Przejdź do zawartości

Czechosłowacja

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czechosłowacja
Československo
Česko-Slovensko/Československo
1918–1939
1945–1992
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Veritas vincit
(Prawda zwycięża)
Hymn: Kde domov můj (Czechy)
Nad Tatrou sa blýska (Słowacja)
(Gdzie dom mój, Nad Tatrami się błyska)
Ustrój polityczny

republika

Stolica

Praga

Data powstania

28 października 1918

Data likwidacji

31 grudnia 1992

Prezydent

Václav Havel

Populacja
• liczba ludności


15 700 000±100000
(1992)

Waluta

korona czechosłowacka (Kčs, CSK)

Domena internetowa

.cs

Kod samochodowy

CS

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC +2 - lato

Język urzędowy

czeski, słowacki

Religia dominująca

katolicyzm

Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Mapa fizyczna Czechosłowacji w latach 1920–1938
Mapa Czechosłowacji w latach 1969–1990
Zmiany w Godłach i Herbach Czechosłowacji na przestrzeni lat
Duży Herb Czechosłowacji (1918-1939 i 1945-1960)
Średni Herb Czechosłowacji (1938-1939 i 1945-1960)
Mały Herb Czechosłowacji (1938-1939 i 1945-1960)
Herb wielki Protektoratu Czech i Moraw (1939-1945)
Herb Pierwszej Republiki Słowackiej
Godło Czechosłowacji (1960-1990)
Herb Czechosłowacji (1990-1992)

Czechosłowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko lub Československo) – historyczne państwo w Europie Środkowej, istniejące w latach 1918–1939 i 1945–1992. Jego stolicą była Praga.

1 stycznia 1993 w miejscu Czechosłowacji powstały dwa nowe państwa – Czechy i Słowacja. Państwo to graniczyło z Niemcami (w latach 1949–1990 z NRD i RFN), Polską, ZSRR (1945–1991), Ukrainą (od 1991), Rumunią (do 1938), Węgrami i Austrią.

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Nazwy oficjalne

[edytuj | edytuj kod]

Nazwy geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
  • 1918–1920: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1920–1938: Czechosłowacja (Československo)
  • 1938–1939: Czecho-Słowacja (Česko-Slovensko)
  • 1945–1990: Czechosłowacja (Československo)
  • 1990–1992: Czechosłowacja, Czecho-Słowacja (cz. Československo, słow. Česko-Slovensko)[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Kalendarium historii Czechosłowacji.

Czechosłowacja powstała w wyniku realizacji koncepcji czechosłowakizmu, dla Słowaków stanowiącego obronę przed postępującą madziaryzacją. Słowacy zdecydowali się na związanie w jednym organizmie państwowym z dużo bliższym kulturowo narodem czeskim. W roku 1918, pod koniec I wojny światowej i po rozpadzie Austro-Węgier, z części ziem tej monarchii – Austrii (Bohemii, Moraw, czeskiej części Śląska) i Górnych Węgier (obecnej Słowacji i Rusi Zakarpackiej) – ustalono granice nowego państwa. Pierwszym prezydentem kraju został filozof, Tomáš Masaryk[4], a wkład w powstanie niepodległej Czechosłowacji, obok Masaryka, mieli również Czech Edvard Beneš i Słowak Milan Rastislav Štefánik[5].

Państwo zostało proklamowane 28 października 1918[6]. 11 listopada cesarz austriacki Karol I Habsburg zrzekł się udziału w rządach, a dzień później w Wiedniu powstała Republika Niemieckiej Austrii, która obejmowała zamieszkałe przez ludność niemiecką terytoria dawnych Austro-Węgier. W granicach nowo powstałej Republiki Niemieckiej Austrii miały znaleźć się prowincje Niemieckie Czechy oraz Kraj Sudetów (dawny Śląsk Austriacki i okolice północnomorawskie i wschodnioczeskie). Okręg Szumawski miał być przyłączony do prowincji Górna Austria, a Niemieckie Morawy Południowe miały być połączone z Dolną Austrią[7]. W końcu listopada 1918 r. wojska czechosłowackie wkroczyły na obszar zbuntowanych prowincji. Formalnie prowincje te przestały istnieć 10 września 1919 roku, po zawarciu traktatu wersalskiego i traktatu z Saint-Germain-en-Laye, które potwierdziły przynależność tych obszarów do Czechosłowacji[8][9].

Integralność terytorialna Czechosłowacji została naruszona na skutek zawarcia układu monachijskiego. Przy nieobecności przedstawicieli Czechosłowacji Wielka Brytania i Francja, preferując politykę ustępstw wobec III Rzeszy, pozwoliły 29 września 1938 Adolfowi Hitlerowi na zajęcie Kraju Sudetów[10]. W następnych miesiącach Polska zajęła Zaolzie, a Węgry (w wyniku tzw. arbitrażu wiedeńskiego) południową Słowację i Ruś Zakarpacką. Wobec przyzwolenia na zajęcie przez Niemcy części terytorium Czechosłowacji do dymisji podał się rząd, a w wyniku przekształcenia konstytucyjnego Pierwsza Republika Czechosłowacka stała się Drugą Republiką – państwem federacyjnym złożonym z Czech, Słowacji i Ukrainy Karpackiej. Nowe państwo nie przetrwało jednak nawet pół roku – 15 marca 1939 III Rzesza przekształciła Bohemię i Morawy w Protektorat Czech i Moraw, na terenie Słowacji niepodległość proklamowała prohitlerowska Republika Słowacka, a na Zakarpaciu powstała efemeryczna Karpato-Ukraina[11][12].

Po II wojnie światowej, w 1945 roku, powrócono do formy jednego czesko-słowackiego państwa poprzez powołanie Trzeciej Republiki Czechosłowackiej. W 1948 roku władzę, w wyniku praskiego zamachu stanu, ostatecznie przejęli komuniści[13], a ze stanowiska dotychczasowego prezydenta zrezygnował Beneš, co symbolicznie zakończyło okres III republiki[14]. W 1960 roku czechosłowackie władze oktrojowały nową konstytucję, która oficjalnie przekształcała Republikę Czechosłowacką w kraj komunistyczny, dodając do nazwy państwa człon Socjalistyczna. Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w roku 1960. Rozpoczęła się delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w roku 1968 i przywrócenie do władzy tzw. „twardogłowych”. Jedyną niewycofaną reformą okresu praskiej wiosny było wprowadzenie reformy administracyjnej, która dzieliła kraj na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną[15][16].

Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należeli między innymi Václav Havel, Pavel Kohout, Jiří Dienstbier i ks. Václav Malý. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia władzy komunistycznej w Czechosłowacji w roku 1989. Wtedy to usunięto ze stanowiska prezydenta Gustáva Husáka, który sprawował władzę od 1975, a na jego miejsce powołano członka Karty – pisarza Václava Havla. W okresie jego rządów kraj przekształcono w republikę federalną, a ostatecznie zatwierdzono rozpad Czechosłowacji i powołano do życia z dniem 1 stycznia 1993 dwa oddzielne państwa – Czechy i Słowację[17].

Flaga Republiki Czeskiej jest taka sama jak flaga czechosłowacka. W następstwie rozpadu Czechosłowacji Słowacja przyjęła nową flagę, a Republika Czeska utrzymała flagę ze względu na jej historyczne więzi[18].

Dominacja czeska nad Słowacją

[edytuj | edytuj kod]

Historyk Timothy Snyder określił Czechosłowację jako „dziecko zachodnich demokracji” i „nagrodę dla ludzi uznanych za sojuszników”. Państwo posiadało dobrą opinię międzynarodową i jako jedyny kraj tego regionu nie przeżyło przewrotu wojskowego ani zamachu stanu w okresie międzywojennym. Umowa pittsburska z 31 marca 1918 roku dała Słowakom gwarancję posiadania w nowej federacji własnej administracji, szkolnictwa, parlamentu, sądownictwa i uznania języka słowackiego za język urzędowy. Prezydent Tomáš Masaryk podpisał tę umowę, jednak później oceniał ją jako „fikcyjną w realizacji”. Na urząd premiera ośmiokrotnie wybierano osoby z Czech, a tylko jeden raz Słowaka: Milana Hodžę. W Banku Narodowym Czechosłowacji pracownicy pochodzenia słowackiego stanowili 8% bez żadnej reprezentacji na szczeblu kierowniczym. Filia znajdująca się w Bratysławie posiadała kierownictwo czeskie. W 1934 roku w Ministerstwie Rolnictwa pracowało 12% Słowaków, co prawie odzwierciedlało ich procentowy udział w ludności państwa, ale już w Ministerstwie Spraw Zagranicznych tylko 3% zatrudnionych było Słowakami, w Ministerstwie Sprawiedliwości 5%, a w Ministerstwie Handlu 4%. Pomimo kształcenia słowackich kadr urzędniczych na uczelniach wyższe stanowiska była obsadzane niemal wyłącznie przez Czechów[19].

Korpus oficerski Armii Czechosłowacji był obsadzony w 92% przez Czechów. Na 140 generałów służył tam tylko jeden Słowak i trzech Rosjan. W kwestiach gospodarczych słowacki przemysł przegrywał konkurencję z czeskim. W kwestiach etnicznych pojawiały się formy dyskryminacji w postrzeganiu narodu słowackiego, a próby stworzenia nowego „narodu czechosłowackiego” polegały głównie na dążeniu do zasymilowania Słowaków z Czechami i ich wynarodowieniu. Wprowadzono kary za używanie łącznika w nazwie kraju pisanej jako Czecho-Słowacja. Opór Słowaków wyrażany też był wobec antykatolicyzmu czeskiej administracji, która wycofała z dni wolnych od pracy święta kościelne Objawienia Pańskiego i Bożego Ciała, wprowadzając w zamian święto Jana Husa. Uniwersytet w Bratysławie posiadał zawsze rektora narodowości czeskiej. Jedyny słowacki profesor prawa na tej uczelni Vojtech Tuka, zwolennik autonomii Słowacji, został osadzony w więzieniu bez wyroku sądu, na mocy decyzji administracyjnej[20].

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Narodowości Czechosłowacji w 1921 r. według spisu czechosłowackiego (wg Atlasu geograficznego z 1930):[21]

Narodowość Populacja %
Czesi i Słowacy 8 759 701 64,37
Niemcy 3 123 305 22,95
Węgrzy 744 621 5,47
Rusini 461 449 3,39
Żydzi 180 534 1,33
Polacy 75 852 0,56
inni 23 139 0,17
obcokrajowcy 238 784 1,75
Razem 13 607 385 100,00

Narodowości Czechosłowacji w 1921 według spisu czechosłowackiego (wg Encyklopedii wojskowej z 1932):[22]

Narodowość Populacja w mln %
Czesi 06,335 047,0
Niemcy 03,747 027,4
Słowacy 01,702 012,5
Węgrzy 01,071 007,9
Rusini 00,432 003,2
Polacy 00,166 001,2
inni 00,142 000,8
Suma 13,595816 100,0

Podział demograficzny Czechosłowacji w 1967 roku:[23]

Narodowość Populacja %
Czesi 9 466 600 66,2%
Słowacy 4 000 400 28,0%
Węgrzy 527 000 4,0%
Inni 306 000
(w tym ok. 80 tys. Polaków)		 1,8%
Razem 14 300 000 100,0%


Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé socialistické republiky. aplikace.mvcr.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-21)]..
  2. ↑ znění ústavního zákona o změně názvu Československé federativní republiky. aplikace.mvcr.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-04)]..
  3. ↑ Slovenské slovníky [online], slovnik.juls.savba.sk [dostęp 2017-11-22].
  4. ↑ Adam Krzyżanowski, Antoni Zygmunt Helcel: Raj doczesny komunistów. Ośrodek Myśli Politycznej, 2006, s. 104. ISBN 978-83-7188-592-1.
  5. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 587. ISBN 978-1-85109-908-5.
  6. ↑ Československý stát prohlášen. „Lidové noviny”, s. 1, 1918-10-29. ISSN 1213-1385. (cz.). 
  7. ↑ Memorandum zástupců německých sudetských zemí jako odpověď na podmínky k uzavření míru spojeneckých mocností a jejich spojenců.
  8. ↑ Treaty between the Principal Allied and Associated Powers and Poland, Roumania, the Serb=Croat=Slovene State and the Czecho=Slovak State relative to Certain Frontiers of those States.. fco.gov.uk. [dostęp 2017-05-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (ang.).
  9. ↑ Treaty of Saint-Germain, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  10. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 595. ISBN 978-1-85109-908-5.
  11. ↑ Guntram H. Herb, David H. Kaplan: Nations and Nationalism: A Global Historical Overview. ABC-CLIO, 2008, s. 583–584. ISBN 978-1-85109-908-5.
  12. ↑ Cyprian Blamires: World Fascism: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO, 2006, s. 162. ISBN 978-1-57607-940-9.
  13. ↑ Komunistyczny zamach stanu na Hradczanach. Rzeczpospolita, 2008.
  14. ↑ Edvard Beneš, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  15. ↑ Communism in Slovakia. slovak-republic.org. (ang.).
  16. ↑ Mikuláš Teich, Dušan Kováč, Martin D. Brown: Slovakia in History. ambridge University Press, 2011, s. 266. ISBN 978-1-57607-940-9.
  17. ↑ Andrzej Krawczyk: Aksamitny rozwód. polityka.pl, 4 listopada 2009. [dostęp 2014-01-03].
  18. ↑ Czechoslovakia/Map of Czechoslovakia [online], Map Universal, 14 stycznia 2019 [dostęp 2019-01-14] (ang.).
  19. ↑ Piotr Gursztyn: Ribbentrop-Beck czy pakt Polska-Niemcy był możliwy?. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2018, s. 103–104. ISBN 978-83-271-5758-4.
  20. ↑ Piotr Gursztyn: Ribbentrop-Beck czy pakt Polska-Niemcy był możliwy?. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2018, s. 105. ISBN 978-83-271-5758-4.
  21. ↑ Škorpila F. B.; Zeměpisný atlas pro měšťanské školy; Státní Nakladatelství; second edition; 1930; Czechoslovakia (Atlas geograficzny dla szkół podstawowych z 1930 r.).
  22. ↑ Na podstawie „Encyklopedii wojskowej” z 1932 roku.
  23. ↑ Mała Encyklopedia Powszechna PWN, Warszawa 1969.


Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czechosłowacja&oldid=75396243”