Przejdź do zawartości

Antyimperializm

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Antyimperialistyczny mural w Caracas

Antyimperializm – idea sprzeciwiająca się imperializmowi[1][2][3], kolonializmowi, imperiom kolonialnym i ich dążeniom do hegemonii oraz ich ekspansji terytorialnej poza swoje ustalone granice[4]. Do idei antyimperializmu odwoływały się głównie ruchy nacjonalistyczne oraz komunistyczne[5].

Antyimperialistyczny pomnik w Hawanie

Po II wojnie światowej idea antyimperializmu uzyskała szeroką popularność szczególnie wśród ruchów narodowo-wyzwoleńczych działających w koloniach europejskich mocarstw. Aktualnie krajami oficjalnie praktykującymi politykę antyimperialistyczną są Kuba, Wenezuela i Boliwia[6].

Rosyjski antykomunistyczny plakat (lata 30. XX w.)

Teoria

[edytuj | edytuj kod]
Plakat z 1912 roku symbolizujący łamanie przez USA doktryny Monroego poprzez ingerowanie w politykę krajów Ameryki Południowej

Pod koniec lat 70. XIX wieku termin imperializmu został wprowadzony do języka angielskiego przez przeciwników kolonialnej polityki brytyjskiego premiera Benjamina Disraeli[4]. Wkrótce został jednak przejęty przez zwolenników tej imperializmu, m.in. przez Josepha Chamberlaina[7][8]. Sama idea imperializmu nie była jednoznacznie rozumiana przez społeczeństwo; część uważała, że imperializm wyznaczał idealizm i filantropię, natomiast wiele osób utożsamiało imperializm z kapitalizmem[7][8].

Termin imperializmu był już wcześniej używany w języku francuskim; był używany już na początku XIX wieku w odniesieniu polityki Napoleona Bonaparte[9].

Imperializm Johna Atkinsona Hobsona

[edytuj | edytuj kod]

John Atkinson Hobson był wpływowym członkiem brytyjskiej Partii Liberalnej[10]. Według historyków Petera Duignana i Lewisa Henry’ego Ganna, Hobson miał na początku XX wieku znaczący wpływ na wzrost nieufności wobec imperializmu wśród społeczeństwa[11].

W swojej pracy Hobson argumentował, że wewnętrzne reformy społeczne mogą wyeliminować imperializm; inspirował się działalnością naukową Karola Marksa[12] i był zwolennikiem teorii, że opodatkowanie może pobudzić szerszą konsumpcję, zapewnić społeczeństwu dobrobyt i utrzymać pokój na świecie; w przypadku braku opodatkowania, rentierzy sprzyjaliby rozwojowi imperializmu poprzez zbyt wysokie przychody[13][14][15][16]. Teoretycy socjalizmu i marksizmu jak Karl Kautsky i Róża Luksemburg dostrzegali korelację między kapitalizmem, militaryzmem i ekspansjonizmem, jednak nie używali terminu imperializmu[17].

Ruch polityczny

[edytuj | edytuj kod]

Antyimperializm jako ruch polityczny powstał w Europie na przełomie XIX i XX w.; była to odpowiedź przeciwko wzrostowi potęgi europejskich imperiów kolonialnych oraz Stanów Zjednoczonych, prowadzących wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[18].

W połowie XX wieku ruchy antyimperialistyczne odegrały bardzo ważną rolę w procesie dekolonizacji, głównie w latach 60. i 70. XX wieku wiele byłych europejskich kolonii w Azji i Afryce uzyskało niepodległość[4]. Ze względu na potępianie imperialnej polityki Stanów Zjednoczonych, pod koniec XX wieku antyimperializm został uznany za jeden z nurtów antyglobalizmu[19].

Antyimperializm według państw

[edytuj | edytuj kod]

Niemcy

[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Niemiec Zachodnich założono w 1968 roku Niemiecką Partię Komunistyczną i w 1982 roku Marksistowsko-Leninowską Partię Niemiec, a w NRD w styczniu 1990 powstała Komunistyczna Partia Niemiec. Każda z tych partii działa do dzisiaj.

17 i 18 lutego 1968 roku w Berlinie Zachodnim odbył się Międzynarodowy Kongres Wietnamski zorganizowany przez Socjalistyczny Niemiecki Związek Studentów; uczestnicy w ten sposób pokazali swoją solidarność z Wietnamem Północnym[20].

Aktualnie działające w Niemczech skrajnie lewicowe organizacje opierają się na marksizmie-leninizmie; jej członkowie deklarują się jako antykapitaliści i antyimperialiści[21]. Uważają, że walka przeciwko imperializmowi, który reprezentują Stany Zjednoczone, NATO i Izrael[22][23][24] (od lat 90. XX wieku część skrajnie lewicowych aktywistów zaczęła sprzeciwiać się antysyjonizmowi oraz popierać Izrael[25]), jest połączona z walką przeciwko kapitalizmowi[21][26]. Wzywają również do solidaryzowania się z socjalistycznymi ruchami wyzwoleńczymi działającymi w krajach Trzeciego Świata; ruchy wyzwoleńcze o prozachodniej orientacji uważa się za kontrrewolucyjne, przez co nie są wspierane[25].

Stany Zjednoczone

[edytuj | edytuj kod]

Termin antyimperializmu został użyty po raz pierwszy w 1898 roku, gdy Stany Zjednoczone prowadziły wówczas wojnę przeciwko Hiszpanii[27]. Wielu antyimperialistów popierało tę wojnę, jednak część była przeciwko aneksji Filipin przez Stany Zjednoczone[28]; taką postawę miała założona dnia 15 czerwca 1898 organizacja Anti-Imperialist League[29].

Według Freda Harringtona antyimperialiści nie sprzeciwiali się ekspansji z powodów handlowych, religijnych, prawnych lub humanitarnych; uważali natomiast, że polityka imperializmu jest sprzeczna z aktem Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych[18][30][31].

Po I wojnie światowej w amerykańskich podręcznikach szkolnych wydawcy zaznaczali, że imperializm był główną przyczyną tego konfliktu[32].

Wielka Brytania i jej dominia

[edytuj | edytuj kod]

Działalność antyimperialistyczna w Wielkiej Brytanii była praktykowana od lat 90. XIX wieku przez Partię Liberalną[33]. Partia publicznie krytykowała brytyjskie działania podczas wojen burskich[34], po których zakończeniu zwróciła uwagę na sytuację w brytyjskich koloniach w Afryce i Azji[35]. W latach 20. i 30. XX wieku władze brytyjskie organizowały wielkie wystawy promujące politykę imperializmu; część intelektualistów wykorzystała to jako okazję do krytykowania tej idei[36]. W Kanadzie i Australii również działały organizacje antyimperialistyczne[37].

Niemiecki chrześcijański filozof i pacyfista Friedrich Wilhelm Foerster uważał, że imperialna polityka Wielkiej Brytanii oczernia chrześcijaństwo już od czasów rządów Elżbiety I Tudor[38].

Australia

[edytuj | edytuj kod]

W Australii przeciwna brytyjskiej ekspansji była zamieszkująca ten teren irlandzka ludność wyznająca katolicyzm[37].

Kanada

[edytuj | edytuj kod]

Kanadyjczycy pochodzenia francuskiego byli wrogo nastawieni do brytyjskiej ekspansji[37]. Ludność deklarowała walkę o suwerenność Kanady od Wielkiej Brytanii; część francuskich Kanadyjczyków wspierała kanadyjski nacjonalizm[39]. Z kolei większość wyznających protestantyzm brytyjskich imigrantów zamieszkujących Kanadę było zdecydowanymi zwolennikami brytyjskiego kolonializmu; walczyli też po stronie brytyjskiej w wojnach burskich[40]. Część imigrantów nie podzielała tego zdania; jednym z nich był żyjący w latach 1823–1910 historyk Goldwin Smith[41].

W odróżnieniu od ludności irlandzkiej zamieszkujących Australię, Irlandczycy w Kanadzie popierali brytyjskie imperium kolonialne[42].

Marksizm-leninizm

[edytuj | edytuj kod]
Włodzimierz Lenin (1920)

Włodzimierz Lenin uznał imperializm za "najwyższy etap kapitalizmu", co zdefiniował jako system ekonomiczny, w którym monopolistyczny kapitał finansowy staje się dominujący w ekonomii[43][44]. W tych okolicznościach, rządy krajowe i prywatne korporacje są zmuszone do światowej rywalizacji o kontrolę nad zasobami naturalnymi i pracę niewolników wynikającą z polityki kolonialnej[45]. Jego poglądy w sprawie imperializmu odnoszą się do dominacji w dziedzinie ekonomicznej zamiast militarnej i politycznej; uważał, że głównym celem imperializmu jest wyzysk gospodarczy, a nie ekspansja terytorialna kraju[45]. Opinię Lenina na temat imperializmu podzielał Che Guevara[46].

W swojej pracy pod tytułem Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, Lenin przedstawił cechy kapitalizmu prowadzące do imperializmu na tle gospodarczym[47][48][49].

Niektórzy anarchiści i działacze organizacji marksistowskich krytykowali powojenną politykę Związku Radzieckiego, uznając ją za imperialistyczną[50]. Z kolei Mao Zedong nazwał ZSRR krajem socjalimperialistycznym, czyli socjalistycznym z imperialnymi tendencjami[50].

Che Guevara (1959)

Obecnie termin antyimperializmu jest używany głównie przez zwolenników marksizmu-leninizmu[51].

Prawicowy antyimperializm

[edytuj | edytuj kod]

Wśród przeciwników imperializmu znajdują się osoby o poglądach prawicowych (również skrajnie prawicowych[5]), a nawet dżihadyści, gdzie przykładem jest głoszenie haseł antyimperialistycznych przez Państwo Islamskie oraz Al-Ka’idę[52], i fundamentaliści religijni, czego przykładem jest polityka prowadzona przez irańskiego ajatollaha Ruhollaha Chomejniego.

Prawicowymi antyimperialistycznymi partiami politycznymi są między innymi angolskie UNITA i FNLA, armeńska HHK, indyjska Jamaat-e-Islami Hind[53] i rosyjska Partia Eurazja. Antyimperialistyczna działalność była prowadzona również przez prawicową Narodową Organizację Cypryjskich Bojowników.

Krytyka antyimperializmu

[edytuj | edytuj kod]

Antonio Negri i Michael Hardt opisali w książce Imperium, że antyimperializm w dzisiejszym świecie nie ma już znaczenia, ponieważ imperializm nie jest praktykowany przez żadne państwo[54].

Politolog Jan Smoleński i ekonomista Jan Dutkiewicz skrytykowali imperialną politykę Władimira Putina wobec Ukrainy oraz wyjaśnienie jakoby rosyjska inwazja na Ukrainę miała być motywowana walką przeciwko amerykańskiemu imperializmowi[55][56]. Amerykański historyk Timothy Snyder nazwał ten konflikt wojną kolonialną[57]; już w 2017 roku krytykował naród ukraiński, nazywając go "mieszkańcami kolonii, którzy są skazani na przynależność do imperium"[58].

Z kolei libański socjalista Gilbert Achcar uważa, że interwencja militarna ze strony imperialistycznej potęgi jest dopuszczalna w celu powstrzymania dokonywania zbrodni przeciwko ludzkości[59].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Abaszejew 1941 ↓, s. 16.
  2. ↑ antiimperialismo. academia.gl. (galic.).
  3. ↑ antiimperialisme. naob.no. (norw.).
  4. ↑ a b c Koebner i Schmidt 2010 ↓.
  5. ↑ a b Nicolas Lebourg: Qu’est ce que le nationalisme-révolutionnaire?. tempspresents.com, 2013-06-07. (fr.).
  6. ↑ Nancy Escobar Cardoso: Evo Morales organiza en Bolivia su “revolución bolivariana”. cronica.com.mx. [dostęp 2013-05-04]. (hiszp.).
  7. ↑ a b Proudman 2008 ↓, s. 395-433.
  8. ↑ a b Fieldhouse 1992 ↓, s. 45-72.
  9. ↑ Cormenin 1846 ↓, s. 187.
  10. ↑ Long 1996 ↓.
  11. ↑ Duignan i Gann 2013 ↓, s. 59.
  12. ↑ Koebner i Schmidt 2010 ↓, s. 221.
  13. ↑ Cain 2004 ↓, s. 25-47.
  14. ↑ Peatling 2007 ↓, s. 381-398.
  15. ↑ Koebner i Schmidt 2010 ↓, s. 222.
  16. ↑ Wood 1983 ↓, s. 483-500.
  17. ↑ Koebner i Schmidt 2010 ↓, s. 265.
  18. ↑ a b Harrington 1935 ↓, s. 211-230.
  19. ↑ Samir Amin: Au-delà de la mondialisation libérale : un monde meilleur ou pire ?. cairn.info, 2006-02. (fr.).
  20. ↑ Dworok i Weißmann 2013 ↓, s. 153-170.
  21. ↑ a b Salzborn 2018 ↓, s. 88.
  22. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 46.
  23. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 60.
  24. ↑ Salzborn 2018 ↓, s. 84.
  25. ↑ a b Federalna Agencja Edukacji Obywatelskiej 2008 ↓.
  26. ↑ Tom David Uhlig: Antisemitismus im linken Spektrum. bpb.de, 2020-04-30. (niem.).
  27. ↑ Beisner 1968 ↓.
  28. ↑ Pratt 1936 ↓, s. 266-278.
  29. ↑ Modern History Sourcebook: American Anti-Imperialist League, 1899. sourcebooks.fordham.edu. (ang.).
  30. ↑ Welch 1978 ↓.
  31. ↑ Tompkins 1970 ↓.
  32. ↑ Cornell University 1942 ↓, s. 50.
  33. ↑ Schuyler 1922 ↓.
  34. ↑ Claeys 2010 ↓.
  35. ↑ Porter 1968 ↓.
  36. ↑ Britton 2010 ↓.
  37. ↑ a b c Connolly 1978 ↓, s. 210-232.
  38. ↑ Koebner i Schmidt 2010 ↓, s. 248.
  39. ↑ Berger 1969 ↓.
  40. ↑ Heath 2009 ↓.
  41. ↑ Brown 1962 ↓, s. 93-105.
  42. ↑ McGowan 1989 ↓, s. 118-145.
  43. ↑ Evans i Newnham 1998 ↓, s. 244.
  44. ↑ Romeuf ↓, s. 629.
  45. ↑ a b Evans i Newnham 1998 ↓, s. 79.
  46. ↑ Message to the Tricontinental. marxists.org. (ang.).
  47. ↑ Imperialism, the Highest Stage of Capitalism. marxists.org. (ang.).
  48. ↑ Bottomore, Harris i Miliband ↓, s. 252.
  49. ↑ Duménil, Löwy i Renault 2009 ↓.
  50. ↑ a b Sheng 1997 ↓.
  51. ↑ Brewer 1990 ↓, s. 293.
  52. ↑ Birnbaum 2016 ↓, s. 205-216.
  53. ↑ Jamaat to launch nation-wide `anti-imperialism` campaign. zeenews.india.com, 2009-12-10. (ang.).
  54. ↑ Negri i Hardt 2001 ↓.
  55. ↑ Jan Smoleński, Jan Dutkiewicz: The American Pundits Who Can’t Resist “Westsplaining” Ukraine. newrepublic.com, 2022-03-04. (ang.).
  56. ↑ Linda Mannheim: “F*ck Leftist Westsplaining!”. thenation.com, 2022-04-04. (ang.).
  57. ↑ Timothy Snyder: The War in Ukraine Is a Colonial War. newyorker.com, 2022-04-28. (ang.).
  58. ↑ Timothy Snyder: Germans must remember the truth about Ukraine – for their own sake. eurozine.com, 2017-07-07. (ang.).
  59. ↑ Gilbert Achcar: Reflexiones de un antiimperialista tras diez años de debate. vientosur.info, 2021-06-24. (hiszp.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antyimperializm&oldid=74900076”