | Wrz | Paź | Lis | Gru | Rok |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 13,7 | 13,5 | 13,9 | 15,1 | 18,2 | 22,3 | 24,4 | 24,8 | 23,8 | 20,3 | 18,2 | 16,0 | 18,7 |
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
- pałac cesarza Dioklecjana (III–IV wiek) założony na planie rzymskiego obozu wojskowego (ok. 150 na 190 m) z murami i wieżami. Pałac został wpisany na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO
- podziemna część pałacu cesarza Dioklecjana[6]
- brama pałacowa Porta Aurea
- oktagonalne mauzoleum Dioklecjana, przebudowane w VIII wieku na splicką katedrę pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (chor. Uznesenju Blažene Djevice Marije), znana także jako katedra Świętego Domniona (chor.: katedrala sv. Duje lub katedrala sv. Dujma); przy katedrze dzwonnica z XIII – XVII wieku
- świątynia Jowisza – od VIII wieku baptysterium
- perystyl – obecnie teatr
- westybul
- kościół św. Franciszka – przebudowany kościół gotycki z XV wieku. Wewnątrz znajdują się nagrobki mieszkańców miasta, m.in. archidiakona Tomasza (pierwszego dalmatyńskiego historyka), pisarza Marka Marulicia i kompozytora Ivana Lukačica.
- pozostałości akweduktu
- zabytkowe kościoły poza murami z IX–XV wieku
Sport
[edytuj | edytuj kod]W mieście znajdują się hale sportowe Spaladium Arena i Arena Gripe oraz stadion sportowy Poljud, który w 1990 roku był areną lekkoatletycznych mistrzostw Europy.
Swoją siedzibę ma tutaj klub piłki nożnej, Hajduk Split, założony w 1911 roku, grający obecnie chorwackiej lidze Prva HNL.
Miasta partnerskie
[edytuj | edytuj kod]
Ankona, Włochy
Antofagasta, Chile
Bet Szemesz, Izrael
Cockburn, Australia
Dover, Wielka Brytania
Gladsaxe, Dania
Los Angeles, USA
Mostar, Bośnia i Hercegowina
Odessa, Ukraina
Ostrawa, Czechy- Pescara, Włochy
Sztip, Macedonia Północna
Trondheim, Norwegia
Velenje, Słowenia
Charlottenburg-Wilmersdorf, Niemcy
Rzeszów, Polska
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Popis stanovništva, kućanstava i stanova 2011. Stanovništvo prema spolu i starosti, Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske, 2013 (Statistička izvješća; 1468), s. 554, ISSN 1333-1876 [zarchiwizowane 2023-02-12].
- ↑ a b Split, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-08-11].
- ↑ Łukasz Ropczyński, Split [online], Kierunek Chorwacja, 19 sierpnia 2018.
- ↑ Split – DHMZ, 1971–2000.
- ↑ Split average sea temperature – seatemperature.org.
- ↑ Wojciech Tyluś, Podziemia Pałacu Dioklecjana w Splicie [online], crolove.pl [dostęp 2017-09-01] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kamera internetowa Instytutu Oceanografii i Rybołówstwa. izor.hr. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-21)].
- Grad Split – oficjalna strona internetowa miasta
- Split na starych fotografiach
- Split na filmie z komentarzem
| Kulturowe | |
|---|---|
| Przyrodnicze |
