استونی
مختصات: شرقی°۲۶ شمالی°۵۹ / °۲۶شرقی °۵۹شمالی
استونی (استونیایی جه: Eesti) اتا کشور بالتیک ِمنطقه و اروپای ِشمالی قِسمِت دله هسته. این کشور غرب جه بالتیک دریا، شمال جه فلاند خلیج ، شرق جه روسیه و جنوب جه لاتویا ره وَر خانّه. ونه جمعیت ۱،۳۵۶،۰۰۰ نفر و ونه نیشتنگا (=پایتخت) تالین هسته.
Eesti Vabariik استونی |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| ملی سرود: مه میهن، مه خِشی، مه خُرّمی |
||||||
 |
||||||
| نیشتنگا (و گتترین شهر) | تالین شرقی′۴۵°۲۴ شمالی′۲۵°۵۹ / ۲۴٫۷۵غرب ۵۹٫۴۱۷جنوب | |||||
| رسمی زوون | استونیایی | |||||
| حکومت ِنوع | جمهوری | |||||
| حاکمون نوع • رئیس جمهور • نخست‌وزیر |
توماس هندریک ایلوس آندروس آنسیپ |
|||||
| موارد منجر به تشکیل شوروی جه |
۲۰ اوت ۱۹۹۱ | |||||
| گتی | ||||||
| - | گتی | ۴۵,۲۲۷کیلومتر مربع (۱۳۲ام) | ||||
| - | ئو (٪) | ۴٫۴۵ | ||||
| جمعیت | ||||||
| - | سرشماری | ۱٬۳۴۰٬۶۰۰ (۱۵۱ام) |
||||
| - | جمعیت انبسی | ۲۹/km۲ (۱۷۳ام) | ||||
| جی‌دی‌پی | (تخمین ۲۰۰۸) | |||||
| - | مجموع | ۲۷.۸۱۳ میلیارد دلار (۱۰۳ام) | ||||
| - | سرانه | ۲۰۷۵۳ دلار | ||||
| اچ‌دی‌آی (۲۰۰۶) | ۰.۸۷۱ (بالا) (۴۲ام) | |||||
| پول یکا | یورو (EUR) |
|||||
| زمونی منطقه | EET (جهونی ساعت+2) | |||||
| - | تابستونی (DST) | DST (جهونی ساعت) | ||||
| اینترنتی دامنه | .ee | |||||
| تلفن پیش‌شماره | +۳۷۲ | |||||
 |
||||||
استونیایی ِزوون خله فلاندی ِزوون جه نزدیک هسته. این زوون برخلاف بالتیک ِدیگه زوون‌ها، هندواروپایی زوونون جه نی‌یه و اورالی ِخانواده دله دَره. استونی اروپای اتحادیه‌ی ِکم‌جمعیت‌ترین کشورون جه هسته. ۶۹ درصد مردم این کشور دله استونیایی تِبار و حدود ۲۵ درصد روس‌تِبارنه. استونی بی‌دین‌ترین مردمون ره جهون دله دانّه و بیش از ۷۰ درصد این کشور دله بائوتنه که هیچ دینی ره باور ندارنه. نظرسنجی سال ۲۰۰۵ اروپایی سِراق دائه که فقط ۱۶ درصد استونیایی‌ها خدا ره قبول دارنه.[۱]
استونی دله یورو جه پول ِیکا وسّه استفاده کانّه. استونی ِاقتصاد خله پیشرفتوئه و وشون ِرتبه اقتصادی آمار دله همیشه بالا دَره.[۲] استونی دله مطبوعات ِآزادی، اقتصادی ِآزادی، سیاسی و آموزشی ِآزادی همگی کامل رعایت وانّه. استونی شوروی ِحکومِت گادِر بالاترین ملی ناخالص تولید ره اون مملکت دله داشته.[۳]
چن قرن ِاخیر دله، کشورون مختلف من‌جمله دانمارک، سوئد، لهستون و روسیه هرکامین مدتی این کشور ره شه سامون دله داشتنه اما تزاری روسیه‌ی رِقِدبوردِن په (جهونی جنگ اول و بلشویکی انقلاب سَره) استونی بتونِسته شه استقلال ره روسیه جه بَیره. استونی مستقل جمهوری تا سال ۱۹۴۰ دیی‌یه اما استالین و هیتلر ِمخفی پیمون سَره شوروی ِنیروئون اونجه ره بَییتنه و سال ۱۹۴۱ که آلمان و شوروی ِجنگ شروع بیّه، نازی آلمان وه ره بَییته. آلمان ِشکست جهونی جنگ دوم دله باعث بیه شوروی دباره استونی ره بَیره تا اینکه ۱۹۹۱ شوروی ِبپاشی‌یِن سَره استونی اعلان استقلال هدائه.
استونی سال ۲۰۰۴ اروپای اتحادیه دله عضو بیّه و ناتو دله هم دَره. استونی اسا آزادترین اینترنتی شبکه ره دنیا دله دانّه.[۴]
تاریخ
دچییناستونی ِنوم اتا باستانی قوم که "آئستی" (Aesti) نوم داشته جه بَییته بیّه. وایکینگون سده هفدهم جه استونی ِسواحل دله دَیینه. سال ۱۲۰۲ استونی ره ات‌سِری شوالیه زورپـِشتی مسیحیت په‌روو هاکِردنه.
استونی ِجنوبی قسمت ره لاتویای ِهمراهی این شوالیه‌ئون داشتنه اما استونی ِشمالی قسمت ره بهار ۱۲۲۴ دانمارک ِشائون بَییتنه و تا سال ۱۳۴۶ داشتنه ولی این گادِر وه ره پَس هِدانه همون شوالیه‌ئون ِدَس.
استونی ِشهرون اکثراً این گادِر هانزای ِپیمون دله دَیینه و وشون ِمردمون آلمان ِامپراتوری ِملّت جه حیساب اِمونه.
معاصر تاریخ
دچییناوایل استونی روسیه خاک دله دیّه اما تزاری روسیه‌ی ِرِقِدبوردِن په (جهونی جنگ اول و بلشویکی انقلاب سَره) استونی بتونِسته شه استقلال ره روسیه جه بَیره. استونی مستقل جمهوری تا سال ۱۹۴۰ دیی‌یه اما استالین و هیتلر ِمخفی پیمون سَره شوروی ِنیروئون اونجه ره بَییتنه و سال ۱۹۴۱ که آلمان و شوروی ِجنگ شروع بیّه، نازی آلمان وه ره بَییته. آلمان ِشکست جهونی جنگ دوم دله باعث بیه شوروی دِباره استونی ره بَیره.
زمونی که شوروی سال ۱۹۴۵ دِباره استونی ره بَییته ۱۲۰٬۰۰۰نفر روس ره بَرِسِنی‌یه اونجه. استونیایی ِمردِمون هم یا جنگ دله بمرد بینه یا تبعید بینه سیبری. سال ۱۹۸۸ شوروی ِاصلاحات باعث بیّه ناسیونالیست ِاستونیاییون فعالیت دارِن. وشون این جمهوری ِپارلمون دله اکثریت بَیینه و شه‌گردونی (=خودمختاری) ره ویشته هاکِردنه و اتا کودتا په شوروی دله جه بریم بِمونه. سپتامبر ۱۹۹۱ شوروی استونی استقلال ره به رسمیت بشناسی‌یه.
مردمون
دچی‌ین| اقوام ساکن استونی | ||||
|---|---|---|---|---|
| استونیایی | ۶۸٫۷% | |||
| روس | ۲۴٫۸% | |||
| اکراینی | ۲٫۰% | |||
| بلاروسی | ۱٫۱% | |||
| فلاندی | ۰٫۸% | |||
| دیگرون | ۱٫۶% | |||
| استونی ادیان (۲۰۰۰) | ||||
|---|---|---|---|---|
| بی‌دین | ۷۰٫۸% | |||
| لوتریانیسم | ۱۳٫۶% | |||
| شرقی ارتدکس | ۱۲٫۸% | |||
| دیگرون | ۲٫۸% | |||
قبل جهونی جنگ دوم، استونیایی‌تبارون کشور ِجمعیت ۸۸ِ درصد ره تشکیل دانه و قومی اقلیتون ۱۲ درصد بینه. میون سال‌های ۱۹۴۵ و ۱۹۸۹، روسی‌سازی ِپه استونیایی‌تبارون ۶۱ درصد بَیینه. جوزف استالین تبعیدهای دسته جمعی و اعدام ره استونی دله انجام دائه. وه ۱۱۰ هزار نفر ره استونی دله یا بکاشته و یا تبعید هاکرده.[۵]
وقتی روس‌ها استونی ِاستقلال په وردگردستنه ۶۱٪ سال ۲۰۰۶ میلادی کم‌کم ۶۹٪ درصد بَیی‌یه.[۶]
استونی بی‌دین‌ترین مردمون ره جهون دله دانّه و بیش از ۷۰ درصد این کشور دله بائوتنه که هیچ دینی ره باور ندارنه. نظرسنجی سال ۲۰۰۵ اروپایی سِراق دائه که فقط ۱۶ درصد استونیایی‌ها خدا ره قبول دارنه.[۷]
سیاست
دچی‌ین
استونی ِسیاسی نظام پارلمونی ِجمهوری هسته و رئیس جمهوری، که ونه اختیارات محدوده، ره پارلمون ِنماینده‌ئون پنج سال وسّه انتخاب کانّه. پارلمون اتا مجلس ۱۰۱ نماینده جه هسته که مردم ِمستقیم ِرای جه چارسال وسّه مجلس دله شونّه. اتا ۱۰۶ نفره مجمع هم چار سال وسه مردم رأی جه انتخاب وانه. رئیس جمهور، نخست وزیر و وزیرون شورا ره وشون انتصاب کانه که اَی همین مجمع ره ونه جواب‌گو بائن.
اقتصاد
دچییناستونی هیودهمین کشور بی‌یه که اروپا اتحادیه دله یورو ره قبول هاکرده. استونی اولین کشور بی‌یه که شوروی دله دَیینه ولی یورو ره شه پول جا رسمی هاکردنه. بیست سال په استونی این کار جه خاسته ثابت هاکنه که شرق بلوک جه سِوا بیّه و بِموئه غرب بلوک دله.[۸]
|
تقسیمات
دچییناستونی به ۱۵ شهرستان (به استونیایی: maakonnad) تقسیم می‌شود که ناحیه‌های مدیریتی کشور هستند. هر شهرستان به شهرداری‌های کوچکتر تقسیم می‌شود.
| نقشه | شهرستان | مرکز شهرستان | جمعیت |
|---|---|---|---|
 | |||
| ایدا-ویرو | یووی | ۱۴۹٬۲۴۴ | |
| پارنو | پارنو | ۸۲٬۵۸۴ | |
| پولوا | پولوا | ۲۷٬۴۵۲ | |
| تارتو | تارتو | ۱۵۰٬۲۸۷ | |
| رپلا | رپلا | ۳۴٬۹۰۵ | |
| ساره | کورساره | ۳۱٬۳۴۴ | |
| لنه-ویرو | راکوره | ۵۹٬۸۶۱ | |
| لنه | هاپسالو | ۲۴٬۱۸۴ | |
| هاریو | تالین | ۵۵۲٬۶۴۳ | |
| هیو | کاردلا | ۸٬۴۷۰ | |
| والگا | والگا | ۳۰٬۱۵۸ | |
| وورو | وورو | ۳۳٬۴۳۹ | |
| ویلیاندی | ویلیاندی | ۴۷٬۵۹۴ | |
| یاروا | پایده | ۳۰٬۵۵۳ | |
| یوگوا | یوگوا | ۳۱٬۳۹۸ |
منابع
دچی‌ین- ↑ "Social Values" (PDF). Retrieved 5 June 2011.
- ↑ "Human Development Report 2011". United Nations. 2011. Retrieved 14 August 2011.
- ↑ "Estonian Economic Miracle: A Model For Developing Countries". Global Politician. Retrieved 5 June 2011.
- ↑ ایران، چین و کوبا، دارای محدودترین اینترنت در جهان، رادیو فردا. ۱ اکتبر ۲۰۱۲.
- ↑ "Ethnic minorities in Estonia: past and present". Einst.ee. 26 December 1998. Archived from the original on 7 August 2011. Retrieved 2 June 2010.
- ↑ "Ethnic minorities in Estonia: past and present". Einst.ee. 26 December 1998. Archived from the original on 7 August 2011. Retrieved 2 June 2010.
- ↑ "Social Values" (PDF). Retrieved 5 June 2011.
- ↑ بی‌بی‌سی فارسی: استونی به یورو پیوست، ۱ ژانویه ۲۰۱۱ - ۱۱ دی ۱۳۸۹.
| ویکی تلمبار دله بتونّی پرونده‌ئونی که استونی خَوری دَره ره پیدا هاکنین. |