Peter Tordenskiold

Seinare i 1711 vart han kommandør på snauen «Ormen», eit lite skip nytta til rekognosering og kamp mot kaperar. Som kommandant på «Ormen» gjorde han fleire djerve manøvrar og kapra mellom anna fire svenske båtar med kornvarer. Øvstkommanderande og stattholdar i Noreg, Woldemar Løvendal beit seg merke i kampånda til Peter.

I 1712 fekk Wessel så styringa over eit større skip, den hurtige fregatten «Løvendals Galley», truleg etter tilråding frå Løvendal sjølv. Wessel førte «Løvendals Galley» i tre år og gjorde skipet kjent som «Kattegats skrekk». I 1712 var han med på å kapre og øydeleggje ein svensk flåte på 70–80 skip og slik skaffe dansk-norsk herredøme over farvatna ved Rügen. For dette vart han forfremja til kapteinløytnant.

Wessels nøyaktige etterretningar, gjorde like innpå fienden, skaffa han tilnamnet «flåtens skarpe auge» og gjorde generaladmiral Ulrik Christian Gyldenløve, øvstkommanderande for flåten, svært nøgd.

Dei komande åra førte Peter Wessel fleire konvoiar i Nordsjøen. I 1713 hamna «Løvendals Galley» i kamp med to overlegne svenske linjeskip, men Wessel makta å kjempe tilbake og kom seg unna utan tap av mannskap. Seinare sende Wessel sleivkjefta brev til den svenske generalguvernøren i Göteborg, og fekk åtvaring frå Frederik 4. for manglande høvisk framferd.

I juli 1714 støytte skipet ved Lindesnes på ein dobbelt så stor svensk fregatt, «De Olbing Galley», og Wessel gjekk til åtak heller enn å prøve å rømme. Etter eitt døgns kamp var Wessel nær tom for ammunisjon og sende ein parlamentær med førespurdnad om å få låne krutt av motstandaren, men fekk avslag. Dei to skipssjefane drakk istaden kvarandres skål og skildest med løfte om eit seinare møte. «Løvendals Galley» var sterkt medteken, og Wessel vart stilt for krigsrett for vågespelet. Han vart frikjend og søkte heller kjepphøgt om å verte utnemnd til kaptein, noko kongen imøtekom.

Både forfremjinga og den uvørdne haldninga skaffa likevel Wessel fiendar i admiralitetet (marinestyret). Då han søkte kongen om ein større fregatt og stilling som sjef for sjøforsvaret i Noreg, fekk han avslag.

I april 1715 gjekk så dansk-norske krigsskip til åtak på ein svensk flåte på veg til den vestlege Austersjøen. Åtaket kom etter observasjonar frå Wessel. Med «Løvendals Galley» kjempa Wessel her til seg det vidgjetne og raske skipet «Hvita Örn», tok til fange admiralen som var leiar for den svenske flåtestyrken, og hindra svenskane i å øydeleggje skipa sine. Det enda med fullstendig dansk-norsk siger.

På veg tilbake til København gjorde Wessel nye halsbrekkande manøvrar mot svenskane, no med den omdøypte «Hvide Ørn», mellom anna mot to krigsskip med tre gonger så mange kanonar. Sigeren var populær i København, og ein rekke offiserer fikk medaljer, men ikkje Wessel: Framferda hans vart ansett for å vere utanfor myndigheten hans. I København ønskte fleire admiralar å stille han for krigsrett igjen for mangel på varsemd. I staden bad Wessel kongen om å verte adla – og det vart han, under namnet Tordenskiold.

Vinteren 1716 gjekk svenskekongen Karl 12. og soldatane hans inn i Noreg (sjå Karl 12.s første norske felttog), og i mai hærtok han Fredrikshald. Her var han avhengig av forsyningar sjøvegen.

I juli 1716 eskorterte Tordenskiold ein flåtestyrke på veg frå København til Larkollen ved Christianiafjorden. På vegen fekk han etterretning om at Karl 12.s beleiringsartilleri var på veg til Halden, og at skipa låg i Dynekilen. Tordenskiold gjekk til åtak utan godkjenning frå sin overordna, viseadmiral Christian Carl Gabel. Sigeren var knusande, og svenskekongen måtte gi opp felttoget. For denne bragden vart han utnevnt til kommandør. I november same året vart han sjef for heile flåtestyrken i dei norske farvatna.

• Les meir om slaget ved Dynekilen.

Som sjef for den norske eskadren viste Tordenskiold stor iver når det galdt styre og stell, men måtte kjempe mot små ressursar og sterk uvilje frå eldre offiserar. I mai 1717 leidde han han eit åtak på festningen Nya Älfsborg ved Göteborg, med eit mål om å knuse mykje av den svenske flåten. Her vart Wessel motarbeidd av ein av sine eigne offiserar, Christian Vosbein, slik at framstøyten mislukkast.

Eit par månadar seinare prøvde Tordenskiold òg å gå til åtak på Strömstad. Åtaket var godt planlagt, men sommel fra Admiralitetet førte til sein ankomst av artillerifartøy og soldatar, og igjen var svenskane førebudd. Tordenskiold leda sjølv an i åtaket 18. juli, men vart såra og måtte til slutt gi opp.

Nederlaga vart teke ille opp i København, og Tordenskiold fekk ordre om å fratre. Forholdet hans til kommanderande general i Noreg, Erhard Wedel, var òg dårleg, samtidig som svenske invasjonsplanar kravde nettopp godt samspel dei imellom. Med støtte i admiralitetet utnemnde difor kongen ei anna og meir røynd offiser til norsk eskadresjef.

Tordenskiold bad no om at omstendigheitane kring åtaket på Strömstad vart granska. Tordenskiold vart frikjend, men fekk ikkje kommandoen tilbake. Same høst vart han utnevnt til sjef på linjeskipet Laaland. Då Karl 12. fall ved Fredriksten under eit nytt felttog i Noreg i desember 1718, sørga Tordenskiold for å få nyheita verifisert før han reiste julaften med ein hurtigseilande båt til København. Han nådde byen 2. juledag og meldte nyheita til kong Frederik 4. Kongen svara med å utnemne Tordenskiold til schoutbynacht, kontreadmiral.

No vart Tordenskiold igjen sjef for eskadren i Noreg. I slaget ved Marstrand i 1719 leia han åtaket på den svenske byen Marstrand og festninga Karlsten. 21. juli landsatte han 600 mann og fulgde opp med artilleribeskytning frå fartøya. Ifølgje ein populær historie klarte Tordenskiold å få den svenske kommandanten til å tru at han hadde fleire tusen mann, ved å la soldatane stadig flytte seg rundt i byen («Tordenskiolds soldatar»), og at han venta ytterlegare forsterkningar. Tordenskiold lukkast i å hærta mykje av den svenske flåten og setje fyr på resten, for så å overta festninga. For denne bragden vart han utnemnd til viseadmiral og fekk kongen sitt portrett med diamantar.

Tordenskiold ønskte så å halde fram med eit åtak på heile Bohuslän, men måtte avslutte framstøyten. I staden vart det innleidd fredsforhandlingar mellom Sverige og Danmark-Noreg.

Krigen hadde gjort Peter Wessel adeleg, og dessutan hadde han vorte ein rik mann, på grunn av inntektene frå alle skipa han kapra og så selde. Freden gjorde at han vart uverksam. Hausten 1720 planla han difor ei reise til England, gjennom tyske område, truleg for å møte ei kvinne. 8. november 1720 var Tordenskiold i eit selskap i Hannover. Her banka han så opp den livlandske obersten Jacob Axel Staël von Holstein, som hadde lurt pengar frå ein ven av Peter. Holstein svarte med å utfordre Wessel til duell.

Tordenskiold møtte opp til duellen i Gleidingen utanfor Hannover 12. november 1720, men ønskte ikkje kamp og prøvde heller å forlike seg med Holstein. Obersten kravde derimot å vinne att æra si. Tordenskiold aksepterte duell på kårder, til tross for at kårda hans var mykje kortare enn motstandarens. Tordenskiold var òg mindre trena i fekting enn obersten. I den påfølgjande duellen påførde Holstein Tordenskiold ein dødeleg støyt med kårde. Tordenskiold døydde i løpet av nokre få minutt.

Fleire omstendighetar kring duellen er framleis uklare.

Liket av Tordenskiold vart ført med eit lite fartøy til København. Sidan duellering var ulovleg i Danmark-Noreg, bar venene kista gjennom byen om natta. I Holmens kirke vart kista satt i kjellaren. I 1816, nær 100 år seinare, avgjorde kong Frederik 6. at sjøhelten skulle flyttast opp i en marmorsarkofag i kyrkja, men heller ikkje denne gongen med kyrkjas velsigning. Først i 1995, 275 år etter at han døydde, vart den kyrkjelege seremonien kring gravferda gjennomført.

Gravferda til Tordenskiold har vore gjenstand for diskusjon. Somme hevdar at årsaka til at gravferda fann stad om natta var for å unngå oppmerksemd, sidan han var drept i ein duell, medan andre meiner nattleg gravferd var rekna som ei heidring av avlidne.

• Maleri (halvfigur) av ukjend kunstnar, ukjend år; Eidsvollsbygningen
• Maleri (heilfigur) av ukjend kunstnar, ukjend år; DKNVS, Trondheim
• Maleri av ukjend kunstnar, 1715; NF, Oslo
• Maleri (brystbilete) av Balthasar Denner, 1719; Det Nationalhistoriske Museum på Frederiksborg
• Litografi etter Denners maleri nytta som førelegg til bilete på fyrstikkesker fra H. E. Gosch & Co. (seinare De forenede danske Tændstikfabriker) fra 1876, til bilete på norsk frimerke 1947